Page 128 of 513
PDF/HTML Page 161 of 546
single page version
bhilaṣanti
bhilaṣantastānevānubhavantaścāpralayāt
rakta ko cāhatī hai aur usīko bhogatī huī maraṇaparyanta kleśako pātī hai, usīprakār yah
puṇyaśālī jīv bhī, pāpaśālī jīvoṁkī bhān̐ti, tr̥ṣṇā jisakā bīj hai aise vijay prāpta
duḥkhāṁkuroṁke dvārā kramaśaḥ ākrāṁt honese, viṣayoṁko cāhate hue aur unhīṁko bhogate hue
vināśaparyaṁt (-maraṇaparyanta) kleś pāte haiṁ
viṣayatr̥ṣṇā vyakta yā avyaktarūpase avaśya vartatī hai
viṣayoṁmeṁ pravr̥tta hote haiṁ
Page 129 of 513
PDF/HTML Page 162 of 546
single page version
saṁvittiparāṅmukhā jīvā api mr̥gatr̥ṣṇābhyo‘mbhāṁsīv viṣayānabhilaṣantastathaivānubhavantaścāmaraṇaṁ
duḥkhitā bhavanti
vyābādham
[baṁdhakāraṇaṁ ] baṁdhakā kāraṇ [viṣamaṁ ] aur viṣam hai; [tathā ] isaprakār [duḥkham ev ] vah
duḥkh hī hai
je indriyothī labdha te sukh e rīte duḥkh ja khare. 76.
Page 130 of 513
PDF/HTML Page 163 of 546
single page version
pabhogamārgānulagnarāgādidoṣasenānusārasaṁgacchamānaghanakarmapāṁsupaṭalatvādudarkaduḥsahatayā, viṣamaṁ
hi sadabhivr̥ddhiparihāṇipariṇatatvādatyantavisaṁṣṭhulatayā ca duḥkhamev bhavati
(-tr̥ṣṇākī pragaṭatāoṁse) yukta honese atyanta ākul hai, (3)‘vicchinna’ hotā huā
asātāvedanīyakā uday jise
huā viṣayopabhogake mārgameṁ lagī huī rāgādi doṣoṁkī senāke anusār karmarajake
Page 131 of 513
PDF/HTML Page 164 of 546
single page version
vah mohācchādit hotā huā [ghor apāraṁ saṁsāraṁ ] ghor apār saṁsārameṁ [hiṇḍati ] paribhramaṇ
karatā hai
Page 132 of 513
PDF/HTML Page 165 of 546
single page version
rāgamavalambate sa khalūparaktacittabhittitayā tiraskr̥taśuddhopayogaśaktirāsaṁsāraṁ śārīraṁ duḥkh-
mevānubhavati
viparītadarśanacāritramohapracchāditaḥ suvarṇalohanigaḍadvayasamānapuṇyapāpadvayabaddhaḥ san saṁsārarahitaśuddhātmano
viparītaṁ saṁsāraṁ bhramatītyarthaḥ
nirbharamayarūpase (-gāḍharūpase) avalambit hai, vah jīv vāstavameṁ cittabhūmike uparakta honese
(-cittakī bhūmi karmopādhike nimittase raṁgī huī
hai tabatak arthāt sadāke liye) śārīrik duḥkhakā hī anubhav karatā hai
nahīṁ ātā
śuddhopayogameṁ nivās karatā hai (-use aṁgīkār karatā hai ) :
śuddhopayogī jīv te kṣay dehagat duḥkhano kare
Page 133 of 513
PDF/HTML Page 166 of 546
single page version
parivarjayati sa kilaikāntenopayogaviśuddhatayā parityaktaparadravyālambano‘gnirivāyaḥpiṇḍā-
dananuṣṭhitāyaḥsāraḥ pracaṇḍaghanaghātasthānīyaṁ śārīraṁ duḥkhaṁ kṣapayati
nijaśuddhātmadravyādanyeṣu śubhāśubhasarvadravyeṣu rāgaṁ dveṣaṁ vā na gacchati
ghanaghātaparaṁparāsthānīyadeharahito bhūtvā śārīraṁ duḥkhaṁ kṣapayatītyabhiprāyaḥ
[upayogaviśuddhaḥ ] upayogaviśuddhaḥ hotā huā [dehodbhavaṁ duḥkhaṁ ] dohotpanna duḥkhakā [kṣapayati ]
kṣay karatā hai
paryāyoṁ sahit samasta dravyoṁke prati rāg aur dveṣako niravaśeṣarūpase choṛatā hai, vah jīv,
ekāntase upayogaviśuddha (-sarvathā śuddhopayogī) honese jisane paradravyakā ālamban choṛ diyā
hai aisā vartatā huā
hote, usīprakār paradravyakā ālamban na karanevāle ātmāko śārīrik duḥkhakā vedan nahīṁ
hotā
Page 134 of 513
PDF/HTML Page 167 of 546
single page version
jahāti ] nahīṁ choṛatā, to [saḥ ] vah [śuddhaṁ ātmakaṁ ] śuddha ātmāko [ na labhate ] prāpta nahīṁ
hotā
jo nav taje mohādine to nav lahe śuddhātmane
Page 135 of 513
PDF/HTML Page 168 of 546
single page version
mohitāntaraṅgaḥ san nirvikalpasamādhilakṣaṇapūrvoktasāmāyikacāritrābhāve sati nirmohaśuddhātmatattvaprati-
pakṣabhūtān mohādīnna tyajati yadi cettarhi jinasiddhasadr̥śaṁ nijaśuddhātmānaṁ na labhat iti sūtrārthaḥ
sakatā) isaliye maiṁne mohakī senā par vijay prāpta karaneko kamar kasī hai
[jānāti ] jānatā hai aur [tasya mohaḥ ] usakā moh [khalu ] avaśya [layaṁ yāti ] layako
prāpta hotā hai
te jīv jāṇe ātmane, tasu moh pāme lay khare. 80
Page 136 of 513
PDF/HTML Page 169 of 546
single page version
utpannastapaḥsaṁyamaprasiddhaḥ,
tatpadābhilāṣibhiramarāsurendrairmahitaḥ pūjito‘marāsurendramahitaḥ,
yativaravr̥ṣabhastaṁ yativaravr̥ṣabhaṁ,
svarūp, antim tāvako prāpta soneke svarūpakī bhān̐ti, parispaṣṭa (-sarvaprakārase spaṣṭa) hai,
isaliye usakā jñān honepar sarva ātmākā jñān hotā hai
(-dravyaguṇaparyāyamay nij ātmāko) apane manase jān letā hai
Page 137 of 513
PDF/HTML Page 170 of 546
single page version
mātrāvadhr̥takālaparimāṇatayā parasparaparāvr̥ttā anvayavyatirekāste paryāyāścidvivartanagranthay iti
yāvat
ev caitanyamantarhitaṁ vidhāy kevalaṁ prālambamiv kevalamātmānaṁ paricchindatasta-
ṣaḍvr̥ddhihānirūpeṇ pratikṣaṇaṁ pravartamānā arthaparyāyāḥ, evaṁlakṣaṇaguṇaparyāyādhārabhūtamamūrtamasaṁkhyātapradeśaṁ
cidvivartoṁkā cetanameṁ hī saṁkṣepaṇ [-aṁtargat ] karake, tathā
hārako hī jānatā hai
Page 138 of 513
PDF/HTML Page 171 of 546
single page version
maṇerivākampapravr̥ttanirmalālokasyāvaśyamev nirāśrayatayā mohatamaḥ pralīyate
saṁvedanajñānen tathaivāgamabhāṣayādhaḥpravr̥ttikaraṇāpūrvakaraṇānivr̥ttikaraṇasaṁjñadarśanamohakṣapaṇasamarthapariṇām-
viśeṣabalen paścādātmani yojayati
darśanamohāndhakāraḥ pralīyate
isaliye niṣkriy cinmātra bhāvako prāpta hotā hai; aur isaprakār maṇikī bhān̐ti jisakā nirmal
prakāś akamparūpase pravartamān hai aise us (cinmātra bhāvako prāpta) jīvake mohāndhakār
nirāśrayatāke kāraṇ avaśyamev pralayako prāpta hotā hai
paryāy rūpase us (arahaṁt bhagavānake) svarūpako manake dvārā pratham samajh le to ‘‘yah
jo ātmā, ātmākā ekarūp (-kathaṁcit sadr̥ś) traikālik pravāh hai so dravya hai, usakā
jo ekarūp rahanevālā caitanyarūp viśeṣaṇ hai so guṇ hai aur us pravāhameṁ jo kṣaṇavartī
vyatirek haiṁ so paryāyeṁ haiṁ’’ isaprakār apanā ātmā bhī dravya -guṇ -paryāyarūpase manake dvārā
jñānameṁ ātā hai
par pariṇāmī -pariṇām -pariṇatike bhedakā vikalpa naṣṭa ho jātā hai, isaliye jīv niṣkriy
cinmātra bhāvako prāpta hotā hai, aur usase darśanamoh nirāśray hotā huā naṣṭa ho jātā hai
Page 139 of 513
PDF/HTML Page 172 of 546
single page version
[jīvaḥ ] jīv [yadi ] yadi [rāgadveṣau ] rāgadveṣako [jahāti ] choṛatā hai, [saḥ ] to vah [śuddhaṁ
ātmānaṁ ] śuddha ātmāko [ labhate ] prāpta karatā hai
nirmūl karatā hai, to śuddha ātmākā anubhav karatā hai
jo rāgadveṣ parihare to pāmato śuddhātmane. 81
Page 140 of 513
PDF/HTML Page 173 of 546
single page version
so appāṇaṁ lahadi suddhaṁ’ iti bhaṇitam, ubhayatra mokṣo‘sti
kāraṇen śubhāśubhamūḍhatvanirāsārthaṁ jñānakaṇḍikā bhaṇyate
choṛatā hai, punaḥ -punaḥ rāgadveṣabhāvameṁ pariṇamit nahīṁ hotā, vahī abhedaratnatrayapariṇat jīv śuddha-
buddha -ekasvabhāv ātmāko prāpta karatā hai
cāhiye
upadeś paṇ em ja karī, nirvr̥t thayā; namuṁ temane. 82
Page 141 of 513
PDF/HTML Page 174 of 546
single page version
pareṣāmapyāyatyāmidānīṁtve vā mumukṣūṇāṁ tathaiv tadupadiśya, niḥśreyasamadhyāśritāḥ
tebhya’ ityanen paden namaskāraṁ kurvantītyabhiprāyaḥ
namaskār ho
kṣay svayaṁ anubhav karake (tathā)
(mokṣa)ko prāpta hue haiṁ; isaliye nirvāṇakā anya (koī) mārga nahīṁ hai aisā niścit hotā hai
honā hī ek mātra mokṣamārga hai; trikālameṁ bhī koī dūsarā mokṣakā mārga nahīṁ hai
Page 142 of 513
PDF/HTML Page 175 of 546
single page version
jñānapradhānāḥ
pūjāsakkārarihā dravyabhāvalakṣaṇapūjā guṇapraśaṁsā satkārastayorarhā yogyā bhavanti
hai
avacchannaḥ ] usase ācchādit vartatā huā jīv [ rāgaṁ vā dveṣaṁ vā prāpya ] rāg athavā dveṣako
prāpta karake [kṣubhyati ] kṣubdha hotā hai
te mohathī ācchanna rāgī -dveṣī thaī kṣobhit bane. 83
Page 143 of 513
PDF/HTML Page 176 of 546
single page version
mevāharaharupādadāno, dagdhendriyāṇāṁ rucivaśenādvaite‘pi pravartitadvaito, rucitāruciteṣu viṣayeṣu
rāgadveṣāvupaśliṣya, pracuratarāmbhobhārarayāhataḥ setubandha iv dvedhā vidāryamāṇo nitarāṁ
kṣobhamupaiti
lakṣaṇasiddhatvādiparyāyeṣu ca yathāsaṁbhavaṁ pūrvopavarṇiteṣu vakṣyamāṇeṣu ca
itthaṁbhūto bhāvo jīvasya darśanamoh iti bhavati
svaguṇarūpase, aur par -paryāyoṁko svaparyāyarūp samajhakar -aṁgīkār karake, ati rūḍh
hotā huā atyanta kṣobhako prāpta hotā hai
Page 144 of 513
PDF/HTML Page 177 of 546
single page version
sindhurasyev, bhavati nām nānāvidho bandhaḥ
hai; [tasmāt ] isaliye [te ] ve (moh -rāg -dveṣ) [saṁkṣapayitavyāḥ ] sampūrṇatayā kṣay karane
yogya haiṁ
hāthīko dekhakar, uttejit hokar (usakī or) dauṛate hue hāthīkī bhān̐ti
bhāvikasukhaviparītasya nārakādiduḥkhasya kāraṇabhūto vividhabandho jāyate
vidhavidh thāye baṁdh, tethī sarva te kṣayayogya che
Page 145 of 513
PDF/HTML Page 178 of 546
single page version
isaprakār pakaṛā jātā hai
hokar laṛaneke liye dauṛatā hai aur isaprakār vah pakaṛanevāloṁke jālameṁ phan̐s jātā hai
prakārake bandhanako prāpta hotā hai, isaliye mokṣārthīko moh -rāg -dveṣakā bhalībhān̐ti -sampūrṇatayā
mūlase hī kṣay kar denā cāhiye
karuṇābhāvaḥ ] tiryaṁc -manuṣyoṁke prati karuṇābhāv, [viṣayeṣu prasaṁgaḥ ca ] tathā viṣayoṁkī saṁgati
(iṣṭa viṣayoṁmeṁ prīti aur aniṣṭa viṣayoṁmeṁ aprīti)
mohā samyak kṣapayitavyā iti tātparyam
viṣayo taṇo vaḷī saṁg,
Page 146 of 513
PDF/HTML Page 179 of 546
single page version
tribhūmiko‘pi moho nihantavyaḥ
aur aniṣṭa viṣayoṁkī aprītise dveṣako (jānakar)
hai
haiṁ, iṣṭa viṣayoṁmeṁ prīti rāgakā cihna hai aur aniṣṭa viṣayoṁmeṁ aprīti dveṣakā cihna hai
tasu moh pāme nāś niścay; śāstra samadhyayanīy che. 86
Page 147 of 513
PDF/HTML Page 180 of 546
single page version
śaktisaṁpadaḥ sahr̥dayahr̥dayānaṁdodbhedadāyinā pratyakṣeṇānyen vā tadavirodhinā pramāṇajāten
is (nimnalikhit) upāyāntarakī apekṣā rakhatā hai
saṁskārase viśiṣṭa
nihantavyā iti sūtrārthaḥ