Page 188 of 513
PDF/HTML Page 221 of 546
single page version
ca parasparānusyūtisūtritaikapravāhatayātadubhayātmak iti
vat
nityavr̥ttinivartamāne dravye samasteṣvapi svāvasareṣūccakāsatsu pariṇāmeṣūttarottareṣvavasareṣūttarottar-
pariṇāmānāmudayanātpūrvapūrvapariṇāmānāmanudayanāt
anubhayasvarūp hai
pragaṭ hote haiṁ isaliye, aur pahale -pahaleke motī pragaṭ nahīṁ hote isaliye, tathā sarvatra paraspar
anusyūtikā racayitā sūtra avasthit honese trilakṣaṇatva prasiddhiko prāpta hotā hai
haiṁ isaliye, aur pahale -pahaleke parimām nahīṁ pragaṭ hote haiṁ isaliye, tathā sarvatra paraspar
anusyūti racanevālā pravāh avasthit honese trilakṣaṇapanā prasiddhiko prāpta hotā hai
Page 189 of 513
PDF/HTML Page 222 of 546
single page version
kathanen tr̥tīyā, utpādavyayadhrauvyatve‘pi sattaiv dravyaṁ bhaṇyat iti kathanen caturthīti gāthācatuṣṭayen
pratyek pariṇām utpād -vināśase rahit ekarūp
utpād -vyay -dhrauvyātmak hai
utpād [api ca ] tathā [bhaṅgaḥ ] bhaṁg [dhrauvyeṇ arthen vinā ] dhrauvya padārthake binā [na ]
nahīṁ hote
utpād tem ja bhaṁg, dhrauvya -padārtha viṇ varte nahīṁ. 100
Page 190 of 513
PDF/HTML Page 223 of 546
single page version
bhāsanāt
tarhyupādānakāraṇarahitānāṁ khapuṣpādīnāmapyutpādo bhavatu
(arthāt nāś anyabhāvake utpādarūp svabhāvase prakāśit hai
‘‘vyatirekāṇāmanvayānatikramaṇāt
Page 191 of 513
PDF/HTML Page 224 of 546
single page version
anya hai, saṁhār anya hai, sthiti anya hai
ucched hogā
Page 192 of 513
PDF/HTML Page 225 of 546
single page version
mavaśyamanumantavyam
kisī bhāvakā saṁhār hī nahīṁ hogā,
jāyagā
jāy,
trilakṣaṇatārūp
sakatā
Page 193 of 513
PDF/HTML Page 226 of 546
single page version
vasthārūpeṇ sthitirityuktalakṣaṇāstrayo bhaṅgāḥ kartāraḥ
[tasmāt ] isaliye [sarvaṁ ] vah sab [dravyaṁ bhavati ] dravya hai
paryāyeṁ dravyake āśrayase haiṁ); isaliye yah sab ek hī dravya hai, dravyāntar nahīṁ
ne paryayo dravye niyamathī, sarva tethī dravya che.
Page 194 of 513
PDF/HTML Page 227 of 546
single page version
paryāyairālambitamev pratibhāti
dravyasyocchidyamānotpadyamānāvatiṣṭhamānabhāvalakṣaṇāstrayoṁ‘śā bhaṁgotpādadhrauvyalakṣaṇairātmadharmairā-
lambitāḥ samamev pratibhānti
bhaṅgastadubhayādhārātmadravyatvāvasthārūpaparyāyeṇ dhrauvyaṁ cetyuktalakṣaṇasvakīyasvakīyaparyāyeṣu
detā hai, isīprakār samudāyī dravya paryāyoṁkā samudāyasvarūp honese paryāyoṁke dvārā ālambit
hī bhāsit hotā hai
naṣṭa hotā huā bhāv, utpanna hotā huā bhāv, aur avasthit rahanevālā bhāv;
jāy to sārā
Page 195 of 513
PDF/HTML Page 228 of 546
single page version
dravyaṁ bhavati
jāyagā) athavā asatkā utpād ho jāyagā; (3) yadi dravyakā hī dhrauvya mānā jāy to
kramaśaḥ honevāle bhāvoṁke abhāvake kāraṇ dravyakā abhāv āyagā, athavā kṣaṇikapanā hogā
aṁkur aur vr̥kṣatvase bhinna padārtharūp nahīṁ hai
Page 196 of 513
PDF/HTML Page 229 of 546
single page version
yaśca nāśakṣaṇaḥ sa tūtpadyāvasthāy ca naśyato janmakṣaṇaḥ sthitikṣaṇaśca na bhavati;
bhiprāyaḥ
pr̥thak hī hotā hai); jo sthitikṣaṇ ho vah donoṁke antarālameṁ (utpādakṣaṇ aur
nāśakṣaṇake bīc) dr̥rḥatayā rahatā hai, isaliye (vah) janmakṣaṇ aur nāśakṣaṇ nahīṁ hai; aur
jo nāśakṣaṇ hai vah,
Page 197 of 513
PDF/HTML Page 230 of 546
single page version
rūḍhasya mr̥ttikātvasya sthitikṣaṇaḥ, tathā antaraṁgabahiraṁgasādhanāropyamāṇasaṁskārasannidhau ya
evottaraparyāyasya janmakṣaṇaḥ, sa ev prāktanaparyāyasya nāśakṣaṇaḥ, sa ev ca koṭidvayādhirūḍhasya
dravyatvasya sthitikṣaṇaḥ
hotā hai, svayaṁ hī dhruv rahatā hai aur svayaṁ hī nāśako prāpta hotā hai !’ kintu aisā to
mānā nahīṁ gayā hai; (kyoṁki yah svīkār aur siddha kiyā gayā hai ki) paryāyoṁke hī
utpādādi haiṁ; (tab phi ra) vahān̐ kṣaṇabhed -kahān̐se ho sakatā hai ? yah samajhate haiṁ :
vahī donoṁ
hotā hai vahī pūrva paryāyakā nāś kṣaṇ hotā hai, aur vahī donoṁ koṭiyoṁmeṁ rahanevāle
dravyatvakā sthitikṣaṇ hotā hai
(sabhī ek sāth) ek samayameṁ hī dekhe jāte haiṁ; isīprakār uttar paryāyameṁ, pūrva paryāyameṁ
aur dravyatvameṁ utpād, vyay aur dhrauvya pratyekatayā (ek -ek) pravartamān hone par bhī
Page 198 of 513
PDF/HTML Page 231 of 546
single page version
samay evāvalokyante
rthāntaram
utpād, vyay aur dhrauvya dravya hī haiṁ, anya padārtha nahīṁ
[tadapi ] phi ra bhī [dravyaṁ ] dravya [praṇaṣṭaṁ na ev ] na to naṣṭa hai, [utpannaṁ na ] na utpanna hai (-
vah dhruv hai
paṇ dravya to nathī naṣṭa ke utpanna dravya nathī tahīṁ
Page 199 of 513
PDF/HTML Page 232 of 546
single page version
samānajātīyā dravyaparyāyā vinaśyanti prajāyante ca, samānajātīni dravyāṇi tvavinaṣṭānu-
tpannānyevāvatiṣṭhante
sarve‘pyasamānajātīyā dravyaparyāyā vinaśyanti prajāyante ca, asamānajātīni dravyāṇi
tvavinaṣṭānutpannānyevāvatiṣṭhante
dvayaṇukādiska ndharūpasvajātīyavibhāvadravyaparyāyāṇāṁ vināśotpāde‘pi niścayen na cotpannaṁ na ca
vinaṣṭamiti
avinaṣṭa aur anutpanna hī rahate haiṁ (-dhruv haiṁ )
avinaṣṭa aur anutpanna hī rahate haiṁ, isīprakār sabhī asamānajātīy dravya -paryāyeṁ vinaṣṭa ho jātī
haiṁ aur utpanna hotī haiṁ, parantu asamānajātīy dravya to avinaṣṭa aur anutpanna hī rahate haiṁ
Page 200 of 513
PDF/HTML Page 233 of 546
single page version
hī ek guṇaparyāyameṁse anya guṇaparyāyarūp pariṇamit hotā hai, aur usakī sattā guṇaparyāyoṁkī
sattāke sāth aviśiṣṭa
dvārā apanī sattākā anubhav karatā hai, isaliye haritabhāv aur pītabhāvake sāth
Page 201 of 513
PDF/HTML Page 234 of 546
single page version
guṇaṁ pariṇamatpūrvottarāvasthāvasthitaguṇābhyāṁ tābhyāmanubhūtātmasattākaṁ pūrvottarāvasthāvasthit-
guṇābhyāṁ samamaviśiṣṭasattākatayaikamev dravyaṁ, na dravyāntaram
sahakāraphalaṁ, tathaivotpadyamānamuttarāvasthāvasthitaguṇen vyayamānaṁ pūrvāvasthāvasthitaguṇenāvatiṣṭhamānaṁ
dravyatvaguṇenotpādavyayadhrauvyāṇyekadravyaparyāyadvāreṇ dravyaṁ bhavati
te‘pi dravyamev bhavanti
aur uttar avasthāmeṁ avasthit un guṇoṁke dvārā apanī sattākā anubhav karatā hai,
isaliye pūrva aur uttar avasthāmeṁ avasthit guṇoṁke sāth avaśiṣṭa sattāvālā honese ek
hī dravya hai, dravyāntar nahīṁ
hai, isaliye pūrva aur uttar guṇaparyāyoṁke sāth abhinna astitva honese ek hī dravya hai
dravyāntar nahīṁ; arthāt ve ve guṇaparyāyeṁ aur dravya ek hī dravyarūp haiṁ, bhinna -bhinna dravya
nahīṁ haiṁ
avasthāmeṁ avasthit guṇase utpanna, pūrva avasthāmeṁ avasthit guṇase naṣṭa aur dravyatva guṇase
sthir honese, dravya ekadravyaparyāyake dvārā utpād -vyay -dhrauvya hai
Page 202 of 513
PDF/HTML Page 235 of 546
single page version
haritaguṇaṁ tyaktvā pāṇḍuraguṇāntaramāmraphalamiveti bhāvārthaḥ
bhavati ] vah sattāse anya (pr̥thak) ho ! (so bhī kaise ho sakatā hai ?) [tasmāt ] isaliye
[dravyaṁ svayaṁ ] dravya svayaṁ hī [sattā ] hai
Page 203 of 513
PDF/HTML Page 236 of 546
single page version
prayojan hai aisī
svayaṁ sthir (-vidyamān) rahatā huā, itanā hī mātra jisakā prayojan hai aisī sattāko udit
(siddha) karatā hai
samajhanā cāhiye
Page 204 of 513
PDF/HTML Page 237 of 546
single page version
samavāyaṁ karotu, na ca tathā
isaliye ve ek nahīṁ haiṁ
Page 205 of 513
PDF/HTML Page 238 of 546
single page version
dravyasya guṇin iti tayorna pradeśavibhāgaḥ
yacca kilākhilendriyagrāmagocarībhūtamuttarīyaṁ bhavati, na khalu sa ekacakṣurindriyaviṣayamāpadyamānaḥ
samastetarendriyagrāmagocaramatikrāntaḥ śuklo guṇo bhavatīti tayostadbhāvasyābhāvaḥ; tathā yā
usīprakār dravyameṁ sattā hai
vastra nahīṁ hai; aur jo samasta indriyasamūhako gocar honevālā vastra hai vah ek cakṣuindriyake
viṣayameṁ ānevālā tathā anya samasta indriyoṁke samūhako gocar na honevālā aisā śuklatva
guṇ nahīṁ hai, isaliye unake tadbhāvakā abhāv hai; isīprakār,
Page 206 of 513
PDF/HTML Page 239 of 546
single page version
na khalu tadanāśritya varti guṇavadanekaguṇasamuditaṁ viśeṣyaṁ vidhīyamānaṁ vr̥ttimatsvarūpaṁ ca dravyaṁ
bhavati; yattu kilānāśritya varti guṇavadanekaguṇasamuditaṁ viśeṣyaṁ vidhīyamānaṁ vr̥ttimatsvarūpaṁ ca
dravyaṁ bhavati, na khalu sāśritya vartinī nirguṇaikaguṇasamuditā viśeṣaṇaṁ vidhāyikā vr̥ttisvarūpā
ca sattā bhavatīti tayostadbhāvasyābhāvaḥ
kisīke āśrit rahanevālī, nirguṇ, ek guṇase nirmit, viśeṣaṇ, vidhāyak aur vr̥ttisvarūp
aisī sattā nahīṁ hai, isaliye unake tadbhāvakā abhāv hai
sparśa kiyā jātā hai
nahīṁ hai
viśeṣatāoṁse jñāt hotī huī, un bhedoṁse bhedit hotī huī ek padārtha hai; aur jaise jñān, darśan, cāritra,
vīrya ityādi ātmāke viśeṣaṇ hai aur ātmā un viśeṣaṇoṁse viśeṣit hotā huā (lakṣit, bhedit,
pahacānā jātā huā) padārtha hai, usīprakār sattā viśeṣaṇ hai aur dravya viśeṣya hai
Page 207 of 513
PDF/HTML Page 240 of 546
single page version
guṇī -rūpase anek hī hai, aisā artha hai
hotī
(kathaṁcit) dravya guṇarūp nahīṁ hai aur guṇ vah dravyarūp nahīṁ hai