Page 208 of 513
PDF/HTML Page 241 of 546
single page version
vistāryate, tathaikasya dravyasya sattāguṇaḥ saddravyaṁ sadguṇaḥ satparyāy iti tredhā vistāryate
yaśca hāraḥ sūtraṁ muktāphalaṁ vā sa na śuklo guṇ itītaretarasya yastasyābhāvaḥ sa tadabhāv-
lakṣaṇo‘tadbhāvo‘nyatvanibandhanabhūtaḥ, tathaikasmin dravye yaḥ sattāguṇastanna dravyaṁ nānyo guṇo
bhaṇyat iti tadbhāvasya lakṣaṇamidam
atadbhāv hai
Page 209 of 513
PDF/HTML Page 242 of 546
single page version
sa tadabhāvalakṣaṇo‘tadbhāvo‘nyatvanibandhanabhūtaḥ
vācyo na bhavati
‘atadbhāv’ hai, jo ki anyatvakā kāraṇ hai
jñānādiguṇ hai yā siddhatvādi paryāy hai vah astitva guṇ nahīṁ hai
Page 210 of 513
PDF/HTML Page 243 of 546
single page version
śuddhasattāguṇo vācyo na bhavati
aur siddhatvādi paryāyako atadbhāv hai, jo ki unameṁ anyatvakā kāraṇ hai
[iti nirdiṣṭaḥ ] aisā (jinendradev dvārā) daraśāyā gayā hai
Page 211 of 513
PDF/HTML Page 244 of 546
single page version
guṇasyābhāvo dravyamityekasyāpi dravyasyānekatvaṁ syāt
atadbhāv hai; kyoṁki itanese hī anyatvavyavahār (-anyatvarūp vyavahār) siddha hotā hai
abhāv hone par dravyakā abhāv ho jāyagā;
Page 212 of 513
PDF/HTML Page 245 of 546
single page version
mityatrāpyapoharūpatvaṁ syāt
sattāguṇādbhinnaṁ satpr̥thagdravyāntaraṁ prāpnoti
‘dravyo svabhāve sthit sat che’
Page 213 of 513
PDF/HTML Page 246 of 546
single page version
pradeśebhyo bhinnasya muktajīvadravyasyābhāvastathaiv muktajīvadravyapradeśebhyo bhinnasya sattāguṇasyāpyabhāvaḥ
ityubhayaśūnyatvaṁ prāpnoti
prayojanādibhedarūpasyātadbhāvasya vivaraṇarūpeṇ tr̥tīyā, tasyaiv dr̥ḍhīkaraṇārthaṁ ca caturthīti dravyaguṇ-
yorabhedaviṣaye yuktikathanamukhyatayā gāthācatuṣṭayen pañcamasthalaṁ gatam
se aviśiṣṭa (-sattāse abhinna hai aisā) guṇ hai
pariṇām hai; kyoṁki dravyakī
Page 214 of 513
PDF/HTML Page 247 of 546
single page version
rguṇaguṇibhāvaḥ siddhayati
nandaikānubhūtirūpaḥ svasthabhāvastasyotpādaḥ, pūrvoktavikalpajālavināśo vyayaḥ, tadubhayādhārabhūtajīvatvaṁ
dhrauvyamityuktalakṣaṇotpādavyayadhrauvyātmakajīvadravyasya svabhāvabhūto yo‘sau pariṇāmaḥ
tadevedaṁ vyākhyānam, guṇakathanaṁ punaradhikamiti tātparyam
dravyavidhāyak (-dravyakā racayitā) guṇ hī hai
Page 215 of 513
PDF/HTML Page 248 of 546
single page version
dravyātpr̥thagbhūtatven vartate
[dravyatvaṁ punaḥ bhāvaḥ ] aur dravyatva vah bhāv hai (arthāt astitva guṇ hai); [tasmāt ] isaliye
[dravyaṁ svayaṁ sattā ] dravya svayaṁ sattā (astitva) hai
vartatā hai ? nahīṁ hī vartatā
Page 216 of 513
PDF/HTML Page 249 of 546
single page version
na vidyate
sahāve iti pāṭhāntaram
sadbhāvasaṁbaddha aur asadbhāvasaṁbaddha utpādako [sadā labhate ] sadā prāpta karatā hai
Page 217 of 513
PDF/HTML Page 250 of 546
single page version
hemavat
paryāyaniṣpādikā vyatirekavyaktīstāstāḥ saṁkrāmato hemnaḥ sadbhāvanibaddha ev prādurbhāvaḥ
paryāyaniṣpādikābhirvyatirekavyaktibhistābhistābhiḥ prabhavāvasānavarjitā yaugapadyapravr̥ttā dravya-
sadbhāvasaṁbaddha utpād (sat -utpād, vidyamānakā utpād) hai
bājūbaṁdh ityādi paryāy jitane sthāyī, kramaśaḥ pravartamān, bājūbaṁdh ityādi paryāyoṁkī utpādak
un -un vyatirekavyaktiyoṁko prāpta honevāle suvarṇakā sadbhāvasaṁbaddha hī utpād hai
utpattivināś rahit, yugapat pravartamān, dravyakī utpādak anvayaśaktiyoṁko prāpta honevāle
Page 218 of 513
PDF/HTML Page 251 of 546
single page version
yaugapadyapravr̥ttā hemaniṣpādikā anvayaśaktiḥ saṁkrāmato hemno‘sadbhāvanibaddha ev prādurbhāvaḥ
māsādyānvayaśaktitvamāpannāḥ paryāyān dravīkuryuḥ, tathāṁgadādiparyāyaniṣpādikābhistābhi-
stābhirvyatirekavyaktibhiryaugapadyapravr̥ttimāsādyānvayaśaktitvamāpannābhiraṁgadādiparyāyā api hemī-
kriyeran
jitanī ṭikanevālī, yugapat pravartamān, suvarṇakī utpādak anvayaśaktiyoṁko prāpta suvarṇake
asadbhāvayukta hī utpād hai
paryāyoṁko dravya karatā hai (-paryāyoṁkī vivakṣāke samay bhī vyatirekavyaktiyān̐ anvayaśaktirūp
banatī huī paryāyoṁko dravyarūp karatī haiṁ ); jaise bājūbaṁdh ādi paryāyoṁko utpanna karanevālī ve-
ve vyatirekavyaktiyān̐ yugapat pravr̥tti prāpta karake anvayaśaktipaneko prāpta karatī huī bājubaṁdh
ityādi paryāyoṁko suvarṇa karatā hai tadnusār
hotī huī, dravyako paryāyeṁ (-paryāyarūp) karatī haiṁ; jaise suvarṇakī utpādak anvayaśaktiyān̐
utpād (asat -utpād, avidyamānakā utpād) hai
Page 219 of 513
PDF/HTML Page 252 of 546
single page version
paryāyamātra (-paryāyamātrarūp) karatī haiṁ
dravya to tīnoṁ kālameṁ vidyamān hai); isaliye dravyārthik nayase to dravyako sat -utpād hai; aur
jab dravyako gauṇ karake paryāyoṁkā mukhyatayā kathan kiyā jātā hai tab jo vidyamān nahīṁ thā
vah utpanna hotā hai (kyoṁki vartamān paryāy bhūtakālameṁ vidyamān nahīṁ thī), isaliye paryāyārthik
nayase dravyake asat -utpād hai
vivakṣāke samay bhī sat -utpādameṁ, jo dravya hai ve hī paryāyeṁ hī haiṁ
Page 220 of 513
PDF/HTML Page 253 of 546
single page version
vaśyamev bhaviṣyati
[punaḥ ] parantu [bhūtvā ] manuṣya devādi hokar [kiṁ ] kyā vah [dravyatvaṁ prajahāti ] dravyatvako
choṛ detā hai ? [na jahat ] nahīṁ choṛatā huā vah [anyaḥ kathaṁ bhavati ] anya kaise ho sakatā
hai ? (arthāt vah anya nahīṁ, vahakā vahī hai
anvayaśakti to apatit -avinaṣṭa -niścal honese dravya vahakā vahī hai, anya nahīṁ
dravyāpekṣāse ananyapanā honese, usake sat -utpād hai,
Page 221 of 513
PDF/HTML Page 254 of 546
single page version
yadyapi niścayen manuṣyaparyāye devaparyāye ca samānaṁ tathāpi manujo devo na bhavati
prakārakī sattā) jisake pragaṭ hai aisā vah (jīv), vahī na ho ?
pūrvabhavameṁ manuṣya thā aur amuk bhavameṁ tiryaṁc thā’ aisā jñān ho sakatā hai
jātā,
hotā huā [ananya bhāvaṁ kathaṁ labhate ] ananyabhāvako kaise prāpta ho sakatā hai ?
choṛatā honese ananya
Page 222 of 513
PDF/HTML Page 255 of 546
single page version
dravyasyāsadutpādaḥ
manyanna syāt
utpād hotā hai usameṁ paryāyabhūt svavyatirekavyaktikā pahale asatpanā honese, paryāyeṁ anya hī
haiṁ
manuṣyādi paryāyeṁ utpanna hotī haiṁ aisā jīv dravya bhī
un paryāyoṁkā kartā suvarṇa bhī anya hai, isīprakār manuṣya, dev ityādi paryāyeṁ anya haiṁ, isaliye
un paryāyoṁkā kartā jīvadravya bhī paryāyāpekṣāse anya hai
ve paryāyeṁ anya anya haiṁ
Page 223 of 513
PDF/HTML Page 256 of 546
single page version
anya hai, [tatkāle tanmayatvāt ] kyoṁki us samay tanmay honese [ananyat ] (dravya paryāyoṁse)
ananya hai
che anya, jethī te samay tadrūp hoī ananya che. 114
Page 224 of 513
PDF/HTML Page 257 of 546
single page version
manuṣyadevasiddhatvaparyāyātmakeṣu viśeṣeṣu vyavasthitaṁ jīvasāmānyamekamavalokayatāmanav-
lokitaviśeṣāṇāṁ tatsarvaṁ jīvadravyamiti pratibhāti
siddhatvaparyāyātmakān viśeṣānanekānavalokayatāmanavalokitasāmānyānāmanyadanyatpratibhāti,
dravyasya tattadviśeṣakāle tattadviśeṣebhyastanmayatvenānanyatvāt
tadā nārakatiryaṅmanuṣyadevasiddhatvaparyāyeṣu vyavasthitaṁ jīvasāmānyaṁ jīvasāmānye ca vyavasthitā
nārakatiryaṅmanuṣyadevasiddhatvaparyāyātmakā viśeṣāśca tulyakālamevāvalokyante
jīvoṁko ‘vah sab jīv dravya hai’ aisā bhāsit hotā hai
nārakapanā, tiryaṁcapanā, manuṣyapanā, devapanā aur siddhapanā
hai, kyoṁki dravya un -un viśeṣoṁke samay tanmay honese un -un viśeṣoṁse ananya hai
un paryāyarūp viśeṣoṁke samay tanmay honese unase ananya hai
(-dravyārthik tathā paryāyārthik cakṣuoṁke) dekhā jātā hai tab nārakapanā, tiryaṁcapanā, manuṣyapanā,
devapanā aur siddhapanā paryāyoṁmeṁ rahanevālā jīvasāmānya tathā jīvasāmānyameṁ rahanevālā
nārakapanā -tiryaṁcapanā -manuṣyapanā -devapanā aur siddhatvaparyāyasvarūp viśeṣ tulyakālameṁ hī
(ek hī sāth) dikhāī dete haiṁ
Page 225 of 513
PDF/HTML Page 258 of 546
single page version
pratipādanen caturthīti sadutpādāsadutpādavyākhyānamukhyatayā gāthācatuṣṭayen saptamasthalaṁ gatam
prakārakā virodh nahīṁ hai
cakṣuse dekhane par dravyake paryāyarūp viśeṣ jñāt hote haiṁ, isaliye dravya anya -anya bhāsit
hotā hai
Page 226 of 513
PDF/HTML Page 259 of 546
single page version
pararūpeṇ 2, svapararūpayaugapadyen 3, svapararūpakra meṇ 4, svarūpasvapararūpayaugapadyābhyāṁ 5,
pararūpasvapararūpayaugapadyābhyāṁ 6, svarūpapararūpasvapararūpayaugapadyaiḥ 7, ādiśyamānasya svarūpeṇ
śuddhacaitanyaṁ bhāvaścetyuktalakṣaṇadravyādicatuṣṭay iti prathamabhaṅgaḥ 1
paryāyase ‘avaktavya’ hai, [kenacit paryāyeṇ tu tadubhayaṁ ] aur kisī paryāyase ‘asti-
nāsti’ [vā ] athavā [anyat ādiṣṭam ] kisī paryāyase anya tīn bhaṁgarūp kahā
gayā hai
svarūp -pararūpakī yugapat apekṣāse ‘syāt asti -avaktavya’; (6) pararūpakī aur
svarūp -pararūpakī yugapat apekṣāse ‘syāt nāsti’, avaktavya; aur (7) svarūpakī,
pararūpakī tathā svarūp -pararūpakī yugapat apekṣāse ‘syāt asti -nāsti -avaktavya’ hai
paryāyarūpase pariṇat vartamān samay vah kāl hai, aur śuddha caitanya vah bhāv hai
Page 227 of 513
PDF/HTML Page 260 of 546
single page version
svarūpasvapararūpayaugapadyābhyāṁ sato vaktumaśakyasya ca, pararūpasvapararūpayaugapadyābhyāmasato vaktum-
śakyasya ca, svarūpapararūpasvapararūpayaugapadyaiḥ sato‘sato vaktumaśakyasya cānantadharmaṇo dravyasyai-
kaikaṁ dharmamāśritya vivakṣitāvivakṣitavidhipratiṣedhābhyāmavatarantī saptabhaṁgikaivakāraviśrāntam-
syādastināstyevāvaktavyam
tannayasaptabhaṅgījñāpanārthamiti bhāvārthaḥ
aur pararūpase kramaśaḥ ‘sat aur asat’ hai; (5) jo svarūpase, aur svarūp -pararūpase
yugapat ‘sat aur avaktavya’ hai; (6) jo pararūpase, aur svarūp -pararūpase yugapat
‘asat aur avaktavya’ hai; tathā (7) jo svarūpase par -rūp aur svarūp -pararūpase
yugapat ‘sat’, ‘asat’ aur ‘avaktavya’ hai