Page 228 of 513
PDF/HTML Page 261 of 546
single page version
tr̥tīyā, dravyasya sattādilakṣaṇatrayasūcanarūpeṇ caturthīti svatantragāthācatuṣṭayen pīṭhikāsthalam
sattāguṇo‘pīti kathanarūpeṇ tr̥tīyā, utpādavyayadhrauvyatve‘pi sattaiv dravyaṁ bhavatīti kathanen caturthīti
gāthācatuṣṭayen sattālakṣaṇavivaraṇamukhyatā
badalatī rahatī haiṁ, isaprakār) prakāśit karate haiṁ :
niṣedh kiyā hai
Page 229 of 513
PDF/HTML Page 262 of 546
single page version
syātadbhāvasya vivaraṇarūpeṇ tr̥tīyā, tasyaiv dr̥ḍhīkaraṇārthaṁ caturthīti gāthācatuṣṭayen sattādravyayor-
bhedaviṣaye yuktikathanamukhyatā
svabhāvaniṣpanna kriyā nahīṁ ho so bāt nahīṁ hai; (arthāt vibhāvasvabhāvase utpanna honevālī rāg-
dveṣamay kriyā avaśya hai
manuṣyādiparyāyarūp phal utpanna nahīṁ karatī; rāg -dveṣamay kriyā to avaśya vah phal utpanna
karatī hai
ṭaṁkotkīrṇa nahīṁ hai; kyoṁki ve paryāyeṁ pūrva -pūrva paryāyoṁke nāśameṁ pravartamān kriyā phalarūp honese
Page 230 of 513
PDF/HTML Page 263 of 546
single page version
sūtragāthaikā
rāgādipariṇām ev dravyakarmakāraṇatvādbhāvakarma bhaṇyat iti pariṇāmamukhyatven ‘ādā kammamalimaso’
ityādisūtradvayaṁ, tadanantaraṁ ka rmaphalacetanā ka rmacetanā jñānacetaneti trividhacetanāpratipādanarūpeṇ
‘pariṇamadi cedaṇāe’ ityādisūtratrayaṁ, tadanantaraṁ śuddhātmabhedabhāvanāphalaṁ kathayan san ‘kattākaraṇaṁ’
ityādyekasūtreṇopasaṁharati
kathayati
niṣphalā tathāpi nānāduḥkhadāyakasvakīyakāryabhūtamanuṣyādiparyāyanirvartakatvātsaphaleti manuṣyādi-
paryāyaniṣpattirevāsyāḥ phalam
Page 231 of 513
PDF/HTML Page 264 of 546
single page version
dharmaḥ, sa kevalajñānādyanantacatuṣṭayavyaktirūpasya kāryasamayasārasyotpādakatvātsaphalo‘pi naranārakādi-
paryāyakāraṇabhūtaṁ jñānāvaraṇādikarmabandhaṁ notpādayati, tataḥ kāraṇānniṣphalaḥ
naṣṭa ho gayā hai aise aṇukī pariṇati dviaṇuk kāryakī niṣpādak nahīṁ hai usīprakār, mohake
sāth milanakā nāś hone par vahī kriyā
abhibhūt karī tiryaṁc, dev, manuṣya vā nārak kare. 117.
Page 232 of 513
PDF/HTML Page 265 of 546
single page version
[naraṁ tiryañcaṁ nairayikaṁ vā suraṁ ] manuṣya, tiryaṁc, nārak athavā dev (-in paryāyoṁko) [karoti ]
karatā hai
karma hai
honese us (-pudgalakarma) kī kāryabhūt manuṣyādiparyāyoṁkā abhāv hotā hai
Page 233 of 513
PDF/HTML Page 266 of 546
single page version
tiraskr̥tya vartisthānīyaśarīrādhāreṇ dīpaśikhāsthānīyanaranārakādiparyāyarūpeṇ pariṇamayati
parābhav karake kī jānevālī manuṣyādiparyāyeṁ karmake kārya haiṁ
manuṣyādiparyāyoṁko utpanna karate haiṁ
[te na labdhasvabhāvāḥ ] unheṁ svabhāvakī upalabdhi nahīṁ hai
nij karmarūp pariṇamanathī ja svabhāvalabdhi na temane. 118.
Page 234 of 513
PDF/HTML Page 267 of 546
single page version
karmapariṇamanānnāmūrtatvaniruparāgaviśuddhimattvasvabhāvamupalabhate
māṇikake svabhāvakā parābhav nahīṁ hotā tadanusār
vr̥kṣoṁkī lambī paṁktirūp) pariṇamit hotā huā ( apane
(apane) amūrtatva aur
isaliye use apane svabhāvakī upalabdhi nahīṁ hai
karatā, aur svādakī apekṣāse vr̥kṣarūp pariṇamit hotā huā apane svādiṣṭapanerūp svabhāvako
upalabdha nahīṁ karatā, usīprakār ātmā bhī pradeśakī apekṣāse svakarmānusār pariṇamit hotā
huā apane amūrtasvarūp svabhāvako upalabdha nahīṁ karatā aur bhāvakī apekṣāse svakarmarūp
pariṇamit hotā huā uparāgase rahit viśuddhivālāpanārūp apane svabhāvako upalabdha nahīṁ
karatā
Page 235 of 513
PDF/HTML Page 268 of 546
single page version
lakṣaṇasukhāmr̥tāsvādanairmalyādisvakīyaguṇasamūhaṁ na labhat iti
hotā hai; [hi ] kyoṁki [yaḥ bhavaḥ saḥ vilayaḥ ] jo utpād hai vahī vināś hai;
[saṁbhav -vilayau iti tau nānā ] aur utpād tathā vināś, isaprakār ve anek (bhinna) bhī
haiṁ
kāraṇ janam te nāś che; vaḷī janma nāś vibhinna che. 119.
Page 236 of 513
PDF/HTML Page 269 of 546
single page version
svarūpayorekatvāsaṁbhavāttadubhayādhārabhūtaṁ dhrauvyaṁ saṁbhavati; tato devādiparyāye saṁbhavati manuṣyādi-
paryāye vilīyamāne ca ya ev saṁbhavaḥ sa ev vilay iti kr̥tvā tadubhayādhārabhūtaṁ
dhrauvyavajjīvadravyaṁ saṁbhāvyat ev
jagati kaścidapi, tasmānnaiv jāyate na cotpadyat iti hetuṁ vadati
aur utpādakā pakṣa phalit hotā hai
hai vahī vināś hai’ aisā kahā jāne par utpād aur vināśake svarūpakā ekapanā asambhav honese
un donoṁkā ādhārabhūt dhrauvya pragaṭ hotā hai; isaliye devādiparyāyake utpanna hone aur
manuṣyādiparyāyake naṣṭa hone par, ‘jo utpād hai vahī vilay hai’ aisā mānanese (is apekṣāse)
un donoṁkā ādhārabhūt dhrauvyavān jīvadravya pragaṭ hotā hai (-lakṣameṁ ātā hai ) isaliye sarvadā
dravyapanese jīv ṭaṁkotkīrṇa rahatā hai
(-donoṁkā bhinna -bhinna) svarūp pragaṭ hotā hai, usīprakār ‘anya utpād hai aur anya vyay
Page 237 of 513
PDF/HTML Page 270 of 546
single page version
cānyaḥ saṁbhavo‘nyo vilay iti kr̥tvā saṁbhavavilayavantau devādimanuṣyādiparyāyau saṁbhāvyete ev
tataḥ pratikṣaṇaṁ paryāyairjīvo‘navasthitaḥ
aur vyayakā svarūp pragaṭ hotā hai; isaliye devādiparyāyake utpanna hone par aur
manuṣyādiparyāyake naṣṭa hone par, ‘anya utpād hai aur anya vyay hai’ aisā mānanese (is
apekṣāse) utpād aur vyayavālī devādiparyāy aur manuṣyādiparyāy pragaṭ hotī hai (-lakṣameṁ
ātī hai ); isaliye jīv pratikṣaṇ paryāyoṁse anavasthit hai
kisīkā svabhāv keval ekarūp rahanevālā nahīṁ hai ); [saṁsāraḥ punaḥ ] aur saṁsār to
[saṁsarataḥ ] saṁsaraṇ karate huye (gol phi rate huye, parivartit hote huye) [dravyasya ] dravyakī
[kriyā ] kriyā hai
saṁsār to saṁsaraṇ karatā dravya kerī che kriyā. 120.
Page 238 of 513
PDF/HTML Page 271 of 546
single page version
svabhāv keval avical
hī vaisā hai, (arthāt saṁsārakā svarūp hī aisā hai ) usameṁ pariṇaman karate huye dravyakā
pūrvottaradaśākā tyāgagrahaṇātmak aisā jo kriyā nāmakā pariṇām hai vah saṁsārakā svarūp
hai
tethī karam baṁdhāy che; pariṇām tethī karma che. 121.
Page 239 of 513
PDF/HTML Page 272 of 546
single page version
karatā hai
doṣ ātā hai
Page 240 of 513
PDF/HTML Page 273 of 546
single page version
hī hai, aur ātmā bhī apane pariṇāmakā karttā honese dravyakarmakā karttā bhī upacārase
hai
iti matā ] karma mānā gayā hai; [tasmāt ] isaliye ātmā [karmaṇaḥ kartā tu na ] dravyakarmakā
karttā to nahīṁ hai
kiriyā gaṇī che karma; tethī karmano kartā nathī. 122.
Page 241 of 513
PDF/HTML Page 274 of 546
single page version
pariṇāmādananyatvāt
pātanikādvayaṁ manasi saṁpradhārya sūtramidaṁ nirūpayati
tathāvidh pariṇām hai vah jīvamayī hī kriyā hai, kyoṁki sarva dravyoṁkī pariṇāmalakṣaṇakriyā
ātmamayatā (nijamayatā) se svīkār kī gaī hai; aur phi ra, jo (jīvamayī) kriyā hai vah
ātmāke dvārā svataṁtratayā
ananya hai; aur jo usakā (-pudgalakā) tathāvidhi pariṇām hai vah pudgalamayī hī kriyā
hai, kyoṁki sarva dravyoṁkī pariṇāmasvarūp kriyā nijamay hotī hai, aisā svīkār kiyā gayā
hai; aur phi ra, jo (pudgalamayī) kriyā hai vah pudgalake dvārā svataṁtratayā prāpya honese karma
hai
Page 242 of 513
PDF/HTML Page 275 of 546
single page version
karmaphal saṁbaṁdhī
te jñānaviṣayak, karmaviṣayak, karmaph ḷaviṣayak kahī. 123.
Page 243 of 513
PDF/HTML Page 276 of 546
single page version
bhī pariṇām cetanāko kiṁcitmātra bhī nahīṁ choṛatā
karmaphalapariṇati vah karmaphalacetanā hai
rahā ho [karma ] vah karma hai, [tad anekavidhaṁ ] vah anek prakārakā hai; [saukhyaṁ vā duḥkhaṁ vā ]
sukh athavā duḥkh [phalaṁ iti bhaṇitam ] vah karmaphal kahā gayā hai
Page 244 of 513
PDF/HTML Page 277 of 546
single page version
dravyakarmopādhisānnidhyasadbhāvātkarma tasya phalaṁ saukhyalakṣaṇābhāvādvikr̥tibhūtaṁ duḥkham
ek hī sāth prakāśit hote haiṁ, usīprakār) jisameṁ ek hī sāth sva -parākār avabhāsit hote
haiṁ, aisā arthavikalpa vah jñān hai
Page 245 of 513
PDF/HTML Page 278 of 546
single page version
rāgarūpaṁ śubhopayogalakṣaṇaṁ karma tasya phalaṁ cakravartyādipañcendriyabhogānubhavarūpaṁ, taccāśuddhaniścayen
sukhamapyākulotpādakatvāt śuddhaniścayen duḥkhamev
karma
jisakā lakṣaṇ hai aisā svabhāvabhūt sukh hai; aur dravyakarmarūp upādhimeṁ yukta honese jo
aupādhik śubhāśubhabhāvarūp karma hotā hai, usakā phal vikārabhūt duḥkh hai, kyoṁki usameṁ
anākulatā nahīṁ, kintu ākulatā hai
tethī karamaph ḷa, karma tem ja jñān ātmā jāṇaje. 125.
Page 246 of 513
PDF/HTML Page 279 of 546
single page version
cetanāsvarūp honese jñān, karma aur karmaphalarūp honeke svabhāvavālā hai, kyoṁki cetanā tanmay
(jñānamay, karmamay athavā karmaphalamay) hotī hai
hue (arthāt ātmākī śuddhatāke nirṇayakī praśaṁsā karate hue
Page 247 of 513
PDF/HTML Page 280 of 546
single page version
huā [anyat ] anyarūp [na ev pariṇamati ] pariṇamit hī nahīṁ ho, [śuddhaṁ ātmānaṁ ] to vah
śuddha ātmāko [labhate ] upalabdha karatā hai
karatā hai; parantu anya koī (puruṣ) aise śuddha ātmāko upalabdha nahīṁ karatā
dūsarī
muni anyarūp nav pariṇame, prāpti kare śuddhātmanī. 126.