Page 248 of 513
PDF/HTML Page 281 of 546
single page version
vikāro‘hamāsaṁ saṁsārī, tadāpi na nām mam ko‘pyāsīt
rūpamahamek ev phalaṁ cāsmi
aise spha ṭik maṇikī bhān̐ti
svabhāvake dvārā sādhakatam (-utkr̥ṣṭasādhan) thā; maiṁ akelā hī karma thā, kyoṁki maiṁ akelā
hī uparakta caitanyarūp pariṇamit honeke svabhāvake kāraṇ ātmāse prāpya (-prāpta hone yogya)
thā; aur maiṁ akelā hī sukhase viparīt lakṣaṇavālā, ‘duḥkh’ nāmak karmaphal thā
Page 249 of 513
PDF/HTML Page 282 of 546
single page version
visphu ritasuviśuddhasahajātmavr̥ttiḥ spha ṭikamaṇiriv viśrāntaparāropitavikāro‘hamekāntenāsmi
mumukṣuḥ
ev ca suviśuddhacitpariṇamanasvabhāvenātmanā prāpyaḥ karmāsmi; ahamek ev ca suviśuddha-
citpariṇamanasvabhāvasya niṣpādyamanākulatvalakṣaṇaṁ saukhyākhyaṁ karmaphalamasmi
bhān̐ti
bhī nahīṁ hai
hūn̐, kyoṁki maiṁ akelā hī suviśuddha caitanyarūp svabhāvase sādhakatam hūn̐; maiṁ akelā hī karma
hūn̐, kyoṁki maiṁ akelā hī suviśuddha caitanyarūp pariṇamit honeke svabhāvake kāraṇ ātmāse
prāpya hūn̐ aur maiṁ akelā hī anākulatā lakṣaṇavālā, ‘sukh’ nāmak karmaphal hūn̐
honese), use paradravyarūp pariṇati kiṁcit nahīṁ hotī; aur paramāṇukī bhān̐ti (jaise
Page 250 of 513
PDF/HTML Page 283 of 546
single page version
luṇṭāk utkaṭavivekaviviktatattvaḥ
saṁkīrṇa na honese suviśuddha hotā hai
hai (arthāt samasta paryāyoṁko dravyake bhītar ḍūbā huā dikhāyā hai )
dvārā tattvako (ātmasvarūpako)
Page 251 of 513
PDF/HTML Page 284 of 546
single page version
bhrāntidhvaṁsādapi ca sucirāllabdhaśuddhātmatattvaḥ
sthāsyatyudyatsahajamahimā sarvadā mukta ev
dvitīyā ceti ‘logālogesu’ ityādisūtradvayen pañcamasthalam
appadeso’ ityādigāthādvayen ṣaṣṭhasthalam
kiyā hai
Page 252 of 513
PDF/HTML Page 285 of 546
single page version
[pudgaladravyapramukhaḥ acetanaḥ ] pudgaladravyādik acetan dravya ve [ajīvaḥ bhavati ] ajīv
haiṁ
jīvatvarūp aur ajīvatvarūp viśeṣako prāpta hotā hai
pudgalapramukh je che acetan dravya, teh ajīv che. 127.
Page 253 of 513
PDF/HTML Page 286 of 546
single page version
dravyavr̥ttirūpeṇopayogen ca nirvr̥ttatvamavatīrṇaṁ pratibhāti sa jīvaḥ
tvādupayogamayaḥ
tathā cetanāpariṇāmalakṣaṇ,
rahanevālī,
cetanārahit honese acetan hai vah ajīv hai
jīv -pudgalothī yukta che, te sarvakāḷe lok che. 128.
Page 254 of 513
PDF/HTML Page 287 of 546
single page version
tadgatisthitinibandhanabhūtau ca dharmā‘dharmāvabhivyāpyāvasthitau, sarvadravyavartanānimittabhūtaśca kālo
nityadurlalitastattāvadākāśaṁ śeṣāṇyaśeṣāṇi dravyāṇi cetyamīṣāṁ samavāy ātmatven svalakṣaṇaṁ
jīvāścetthaṁbhūtajīvapudgalairnibaddhaḥ saṁbaddho bhr̥taḥ pudgalajīvanibaddhaḥ
aur kālase samr̥ddha hai, [saḥ ] vah [sarvakāle tu ] sarvakālameṁ [lokaḥ ] lok hai
ākāśasvarūpapanā) hai
unheṁ, gati -sthitimeṁ nimittabhūt dharma tathā adharma vyāpta hokar rahate haiṁ aur (jahān̐ jitanemeṁ) sarva
dravyoṁko vartanāmeṁ nimittabhūt kāl sadā vartatā hai, vah utanā ākāś tathā śeṣ samasta
Page 255 of 513
PDF/HTML Page 288 of 546
single page version
so‘lokaḥ
nahīṁ vartatā, utanā keval ākāś jisakā sva -panese svalakṣaṇ hai, vah alok hai
se [utpādasthitibhaṁgāḥ ] utpād, dhrauvya aur vyay [jāyante ] hote haiṁ
pariṇām dvārā, bhed vā saṁghāt dvārā thāy che. 129
Page 256 of 513
PDF/HTML Page 289 of 546
single page version
tiṣṭhamānabhajyamānāḥ kriyāvantaśca bhavanti
bhavāntarasaṁkramaṇātsakriyatvaṁ bhaṇyate
rūpeṇ vināśe sati kevalajñānādyanantacatuṣṭayavyaktilakṣaṇen paramakāryasamayasārarūpeṇ svabhāvavyañjan-
paryāyeṇ kr̥tvā yo‘sāvutpādaḥ sa bhedādev bhavati, na saṁghātāt
utpanna hote haiṁ, ṭikate haiṁ aur naṣṭa hote haiṁ
parispaṁdake dvārā
hote haiṁ
Page 257 of 513
PDF/HTML Page 290 of 546
single page version
tiṣṭhamānabhajyamānāḥ kriyāvantaśca bhavanti
bhūten
viśiṣṭa (-dravyase atadbhāvake dvārā bhinna aise) [mūrtāmūrtāḥ ] mūrta -amūrta [guṇāḥ ] guṇ
[jñeyāḥ ] jānane cāhiye
te jāṇ mūrta -amūrta guṇ, atatpaṇāthī viśiṣṭa je. 130.
Page 258 of 513
PDF/HTML Page 291 of 546
single page version
viśiṣṭāḥ santo liṁgaliṁgiprasiddhau taliṁgatvamupaḍhaukante
ime amūrtā iti teṣāṁ viśeṣo niśceyaḥ
guṇānāṁ taiḥ pradeśaiḥ sah yadā saṁjñālakṣaṇaprayojanādibhedaḥ kriyate tadā punaratadbhāvo bhaṇyate, tenātadbhāven
saṁjñādibhedarūpeṇ svakīyasvakīyadravyeṇ sah viśiṣṭā bhinnā iti, dvitīyavyākhyānen punaḥ svakīy-
dravyeṇ sah tadbhāven tanmayatvenānyadravyādviśiṣṭā bhinnā ityabhiprāyaḥ
2. liṁgī = liṁgavālā, (viśeṣaguṇ vah liṁg
viśeṣ (-bhed) haiṁ; aur isīliye mūrta tathā amūrta dravyoṁkā mūrtatva -amūrtatvarūp tadbhāvake dvārā
viśiṣṭatva honese unameṁ is prakārake bhed niścit karanā cāhiye ki ‘yah mūrta guṇ haiṁ aur yah
amūrtaguṇ haiṁ’
Page 259 of 513
PDF/HTML Page 292 of 546
single page version
lakṣaṇamuktam
[guṇāḥ ] guṇ [amūrtāḥ jñātavyāḥ ] amūrta jānanā cāhiye
śeṣ sabhī dravya amūrta haiṁ
dravyo amūrtik jeh tenā guṇ amūrtik jāṇaje. 131.
che varṇa tem ja gaṁdh vaḷī ras -sparśa pudgaladravyane,
Page 260 of 513
PDF/HTML Page 293 of 546
single page version
hote haiṁ; [citraḥ śabdaḥ ] jo vividh prakārakā śabda hai [saḥ ] vah [pudgal ] pudgal arthāt
paudgalik paryāy hai
sthūlaparyāyarūp pr̥thvīskaṁdh takake samasta pudgalake, aviśeṣatayā viśeṣ guṇoṁke rūpameṁ hote
haiṁ; aur unake mūrta honeke kāraṇ hī, (pudgalake atirikta) śeṣ dravyoṁke na honese ve
pudgalako batalāte haiṁ
Page 261 of 513
PDF/HTML Page 294 of 546
single page version
lakṣaṇabhūtaṁ yathāsaṁbhavaṁ sarvapudgaleṣu sādhāraṇam
gamyamāgamagamyaṁ ca
snigdhaguṇābhāve bandhane‘sati paramāṇupudgalāvasthāyāṁ śuddhatvamiti
kabhī hī hotā hai, aur nitya nahīṁ hai, isaliye) śabda vah guṇ nahīṁ hai
śabdaparyāyakā nahīṁ
Page 262 of 513
PDF/HTML Page 295 of 546
single page version
vyaktagandharasavarṇānāmapjyotirudaramarutāmārambhadarśanāt
hotī hai usīprakār śabdarūp pudgalaparyāy bhī sabhī indriyoṁse jñāt honī cāhiye’’ (aisā tarka
kiyā jāy to) aisā bhī nahīṁ hai; kyoṁki pānī (pudgalakī paryāy hone par bhī) ghrāṇendriyakā
viṣay nahīṁ hai; agni (pudgalakī paryāy hone par bhī) ghrāṇendriy tathā rasanendriyakā viṣay nahīṁ
hai aur vāyu (pudgalakī paryāy hone parabhī) ghrāṇ, rasanā tathā cakṣuindriyakā viṣay nahīṁ hai
ras rahit hai (isaliye nāk, jībhase agrāhya hai ) aur vāyu gaṁdh, ras tathā varṇa rahit hai
(isaliye nāk, jībh tathā ān̐khoṁse agrāhya hai ); kyoṁki sabhī pudgal sparśādi
(2) araṇiko aur (3) jau ko jo pudgal utpanna karate haiṁ unhīṁ ke dvārā (1) jisakī gaṁdh
avyakta hai aise pānīkī, (2) jisakī gaṁdh tathā ras avyakta hai aisī agnikī aur
(3) jisakī gaṁdh, ras tathā varṇa avyakta hai aisī udaravāyukī utpatti hotī dekhī jātī hai
aur (3) jau meṁ rahanevāle cāroṁ guṇ (1) pānīmeṁ, (2) agnimeṁ aur (3) vāyumeṁ hone cāhiye
haiṁ
Page 263 of 513
PDF/HTML Page 296 of 546
single page version
kahīṁ virodhako prāpta nahīṁ hotī
vaḷī sthānakāraṇatārūpī guṇ jāṇ dravya adharmano. 133.
che kāḷano guṇ vartanā upayog bhākhyo jīvamāṁ,
e rīt mūrtivihīnanā guṇ jāṇavā saṁkṣepamāṁ. 134.
Page 264 of 513
PDF/HTML Page 297 of 546
single page version
jīvapudgalānāṁ sthānahetutvamadharmasya, aśeṣaśeṣadravyāṇāṁ pratiparyāyaṁ samayavr̥ttihetutvaṁ kālasya,
caitanyapariṇāmo jīvasya
dharmadravyaṁ niścinoti
guṇ [sthānakāraṇatā ] sthānakāraṇatā hai
cāhiye
hai
Page 265 of 513
PDF/HTML Page 298 of 546
single page version
tādanyatra lokāsaṁkhyeyabhāgamātratvājjīvasya, lokālok sīmno‘calitatvādākāśasya, viruddha-
kāryahetutvādadharmasyāsaṁbhavaddharmamadhigamayati
jjīvasya, lokālokasīmno‘calitatvādākāśasya, viruddhakāryahetutvāddharmasya cāsaṁbhavadadharmamadhi-
manuṣṭhānaṁ ca kartavyamiti
(sarvavyāpak) na honese unake vah saṁbhav nahīṁ hai
haiṁ isaliye unake vah saṁbhav nahīṁ hai; jīv samudghātako choṛakar anyatra lokake asaṁkhyātaveṁ
bhāg mātra hai, isaliye usake vah saṁbhav nahīṁ hai, lok -alokakī sīmā acalit honese
ākāśako vah saṁbhav nahīṁ hai aur viruddha kāryakā hetu honese adharmako vah saṁbhav nahīṁ hai
samudghātako choṛakar anya kālameṁ lokake asaṁkhyātaveṁ bhāgameṁ hī rahatā hai, isaliye vah bhī
lok tak gamanameṁ nimitta nahīṁ ho sakatā; yadi ākāś gatimeṁ nimitta ho to jīv aur
pudgaloṁkī gati alokameṁ bhī hone lage, jisase lokākāśakī maryādā hī na rahegī; isaliye
gatihetutva ākāśakā bhī guṇ nahīṁ hai; adharma dravya to gatise viruddha sthitikāryameṁ nimittabhūt
hai, isaliye vah bhī gatimeṁ nimitta nahīṁ ho sakatā
hai; jīv samudghātako choṛakar anyatra lokake asaṁkhyātaveṁ bhāg mātra hai, isaliye usake vah
saṁbhav nahīṁ hai; lok aur alokakī sīmā acalit honese ākāśake vah saṁbhav nahīṁ hai, aur
Page 266 of 513
PDF/HTML Page 299 of 546
single page version
vah (samayavr̥ttihetupanā) saṁbhavit nahīṁ hai
jīv aur pudgaloṁko gati karanemeṁ nimittabhūt koī dravya honā cāhiye; vah dravya lokavyāpī
dharmadravya hai
pariṇamanameṁ nimittabhūt koī dravya honā cāhiye; vah dravya asaṁkhyāt kālāṇu haiṁ
Page 267 of 513
PDF/HTML Page 300 of 546
single page version
pradeśatvātpudgalasya, sakalalokavyāpyasaṁkhyeyapradeśaprastārarūpatvād
[asaṁkhyātāḥ ] asaṁkhyāt arthāt anek haiṁ; [kālasya ] kālake [pradeśāḥ iti ] pradeś [na
santi ] nahīṁ haiṁ
pradeśamātra (-ekapradeśī) honese apradeśī hai tathāpi, do pradeśoṁse lekar saṁkhyāt, asaṁkhyāt,
aur anantapradeśoṁvālī paryāyoṁkī apekṣāse aniścit pradeśavālā honese pradeśavān hai; sakal
lokavyāpī asaṁkhya pradeśoṁke
che svapradeś anek, nahi varte pradeśo kāḷane. 135.