Page 268 of 513
PDF/HTML Page 301 of 546
single page version
ākāś pradeśavān hai
āśray lekar [kālaḥ ] kāl hai, [punaḥ ] aur [śeṣau ] śeṣ do dravya [jīvāḥ pudgalāḥ ]
jīv aur pudgal haiṁ
che śeṣ -āśrit kāḷ, ne jīv -pudgalo te śeṣ che. 136.
Page 269 of 513
PDF/HTML Page 302 of 546
single page version
gamanasthānāsaṁbhavāt
siddhāvasthā
tiṣṭhanti tathāpi vyavahāreṇ
gati yā sthiti lokase bāhar nahīṁ hotī, aur na lokake ek deśameṁ hotī hai, (arthāt
lokameṁ sarvatra hotī hai )
hī hai kyoṁki vah apradeśī hai
Page 270 of 513
PDF/HTML Page 303 of 546
single page version
saṁkhyeyapradeśe‘pi loke‘vasthānaṁ na virudhyate
ḍibiyāke nyāyānusār samasta lokameṁ hī haiṁ
pradeśodbhav kahā hai
apradeś paramāṇu vaḍe udbhav pradeś taṇo bane. 137.
Page 271 of 513
PDF/HTML Page 304 of 546
single page version
jīvānāmasaṁkhyeyāṁśatvāt
bahutvābhāvādasaṁkhyeyapradeśatvamev
lakṣaṇ hai ); aur yahān̐ (is sūtra yā gāthāmeṁ) ‘jis prakār ākāśake pradeś haiṁ usīprakār śeṣ
dravyoṁke pradeś haiṁ’ isaprakār pradeśake lakṣaṇakī ekaprakāratā kahī jātī hai
(
śarīrameṁ, tathā bālak aur kumārake śarīrameṁ vyāpta hotā hai
Page 272 of 513
PDF/HTML Page 305 of 546
single page version
anekapradeśīpanekā bhī saṁbhav honese pudgalako dvipradeśīpanese lekar saṁkhyāt, asaṁkhyāt aur
anantapradeśīpanā bhī nyāyayukta hai
[vyatipatataḥ ] maṁd gatise ullaṁghan kar rahā ho tab [saḥ vartate ] vah vartatā hai arthāt
nimittabhūtatayā pariṇamit hotā hai
ākāśadravya taṇo pradeś atikrame, varte tadā. 138.
Page 273 of 513
PDF/HTML Page 306 of 546
single page version
saṁbhavādekaikamākāśapradeśamabhivyāpya tasthuṣaḥ pradeśamātrasya paramāṇostadabhivyāptamekamākāśapradeśaṁ
mandagatyā vyatipatat ev vr̥ttiḥ
vartatī hai
vyāpta karake rahanevāle kāladravyakī vr̥tti tabhī hotī hai (arthāt kālāṇukī pariṇati tabhī
nimittabhūt hotī hai ) ki jab
kiye jānevāle) pradeśameṁ rahanevālā kālāṇu usameṁ nimittabhūtarūpase rahatā hai
isase spaṣṭa hotā hai ki kāladravya paryāyase bhī anekapradeśī nahīṁ hai
Page 274 of 513
PDF/HTML Page 307 of 546
single page version
sūkṣmavr̥ttirūpasamayaḥ sa tasya kālapadārthasya paryāyastataḥ evaṁvidhātparyāyātpūrvottaravr̥ttivr̥ttatven-
je artha che te kāḷ che, utpannadhvaṁsī ‘samay’ che. 139.
‘samay’ hai; [tatḥ pūrvaḥ paraḥ ] us (samay) se pūrva tathā paścāt aisā (nitya) [yaḥ
arthaḥ ] jo padārtha hai [saḥ kālaḥ ] vah kāladravya hai; [samayaḥ utpannapradhvaṁsī ] ‘samay
utpannadhvaṁsī hai
Page 275 of 513
PDF/HTML Page 308 of 546
single page version
vināśavālī hai
(paramāṇuke) viśiṣṭa gatipariṇām hotā hai
paramāṇuke ananta aṁśoṁko siddha nahīṁ karatā, kyoṁki paramāṇu niraṁś hai; usīprakār jaise ek
kālāṇuse vyāpta ek ākāśapradeśake atikramaṇake māpake barābar ek ‘samay’ meṁ paramāṇu
viśiṣṭa gatipariṇāmake kāraṇ lokake ek chorase dūsare chor tak jātā hai tab (us paramāṇuke
Page 276 of 513
PDF/HTML Page 309 of 546
single page version
saṁkhyeyāḥ kālāṇavaḥ samayasyānaṁśatvādasaṁkhyeyāṁśatvaṁ na sādhayanti
śraddheyaṁ, svasaṁvedanajñānarūpeṇ jñātavyamāhārabhayamaithunaparigrahasaṁjñāsvarūpaprabhr̥tisamastarāgādivibhāvatyāgen
dhyeyamiti tātparyam
kyoṁki ‘samay’ niraṁś hai
kāladravyakī choṭīse choṭī niraṁś paryāy hai, usake bhāg nahīṁ hote
hone cāhiye; kintu ākāśapradeś to niraṁś hai; isaliye ‘samay’ bhī niraṁś hī hai
śreṇibaddha jitane kālāṇu haiṁ un sabako sparśa karatā hai; isaliye asaṁkhya kālāṇuoṁko sparśa
karanese ‘samay’ke asaṁkhya aṁś honā cāhiye’’ isakā samādhān yah hai :
avagāhapariṇāmake kāraṇ hī hai; (paramāṇuoṁmeṁ aisī hī koī viśiṣṭa prakārakī
ek chorase dūsare chor tak pahun̐c jātā hai, so vah paramāṇuke viśeṣ prakārake gatipariṇāmake
kāraṇ hī hai; (paramāṇumeṁ aisī hī koī viśiṣṭa prakārakī gatipariṇāmakī śakti hai, jisake
kāraṇ aisā hotā hai;) isase kahīṁ ‘samay’ke asaṁkhya aṁś nahīṁ hote
Page 277 of 513
PDF/HTML Page 310 of 546
single page version
avakāś deneko samartha hai
paramāṇuoṁke skaṁdhoṁko avakāś denemeṁ samartha hai
paramāṇuoṁko avakāś denā nahīṁ ban sakegā
te ek sau paramāṇune avakāśadānasamartha che. 140.
Page 278 of 513
PDF/HTML Page 311 of 546
single page version
kimekamanekaṁ vā
aṁśoṁvālā avibhāg ek dravya hai, isaliye ? (1) yadi ‘ākāś abhinna aṁśavālā avibhāg
ek dravya hai isaliye do aṁguliyoṁkā ek kṣetra hai’ aisā kahā jāy to, jo aṁś ek aṁgulikā
kṣetra hai vahī aṁś dūsarī aṁgulikā bhī kṣetra hai, isaliye domeṁse ek aṁśakā abhāv ho gayā
pradeśamātra siddha huā ! (isaliye yah to ghaṭit nahīṁ hotā); (2) yadi yah kahā jāy ki
‘ākāś bhinna aṁśoṁvālā avibhāg ek dravya hai’ (isaliye do aṁguliyoṁkā ek kṣetra hai) to
(yah yogya hī hai, kyoṁki) avibhāg ek dravyameṁ aṁś
bhī do aṁguliyoṁke anek (ek se adhik) kṣetra haiṁ ? (1) ‘ākāś savibhāg anek dravya
honese do aṁgaliyoṁke anek kṣetra haiṁ’ aisā mānā jāy to, ākāś jo ki ek dravya hai use
anantadravyatva ājāyagā’; (isaliye yah to ghaṭit nahīṁ hotā) (2) ‘ākāś avibhāg ek
dravya honese do aṁguliyoṁkā anek kṣetra hai’ aisā mānā jāy to (yah yogya hī hai kyoṁki)
avibhāg ek dravyameṁ aṁśakalpanā phalit huī
Page 279 of 513
PDF/HTML Page 312 of 546
single page version
lokākāśapramitaśuddhāsaṁkhyeyapradeśānāṁ muktātmapadārthe yo‘sau pracayaḥ samūhaḥ samudāyo rāśiḥ sa
hi ] haiṁ
bahu vā asaṁkhya, anaṁt che; vaḷī hoy samayo kāḷane. 141
Page 280 of 513
PDF/HTML Page 313 of 546
single page version
kramānekānta iti ca bhaṇyate
(-saṁkhyāt, asaṁkhyāt aur ananta) pradeśavālā hai, isaliye unake tiryakpracay hai; parantu
kālake (tiryakpracay) nahīṁ hai, kyoṁki vah śakti tathā vyakti (kī apekṣā) se ek
pradeśavālā hai
hai
kyoṁki śeṣ dravyoṁkī vr̥tti samayase arthāntarabhūt (-anya) honese vah (vr̥tti) samay
viśiṣṭa hai, aur kāladravyakī vr̥tti to svataḥ samayabhūt hai, isaliye vah samayaviśiṣṭa nahīṁ
hai
Page 281 of 513
PDF/HTML Page 314 of 546
single page version
samayaḥ ] to vah bhī kāl [svabhāvasamavasthitaḥ ] svabhāvameṁ avasthit arthāt dhruv
[bhavati ] (siddha) hai
vr̥ttyaṁś) utpanna hotā hai, isaliye vah kāraṇapūrvak hai
usameṁ kisī padārthake utpād tathā vināś hote honā cāhiye
jo kāḷane, to kāḷ teh svabhāv
Page 282 of 513
PDF/HTML Page 315 of 546
single page version
pūrvavr̥ttyaṁśaviśiṣṭatven pradhvaṁsaḥ
svabhāvenāpradhvastānutpannatvādavasthitatvamev na bhavet
pūrvarjuparyāyeṇ pradhvaṁsastadādhārabhūtāṅgulidravyatven dhrauvyamiti dravyasiddhiḥ
paramātmadravyatven dhrauvyamiti dravyasiddhiḥ
yugapatpanā ghaṭit nahīṁ hotā, kyoṁki ek hī samay ekake do virodhī dharma nahīṁ hote
nahīṁ hote
vr̥ttyaṁśakī apekṣāse jo utpād hai, vahī (utpād) usī vr̥ttimānke usī vr̥ttyaṁśameṁ pūrva vr̥ttyaṁśakī
apekṣāse vināś hai
aur utpādako prāpta hotā huā bhī svabhāvase avinaṣṭa aur anutpanna honese vah (kāl padārtha)
Page 283 of 513
PDF/HTML Page 316 of 546
single page version
stīti niścinoti
isaliye vah niranvay arthāt khaṁḍit nahīṁ hai, isaliye svabhāvataḥ avaśya dhruv hai
hote haiṁ
Page 284 of 513
PDF/HTML Page 317 of 546
single page version
nijaśuddhātmatattvasamyakśraddhānajñānānuṣṭhānasamastaparadravyecchānirodhalakṣaṇatapaścaraṇarūpā yā tu niścayacatu-
rvidhārādhanā saiv tatropādānakāraṇaṁ, na ca kālasten kāraṇen sa hey iti bhāvārthaḥ
nahīṁ hote
padārthako [śūnyaṁ jānīhi ] śūnya jāno
te artha jāṇo śūnya kevaḷ
Page 285 of 513
PDF/HTML Page 318 of 546
single page version
kyoṁki pradeśake abhāvameṁ vr̥ttimānkā abhāv hotā hai
hai :
hote, isaliye (utpād aur vyayakā) aikya kahān̐se ho sakatā hai ? tathā naṣṭa aṁśake sarvathā asta
honese aur utpanna honevālā aṁś apane svarūpako prāpta na honese (arthāt utpanna nahīṁ huā hai
hai
Page 286 of 513
PDF/HTML Page 319 of 546
single page version
trilakṣaṇatā (utpādavyayadhrauvyatā) naṣṭa ho jātī hai, kṣaṇabhaṁg (bauddhasammat kṣaṇavināś) ullasit
ho uṭhatā hai, nitya dravya asta ho jātā hai aur kṣaṇavidhvaṁsī bhāv utpanna hote haiṁ
paryāyasamay prasiddha hotā hai
kahā jāy to yah ṭhīk nahīṁ hai; kyoṁki (usameṁ do doṣ āte haiṁ ) :
Page 287 of 513
PDF/HTML Page 320 of 546
single page version
ityādiviśeṣaṇaviśiṣṭasiddhasukhasya bhājanaṁ bhaviṣyanti te sarve‘pi kālalabdhivaśenaiv
ten sa hey iti
vasthāpayati
karatā hai
karate haiṁ :