Pravachansar-Hindi (iso15919 transliteration). BhagwAn shri kundkundAchArya; Ullekh; AnukramaNikA; Bol ; ManglAcharaN; Gnan Tattva Pragynyapan; Mangalacharan and bhumika; Gatha: 1-5.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 2 of 28

 


Page -11 of 513
PDF/HTML Page 22 of 546
single page version

om
bhagavān śrī kundakundācāryadevake sambandhameṁ
ullekh
vandyo vibhurbhbhuvi na kai rih kauṇḍakundaḥ
ku nda -prabhā -praṇayi -kīrti -vibhūṣitāśaḥ
.
yaścāru -cāraṇ -karāmbujacañcarīk -
ścakre śrutasya bharate prayataḥ pratiṣṭhām
..
[candragiri parvatakā śilālekh ]
artha :kundapuṣpakī prabhā dhāraṇ karanevālī jinakī kīrti dvārā diśāen̐
vibhūṣit huī haiṁ, jo cāraṇoṁkecāraṇar̥ddhidhārī mahāmuniyoṁkesundar hastakamaloṁke
bhramar the aur jin pavitrātmāne bharatakṣetrameṁ śrutakī pratiṣṭhā kī hai, ve vibhu kundakunda
is pr̥thvī par kisase vandya nahīṁ haiṁ ?
........koṇḍaku ndo yatīndraḥ ..
rajobhiraspr̥ṣṭatamatvamanta-
rbāhyepi saṁvyañjayituṁ yatīśaḥ
.
rajaḥpadaṁ bhūmitalaṁ vihāy
cacār manye caturaṅgulaṁ saḥ
..
[viṁdhyagiriśilālekh ]
❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈

Page -10 of 513
PDF/HTML Page 23 of 546
single page version

artha :yatīśvar (śrī kundakundasvāmī) rajaḥsthānakobhūmitalako
choṛakar cār aṁgul ūpar ākāśameṁ gaman karate the usake dvārā maiṁ aisā samajhatā hūn̐
ki
ve antarameṁ tathā bāhyameṁ rajase (apanī) atyanta aspr̥ṣṭatā vyakta karate the
(antarameṁ ve rāgādik malase aspr̥ṣṭa the aur bāhyameṁ dhūlase aspr̥ṣṭa the) .
jai paumaṇaṁdiṇāho sīmaṁdharasāmidivvaṇāṇeṇ .
ṇa vibohai to samaṇā ka haṁ sumaggaṁ payāṇaṁti ..
[darśanasār]
artha :(mahāvidehakṣetrake vartamān tīrthaṁkaradev) śrī sīmandharasvāmīse prāpta
hue divya jñān dvārā śrī padmanandināthane (śrī kundakundācāryadevane) bodh na diyā hotā
to munijan sacce mārgako kaise jānate ?
he kundakundādi ācāryoṁ ! āpake vacan bhī svarūpānusandhānameṁ is pāmarako
param upakārabhūt hue haiṁ . usake liye maiṁ āpako atyanta bhaktipūrvak namaskār karatā
hūn̐ . [śrīmad rājacandra ]]
bhagavān śrī kundakundācāryadevakā hamāre upar bahut upakār hai, ham unake
dāsānudās hai . śrīmadbhagavatkundakundācāryadev mahāvidehakṣetrameṁ sarvajña vītarāg śrī
sīmaṁdhar bhagavānake samavasaraṇameṁ gaye the aur ve vahān̐ āṭh din rahe the usameṁ leśamātra
śaṁkā nahīṁ hai
. vah bāt vaisī hī haiṁ; kalpanā karanā nahīṁ, nā kahanā nahīṁ; māno to
bhī vaise hī hai, na māno to bhī vaise hī hai . yathātathya bāt hai, akṣaraśaḥ satya hai,
pramāṇasiddha hai . [pūjya gurudev śrī kānajīsvāmī ]
❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈

Page -9 of 513
PDF/HTML Page 24 of 546
single page version

maṁgalācaraṇapūrvak bhagavān śāstrakārakī pratijñā ....1
vītarāgacaritra upādey aur sarāgacāritra hey hai ....6
cāritrakā svarūp .................................7
ātmā hī cāritra hai .............................8
jīvakā śubh, aśubh aur śuddhatva................9
pariṇām vastukā svabhāv hai....... ............. 10
śuddha aur śubh -aśubh pariṇāmakā phal ... 11 -12
śuddhopayog adhikār
śuddhopayogake phalakī praśaṁsā .................... 13
śuddhopayogapariṇat ātmākā svarūp .............. 14
śuddhopayogase honevālī śuddhātmasvabhāvaprāpti ...... 15
śuddhātmasvabhāvaprāpti kārakāntarase nirapekṣa...... .. 16
‘svayaṁbhū’ke śuddhātmasvabhāvaprāptikā atyanta
avināśīpanā aur kathaṁcit
utpād
vyay
dhrauvyayuktatā ................ 17
svayaṁbhūātmāke indriyoṁke binā jñān
ānanda kaise ? ........................... 19
atīndriyatāke kāraṇ śuddhātmāko
śārīrik sukhduḥkhakā abhāv..... ...... 20
jñān adhikār
jñān adhikār
atīndriy jñānapariṇat kevalīko sab
pratyakṣa hai...... .......................... 21
ātmākā jñānapramāṇapanā aur jñānakā
sarvagatapanā.... ........................... 23
ātmāko jñānapramāṇ na mānanemeṁ doṣ..... ..... 24
jñānakī bhān̐ti ātmākā bhī sarvagatattva...... ... 26
ātmā aur jñānake ekatva
anyatva..... ....... 27
jñān aur jñeyake paraspar gamanakā niṣedh..... .. 28
ātmā padārthoṁmeṁ pravr̥tta nahīṁ hotā tathāpi
jisase unameṁ pravr̥tta honā siddha
hotā hai vah śaktivaicitrya...... .......... 29
jñān padārthoṁmeṁ pravr̥tta hotā hai
usake dr̥ṣṭānta...... ...................... 30
padārtha jñānameṁ vartate haiṁyah vyakta karate haiṁ .... 31
ātmākī padārthoṁke sāth ek dūsaremeṁ pravr̥tti
honepar bhī, vah parakā grahaṇatyāg kiye
binā tathā pararūp pariṇamit hue binā
sabako dekhatā
jānatā honese use
atyanta bhinnatā hai..... .................. 32
kevalajñānī aur śrutajñānīko aviśeṣarūp
dikhākar viśeṣ ākāṁkṣāke kṣobhakā
kṣay karate haiṁ............................. 33
jñānake śrutupādhikr̥t bhedako dūr karate haiṁ .... 34
ātmā aur jñānakā kartr̥tvakaraṇatvakr̥t
bhed dūr karate haiṁ....... .................. 35
paramāgam śrī pravacanasārakī
vi ṣa yā nu kra ma ṇi kā
(1) jñānatattvaprajñāpan
viṣay
gāthā
viṣay
gāthā

Page -8 of 513
PDF/HTML Page 25 of 546
single page version

jñān kyā hai aur jñey kyā hai yah
vyakta karate haiṁ....... .................... 36
dravyoṁkī bhūtbhāvi paryāyeṁ bhī tātkālik
paryāyoṁkī bhān̐ti pr̥thakrūpase jñānameṁ
vartatī haiṁ ................................. 37
avidyamān paryāyoṁkī kathaṁcit vidyamānatā ...... 38
avidyamān paryāyoṁkī jñānapratyakṣatā
dr̥ḍh karate haiṁ...... ....................... 39
indriyajñānake liye naṣṭa aur anutpannakā jānanā
aśakya hai aisā niścit karate haiṁ ...... 40
atīndriy jñānake liye jo jo kahā jātā hai vah
(sab) sambhav hai..... .................... 41
jñeyārthapariṇamanakriyā jñānameṁse utpanna nahīṁ hotī
.
42
jñeyārthapariṇamanasvarūp kriyā aur tatphal kahān̐se
utpanna hotā haiisakā vivecan..... .... 43
kevalīke kriyā bhī kriyāphal utpanna
nahīṁ karatī
..................................
44
tīrthaṁkaroṁke puṇyakā vipāk akiṁcitkar hī hai
. .
45
kevalīkī bhān̐ti sab jīvoṁko svabhāvavighātakā
abhāv honekā niṣedh karate haiṁ..... ...... 46
atīndriy jñānako sarvajñarūpase abhinandan ....... 47
sabako na jānanevālā ekako bhī nahīṁ jānatā
.
48
ekako na jānanevālā sabako nahīṁ jānatā
. ....
49
kramaśaḥ pravartamān jñānakī sarvagatatā siddha
nahīṁ hotī..... .......................... 50
yugapat pravr̥ttike dvārā hī jñānakā sarvagatatva ..... 51
kevalīke jñaptikriyākā sadbhāv hone par bhī
kriyāphalarūp bandhakā niṣedh karate hue
upasaṁhār karate haiṁ...... .................. 52
sukh adhikār
jñānase abhinna sukhakā svarūp varṇan karate
hue jñān aur sukhakī heyopādeyatākā
vicār ................................... 53
atīndriy sukhakā sādhanabhūt atīndriy
jñān upādey hai isaprakār usakī
praśaṁsā...... ............................. 54
indriyasukhakā sādhanabhūt indriyajñān hey hai
isaprakār usakī nindā...... ............ 55
indriyajñān pratyakṣa nahīṁ hai aisā niścay
karate haiṁ
. ....................................
57
parokṣa aur pratyakṣake lakṣaṇ..................... 58
pratyakṣajñānako pāramārthik sukharūp batalāte haiṁ ... 59
kevalajñānako bhī pariṇāmake dvārā khedakā
sambhav honese vah aikāntik sukh nahīṁ
hai
isakā khaṁḍan.... ................... 60
‘kevalajñān sukhasvarūp hai’ aise nirūpaṇ dvārā
upasaṁhār....... .......................... 61
kevaliyoṁko hī pāramārthik sukh hotā hai
aisī śraddhā karāte haiṁ..... ................ 62
parokṣajñānavāloṁke apāramārthik indriyasukhakā
vicār....... ............................ 63
indriyān̐ hai vahān̐ tak svabhāvase hī duḥkh hai...... 64
muktātmāke sukhakī prasiddhike liye, śarīr
sukhakā sādhan honekī bātakā khaṁḍan.... 65
ātmā svayamev sukhapariṇāmakī śaktivālā
honese viṣayoṁkī akiṁcitkaratā...... .... 67
ātmāke sukhasvabhāvatvako dr̥ṣṭānta dvārā dr̥ḍh
karake ānandaadhikārakī pūrṇatā...... .. 68
viṣay
gāthā
viṣay
gāthā

Page -7 of 513
PDF/HTML Page 26 of 546
single page version

śubhapariṇām adhikār
indriyasukhasambandhī vicārako lekar,
usake sādhanakā svarūp................... 69
indriyasukhako śubhopayogake sādhyake
rūpameṁ kahate haiṁ....... .................... 70
indriyasukhako duḥkhapanemeṁ ḍālate haiṁ....... ....... 71
puṇyotpādak śubhopayogakī pāpotpādak
aśubhopayogase aviśeṣatā...... .......... 72
puṇya duḥkhake bījake kāraṇ haiṁyah batāte haiṁ ... 74
puṇyajanya indriyasukh bahudhā duḥkharūp haiṁ..... .... 76
puṇya aur pāpakī aviśeṣatākā niścay
karate hue (is viṣayakā) upasaṁhār
karate haiṁ..... ............................ 77
śubhaśubh upayogakī aviśeṣatā niścit karake,
rāgadveṣake dvaitako dūr karate hue,
aśeṣaduḥkhakṣayakā dr̥ḍh niścay karake
śuddhopayogameṁ nivās...... ................ 78
mohādike unmūlan prati sarva udyamase kaṭibaddha ... 79
mohakī senā jītanekā upāy...... ............ 80
cintāmaṇi prāpta kiyā hone par bhī, pramād cor
vidyamān hai ataḥ jāgr̥t rahatā hai ........ 81
yahī ek, bhagavantoṁne svayaṁ anubhav karake pragaṭ
kiyā huā mokṣakā pāramārthikapantha hai ... 82
śuddhātmalābhake paripaṁthīmohakā svabhāv aur
usake prakār.... ......................... 83
tīn prakārake mohako aniṣṭa kāryakā kāraṇ
kahakar usake kṣayakā upadeś............. 84
moharāgadveṣako in cihnoṁke dvārā pahicān kar utpanna
hote hī naṣṭa kar denā cāhiye ........... 85
mohakṣay karanekā upāyāntar..... ............... 86
śabdabrahmameṁ arthoṁkī vyavasthā kis prakār hai
usakā vicār..... ....................... 87
mohakṣayake upāyabhūt jinopadeśakī prāpti hone
par bhī puruṣārtha arthakriyākārī hai..... ... 88
svaparake vivekakī siddhise hī mohakā kṣay
hotā hai ataḥ svaparake vibhāgakī
siddhike liye prayatna...... ............... 89
sab prakārake svaparake vivekakī siddhi
āgamase kartavya haiis prakār
upasaṁhār karate haiṁ...... .................. 90
jinodit arthoṁke śraddhān binā dharmalābh
nahīṁ hotā..... .......................... 91
ācāryabhagavān sāmyakā dharmatva siddha karake ‘maiṁ
svayaṁ sākṣāt dharma hī hūn̐’ aise bhāvameṁ
niścal sthit hote haiṁ...... .............. 92
✾ ✾ ✾
(2) jñeyatattvaprajñāpan
dravyasāmānya adhikār
padārthakā samyak dravyaguṇaparyāyasvarūp...... ...... 93
svasamay
parasamayakī vyavasthā niścit
karake upasaṁhār..... ...................... 94
dravyakā lakṣaṇ .................................. 95
svarūp
astitvakā kathan ....................... 96
sādr̥śyaastitvakā kathan ...................... 97
dravyoṁse dravyāntarakī utpatti honekā aur dravyase
sattākā arthāntaratva honekā khaṁḍan...... .. 98
utpādavyayadhrauvyātmak honepar bhī dravya
‘sat’ hai..... ............................ 99
viṣay
gāthā
viṣay
gāthā

Page -6 of 513
PDF/HTML Page 27 of 546
single page version

utpādvyay
dhrauvyakā paraspar avinābhāv
dr̥rḥ karate haiṁ
. .............................
100
utpādādikā dravyase arthāntaratva naṣṭa
karate haiṁ..... .......................... 101
utpādādikā kṣaṇabhed nirasta karake ve
dravya haiṁ yah samajhāte haiṁ...... .......... 102
dravyake utpādvyay
dhrauvyako anekadravyaparyāy tathā
ekadravyaparyāy dvārā vicārate haiṁ.......... 103
sattā aur dravya arthāntar nahīṁ honeke
viṣayameṁ yukti..... .................... 105
pr̥thaktvakā aur atyatvakā lakṣaṇ...... ...... 106
atadbhāvako udāharaṇ dvārā spaṣṭatayā
batalāte haiṁ...... ....................... 107
sarvathā abhāv vah atadbhāvakā
lakṣaṇ nahīṁ hai ......................... 108
sattā aur dravyakā guṇguṇīpanā siddha
karate haiṁ...... ......................... 109
guṇ aur guṇīke anekatvakā khaṇḍan..... .... 110
dravyake sat
utpād aur asat
utpād honemeṁ
avirodh siddha karate haiṁ...... .......... 111
satutpādako ananyatvake dvārā aur asat
utpādako anyatvake dvārā niścit
karate haiṁ.... .................... 112
113
ek hī dravyako anyatva aur anyatva
honemeṁ avirodh...... .................. 114
garva virodhako dūr karanevālī saptabhaṁgī......... 115
jīvako manuṣyādi paryāyeṁ kriyākā phal honese
unakā anyatva prakāśit karate haiṁ..... 116
manuṣyādiparyāyoṁmeṁ jīvako svabhāvakā parābhav kis
kāraṇase hotā haiisakā nirṇay..... 118
jīvakī dravyarūpase avasthitatā hone par
bhī paryāyoṁse anavasthitatā..... ........ 119
pariṇāmātmak saṁsārameṁ kis kāraṇase pudgalakā
sambandha hotā hai ki jisase vah (saṁsār)
manuṣyādi
paryāyātmak hotā hai
isakā
samādhān...... ......................... 121
paramārthase ātmāko dravyakarmakā akartr̥tva.... .. 122
vah kaunasā svarūp hai jisarūp ātmā
pariṇamit hotā hai ? ................... 123
jñān, karma aur karmaphalakā svarūp.... ....... 124
un (tīnoṁ)ko ātmārūpase niścit
karate haiṁ
. ..................................
125
śuddhātmopalabdhikā abhinandan karate hue, dravya
sāmānyake varṇanakā upasaṁhār....... 126
dravyaviśeṣ adhikār
dravyake jīvajīvapanerūp viśeṣ..... ....... 127
dravyake lokālokatvarūp viśeṣ.... ........... 128
dravyake ‘kriyā’ aur ‘bhāv’ rūp viśeṣ ..... 129
guṇaviśeṣase dravyaviśeṣ hotā hai...... ........ 130
mūrta aur amūrta guṇoṁke lakṣaṇ
tathā sambandha.... ...................... 131
mūrta pudgaladravyake guṇ..... ................... 132
amūrta dravyoṁke guṇ..... ..................... 133
dravyoṁkā pradeśavattva aur apradeśavattvarūp
viśeṣ ................................ 135
pradeśī aur apradeśī dravya kahān̐ rahate haiṁ...... 136
pradeśavattva aur apradeśavattva kis
prakārase saṁbhav ? ...................... 137
viṣay
gāthā
viṣay
gāthā

Page -5 of 513
PDF/HTML Page 28 of 546
single page version

‘kālāṇu apradeśī hī hai’aisā niyam
kālapadārthake dravya aur paryāy..... ----- 138
kālapadārthake dravya aur paryāy...... ----------- 139
ākāśake pradeśakā lakṣaṇ..... --------------- 140
tiryakpracay tathā ūrdhvapracay...... ------------- 141
kālapadārthakā ūrdhvapracay niranvay hai
is
bātakā khaṇḍan....---------------------- 142
sarva vr̥ttyaṁśoṁmeṁ kālapadārtha
utpādavyayadhrauvyavālā hai
. ----------------
143
kālapadārthakā pradeśamātrapanā siddha
karate haiṁ
. -------------------------------
144
jñānajñeyavibhāg adhikār
ātmāko vibhakta karaneke liye vyavahārajīvatvake
hetukā vicār..... ................... 145
prāṇ kaunkaunase hai, so batalāte haiṁ..... . 146
vyutpattise prāṇoṁko jīvatvakā hetupanā aur
unakā paudgalikapanā... ............... 147
paudgalik prāṇoṁkī santatikī pravr̥ttikā
antaraṁg hetu.......................... 150
paudgalik prāṇasantatikī nivr̥ttikā
antaraṁg hetu.......................... 151
ātmāke atyanta vibhaktatvakī siddhike liye,
vyavahārjīvatvake hetu jo gativiśiṣṭa
paryāy unakā svarūp.... ............. 151
paryāyake bhed ............................... 153
arthaniścāyak astitvako sva
parake
vibhāgake hetuke rūpameṁ samajhāte haiṁ
. ...
154
ātmāko atyanta vibhakta karaneke liye,
paradravyake saṁyogake kāraṇakā svarūp....155
śubhopayog aur aśubhopayogakā
svarūp..... ...................157158
paradravyake saṁyogakā jo kāraṇ usake
vināśakā abhyās..... .............. 159
śarīrādi paradravya prati madhyasthatā pragaṭakarate haiṁ..160
śarīr, vāṇī aur manakā paradravyapanā..... .. 161
ātmāko paradravyatvakā aur usake kartr̥tvakā
abhāv.... ........................... 162
paramāṇudravyoṁko piṇḍaparyāyarūp
pariṇatikā kāraṇ.................... 163
ātmāko pudgalapiṁḍake kartr̥tvakā abhāv..... 167
ātmāko śarīrapanekā abhāv..... .......... 171
jīvakā asādhāraṇ svalakṣaṇ................ 172
amūrta ātmāko snigdha
rukṣatvakā abhāv
honese bandha kaise ho sakatā
hai ?
aisā pūrvapakṣa..... ............... 173
uparyukta pūrvapakṣakā uttar..... ............... 174
bhāvabandhakā svarūp.... ..................... 175
bhāvabandhakī yukti aur dravyabandhakā svarūp . 176
pudgalabandha, jīvabandha aur
ubhayabandhakā svarūp..... ............. 177
dravyabandhakā hetu bhāvabandha.... ............... 178
bhāvabandha hī niścayabandha hai.... ............. 179
pariṇāmakā dravyabandhake sādhakatam rāgase
viśiṣṭapanā saviśeṣ pragaṭ karate haiṁ.....180
viśiṣṭa pariṇāmako, bhedako tathā aviśiṣṭa
pariṇāmako kāraṇameṁ kāryakā
upacār karake kāryarūpase batalāte haiṁ....181
viṣay
gāthā
viṣay
gāthā

Page -4 of 513
PDF/HTML Page 29 of 546
single page version

jīvakī svadravyameṁ pravr̥tti aur paradravyase
nivr̥ttikī siddhike liye svaparakā
vibhāg............................... 182
svadravyameṁ pravr̥ttikā aur paradravyameṁ pravr̥ttikā
nimitta svaparake vibhāgakā jñān
ajñān hai
. ..............................
183
ātmākā karma kyā haiisakā nirūpaṇ ..... 184
‘pudgalapariṇām ātmākā karma kyoṁ nahīṁ hai’
is sandehakā nirākaraṇ..... ......... 185
ātmā kis prakār pudgalakarmoṁke dvārā
grahaṇ kiyā jātā hai aur choṛā
jātā hai ?..... ...................... 186
pudgalakarmoṁkī vicitratāko kaun kahatā hai ? . 187
akelā hī ātmā bandha hai..... ............ 188
niścay aur vyavahārakā avirodh ............ 189
aśuddhanayase aśuddha ātmākī hī prāpti..... 190
śuddhanayase śuddhātmākī hī prāpti.... ......... 191
dhruvatvake kāraṇ śuddhātmā hī upalabdha
karane yogya... ....................... 192
śuddhātmākī upalabdhise kyā hotā hai...... . 194
mohagraṁthi ṭūṭanese kyā hotā hai.... .......... 195
ekāgrasaṁcetanalakṣaṇadhyān aśuddhatā
nahīṁ lātā..... ...................... 196
sakalajñānī kyā dhyāte haiṁ ?.... ............ 197
uparokta praśnakā uttar...... ............... 198
śuddhātmopalabdhilakṣaṇ mokṣamārgako niścit
karate haiṁ..... ........................ 199
pratijñākā nirvahaṇ karate hue (ācāryadev)
svayaṁ mokṣamārgabhūt śuddhātmapravr̥tti
karate haiṁ..... ........................ 200
(3) caraṇānuyogasūcak
cūlikā
ācaraṇprajñāpan
duḥkhamuktike liye śrāmaṇyameṁ juṛ jānekī
preraṇā..... ............................ 201
śrāmaṇyaicchuk pahale kyā
kyā
karatā hai .............................. 202
yathājātarūpadharatvak bahiraṁgantaraṁg do
liṁg..... ............................. 205
śrāmaṇyakī ‘bhavati’ kriyāmeṁ, itanese
śrāmaṇyakī prāpti.... .................. 207
sāmāyikameṁ ārūrḥ śramaṇ kadācit
chedopasthāpanāke yogya.... ............. 208
ācāryake bhed..... .......................... 210
chinna saṁyamake pratisaṁdhānakī vidhi..... ....... 211
śrāmaṇyake chedake āyatan honese paradravya
pratibandhoṁkā niṣedh.................... 213
śrāmaṇyakī paripūrṇatākā āyatan honese
svadravyameṁ hī pratibandha kartavya hai...... . 214
munijanako nikaṭakā sūkṣmaparadravyapratibandha
bhī niṣedhya..... ...................... 215
ched kyā haiisakā upadeś..... ........... 216
chedake antaraṁgbahiraṁg
aise do prakār.... ... 217
sarvathā antaraṁg ched niṣedhya hai..... .......... 218
upadhi antaraṁg chedakī bhān̐ti tyājya hai.... ... 219
upadhikā niṣedh vah antaraṁg chedakā hī
niṣedh hai..... ........................ 220
viṣay
gāthā
viṣay
gāthā

Page -3 of 513
PDF/HTML Page 30 of 546
single page version

‘kisīko kahīṁ kabhī kisī prakār koī
upadhi aniṣiddha bhī hai’ aise apavādakā
upadeś..... ........................... 222
aniṣiddha upadhikā svarūp..... .............. 223
‘utsarga hī vastudharma hai, apavād nahīṁ’ ....... 224
apavādake viśeṣ...... ...................... 225
aniṣiddha śarīramātra
upadhike pālanakī
vidhi.... ............................. 226
yuktāhāravihārī sākṣāt anāhāravihārī
hī hai..... ............................ 227
śramaṇako yuktāhārīpanekī siddhi..... ........ 228
yuktāhārakā vistr̥t svarūp..... ............. 229
utsarga
apavādakī maitrī dvārā ācaraṇakā
susthitapanā.... ....................... 230
utsargaapavādake virodhase ācaraṇakā
duḥsthitapanā..... ...................... 231
mokṣamārgaprajñāpan
mokṣamārgake mūlasādhanabhūt āgamameṁ
vyāpār...... .......................... 232
āgamahīnako mokṣākhya karmakṣay nahīṁ hotā.... 233
mokṣamārgiyoṁko āgam hī ek cakṣu..... .... 234
āgamacakṣuse sab kuch dikhāī detā hī hai.....235
āgamajñān, tatpūrvak tattvārthaśraddhān aur
tadubhayapūrvak saṁyatatvakī yugapattāko
mokṣamārgapanā honekā niyam..... ...... 236
ukta tīnoṁkī ayugapattāko mokṣamārgatva
ghaṭit nahīṁ hotā...................... 237
ukta tīnoṁkī yugapattā hone par bhī, ātmajñān
mokṣamārgakā sādhakatam hai...... ....... 238
ātmajñānaśūnyake sarvaāgamajñān, tattvārthaśraddhān
tathā saṁyatatvakī yugapattā bhī
akiṁcitkar.... ....................... 239
ukta tīnoṁkī yugapattāke sāth ātmajñānakī
yugapattāko sādhate haiṁ...... ............ 240
ukta tīnoṁkī yugapattā tathā ātmajñānakī
yugapattā jise siddha huī hai aise saṁyatakā
lakṣaṇ..... ........................... 241
jisakā dūsarā nām ekāgratālakṣaṇ śrāmaṇya hai
aisā yah saṁyatatva hī mokṣamārga hai......242
anekāgratāko mokṣamārgapanā ghaṭit nahīṁ
hotā.................................. 243
ekāgratā vah mokṣamārga hai aisā niścay karate
hue mokṣamārgaprajñāpanakā upasaṁhār..... 244
śubhopayogprajñāpan
śubhopayogiyoṁko śramaṇarūpameṁ gauṇatayā
batalāte haiṁ...... ...................... 245
śubhopayogī śramaṇakā lakṣaṇ.... ............. 246
śubhopayogī śramaṇoṁkī pravr̥tti..... ........... 247
śubhopayogiyoṁke hī aisī pravr̥ttiyān̐
hotī haiṁ............................... 248
sabhī pravr̥ttiyān̐ śubhopayogiyoṁke hī
hotī haiṁ............................... 249
pravr̥tti saṁyamakī virodhī honekā niṣedh....... 250
pravr̥ttike viṣayake do vibhāg................. 251
pravr̥ttike kālakā vibhāg...... .............. 252
lokasaṁbhāṣaṇapravr̥tti usake nimittake vibhāg
sahit batalāte haiṁ.... ................. 253
śubhopayogakā gauṇmukhya vibhāg ............ 254
viṣay
gāthā
viṣay
gāthā

Page -2 of 513
PDF/HTML Page 31 of 546
single page version

śubhopayogako kāraṇakī viparītatāse
phalakī viparītatā.... ................. 255
aviparīt phalakā kāraṇ aisā jo
‘aviparīt kāraṇ’...... .............. 259
‘aviparīt kāraṇ’kī upāsanārūp pravr̥tti
sāmānya aur viśeṣarūpase kartavya hai.....261
śramaṇābhāsoṁke prati samasta pravr̥ttiyoṁkā
niṣedh..... ........................... 263
kaisā jīv śramaṇābhās hai so kahate haiṁ ...... 264
jo śrāmaṇyase samān hai unakā anumodan na
karanevālekā vināś................... 265
jo śrāmaṇyameṁ adhik ho usake prati jaise ki
vah śrāmaṇyameṁ hīn ho aisā ācaraṇ
karanevālekā vināś................... 266
svayaṁ śrāmaṇyameṁ adhik hoṁ tathāpi apanese hīn
śramaṇ prati samān jaisā ācaraṇ kare to
usakā vināś..... ................... 267
viṣay
gāthā
viṣay
gāthā
asatsaṁg niṣedhya hai..... .................... 268
‘laukik’ (jan)kā lakṣaṇ .................. 269
satsaṁg karane yogya hai..... .................. 270
pañcaratnaprajñāpan
saṁsāratattva ................................... 271
mokṣatattva .................................... 272
mokṣatattvakā sādhanatattva ...................... 273
mokṣatattvake sādhanatattvakā abhinandan.... .... 274
śāstrakī samāpti ............................ 275
❈ ❈ ❈
pariśiṣṭa
47 nayoṁ dvārā ātmadravyakā kathan .......... 521
ātmadravyakī prāptikā prakār ................. 532

Page -1 of 513
PDF/HTML Page 32 of 546
single page version

svānubhūti honepar jīvako kaisā sākṣātkār hotā hai ?
svānubhūti honepar, anākulāhlādamay, ek, samasta hī viśva par
tairatā vijñānaghan paramapadārthaparamātmā anubhavameṁ ātā hai . aise anubhav binā
ātmā samyakrūpase dr̥ṣṭigocar nahīṁ hotāśraddhāmeṁ nahīṁ ātā, isaliye
svānubhūtike binā samyagdarśanakādharmakā prārambha nahīṁ hotā .
aisī svānubhūti prāpta karaneke liye jīvako kyā karanā ?
svānubhūtikī prāptike liye jñānasvabhāvī ātmākā cāhe jis prakār bhī
dr̥rḥ nirṇay karanā . jñānasvabhāvī ātmākā nirṇay dr̥rḥ karanemeṁ sahāyabhūt
tattvajñānakādravyoṁkā svayaṁsiddha satpanā aur svatantratā, dravyaguṇparyāy,
utpādvyaydhrauvya, nav tattvakā saccā svarūp, jīv aur śarīrakī bilakul
bhinnabhinna kriyāen̐, puṇya aur dharmake lakṣaṇabhed, niścayvyavahār ityādi
anek viṣayoṁke sacce bodhakāabhyās karanā cāhiy . tīrthaṁkar bhagavantoṁ dvārā
kahe gaye aise anek prayojanabhūt satyoṁke abhyāsake sāthsāth sarva
tattvajñānakā siramaurmukuṭamaṇi jo śuddhadravyasāmānya arthāt param
pāriṇāmikabhāv arthāt jñāyakasvabhāvī śuddhātmadravyasāmānyajo svānubhūtikā
ādhār hai, samyagdarśanakā āśray hai, mokṣamārgakā ālamban hai, sarva śuddhabhāvoṁkā
nāth hai
usakī divya mahimā hr̥dayameṁ sarvādhikarūpase aṁkit karaneyogya hai .
us nijaśuddhātmadravya -sāmānyakā āśray karanese hī atīndriy ānandamay
svānubhūti prāpta hotī hai
.
pūjya gurudev śrī kānajīsvāmī

Page 0 of 513
PDF/HTML Page 33 of 546
single page version

namaḥ śrīsarvajñavītarāgāy .
śāstra -svādhyāyakā prāraṁbhik maṁgalācaraṇ
oṁkāraṁ bindusaṁyuktaṁ nityaṁ dhyāyanti yoginaḥ .
kāmadaṁ mokṣadaṁ caiv omkārāy namo namaḥ ..1..
aviralaśabdaghanaughaprakṣālitasakalabhūtalakalaṅkā .
munibhirupāsitatīrthā sarasvatī haratu no duritān ..2..
ajñānatimirāndhānāṁ jñānāñjanaśalākayā .
cakṣurunmīlitaṁ yen tasmai śrīgurave namaḥ ..3..
śrīparamagurave namaḥ, paramparācāryagurave namaḥ ..
sakalakaluṣavidhvaṁsakaṁ, śreyasāṁ parivardhakaṁ, dharmasambandhakaṁ, bhavyajīvamanaḥpratibodhakārakaṁ,
puṇyaprakāśakaṁ, pāpapraṇāśakamidaṁ śāstraṁ śrīpravacanasāranāmadheyaṁ, asya mūlagranthakartāraḥ
śrīsarvajñadevāstaduttaragranthakartāraḥ śrīgaṇadharadevāḥ pratigaṇadharadevāsteṣāṁ vacanānusāramāsādya
ācāryaśrīkundakundācāryadevaviracitaṁ, śrotāraḥ sāvadhānatayā śr̥ṇavantu
..
maṅgalaṁ bhagavān vīro maṅgalaṁ gautamo gaṇī .
maṅgalaṁ kundakundāryo jainadharmo‘stu maṅgalam ..1..
sarvamaṅgalamāṅgalyaṁ sarvakalyāṇakārakaṁ .
pradhānaṁ sarvadharmāṇāṁ jainaṁ jayatu śāsanam ..2..

Page 1 of 513
PDF/HTML Page 34 of 546
single page version

mūl gāthāoṁ aur tattvapradīpikā nāmak ṭīkāke gujarātī anuvādakā
hindī rūpāntar
[sarva pratham graṁthake prāraṁbhameṁ śrīmadbhagavatkundakundācāryadevaviracit prākr̥tagāthābaddha śrī
‘pravacanasār’ nāmak śāstrakī ‘tattvapradīpikā’ nāmak saṁskr̥t ṭīkāke racayitā śrī
amr̥tacaṁdrācāryadev uparokta ślokoṁke dvārā maṅgalācaraṇ karate hue jñānānandasvarūp paramātmāko
namaskār karate haiṁ :
]
artha :sarvavyāpī (arthāt sabakā jñātā -draṣṭā) ek caitanyarūp (mātra caitanya hī)
jisakā svarūp hai aur jo svānubhavaprasiddha hai (arthāt śuddha ātmānubhavase prakr̥ṣṭatayā siddha
hai ) us jñānānandātmak (jñān aur ānandasvarūp) utkr̥ṣṭa ātmāko namaskār ho
.
namaḥ śrīsiddhebhyaḥ.
namo‘nekāntāya.
śrīmadbhagavatku ndaku ndācāryadevapraṇīt
śrī
pravacanasār
1
jñānatattva -prrajñāpan
śrīmadamr̥tacandrasūrikr̥tatattvapradīpikāvr̥ttisamupetaḥ.
( anuṣṭubh )
sarvavyāpyekacidrūpasvarūpāy parātmane .
svopalabdhiprasiddhāy jñānānandātmane namaḥ ..1..
śrījayasenācāryakr̥tatātparyavr̥ttiḥ.
namaḥ paramacaitanyasvātmotthasukhasampade .
paramāgamasārāy siddhāy parameṣṭhine ..
pra. 1

Page 2 of 513
PDF/HTML Page 35 of 546
single page version

[ab anekāntamay jñānakī maṁgalake liye ślok dvārā stuti karate haiṁ :]
artha :
jo mahāmoharūpī aṁdhakārasamūhako līlāmātrameṁ naṣṭa karatā hai aur jagatake
svarūpako prakāśit karatā hai aisā anekāṁtamay tej sadā jayavaṁt hai .
[ ab śrī amr̥tacaṁdrācāryadev ślok dvārā anekāṁtamay jinapravacanake sārabhūt is
‘pravacanasār’ śāstrakī ṭīkā karanekī pratijñā karate haiṁ :]
artha :paramānandarūpī sudhārasake pipāsu bhavya jīvoṁke hitārtha, tattvako
(vastusvarūpako) pragaṭ karanevālī pravacanasārakī yah ṭīkā racī jā rahī hai .
( anuṣṭubh )
helolluptamahāmohatamastomaṁ jayatyadaḥ .
prakāśayajjagattattvamanekāntamayaṁ mahaḥ ..2..
( āryā )
paramānandasudhārasapipāsitānāṁ hitāy bhavyānām .
kriyate prakaṭitatattvā pravacanasārasya vr̥ttiriyam ..3..
ath pravacanasāravyākhyāyāṁ madhyamaruciśiṣyapratibodhanārthāyāṁ mukhyagauṇarūpeṇāntastattvabahi-
stattvaprarūpaṇasamarthāyāṁ ca prathamat ekottaraśatagāthābhirjñānādhikāraḥ, tadanantaraṁ trayodaśādhik śatagāthābhi-
rdarśanādhikāraḥ, tataśca saptanavatigāthābhiścāritrādhikāraśceti samudāyenaikādaśādhikatriśatapramitasūtraiḥ

samyagjñānadarśanacāritrarūpeṇ mahādhikāratrayaṁ bhavati
. athavā ṭīkābhiprāyeṇ tu samyagjñānajñeyacāritrā-
dhikāracūlikārūpeṇādhikāratrayam . tatrādhikāratraye prathamatastāvajjñānābhidhānamahādhikāramadhye dvāsapta-
tigāthāparyantaṁ śuddhopayogādhikāraḥ kathyate . tāsu dvāsaptatigāthāsu madhye ‘es surāsur --’ imāṁ
gāthāmādiṁ kr̥tvā pāṭhakrameṇ caturdaśagāthāparyantaṁ pīṭhikā, tadanantaraṁ saptagāthāparyantaṁ sāmānyen sarvajña-
siddhiḥ, tadanantaraṁ trayastriṁśadgāthāparyantaṁ jñānaprapañcaḥ, tataścāṣṭādaśagāthāparyantaṁ sukhaprapañcaścetyantarādhi-

kāracatuṣṭayen śuddhopayogādhikāro bhavati
. ath pañcaviṁśatigāthāparyantaṁ jñānakaṇḍikācatuṣṭayaprati-
pādakanāmā dvitīyo‘dhikāraścetyadhikāradvayen, tadanantaraṁ svatantragāthācatuṣṭayen caikottaraśatagāthābhiḥ
prathamamahādhikāre samudāyapātanikā jñātavyā
.
idānīṁ prathamapātanikābhiprāyeṇ prathamataḥ pīṭhikāvyākhyānaṁ kriyate, tatra pañcasthalāni bhavanti;
teṣvādau namaskāramukhyatven gāthāpañcakaṁ, tadanantaraṁ cāritrasūcanamukhyatven ‘saṁpajjai ṇivvāṇaṁ’ iti
prabhr̥ti gāthātrayamath śubhāśubhaśuddhopayogatrayasūcanamukhyatven ‘jīvo pariṇamadi’ ityādigāthāsūtradvayamath

tatphalakathanamukhyatayā ‘dhammeṇ pariṇadappā’ iti prabhr̥ti sūtradvayam
. ath śuddhopayogadhyātuḥ puruṣasya
protsāhanārthaṁ śuddhopayogaphaladarśanārthaṁ ca prathamagāthā, śuddhopayogipuruṣalakṣaṇakathanen dvitīyā ceti
‘aisayamādasamutthaṁ’ ityādi gāthādvayam
. evaṁ pīṭhikābhidhānaprathamāntarādhikāre sthalapañcaken
caturdaśagāthābhissamudāyapātanikā .
tadyathā

Page 3 of 513
PDF/HTML Page 36 of 546
single page version

[isaprakār maṁgalācaraṇ aur ṭīkā racanekī pratijñā karake, bhagavān kundakundācāryadev-
viracit pravacanasārakī pahalī pān̐c gāthāoṁke prārambhameṁ śrī amr̥tacandrācāryadev un gāthāoṁkī
utthānikā karate haiṁ
.]
ab, jinake saṁsār samudrakā kinārā nikaṭ hai, sātiśay (uttam) vivekajyoti pragaṭ
ho gaī hai (arthāt param bhedavijñānakā prakāś utpanna ho gayā hai) tathā samasta ekāṁtavādarūp
avidyākā
1abhiniveś asta ho gayā hai aise koī (āsannabhavya mahātmāśrīmad-
bhagavatkundakundācārya), pārameśvarī (parameśvar jinendradevakī) anekāntavādavidyāko prāpta karake,
samasta pakṣakā parigrah (śatrumitrādikā samasta pakṣapāt) tyāg denese atyanta madhyastha hokar,
2sarva puruṣārthameṁ sārabhūt honese ātmāke liye atyanta 3hitatam bhagavanta paṁcaparameṣṭhīke 4prasādase
utpanna hone yogya, paramārthasatya (pāramārthik rītise satya), akṣay (avināśī) mokṣalakṣmīko
5upādeyarūpase niścit karate hue pravartamān tīrthake nāyak (śrī mahāvīrasvāmī) pūrvak bhagavaṁt
paṁcaparameṣṭhīko 6praṇaman aur vandanase honevāle namaskārake dvārā sanmān karake sarvārambhase
(udyamase) mokṣamārgakā āśray karate hue pratijñā karate haiṁ .
ath khalu kaścidāsannasaṁsārapārāvārapāraḥ samunmīlitasātiśayavivekajyotirastamit-
samastaikāṁtavādāvidyābhiniveśaḥ pārameśvarīmanekāntavādavidyāmupagamya muktasamastapakṣaparigrah-
tayātyaṁtamadhyastho bhūtvā sakalapuruṣārthasāratayā nitāntamātmano hitatamāṁ bhagavatpaṁcaparameṣṭhi-
prasādopajanyāṁ paramārthasatyāṁ mokṣalakṣmīmakṣayāmupādeyatven niścinvan pravartamānatīrthanāyak-
puraḥsarān bhagavataḥ paṁcaparameṣṭhinaḥ praṇamanavaṁdanopajanitanamaskaraṇen saṁbhāvya sarvāraṁbheṇ
mokṣamārgaṁ saṁpratipadyamānaḥ pratijānīte
ath kaścidāsannabhavyaḥ śivakumāranāmā svasaṁvittisamutpannaparamānandaikalakṣaṇasukhāmr̥taviparīt-
caturgatisaṁsāraduḥkhabhayabhītaḥ, samutpannaparamabhedavijñānaprakāśātiśayaḥ, samastadurnayaikāntanirākr̥tadurāgrahaḥ,
parityaktasamastaśatrumitrādipakṣapātenātyantamadhyastho bhūtvā dharmārthakāmebhyaḥ sārabhūtāmatyantātmahitām-

vinaśvarāṁ paṁcaparameṣṭhiprasādotpannāṁ muktiśriyamupādeyatven svīkurvāṇaḥ, śrīvardhamānasvāmitīrthakaraparamadev-

pramukhān bhagavataḥ paṁcaparameṣṭhino dravyabhāvanamaskārābhyāṁ praṇamya paramacāritramāśrayāmīti pratijñāṁ karoti
1. abhiniveś=abhiprāy; niścay; āgrah .
2. puruṣārtha=dharma, artha, kām aur mokṣa in cār puruṣ -arthomeṁ (puruṣ -prayojanoṁ meṁ) mokṣa hī sārabhūt śreṣṭha
tātvik puruṣ -artha hai .
3. hitatam=utkr̥ṣṭa hitasvarūp . 4. prasād=prasannatā, kr̥pā .
5. upādey=grahaṇ karane yogya, (mokṣalakṣmī hitatam, yathārtha aur avināśī honese upādey hai .)
6. praṇaman=dehase namaskār karanā . vandan=vacanase stuti karanā . namaskārameṁ praṇaman aur vandan donoṁkā
samāveś hotā hai .

Page 4 of 513
PDF/HTML Page 37 of 546
single page version

ab, yahān̐ (bhagavatkundakundācāryaviracit) gāthāsūtroṁkā avataraṇ kiyā jātā hai .
sur - asur - narapativaṁdyane, pravinaṣṭaghātikarmane,
praṇaman karūṁ hūn̐ dharmakarttā tīrtha śrīmahāvīrane; 1.
vaḷī śeṣ tīrthaṁkar ane sau siddha śuddhāstitvane.
muni jñān-
draga - cāritra - tap - vīryācaraṇasaṁyuktane. 2.
te sarvane sāthe tathā pratyekane pratyekane,
vaṁduṁ vaḷī huṁ manuṣyakṣetre vartatā arhaṁtane. 3.
arhaṁtane, śrī siddhaney namaskaraṇ karī e rīte,
gaṇadhar ane adhyāpakone, sarvasādhusamūhane. 4.
ath sūtrāvatār :
es surāsuramaṇusiṁdavaṁdidaṁ dhodaghāikammamalaṁ .
paṇamāmi vaḍḍhamāṇaṁ titthaṁ dhammassa kattāraṁ ..1..
sese puṇ titthayare sasavvasiddhe visuddhasabbhāve .
samaṇe ya ṇāṇadaṁsaṇacarittatavavīriyāyāre ..2..
te te savve samagaṁ samagaṁ pattegamev pattegaṁ .
vaṁdāmi ya vaṭṭaṁte arahaṁte māṇuse khette ..3..
kiccā arahaṁtāṇaṁ siddhāṇaṁ tah ṇamo gaṇaharāṇaṁ .
ajjhāvayavaggāṇaṁ sāhūṇaṁ cev savvesiṁ ..4..
paṇamāmītyādipadakhaṇḍanārūpeṇ vyākhyānaṁ kriyatepaṇamāmi praṇamāmi . sa kaḥ . kartā es
eṣo‘haṁ granthakaraṇodyatamanāḥ svasaṁvedanapratyakṣaḥ . kaṁ . vaḍḍhamāṇaṁ avasamantādr̥ddhaṁ vr̥ddhaṁ mānaṁ pramāṇaṁ jñānaṁ
yasya sa bhavati vardhamānaḥ, ‘avāpyoralopaḥ’ iti lakṣaṇen bhavatyakāralopo‘vaśabdasyātra, taṁ
ratnatrayātmakapravartamānadharmatīrthopadeśakaṁ śrīvardhamānatīrthakaraparamadevam
. kva praṇamāmi . prathamat ev .
kiṁviśiṣṭaṁ . surāsuramaṇusiṁdavaṁdidaṁ tribhuvanārādhyānantajñānādiguṇādhārapadādhiṣṭhitatvāttatpadābhilāṣibhistri-
bhuvanādhīśaiḥ samyagārādhyapādāravindatvācca surāsuramanuṣyendravanditam . punarapi kiṁviśiṣṭaṁ . dhodaghāi-

Page 5 of 513
PDF/HTML Page 38 of 546
single page version

tesiṁ visuddhadaṁsaṇaṇāṇapahāṇāsamaṁ samāsejja .
uvasaṁpayāmi sammaṁ jatto ṇivvāṇasaṁpattī ..5.. [ paṇagaṁ ]
eṣ surāsuramanuṣyendravanditaṁ dhautaghātikarmamalam .
praṇamāmi vardhamānaṁ tīrthaṁ dharmasya kartāram ..1..
śeṣān punastīrthakarān sasarvasiddhān viśuddhasadbhāvān .
śramaṇāṁśca jñānadarśanacāritratapovīryācārān ..2..
tāṁstān sarvān samakaṁ samakaṁ pratyekamev pratyekam .
vande ca vartamānānarhato mānuṣe kṣetre ..3..
kammamalaṁ paramasamādhisamutpannarāgādimalarahitapāramārthikasukhāmr̥tarūpanirmalanīraprakṣālitaghātikarmamal-
tvādanyeṣāṁ pāpamalaprakṣālanahetutvācca dhautaghātikarmamalam . punaśca kiṁlakṣaṇam . titthaṁ dr̥ṣṭaśrutānubhūt-
viṣayasukhābhilāṣarūpanīrapraveśarahiten paramasamādhipotenottīrṇasaṁsārasamudratvāt anyeṣāṁ taraṇopāy-
bhūtatvācca tīrtham
. punaśca kiṁrūpam . dhammassa kattāraṁ niruparāgātmatattvapariṇatirūpaniścayadharmasyopādān-
anvayārtha :[eṣaḥ ] yah maiṁ [surāsuramanuṣyendravaṁditaṁ ] jo 1surendroṁ, 2asurendroṁ aur
3narendroṁse vandit haiṁ tathā jinhoṁne [dhautaghātikarmamalaṁ ] ghāti karmamalako dho ḍālā hai aise
[tīrthaṁ ] tīrtharūp aur [dharmasya kartāraṁ ] dharmake kartā [vardhamānaṁ ] śrī vardhamānasvāmīko
[praṇamāmi ] namaskār karatā hūn̐
..1..
[punaḥ ] aur [viśuddhasadbhāvān ] viśuddha 4sattāvāle [śeṣān tīrthakarān ] śeṣ
tīrthaṁkaroṁko [sasarvasiddhān ] sarva siddhabhagavantoṁke sāth hī, [ca ] aur
[jñānadarśanacāritratapovīryācārān ] jñānācār, darśanācār, cāritrācār, tapācār tathā vīryācār yukta
[śramaṇān ]
5śramaṇoṁko namaskār karatā hūn̐ ..2..
[tān tān sarvān ] un un sabako [ca ] tathā [mānuṣe kṣetre vartamānān ] manuṣya kṣetrameṁ
vidyamān [arhataḥ ] arahantoṁko [samakaṁ samakaṁ ] sāth hī sāthsamudāyarūpase aur [pratyekaṁ
ev pratyekaṁ ] pratyek pratyekakovyaktigat [vaṁde ] vandanā karatā hūn̐ ..3..
1 . surendra = ūrdhvalokavāsī devoṁke indra . 2. asurendra = adholokavāsī devoṁke indra .
3. narendra = (madhyalokavāsī) manuṣyoṁke adhipati, rājā . 4. sattā=astitva .
5. śramaṇ = ācārya, upādhyāy aur sādhu .
tasu śuddhadarśanajñān mukhya pavitra āśram pāmīne,
prāpti karūṁ huṁ sāmyanī, jenāthī śivaprāpti bane. 5
.

Page 6 of 513
PDF/HTML Page 39 of 546
single page version

[arhadbhayaḥ ] isaprakār arahantoṁko [siddhebhyaḥ ] siddhoṁko [tathā
gaṇadharebhyaḥ ] ācāryoṁko [adhyāpakavargebhyaḥ ] upādhyāyavargako [ca evaṁ ] aur [sarvebhyaḥ
sādhubhyaḥ ]
sarva sādhuoṁko [namaḥ kr̥tvā ] namaskār karake [teṣāṁ ] unake
[viśuddhadarśanajñānapradhānāśramaṁ ]
1viśuddhadarśanajñānapradhān āśramako [samāsādya ] prāpta karake
[sāmyaṁ upasaṁpadye ] maiṁ 2sāmyako prāpta karatā hūn̐ [yataḥ ] jisase [nirvāṇ saṁprāptiḥ ] nirvāṇakī
prāpti hotī hai ..4 -5..
ṭīkā :yah 3svasaṁvedanapratyakṣa 4darśanajñānasāmānyasvarūp maiṁ, jo surendroṁ, asurendroṁ
aur narendroṁke dvārā vandit honese tīn lokake ek (ananya sarvotkr̥ṣṭa) guru haiṁ, jinameṁ
ghātikarmamalake dho ḍālanese jagat par anugrah karanemeṁ samartha anantaśaktirūp parameśvaratā hai, jo
tīrthatāke kāraṇ yogiyoṁko tāranemeṁ samartha haiṁ, dharmake kartā honese jo śuddha svarūpapariṇatike kartā
haiṁ, un param bhaṭṭārak, mahādevādhidev, parameśvar, paramapūjya, jinakā nāmagrahaṇ bhī acchā hai aise
śrī vardhamānadevako pravartamān tīrthakī nāyakatāke kāraṇ pratham hī, praṇām karatā hūn̐
..1..
kr̥tvārhadbhayaḥ siddhebhyastathā namo gaṇadharebhyaḥ .
adhyāpakavargebhyaḥ sādhubhyaścaiv sarvebhyaḥ ..4..
teṣāṁ viśuddhadarśanajñānapradhānāśramaṁ samāsādya .
upasampadye sāmyaṁ yato nirvāṇasamprāptiḥ ..5..
eṣ svasaṁvedanapratyakṣadarśanajñānasāmānyātmāhaṁ surāsuramanuṣyendravaṁditatvāttrilokaikaguruṁ,
dhautaghātikarmamalatvājjagadanugrahasamarthānaṁtaśaktipāramaiśvaryaṁ, yogināṁ tīrthatvāttāraṇasamarthaṁ, dharmakartr̥-
tvācchuddhasvarūpavr̥ttividhātāraṁ, pravartamānatīrthanāyakatven prathamat ev paramabhaṭṭārakamahādevādhidev-
parameśvaraparamapūjyasugr̥hītanāmaśrīvardhamānadevaṁ praṇamāmi
..1.. tadanu viśuddhasadbhāvatvādupātta-
kāraṇatvāt anyeṣāmuttamakṣamādibahuvidhadharmopadeśakatvācca dharmasya kartāram . iti kriyākārakasambandhaḥ .
evamantimatīrthakaranamaskāramukhyatven gāthā gatā ..1.. tadanantaraṁ praṇamāmi . kān . sese puṇ titthayare
sasavvasiddhe śeṣatīrthakarān, punaḥ sasarvasiddhān vr̥ṣabhādipārśvaparyantān śuddhātmopalabdhilakṣaṇasarvasiddha-
sahitānetān sarvānapi . kathaṁbhūtān . visuddhasabbhāve nirmalātmopalabdhibalen viśleṣitākhilāvaraṇ-
tvātkevalajñānadarśanasvabhāvatvācca viśuddhasadbhāvān . samaṇe ya śramaṇaśabdavācyānācāryopādhyāyasādhūṁśca .
kiṁlakṣaṇān . ṇāṇadaṁsaṇacarittatavavīriyāyāre sarvaviśuddhadravyaguṇaparyāyātmake cidvastuni yāsau rāgādi-
1. viśuddhadarśanajñānapradhān = viśuddha darśan aur jñān jisameṁ pradhān (mukhya) haiṁ, aise .
2. sāmya = samatā, samabhāv .
3. svasaṁvedanapratyakṣa = svānubhavase pratyakṣa (darśanajñānasāmānya svānubhavase pratyakṣa hai) .
4. darśanajñānasāmānyasvarūp = darśanajñānasāmānya arthāt cetanā jisakā svarūp hai aisā .

Page 7 of 513
PDF/HTML Page 40 of 546
single page version

tatpaścāt jo viśuddha sattāvān honese tāpase uttīrṇa hue (antim tāv diye hue
agnimeṁse bāhar nikale hue) uttam suvarṇake samān śuddhadarśanajñānasvabhāvako prāpta hue haiṁ, aise
śeṣ
1atīt tīrthaṁkaroṁko aur sarvasiddhoṁko tathā jñānācār, darśanācār, cāritrācār, tapācār aur
vīryācārayukta honese jinhoṁne param śuddha upayogabhūmikāko prāpta kiyā hai, aise śramaṇoṁko
jo ki ācāryatva, upādhyāyatva aur sādhutvarūp viśeṣoṁse viśiṣṭa (bhedayukta) haiṁ unheṁ
namaskār karatā hūn̐ ..2..
tatpaścāt inhīṁ paṁcaparameṣṭhiyoṁko, us -us vyaktimeṁ (paryāyameṁ) vyāpta honevāle sabhīko,
vartamānameṁ is kṣetrameṁ utpanna tīrthaṁkaroṁkā abhāv honese aur mahāvidehakṣetrameṁ unakā sadbhāv
honese manuṣyakṣetrameṁ pravartamān tīrthanāyakayukta vartamānakālagocar karake, (
mahāvidehakṣetrameṁ
vartamān śrī sīmaṁdharādi tīrthaṁkaroṁkī bhān̐ti mānoṁ sabhī paṁc parameṣṭhī bhagavān vartamānakālameṁ hī
vidyamān hoṁ, isaprakār atyanta bhaktike kāraṇ bhāvanā bhākar
ciṁtavan karake unheṁ) yugapad
yugapad arthāt samudāyarūpase aur pratyek pratyekako arthāt vyaktigatarūpase 2saṁbhāvanā karatā
hūn̐ . kis prakārase saṁbhāvanā karatā hūn̐ ? mokṣalakṣmīke svayaṁvar samān jo param nirgranthatākī
dīkṣākā utsav (-ānandamay prasaṁg) hai usake ucit maṁgalācaraṇabhūt jo 3kr̥tikarmaśāstropadiṣṭa
vandanoccār (kr̥tikarmaśāstrameṁ upadeśe hue stutivacan)ke dvārā sambhāvanā karatā hūn̐ ..3..
pākottīrṇajātyakārtasvarasthānīyaśuddhadarśanajñānasvabhāvān śeṣānatītatīrthanāyakān, sarvān
siddhāṁśca, jñānadarśanacāritratapovīryācārayuktatvātsaṁbhāvitaparamaśuddhopayogabhūmikānācāryopādhyāy-
sādhutvaviśiṣṭān śramaṇāṁśca praṇamāmi
..2.. tadanvetānev paṁcaparameṣṭhinastattadvayaktivyāpinaḥ
sarvānev sāṁpratametatkṣetrasaṁbhavatīrthakarāsaṁbhavānmahāvidehabhūmisaṁbhavatve sati manuṣyakṣetrapravartibhi-
stīrthanāyakaiḥ sah vartamānakālaṁ gocarīkr̥tya yugapadyugapatpratyekaṁ pratyekaṁ ca mokṣalakṣmīsvayaṁ-
varāyamāṇaparamanairgranthyadīkṣākṣaṇocitamaṁgalācārabhūtakr̥tikarmaśāstropadiṣṭavandanābhidhānen sambhāv-
vikalparahitaniścalacittavr̥ttistadantarbhūten vyavahārapañcācārasahakārikāraṇotpannen niścayapañcācāreṇ
pariṇatatvāt samyagjñānadarśanacāritratapovīryācāropetāniti
. evaṁ śeṣatrayoviṁśatitīrthakaranamaskār-
mukhyatven gāthā gatā ..2.. ath te te savve tāṁstānpūrvoktānev pañcaparameṣṭhinaḥ sarvān vaṁdāmi ya vande,
ahaṁ kartā . kathaṁ . samagaṁ samagaṁ samudāyavandanāpekṣayā yugapadyugapat . punarapi kathaṁ . pattegamev pattegaṁ
pratyekavandanāpekṣayā pratyekaṁ pratyekam . na kevalametān vande . arahaṁte arhataḥ . kiṁviśiṣṭān . vaṭṭaṁte māṇuse
khette vartamānān . kva . mānuṣe kṣetre . tathā hi ---sāmpratamatra bharatakṣetre tīrthakarābhāvāt pañca-
1. atīt = gat, hogaye, bhūtakālīn .
2. saṁbhāvanā = saṁbhāvanā karanā, sanmān karanā, ārādhan karanā .
3. kr̥tikarma = aṁgabāhya 14 prakīrṇakoṁmeṁ chaṭṭhā prakīrṇak kr̥tikarma hai jisameṁ nityanaimittik kriyākā varṇan hai .