Pravachansar-Hindi (iso15919 transliteration). BhagwAn shri kundkundAchArya; Ullekh; AnukramaNikA; Bol ; ManglAcharaN; Gnan Tattva Pragynyapan; Mangalacharan and bhumika; Gatha: 1-5.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 2 of 28

 


Page -11 of 513
PDF/HTML Page 22 of 546
single page version

om
bhagavān śrī kundakundācāryadevake sambandhameṁ
ullekh
vandyo vibhurbhbhuvi na kai rih kauṇḍakundaḥ
ku nda -prabhā -praṇayi -kīrti -vibhūṣitāśaḥ
.
yaścāru -cāraṇ -karāmbujacañcarīk -
ścakre śrutasya bharate prayataḥ pratiṣṭhām
..
[candragiri parvatakā śilālekh ]
artha :kundapuṣpakī prabhā dhāraṇ karanevālī jinakī kīrti dvārā diśāen̐
vibhūṣit huī haiṁ, jo cāraṇoṁkecāraṇar̥ddhidhārī mahāmuniyoṁkesundar hastakamaloṁke
bhramar the aur jin pavitrātmāne bharatakṣetrameṁ śrutakī pratiṣṭhā kī hai, ve vibhu kundakunda
is pr̥thvī par kisase vandya nahīṁ haiṁ ?
........koṇḍaku ndo yatīndraḥ ..
rajobhiraspr̥ṣṭatamatvamanta-
rbāhyepi saṁvyañjayituṁ yatīśaḥ
.
rajaḥpadaṁ bhūmitalaṁ vihāy
cacār manye caturaṅgulaṁ saḥ
..
[viṁdhyagiriśilālekh ]
❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈

Page -10 of 513
PDF/HTML Page 23 of 546
single page version

artha :yatīśvar (śrī kundakundasvāmī) rajaḥsthānakobhūmitalako
choṛakar cār aṁgul ūpar ākāśameṁ gaman karate the usake dvārā maiṁ aisā samajhatā hūn̐
ki
ve antarameṁ tathā bāhyameṁ rajase (apanī) atyanta aspr̥ṣṭatā vyakta karate the
(antarameṁ ve rāgādik malase aspr̥ṣṭa the aur bāhyameṁ dhūlase aspr̥ṣṭa the) .
jai paumaṇaṁdiṇāho sīmaṁdharasāmidivvaṇāṇeṇ .
ṇa vibohai to samaṇā ka haṁ sumaggaṁ payāṇaṁti ..
[darśanasār]
artha :(mahāvidehakṣetrake vartamān tīrthaṁkaradev) śrī sīmandharasvāmīse prāpta
hue divya jñān dvārā śrī padmanandināthane (śrī kundakundācāryadevane) bodh na diyā hotā
to munijan sacce mārgako kaise jānate ?
he kundakundādi ācāryoṁ ! āpake vacan bhī svarūpānusandhānameṁ is pāmarako
param upakārabhūt hue haiṁ . usake liye maiṁ āpako atyanta bhaktipūrvak namaskār karatā
hūn̐ . [śrīmad rājacandra ]]
bhagavān śrī kundakundācāryadevakā hamāre upar bahut upakār hai, ham unake
dāsānudās hai . śrīmadbhagavatkundakundācāryadev mahāvidehakṣetrameṁ sarvajña vītarāg śrī
sīmaṁdhar bhagavānake samavasaraṇameṁ gaye the aur ve vahān̐ āṭh din rahe the usameṁ leśamātra
śaṁkā nahīṁ hai
. vah bāt vaisī hī haiṁ; kalpanā karanā nahīṁ, nā kahanā nahīṁ; māno to
bhī vaise hī hai, na māno to bhī vaise hī hai . yathātathya bāt hai, akṣaraśaḥ satya hai,
pramāṇasiddha hai . [pūjya gurudev śrī kānajīsvāmī ]

❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈


Page -9 of 513
PDF/HTML Page 24 of 546
single page version

paramāgam śrī pravacanasārakī
vi ṣa yā nu kra ma ṇi kā
(1) jñānatattvaprajñāpan
viṣay
gāthā
viṣay
gāthā
maṁgalācaraṇapūrvak bhagavān śāstrakārakī pratijñā ....1
vītarāgacaritra upādey aur sarāgacāritra hey hai ....6
cāritrakā svarūp .................................7
ātmā hī cāritra hai .............................8
jīvakā śubh, aśubh aur śuddhatva................9
pariṇām vastukā svabhāv hai....... ............. 10
śuddha aur śubh -aśubh pariṇāmakā phal ... 11 -12
ātmākā jñānapramāṇapanā aur jñānakā

sarvagatapanā.... ........................... 23 ātmāko jñānapramāṇ na mānanemeṁ doṣ..... ..... 24 jñānakī bhān̐ti ātmākā bhī sarvagatattva...... ... 26 ātmā aur jñānake ekatvaanyatva..... ....... 27 jñān aur jñeyake paraspar gamanakā niṣedh..... .. 28 ātmā padārthoṁmeṁ pravr̥tta nahīṁ hotā tathāpi

jisase unameṁ pravr̥tta honā siddha hotā hai vah śaktivaicitrya...... .......... 29

śuddhopayog adhikār śuddhopayogake phalakī praśaṁsā .................... 13 śuddhopayogapariṇat ātmākā svarūp .............. 14 śuddhopayogase honevālī śuddhātmasvabhāvaprāpti ...... 15 śuddhātmasvabhāvaprāpti kārakāntarase nirapekṣa...... .. 16 ‘svayaṁbhū’ke śuddhātmasvabhāvaprāptikā atyanta

jñān padārthoṁmeṁ pravr̥tta hotā hai

usake dr̥ṣṭānta...... ...................... 30 padārtha jñānameṁ vartate haiṁyah vyakta karate haiṁ .... 31 ātmākī padārthoṁke sāth ek dūsaremeṁ pravr̥tti

honepar bhī, vah parakā grahaṇatyāg kiye binā tathā pararūp pariṇamit hue binā sabako dekhatājānatā honese use

avināśīpanā aur kathaṁcit
utpād
vyay
dhrauvyayuktatā ................ 17
svayaṁbhūātmāke indriyoṁke binā jñān

atyanta bhinnatā hai..... .................. 32

ānanda kaise ? ........................... 19
kevalajñānī aur śrutajñānīko aviśeṣarūp

atīndriyatāke kāraṇ śuddhātmāko

dikhākar viśeṣ ākāṁkṣāke kṣobhakā kṣay karate haiṁ............................. 33

śārīrik sukhduḥkhakā abhāv..... ...... 20
jñān adhikār
jñān adhikār

jñānake śrutupādhikr̥t bhedako dūr karate haiṁ .... 34 ātmā aur jñānakā kartr̥tvakaraṇatvakr̥t

atīndriy jñānapariṇat kevalīko sab

bhed dūr karate haiṁ....... .................. 35

pratyakṣa hai...... .......................... 21

Page -8 of 513
PDF/HTML Page 25 of 546
single page version

viṣay
gāthā
viṣay
gāthā
jñān kyā hai aur jñey kyā hai yah
sukh adhikār
vyakta karate haiṁ....... .................... 36
jñānase abhinna sukhakā svarūp varṇan karate

dravyoṁkī bhūtbhāvi paryāyeṁ bhī tātkālik

hue jñān aur sukhakī heyopādeyatākā
vicār ................................... 53
paryāyoṁkī bhān̐ti pr̥thakrūpase jñānameṁ
vartatī haiṁ ................................. 37
atīndriy sukhakā sādhanabhūt atīndriy

avidyamān paryāyoṁkī kathaṁcit vidyamānatā ...... 38 avidyamān paryāyoṁkī jñānapratyakṣatā

jñān upādey hai isaprakār usakī
praśaṁsā...... ............................. 54
dr̥ḍh karate haiṁ...... ....................... 39
indriyasukhakā sādhanabhūt indriyajñān hey hai

indriyajñānake liye naṣṭa aur anutpannakā jānanā

isaprakār usakī nindā...... ............ 55
aśakya hai aisā niścit karate haiṁ ...... 40
indriyajñān pratyakṣa nahīṁ hai aisā niścay

atīndriy jñānake liye jo jo kahā jātā hai vah

. ....................................
karate haiṁ
57
(sab) sambhav hai..... .................... 41
parokṣa aur pratyakṣake lakṣaṇ..................... 58
pratyakṣajñānako pāramārthik sukharūp batalāte haiṁ ... 59
kevalajñānako bhī pariṇāmake dvārā khedakā
.

jñeyārthapariṇamanakriyā jñānameṁse utpanna nahīṁ hotī

42

jñeyārthapariṇamanasvarūp kriyā aur tatphal kahān̐se

utpanna hotā haiisakā vivecan..... .... 43
sambhav honese vah aikāntik sukh nahīṁ
hai
isakā khaṁḍan.... ................... 60
kevalīke kriyā bhī kriyāphal utpanna
..................................
nahīṁ karatī
44
‘kevalajñān sukhasvarūp hai’ aise nirūpaṇ dvārā
. .

tīrthaṁkaroṁke puṇyakā vipāk akiṁcitkar hī hai

45
upasaṁhār....... .......................... 61
kevalīkī bhān̐ti sab jīvoṁko svabhāvavighātakā

kevaliyoṁko hī pāramārthik sukh hotā hai

abhāv honekā niṣedh karate haiṁ..... ...... 46
aisī śraddhā karāte haiṁ..... ................ 62
atīndriy jñānako sarvajñarūpase abhinandan ....... 47
sabako na jānanevālā ekako bhī nahīṁ jānatā

parokṣajñānavāloṁke apāramārthik indriyasukhakā

vicār....... ............................ 63
.
48

indriyān̐ hai vahān̐ tak svabhāvase hī duḥkh hai...... 64 muktātmāke sukhakī prasiddhike liye, śarīr

ekako na jānanevālā sabako nahīṁ jānatā
. ....
49
kramaśaḥ pravartamān jñānakī sarvagatatā siddha
sukhakā sādhan honekī bātakā khaṁḍan.... 65
nahīṁ hotī..... .......................... 50
ātmā svayamev sukhapariṇāmakī śaktivālā

yugapat pravr̥ttike dvārā hī jñānakā sarvagatatva ..... 51 kevalīke jñaptikriyākā sadbhāv hone par bhī

honese viṣayoṁkī akiṁcitkaratā...... .... 67 ātmāke sukhasvabhāvatvako dr̥ṣṭānta dvārā dr̥ḍh

kriyāphalarūp bandhakā niṣedh karate hue
upasaṁhār karate haiṁ...... .................. 52

karake ānandaadhikārakī pūrṇatā...... .. 68


Page -7 of 513
PDF/HTML Page 26 of 546
single page version

viṣay
gāthā
viṣay
gāthā
śabdabrahmameṁ arthoṁkī vyavasthā kis prakār hai
śubhapariṇām adhikār
usakā vicār..... ....................... 87
indriyasukhasambandhī vicārako lekar,

mohakṣayake upāyabhūt jinopadeśakī prāpti hone

usake sādhanakā svarūp................... 69
par bhī puruṣārtha arthakriyākārī hai..... ... 88
indriyasukhako śubhopayogake sādhyake

svaparake vivekakī siddhise hī mohakā kṣay

rūpameṁ kahate haiṁ....... .................... 70
hotā hai ataḥ svaparake vibhāgakī
indriyasukhako duḥkhapanemeṁ ḍālate haiṁ....... ....... 71
puṇyotpādak śubhopayogakī pāpotpādak

siddhike liye prayatna...... ............... 89 sab prakārake svaparake vivekakī siddhi

aśubhopayogase aviśeṣatā...... .......... 72

āgamase kartavya haiis prakār

puṇya duḥkhake bījake kāraṇ haiṁyah batāte haiṁ ... 74

upasaṁhār karate haiṁ...... .................. 90

puṇyajanya indriyasukh bahudhā duḥkharūp haiṁ..... .... 76
puṇya aur pāpakī aviśeṣatākā niścay

jinodit arthoṁke śraddhān binā dharmalābh

nahīṁ hotā..... .......................... 91

karate hue (is viṣayakā) upasaṁhār
karate haiṁ..... ............................ 77
ācāryabhagavān sāmyakā dharmatva siddha karake ‘maiṁ

svayaṁ sākṣāt dharma hī hūn̐’ aise bhāvameṁ niścal sthit hote haiṁ...... .............. 92

śubhaśubh upayogakī aviśeṣatā niścit karake,
rāgadveṣake dvaitako dūr karate hue,
aśeṣaduḥkhakṣayakā dr̥ḍh niścay karake
śuddhopayogameṁ nivās...... ................ 78
✾ ✾ ✾
(2) jñeyatattvaprajñāpan
mohādike unmūlan prati sarva udyamase kaṭibaddha ... 79
mohakī senā jītanekā upāy...... ............ 80
cintāmaṇi prāpta kiyā hone par bhī, pramād cor
dravyasāmānya adhikār

padārthakā samyak dravyaguṇaparyāyasvarūp...... ...... 93 svasamayparasamayakī vyavasthā niścit

vidyamān hai ataḥ jāgr̥t rahatā hai ........ 81 yahī ek, bhagavantoṁne svayaṁ anubhav karake pragaṭ

karake upasaṁhār..... ...................... 94

kiyā huā mokṣakā pāramārthikapantha hai ... 82

dravyakā lakṣaṇ .................................. 95
svarūp
astitvakā kathan ....................... 96

śuddhātmalābhake paripaṁthīmohakā svabhāv aur

usake prakār.... ......................... 83

sādr̥śyaastitvakā kathan ...................... 97

tīn prakārake mohako aniṣṭa kāryakā kāraṇ

kahakar usake kṣayakā upadeś............. 84

dravyoṁse dravyāntarakī utpatti honekā aur dravyase

moharāgadveṣako in cihnoṁke dvārā pahicān kar utpanna

sattākā arthāntaratva honekā khaṁḍan...... .. 98

hote hī naṣṭa kar denā cāhiye ........... 85

utpādavyayadhrauvyātmak honepar bhī dravya

mohakṣay karanekā upāyāntar..... ............... 86

‘sat’ hai..... ............................ 99

Page -6 of 513
PDF/HTML Page 27 of 546
single page version

viṣay
gāthā
viṣay
gāthā

utpādvyay

dhrauvyakā paraspar avinābhāv
jīvakī dravyarūpase avasthitatā hone par
dr̥rḥ karate haiṁ
. .............................
100
bhī paryāyoṁse anavasthitatā..... ........ 119
utpādādikā dravyase arthāntaratva naṣṭa

pariṇāmātmak saṁsārameṁ kis kāraṇase pudgalakā

karate haiṁ..... .......................... 101
sambandha hotā hai ki jisase vah (saṁsār)
manuṣyādi
paryāyātmak hotā hai
isakā
utpādādikā kṣaṇabhed nirasta karake ve
samādhān...... ......................... 121
dravya haiṁ yah samajhāte haiṁ...... .......... 102
paramārthase ātmāko dravyakarmakā akartr̥tva.... .. 122
vah kaunasā svarūp hai jisarūp ātmā
dravyake utpādvyay
dhrauvyako anekadravyaparyāy tathā
ekadravyaparyāy dvārā vicārate haiṁ.......... 103
pariṇamit hotā hai ? ................... 123
sattā aur dravya arthāntar nahīṁ honeke
viṣayameṁ yukti..... .................... 105
jñān, karma aur karmaphalakā svarūp.... ....... 124
un (tīnoṁ)ko ātmārūpase niścit

pr̥thaktvakā aur atyatvakā lakṣaṇ...... ...... 106 atadbhāvako udāharaṇ dvārā spaṣṭatayā

. ..................................
karate haiṁ
125
batalāte haiṁ...... ....................... 107
śuddhātmopalabdhikā abhinandan karate hue, dravya
sāmānyake varṇanakā upasaṁhār....... 126
sarvathā abhāv vah atadbhāvakā
lakṣaṇ nahīṁ hai ......................... 108
dravyaviśeṣ adhikār

sattā aur dravyakā guṇguṇīpanā siddha

dravyake jīvajīvapanerūp viśeṣ..... ....... 127
karate haiṁ...... ......................... 109
dravyake lokālokatvarūp viśeṣ.... ........... 128
dravyake ‘kriyā’ aur ‘bhāv’ rūp viśeṣ ..... 129
guṇaviśeṣase dravyaviśeṣ hotā hai...... ........ 130
mūrta aur amūrta guṇoṁke lakṣaṇ

guṇ aur guṇīke anekatvakā khaṇḍan..... .... 110 dravyake satutpād aur asat

utpād honemeṁ
avirodh siddha karate haiṁ...... .......... 111

satutpādako ananyatvake dvārā aur asat

tathā sambandha.... ...................... 131
utpādako anyatvake dvārā niścit
karate haiṁ.... .................... 112
113
mūrta pudgaladravyake guṇ..... ................... 132
amūrta dravyoṁke guṇ..... ..................... 133
dravyoṁkā pradeśavattva aur apradeśavattvarūp

ek hī dravyako anyatva aur anyatva

honemeṁ avirodh...... .................. 114 garva virodhako dūr karanevālī saptabhaṁgī......... 115 jīvako manuṣyādi paryāyeṁ kriyākā phal honese

viśeṣ ................................ 135 pradeśī aur apradeśī dravya kahān̐ rahate haiṁ...... 136 pradeśavattva aur apradeśavattva kis

unakā anyatva prakāśit karate haiṁ..... 116 manuṣyādiparyāyoṁmeṁ jīvako svabhāvakā parābhav kis

prakārase saṁbhav ? ...................... 137

kāraṇase hotā haiisakā nirṇay..... 118


Page -5 of 513
PDF/HTML Page 28 of 546
single page version

viṣay
gāthā
viṣay
gāthā
‘kālāṇu apradeśī hī hai’aisā niyam
śubhopayog aur aśubhopayogakā
kālapadārthake dravya aur paryāy..... ----- 138
svarūp..... ...................157158
kālapadārthake dravya aur paryāy...... ----------- 139
ākāśake pradeśakā lakṣaṇ..... --------------- 140
tiryakpracay tathā ūrdhvapracay...... ------------- 141
kālapadārthakā ūrdhvapracay niranvay hai
is

paradravyake saṁyogakā jo kāraṇ usake

vināśakā abhyās..... .............. 159 śarīrādi paradravya prati madhyasthatā pragaṭakarate haiṁ..160 śarīr, vāṇī aur manakā paradravyapanā..... .. 161 ātmāko paradravyatvakā aur usake kartr̥tvakā

bātakā khaṇḍan....---------------------- 142 sarva vr̥ttyaṁśoṁmeṁ kālapadārtha

abhāv.... ........................... 162
. ----------------

utpādavyayadhrauvyavālā hai

143
paramāṇudravyoṁko piṇḍaparyāyarūp

kālapadārthakā pradeśamātrapanā siddha

pariṇatikā kāraṇ.................... 163
. -------------------------------

karate haiṁ

144
ātmāko pudgalapiṁḍake kartr̥tvakā abhāv..... 167
ātmāko śarīrapanekā abhāv..... .......... 171
jīvakā asādhāraṇ svalakṣaṇ................ 172
amūrta ātmāko snigdha
rukṣatvakā abhāv

jñānajñeyavibhāg adhikār ātmāko vibhakta karaneke liye vyavahārajīvatvake

hetukā vicār..... ................... 145 prāṇ kaunkaunase hai, so batalāte haiṁ..... . 146

honese bandha kaise ho sakatā
hai ?
aisā pūrvapakṣa..... ............... 173
vyutpattise prāṇoṁko jīvatvakā hetupanā aur

unakā paudgalikapanā... ............... 147

uparyukta pūrvapakṣakā uttar..... ............... 174
bhāvabandhakā svarūp.... ..................... 175
bhāvabandhakī yukti aur dravyabandhakā svarūp . 176
pudgalabandha, jīvabandha aur

paudgalik prāṇoṁkī santatikī pravr̥ttikā

antaraṁg hetu.......................... 150 paudgalik prāṇasantatikī nivr̥ttikā

antaraṁg hetu.......................... 151

ubhayabandhakā svarūp..... ............. 177
ātmāke atyanta vibhaktatvakī siddhike liye,

dravyabandhakā hetu bhāvabandha.... ............... 178 bhāvabandha hī niścayabandha hai.... ............. 179 pariṇāmakā dravyabandhake sādhakatam rāgase

vyavahārjīvatvake hetu jo gativiśiṣṭa

paryāy unakā svarūp.... ............. 151 paryāyake bhed ............................... 153 arthaniścāyak astitvako svaparake

viśiṣṭapanā saviśeṣ pragaṭ karate haiṁ.....180
. ...

vibhāgake hetuke rūpameṁ samajhāte haiṁ

154
viśiṣṭa pariṇāmako, bhedako tathā aviśiṣṭa
pariṇāmako kāraṇameṁ kāryakā
upacār karake kāryarūpase batalāte haiṁ....181
ātmāko atyanta vibhakta karaneke liye,

paradravyake saṁyogake kāraṇakā svarūp....155


Page -4 of 513
PDF/HTML Page 29 of 546
single page version

viṣay
gāthā
viṣay
gāthā
(3) caraṇānuyogasūcak
jīvakī svadravyameṁ pravr̥tti aur paradravyase
nivr̥ttikī siddhike liye svaparakā
cūlikā

vibhāg............................... 182 svadravyameṁ pravr̥ttikā aur paradravyameṁ pravr̥ttikā

ācaraṇprajñāpan

nimitta svaparake vibhāgakā jñān

. ..............................

ajñān hai

183
duḥkhamuktike liye śrāmaṇyameṁ juṛ jānekī
preraṇā..... ............................ 201
ātmākā karma kyā haiisakā nirūpaṇ ..... 184
‘pudgalapariṇām ātmākā karma kyoṁ nahīṁ hai’

śrāmaṇyaicchuk pahale kyā

kyā

is sandehakā nirākaraṇ..... ......... 185

karatā hai .............................. 202
ātmā kis prakār pudgalakarmoṁke dvārā

yathājātarūpadharatvak bahiraṁgantaraṁg do

grahaṇ kiyā jātā hai aur choṛā jātā hai ?..... ...................... 186

liṁg..... ............................. 205 śrāmaṇyakī ‘bhavati’ kriyāmeṁ, itanese

pudgalakarmoṁkī vicitratāko kaun kahatā hai ? . 187
akelā hī ātmā bandha hai..... ............ 188
niścay aur vyavahārakā avirodh ............ 189
aśuddhanayase aśuddha ātmākī hī prāpti..... 190
śuddhanayase śuddhātmākī hī prāpti.... ......... 191
dhruvatvake kāraṇ śuddhātmā hī upalabdha

śrāmaṇyakī prāpti.... .................. 207 sāmāyikameṁ ārūrḥ śramaṇ kadācit

chedopasthāpanāke yogya.... ............. 208 ācāryake bhed..... .......................... 210 chinna saṁyamake pratisaṁdhānakī vidhi..... ....... 211 śrāmaṇyake chedake āyatan honese paradravya

karane yogya... ....................... 192

pratibandhoṁkā niṣedh.................... 213

śuddhātmākī upalabdhise kyā hotā hai...... . 194
mohagraṁthi ṭūṭanese kyā hotā hai.... .......... 195
ekāgrasaṁcetanalakṣaṇadhyān aśuddhatā

śrāmaṇyakī paripūrṇatākā āyatan honese

svadravyameṁ hī pratibandha kartavya hai...... . 214 munijanako nikaṭakā sūkṣmaparadravyapratibandha

nahīṁ lātā..... ...................... 196

bhī niṣedhya..... ...................... 215

sakalajñānī kyā dhyāte haiṁ ?.... ............ 197
uparokta praśnakā uttar...... ............... 198
śuddhātmopalabdhilakṣaṇ mokṣamārgako niścit

ched kyā haiisakā upadeś..... ........... 216

chedake antaraṁgbahiraṁg

aise do prakār.... ... 217

sarvathā antaraṁg ched niṣedhya hai..... .......... 218 upadhi antaraṁg chedakī bhān̐ti tyājya hai.... ... 219 upadhikā niṣedh vah antaraṁg chedakā hī

karate haiṁ..... ........................ 199 pratijñākā nirvahaṇ karate hue (ācāryadev)

svayaṁ mokṣamārgabhūt śuddhātmapravr̥tti karate haiṁ..... ........................ 200

niṣedh hai..... ........................ 220

Page -3 of 513
PDF/HTML Page 30 of 546
single page version

viṣay
gāthā
viṣay
gāthā
‘kisīko kahīṁ kabhī kisī prakār koī
ātmajñānaśūnyake sarvaāgamajñān, tattvārthaśraddhān

upadhi aniṣiddha bhī hai’ aise apavādakā upadeś..... ........................... 222

tathā saṁyatatvakī yugapattā bhī
akiṁcitkar.... ....................... 239
aniṣiddha upadhikā svarūp..... .............. 223
‘utsarga hī vastudharma hai, apavād nahīṁ’ ....... 224
apavādake viśeṣ...... ...................... 225
aniṣiddha śarīramātra
upadhike pālanakī

ukta tīnoṁkī yugapattāke sāth ātmajñānakī

yugapattāko sādhate haiṁ...... ............ 240 ukta tīnoṁkī yugapattā tathā ātmajñānakī

yugapattā jise siddha huī hai aise saṁyatakā lakṣaṇ..... ........................... 241

vidhi.... ............................. 226
jisakā dūsarā nām ekāgratālakṣaṇ śrāmaṇya hai

yuktāhāravihārī sākṣāt anāhāravihārī

aisā yah saṁyatatva hī mokṣamārga hai......242

hī hai..... ............................ 227
anekāgratāko mokṣamārgapanā ghaṭit nahīṁ

śramaṇako yuktāhārīpanekī siddhi..... ........ 228 yuktāhārakā vistr̥t svarūp..... ............. 229 utsargaapavādakī maitrī dvārā ācaraṇakā

hotā.................................. 243 ekāgratā vah mokṣamārga hai aisā niścay karate

hue mokṣamārgaprajñāpanakā upasaṁhār..... 244

susthitapanā.... ....................... 230

utsargaapavādake virodhase ācaraṇakā

śubhopayogprajñāpan
duḥsthitapanā..... ...................... 231
śubhopayogiyoṁko śramaṇarūpameṁ gauṇatayā
mokṣamārgaprajñāpan

batalāte haiṁ...... ...................... 245 śubhopayogī śramaṇakā lakṣaṇ.... ............. 246 śubhopayogī śramaṇoṁkī pravr̥tti..... ........... 247 śubhopayogiyoṁke hī aisī pravr̥ttiyān̐

mokṣamārgake mūlasādhanabhūt āgamameṁ

vyāpār...... .......................... 232 āgamahīnako mokṣākhya karmakṣay nahīṁ hotā.... 233 mokṣamārgiyoṁko āgam hī ek cakṣu..... .... 234 āgamacakṣuse sab kuch dikhāī detā hī hai.....235 āgamajñān, tatpūrvak tattvārthaśraddhān aur

hotī haiṁ............................... 248 sabhī pravr̥ttiyān̐ śubhopayogiyoṁke hī

hotī haiṁ............................... 249 pravr̥tti saṁyamakī virodhī honekā niṣedh....... 250 pravr̥ttike viṣayake do vibhāg................. 251 pravr̥ttike kālakā vibhāg...... .............. 252 lokasaṁbhāṣaṇapravr̥tti usake nimittake vibhāg

tadubhayapūrvak saṁyatatvakī yugapattāko mokṣamārgapanā honekā niyam..... ...... 236 ukta tīnoṁkī ayugapattāko mokṣamārgatva

ghaṭit nahīṁ hotā...................... 237

sahit batalāte haiṁ.... ................. 253
ukta tīnoṁkī yugapattā hone par bhī, ātmajñān

mokṣamārgakā sādhakatam hai...... ....... 238

śubhopayogakā gauṇmukhya vibhāg ............ 254

Page -2 of 513
PDF/HTML Page 31 of 546
single page version

viṣay
gāthā
viṣay
gāthā
asatsaṁg niṣedhya hai..... .................... 268
‘laukik’ (jan)kā lakṣaṇ .................. 269
satsaṁg karane yogya hai..... .................. 270
śubhopayogako kāraṇakī viparītatāse

phalakī viparītatā.... ................. 255 aviparīt phalakā kāraṇ aisā jo

‘aviparīt kāraṇ’...... .............. 259

pañcaratnaprajñāpan

‘aviparīt kāraṇ’kī upāsanārūp pravr̥tti

sāmānya aur viśeṣarūpase kartavya hai.....261

saṁsāratattva ................................... 271
mokṣatattva .................................... 272
mokṣatattvakā sādhanatattva ...................... 273
mokṣatattvake sādhanatattvakā abhinandan.... .... 274
śāstrakī samāpti ............................ 275

śramaṇābhāsoṁke prati samasta pravr̥ttiyoṁkā

niṣedh..... ........................... 263 kaisā jīv śramaṇābhās hai so kahate haiṁ ...... 264 jo śrāmaṇyase samān hai unakā anumodan na

karanevālekā vināś................... 265

❈ ❈ ❈

jo śrāmaṇyameṁ adhik ho usake prati jaise ki

vah śrāmaṇyameṁ hīn ho aisā ācaraṇ karanevālekā vināś................... 266

pariśiṣṭa
47 nayoṁ dvārā ātmadravyakā kathan .......... 521
ātmadravyakī prāptikā prakār ................. 532

svayaṁ śrāmaṇyameṁ adhik hoṁ tathāpi apanese hīn

śramaṇ prati samān jaisā ācaraṇ kare to usakā vināś..... ................... 267


Page -1 of 513
PDF/HTML Page 32 of 546
single page version

svānubhūti honepar jīvako kaisā sākṣātkār hotā hai ?
svānubhūti honepar, anākulāhlādamay, ek, samasta hī viśva par
tairatā vijñānaghan paramapadārthaparamātmā anubhavameṁ ātā hai . aise anubhav binā
ātmā samyakrūpase dr̥ṣṭigocar nahīṁ hotāśraddhāmeṁ nahīṁ ātā, isaliye
svānubhūtike binā samyagdarśanakādharmakā prārambha nahīṁ hotā .
aisī svānubhūti prāpta karaneke liye jīvako kyā karanā ?
svānubhūtikī prāptike liye jñānasvabhāvī ātmākā cāhe jis prakār bhī
dr̥rḥ nirṇay karanā . jñānasvabhāvī ātmākā nirṇay dr̥rḥ karanemeṁ sahāyabhūt
tattvajñānakādravyoṁkā svayaṁsiddha satpanā aur svatantratā, dravyaguṇparyāy,
utpādvyaydhrauvya, nav tattvakā saccā svarūp, jīv aur śarīrakī bilakul
bhinnabhinna kriyāen̐, puṇya aur dharmake lakṣaṇabhed, niścayvyavahār ityādi
anek viṣayoṁke sacce bodhakāabhyās karanā cāhiy . tīrthaṁkar bhagavantoṁ dvārā
kahe gaye aise anek prayojanabhūt satyoṁke abhyāsake sāthsāth sarva
tattvajñānakā siramaurmukuṭamaṇi jo śuddhadravyasāmānya arthāt param
pāriṇāmikabhāv arthāt jñāyakasvabhāvī śuddhātmadravyasāmānyajo svānubhūtikā
ādhār hai, samyagdarśanakā āśray hai, mokṣamārgakā ālamban hai, sarva śuddhabhāvoṁkā
nāth hai
usakī divya mahimā hr̥dayameṁ sarvādhikarūpase aṁkit karaneyogya hai .
us nijaśuddhātmadravya -sāmānyakā āśray karanese hī atīndriy ānandamay
svānubhūti prāpta hotī hai
.
pūjya gurudev śrī kānajīsvāmī

Page 0 of 513
PDF/HTML Page 33 of 546
single page version

namaḥ śrīsarvajñavītarāgāy .
śāstra -svādhyāyakā prāraṁbhik maṁgalācaraṇ
oṁkāraṁ bindusaṁyuktaṁ nityaṁ dhyāyanti yoginaḥ .
kāmadaṁ mokṣadaṁ caiv omkārāy namo namaḥ ..1..
aviralaśabdaghanaughaprakṣālitasakalabhūtalakalaṅkā .
munibhirupāsitatīrthā sarasvatī haratu no duritān ..2..
ajñānatimirāndhānāṁ jñānāñjanaśalākayā .
cakṣurunmīlitaṁ yen tasmai śrīgurave namaḥ ..3..
śrīparamagurave namaḥ, paramparācāryagurave namaḥ ..
sakalakaluṣavidhvaṁsakaṁ, śreyasāṁ parivardhakaṁ, dharmasambandhakaṁ, bhavyajīvamanaḥpratibodhakārakaṁ,
puṇyaprakāśakaṁ, pāpapraṇāśakamidaṁ śāstraṁ śrīpravacanasāranāmadheyaṁ, asya mūlagranthakartāraḥ
śrīsarvajñadevāstaduttaragranthakartāraḥ śrīgaṇadharadevāḥ pratigaṇadharadevāsteṣāṁ vacanānusāramāsādya
ācāryaśrīkundakundācāryadevaviracitaṁ, śrotāraḥ sāvadhānatayā śr̥ṇavantu
..
maṅgalaṁ bhagavān vīro maṅgalaṁ gautamo gaṇī .
maṅgalaṁ kundakundāryo jainadharmo‘stu maṅgalam ..1..
sarvamaṅgalamāṅgalyaṁ sarvakalyāṇakārakaṁ .
pradhānaṁ sarvadharmāṇāṁ jainaṁ jayatu śāsanam ..2..

Page 1 of 513
PDF/HTML Page 34 of 546
single page version

namaḥ śrīsiddhebhyaḥ.
namo‘nekāntāya.
śrīmadbhagavatku ndaku ndācāryadevapraṇīt
śrī
pravacanasār
1
jñānatattva -prrajñāpan
śrīmadamr̥tacandrasūrikr̥tatattvapradīpikāvr̥ttisamupetaḥ.
( anuṣṭubh )
sarvavyāpyekacidrūpasvarūpāy parātmane .
svopalabdhiprasiddhāy jñānānandātmane namaḥ ..1..
śrījayasenācāryakr̥tatātparyavr̥ttiḥ.
namaḥ paramacaitanyasvātmotthasukhasampade .
paramāgamasārāy siddhāy parameṣṭhine ..
mūl gāthāoṁ aur tattvapradīpikā nāmak ṭīkāke gujarātī anuvādakā
hindī rūpāntar

[sarva pratham graṁthake prāraṁbhameṁ śrīmadbhagavatkundakundācāryadevaviracit prākr̥tagāthābaddha śrī ‘pravacanasār’ nāmak śāstrakī ‘tattvapradīpikā’ nāmak saṁskr̥t ṭīkāke racayitā śrī amr̥tacaṁdrācāryadev uparokta ślokoṁke dvārā maṅgalācaraṇ karate hue jñānānandasvarūp paramātmāko namaskār karate haiṁ :]

artha :sarvavyāpī (arthāt sabakā jñātā -draṣṭā) ek caitanyarūp (mātra caitanya hī) jisakā svarūp hai aur jo svānubhavaprasiddha hai (arthāt śuddha ātmānubhavase prakr̥ṣṭatayā siddha hai ) us jñānānandātmak (jñān aur ānandasvarūp) utkr̥ṣṭa ātmāko namaskār ho .

pra. 1

Page 2 of 513
PDF/HTML Page 35 of 546
single page version

( anuṣṭubh )
helolluptamahāmohatamastomaṁ jayatyadaḥ .
prakāśayajjagattattvamanekāntamayaṁ mahaḥ ..2..
( āryā )
paramānandasudhārasapipāsitānāṁ hitāy bhavyānām .
kriyate prakaṭitatattvā pravacanasārasya vr̥ttiriyam ..3..

ath pravacanasāravyākhyāyāṁ madhyamaruciśiṣyapratibodhanārthāyāṁ mukhyagauṇarūpeṇāntastattvabahi- stattvaprarūpaṇasamarthāyāṁ ca prathamat ekottaraśatagāthābhirjñānādhikāraḥ, tadanantaraṁ trayodaśādhik śatagāthābhi- rdarśanādhikāraḥ, tataśca saptanavatigāthābhiścāritrādhikāraśceti samudāyenaikādaśādhikatriśatapramitasūtraiḥ samyagjñānadarśanacāritrarūpeṇ mahādhikāratrayaṁ bhavati . athavā ṭīkābhiprāyeṇ tu samyagjñānajñeyacāritrā- dhikāracūlikārūpeṇādhikāratrayam . tatrādhikāratraye prathamatastāvajjñānābhidhānamahādhikāramadhye dvāsapta- tigāthāparyantaṁ śuddhopayogādhikāraḥ kathyate . tāsu dvāsaptatigāthāsu madhye ‘es surāsur --’ imāṁ gāthāmādiṁ kr̥tvā pāṭhakrameṇ caturdaśagāthāparyantaṁ pīṭhikā, tadanantaraṁ saptagāthāparyantaṁ sāmānyen sarvajña- siddhiḥ, tadanantaraṁ trayastriṁśadgāthāparyantaṁ jñānaprapañcaḥ, tataścāṣṭādaśagāthāparyantaṁ sukhaprapañcaścetyantarādhi- kāracatuṣṭayen śuddhopayogādhikāro bhavati . ath pañcaviṁśatigāthāparyantaṁ jñānakaṇḍikācatuṣṭayaprati- pādakanāmā dvitīyo‘dhikāraścetyadhikāradvayen, tadanantaraṁ svatantragāthācatuṣṭayen caikottaraśatagāthābhiḥ prathamamahādhikāre samudāyapātanikā jñātavyā .

idānīṁ prathamapātanikābhiprāyeṇ prathamataḥ pīṭhikāvyākhyānaṁ kriyate, tatra pañcasthalāni bhavanti; teṣvādau namaskāramukhyatven gāthāpañcakaṁ, tadanantaraṁ cāritrasūcanamukhyatven ‘saṁpajjai ṇivvāṇaṁ’ iti prabhr̥ti gāthātrayamath śubhāśubhaśuddhopayogatrayasūcanamukhyatven ‘jīvo pariṇamadi’ ityādigāthāsūtradvayamath tatphalakathanamukhyatayā ‘dhammeṇ pariṇadappā’ iti prabhr̥ti sūtradvayam . ath śuddhopayogadhyātuḥ puruṣasya protsāhanārthaṁ śuddhopayogaphaladarśanārthaṁ ca prathamagāthā, śuddhopayogipuruṣalakṣaṇakathanen dvitīyā ceti ‘aisayamādasamutthaṁ’ ityādi gāthādvayam . evaṁ pīṭhikābhidhānaprathamāntarādhikāre sthalapañcaken caturdaśagāthābhissamudāyapātanikā . tadyathā

[ab anekāntamay jñānakī maṁgalake liye ślok dvārā stuti karate haiṁ :] artha :jo mahāmoharūpī aṁdhakārasamūhako līlāmātrameṁ naṣṭa karatā hai aur jagatake svarūpako prakāśit karatā hai aisā anekāṁtamay tej sadā jayavaṁt hai .

[ ab śrī amr̥tacaṁdrācāryadev ślok dvārā anekāṁtamay jinapravacanake sārabhūt is ‘pravacanasār’ śāstrakī ṭīkā karanekī pratijñā karate haiṁ :]

artha :paramānandarūpī sudhārasake pipāsu bhavya jīvoṁke hitārtha, tattvako (vastusvarūpako) pragaṭ karanevālī pravacanasārakī yah ṭīkā racī jā rahī hai .


Page 3 of 513
PDF/HTML Page 36 of 546
single page version

ath khalu kaścidāsannasaṁsārapārāvārapāraḥ samunmīlitasātiśayavivekajyotirastamit- samastaikāṁtavādāvidyābhiniveśaḥ pārameśvarīmanekāntavādavidyāmupagamya muktasamastapakṣaparigrah- tayātyaṁtamadhyastho bhūtvā sakalapuruṣārthasāratayā nitāntamātmano hitatamāṁ bhagavatpaṁcaparameṣṭhi- prasādopajanyāṁ paramārthasatyāṁ mokṣalakṣmīmakṣayāmupādeyatven niścinvan pravartamānatīrthanāyak- puraḥsarān bhagavataḥ paṁcaparameṣṭhinaḥ praṇamanavaṁdanopajanitanamaskaraṇen saṁbhāvya sarvāraṁbheṇ mokṣamārgaṁ saṁpratipadyamānaḥ pratijānīte

ath kaścidāsannabhavyaḥ śivakumāranāmā svasaṁvittisamutpannaparamānandaikalakṣaṇasukhāmr̥taviparīt- caturgatisaṁsāraduḥkhabhayabhītaḥ, samutpannaparamabhedavijñānaprakāśātiśayaḥ, samastadurnayaikāntanirākr̥tadurāgrahaḥ, parityaktasamastaśatrumitrādipakṣapātenātyantamadhyastho bhūtvā dharmārthakāmebhyaḥ sārabhūtāmatyantātmahitām- vinaśvarāṁ paṁcaparameṣṭhiprasādotpannāṁ muktiśriyamupādeyatven svīkurvāṇaḥ, śrīvardhamānasvāmitīrthakaraparamadev- pramukhān bhagavataḥ paṁcaparameṣṭhino dravyabhāvanamaskārābhyāṁ praṇamya paramacāritramāśrayāmīti pratijñāṁ karoti

[isaprakār maṁgalācaraṇ aur ṭīkā racanekī pratijñā karake, bhagavān kundakundācāryadev- viracit pravacanasārakī pahalī pān̐c gāthāoṁke prārambhameṁ śrī amr̥tacandrācāryadev un gāthāoṁkī utthānikā karate haiṁ .]

ab, jinake saṁsār samudrakā kinārā nikaṭ hai, sātiśay (uttam) vivekajyoti pragaṭ ho gaī hai (arthāt param bhedavijñānakā prakāś utpanna ho gayā hai) tathā samasta ekāṁtavādarūp avidyākā 1abhiniveś asta ho gayā hai aise koī (āsannabhavya mahātmāśrīmad- bhagavatkundakundācārya), pārameśvarī (parameśvar jinendradevakī) anekāntavādavidyāko prāpta karake, samasta pakṣakā parigrah (śatrumitrādikā samasta pakṣapāt) tyāg denese atyanta madhyastha hokar, utpanna hone yogya, paramārthasatya (pāramārthik rītise satya), akṣay (avināśī) mokṣalakṣmīko paṁcaparameṣṭhīko 6praṇaman aur vandanase honevāle namaskārake dvārā sanmān karake sarvārambhase (udyamase) mokṣamārgakā āśray karate hue pratijñā karate haiṁ .

tātvik puruṣ -artha hai .

samāveś hotā hai .

2sarva puruṣārthameṁ sārabhūt honese ātmāke liye atyanta 3hitatam bhagavanta paṁcaparameṣṭhīke 4prasādase

5upādeyarūpase niścit karate hue pravartamān tīrthake nāyak (śrī mahāvīrasvāmī) pūrvak bhagavaṁt

1. abhiniveś=abhiprāy; niścay; āgrah .

2. puruṣārtha=dharma, artha, kām aur mokṣa in cār puruṣ -arthomeṁ (puruṣ -prayojanoṁ meṁ) mokṣa hī sārabhūt śreṣṭha

3. hitatam=utkr̥ṣṭa hitasvarūp . 4. prasād=prasannatā, kr̥pā .

5. upādey=grahaṇ karane yogya, (mokṣalakṣmī hitatam, yathārtha aur avināśī honese upādey hai .)

6. praṇaman=dehase namaskār karanā . vandan=vacanase stuti karanā . namaskārameṁ praṇaman aur vandan donoṁkā


Page 4 of 513
PDF/HTML Page 37 of 546
single page version

ath sūtrāvatār :
es surāsuramaṇusiṁdavaṁdidaṁ dhodaghāikammamalaṁ .
paṇamāmi vaḍḍhamāṇaṁ titthaṁ dhammassa kattāraṁ ..1..
sese puṇ titthayare sasavvasiddhe visuddhasabbhāve .
samaṇe ya ṇāṇadaṁsaṇacarittatavavīriyāyāre ..2..
te te savve samagaṁ samagaṁ pattegamev pattegaṁ .
vaṁdāmi ya vaṭṭaṁte arahaṁte māṇuse khette ..3..
kiccā arahaṁtāṇaṁ siddhāṇaṁ tah ṇamo gaṇaharāṇaṁ .
ajjhāvayavaggāṇaṁ sāhūṇaṁ cev savvesiṁ ..4..

paṇamāmītyādipadakhaṇḍanārūpeṇ vyākhyānaṁ kriyatepaṇamāmi praṇamāmi . sa kaḥ . kartā es eṣo‘haṁ granthakaraṇodyatamanāḥ svasaṁvedanapratyakṣaḥ . kaṁ . vaḍḍhamāṇaṁ avasamantādr̥ddhaṁ vr̥ddhaṁ mānaṁ pramāṇaṁ jñānaṁ yasya sa bhavati vardhamānaḥ, ‘avāpyoralopaḥ’ iti lakṣaṇen bhavatyakāralopo‘vaśabdasyātra, taṁ ratnatrayātmakapravartamānadharmatīrthopadeśakaṁ śrīvardhamānatīrthakaraparamadevam . kva praṇamāmi . prathamat ev . kiṁviśiṣṭaṁ . surāsuramaṇusiṁdavaṁdidaṁ tribhuvanārādhyānantajñānādiguṇādhārapadādhiṣṭhitatvāttatpadābhilāṣibhistri- bhuvanādhīśaiḥ samyagārādhyapādāravindatvācca surāsuramanuṣyendravanditam . punarapi kiṁviśiṣṭaṁ . dhodaghāi-

ab, yahān̐ (bhagavatkundakundācāryaviracit) gāthāsūtroṁkā avataraṇ kiyā jātā hai .

sur - asur - narapativaṁdyane, pravinaṣṭaghātikarmane,
praṇaman karūṁ hūn̐ dharmakarttā tīrtha śrīmahāvīrane; 1.
vaḷī śeṣ tīrthaṁkar ane sau siddha śuddhāstitvane.
muni jñān-
draga - cāritra - tap - vīryācaraṇasaṁyuktane. 2.

te sarvane sāthe tathā pratyekane pratyekane, vaṁduṁ vaḷī huṁ manuṣyakṣetre vartatā arhaṁtane. 3. arhaṁtane, śrī siddhaney namaskaraṇ karī e rīte, gaṇadhar ane adhyāpakone, sarvasādhusamūhane. 4.


Page 5 of 513
PDF/HTML Page 38 of 546
single page version

tesiṁ visuddhadaṁsaṇaṇāṇapahāṇāsamaṁ samāsejja .
uvasaṁpayāmi sammaṁ jatto ṇivvāṇasaṁpattī ..5.. [ paṇagaṁ ]
eṣ surāsuramanuṣyendravanditaṁ dhautaghātikarmamalam .
praṇamāmi vardhamānaṁ tīrthaṁ dharmasya kartāram ..1..
śeṣān punastīrthakarān sasarvasiddhān viśuddhasadbhāvān .
śramaṇāṁśca jñānadarśanacāritratapovīryācārān ..2..
tāṁstān sarvān samakaṁ samakaṁ pratyekamev pratyekam .
vande ca vartamānānarhato mānuṣe kṣetre ..3..

kammamalaṁ paramasamādhisamutpannarāgādimalarahitapāramārthikasukhāmr̥tarūpanirmalanīraprakṣālitaghātikarmamal- tvādanyeṣāṁ pāpamalaprakṣālanahetutvācca dhautaghātikarmamalam . punaśca kiṁlakṣaṇam . titthaṁ dr̥ṣṭaśrutānubhūt- viṣayasukhābhilāṣarūpanīrapraveśarahiten paramasamādhipotenottīrṇasaṁsārasamudratvāt anyeṣāṁ taraṇopāy- bhūtatvācca tīrtham . punaśca kiṁrūpam . dhammassa kattāraṁ niruparāgātmatattvapariṇatirūpaniścayadharmasyopādān-

anvayārtha :[eṣaḥ ] yah maiṁ [surāsuramanuṣyendravaṁditaṁ ] jo 1surendroṁ, 2asurendroṁ aur [tīrthaṁ ] tīrtharūp aur [dharmasya kartāraṁ ] dharmake kartā [vardhamānaṁ ] śrī vardhamānasvāmīko [praṇamāmi ] namaskār karatā hūn̐ ..1..

[punaḥ ] aur [viśuddhasadbhāvān ] viśuddha 4sattāvāle [śeṣān tīrthakarān ] śeṣ tīrthaṁkaroṁko [sasarvasiddhān ] sarva siddhabhagavantoṁke sāth hī, [ca ] aur [jñānadarśanacāritratapovīryācārān ] jñānācār, darśanācār, cāritrācār, tapācār tathā vīryācār yukta [śramaṇān ] 5śramaṇoṁko namaskār karatā hūn̐ ..2..

[tān tān sarvān ] un un sabako [ca ] tathā [mānuṣe kṣetre vartamānān ] manuṣya kṣetrameṁ vidyamān [arhataḥ ] arahantoṁko [samakaṁ samakaṁ ] sāth hī sāthsamudāyarūpase aur [pratyekaṁ ev pratyekaṁ ] pratyek pratyekakovyaktigat [vaṁde ] vandanā karatā hūn̐ ..3..

tasu śuddhadarśanajñān mukhya pavitra āśram pāmīne, prāpti karūṁ huṁ sāmyanī, jenāthī śivaprāpti bane. 5.

3narendroṁse vandit haiṁ tathā jinhoṁne [dhautaghātikarmamalaṁ ] ghāti karmamalako dho ḍālā hai aise

1 . surendra = ūrdhvalokavāsī devoṁke indra . 2. asurendra = adholokavāsī devoṁke indra .

3. narendra = (madhyalokavāsī) manuṣyoṁke adhipati, rājā . 4. sattā=astitva .

5. śramaṇ = ācārya, upādhyāy aur sādhu .


Page 6 of 513
PDF/HTML Page 39 of 546
single page version

kr̥tvārhadbhayaḥ siddhebhyastathā namo gaṇadharebhyaḥ .
adhyāpakavargebhyaḥ sādhubhyaścaiv sarvebhyaḥ ..4..
teṣāṁ viśuddhadarśanajñānapradhānāśramaṁ samāsādya .
upasampadye sāmyaṁ yato nirvāṇasamprāptiḥ ..5..

eṣ svasaṁvedanapratyakṣadarśanajñānasāmānyātmāhaṁ surāsuramanuṣyendravaṁditatvāttrilokaikaguruṁ, dhautaghātikarmamalatvājjagadanugrahasamarthānaṁtaśaktipāramaiśvaryaṁ, yogināṁ tīrthatvāttāraṇasamarthaṁ, dharmakartr̥- tvācchuddhasvarūpavr̥ttividhātāraṁ, pravartamānatīrthanāyakatven prathamat ev paramabhaṭṭārakamahādevādhidev- parameśvaraparamapūjyasugr̥hītanāmaśrīvardhamānadevaṁ praṇamāmi ..1.. tadanu viśuddhasadbhāvatvādupātta- kāraṇatvāt anyeṣāmuttamakṣamādibahuvidhadharmopadeśakatvācca dharmasya kartāram . iti kriyākārakasambandhaḥ . evamantimatīrthakaranamaskāramukhyatven gāthā gatā ..1.. tadanantaraṁ praṇamāmi . kān . sese puṇ titthayare sasavvasiddhe śeṣatīrthakarān, punaḥ sasarvasiddhān vr̥ṣabhādipārśvaparyantān śuddhātmopalabdhilakṣaṇasarvasiddha- sahitānetān sarvānapi . kathaṁbhūtān . visuddhasabbhāve nirmalātmopalabdhibalen viśleṣitākhilāvaraṇ- tvātkevalajñānadarśanasvabhāvatvācca viśuddhasadbhāvān . samaṇe ya śramaṇaśabdavācyānācāryopādhyāyasādhūṁśca . kiṁlakṣaṇān . ṇāṇadaṁsaṇacarittatavavīriyāyāre sarvaviśuddhadravyaguṇaparyāyātmake cidvastuni yāsau rāgādi-

[arhadbhayaḥ ] isaprakār arahantoṁko [siddhebhyaḥ ] siddhoṁko [tathā gaṇadharebhyaḥ ] ācāryoṁko [adhyāpakavargebhyaḥ ] upādhyāyavargako [ca evaṁ ] aur [sarvebhyaḥ sādhubhyaḥ ] sarva sādhuoṁko [namaḥ kr̥tvā ] namaskār karake [teṣāṁ ] unake [viśuddhadarśanajñānapradhānāśramaṁ ] 1viśuddhadarśanajñānapradhān āśramako [samāsādya ] prāpta karake [sāmyaṁ upasaṁpadye ] maiṁ 2sāmyako prāpta karatā hūn̐ [yataḥ ] jisase [nirvāṇ saṁprāptiḥ ] nirvāṇakī prāpti hotī hai ..4 -5..

ṭīkā :yah 3svasaṁvedanapratyakṣa 4darśanajñānasāmānyasvarūp maiṁ, jo surendroṁ, asurendroṁ aur narendroṁke dvārā vandit honese tīn lokake ek (ananya sarvotkr̥ṣṭa) guru haiṁ, jinameṁ ghātikarmamalake dho ḍālanese jagat par anugrah karanemeṁ samartha anantaśaktirūp parameśvaratā hai, jo tīrthatāke kāraṇ yogiyoṁko tāranemeṁ samartha haiṁ, dharmake kartā honese jo śuddha svarūpapariṇatike kartā haiṁ, un param bhaṭṭārak, mahādevādhidev, parameśvar, paramapūjya, jinakā nāmagrahaṇ bhī acchā hai aise śrī vardhamānadevako pravartamān tīrthakī nāyakatāke kāraṇ pratham hī, praṇām karatā hūn̐ ..1..

1. viśuddhadarśanajñānapradhān = viśuddha darśan aur jñān jisameṁ pradhān (mukhya) haiṁ, aise .

2. sāmya = samatā, samabhāv .

3. svasaṁvedanapratyakṣa = svānubhavase pratyakṣa (darśanajñānasāmānya svānubhavase pratyakṣa hai) .

4. darśanajñānasāmānyasvarūp = darśanajñānasāmānya arthāt cetanā jisakā svarūp hai aisā .


Page 7 of 513
PDF/HTML Page 40 of 546
single page version

pākottīrṇajātyakārtasvarasthānīyaśuddhadarśanajñānasvabhāvān śeṣānatītatīrthanāyakān, sarvān siddhāṁśca, jñānadarśanacāritratapovīryācārayuktatvātsaṁbhāvitaparamaśuddhopayogabhūmikānācāryopādhyāy- sādhutvaviśiṣṭān śramaṇāṁśca praṇamāmi ..2.. tadanvetānev paṁcaparameṣṭhinastattadvayaktivyāpinaḥ sarvānev sāṁpratametatkṣetrasaṁbhavatīrthakarāsaṁbhavānmahāvidehabhūmisaṁbhavatve sati manuṣyakṣetrapravartibhi- stīrthanāyakaiḥ sah vartamānakālaṁ gocarīkr̥tya yugapadyugapatpratyekaṁ pratyekaṁ ca mokṣalakṣmīsvayaṁ- varāyamāṇaparamanairgranthyadīkṣākṣaṇocitamaṁgalācārabhūtakr̥tikarmaśāstropadiṣṭavandanābhidhānen sambhāv- vikalparahitaniścalacittavr̥ttistadantarbhūten vyavahārapañcācārasahakārikāraṇotpannen niścayapañcācāreṇ pariṇatatvāt samyagjñānadarśanacāritratapovīryācāropetāniti . evaṁ śeṣatrayoviṁśatitīrthakaranamaskār- mukhyatven gāthā gatā ..2.. ath te te savve tāṁstānpūrvoktānev pañcaparameṣṭhinaḥ sarvān vaṁdāmi ya vande, ahaṁ kartā . kathaṁ . samagaṁ samagaṁ samudāyavandanāpekṣayā yugapadyugapat . punarapi kathaṁ . pattegamev pattegaṁ pratyekavandanāpekṣayā pratyekaṁ pratyekam . na kevalametān vande . arahaṁte arhataḥ . kiṁviśiṣṭān . vaṭṭaṁte māṇuse khette vartamānān . kva . mānuṣe kṣetre . tathā hi ---sāmpratamatra bharatakṣetre tīrthakarābhāvāt pañca-

tatpaścāt jo viśuddha sattāvān honese tāpase uttīrṇa hue (antim tāv diye hue agnimeṁse bāhar nikale hue) uttam suvarṇake samān śuddhadarśanajñānasvabhāvako prāpta hue haiṁ, aise śeṣ 1atīt tīrthaṁkaroṁko aur sarvasiddhoṁko tathā jñānācār, darśanācār, cāritrācār, tapācār aur vīryācārayukta honese jinhoṁne param śuddha upayogabhūmikāko prāpta kiyā hai, aise śramaṇoṁko jo ki ācāryatva, upādhyāyatva aur sādhutvarūp viśeṣoṁse viśiṣṭa (bhedayukta) haiṁ unheṁ namaskār karatā hūn̐ ..2..

tatpaścāt inhīṁ paṁcaparameṣṭhiyoṁko, us -us vyaktimeṁ (paryāyameṁ) vyāpta honevāle sabhīko, vartamānameṁ is kṣetrameṁ utpanna tīrthaṁkaroṁkā abhāv honese aur mahāvidehakṣetrameṁ unakā sadbhāv honese manuṣyakṣetrameṁ pravartamān tīrthanāyakayukta vartamānakālagocar karake, (mahāvidehakṣetrameṁ vartamān śrī sīmaṁdharādi tīrthaṁkaroṁkī bhān̐ti mānoṁ sabhī paṁc parameṣṭhī bhagavān vartamānakālameṁ hī vidyamān hoṁ, isaprakār atyanta bhaktike kāraṇ bhāvanā bhākarciṁtavan karake unheṁ) yugapad yugapad arthāt samudāyarūpase aur pratyek pratyekako arthāt vyaktigatarūpase 2saṁbhāvanā karatā hūn̐ . kis prakārase saṁbhāvanā karatā hūn̐ ? mokṣalakṣmīke svayaṁvar samān jo param nirgranthatākī dīkṣākā utsav (-ānandamay prasaṁg) hai usake ucit maṁgalācaraṇabhūt jo 3kr̥tikarmaśāstropadiṣṭa vandanoccār (kr̥tikarmaśāstrameṁ upadeśe hue stutivacan)ke dvārā sambhāvanā karatā hūn̐ ..3..

1. atīt = gat, hogaye, bhūtakālīn .

2. saṁbhāvanā = saṁbhāvanā karanā, sanmān karanā, ārādhan karanā .

3. kr̥tikarma = aṁgabāhya 14 prakīrṇakoṁmeṁ chaṭṭhā prakīrṇak kr̥tikarma hai jisameṁ nityanaimittik kriyākā varṇan hai .