Page 8 of 513
PDF/HTML Page 41 of 546
single page version
namaskāraṁ kr̥tvā
samyagdarśanajñānasaṁpanno bhūtvā, jīvatkaṣāyakaṇatayā puṇyabandhasaṁprāptihetubhūtaṁ sarāgacāritraṁ
bhaktibhāvase svaparakā bhedavilin ho jānekī apekṣāse usameṁ advait pāyā jātā hai
Page 9 of 513
PDF/HTML Page 42 of 546
single page version
bhī)
pratijñākā artha hai
karate haiṁ :
vītarāgacāritrākhyaṁ sāmyamupasampadye
rucirūpaṁ samyaktvamityuktalakṣaṇajñānadarśanasvabhāvaṁ, maṭhacaityālayādilakṣaṇavyavahārāśramādvilakṣaṇaṁ, bhāvā-
śramarūpaṁ pradhānāśramaṁ prāpya, tatpūrvakaṁ kramāyātamapi sarāgacāritraṁ puṇyabandhakāraṇamiti jñātvā parihr̥tya
Page 10 of 513
PDF/HTML Page 43 of 546
single page version
nirvāṇ [saṁpadyate ] prāpta hotā hai
hotī hai
Page 11 of 513
PDF/HTML Page 44 of 546
single page version
dhr̥tvāthavāsya sūtrasyāgre sūtramidamucitaṁ bhavatyevaṁ niścitya sūtramidaṁ pratipādayatīti pātanikālakṣaṇaṁ
yathāsaṁbhavaṁ sarvatra jñātavyam --
(bhāv) hai
nirvikār aisā jīvakā pariṇām hai
Page 12 of 513
PDF/HTML Page 45 of 546
single page version
dharmaḥ
paṇṇattaṁ pariṇamati yen paryāyeṇ dravyaṁ kartr̥ tatkāle tanmayaṁ bhavatīti prajñaptaṁ yataḥ kāraṇāt,
bhavati
devane) kahā hai; [tasmāt ] isaliye [dharmapariṇataḥ ātmā ] dharmapariṇat ātmāko [dharmaḥ
mantavyaḥ ] dharma samajhanā cāhiye
Page 13 of 513
PDF/HTML Page 46 of 546
single page version
dharmarūp pariṇamit hone se dharma hī hai
hai
aśubhaḥ ] tab śubh yā aśubh (svayaṁ hī) hotā hai, [śuddhen ] aur jab śuddhabhāvarūp pariṇamit
hotā hai [tadā śuddhaḥ hi bhavati ] tab śuddha hotā hai
śuddhe praṇamatāṁ śuddha, pariṇām svabhāvī hoīne
Page 14 of 513
PDF/HTML Page 47 of 546
single page version
śubhāśubhaśuddhatvam
vyavahāreṇ gr̥hasthāpekṣayā yathāsaṁbhavaṁ sarāgasamyaktvapūrvakadānapūjādiśubhānuṣṭhānen, tapodhanāpekṣayā tu
mūlottaraguṇādiśubhānuṣṭhānen pariṇataḥ śubho jñātavya iti
kathitāḥ
ṣaṭake tāratamyen śuddhopayogaḥ, tadanantaraṁ sayogyayogijinaguṇasthānadvaye śuddhopayogaphalamiti
pariṇāmasvabhāv honese śubh yā aśubh hotā hai (us samay ātmā svayaṁ hī śubh yā aśubh
hai); aur jab vah śuddha arāgabhāvase pariṇamit hotā hai tab śuddha arāgapariṇat (raṁg rahit)
spha ṭikakī bhān̐ti, pariṇāmasvabhāv honese śuddha hotā hai
pariṇamit hotā hai tab lāl yā kālā svayaṁ hī ho jātā hai
anuṣṭhānarūp śubhopayogameṁ aur munidaśāmeṁ mūlaguṇ tathā uttaraguṇ ityādi śubh anuṣṭhānarūp
śubhopayogameṁ pariṇamit hotā hai tab svayaṁ hī śubh hotā hai, aur jab mithyātvādi pān̐c pratyayarūp
aśubhopayogameṁ pariṇamit hotā hai tab svayaṁ hī aśubh hotā hai aur jaise spha ṭikamaṇi apane
svābhāvik nirmal raṁgameṁ pariṇamit hotā hai tab svayaṁ hī śuddha hotā hai, usī prakār ātmā bhī jab
niścay ratnatrayātmak śuddhopayogameṁ pariṇamit hotā hai tab svayaṁ hī śuddha hotā hai
Page 15 of 513
PDF/HTML Page 48 of 546
single page version
huā) śubhopayog, sātaveṁse bārahaveṁ guṇasthān tak tāratamya pūrvak śuddhopayog aur antim do
guṇasthānoṁmeṁ śuddhopayogakā phal kahā gayā hai,
[dravyaguṇaparyayasthaḥ ] dravya -guṇ -paryāyameṁ rahanevālā aur [astitvanirvr̥ttaḥ ] (utpād-
vyayadhrauvyamay) astitvase banā huā hai
guṇ -dravya -paryayasthit ne astitvasiddha padārtha che
Page 16 of 513
PDF/HTML Page 49 of 546
single page version
nirvr̥ttimacca
vibhāvaparyāyeṣu nayavibhāgen yathāsaṁbhavaṁ vijñeyam, tathaiv pudgalādiṣvapi
ityādi (dūdh, dahī vagairah) ke pariṇāmoṁke sāth
nahīṁ karatā, kyoṁki svāśrayabhūt vastuke abhāvameṁ (apane āśrayarūp jo vastu hai vah na ho
to ) nirāśray pariṇāmako śūnyatākā prasaṁg ātā hai
rahī huī aur utpād -vyay -dhrauvyamay astitvase banī huī hai; isaliye vastu pariṇām-
svabhāvavālī hī hai
vasturūp āśrayake binā pariṇām kisake āśrayase raheṁge ? gorasarūp āśrayake binā dūdh, dahī
ityādi pariṇām kisake ādhārase hoṁge ?
Page 17 of 513
PDF/HTML Page 50 of 546
single page version
vastusvabhāvaśceti gr̥hyate
(pariṇaman) hotī hī rahatī hai
pariṇāmake tyāgake liye) unakā phal vicārate haiṁ :
[prāpnoti ] prāpta karatā hai [śubhopayuktaḥ ca ] aur yadi śubhopayogavālā ho to (svargasukham )
svargake sukhako (bandhako) prāpta karatā hai
te pāmato nirvāṇasukh, ne svargasukh śubhayukta jo
Page 18 of 513
PDF/HTML Page 51 of 546
single page version
kāryakāricāritraḥ śikhitaptaghr̥topasiktapuruṣo dāhaduḥkhamiv svargasukhabandhamavāpnoti
nitye sahasra duḥkhe pīṛit, saṁsāramāṁ ati ati bhame
jab vah dharmapariṇat svabhāvavālā hone par bhī śubhopayog pariṇatike sāth yukta hotā hai tab
jo
ḍāl diyā jāve to vah usakī jalanase duḥkhī hotā hai, usīprakār vah svarga sukhake bandhako
prāpta hotā hai, isaliye śuddhopayog upādey hai aur śubhopayog hey hai
Page 19 of 513
PDF/HTML Page 52 of 546
single page version
viparītābhiniveśajanaken
duḥkhitaḥ san svasvabhāvabhāvanācyuto bhūtvā saṁsāre‘tyantaṁ bhramatīti tātparyārthaḥ
payogaphalaṁ prakāśayati
abhidrutaḥ ] sadā pīṛit hotā huā [atyaṁtaṁ bhramati ] (saṁsārameṁ) atyanta bhramaṇ karatā hai
paribhramaṇ karatā huā (tadrūp) hajāroṁ duḥkhoṁke bandhanakā anubhav karatā hai; isaliye cāritrake
leśamātrakā bhī abhāv honese yah aśubhopayog atyanta hey hī hai
Page 20 of 513
PDF/HTML Page 53 of 546
single page version
vicchedahīn che sukh aho ! śuddhopayogaprasiddhane
manasi dhr̥tvā sūtramidaṁ pratipādayati ---
adhikār prārambha karate haiṁ
[viṣayātītaṁ ] viṣayātīt (atīndriy) [anaupamyaṁ ] anupam [anantaṁ ] ananta (avināśī)
[avyucchinnaṁ ca ] aur avicchinna (aṭūṭ) hai
pravartamān honese ‘ātmotpanna’, (3) parāśrayase nirapekṣa honese (
Page 21 of 513
PDF/HTML Page 54 of 546
single page version
pratapanādvijayanāttapaḥsaṁyuktaḥ
āgāmī kālameṁ kabhī bhī nāśako prāpta na honese ‘ananta’ aur (6) binā hī antarake pravartamān
honese ‘avicchinna’ sukh śuddhopayogase niṣpanna hue ātmāoṁke hotā hai, isaliye vah (sukh)
sarvathā prārthanīy (vāṁchanīy) hai
[vigatarāgaḥ ] jo vītarāg arthāt rāg rahit haiṁ [samasukhaduḥkhaḥ ] aur jinheṁ sukh -duḥkh
samān haiṁ, [śramaṇaḥ ] aise śramaṇako (munivarako) [śuddhopayogaḥ iti bhaṇitaḥ ] ‘śuddhopayogī’
kahā gayā hai
sukh duḥkhamāṁ sam śramaṇane śuddhopayog jino kahe
Page 22 of 513
PDF/HTML Page 55 of 546
single page version
sukhaduḥkhaḥ
saṁyamanāt
śraddhān aur ācaraṇ honese) jo śramaṇ padārthoṁko aur (unake pratipādak) sūtroṁko jinhoṁne
bhalībhān̐ti jān liyā hai aise haiṁ, samasta chah jīvanikāyake hananake vikalpase aur paṁcendriy
sambandhī abhilāṣāke vikalpase ātmāko
bhinnatvakī utkr̥ṣṭa bhāvanāse) nirvikār ātmasvarūpako pragaṭ kiyā honese jo vītarāg hai,
aur paramakalāke avalokanake kāraṇ sātā vedanīy tathā asātā vedanīyake vipākase utpanna
honevāle jo sukh -duḥkh un sukh -duḥkh janit pariṇāmoṁkī viṣamatākā anubhav nahīṁ honese
(param sukharasameṁ līn nirvikār svasaṁvedanarūp paramakalāke anubhavake kāraṇ iṣṭāniṣṭa
Page 23 of 513
PDF/HTML Page 56 of 546
single page version
payog ityabhidhīyate
ceti ‘pakkhīṇaghāikammo’ iti prabhr̥ti gāthādvayam
svayamev rahit thayo thako jñeyāntane pāme sahī
moharūp rajase rahit [svayamev bhūtaḥ ] svayamev hotā huā [jñeyabhūtānāṁ ] jñeyabhūt padārthoṁke [pāraṁ
yāti ] pārako prāpta hotā hai
Page 24 of 513
PDF/HTML Page 57 of 546
single page version
nirastasamastajñānadarśanāvaraṇāntarāyatayā niḥpratighavijr̥mbhitātmaśaktiśca svayamev bhūto
jñeyatvamāpannānāmantamavāpnoti
saṁjātasarvajñasya jñānasukhādikaṁ vicārya paścādātmakāryaṁ karotīti vyākhyāti ---
upayogen śuddhopayogen pariṇāmen viśuddho bhūtvā vartate yaḥ
vigatāvaraṇāntarāyamoharajobhūtaḥ san
lakṣaṇenaikatvavitarkāvīcārasaṁjñadvitīyaśukladhyānen kṣīṇakaṣāyaguṇasthāne‘ntarmuhūrtakālaṁ sthitvā tasyai-
vāntyasamaye jñānadarśanāvaraṇavīryāntarāyābhidhānaghātikarmatrayaṁ yugapadvināśayati, sa jagattrayakālatray-
vartisamastavastugatānantadharmāṇāṁ yugapatprakāśakaṁ kevalajñānaṁ prāpnoti
jānese atyanta nirvikār caitanyavālā aur samasta jñānāvaraṇ, darśanāvaraṇ tathā antarāyake
naṣṭa ho jānese nirvighna vikasit ātmaśaktivān svayamev hotā huā jñeyatāko prāpta
(padārthoṁ) ke antako pā letā hai
śuddhopayogake hī prasādase prāpta karatā hai
Page 25 of 513
PDF/HTML Page 58 of 546
single page version
svayamev jīv thayo thako tene svayaṁbhū jin kahe
jñānāvaraṇ; darśanāvaraṇ aur antarāyakā yugapad kṣay karake samasta jñeyoṁko jānanevāle
kevalajñānako prāpta karatā hai
[iti nirdiṣṭaḥ ] aisā jinendradevane kahā hai
Page 26 of 513
PDF/HTML Page 59 of 546
single page version
śuddhānantaśaktijñānavipariṇamanasvabhāvasyādhārabhūtatvādadhikaraṇatvamātmasātkurvāṇaḥ, svayamev
ṣaṭkārakīrūpeṇopajāyamānaḥ, utpattivyapekṣayā dravyabhāvabhedabhinnaghātikarmāṇyapāsya svayamevā-
virbhūtatvādvā svayaṁbhūriti nirdiśyate
kiyā hai aisā, (2) śuddha anantaśaktiyukta jñānarūpase pariṇamit honeke svabhāvake kāraṇ svayaṁ
hī prāpya honese (
honese karaṇatāko dhāraṇ karatā huā, (4) śuddha anantaśaktiyukta jñānarūpase pariṇamit honeke
svabhāvake kāraṇ svayaṁ hī karma dvārā samāśrit honese (arthāt karma svayaṁko hī denemeṁ ātā
honese) sampradānatāko dhāraṇ karatā huā, (5) śuddha anantaśaktimay jñānarūpase pariṇamit
honeke samay pūrvameṁ pravartamān
anantaśaktiyukta jñānarūpase pariṇamit honeke svabhāvakā svayaṁ hī ādhār hone se adhikaraṇatā
ko ātmasāt karatā huā
Page 27 of 513
PDF/HTML Page 60 of 546
single page version
liye kiyā jātā hai vah sampradān hai; jisameṁse karma kiyā jātā hai, vah dhruvavastu apādān
hai, aur jisameṁ arthāt jisake ādhārase karma kiyā jātā hai vah adhikaraṇ hai
hai vahān̐ niścayakārak haiṁ
sampradān hai; ṭokarīmeṁse miṭṭī lekar ghaṛā banātā hai, isaliye ṭokarī apādān hai, aur pr̥thvīke
ādhār par ghaṛā banātā hai, isaliye pr̥thvī adhikaraṇ hai
adhikaraṇ hai
hai; miṭṭīne ghaṛārūp karma apaneko hī diyā isalie miṭṭī svayaṁ sampradān hai; miṭṭīne apanemeṁse
piṁḍarūp avasthā naṣṭa karake ghaṭarūp karma kiyā aur svayaṁ dhruv banī rahī isalie vah svayaṁ
hī apādān hai; miṭṭīne apane hī ādhārase ghaṛā banāyā isaliye svayaṁ hī adhikaraṇ hai
hai isaliye niścay chah kārak hī param satya haiṁ