Page 28 of 513
PDF/HTML Page 61 of 546
single page version
kevalajñānotpādaḥ
hai, athavā kevalajñānase svayaṁ abhinna honese ātmā svayaṁ hī karma hai; apane ananta śaktivāle
pariṇaman svabhāvarūp utkr̥ṣṭa sādhanase kevalajñānako pragaṭ karatā hai, isaliye ātmā svayaṁ hī
karaṇ hai; apaneko hī kevalajñān detā hai, isaliye ātmā svayaṁ hī sampradān hai; apanemeṁse mati
śrutādi apūrṇa jñān dūr karake kevalajñān pragaṭ karatā hai, isaliye aur svayaṁ sahaj jñān
svabhāvake dvārā dhruv rahatā hai isaliye svayaṁ hī apādān hai, apanemeṁ hī arthāt apane hī ādhārase
kevalajñān pragaṭ karatā hai, isaliye svayaṁ hī adhikaraṇ hai
svayamev āvirbhūt huā arthāt kisīkī sahāyatāke binā apane āp hī svayaṁ pragaṭ huā
isaliye ‘svayaṁbhū’ kahalātā hai
tene ja vaḷī utpādadhrauvyavināśano samavāy che
Page 29 of 513
PDF/HTML Page 62 of 546
single page version
samavāy milāp, ekatrapanā vidyamān hai
abhāv honese vināś rahit hai; aur (us ātmāke śuddhopayogake prasādase huā) jo
aśuddhātmasvabhāvase vināś hai vah punaḥ utpattikā abhāv honese, utpād rahit hai
utpād rahit vināśake sāth aur un donoṁke ādhārabhūt dravyake sāth samavet (tanmayatāse yukta
-ekamek) hai
ek bār sarvathā nāśako prāpta honeke bād phi ra kabhī utpanna nahīṁ hote, isaliye unake utpād
rahit vināś hai
utpād hai, aśuddha paryāyakī apekṣāse vyay hai aur un donoṁke ādhārabhūt ātmatvakī apekṣāse
dhrauvya hai
Page 30 of 513
PDF/HTML Page 63 of 546
single page version
dhrauvyamiti
vaḷī koī paryayathī darek padārtha che sadbhūt khare
tu ] aur kisī paryāyase [arthaḥ ] padārtha [sadbhūtaḥ khalu bhavati ] vāstavameṁ dhruv hai
Page 31 of 513
PDF/HTML Page 64 of 546
single page version
jñānādivyaktirūpasya kāryasamayasāraparyāyasyotpādaśca bhavati, tathāpyubhayaparyāyapariṇatātmadravyatven
dhrauvyatvaṁ padārthatvāditi
“
“
“
“
detā hai
padārthake hotā hai
Page 32 of 513
PDF/HTML Page 65 of 546
single page version
dadāti
hotā hai us -us prakārase jñānameṁ utpādādik hotā rahatā hai, isaliye mukta ātmāke samay
samay par utpād -vyay -dhrauvya hotā hai
utpād -vyay -dhrauvyamay vartatā hai
indriy -atīt thayel ātmā jñānasaukhye pariṇame
Page 33 of 513
PDF/HTML Page 66 of 546
single page version
pralayādadhik ke valajñānadarśanābhidhānatejāḥ, samastamohanīyābhāvādatyantanirvikāraśuddhacaitanya-
svabhāvamātmānamāsādayan svayamev svaparaprakāśakatvalakṣaṇaṁ jñānamanāku latvalakṣaṇaṁ saukhyaṁ ca
bhūtvā pariṇamate
paścādindriyādhāreṇ kimapyalpajñānaṁ sukhaṁ ca pariṇamati
[adhikatejāḥ ]
samasta antarāyakā kṣay honese ananta jisakā uttam vīrya hai, samasta jñānāvaraṇ aur
darśanāvaraṇakā pralay ho jānese adhik jisakā kevalajñān aur kevaladarśan nāmak tej hai
svabhāvavāle ātmākā (atyanta nirvikār śuddha caitanya jisakā svabhāv hai aise ātmākā )
anubhav karatā huā svayamev svaparaprakāśakatā lakṣaṇ jñān aur anākulatā lakṣaṇ sukh hokar
pariṇamit hotā hai
Page 34 of 513
PDF/HTML Page 67 of 546
single page version
jisakā lakṣaṇ anākulatā hai aisā sukh ātmākā svabhāv hī hai
jethī atīndriyatā thaī te kāraṇe e jāṇaje
Page 35 of 513
PDF/HTML Page 68 of 546
single page version
niravaśeṣamohābhāvāt kṣudhābādhā nāsti
tataḥ kāraṇāt kevalināmāhāro‘stīti
rāyakarmaniravaśeṣakṣayāt pratikṣaṇaṁ pudgalā āsravantīti navakevalalabdhivyākhyānakāle bhaṇitaṁ tiṣṭhati
dhyānasiddhayarthaṁ, na ca dehamamatvārtham
atīndriyatā utpanna huī hai [tasmāt tu tat jñeyam ] isaliye aisā jānanā cāhiye
Page 36 of 513
PDF/HTML Page 69 of 546
single page version
syāt
ghanake ghor āghātoṁkī paramparā nahīṁ hai (loheke goleke saṁsargakā abhāv hone par ghanake
lagātār āghātoṁ kī bhayaṁkar mār agnipar nahīṁ paṛatī) isīprakār śuddha ātmāke śarīr
sambandhī sukh duḥkh nahīṁ haiṁ
Page 37 of 513
PDF/HTML Page 70 of 546
single page version
pravik satkevalajñānopayogībhūy vipariṇamate, tato‘syākramasamākrāntasamastadravyakṣetrakāl-
bhāvatayā samakṣasaṁvedanālambanabhūtāḥ sarvadravyaparyāyāḥ pratyakṣā ev bhavanti
athātmajñānayorniścayenāsaṁkhyātapradeśatve‘pi vyavahāreṇ sarvagatatvaṁ bhavatītyādikathanamukhyatven ‘ādā
ṇāṇapamāṇaṁ’ ityādigāthāpañcakam, tataḥ paraṁ jñānajñeyayoḥ parasparagamananirākaraṇamukhyatayā ‘ṇāṇī
ṇāṇasahāvo’ ityādigāthāpañcakam, ath niścayavyavahārakevalipratipādanādimukhyatven ‘jo hi sudeṇ’
ityādisūtracatuṣṭayam, ath vartamānajñāne kālatrayaparyāyaparicchittikathanādirūpeṇ ‘takkāligev savve’
ityādisūtrapañcakam, ath kevalajñānaṁ bandhakāraṇaṁ na bhavati rāgādivikalparahitaṁ chadmasthajñānamapi, kiṁtu
rāgādayo bandhakāraṇamityādinirūpaṇamukhyatayā ‘pariṇamadi ṇeyaṁ’ ityādisūtrapañcakam, ath kevalajñānaṁ
sarvajñānaṁ sarvajñatven pratipādayatītyādivyākhyānamukhyatven ‘jaṁ takkāliyamidaraṁ’ ityādigāthāpañcakam,
ath jñānaprapañcopasaṁhāramukhyatven prathamagāthā, namaskārakathanen dvitīyā ceti ‘ṇavi pariṇamadi’ ityādi
gāthādvayam
[pratyakṣāḥ ] pratyakṣa haiṁ; [saḥ ] ve [tān ] unheṁ [avagrahapūrvābhiḥ kriyābhiḥ ] avagrahādi
kriyāoṁse [naiv vijānāti ] nahīṁ jānate
asādhāraṇ jñānasvabhāvako hī kāraṇarūp grahaṇ karanese tatkāl hī pragaṭ honevāle
kevalajñānopayogarūp hokar pariṇamit hote haiṁ; isaliye unake samasta dravya, kṣetra, kāl aur
bhāvakā akramik grahaṇ honese samakṣa saṁvedanakī (
utpattike bījabhūt śukladhyān nāmak svasaṁvedanajñānarūpase jab ātmā pariṇamit hotā hai tab
Page 38 of 513
PDF/HTML Page 71 of 546
single page version
jālarahitasvasaṁvedanajñānen yadāyamātmā pariṇamati, tadā svasaṁvedanajñānaphalabhūtakevalajñān-
paricchittyākārapariṇatasya tasminnev kṣaṇe kramapravr̥ttakṣāyopaśamikajñānābhāvādakramasamākrāntasamasta-
dravyakṣetrakālabhāvatayā sarvadravyaguṇaparyāyā asyātmanaḥ pratyakṣā bhavantītyabhiprāyaḥ
svayamev kevalajñānarūp pariṇamit hone lagatā hai
dravya, kṣetra, kāl, bhāvako yugapat jānate haiṁ
bhī [parokṣaṁ nāsti ] parokṣa nahīṁ hai
indriy -atīt sadaiv ne svayamev jñān thayelane
Page 39 of 513
PDF/HTML Page 72 of 546
single page version
samarasatayā samantataḥ sarvaīrevendriyaguṇaiḥ samr̥ddhasya, svayamev sāmastyen svaparaprakāśanakṣamamanaśvaraṁ
lokottarajñānaṁ jātasya, akramasamākrāntasamastadravyakṣetrakālabhāvatayā na kiṁcanāpi parokṣamev
syāt
dr̥ḍhayati
pariṇatasyāsya bhagavataḥ parokṣaṁ kimapi nāstīti bhāvārthaḥ
indriyoṁse atīt hue haiṁ, jo sparśa, ras, gaṁdh, varṇa aur śabdake jñānarūp sarva indriy
sarva ātmapradeśoṁse samānarūpase jānate haiṁ) aur jo svayamev samastarūpase svaparakā prakāśan
karanemeṁ samartha avināśī lokottar jñānarūp hue haiṁ, aise in (kevalī) bhagavānako samasta dravya-
kṣetra -kāl -bhāvakā akramik grahaṇ honese kuch bhī parokṣa nahīṁ hai
(
bhī parokṣa nahīṁ hai
Page 40 of 513
PDF/HTML Page 73 of 546
single page version
lokālokavibhāgavibhaktānantaparyāyamālikālīḍhasvarūpasūcitā vicchedotpādadhrauvyā ṣaḍdravyī
niścayataḥ sarvadaivāvyābādhākṣayasukhādyanantaguṇādhārabhūto yo‘sau kevalajñānaguṇastatpramāṇo‘yamātmā
ne jñey lokālok, tethī sarvagat e jñān che
jñānapramāṇ hai, aur jñān
Page 41 of 513
PDF/HTML Page 74 of 546
single page version
dravyārthikanayen nityam
bhaṇyate
lok aur alokake vibhāgase vibhakta samasta vastuoṁke ākāroṁke pārako prāpta karake
isīprakār acyutarūp rahane se jñān sarvagat hai
hī hai usī prakār jñeyakā avalamban karanevālā jñān jñeyake barābar hī hai
ne adhik jñānathī hoy to vaṇ jñān kyam jāṇe are
Page 42 of 513
PDF/HTML Page 75 of 546
single page version
[dhruvam ev ] avaśya [jñānāt hīnaḥ vā ] jñānase hīn [adhikaḥ vā bhavati ] athavā adhik
honā cāhiye
(ātmā) jñānase adhik ho to (vah ātmā) [jñānen vinā ] jñānake binā [kathaṁ jānāti ]
kaise jānegā ?
jaisā honese nahīṁ jānegā; aur yadi aisā pakṣa svīkār kiyā jāye ki yah ātmā jñānase adhik
hai to avaśya (ātmā) jñānase āge barḥ jānese (
Page 43 of 513
PDF/HTML Page 76 of 546
single page version
na kathamapīti
vah jānanekā kām nahīṁ kar sakegā, jaise ki varṇa, gaṁdh, ras, sparśa ityādi acetan guṇ
jānanekā kām nahīṁ kar sakate
sakegā, jaise jñānaśūnya ghaṭ, paṭ ityādi padārtha jānanekā kām nahīṁ kar sakate
[jinaḥ jñānamayatvāt ] kyoṁki jin jñānamay haiṁ [ca ] aur [te ] ve sab padārtha
[viṣayatvāt ] jñānake viṣay honese [tasya ] jinake viṣay [bhaṇitāḥ ] kahe gaye haiṁ
jin jñānamay ne sarva artho viṣay jinanā hoine
Page 44 of 513
PDF/HTML Page 77 of 546
single page version
vyapadiśyate
hī (
Page 45 of 513
PDF/HTML Page 78 of 546
single page version
paramārthataḥ unakā ek dūsaremeṁ gaman nahīṁ hotā, kyoṁki sarva dravya svarūpaniṣṭha (arthāt apane-
apane svarūpameṁ niścal avasthit) haiṁ
cāhie)
vā ] (jñān guṇ dvārā) jñān hai [anyat vā ] athavā (sukhādi anya guṇ dvārā) anya hai
Page 46 of 513
PDF/HTML Page 79 of 546
single page version
ati nikaṭatayā (abhinna pradeśarūpase) avalamban karake pravartamān honese jñān ātmāke binā
apanā astitva nahīṁ rakh sakatā; isaliye jñān ātmā hī hai
abhāv ho jāyegā, (aur jñānaguṇakā abhāv honese) ātmāke acetanatā ā jāyegī athavā
viśeṣaguṇakā abhāv honese ātmākā abhāv ho jāyegā
rahanese) nirāśrayatāke kāraṇ jñānakā abhāv ho jāyegā athavā (ātmadravyake ek jñānaguṇarūp
ho jānese) ātmākī śeṣ paryāyoṁkā (
Page 47 of 513
PDF/HTML Page 80 of 546
single page version
dūsaremeṁ pravr̥tti pāī jātī hai
svabhāv hai, aise jñānajñeyabhāvarūp sambandhake kāraṇ hī mātra unakā ek dūsaremeṁ honā netra
jyam rūp che netro taṇāṁ, nahi vartatā anyonyamāṁ