Pravachansar-Hindi (iso15919 transliteration). Charananuyogasuchak chulikA; Acharan pragnyapan; Gatha: 201-209.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 21 of 28

 

Page 368 of 513
PDF/HTML Page 401 of 546
single page version

ahameṣ mokṣādhikārī jñāyakasvabhāvātmatattvaparijñānapurassaramamatvanirmamatvahānopādān-
vidhānen kr̥tyāntarasyābhāvātsarvārambheṇ śuddhātmani pravarte . tathā hiahaṁ hi tāvat jñāyak
ev svabhāven kevalajñāyakasya ca sato mam viśvenāpi sahajajñeyajñāyakalakṣaṇ ev sambandhaḥ,
na punaranye svasvāmilakṣaṇādayaḥ sambandhāḥ
. tato mam na kvacanāpi mamatvaṁ, sarvatra
nirmamatvamev . athaikasya jñāyakabhāvasya samastajñeyabhāvasvabhāvatvāt protkīrṇalikhitanikhāt-
kīlitamajjitasamāvartitapratibimbitavattatra kramapravr̥ttānantabhūtabhavadbhāvivicitraparyāyaprāgbhāramagādh-
svabhāvaṁ gambhīraṁ samastamapi dravyajātamekakṣaṇ ev pratyakṣayantaṁ jñeyajñāyakalakṣaṇasambandhasyā-
nirvāṇamārgāy ca . tato‘vadhāryate ayamev mokṣamārgo, nānya iti ..199.. ath ‘uvasaṁpayāmi sammaṁ
jatto ṇivvāṇasaṁpattī’ ityādi pūrvapratijñāṁ nirvāhayan svayamapi mokṣamārgapariṇatiṁ svīkarotīti
pratipādayatitamhā yasmātpūrvokta śuddhātmopalambhalakṣaṇamokṣamārgeṇ jinā jinendrāḥ śramaṇāśca siddhā
jātāstasmādahamapi tah tathaiv tenaiv prakāreṇ jāṇittā jñātvā . kam . appāṇaṁ nijaparamātmānam .
kiṁviśiṣṭam . jāṇagaṁ jñāyakaṁ kevalajñānādyanantaguṇasvabhāvam . ken kr̥tvā jñātvā . sabhāveṇ samasta-
rāgādivibhāvarahitaśuddhabuddhaikasvabhāven . paścāt kiṁ karomi . parivajjāmi pari samantādvarjayāmi . kām .
mamattiṁ samastasacetanācetanamiśraparadravyasaṁbandhinīṁ mamatām . kathaṁbhūtaḥ san . uvaṭṭhido upasthitaḥ pariṇataḥ .
kva . ṇimmamattamhi samastaparadravyamamakārāhaṁkārarahitatven nirmamatvalakṣaṇe paramasāmyābhidhāne vītarāg-
cāritre tatpariṇatanijaśuddhātmasvabhāve vā . tathāhiahaṁ tāvatkevalajñānadarśanasvabhāvatven jñāyakaik-
ṭaṅkotkīrṇasvabhāvaḥ . tathābhūtasya sato mam na kevalaṁ svasvāmyādayaḥ paradravyasaṁbandhā na santi, niścayen
ṭīkā :maiṁ yah mokṣādhikārī, jñāyakasvabhāvī ātmatattvake parijñānapūrvak
mamatvakī tyāgarūp aur nirmamatvakī grahaṇarūp vidhike dvārā sarva ārambha (udyam) se
śuddhātmāmeṁ pravr̥tta hotā hūn̐, kyoṁki anya kr̥tyakā abhāv hai
. (arthāt dūsarā kuch bhī karane
yogya nahīṁ hai .) vah isaprakār hai (arthāt maiṁ isaprakār śuddhātmāmeṁ pravr̥tta hotā hūn̐) :
pratham to maiṁ svabhāvase jñāyak hī hūn̐; keval jñāyak honese merā viśva (samasta padārthoṁ) ke
sāth bhī sahaj jñeyajñāyakalakṣaṇ sambandha hī hai, kintu anya svasvāmilakṣaṇādi sambandha nahīṁ
haiṁ; isaliye merā kisīke prati mamatva nahīṁ hai, sarvatra nirmamatva hī hai
. ab, ek
jñāyakabhāvakā samasta jñeyoṁko jānanekā svabhāv honese, kramaśaḥ pravartamān, ananta, bhūt
vartamānbhāvī vicitra paryāyasamūhavāle, 1agādhasvabhāv aur gambhīr aise samasta
dravyamātrakomānoṁ ve dravya jñāyakameṁ utkīrṇa ho gaye hoṁ, citrit ho gae hoṁ, bhītar ghus
gaye hoṁ, kīlit ho gaye hoṁ, ḍūb gaye hoṁ, samā gaye hoṁ, pratibimbit hue hoṁ, isaprakār
1. jinakā svabhāv agādh hai aur jo gaṁbhīr haiṁ aise samasta dravyoṁko bhūt, vartamān tathā bhāvīkālake kramase
honevālī, anek prakārakī ananta paryāyoṁse yukta ek samayameṁ hī pratyakṣa jānanā ātmākā svabhāv hai .

Page 369 of 513
PDF/HTML Page 402 of 546
single page version

nivāryatvenāśakyavivecanatvādupāttavaiśvarūpyamapi sahajānantaśaktijñāyakasvabhāvenaikyarūpyamanujjhanta-
māsaṁsāramanayaiv sthityā sthitaṁ mohenānyathādhyavasyamānaṁ śuddhātmānameṣ mohamutkhāy yathāsthit-
mevātiniḥprakampaḥ sampratipadye
. svayamev bhavatu cāsyaivaṁ darśanaviśuddhimūlayā samyagjñānopayukta-
tayātyantamavyābādharatatvātsādhorapi sākṣātsiddhabhūtasya svātmanastathābhūtānāṁ paramātmanāṁ ca
nityamev tadekaparāyaṇatvalakṣaṇo bhāvanamaskāraḥ
..200..
jñeyajñāyakasaṁbandho nāsti . tataḥ kāraṇātsamastaparadravyamamatvarahito bhūtvā paramasāmyalakṣaṇe nij-
śuddhātmani tiṣṭhāmīti . kiṁc ‘uvasaṁpayāmi sammaṁ’ ityādisvakīyapratijñāṁ nirvāhayansvayamapi mokṣamārga-
pariṇatiṁ svīkarotyevaṁ yaduktaṁ gāthāpātanikāprārambhe ten kimuktaṁ bhavatiye tāṁ pratijñāṁ gr̥hītvā siddhiṁ
gatāstairev sā pratijñā vastuvr̥ttyā samāptiṁ nītā . kundakundācāryadevaiḥ punarjñānadarśanādhikāradvayarūp-
granthasamāptirūpeṇ samāptiṁ nītā, śivakumāramahārājen tu tadgranthaśravaṇen ca . kasmāditi cet . ye mokṣaṁ
gatāsteṣāṁ sā pratijñā paripūrṇā jātā, na caiteṣām . kasmāt . caramadehatvābhāvāditi ..200.. evaṁ
jñānadarśanādhikārasamāptirūpeṇ caturthasthale gāthādvayaṁ gatam .
evaṁ nijaśuddhātmabhāvanārūpamokṣamārgeṇ ye siddhiṁ gatā ye ca tadārādhakāsteṣāṁ darśanādhi-
kārāpekṣayāvasānamaṅgalārthaṁ granthātpekṣayā madhyamaṅgalārthaṁ ca tatpadābhilāṣī bhūtvā namaskāraṁ karoti
pra. 47
ek kṣaṇameṁ hī jo (śuddhātmā) pratyakṣa karatā hai, 1jñeyajñāyakalakṣaṇ saṁbaṁdhakī anivāryatāke
kāraṇ jñeyjñāyakako bhinna karanā aśakya honese viśvarūpatāko prāpta hone par bhī jo
(śuddhātmā) sahaj anantaśaktivāle jñāyakasvabhāvake dvārā ekarūpatāko nahīṁ choṛatā, jo
anādi saṁsārase isī sthitimeṁ (jñāyak bhāvarūp hī) rahā hai aur jo mohake dvārā dūsare
rūpameṁ jānā
mānā jātā hai us śuddhātmāko yah maiṁ mohako ukhāṛ pheṁ kakar, atiniṣkampa
rahatā huā yathāsthit (jaisākā taisā) hī prāpta karatā hūn̐ .
isaprakār darśanaviśuddhi jisakā mūl hai aisī, samyagjñānameṁ upayuktatāke kāraṇ atyanta
avyābādh (nirvighna) līnatā honese, sādhu hone par bhī sākṣāt siddhabhūt aisā yah nij ātmāko
tathā tathābhūt (siddhabhūt) paramātmāoṁko,
2usīmeṁ ekaparāyaṇatā jisakā lakṣaṇ hai aisā
bhāvanamaskār sadā hī 3svayamev ho ..200..
1. jñeyajñāyakasvarūp sambandha ṭālā nahīṁ jā sakatā, isaliye yah aśakya hai ki jñey jñāyakameṁ jñāt na hoṁ,
isaliye ātmā mānoṁ samasta dravyarūpatāko prāpta hotā hai .
2. usīmeṁ = namaskār karane yogya padārthameṁ; bhāvyameṁ . [mātra bhāvyameṁ hī parāyaṇ, ekāgra, līn honā
bhāvanamaskār lakṣaṇ hai .]]
3. svayamev = [ācāryadev śuddhātmāmeṁ līn hote haiṁ isaliye svayamev bhāvanamaskār ho jātā hai .]]

Page 370 of 513
PDF/HTML Page 403 of 546
single page version

(śālinī chaṁd)
jainaṁ jñānaṁ jñeyatattvapraṇetr̥
sphītaṁ śabdabrahma samyagvigāhya
.
saṁśuddhātmadravyamātraikavr̥ttyā
nityaṁ yuktaiḥ sthīyate‘smābhirevam
..10..
(śālinī chaṁd)
jñeyīkurvannaṁjasāsīmaviśvaṁ
jñānīkurvan jñeyamākrāntabhedam
.
ātmīkurvan jñānamātmānyabhāsi
sphū rjatyātmā brahma sampadya sadyaḥ
..11..
daṁsaṇasaṁsuddhāṇaṁ sammaṇṇāṇovajogajuttāṇaṁ .
avvābādharadāṇaṁ ṇamo ṇamo siddhasāhūṇaṁ ..“14..
ṇamo ṇamo namo namaḥ . punaḥ punarnamaskaromīti bhakti prakarṣaṁ darśayati . kebhyaḥ . siddhasāhūṇaṁ
siddhasādhubhyaḥ . siddhaśabdavācyasvātmopalabdhilakṣaṇārhatsiddhebhyaḥ, sādhuśabdavācyamokṣasādhakācāryo-
pādhyāyasādhubhyaḥ . punarapi kathaṁbhūtebhyaḥ . daṁsaṇasaṁsuddhāṇaṁ mūḍhatrayādipañcaviṁśatimalarahitasamyagdarśan-
saṁśuddhebhyaḥ . punarapi kathaṁbhūtebhyaḥ . sammaṇṇāṇovajogajuttāṇaṁ saṁśayādirahitaṁ samyagjñānaṁ, tasyopayogaḥ
samyagjñānopayogaḥ, yogo nirvikalpasamādhirvītarāgacāritramityarthaḥ, tābhyāṁ yuktāḥ samyagjñānopayog-
yuktāstebhyaḥ
. punaśca kiṁrūpebhyaḥ. avvābādharadāṇaṁ samyagjñānādibhāvanotpannāvyābādhānantasukh-
ratebhyaśca ..



14.. iti namaskāragāthāsahitasthalacatuṣṭayen caturthaviśeṣāntarādhikāraḥ samāptaḥ . evaṁ
[ab ślok dvārā jinendrokta śabdabrahmake samyak abhyāsakā phal kahā jātā hai ]
artha :isaprakār jñeyatattvako samajhānevāle jain jñānameṁviśāl śabdabrahmameṁ
samyaktayā avagāhan karake (ḍubakī lagākar, gaharāīmeṁ utarakar, nimagna hokar) ham mātra
śuddhaātmadravyarūp ek vr̥ttise (pariṇatise) sadā yukta rahate haiṁ
..10..
[ab ślokake dvārā muktātmāke jñānakī mahimā gākar jñeyatattvaprajñāpanādhikārakī
pūrṇāhūti kī jā rahī hai . ] :
artha :ātmā brahmako (paramātmatvako, siddhatvako) śīghra prāpta karake, asīm
(ananta) viśvako śīghratāmeṁ (ek samayameṁ) jñeyarūp karatā huā, bhedoṁko prāpta jñeyoṁko jñānarūp
karatā huā (anek prakārake jñeyoṁko jñānameṁ jānatā huā) aur sva
paraprakāśak jñānako
ātmārūp karatā huā, pragaṭdaidīpyamān hotā hai ..11..

Page 371 of 513
PDF/HTML Page 404 of 546
single page version

(vasaṁtatilakā chaṁd)
dravyānusāri caraṇaṁ caraṇānusāri
dravyaṁ mitho dvayamidaṁ nanu savyapekṣam
.
tasmānmumukṣuradhirohatu mokṣamārgaṁ
dravyaṁ pratītya yadi vā caraṇaṁ pratītya
..12..
iti tattvadīpikāyāṁ pravacanasāravr̥ttau śrīmadamr̥tacandrasūriviracitāyāṁ jñeyatattvaprajñāpano nām
dvitīyaḥ śrutaskandhaḥ samāptaḥ ..2..
‘atthittaṇicchidassa hi’ ityādyekādaśagāthāparyantaṁ śubhāśubhaśuddhopayogatrayamukhyatven prathamo
viśeṣāntarādhikārastadanantaraṁ ‘apadeso paramāṇū padesametto ya’ ityādigāthānavakaparyantaṁ pudgalānāṁ

parasparabandhamukhyatven dvitīyo viśeṣāntarādhikārastataḥ paraṁ ‘arasamarūvaṁ’ ityādyekonaviṁśatigāthāparyantaṁ

jīvasya pudgalakarmaṇā sah bandhamukhyatven tr̥tīyo viśeṣāntarādhikārastataśca ‘ṇa cayadi jo du mamattiṁ’

ityādidvādaśagāthāparyantaṁ viśeṣabhedabhāvanācūlikāvyākhyānarūpaścaturtho viśeṣāntarādhikār ityekādhik-

pañcāśadgāthābhirviśeṣāntarādhikāracatuṣṭayen viśeṣabhedabhāvanābhidhānaścaturtho‘ntarādhikāraḥ samāptaḥ
.
iti śrījayasenācāryakr̥tāyāṁ tātparyavr̥ttau ‘tamhā tassa ṇamāiṁ’ ityādipañcatriṁśadgāthāparyantaṁ
sāmānyajñeyavyākhyānaṁ, tadanantaraṁ ‘davvaṁ jīvaṁ’ ityādyekonaviṁśatigāthāparyantaṁ jīvapudgaladharmādibheden
viśeṣajñeyavyākhyānaṁ, tataśca ‘sapadesehiṁ samaggo’ ityādigāthāṣṭakaparyantaṁ sāmānyabhedabhāvanā, tataḥ paraṁ

‘atthittaṇicchidassa hi’ ityādyekādhik pañcāśadgāthāparyantaṁ viśeṣabhedabhāvanā cetyantarādhikāracatuṣṭayen

trayodaśādhikaśatagāthābhiḥ
samyagdarśanādhikārnāmā jñeyādhikārāparasaṁjño dvitīyo mahādhikāraḥ samāptaḥ ..2..
[ab ślok dvārā, dravya aur caraṇakā saṁbaṁdh batalākar, jñeyatattvaprajñāpan nāmak
dvitīyādhikārakī aur caraṇānuyogasūcak cūlikā nāmak tr̥tīyādhikārakī saṁdhi batalāī jātī
hai
. ] :
artha :caraṇ dravyānusār hotā hai aur dravya caraṇānusār hotā haiisaprakār ve donoṁ
paraspar apekṣāsahit haiṁ; isaliye yā to dravyakā āśray lekar athavā to caraṇakā āśray lekar
mumukṣu (jñānī, muni) mokṣamārgameṁ ārohaṇ karo
.
isaprakār (śrīmadbhagavatkundakundācāryadev praṇīt) śrī pravacanasār śāstrakī
śrīmadamr̥tacandrācāryadevaviracit tatvadīpikānāmak ṭīkākā yah ‘jñeyatattvaprajñāpan’ nāmak
dvitīyaśrutaskaṁdh (kā bhāṣānuvād) samāpta huā .

Page 372 of 513
PDF/HTML Page 405 of 546
single page version

ath pareṣāṁ caraṇānuyogasūcikā cūlikā .
tatra
dravyasya siddhau caraṇasya siddhiḥ
dravyasya siddhiścaraṇasya siddhau .
buddhveti karmāviratāḥ pare‘pi
dravyāviruddhaṁ caraṇaṁ carantu
..13..
iti caraṇācaraṇe parān prayojayati
3
caraṇānuyogasūcak cūlikā
kāryaṁ pratyatraiv granthaḥ samāpta iti jñātavyam . kasmāditi cet . ‘uvasaṁpayāmi sammaṁ’ iti
pratijñāsamāpteḥ . ataḥparaṁ yathākrameṇ saptādhikanavatigāthāparyantaṁ cūlikārūpeṇ cāritrādhikāravyākhyānaṁ
prārabhyate . tatra tāvadutsargarūpeṇ cāritrasya saṁkṣepavyākhyānam . tadanantaramapavādarūpeṇ tasyaiv cāritrasya
vistaravyākhyānam . tataśca śrāmaṇyāparanāmamokṣamārgavyākhyānam . tadanantaraṁ śubhopayogavyākhyān-
mityantarādhikāracatuṣṭayaṁ bhavati . tatrāpi prathamāntarādhikāre pañca sthalāni . ‘evaṁ paṇamiy siddhe’
ityādigāthāsaptaken dīkṣābhimukhapuruṣasya dīkṣāvidhānakathanamukhyatayā prathamasthalam . ataḥparaṁ
‘vadasamidiṁdiy’ ityādi mūlaguṇakathanarūpeṇ dvitīyasthale gāthādvayam . tadanantaraṁ guruvyavasthājñāpanārthaṁ
ab dūsaroṁko caraṇānuyogakī sūcak 1cūlikā hai .
[usameṁ, pratham śrī amr̥tacandrācāryadev ślokake dvārā ab isāgāmī gāthākī
utthānikā karate haiṁ . ]
[artha : ] dravyakī siddhimeṁ caraṇakī siddhi hai, aur caraṇakī siddhimeṁ dravyakī siddhi
yah jānakar, karmoṁse (śubhāśubh bhāvoṁse) avirat dūsare bhī, dravyase aviruddha caraṇ
(cāritra)kā ācaraṇ karo .
isaprakār (śrīmad bhagavatkundakundācāryadev is āgāmī gāthāke dvārā) dūsaroṁko
caraṇ (cāritra)ke ācaraṇ karanemeṁ yukta karate (joṛate) haiṁ .
indravajrā chaṁd
1. cūlikā = jo śāstrameṁ nahīṁ kahā gayā hai usakā vyākhyān karanā, athavā kahe gaye kā viśeṣ vyākhyān
karanā yā donoṁkā yathāyogya vyākhyān karanā .

Page 373 of 513
PDF/HTML Page 406 of 546
single page version

‘es surāsuramaṇusiṁdavaṁdidaṁ dhodaghāikammamalaṁ . paṇamāmi vaḍḍhamāṇaṁ titthaṁ dhammassa
kattāraṁ .. sese puṇ titthayare sasavvasiddhe visuddhasabbhāve . samaṇe ya ṇāṇadaṁsaṇacarittatav-
vīriyāyāre .. te te savve samagaṁ samagaṁ pattegamev pattegaṁ . vaṁdāmi ya vaṭṭaṁte arahaṁte māṇuse khette ..
evaṁ paṇamiy siddhe jiṇavaravasahe puṇo puṇo samaṇe .
paḍivajjadu sāmaṇṇaṁ jadi icchadi dukkhaparimokkhaṁ ..201..
‘liṁgaggahaṇe’ ityādi ekā gāthā, tathaiv prāyaścittakathanamukhyatayā ‘payadamhi’ ityādi gāthādvayamiti
samudāyen tr̥tīyasthale gāthātrayam
. athācārādiśāstrakathitakrameṇ tapodhanasya saṁkṣepasamācārakathanārthaṁ
‘adhivāse va’ ityādi caturthasthale gāthātrayam . tadanantaraṁ bhāvahiṁsādravyahiṁsāparihārārthaṁ ‘apayattā vā
cariyā’ ityādi pañcamasthale sūtraṣaṭkamityekaviṁśatigāthābhiḥ sthalapañcaken prathamāntarādhikāre
samudāyapātanikā
. tadyathāathāsannabhavyajīvāṁścāritre prerayatipaḍivajjadu pratipadyatāṁ svīkarotu .
kim . sāmaṇṇaṁ śrāmaṇyaṁ cāritram . yadi kim . icchadi jadi dukkhaparimokkhaṁ yadi cet
duḥkhaparimokṣamicchati . sa kaḥ kartā . pareṣāmātmā . kathaṁ pratipadyatām . evaṁ evaṁ pūrvoktaprakāreṇ ‘es
surāsuramaṇusiṁd’ ityādigāthāpañcaken pañcaparameṣṭhinamaskāraṁ kr̥tvā mamātmanā duḥkhamokṣārthinānyaiḥ
pūrvoktabhavyairvā yathā taccāritraṁ pratipannaṁ tathā pratipadyatām
. kiṁ kr̥tvā pūrvam . paṇamiy praṇamya . kān .
siddhe aññanapādukādisiddhivilakṣaṇasvātmopalabdhisiddhisametasiddhān . jiṇavaravasahe sāsādanādikṣīṇ-
[ab gāthāke prāraṁbh karanese pūrva usakī saṁdhike liye śrī amr̥tacandrācāryadevane paṁc
parameṣṭhīko namaskār karaneke liye nimnaprakārase jñānatattvaprajñāpan adhikārakī pratham tīn
gāthāyeṁ likhī haiṁ :
‘‘es surāsuramaṇusiṁdavaṁdidaṁdhodaghāikammamalaṁ .
paṇamāmi vaḍḍhamāṇaṁ titthaṁ dhammassa kattāraṁ ..
sese puṇ titthayare sasavvasiddhe visuddhasabbhāve .
samaṇe ya ṇāṇadaṁsaṇacarittatavavīriyāyāre ..
te te savve samagaṁ samagaṁ pattegamev pattegaṁ .
vaṁdāmi ya vaṭṭaṁte arahaṁte māṇuse khette ..’’
[ab, is adhikārakī gāthā prāraṁbh karate haiṁ : ]
e rīt praṇamī siddha, jinavaravr̥ṣabh, munine pharī pha rī,
śrāmaṇya aṁgīkr̥t karo, abhilāṣ jo dukhamuktinī. 201.

Page 374 of 513
PDF/HTML Page 407 of 546
single page version

evaṁ praṇamya siddhān jinavaravr̥ṣabhān punaḥ punaḥ śramaṇān .
pratipadyatāṁ śrāmaṇyaṁ yadīcchati duḥkhaparimokṣam ..201..
yathā mamātmanā duḥkhamokṣārthinā, ‘kiccā arahaṁtāṇaṁ siddhāṇaṁ tah ṇamo gaṇaharāṇaṁ .
ajjhāvayavaggāṇaṁ sāhūṇaṁ cev savvesiṁ .. tesiṁ visuddhadaṁsaṇaṇāṇapahāṇāsamaṁ samāsejja .
uvasaṁpayāmi sammaṁ jatto ṇivvāṇasaṁpattī ..’ iti arhatsiddhācāryopādhyāyasādhūnāṁ praṇati-
vandanātmakanamaskārapuraḥsaraṁ viśuddhadarśanajñānapradhānaṁ sāmyanām śrāmaṇyamavāntaragranthasandarbhobhay-
sambhāvitasausthityaṁ svayaṁ pratipannaṁ, pareṣāmātmāpi yadi duḥkhamokṣārthī tathā tatpratipadyatām
.
yathānubhūtasya tatpratipattivartmanaḥ praṇetāro vayamime tiṣṭhām iti ..201..
kaṣāyāntā ekadeśajinā ucyante, śeṣāścānāgārakevalino jinavarā bhaṇyante, tīrthaṁkaraparamadevāśca
jinavaravr̥ṣabhā iti, tān jinavaravr̥ṣabhān
. na kevalaṁ tān praṇamya, puṇo puṇo samaṇe ciccamatkāramātra-
nijātmasamyakśraddhānajñānānuṣṭhānarūpaniścayaratnatrayācaraṇapratipādanasādhakatvodyatān śramaṇaśabdavācyānā-
cāryopādhyāyasādhūṁśca punaḥ punaḥ praṇamyeti
. kiṁc pūrvaṁ granthaprārambhakāle sāmyamāśrayāmīti
anvayārtha :[yadi duḥkhaparimokṣam icchati ] yadi duḥkhoṁse parimukta honekī
(chuṭakārā pānekī) icchā ho to, [evaṁ ] pūrvokta prakārase (jñānatattvaprajñāpanakī pratham tīn
gāthāoṁke anusār) [punaḥ punaḥ ] bāraṁbār [siddhān ] siddhoṁko, [jinavaravr̥ṣabhān ]
jinavaravr̥ṣabhoṁko (-arhantoṁko) tathā [śramaṇān ] śramaṇoṁko [praṇamya ] praṇām karake, [śrāmaṇyaṁ
pratipadyatām ]
(jīv) śrāmaṇyako aṁgīkār karo
..201..
ṭīkā :jaise duḥkhoṁse mukta honeke arthī mere ātmāne1‘‘kiccā arahaṁtāṇaṁ
siddhāṇaṁ tah ṇamo gaṇaharāṇaṁ . ajjhāvayavaggāṇaṁ sāhūṇaṁ cev savvesiṁ .. tesiṁ
visuddhadaṁsaṇaṇāṇapahāṇāsamaṁ samāsejja . uvasaṁpayāmi sammaṁ jatto ṇivvāṇasaṁpattī .’’ isaprakār
arhantoṁ, siddhoṁ, ācāryoṁ, upādhyāyoṁ tathā sādhuoṁko 2praṇāmvaṁdanātmak namaskārapūrvak
3viśuddhadarśanajñānapradhān sāmyanāmak śrāmaṇyakojisakā is graṁthameṁ kahe hue
(jñānatattvaprajñāpan aur jñeyatattvaprajñāpan nāmak) do adhikāroṁkī racanā dvārā susthitapan huā
hai use
svayaṁ aṁgīkār kiyā, usīprakār dūsaroṁkā ātmā bhī, yadi duḥkhoṁse mukta honekā
arthī (icchuk) ho to, use aṁgīkār kare . us (śrāmaṇya) ko aṁgīkār karanekā jo
4yathānubhūt mārga hai usake praṇetā ham yah khaṛe haiṁ ..201..
1. yah, jñānatattvaprajñāpanakī cauthī aur pān̐cavī gāthāyeṁ haiṁ .
2. namaskār praṇāmvaṁdanamay hai . (viśeṣake liye dekho pr̥ṣṭha 4 kā phu ṭanoṭ)
3. viśuddhadarśanajñānapradhān = jisameṁ viśuddha darśan aur jñān pradhān hai aisā . [sāmya nāmak śrāmaṇyameṁ viśuddha
darśan aur jñān pradhān hai .] 4. yathānubhūt = jaisā (hamane) anubhav kiyā hai vaisā .

Page 375 of 513
PDF/HTML Page 408 of 546
single page version

ath śramaṇo bhavitumicchan pūrvaṁ kiṁ kiṁ karotītyupadiśati
āpiccha baṁdhuvaggaṁ vimocido gurukalattaputtehiṁ .
āsijja ṇāṇadaṁsaṇacarittatavavīriyāyāraṁ ..202..
āpr̥cchay bandhuvargaṁ vimocito gurukalatraputraiḥ .
āsādya jñānadarśanacāritratapovīryācāram ..202..
yo hi nām śramaṇo bhavitumicchati sa pūrvamev bandhuvargamāpr̥cchate, gurukalatraputrebhya
ātmānaṁ vimocayati, jñānadarśanacāritratapovīryācāramāsīdati . tathā hievaṁ bandhuvarga-
māpr̥cchate, aho idaṁjanaśarīrabandhuvargavartin ātmānaḥ, asya janasya ātmā na kiṁcanāpi
yuṣmākaṁ bhavatīti niścayen yūyaṁ jānīt; tat āpr̥ṣṭā yūyaṁ; ayamātmā adyodbhinnajñānajyotiḥ
śivakumāramahārājanāmā pratijñāṁ karotīti bhaṇitam, idānīṁ tu mamātmanā cāritraṁ pratipannamiti
pūrvāparavirodhaḥ
. parihāramāhgranthaprārambhātpūrvamev dīkṣā gr̥hītā tiṣṭhati, paraṁ kiṁtu granthakaraṇavyājen
kvāpyātmānaṁ bhāvanāpariṇataṁ darśayati, kvāpi śivakumāramahārājaṁ, kvāpyanyaṁ bhavyajīvaṁ vā . ten
kāraṇenātra granthe puruṣaniyamo nāsti, kālaniyamo nāstītyabhiprāyaḥ ..201.. ath śramaṇo
bhavitumicchanpūrvaṁ kṣamitavyaṁ karoti‘uvaṭhṭhido hodi so samaṇo’ ityagre ṣaṣṭhagāthāyāṁ yadvayākhyānaṁ tiṣṭhati
tanmanasi dhr̥tvā pūrvaṁ kiṁ kr̥tvā śramaṇo bhaviṣyatīti vyākhyātiāpiccha āpr̥cchay pr̥ṣṭavā . kam .
ab, śramaṇ honekā icchuk pahale kyākyā karatā hai usakā upadeś karate haiṁ :
anvayārtha :(śrāmaṇyārthī) [bandhuvargam āpr̥cchya ] baṁdhuvargase vidā mān̐gakar
[gurukalatraputraiḥ vimocitaḥ ] baṛoṁse, strī aur putrase mukta kiyā huā
[jñānadarśanacāritratapovīryācāram āsādya ] jñānācār, darśanācār, cāritrācār, tapācār aur
vīryācārako aṁgīkār karake........
..202..
ṭīkā :jo śramaṇ honā cāhatā hai, vah pahale hī baṁdhuvargase (sagesaṁbaṁdhiyoṁse) vidā
mān̐gatā hai, gurujanoṁ (baṛoṁ) se, strī aur putroṁse apaneko chuṛātā hai, jñānācār, darśanācār,
cāritrācār, tapācār tathā vīryācārako aṁgīkār karatā hai
. vah isaprakār hai :
baṁdhuvargase isaprakār vidā letā hai :aho ! is puruṣake śarīrake baṁdhuvargameṁ pravartamān
ātmāo ! is puruṣakā ātmā kiṁcitmātra bhī tumhārā nahīṁ hai,isaprakār tum niścayase
baṁdhujanonī vidāy laī, strīputravaḍīlothī chūṭī,
dr̥gjñāntapcāritravīryācār aṁgīkr̥t karī. 202.

Page 376 of 513
PDF/HTML Page 409 of 546
single page version

ātmānamevātmano‘nādibandhumupasarpati . aho idaṁjanaśarīrajanakasyātman, aho idaṁjanaśarīr-
jananyā ātman, asya janasyātmā na yuvābhyāṁ janito bhavatīti niścayen yuvāṁ jānītaṁ;
tat imamātmānaṁ yuvāṁ vimuṁcatam; ayamātmā adyodbhinnajñānajyotiḥ ātmānamevātmano-
‘nādijanakamupasarpati
. aho idaṁjanaśarīraramaṇyā ātman, asya janasyātmānaṁ na tvaṁ ramay-
sīti niścayen tvaṁ jānīhi; tat imamātmānaṁ vimuṁc; ayamātmā adyodbhinnajñānajyotiḥ
svānubhūtimevātmano‘nādiramaṇīmupasarpati
. aho idaṁjanaśarīraputrasyātman, asya janasyātmano
na tvaṁ janyo bhavasīti niścayen tvaṁ jānīhi; tat imamātmānaṁ vimuṁc; ayamātmā
adyodbhinnajñānajyotiḥ ātmānamevātmano‘nādijanyamupasarpati
. evaṁ gurukalatraputrebhya ātmānaṁ
baṁdhuvaggaṁ bandhuvargaṁ gotram . tataḥ kathaṁbhūto bhavati . vimocido vimocitastyakto bhavati . kaiḥ kartr̥bhūtaiḥ .
gurukalattaputtehiṁ pitr̥mātr̥kalatraputraiḥ . punarapi kiṁ kr̥tvā śramaṇo bhaviṣyati . āsijja āsādya āśritya .
kam . ṇāṇadaṁsaṇacarittatavavīriyāyāraṁ jñānadarśanacāritratapovīryācāramiti . ath vistaraḥaho bandhuvarga-
pitr̥mātr̥kalatraputrāḥ, ayaṁ madīyātmā sāṁpratamudbhinnaparamavivekajyotissan svakīyacidānandaikasvabhāvaṁ
paramātmānamev niścayanayenānādibandhuvargaṁ pitaraṁ mātaraṁ kalatraṁ putraṁ cāśrayati, ten kāraṇen māṁ muñcat

yūyamiti kṣamitavyaṁ karoti
. tataśca kiṁ karoti . paramacaitanyamātranijātmatattvasarvaprakāropādey-
ruciparicchittiniścalānubhūtisamastaparadravyecchānivr̥ttilakṣaṇatapaścaraṇasvaśaktyanavagūhanavīryācārarūpaṁ
jāno . isaliye maiṁ tumase vidā letā hūn̐ . jise jñānajyoti pragaṭ huī hai aisā yah ātmā āj
apane ātmārūpī apane anādibaṁdhuke pās jā rahā hai .
aho ! is puruṣake śarīrake janak (pitā)ke ātmā ! aho ! is puruṣake śarīrakī
jananī (mātā) ke ātmā ! is puruṣakā ātmā tumhāre dvārā janit (utpanna) nahīṁ hai, aisā tum
niścayase
jāno . isaliye tum is ātmāko choṛo . jise jñānajyoti pragaṭ huī hai aisā yah
ātmā āj ātmārūpī apane anādijanakake pās jā rahā hai . aho ! is puruṣake śarīrakī
ramaṇī (strī)ke ātmā ! tū is puruṣake ātmāko ramaṇ nahīṁ karātā, aisā tū niścayase jān .
isaliye tū is ātmāko choṛ . jise jñānajyoti pragaṭ huī hai aisā yah ātmā āj apanī
svānubhūtirūpī anādiramaṇīke pās jā rahā hai . aho ! is puruṣake śarīrake putra ātmā ! tū
is puruṣake ātmākā janya (utpanna kiyā gayāputra) nahīṁ hai, aisā tū niścayase jān . isaliye
tū is ātmāko choṛ . jise jñānajyoti pragaṭ huī hai aisā yah ātmā āj ātmārūpī apane
anādi janyake pās jā rahā hai .isaprakār baṛoṁse, strīse aur putrase apaneko chuṛātā hai .
(yahān̐ aisā samajhanā cāhiye ki jo jīv muni honā cāhatā hai vah kuṭumbase sarvaprakārase
virakta hī hotā hai . isaliye kuṭumbakī sammatise hī muni honekā niyam nahīṁ hai . isaprakār
kuṭumbake bharose rahane par to, yadi kuṭumba kisīprakārase sammati hī nahīṁ de to muni hī nahīṁ

Page 377 of 513
PDF/HTML Page 410 of 546
single page version

vimocayati . tathā aho kālavinayopadhānabahumānānihnavārthavyaṁjanatadubhayasampannatvalakṣaṇ-
jñānācār, na śuddhasyātmanastvamasīti niścayen jānāmi, tathāpi tvāṁ tāvadāsīdāmi
yāvattvatprasādāt
śuddhamātmānamupalabhe . aho niḥśaṁki tatvaniḥkāṁkṣitatvanirvicikitsatvanirmūḍh-
dr̥ṣṭitvopabr̥ṁhaṇasthitikaraṇavātsalyaprabhāvanālakṣaṇadarśanācār, na śuddhasyātmanastvamasīti niścayen
jānāmi, tathāpi tvāṁ tāvadāsīdāmi yāvat
tvatprasādāt śuddhamātmānamupalabhe . aho
mokṣamārgapravr̥ttikāraṇapaṁcamahāvratopetakāyavāṅmanoguptīryābhāṣaiṣaṇādānanikṣepaṇapratiṣṭhāpanasamiti-
lakṣaṇacāritrācār, na śuddhasyātmanastvamasīti niścayen jānāmi, tathāpi tvāṁ tāvadāsīdāmi
yāvattvatprasādāt
śuddhamātmānamupalabhe . aho anaśanāvamaudaryavr̥ttiparisaṁkhyānarasaparityāg-
viviktaśayyāsanakāyakleśaprāyaścittavinayavaiyāvr̥ttyasvādhyāyadhyānavyutsargalakṣaṇatapaācār, na
niścayapañcācāramācārādicaraṇagranthakathitatatsādhakavyavahārapañcācāraṁ cāśrayatītyarthaḥ . atra yadgotrādibhiḥ
sah kṣamitavyavyākhyānaṁ kr̥taṁ tadatrātiprasaṁganiṣedhārtham . tatra niyamo nāsti . kathamiti cet . pūrvakāle
pracureṇ bharatasagararāmapāṇḍavādayo rājān ev jinadīkṣāṁ gr̥hṇanti, tatparivāramadhye yadā ko‘pi
mithyādr̥ṣṭirbhavati tadā dharmasyopasargaṁ karotīti
. yadi punaḥ ko‘pi manyate gotrasammataṁ kr̥tvā
પ્ર. ૪૮
huā jā sakegā . isaprakār kuṭumbako sammat karake hī munitvake dhāraṇ karanekā niyam na
hone par bhī, kuch jīvoṁke muni honese pūrva vairāgyake kāraṇ kuṭumbako samajhānekī bhāvanāse
pūrvokta prakārake vacan nikalate haiṁ
. aise vairāgyake vacan sunakar, kuṭumbameṁ yadi koī
alpasaṁsārī jīv ho to vah bhī vairāgyako prāpta hotā hai .)
(ab nimna prakārase paṁcācārako aṁgīkār karatā hai :)
(jisaprakār baṁdhuvargase vidā lī, apaneko baṛoṁse, strī aur putrase chuṛāyā)
usīprakāraho kāl, vinay, upadhān, bahumān, anihnav, artha, vyaṁjan aur tadubhayasaṁpanna
jñānācār ! maiṁ yah niścayase jānatā hūn̐ ki ‘tū śuddhātmākā nahīṁ hai; tathāpi maiṁ tujhe tab tak
aṁgīkār karatā hūn̐ jab tak ki tere prasādase śuddhātmāko upalabdha kar lūn̐
. aho niḥśaṁkitatva,
nikāṁkṣitatva, nirvicikitsatva, nirmūḍhadr̥ṣṭitva, upabr̥ṁhaṇ, sthitikaraṇ, vātsalya aur
prabhāvanāsvarūp darśanācār
. maiṁ yah niścayase jānatā hūn̐ ki tū śuddhātmākā nahīṁ hai, tathāpi tujhe
tab tak aṁgīkār karatā hūn̐ jab tak ki tere prasādase śuddhātmāko upalabdha kar lūn̐ . aho,
mokṣamārgameṁ pravr̥ttike kāraṇabhūt, paṁcamahāvratasahit kāyvacanmanagupti aur īryābhāṣā
eṣaṇādānanikṣepaṇpratiṣṭhāpanasamitisvarūp cāritrācār ! maiṁ yah niścayase jānatā hūn̐ ki tū
śuddhātmākā nahīṁ hai, tathāpi tujhe tab tak aṁgīkār karatā hūn̐ jab tak ki tere prasādase
śuddhātmāko upalabdha kar lūn̐
. aho anaśan, avamaudarya, vr̥ttiparisaṁkhyān, rasaparityāg, vivikta

Page 378 of 513
PDF/HTML Page 411 of 546
single page version

śuddhasyātmanastvamasīti niścayen jānāmi, tathāpi tvāṁ tāvadāsīdāmi yāvat tvatprasādāt
śuddhamātmānamupalabhe . aho samastetarācārapravartakasvaśaktyanigūhanalakṣaṇavīryācār, na śuddha-
syātmanastvamasīti niścayen jānāmi, tathāpi tvāṁ tāvadāsīdāmi yāvattvatprasādāt śuddhamā-
tmānamupalabhe . evaṁ jñānadarśanacāritratapovīryācāramāsīdati ca ..202..
paścāttapaścaraṇaṁ karomi tasya pracureṇ tapaścaraṇamev nāsti, kathamapi tapaścaraṇe gr̥hīte‘pi yadi gotrādi-
mamatvaṁ karoti tadā tapodhan ev na bhavati
. tathācokta m‘‘jo sakalaṇayararajjaṁ puvvaṁ caiūṇ kuṇai
ya mamattiṁ . so ṇavari liṁgadhārī saṁjamasāreṇ ṇissāro’’ ..202.. ath jinadīkṣārthī bhavyo jainācārya-
māśrayatisamaṇaṁ nindāpraśaṁsādisamacittatven pūrvasūtroditaniścayavyavahārapañcācārasyācaraṇācāraṇ-
pravīṇatvāt śramaṇam . guṇaḍḍhaṁ caturaśītilakṣaguṇāṣṭādaśasahasraśīlasahakārikāraṇottamanijaśuddhātmānubhūti-
guṇenāḍhayaṁ bhr̥taṁ paripūrṇatvādguṇāḍhayam . kularūvavayovisiṭṭhaṁ lokaduguṁcchārahitatven jinadīkṣāyogyaṁ kulaṁ
śayyāsan, kāyakleś, prāyaścitta, vinay, vaiyāvr̥tya, svādhyāy, dhyān aur vyutsargasvarūp
tapācār ! maiṁ yah niścayase jānatā hūn̐ ki tū śuddhātmā nahīṁ hai tathāpi tujhe tab tak aṁgīkār
karatā hūn̐ jab tak tere prasādase śuddhātmāko upalabdha kar lūn̐ ! aho samasta itar (vīryācārake
atirikta anya) ācārameṁ pravr̥tti karānevālī svaśaktike agopanasvarūp vīryācār ! maiṁ yah
niścayase jānatā hūn̐ ki tū śuddhātmākā nahīṁ hai, tathāpi tujhe tab tak aṁgīkār karatā hūn̐ jab
tak ki tere prasādase śuddhātmāko upalabdha kar lūn̐
isaprakār jñānācār, darśanācār, cāritrācār,
tapācār tathā vīryācārako aṁgīkār karatā hai .
(samyagdr̥ṣṭi jīv apane svarūpako jānatā haianubhav karatā hai aur apaneko anya
samasta vyavahārabhāvoṁse bhinna jānatā hai . jabase use svaparakā vivekasvarūp bhedavijñān pragaṭ
huā thā tabhī se vah samasta vibhāvabhāvoṁkā tyāg kar cukā hai aur tabhīse usane ṭaṁkotkīrṇa
nijabhāv aṁgīkār kiyā hai
. isaliye use na to tyāg karaneko rahā hai aur na kuch grahaṇ
aṁgīkār karaneko rahā hai . svabhāvadr̥ṣṭikī apekṣāse aisā hone par bhī, vah paryāyameṁ
pūrvabaddha karmoṁke udayake nimittase anek prakārake vibhāvabhāvarūp pariṇamit hotā hai . is
vibhāvapariṇatiko pr̥thak hotī na dekhakar vah ākulvyākul bhī nahīṁ hotā aur vah sakal
vibhāvapariṇatiko dūr karanekā puruṣārtha kiye binā bhī nahīṁ karatā . sakal vibhāvapariṇatise
rahit svabhāvadr̥ṣṭike balasvarūp puruṣārthase guṇasthānoṁkī paripāṭīke sāmānya kramānusār usake
pratham aśubh pariṇatikī hāni hotī hai, aur phi ra dhīre dhīre śubh pariṇati bhī chūṭatī jātī hai
.
aisā honese vah śubharāgake udayakī bhūmikāmeṁ gr̥havāsakā aur kuṭumbakā tyāgī hokar
vyavahāraratnatrayarūp paṁcācārako aṁgīkār karatā hai
. yadyapi vah jñānabhāvase samasta śubhāśubh
kriyāoṁkā tyāgī hai tathāpi paryāyameṁ śubharāg nahīṁ chūṭanese vah pūrvoktaprakārase paṁcācārako grahaṇ
karatā hai
.) ..202..

Page 379 of 513
PDF/HTML Page 412 of 546
single page version

athātaḥ kīdr̥śo bhavatītyupadiśati
samaṇaṁ gaṇiṁ guṇaḍḍhaṁ kularūvavayovisiṭṭhamiṭṭhadaraṁ .
samaṇehiṁ taṁ pi paṇado paḍiccha maṁ cedi aṇugahido ..203..
śramaṇaṁ gaṇinaṁ guṇāḍhayaṁ kularūpavayoviśiṣṭamiṣṭataram .
śramaṇaistamapi praṇataḥ pratīccha māṁ cetyanugr̥hītaḥ ..203..
tato hi śrāmaṇyārthī praṇato‘nugr̥hītaśca bhavati . tathā hiācaritācāritasamasta-
viratipravr̥ttisamānātmarūpaśrāmaṇyatvāt śramaṇaṁ, evaṁvidhaśrāmaṇyācaraṇācāraṇapravīṇatvāt guṇāḍhayaṁ,
bhaṇyate . antaraṅgaśuddhātmānubhūtijñāpakaṁ nirgranthanirvikāraṁ rūpamucyate . śuddhātmasaṁvittivināśakārivr̥ddha-
bālayauvanodrekajanitabuddhivaikalyarahitaṁ vayaśceti . taiḥ kularūpavayobhirviśiṣṭatvāt kularūpavayo-
viśiṣṭam . iṭṭhadaraṁ iṣṭataraṁ sammatam . kaiḥ . samaṇehiṁ nijaparamātmatattvabhāvanāsahitasamacittaśramaṇair-
nyācāryaiḥ . gaṇiṁ evaṁvidhaguṇaviśiṣṭaṁ paramātmabhāvanāsādhakadīkṣādāyakamācāryam . taṁ pi paṇado na kevalaṁ
tamācāryamāśrito bhavati, praṇato‘pi bhavati . ken rūpeṇ . paḍiccha maṁ he bhagavan, anantajñānādi-
jinaguṇasaṁpattikāraṇabhūtāyā anādikāle‘tyantadurlabhāyā bhāvasahitajinadīkṣāyāḥ pradānen prasāden māṁ
paścāt vah kaisā hotā hai isakā upadeś karate haiṁ :
anvayārtha :[śramaṇaṁ ] jo śramaṇ hai, [guṇāḍhayaṁ ] guṇāḍhay hai, [kularūpavayo viśiṣṭaṁ ]
kul, rūp tathā vayase viśiṣṭa hai, aur [śramaṇaiḥ iṣṭataraṁ ] śramaṇoṁko ati iṣṭa hai [tam api gaṇinaṁ ]
aise gaṇīko [mām pratīccha iti ] ‘mujhe svīkār karo’ aisā kahakar [praṇataḥ ] praṇat hotā hai
(-praṇām karatā hai ) [ca ] aur [anugrahītaḥ ] anugr̥hīt hotā hai
..203..
ṭīkā :paścāt śrāmaṇyārthī praṇat aur anugr̥hīt hotā hai . vah isaprakār hai ki
ācaraṇ karanemeṁ aur ācaraṇ karānemeṁ ānevālī samasta viratikī pravr̥ttike 1samān
ātmarūpaise śrāmaṇyapaneke kāraṇ jo ‘śramaṇ’ hai; aise śrāmaṇyakā ācaraṇ karanemeṁ aur
ācaraṇ karānemeṁ pravīṇ honese jo ‘guṇāḍhay’ hai; sarva laukikajanoṁke dvārā niḥśaṁkatayā sevā karane
yogya honese aur kulakramāgat (kulakramase utar ānevāle) krūratādi doṣoṁse rahit honese jo
1. samān = tulya, barābar, ekasā, milatā huā . [viratikī pravr̥ttike tulya ātmākā rūp arthāt viratikī
pravr̥ttise milatī huīsamān ātmadaśā so śrāmaṇya hai .]
‘mujane graho’ kahī, praṇat thaī, anugr̥hīt thāy gaṇī vaḍe,
vayarūpakulaviśiṣṭa, yogī, guṇāḍhay ne muniiṣṭa je. 203.

Page 380 of 513
PDF/HTML Page 413 of 546
single page version

sakalalaukikajananiḥśaṁk sevanīyatvāt kulakramāgatakrauryādidoṣavarjitatvācca kulaviśiṣṭaṁ, anta-
raṁgaśuddharūpānumāpakabahiraṁgaśuddharūpatvāt rūpaviśiṣṭaṁ, śaiśavavārdhakyakr̥ tabuddhiviklavatvābhāvā-
dyauvanodrek vikri yāvivikta buddhitvācca vayoviśiṣṭaṁ niḥśeṣitayathoktaśrāmaṇyācaraṇācāraṇaviṣay-
pauruṣeyadoṣatven mumukṣubhirabhyupagatataratvāt
śramaṇairiṣṭataraṁ ca gaṇinaṁ śuddhātmatattvopalambha-
sādhakamācāryaṁ śuddhātmatattvopalambhasiddhayā māmanugr̥hāṇetyupasarpan praṇato bhavati . evamiyaṁ te
śuddhātmatattvopalambhasiddhiriti ten prārthitārthen saṁyujyamāno‘nugr̥hīto bhavati ..203..
athāto‘pi kīdr̥śo bhavatītyupadiśati
ṇāhaṁ homi paresiṁ ṇa me pare ṇatthi majjhamih kiṁci .
idi ṇicchido jidiṁdo jādo jadhajādarūvadharo ..204..
pratīccha svīkuru . cedi aṇugahido na kevalaṁ praṇato bhavati, tenācāryeṇānugr̥hītaḥ svīkr̥taśca bhavati . he
bhavya, nissārasaṁsāre durlabhabodhiṁ prāpya nijaśuddhātmabhāvanārūpayā niścayacaturvidhārādhanayā manuṣyajanma
saphalaṁ kurvityanen prakāreṇānugr̥hīto bhavatītyarthaḥ
..203.. ath guruṇā svīkr̥taḥ san kīdr̥śo
bhavatītyupadiśatiṇāhaṁ homi paresiṁ nāhaṁ bhavāmi pareṣām . nijaśuddhātmanaḥ sakaśātpareṣāṁ bhinnadravyāṇāṁ
‘kulaviśiṣṭa hai; aṁtaraṁg śuddharūpakā anumān karānevālā bahiraṁg śuddharūp honese jo ‘rūpaviśiṣṭa’
hai, bālakatva aur vr̥ddhatvase honevālī
1buddhiviklavatākā abhāv honese tathā 2yauvanodrekakī
vikriyāse rahit buddhi honese jo ‘vayaviśiṣṭa’ hai; aur yathokta śrāmaṇyakā ācaraṇ karane tathā
ācaraṇ karāne sambandhī
3pauruṣey doṣoṁko niḥśeṣatayā naṣṭa kar denese mumukṣuoṁke dvārā
(prāyaścittādike liye) jinakā bahuāśray liyā jātā hai isaliye jo ‘śramaṇoṁko atiiṣṭa’ hai,
aise gaṇīke nikaṭ
śuddhātmatattvakī upalabdhike sādhak ācāryake nikaṭ‘śuddhātmatattvakī
upalabdhirūp siddhise mujhe anugr̥hīt karo’ aisā kahakar (śrāmaṇyārthī) jātā huā praṇat hotā
hai
. ‘is prakār yah tujhe śuddhātmatattvakī upalabdhirūp siddhi’ aisā (kahakar) us gaṇīke dvārā
(vah śrāmaṇyārthī) 4prārthit arthase saṁyukta kiyā jātā huā anugr̥hīt hotā hai ..203..
paścāt vah kaisā hotā hai, so upadeś karate haiṁ :
1. viklavatā = asthiratā; vikalatā . 2. yauvanodrek = yauvanakā joś, yauvanakī atiśayatā .
3. pauruṣey = manuṣyake liye saṁbhavit . 4. prārthit artha = prārthanā karake mān̐gī gaī vastu .
parano na huṁ, par che na muj, māruṁ nathī kaṁī paṇ jage,
e rīt niścit ne jiteṁdriy sāhajikarūpadhar bane. 204.

Page 381 of 513
PDF/HTML Page 414 of 546
single page version

nāhaṁ bhavāmi pareṣāṁ na me pare nāsti mameh kiñcit .
iti niścito jitendriyaḥ jāto yathājātarūpadharaḥ ..204..
tato‘pi śrāmaṇyārthī yathājātarūpadharo bhavati . tathā hiahaṁ tāvanna kiṁcidapi
pareṣāṁ bhavāmi, pare‘pi na kiṁcidapi mam bhavanti, sarvadravyāṇāṁ paraiḥ sah tattvataḥ
samastasambandhaśūnyatvāt
. tadih ṣaḍdravyātmake loke na mam kiṁcidapyātmano‘nyadastīti
niścitamatiḥ paradravyasvasvāmisambandhanibandhanānāmindriyanoindriyāṇāṁ jayen jitendriyaśca san
dhr̥tayathāniṣpannātmadravyaśuddharūpatven yathājātarūpadharo bhavati
..204..
saṁbandhī na bhavāmyaham . ṇa me pare na me saṁbandhīni paradravyāṇi . ṇatthi majjhamih kiṁci nāsti mameh
kiṁcit . ih jagati nijaśuddhātmano bhinnaṁ kiṁcidapi paradravyaṁ mam nāsti . idi ṇicchido iti
niścitamatirjātaḥ . jidiṁdo jādo indriyamanojanitavikalpajālarahitānantajñānādiguṇasvarūpanijaparamātma-
dravyādviparītendriyanoindriyāṇāṁ jayen jitendriyaśca saṁjātaḥ san jadhajādarūvadharo yathājātarūpadharaḥ,
vyavahāreṇ nagnatvaṁ yathājātarūpaṁ, niścayen tu svātmarūpaṁ, taditthaṁbhūtaṁ yathājātarūpaṁ dharatīti yathājāt-
rūpadharaḥ nirgrantho jāt ityarthaḥ
..204.. ath tasya pūrvasūtroditayathājātarūpadharasya nirgranthasyānādi-
kāladurlabhāyāḥ svātmopalabdhilakṣaṇasiddhergamakaṁ cihnaṁ bāhyābhyantaraliṅgadvayamādiśatijadhajādarūvajādaṁ
pūrvasūtrokta lakṣaṇayathājātarūpeṇ nirgranthatven jātamutpannaṁ yathājātarūpajātam . uppāḍidakesamaṁsugaṁ
1. yathājātarūpadhar = (ātmākā) jaisā, mūlabhūt rūp hai vaisā (-sahaj, svābhāvik) rūp dhāraṇ karanevālā .
2. tattvataḥ = vāstavameṁ; tattvakī dr̥ṣṭise; paramārthataḥ .
3. yathāniṣpanna = jaisā banā huā hai vaisā, sahaj, svābhāvik .
anvayārtha :[ahaṁ ] maiṁ [pareṣāṁ ] dūsaroṁkā [na bhavāmi ] nahīṁ hūn̐ [pare me na ] par
mere nahīṁ haiṁ, [ih ] is lokameṁ [mam ] merā [kiṁcit ] kuch bhī [na asti ] nahīṁ hai[iti
niścitaḥ ] aisā niścayavān aur [jitendriyaḥ ] jitendriy hotā huā [yathājātarūpadharaḥ ]
yathājātarūpadhar (sahajarūpadhārī) [jātaḥ ] hotā hai
..204..
ṭīkā :aur tatpaścāt śrāmaṇyārthī 1yathājātarūpadhar hotā hai . vah isaprakār :
‘pratham to maiṁ kiṁcitmātra bhī parakā nahīṁ hūn̐, par bhī kiṁcitmātra mere nahīṁ haiṁ, kyoṁki samasta
dravya
2tattvataḥ parake sāth samasta sambandha rahit haiṁ; isaliye is ṣaḍdravyātmak lokameṁ ātmāse
anya kuch bhī merā nahīṁ hai;’isaprakār niścit mativālā (vartatā huā) aur paradravyoṁke sāth
svasvāmisaṁbaṁdh jinakā ādhār hai aisī indriyoṁ aur noindriyoṁke jayase jitendriy hotā
huā vah (śrāmaṇyārthī) ātmadravyakā 3yathāniṣpanna śuddharūp dhāraṇ karanese yathājātarūpadhar
hotā hai ..204..

Page 382 of 513
PDF/HTML Page 415 of 546
single page version

athaitasya yathājātarūpadharatvasyāsaṁsārānabhyastatvenātyantamaprasiddhasyābhinavābhyās-
kauśalopalabhyamānāyāḥ siddhergamakaṁ bahiraṁgāntaraṁgaliṁgadvaitamupadiśati
jadhajādarūvajādaṁ uppāḍidakesamaṁsugaṁ suddhaṁ .
rahidaṁ hiṁsādīdo appaḍikammaṁ havadi liṁgaṁ ..205..
mucchāraṁbhavijuttaṁ juttaṁ uvaogajogasuddhīhiṁ .
liṁgaṁ ṇa parāvekkhaṁ apuṇabbhavakāraṇaṁ jeṇhaṁ ..206.. [jugalaṁ]
yathājātarūpajātamutpāṭitakeśaśmaśrukaṁ śuddham .
rahitaṁ hiṁsādito‘pratikarma bhavati liṅgam ..205..
mūrcchārambhaviyuktaṁ yuktamupayogayogaśuddhibhyām .
liṅgaṁ na parāpekṣamapunarbhavakāraṇaṁ jainam ..206.. [yugalam]
keśaśmaśrusaṁskārotpannarāgādidoṣavarjanārthamutpāṭitakeśaśmaśrutvādutpāṭitakeśaśmaśrukam . suddhaṁ niravadya-
caitanyacamatkāravisdraśen sarvasāvadyayogen rahitatvācchuddham . rahidaṁ hiṁsādīdo śuddhacaitanyarūpaniścay-
prāṇahiṁsākāraṇabhūtāyā rāgādipariṇatilakṣaṇaniścayahiṁsāyā abhāvāt hiṁsādirahitam . appaḍikammaṁ havadi
paramopekṣāsaṁyamabalen dehapratikārarahitatvādapratikarma bhavati . kim . liṁgaṁ evaṁ pañcaviśeṣaṇaviśiṣṭaṁ liṅgaṁ
ab, anādi saṁsārase anabhyasta honese jo atyanta aprasiddha hai aur 1abhinav
abhyāsameṁ kauśalya dvārā jisakī siddhi upalabdha hotī hai aise is yathājātarūpadharapaneke bahiraṁg
aur aṁtaraṁg do liṁgoṁkā upadeś karate haiṁ :
anvayārtha :[yathājātarūpajātam ] janmasamayake rūp jaisā rūpavālā,
[utpāṭitakeśaśmaśrukaṁ ] sir aur ḍārḥīmūchake bāloṁkā loṁc kiyā huā, [śuddhaṁ ] śuddha
(akiṁcan), [hiṁsāditaḥ rahitam ] hiṁsādise rahit aur [apratikarma ] pratikarma (śārīrik
śrr̥ṁgār)se rahit
[liṁgaṁ bhavati ] aisā (śrāmaṇyakā bahiraṁg) liṁg hai ..205 -206..
1. abhinav = bilakul nayā . (anādi saṁsārase anabhyasta yathājātarūpadharapanā abhinav abhyāsameṁ pravīṇatāke
dvārā siddha hotā hai .)
janmyā pramāṇe rūp, luṁcan ke śanuṁ, śuddhatva ne
hiṁsādithī śūnyatva, deh
asaṁskaraṇe liṁg che. 205.
āraṁbh mūrchā śūnyatā, upayog yog viśuddhatā,
nirapekṣatā parathī,
jinodit mokṣakāraṇ liṁg ā. 206.

Page 383 of 513
PDF/HTML Page 416 of 546
single page version

ātmano hi tāvadātmanā yathoditakrameṇ yathājātarūpadharasya jātasyāyathājātarūp-
dharatvapratyayānāṁ moharāgadveṣādibhāvānāṁ bhavatyevābhāvaḥ, tadabhāvāttu tadbhāvabhāvino nivasan-
bhūṣaṇadhāraṇasya mūrdhajavyaṁjanapālanasya sakiṁcanatvasya sāvadyayogayuktatvasya śarīrasaṁskār-
karaṇatvasya cābhāvādyathājātarūpatvamutpāṭitakeśaśmaśrutvaṁ śuddhatvaṁ hiṁsādirahitatvamapratikarmatvaṁ ca
bhavatyev, tadetadbahiraṁg liṁgam
. tathātmano yathājātarūpadharatvāpasāritāyathājātarūpadharatvapratyay-
moharāgadveṣādibhāvānāmabhāvādev tadbhāvabhāvino mamatvakarmaprakamapariṇāmasya śubhāśubhoparakto-
dravyaliṅgaṁ jñātavyamiti prathamagāthā gatā .. mucchāraṁbhavimukkaṁ paradravyakāṅkṣārahitanirmohaparamātmajyoti-
rvilakṣaṇā bāhyadravye mamatvabuddhirmūrcchā bhaṇyate, manovākkāyavyāpārarahitaciccamatkārapratipakṣabhūt ārambho
vyāpārastābhyāṁ mūrcchārambhābhyāṁ vimuktaṁ mūrcchārambhavimukta m
. juttaṁ uvaogajogasuddhīhiṁ nirvikārasva-
saṁvedanalakṣaṇ upayogaḥ, nirvikalpasamādhiryogaḥ, tayorupayogayogayoḥ śuddhirupayogayogaśuddhistayā
yukta m
. ṇa parāvekkhaṁ nirmalānubhūtipariṇateḥ parasya paradravyasyāpekṣayā rahitaṁ, na parāpekṣam . apuṇabbhavakāraṇaṁ
punarbhavavināśakaśuddhātmapariṇāmāviparītāpunarbhavasya mokṣasya kāraṇamapunarbhavakāraṇam . jeṇhaṁ jinasya
saṁbandhīdaṁ jinen proktaṁ vā jainam . evaṁ pañcaviśeṣaṇaviśiṣṭaṁ bhavati . kim . liṁgaṁ bhāvaliṅgamiti . iti
[mūrcchārambhaviyuktam ] mūrcchā (mamatva) aur ārambha rahit, [upayogayogaśuddhibhyāṁ
yuktaṁ ] upayog aur yogakī śuddhise yukta tathā [na parāpekṣaṁ ] parakī apekṣāse rahitaisā
[jainaṁ ] jinendradevakathit [liṁgam ] (śrāmaṇyakā aṁtaraṁg) liṁg hai [apunarbhavakāraṇam ] jo ki
mokṣakā kāraṇ hai
.
ṭīkā :pratham to apanese, yathoktakramase 1yathājātarūpadhar hue ātmāke
2ayathājātarūpadharapaneke kāraṇabhūt moharāgadveṣādibhāvoṁkā abhāv hotā hī hai; aur unake
abhāvake kāraṇ, jo ki unake sadbhāvameṁ hote haiṁ aise (1) vastrābhūṣaṇakā dhāraṇ, (2) sir
aur ḍārḥī
mūchoṁke bāloṁkā rakṣaṇ, (3) sakiṁcanatva, (4) sāvadyayogase yuktatā tathā (5)
śārīrik saṁskārakā karanā, in (pān̐coṁ) kā abhāv hotā hai; jisase (us ātmāke) (1)
janmasamayake rūp jaisā rūp, (2) sir aur ḍārḥī
mūchake bāloṁkā loṁc, (3) śuddhatva, (4)
hiṁsādirahitatā tathā (5) apratikarmatva (śārīrik śrr̥ṁgārsaṁskārakā abhāv) hotā hī hai .
isaliye yah bahiraṁg liṁg hai .
aur phi ra, ātmāke yathājātarūpadharapanese dūr kiyā gayā jo ayathājātarūpadharapanā,
usake kāraṇabhūt moharāgadveṣādibhāvoṁkā abhāv honese hī jo unake sadbhāvameṁ hote haiṁ aise jo
1. yathājātarūpadhar = (ātmākā) sahajarūp dhāraṇ karanevālā .
2. ayathājātarūpadhar = (ātmākā) asahajarūp dhāraṇ karanevālā .
3. sakiṁcan = jisake pās kuch bhī (parigrah) ho aisā .

Page 384 of 513
PDF/HTML Page 417 of 546
single page version

payogatatpūrvakatathāvidhayogāśuddhiyuktatvasya paradravyasāpekṣatvasya cābhāvānmūrcchārambhaviyuktatva-
mupayogayogaśuddhiyuktatvamaparāpekṣatvaṁ ca bhavatyev, tadetadantaraṁg liṁgam
..205.206..
athaitadubhayaliṁgamādāyaitadetatkr̥tvā ca śramaṇo bhavatīti bhavatikriyāyāṁ bandhuvargapracchan-
kriyādiśeṣasakalakriyāṇāṁ caikakartr̥katvamudyotayanniyatā śrāmaṇyapratipattirbhavatītyupadiśati
ādāy taṁ pi liṁgaṁ guruṇā parameṇ taṁ ṇamaṁsittā .
soccā savadaṁ kiriyaṁ uvaṭṭhido hodi so samaṇo ..207..
ādāy tadapi liṅgaṁ guruṇā parameṇ taṁ namaskr̥tya .
śrutvā savratāṁ kriyāmupasthito bhavati sa śramaṇaḥ ..207..
dravyaliṅgabhāvaliṅgasvarūpaṁ jñātavyam ..205.206.. athaitaliṅgadvaitamādāy pūrvaṁ bhāvinaigamanayen yaduktaṁ
pañcācārasvarūpaṁ tadidānīṁ svīkr̥tya tadādhāreṇopasthitaḥ svastho bhūtvā śramaṇo bhavatītyākhyātiādāy
taṁ pi liṁgaṁ ādāy gr̥hītvā tatpūrvoktaṁ liṅgadvayamapi . ka thaṁbhūtam . dattamiti kri yādhyāhāraḥ . ke na dattam .
(1) mamatvake aur karmaprakramake pariṇām, (2) śubhāśubh uparakta upayog aur tatpūrvak
tathāvidh yogakī aśuddhise yuktatā tathā (3) paradravyase sāpekṣatā; is (tīnoṁ) kā abhāv
hotā hai; isaliye (us ātmāke) (1) mūrchā aur ārambhase rahitatā, (2) upayog aur
yogakī śuddhise yuktatā tathā (3) parakī apekṣāse rahitatā hotī hī hai
. isaliye yah aṁtaraṁg
liṁg hai ..205206..
ab (śrāmaṇyārthī) in donoṁ liṁgoṁko grahaṇ karake aur itanāitanā karake śramaṇ hotā
haiisaprakār 3bhavatikriyāmeṁ, baṁdhuvargase vidā lenerūp kriyāse lekar śeṣ sabhī kriyāoṁkā
ek kartā dikhalāte hue, itanese (arthāt itanā karanese) śrāmaṇyakī prāpti hotī hai, aisā upadeś
karate haiṁ :
anvayārtha :[parameṇ guruṇā ] param guruke dvārā pradatta [tadapi liṁgam ] un donoṁ
liṁgoṁko [ādāy ] grahaṇ karake, [saṁ namaskr̥tya ] unheṁ namaskār karake [savratāṁ kriyāṁ śrutvā ]
vrat sahit kriyāko sunakar [upasthitaḥ ] upasthit (ātmāke samīp sthit) hotā huā
[saḥ ] vah [śramaṇaḥ bhavati ] śramaṇ hotā hai
..207..
1. karmaprakram = kāmako apane ū par lenā; kāmameṁ yukta honā, kāmakī vyavasthā .
2. tatpūrvak = uparakta (malin) upayogapūrvak . 3. bhavatikriyā = honerūp kriyā .
grahī paramagurudīdhel liṁg, namaskaraṇ karī temane,
vrat ne kriyā suṇī, thaī upasthit, thāy che munirāj e. 207.

Page 385 of 513
PDF/HTML Page 418 of 546
single page version

tato‘pi śramaṇo bhavitumicchan liṁgadvaitamādatte, guruṁ namasyati, vratakriye śr̥ṇoti,
athopatiṣṭhate; upasthitaśca paryāptaśrāmaṇyasāmagrīkaḥ śramaṇo bhavati . tathā hitat idaṁ
yathājātarūpadharatvasya gamakaṁ bahiraṁgamantaraṁgamapi liṁgaṁ prathamamev guruṇā parameṇārhadbhaṭṭārakeṇ
tadātve ca dīkṣācāryeṇ tadādānavidhānapratipādakatven vyavahārato dīyamānatvāddattamādānakriyayā
sambhāvya tanmayo bhavati
. tato bhāvyabhāvakabhāvapravr̥ttetaretarasaṁvalanapratyastamitasvaparavibhāgatven
dattasarvasvamūlottaraparamagurunamaskriyayā sambhāvya bhāvastavavandanāmayo bhavati . tataḥ sarvasāvadya-
yogapratyākhyānalakṣaṇaikamahāvrataśravaṇātmanā śrutajñānen samaye bhavantamātmānaṁ jānan sāmāyik-
guruṇā parameṇ divyadhvanikāle paramāgamopadeśarūpeṇārhadbhaṭṭārakeṇ, dīkṣākāle tu dīkṣāguruṇā .
liṅgagrahaṇānantaraṁ taṁ ṇamaṁsittā taṁ guruṁ namaskr̥tya, soccā tadanantaraṁ śrutvā . kām . kiriyaṁ kriyāṁ
br̥hatpratikramaṇām . kiṁviśiṣṭam . savadaṁ savratāṁ vratāropaṇasahitām . uvaṭṭhido tataścopasthitaḥ svasthaḥ san
hodi so samaṇo sa pūrvoktastapodhan idānīṁ śramaṇo bhavatīti . ito vistaraḥpūrvokta liṅgadvay-
grahaṇānantaraṁ pūrvasūtroktapañcācāramāśrayati, tataścānantajñānādiguṇasmaraṇarūpeṇ bhāvanamaskāreṇ tathaiv
tadguṇapratipādakavacanarūpeṇ dravyanamaskāreṇ ca guruṁ namaskaroti
. tataḥ paraṁ samastaśubhāśubhapariṇām-
nivr̥ttirūpaṁ svasvarūpe niścalāvasthānaṁ paramasāmāyikavratamārohati svīkaroti . manovacanakāyaiḥ
kr̥takāritānumataiśca jagattraye kālatraye‘pi samastaśubhāśubhakarmabhyo bhinnā nijaśuddhātmapariṇatilakṣaṇā
yā tu kriyā sā niścayen br̥hatpratikramaṇā bhaṇyate
. vratāropaṇānantaraṁ tāṁ ca śr̥ṇoti . tato
pra. 49
ṭīkā :tatpaścāt śramaṇ honekā icchuk donoṁ liṁgoṁko grahaṇ karatā hai, guruko
namaskār karatā hai, vrat tathā kriyāko sunatā hai aur upasthit hotā hai; upasthit hotā huā
śrāmaṇyakī sāmagrī paryāpta (paripūrṇa) honese śramaṇ hotā hai
. vah isaprakār :
param gurupratham hī arhaṁtabhaṭṭārak aur us samay (dīkṣākālameṁ) dīkṣācāryais
yathājātarūpadharatvake sūcak bahiraṁg tathā aṁtaraṁg liṁgake grahaṇakīvidhike pratipādak honese,
vyavahārase us liṁgake denevāle haiṁ . isaprakār unake dvārā diye gaye un liṁgoṁko grahaṇ kriyāke
dvārā saṁbhāvitsammānit karake (śrāmaṇyārthī) tanmay hotā hai . aur phi ra jinhoṁne sarvasva diyā
hai aise 1mūl aur uttar paramaguruko, 2bhāvyabhāvakatāke kāraṇ pravartit itaretaramalinake kāraṇ
jisameṁse svaparakā vibhāg asta ho gayā hai aisī namaskār kriyāke dvārā saṁbhāvit karake
sammānit karake 3bhāvastuti vandanāmay hotā hai . paścāt sarva sāvadyayogake pratyākhyānasvarūp
1. mūl paramaguru arhantadev tathā uttaraparamaguru dīkṣācāryake prati atyanta ārādhyabhāvake kāraṇ ārādhya paramaguru
aur ārādhak aise nijakā bhed asta ho jātā hai .
2. bhāvya aur bhāvakake arthake liye dekho pr̥ṣṭha 8 kā pād ṭippaṇ .
isakā spaṣṭīkaraṇ prathamakī 5 gāthāoṁke ṭīppaṇ patrameṁ dekhiye .
3. bhāvastutivandanāmay = bhāvastutimay aur bhāvavandanāmay .

Page 386 of 513
PDF/HTML Page 419 of 546
single page version

madhirohati . tataḥ pratikramaṇālocanapratyākhyānalakṣaṇakriyāśravaṇātmanā śrutajñānen traikālik-
karmabhyo vivicyamānamātmānaṁ jānannatītapratyutpannānupasthitakāyavāṅmanaḥkarmavivikta tvamadhi-
rohati
. tataḥ samastāvadyakarmāyatanaṁ kāyamutsr̥jya yathājātarūpaṁ svarūpamekamekāgreṇālambya vyav-
tiṣṭhamān upasthito bhavati . upasthitastu sarvatra samadr̥ṣṭitvāt sākṣācchramaṇo bhavati ..207..
athāvicchinnasāmāyikādhirūḍho‘pi śramaṇaḥ kadācicchedopasthāpanamarhatītyupadiśati
vadasamidiṁdiyarodho locāvassayamacelamaṇhāṇaṁ .
khidisayaṇamadaṁtavaṇaṁ ṭhidibhoyaṇamegabhattaṁ ca ..208..
ede khalu mūlaguṇā samaṇāṇaṁ jiṇavarehiṁ paṇṇattā .
tesu pamatto samaṇo chedovaṭṭhāvago hodi ..209.. [jummaṁ]
nirvikalpasamādhibalen kāyamutsr̥jyopasthito bhavati . tataścaivaṁ paripūrṇaśramaṇasāmagyāṁ satyāṁ paripūrṇa-
śramaṇo bhavatītyarthaḥ ..207.. evaṁ dīkṣābhimukhapuruṣasya dīkṣāvidhānakathanamukhyatven prathamasthale
ek mahāvratako sunanerūp śrutajñānake dvārā samayameṁ pariṇamit hote hue ātmāko jānatā huā
1sāmāyikameṁ ārūrḥ hotā hai . paścāt 2pratikramaṇālocanāpratyākhyānsvarūp kriyāko
sunanerūp śrutajñānake dvārā traikālik karmoṁse vivikta (bhinna) kiye jānevāle ātmāko jānatā
huā, atīt
anāgatvartamān, manvacankāyasaṁbaṁdhī karmoṁse viviktatā (bhinnatā)meṁ
ārūrḥ hotā hai . paścāt samasta sāvadya karmoṁke 3āyatanabhūt kāyakā utsarga (upekṣā) karake
yathājātarūpavāle svarūpako, ekako ekāgratayā avalambit karake rahatā huā, upasthit hotā
hai
. aur upasthit hotā huā, sarvatra samadr̥ṣṭipaneke kāraṇ sākṣāt śramaṇ hotā hai ..207..
avicchinna sāmāyikameṁ ārūrḥ huā hone par bhī śramaṇ kadācit chedopasthāpanāke
yogya hai, aisā ab upadeś karate haiṁ :
1. samayameṁ (ātmadravyameṁ, nijadravyasvabhāvameṁ) pariṇamit honā so sāmāyik hai
2. atīt
vartamānanāgat kāyvacanmanasaṁbaṁdhī karmoṁse bhinna nijaśuddhātmapariṇati vah pratikramaṇ
ālocanāpratyākhyānarūp kiyā hai . 3. āyatan = sthān, nivās .
vrat, samiti, luṁcan, āvaśyak, aṇacel, indriyarodhanaṁ,
nahi snān
dātaṇ, ek bhojan, bhūśayan, sthitibhojanaṁ. 208.
ā mūḷaguṇ śramaṇo tathā jinadevathī prajñapta che,
temāṁ pramatta thatāṁ śramaṇ chedopasthāpak thāy che. 209.

Page 387 of 513
PDF/HTML Page 420 of 546
single page version

vratasamitīndriyarodho locāvaśyakamacelamasnānam .
kṣitiśayanamadantadhāvanaṁ sthitibhojanamekabhaktaṁ ca ..208..
ete khalu mūlaguṇāḥ śramaṇānāṁ jinavaraiḥ prajñaptāḥ .
teṣu pramattaḥ śramaṇaḥ chedopasthāpako bhavati ..209..ugmam]
sarvasāvadyayogapratyākhyānalakṣaṇaikamahāvratavyaktivaśen hiṁsānr̥tasteyābrahmaparigrahaviratyā-
tmakaṁ paṁcatayaṁ vrataṁ, tatparikaraśca paṁcatayī samitiḥ paṁcatay indriyarodho locaḥ ṣaṭtayamā-
vaśyakamacelakyamasnānaṁ kṣitiśayanamadantadhāvanaṁ sthitibhojanamekabhaktaścaivaṁ ete nirvikalpa-
gāthāsaptakaṁ gatam . ath nirvikalpasāmāyikasaṁyame yadā cyuto bhavati tadā savikalpaṁ chedopasthāpan-
cāritramārohatīti pratipādayativadasamidiṁdiyarodho vratāni ca samitayaścendriyarodhaśca vratasamitīndray-
rodhaḥ . locāvassayaṁ locaścāvaśyakāni ca locāvaśyakaṁ, ‘‘samāhārasyaikavacanam’’ . acelamaṇhāṇaṁ
khidisayaṇamadaṁtavaṇaṁ ṭhidibhoyaṇamegabhattaṁ ca acelakāsnānakṣitiśayanādantadhāvanasthitibhojanaikabhaktāni . ede
khalu mūlaguṇā samaṇāṇaṁ jiṇavarehiṁ paṇṇattā ete khalu sphu ṭaṁ aṣṭāviṁśatimūlaguṇāḥ śramaṇānāṁ jinavaraiḥ
prajñaptāḥ . tesu pamatto samaṇo chedovaṭṭhāvago hodi teṣu mūlaguṇeṣu yadā pramattaḥ cyuto bhavati . saḥ kaḥ .
śramaṇastapodhanastadākāle chedopasthāpako bhavati . chede vratakhaṇḍane sati punarapyupasthāpakaśchedopasthāpak
iti . tathāhiniścayen mūlamātmā, tasya kevalajñānādyanantaguṇā mūlaguṇāste ca nirvikalpasamādhirūpeṇ
anvayārtha :[vratasamitīndriyarodhaḥ ] vrat, samiti, indriyarodh, [locāvaśyakam ]
loc, āvaśyak, [acelam ] acelapanā, [asnānaṁ ] asnān, [kṣitiśayanam ] bhūmiśayan,
[adaṁtadhāvanaṁ ] adaṁtadhāvan, [sthitibhojanam ] khaṛe
khaṛe bhojan, [ca ] aur [ekabhaktaṁ ]
ekabār āhār[ete ] ye [khalu ] vāstavameṁ [śramaṇānāṁ mūlaguṇāḥ ] śramaṇoṁke mūlaguṇ
[jinavaraiḥ prajñaptāḥ ] jinavaroṁne kahe haiṁ; [teṣu ] unameṁ [pramattaḥ ] pramatta hotā huā [śramaṇaḥ ]
śramaṇ [chedopasthāpakaḥ bhavati ] chedopasthāpak hotā hai
..208 -209..
ṭīkā :sarva sāvadyayogake pratyākhyānasvarūp ek mahāvratakī vyaktiyān̐ (viśeṣ,
pragaṭatāen̐) honese hiṁsā, asatya, corī, abrahma aur parigrahakī viratisvarūp pān̐c prakārake vrat
tathā usakī
1parikarabhūt pān̐c prakārakī samiti, pān̐c prakārakā indriyarodh, loc, chah prakārake
āvaśyak, 2acelapanā, asnān, bhūmiśayan, adaṁtadhāvan (dātun na karanā), khaṛekhaṛe bhojan,
aur ekabār āhārisaprakār ye (aṭṭhāīs) nirvikalpa sāmāyikasaṁyamake vikalpa (bhed)
1. parikar = anusaraṇ karanevālā samudāy; anucarasamūh; [samiti, indriyarodh, ityādi pāṁc vratoṁke pīche
pīche hote hī haiṁ, isaliye samiti ityādi guṇ pān̐c vratoṁkā parikar arthāt anucar samūh hai] .]
2. acelapanā = vastrarahitapanā, digambarapanā .