Pravachansar-Hindi (iso15919 transliteration). Gatha: 210-222.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 22 of 28

 

Page 388 of 513
PDF/HTML Page 421 of 546
single page version

sāmāyikasaṁyamavikalpatvāt śramaṇānāṁ mūlaguṇā ev . teṣu yadā nirvikalpasāmāyik-
saṁyamādhirūḍhatvenānabhyastavikalpatvātpramādyati tadā kevalakalyāṇamātrārthinaḥ kuṇḍalavalayāṁgulī-
yādiparigrahaḥ kil śreyān, na punaḥ sarvathā kalyāṇalābh eveti sampradhārya vikalpenātmān-
mupasthāpayan chedopasthāpako bhavati
..208 . 209..
athāsya pravrajyādāyak iv chedopasthāpakaḥ paro‘pyastītyācāryavikalpaprajñāpan-
dvāreṇopadiśati
liṁgaggahaṇe tesiṁ guru tti pavvajjadāyago hodi .
chedesūvaṭṭhavagā sesā ṇijjāvagā samaṇā ..210..
paramasāmāyikābhidhānen niścayaikavraten mokṣabījabhūten mokṣe jāte sati sarve prakaṭā bhavanti . ten
kāraṇen tadev sāmāyikaṁ mūlaguṇavyaktikāraṇatvāt niścayamūlaguṇo bhavati . yadā punarnirvikalpasamādhau
samartho na bhavatyayaṁ jīvastadā yathā ko‘pi suvarṇārthī puruṣaḥ suvarṇamalabhamānastaparyāyānapi kuṇḍalādīn
gr̥hṇāti, na ca sarvathā tyāgaṁ karoti; tathāyaṁ jīvo‘pi niścayamūlaguṇābhidhānaparamasamādhyabhāve

chedopasthānaṁ cāritraṁ gr̥hṇāti
. chede satyupasthāpanaṁ chedopasthāpanam . athavā cheden vratabhedenopasthāpanaṁ
chedopasthāpanam . tacca saṁkṣepeṇ pañcamahāvratarūpaṁ bhavati . teṣāṁ vratānāṁ ca rakṣaṇārthaṁ paścasamityādibheden
punaraṣṭāviṁśatimūlaguṇabhedā bhavanti . teṣāṁ ca mūlaguṇānāṁ rakṣaṇārthaṁ dvāviṁśatiparīṣahajayadvādaśavidh-
tapaścaraṇabheden catustriṁśaduttaraguṇā bhavanti . teṣāṁ ca rakṣaṇārthaṁ devamanuṣyatiryagacetanakr̥tacaturvidhopasarga-
jayadvādaśānuprekṣābhāvanādayaścetyabhiprāyaḥ ..208.209.. evaṁ mūlottarguṇakathanarūpeṇ dvitīyasthale
honese śramaṇoṁke mūlaguṇ hī haiṁ . jab (śramaṇ) nirvikalpa sāmāyikasaṁyamameṁ ārūrḥatāke kāraṇ
jisameṁ vikalpoṁkā abhyās (sevan) nahīṁ hai aisī daśāmeṁse cyut hotā hai, tab
‘kevalasuvarṇamātrake arthīko kuṇḍal, kaṁkaṇ, aṁgūṭhī ādiko grahaṇ karanā (bhī) śrey hai,
kintu aisā nahīṁ hai ki (kuṇḍal ityādikā grahaṇ kabhī na karake) sarvathā svarṇakī hī prāpti
karanā hī śrey hai’ aisā vicār karake mūlaguṇoṁmeṁ vikalparūpase (bhedarūpase) apaneko sthāpit
karatā huā chedopasthāpak hotā hai
..208209..
ab inake (śramaṇake) pravrajyādāyakakī bhān̐ti chedopasthāpak par (dūsarā) bhī hotā hai
aisā, ācāryake bhedoṁke prajñāpan dvārā upadeś karate haiṁ :
je liṁgagrahaṇe sādhupad denār te guru jāṇavā;
chedadvaye sthāpan kare te śeṣ muni niryāpakā. 210
.

Page 389 of 513
PDF/HTML Page 422 of 546
single page version

liṅgagrahaṇe teṣāṁ gururiti pravrajyādāyako bhavati .
chedayorupasthāpakāḥ śeṣā niryāpakāḥ śramaṇāḥ ..210..
yato liṁgagrahaṇakāle nirvikalpasāmāyikasaṁyamapratipādakatven yaḥ kilācāryaḥ
pravrajyādāyakaḥ sa guruḥ, yaḥ punaranantaraṁ savikalpacchedopasthāpanasaṁyamapratipādakatven chedaṁ
pratyupasthāpakaḥ sa niryāpakaḥ, yo‘pi chinnasaṁyamapratisandhānavidhānapratipādakatven chede
satyupasthāpakaḥ so‘pi niryāpak ev
. tataśchedopasthāpakaḥ paro‘pyasti ..210..
sūtradvayaṁ gatam . athāsya tapodhanasya pravrajyādāyak ivānyo‘pi niryāpakasaṁjño gururasti iti
guruvyavasthāṁ nirūpayatiliṁgaggahaṇe tesiṁ liṅgagrahaṇe teṣāṁ tapodhanānāṁ guru tti hodi gururbhavatīti . sa
kaḥ . pavvajjadāyago nirvikalpasamādhirūpaparamasāmāyikapratipādako yo‘sau pravrajyādāyakaḥ sa ev
dīkṣāguruḥ, chedesu a vaṭṭagā chedayośca vartakāḥ ye sesā ṇijjāvagā samaṇā te śeṣāḥ śramaṇā niryāpakā bhavanti
śikṣāguravaśca bhavantīti . ayamatrārthaḥnirvikalpasamādhirūpasāmāyikasyaikadeśen cyutirekadeśacchedaḥ,
anvayārtha :[liṁgagrahaṇe ] liṁgagrahaṇake samay [pravrajyādāyakaḥ bhavati ] jo
pravrajyā (dīkṣā) dāyak haiṁ vah [teṣāṁ guruḥ iti ] unake guru haiṁ aur [chedayoṁḥ upasthāpakāḥ ]
jo
1chedadvayameṁ upasthāpak haiṁ (arthāt (1)jo bhedoṁmeṁ sthāpit karate haiṁ tathā (2)jo
saṁyamameṁ ched hone par punaḥ sthāpit karate haiṁ ) [śeṣāḥ śramaṇāḥ ] ve śeṣ śramaṇ [niryāpakāḥ ]
2niryāpak haiṁ ..210..
ṭīkā :jo ācārya liṁgagrahaṇake samay nirvikalpa sāmāyikasaṁyamake pratipādak
honese pravrajyādāyak haiṁ, ve guru haiṁ; aur tatpaścāt tatkāl hī jo (ācārya) savikalpa
chedopasthāpanāsaṁyamake pratipādak honese ‘chedake prati upasthāpak (bhedameṁ sthāpit karanevāle)’
haiṁ, ve niryāpak haiṁ; usīprakār jo (ācārya)
3chinna saṁyamake 4pratisaṁdhānakī vidhike pratipādak
honese ‘ched hone par upasthāpak (-saṁyamameṁ ched hone par usameṁ punaḥ sthāpit karanevāle)’ haiṁ,
ve bhī niryāpak hī haiṁ
. isaliye 3chedopasthāpak, par bhī hote haiṁ ..210..
1. chedadvay = do prakārake ched . [yahān̐ (1) saṁyamameṁ jo 28 mūlaguṇarūp bhed hote haiṁ use bhī ched kahā
hai aur (2) khaṇḍan athavā doṣako bhī ched kahā hai .]]
2. niryāpak = nirvāh karanevālā; sadupadeśase dr̥rḥ karanevālā; śikṣāguru, śrutaguru .
3. chinna = chedako prāpta; khaṇḍit; ṭūṭā huā, doṣ prāpta .
4. pratisaṁdhān = punaḥ joṛ denā vah; doṣoṁko dūr karake ekasā (doṣ rahit) kar denā vah .
5. chedopasthāpakake do artha haiṁ : (1) jo ‘ched (bhed) ke prati upasthāpak’ hai, arthāt jo 28 mūlaguṇarūp
bhedoṁko samajhākar usameṁ sthāpit karatā hai vah chedopasthāpak hai; tathā (2) jo ‘chedake hone par
upasthāpak’ hai, arthāt saṁyamake chinna (khaṇḍit) hone par usameṁ punaḥ sthāpit karatā hai, vah bhī
chedopasthāpak hai
.

Page 390 of 513
PDF/HTML Page 423 of 546
single page version

ath chinnasaṁyamapratisandhānavidhānamupadiśati
payadamhi samāraddhe chedo samaṇassa kāyaceṭṭhamhi .
jāyadi jadi tassa puṇo āloyaṇapuvviyā kiriyā ..211..
cheduvajutto samaṇo samaṇaṁ vavahāriṇaṁ jiṇamadamhi .
āsejjālocittā uvadiṭṭhaṁ teṇ kāyavvaṁ ..212..
prayatāyāṁ samārabdhāyāṁ chedaḥ śramaṇasya kāyaceṣṭāyām .
jāyate yadi tasya punarālocanapūrvikā kriyā ..211..
chedopayuktaḥ śramaṇaḥ śramaṇaṁ vyavahāriṇaṁ jinamate .
āsādyālocyopadiṣṭaṁ ten kartavyam ..212..
sarvathā cyutiḥ sak lacched iti deśasakalabheden dvidhā chedaḥ . tayośchedayorye prāyaścittaṁ datvā saṁveg-
vairāgyajanakaparamāgamavacanaiḥ saṁvaraṇaṁ kurvanti te niryāpakāḥ śikṣāguravaḥ śrutaguravaśceti bhaṇyante .
dīkṣādāyakastu dīkṣāgururityabhiprāyaḥ ..210.. ath pūrvasūtroktacchedadvayasya prāyaścittavidhānaṁ kathayati
payadamhi samāraddhe chedo samaṇassa kāyaceṭṭhamhi jāyadi jadi prayatāyāṁ samārabdhāyāṁ chedaḥ śramaṇasya kāyaceṣṭāyāṁ
jāyate yadi cet . ath vistaraḥchedo jāyate yadi cet . svasthabhāvacyutilakṣaṇaḥ chedo bhavati . kasyām .
kāyaceṣṭāyām . kathaṁbhūtāyām . prayatāyāṁ svasthabhāvalakṣaṇaprayatnaparāyāṁ samārabdhāyāṁ aśanaśayanayān-
ab chinnasaṁyamake pratisaṁdhānakī vidhikā upadeś karate haiṁ :
anvayārtha :[yadi ] yadi [śramaṇasya ] śramaṇake [prayatāyāṁ ] 1prayatnapūrvak
[samārabdhāyāṁ ] kī jānevālī [kāyaceṣṭāyāṁ ] kāyaceṣṭāmeṁ [chedaḥ jāyate ] ched hotā
1. munike (munitvocit) śuddhopayog vah antaraṁg athavā niścayaprayatna hai, aur us śuddhopayogadaśāmeṁ pravartamān
(haṭharahit) dehaceṣṭādi saṁbandhī śubhopayog vah bahiraṁg athavā vyavahāraprayatna hai . [jahān̐ śuddhopayogadaśā nahīṁ
hotī vahān̐ śubhopayog haṭhasahit hotā hai; vah śubhopayog vyavahārprayatnako bhī prāpta nahīṁ hotā . ]
jo ched thāy prayatna sah kr̥t kāyanī ceṣṭā viṣe,
ālocanāpūrvak kriyā kartavya che te sādhune. 211
.
chedopayukta muni, śramaṇ vyavahāravijña kane jaī,
nij doṣ ālocan karī, śramaṇopadiṣṭa kare vidhi. 212
.

Page 391 of 513
PDF/HTML Page 424 of 546
single page version

hai to [tasya punaḥ ] use to [ālocanāpūrvikā kriyā ] 1ālocanāpūrvak kriyā karanā
cāhiye .
[śramaṇaḥ chedopayuktaḥ ] (kintu) yadi śramaṇ chedameṁ upayukta huā ho to use
[jinamat ] jainamatameṁ [vyavahāriṇaṁ ] vyavahārakuśal [śramaṇaṁ āsādya ] śramaṇake pās jākar
[ālocya ]
2ālocanā karake (apane doṣakā nivedan karake), [ten upadiṣṭaṁ ] ve jaisā
upadeś deṁ vah [kartavyam ] karanā cāhiye ..211 -212..
ṭīkā :saṁyamakā ched do prakārakā hai; bahiraṁg aur antaraṁg . usameṁ mātra kāyaceṣṭā
saṁbaṁdhī vah bahiraṁg hai aur upayog saṁbaṁdhī vah antaraṁg hai . usameṁ, yadi bhalībhān̐ti uparyukta
śramaṇake prayatnakr̥t kāyaceṣṭākā kathaṁcit bahiraṁg ched hotā hai, to vah sarvathā antaraṁg chedase
rahit hai isaliye ālocanāpūrvak kriyāse hī usakā pratīkār (ilāj) hotā hai
. kintu yadi
vahī śramaṇ upayogasaṁbaṁdhī ched honese sākṣāt chedameṁ hī upayukta hotā hai to jinokta
vyavahāravidhimeṁ kuśal śramaṇake āśrayase, ālocanāpūrvak, unake dvārā upadiṣṭa anuṣṭhān dvārā
(saṁyamakā) pratisaṁdhān hotā hai
.
1. ālocanā = sūkṣmatāse dekh lenā vah, sūkṣmatāse vicāranā vah, ṭhīk dhyānameṁ lenā vah .
2. nivedan; kathan . [211 vīṁ gāthāmeṁ ālocanākā pratham artha ghaṭit hotā hai aur 212 vīṁ meṁ dūsarā ]
dvividhaḥ kil saṁyamasya chedaḥ, bahiraṁgo‘ntaraṁgaśca . tatra kāyaceṣṭāmātrādhikr̥to
bahiraṁgaḥ, upayogādhikr̥taḥ punarantaraṁgaḥ . tatra yadi samyagupayuktasya śramaṇasya prayatnasamār-
bdhāyāḥ kāyaceṣṭāyāḥ kathaṁcidbahiraṁgacchedo jāyate tadā tasya sarvathāntaraṁgacchedavarjitatvādā-
locanapūrvikayā kriyayaiv pratīkāraḥ
. yadā tu sa evopayogādhikr̥tacchedatven sākṣācched
evopayukto bhavati tadā jinoditavyavahāravidhividagdhaśramaṇāśrayayālocanapūrvakatadupadiṣṭānuṣṭhānen
pratisandhānam
..211.212..
sthānādiprārabdhāyām . tassa puṇo āloyaṇapuvviyā kiriyā tasya punarālocanapūrvikā kriyā . tadākāle
tasya tapodhanasya svasthabhāvasya bahiraṅgasahakārikāraṇabhūtā pratikramaṇalakṣaṇālocanapūrvikā punaḥ kriyaiv
prāyaścittaṁ pratikāro bhavati, na cādhikam
. kasmāditi cet . abhyantare svasthabhāvacalanābhāvāditi
prathamagāthā gatā . chedapautto samaṇo chede prayuktaḥ śramaṇo, nirvikārasvasaṁvittibhāvanācyutilakṣaṇaccheden
yadi cet prayuktaḥ sahitaḥ śramaṇo bhavati . samaṇaṁ vavahāriṇaṁ jiṇamadamhi śramaṇaṁ vyavahāriṇaṁ jinamate, tadā
jinamate vyavahārajñaṁ prāyaścittakuśalaṁ śramaṇaṁ āsejja āsādya prāpya, na kevalamāsādya ālocittā
niḥprapañcabhāvenālocya doṣanivedanaṁ kr̥tvā . uvadiṭṭhaṁ teṇ kāyavvaṁ upadiṣṭaṁ ten kartavyam . ten prāyaścitta-
parijñānasahitācāryeṇ nirvikārasvasaṁvittibhāvanānukūlaṁ yadupadiṣṭaṁ prāyaścittaṁ tatkartavyamiti sūtra-
tātparyam
..211.212.. evaṁ guruvyavasthākathanarūpeṇ prathamagāthā, tathaiv prāyaścittakathanārthaṁ gāthādvay-

Page 392 of 513
PDF/HTML Page 425 of 546
single page version

ath śrāmaṇyasya chedāyatanatvāt paradravyapratibandhāḥ pratiṣedhyā ityupadiśati
adhivāse va vivāse chedavihūṇo bhavīy sāmaṇṇe .
samaṇo viharadu ṇiccaṁ pariharamāṇo ṇibaṁdhāṇi ..213..
adhivāse vā vivāse chedavihīno bhūtvā śrāmaṇye .
śramaṇo viharatu nityaṁ pariharamāṇo nibandhān ..213..
miti samudāyen tr̥tīyasthale gāthātrayaṁ gatam . ath nirvikāraśrāmaṇyacchedajanakānparadravyānu-
bandhānniṣedhayativiharadu viharatu vihāraṁ karotu . sa kaḥ . samaṇo śatrumitrādisamacittaśramaṇaḥ . ṇiccaṁ
nityaṁ sarvakālam . kiṁ kurvansan . pariharamāṇo pariharansan . kān . ṇibaṁdhāṇi cetanācetanamiśra-
paradravyeṣvanubandhān . kva viharatu . adhivāse adhikr̥tagurukulavāse niścayen svakīyaśuddhātmavāse
vā, vivāse guruvirahitavāse vā . kiṁ kr̥tvā . sāmaṇṇe nijaśuddhātmānubhūtilakṣaṇaniścayacāritre chedavihūṇo
bhāvārtha :yadi munike svasthabhāvalakṣaṇ prayatna sahit kī jānevālī aśanśayan
gamanādik śārīrik ceṣṭāsaṁbaṁdhī ched hotā hai to us tapodhanake svasthabhāvakī bahiraṁg
sahakārīkāraṇabhūt pratikramaṇasvarūp ālocanāpūrvak kriyāse hī usakā pratīkār
prāyaścitta ho
jātā hai, kyoṁki vah svasthabhāvase calit nahīṁ huā hai . kintu yadi usake nirvikār
svasaṁvedanabhāvanāse cyutisvarūp ched hotā hai, to use jinamatameṁ vyavahārajñaprāyaścittakuśal
ācāryake nikaṭ jākar, niṣpapraṁcabhāvase doṣakā nivedan karake, ve ācārya nirvikār
svasaṁvedanabhāvanāke anukūl jo kuch bhī prāyaścitta upadeśeṁ vah karanā cāhiye
..211212..
ab, śrāmaṇyake chedake āyatan honese 1paradravyapratibaṁdh niṣedh karane yogya haiṁ, aisā
upadeś karate haiṁ :
anvayārtha :[adhivāse ] adhivāsameṁ (ātmavāsameṁ athavā guruoṁke sahavāsameṁ)
vasate hue [vā ] yā [vivāse ] vivāsameṁ (guruoṁse bhinna vāsameṁ) vasate hue, [nityaṁ ] sadā
[nibaṁdhān ] (paradravyasambandhī) pratibaṁdhoṁko [pariharamāṇaḥ ] pariharaṇ karatā huā [śrāmaṇye ]
śrāmaṇyameṁ [chedavihīnaḥ bhūtvā ] chedavihīn hokar [śramaṇaḥ viharatu ] śramaṇ viharo
..213..
1. paradravya -pratibaṁdh = paradravyoṁmeṁ rāgādipūrvak saṁbaṁdh karanā; paradravyoṁmeṁ ban̐dhanārukanā; līn honā; paradravyoṁmeṁ
rukāvaṭ .
pratibaṁdh parityāgī sadā adhivās agar vivāsamāṁ,
munirāj viharo sarvadā thaī chedahīn śrāmaṇyamāṁ. 213
.

Page 393 of 513
PDF/HTML Page 426 of 546
single page version

sarva ev hi paradravyapratibandhā upayogoparaṁjakatven niruparāgopayogarūpasya śrāmaṇyasya
chedāyatanāni; tadabhāvādevāchinnaśrāmaṇyam . at ātmanyevātmano nityādhikr̥tya vāse vā
gurutven gurūnadhikr̥tya vāse vā gurubhyo viśiṣṭe vāse vā nityamev pratiṣedhayan
paradravyapratibandhān śrāmaṇye chedavihīno bhūtvā śramaṇo vartatām
..213..
ath śrāmaṇyasya paripūrṇatāyatanatvāt svadravya ev pratibandho vidhey ityupadiśati
caradi ṇibaddho ṇiccaṁ samaṇo ṇāṇamhi daṁsaṇamuhamhi .
payado mūlaguṇesu ya jo so paḍipuṇṇasāmaṇṇo ..214..
carati nibaddho nityaṁ śramaṇo jñāne darśanamukhe .
prayato mūlaguṇeṣu ca yaḥ sa paripūrṇaśrāmaṇyaḥ ..214..
bhavīy chedavihīno bhūtvā, rāgādirahitanijaśuddhātmānubhūtilakṣaṇaniścayacāritracyutirūpacchedarahito bhūtvā .
tathāhigurupārśve yāvanti śāstrāṇi tāvanti paṭhitvā tadanantaraṁ guruṁ pr̥ṣṭvā ca samaśīlatapodhanaiḥ sah,
bhedābhedaratnatrayabhāvanayā bhavyānāmānandaṁ janayan, tapaḥśrutasattvaikatvasantoṣabhāvanāpañcakaṁ bhāvayan,
pra. 50
ṭīkā :vāstavameṁ sabhī paradravyapratibaṁdh upayogake 1uparaṁjak honese 2niruparāg
upayogarūp śrāmaṇyake chedake āyatan haiṁ; unake abhāvase hī achinna śrāmaṇya hotā hai . isaliye
ātmāmeṁ hī ātmāko sadā 3adhikr̥t karake (ātmāke bhītar) basate hue athavā gururūpase
guruoṁko 4adhikr̥t karake (guruoṁke sahavāsameṁ) nivās karate hue yā guruoṁse viśiṣṭabhinna
vāsameṁ vasate hue, sadā hī paradravyapratibaṁdhoṁko niṣedhatā (pariharatā) huā śrāmaṇyameṁ chedavihīn
hokar śramaṇ varto
..213..
ab, śrāmaṇyakī paripūrṇatākā āyatan honese svadravyameṁ hī pratibaṁdh (sambandha līnatā)
karane yogya hai, aisā upadeś karate haiṁ :
anvayārtha :[yaḥ śramaṇaḥ ] jo śramaṇ [nityaṁ ] sadā [jñāne darśanamukhe ] jñānameṁ aur
darśanādimeṁ [nibaddhaḥ ] pratibaddha [ca ] tathā [mūlaguṇeṣu prayataḥ ] mūlaguṇoṁmeṁ prayat (prayatnaśīl)
[carati ] vicaraṇ karatā hai, [saḥ ] vah [paripūrṇaśrāmaṇyaḥ ] paripūrṇa śrāmaṇyavān hai
..214..
1. uparaṁjak = uparāg karanevāle, malinatāvikār karanevāle . 2. niruparāg = uparāgarahit; vikārarahit .
3. adhikr̥t karake = sthāpit karake; rakhakar .
4. adhikr̥t karake = adhikār dekar; sthāpit karake; aṁgīkr̥t karake .
je śramaṇ jñāndr̥gādike pratibaddha vicare sarvadā,
ne prayat mūḷaguṇo viṣe, śrāmaṇya che paripūrṇa tyāṁ. 214.

Page 394 of 513
PDF/HTML Page 427 of 546
single page version

ek ev hi svadravyapratibandha upayogamārjakatven mārjitopayogarūpasya śrāmaṇyasya
paripūrṇatāyatanaṁ; tatsadbhāvādev paripūrṇaṁ śrāmaṇyam . ato nityamev jñāne darśanādau ca pratibaddhen
mūlaguṇaprayatatayā caritavyaṁ; jñānadarśanasvabhāvaśuddhātmadravyapratibaddhaśuddhāstitvamātreṇ vartitavyamiti
tātparyam
..214..
ath śrāmaṇyasya chedāyatanatvāt yatijanāsannaḥ sūkṣmaparadravyapratibandho‘pi pratiṣedhya
ityupadiśati
bhatte vā khamaṇe vā āvasadhe vā puṇo vihāre vā .
uvadhimhi vā ṇibaddhaṁ ṇecchadi samaṇamhi vikadhamhi ..215..
tīrthakaraparamadevagaṇadharadevādimahāpuruṣāṇāṁ caritāni svayaṁ bhāvayan, pareṣāṁ prakāśayaṁśca, viharatīti
bhāvaḥ
..213.. ath śrāmaṇyaparipūrṇakāraṇatvātsvaśuddhātmadravye nirantaramavasthānaṁ kartavyamityākhyāti
caradi carati vartate . ka thaṁbhūtaḥ . ṇibaddho ādhīnaḥ, ṇiccaṁ nityaṁ sarvakālam . saḥ ka : ka rtā . samaṇo
lābhālābhādisamacittaśramaṇaḥ . kva nibaddhaḥ . ṇāṇamhi vītarāgasarvajñapraṇītaparamāgamajñāne tatphalabhūt-
svasaṁvedanajñāne vā, daṁsaṇamuhamhi darśanaṁ tattvārthaśraddhānaṁ tatphalabhūtanijaśuddhātmopādeyarucirūp-
niścayasamyaktvaṁ vā tatpramukheṣvanantasukhādiguṇeṣu . payado mūlaguṇesu ya prayataḥ prayatnaparaśca . keṣu .
mūlaguṇeṣu niścayamūlaguṇādhāraparamātmadravye vā . jo so paḍipuṇṇasāmaṇṇo ya evaṁguṇaviśiṣṭaśramaṇaḥ sa
paripūrṇaśrāmaṇyo bhavatīti . ayamatrārthaḥnijaśuddhātmabhāvanāratānāmev paripūrṇaśrāmaṇyaṁ bhavatīti ..214..
ṭīkā :ek svadravyapratibaṁdh hī, upayogakā mārjan (-śuddhatva) karanevālā
honese, mārjit (-śuddha) upayogarūp śrāmaṇyakī paripūrṇatākā āyatan hai; usake sadbhāvase hī
paripūrṇa śrāmaṇya hotā hai
. isaliye sadā jñānameṁ aur darśanādikameṁ 1pratibaddha rahakar mūlaguṇoṁmeṁ
prayatnaśīlatāse vicaranā;jñānadarśanasvabhāv śuddhātmadravyameṁ pratibaddha aisā śuddha
astitvamātrarūpase vartanā, yah tātparya hai ..214..
ab, munijanako 2nikaṭakā 3sūkṣmaparadravyapratibaṁdh bhī, śrāmaṇyake chedakā āyatan
honese niṣedhya hai, aisā upadeś karate haiṁ :
1. pratibaddha = saṁbaddha; rukā huā; ban̐dhā huā; sthit; sthir; līn .
2. āgam viruddha āhāravihārādi to munike chūṭā huā hī honese usameṁ pratibaṁdh honā to munike liye dūr
hai; kintu āgamakathit āhār vihārādimeṁ muni pravartamān hai isaliye usameṁ pratibaṁdh ho jānā saṁbhavit honese
vah pratibaṁdh nikaṭakā hai
.3. sūkṣmaparadravyapratibandha = paradravyameṁ sūkṣma pratibaṁdh .
muni kṣapaṇ māṁhī, nivāsasthān, vihār yā bhojan mahīṁ,
upadhi
śramaṇvikathā mahīṁ pratibaṁdhane icche nahīṁ. 215.

Page 395 of 513
PDF/HTML Page 428 of 546
single page version

bhakte vā kṣapaṇe vā āvasathe vā punarvihāre vā .
upadhau vā nibaddhaṁ necchati śramaṇe vikathāyām ..215..
śrāmaṇyaparyāyasahakārikāraṇaśarīravr̥ttihetumātratvenādīyamāne bhakte, tathāvidhaśarīravr̥ttya-
virodhen śuddhātmadravyanīraṁganistaraṁgaviśrāntisūtraṇānusāreṇ pravartamāne kṣapaṇe, nīraṁgnistaraṁgānta-
raṁgadravyaprasiddhayarthamadhyāsyamāne girīndrakandaraprabhr̥tāvāvasathe, yathoktaśarīravr̥ttihetumārgaṇārthamārabhya-
ath śrāmaṇyachedakāraṇatvātprāsukāhārādiṣvapi mamatvaṁ niṣedhayatiṇecchadi necchati . kam ṇibaddhaṁ
nibaddhamābaddham . kva . bhatte vā śuddhātmabhāvanāsahakāribhūtadehasthitihetutven gr̥hyamāṇe bhakte vā
prāsukāhāre, khamaṇe vā indriyadarpavināśakāraṇabhūtatven nirvikalpasamādhihetubhūte kṣapaṇe vānaśane, āvasadhe
vā paramātmatattvopalabdhisahakāribhūte giriguhādyāvasathe vā, puṇo vihāre vā śuddhātmabhāvanāsahakāri-
bhūtāhāranīhārārthavyavahārārthavyavahāre vā punardeśāntaravihāre vā, uvadhimhi śuddhopayogabhāvanāsahakāri-
bhūtaśarīraparigrahe jñānopakaraṇādau vā, samaṇamhi paramātmapadārthavicārasahakārikāraṇabhūte śramaṇe
samaśīlasaṁghātakatapodhane vā, vikadhamhi paramasamādhivighātakaśrr̥ṅgāravīrarāgādikathāyāṁ ceti .
ayamatrārthaḥāgamaviruddhāhāravihārādiṣu tāvatpūrvamev niṣiddhaḥ, yogyāhāravihārādiṣvapi mamatvaṁ na
kartavyamiti ..215.. evaṁ saṁkṣepeṇācārārādhanādikathitatapodhanavihāravyākhyānamukhyatven caturthasthale
anvayārtha :[bhakte vā ] muni āhārameṁ, [kṣapaṇe vā ] kṣapaṇameṁ (upavāsameṁ),
[āvasathe vā ] āvāsameṁ (nivāsasthānameṁ), [punaḥ vihāre vā ] aur vihārameṁ [upadhau ] upadhimeṁ
(parigrahameṁ), [śramaṇe ]
śramaṇameṁ (anya munimeṁ) [vā ] athavā [vikathāyām ] 1vikathāmeṁ
[nibaddhaṁ ] pratibandha [na icchati ] nahīṁ cāhatā ..215..
ṭīkā :(1) śrāmaṇyaparyāyake sahakārī kāraṇabhūt śarīrakī 2vr̥ttike hetumātrarūpase
grahaṇ kiyā jānevālā jo āhār, (2) 3tathāvidh śarīrakī vr̥ttike sāth virodh vinā,
śuddhātmadravyameṁ 4nīraṁg aur nistaraṁg viśrāṁtikī racanānusār pravartamān jo kṣapaṇ (arthāt śarīrake
ṭikaneke sāth virodh na āye isaprakār, śuddhātmadravyameṁ vikārarahit aur taraṁgarahit sthiratā hotī
jāye, tadanusār pravartamān anaśanameṁ), (3) nīraṁg aur nistaraṁg
antaraṁg dravyakī prasiddhi
(prakr̥ṣṭa siddhi) ke liye sevan kiyā jānevālā jo girīndrakandarādik āvasathameṁ (-ucca
parvatakī guphā ityādi nivāsasthānameṁ), (4) yathokta śarīrakī vr̥ttikī kāraṇabhūt bhikṣāke liye
1. chadmastha munike dhārmik kathāvārttā karate huye bhī nirmal caitanya vikalpamukta hotā hai isaliye aṁśataḥ
malin hotā hai, ataḥ us dhārmik kathāko bhī vikathā arthāt śuddhātmadravyase viruddha kathā kahā hai .
2. vr̥tti = nirvāh; ṭikanā .
3. tathāvidh = vaisā (śrāmaṇyaparyāyakā sahakārī kāraṇabhūt)
4. nīraṁg = nīrāg; nirvikār
.

Page 396 of 513
PDF/HTML Page 429 of 546
single page version

māṇe vihārakarmaṇi, śrāmaṇyaparyāyasahakārikāraṇatvenāpratiṣidhyamāne kevaladehamātra upadhau,
anyonyabodhyabodhakabhāvamātreṇ kathaṁcitparicite śramaṇe, śabdapudgalollāsasaṁvalanakaśmalit-
cidbhittibhāgāyāṁ śuddhātmadravyaviruddhāyāṁ kathāyāṁ caiteṣvapi tadvikalpācitritacittabhittitayā
pratiṣedhyaḥ pratibandhaḥ
..215..
ath ko nām ched ityupadiśati
apayattā vā cariyā sayaṇāsaṇaṭhāṇacaṁkamādīsu .
samaṇassa savvakāle hiṁsā sā saṁtay tti madā ..216..
gāthātrayaṁ gatam . ath śuddhopayogabhāvanāpratibandhakacchedaṁ kathayatimadā matā sammatā . kā .
hiṁsā śuddhopayogalakṣaṇaśrāmaṇyachedakāraṇabhūtā hiṁsā . kathaṁbhūtā . saṁtatriy tti saṁtatā nirantareti . kā
kiye jānevāle vihārakāryameṁ, (5) śrāmaṇyaparyāyakā sahakārī kāraṇ honese jisakā niṣedh nahīṁ
hai aise keval dehamātra parigrahameṁ, (6) mātra anyonya
1bodhyabodhakarūpase jinakā kathaṁcit
paricay vartatā hai aise śramaṇ (anya muni) meṁ, aur (7) śabdarūp pudgalollās
(pudgalaparyāy) ke sāth saṁbaṁdhase jisameṁ caitanyarūpī bhittikā bhāg malin hotā hai, aisī
śuddhātmadravyase viruddha kathāmeṁ bhī pratibaṁdh niṣedhya
tyāgane yogya hai arthāt unake vikalpoṁse
bhī cittabhūmiko citrit hone denā yogya nahīṁ hai .
bhāvārtha :āgamaviruddha āhāravihārādi to munine pahale hī choṛ diye haiṁ . ab
saṁyamake nimittapanekī buddhise munike jo āgamokta āhār, anaśan, guphādimeṁ nivās, vihār,
dehamātra parigrah, anya muniyoṁkā paricay aur dhārmik carcā
vārtā pāye jāte haiṁ, unake prati
bhī rāgādi karanā yogya nahīṁ hai,unake vikalpoṁse bhī manako ran̐gane denā yogya nahīṁ hai;
isaprakār āgamokta āhārvihārādimeṁ bhī pratibaṁdh prāpta karanā yogya nahīṁ hai, kyoṁki usase
saṁyamameṁ ched hotā hai ..215..
ab ched kyā hai, (arthāt ched kise kahate haiṁ ) usakā upadeś karate haiṁ :
1. bodhya vah hai jise samajhāyā hai athavā jise upadeś diyā jātā hai . aur bodhak vah hai jo samajhātā
hai, arthāt jo upadeś detā hai . mātra anya śramaṇoṁse svayaṁbodh grahaṇ karaneke liye athavā anya śramaṇoṁko
bodh deneke liye munikā anya śramaṇake sāth paricay hotā hai .
āsanśayangamanādike caryā prayatnavihīn je,
te jāṇavī hiṁsā sadā saṁtānavāhinī śramaṇane. 216.

Page 397 of 513
PDF/HTML Page 430 of 546
single page version

aprayatā vā caryā śayanāsanasthānacaṅkramaṇādiṣu .
śramaṇasya sarvakāle hiṁsā sā santateti matā ..216..
aśuddhopayogo hi chedaḥ, śuddhopayogarūpasya śrāmaṇyasya chedanāt; tasya hiṁsanāt sa
ev ca hiṁsā . ataḥ śramaṇasyāśuddhopayogāvinābhāvinī śayanāsanasthānacaṁkramaṇādiṣvaprayatā yā
caryā sā khalu tasya sarvakālamev santānavāhinī chedānarthāntarabhūtā hiṁsaiv ..216..
hiṁsā matā . cariyā caryā ceṣṭā . yadi cet kathaṁbhūtā . apayattā vā aprayatnā vā, niḥkaṣāyasvasaṁvitti-
rūpaprayatnarahitā saṁkleśasahitetyarthaḥ . keṣu viṣayeṣu . sayaṇāsaṇaṭhāṇacaṁkamādīsu śayanāsanasthān-
caṅkra maṇasvādhyāyatapaścaraṇādiṣu . kasya . samaṇassa śramaṇasya tapodhanasya . kva . savvakāle sarvakāle .
ayamatrārthaḥ ---bāhyavyāpārarūpāḥ śatravastāvatpūrvamev tyaktāstapodhanaiḥ, aśanaśayanādivyāpāraiḥ punastyaktuṁ
nāyāti
. tataḥ kāraṇādantaraṅgakrodhādiśatrunigrahārthaṁ tatrāpi saṁkleśo na kartavya iti ..216..
athāntaraṅgabahiraṅgahiṁsārūpeṇ dvividhacchedamākhyātimaradu va jiyadu va jīvo, ayadācārassa ṇicchidā hiṁsā
mriyatāṁ vā jīvatu vā jīvaḥ, prayatnarahitasya niścitā hiṁsā bhavati; bahiraṅgānyajīvasya maraṇe‘maraṇe
anvayārtha :[śramaṇasya ] śramaṇake [śayanāsanasthānacaṁkramaṇādiṣu ] śayan, āsan
(baiṭhanā), sthān (khaṛe rahanā), gaman ityādimeṁ [aprayatā vā caryā ] jo aprayat caryā hai [sā ]
vah [sarvakāle ] sadā [saṁtatā hiṁsā iti matā ] satat hiṁsā mānī gaī hai
..216..
ṭīkā :aśuddhopayog vāstavameṁ ched hai, kyoṁki (usase) śuddhopayogarūp
śrāmaṇyakā chedan hotā hai; aur vahī (-aśuddhopayog hī) hiṁsā hai, kyoṁki (usase)
śuddhopayogarūp śrāmaṇyakā hiṁsan (hanan) hotā hai
. isaliye śramaṇake, jo aśuddhopayogake binā
nahīṁ hotī aise śayanāsansthāngaman ityādimeṁ 1aprayat caryā (ācaraṇ) vah vāstavameṁ
usake liye sarvakālameṁ (sadā) hī 2saṁtānavāhinī hiṁsā hī haijo ki chedase ananyabhūt hai
(arthāt chedase koī bhinna vastu nahīṁ hai .)
bhāvārtha :aśuddhopayogase śuddhopayogarūp munitva (1) chidatā hai (2) hanan hotā
hai, isaliye aśuddhopayog (1) ched hī hai, (2) hiṁsā hī hai . aur jahān̐ sone, baiṭhane, khaṛe
hone, calane ityādimeṁ aprayat ācaraṇ hotā hai vahān̐ niyamase aśuddhopayog to hotā hī hai,
isaliye aprayat ācaraṇ ched hī hai, hiṁsā hī hai
..216..
1. aprayat = prayatna rahit, asāvadhān, asaṁyamī, niraṁkuś, svacchandī . [aprayat caryā aśuddhopayogake binā
kabhī nahīṁ hotī .]]
2. saṁtānavāhinī = saṁtat, satat, niraṁtar, dhārāvāhī, aṭūṭ; [jab tak aprayat caryā hai tab tak sadā hī hiṁsā
satatarūpase cālū rahatī hai .]]

Page 398 of 513
PDF/HTML Page 431 of 546
single page version

athāntaraṁgabahiraṁgatven chedasya dvaividhyamupadiśati
maradu va jiyadu va jīvo ayadācārassa ṇicchidā hiṁsā .
payadassa ṇatthi baṁdho hiṁsāmetteṇ samidassa ..217..
mriyatāṁ vā jīvatu vā jīvo‘yatācārasya niścitā hiṁsā .
prayatasya nāsti bandho hiṁsāmātreṇ samitasya ..217..
aśuddhopayogo‘ntaraṁgacchedaḥ, paraprāṇavyaparopo bahiraṁgaḥ . tatra paraprāṇavyaparopasadbhāve
tadasadbhāve vā tadavinābhāvināprayatācāreṇ prasiddhayadaśuddhopayogasadbhāvasya suniścitahiṁsā-
vā, nirvikārasvasaṁvittilakṣaṇaprayatnarahitasya niścayaśuddhacaitanyaprāṇavyaparopaṇarūpā niścayahiṁsā bhavati .
payadassa ṇatthi baṁdho bāhyābhyantaraprayatnaparasya nāsti bandhaḥ . ken . hiṁsāmetteṇ dravyahiṁsāmātreṇ .
kathaṁbhūtasya puruṣasya . samidassa samitasya śuddhātmasvarūpe samyagito gataḥ pariṇataḥ samitastasya
samitasya, vyavahāreṇeryādipañcasamitiyuktasya ca . ayamatrārthaḥsvasthabhāvanārūpaniściyaprāṇasya
vināśakāraṇabhūtā rāgādipariṇatirniścayahiṁsā bhaṇyate, rāgādyutpatterbahiraṅganimittabhūtaḥ parajīvaghāto
vyavahārahiṁseti dvidhā hiṁsā jñātavyā
. kiṁtu viśeṣaḥbahiraṅgahiṁsā bhavatu vā mā bhavatu, svastha-
ab, chedake antaraṁg aur bahiraṁg aise do prakār batalāte haiṁ :
anvayārtha :[jīvaḥ ] jīv [mriyatāṁ vā jīvatu vā ] mare yā jiye,
[ayatācārasya ] aprayat ācāravāleke [hiṁsā ] (aṁtaraṁg) hiṁsā [niścitā ] niścit hai;
[prayatasya samitasya ]
1prayatake, 2samitivānke [hiṁsāmātreṇ ] (bahiraṁg) hiṁsāmātrase [bandhaḥ ]
baṁdh [nāsti ] nahīṁ hai ..217..
ṭīkā :aśuddhopayog aṁtaraṁg ched hai; paraprāṇoṁkā vyaparop (vicched) vah
bahiraṁgached hai . inameṁse antaraṁg ched hī viśeṣ balavān hai, bahiraṁg ched nahīṁ; kyoṁki
1. prayat = prayatnaśīl, sāvadhān, saṁyamī [prayatnake arthake liye dekho gāthā 211 kā phu ṭanoṭ]]
2. śuddhātmasvarūpameṁ (munitvocit) samyak ‘iti’ arthāt pariṇati vah niścay samiti hai
. aur us daśāmeṁ
honevālī (haṭh rahit) īryābhāṣādi sambandhī śubh pariṇati vah vyavahārasamiti hai . [jahān̐ śuddhātmasvarūpameṁ
samyakpariṇatirūp daśā nahīṁ hotī vahān̐ śubh pariṇati haṭh sahit hotī hai; vah śubhapariṇati vyavahārasamiti
bhī nahīṁ hai
. ]
jīvomaro jīv, yatnahīn ācār tyāṁ hiṁsā nakkī;
samitiprayatnasahitane nahi baṁdh hiṁsāmātrathī. 217.

Page 399 of 513
PDF/HTML Page 432 of 546
single page version

bhāvaprasiddheḥ, tathā tadvinābhāvinā prayatācāreṇ prasiddhayadaśuddhopayogāsadbhāvaparasya paraprāṇ-
vyaparopasadbhāve‘pi bandhāprasiddhayā suniścitahiṁsā‘bhāvaprasiddheścāntaraṁg ev chedo balīyān, na
punarbahiraṁgaḥ
. evamapyantaraṁgacchedāyatanamātratvādbahiraṁgacchedo‘bhyupagamyetaiv ..217..
bhāvanārūpaniścayaprāṇaghāte sati niścayahiṁsā niyamen bhavatīti . tataḥ kāraṇātsaiv mukhyeti ..217..
ath tamevārthaṁ dr̥ṣṭāntadārṣṭāntābhyāṁ dr̥ḍhayati
uccāliyamhi pāe iriyāsamidassa ṇiggamatthāe .
ābādhejja kuliṁgaṁ marijja taṁ jogamāsejja ..“15..
ṇa hi tassa taṇṇimitto baṁdho suhumo ya desido samaye .
mucchā pariggaho cciy ajjhappapamāṇado diṭṭho ..“16.. (jummaṁ)
paraprāṇoṁke vyaparopakā sadbhāv ho yā asadbhāv, jo aśuddhopayogake binā nahīṁ hotā aise
1aprayat ācārase prasiddha honevālā (-jānanemeṁ ānevālā) aśuddhopayogakā sadbhāv jisake
pāyā jātā hai usake hiṁsāke sadbhāvakī prasiddhi suniścit hai; aur isaprakār jo aśuddhopayogake
binā hotā hai aise
2prayat ācārase prasiddha honevālā aśuddhopayogakā asadbhāv jisake pāyā
jātā hai usake, paraprāṇoṁke vyaparopake sadbhāvameṁ bhī baṁdhakī aprasiddhi honese, hiṁsāke abhāvakī
prasiddhi suniścit hai
. aisā hone par bhī (arthāt aṁtaraṁg ched hī viśeṣ balavān hai bahiraṁg ched
nahīṁ,aisā hon par bhī) bahiraṁg ched aṁtaraṁg chedakā āyatanamātra hai, isaliye use (bahiraṁg
chedako) svīkār to karanā hī cāhiye arthāt use mānanā hī cāhiye .
bhāvārtha :śuddhopayogakā hanan honā vah antaraṁg hiṁsāantaraṁg ched hai, aur
dūsareke prāṇoṁkā vicched honā bahiraṁg hiṁsābahiraṁg ched hai .
jīv mare yā na mare, jisake aprayat ācaraṇ hai usake śuddhopayogakā hanan honese
antaraṁg hiṁsā hotī hī hai aur isaliye antaraṁg ched hotā hī hai . jisake prayat ācaraṇ hai
usake, paraprāṇoṁke vyaparoparūp bahiraṁg hiṁsākebahiraṁg chedakesadbhāvameṁ bhī, śuddhopayogakā
hanan nahīṁ honese antaraṁg hiṁsā nahīṁ hotī aur isaliye antaraṁg ched nahīṁ hotā ..217..
1. aśuddhopayogake binā aprayat ācār kabhī nahīṁ hotā, isaliye jisake aprayat ācār vartatā hai usake
aśuddha upayog avaśyamev hotā hai . isaprakār aprayat ācārake dvārā aśuddha upayog prasiddha hotā hai
jānā jātā hai .
2. jahān̐ aśuddha upayog nahīṁ hotā vahīṁ prayat ācār pāyā jātā hai, isaliye prayat ācārake dvārā aśuddha
upayogakā asadbhāv siddha hotā haijānā jātā hai .

Page 400 of 513
PDF/HTML Page 433 of 546
single page version

ath sarvathāntaraṁgacchedaḥ pratiṣedhya ityupadiśati
ayadācāro samaṇo chassu vi kāyesu vadhakaro tti mado .
caradi jadaṁ jadi ṇiccaṁ kamalaṁ va jale ṇiruvalevo ..218..
ayatācāraḥ śramaṇaḥ ṣaṭsvapi kāyeṣu vadhakar iti mataḥ .
carati yataṁ yadi nityaṁ kamalamiv jale nirupalepaḥ ..218..
yatastadavinābhāvinā aprayatācāratven prasiddhayadaśuddhopayogasadbhāvaḥ ṣaṭkāyaprāṇ-
vyaparopapratyayabandhaprasiddhayā hiṁsak ev syāt . yataśca tadvinābhāvinā prayatācāratven
uccāliyamhi pāe utkṣipte cālite sati pāde . kasya . iriyāsamidassa īryāsamititapodhanasya .
kva . ṇiggamatthāe vivakṣitasthānānnirgamasthāne . ābādhejja ābādhyet pīḍayet . sa kaḥ . kuliṁgaṁ
sūkṣmajantuḥ . na kevalamābādhyet, marijja mriyatāṁ vā . kiṁ kr̥tvā . taṁ jogamāsejja taṁ pūrvoktaṁ pādayogaṁ
pādasaṁghaṭṭanamāśritya prāpyeti . ṇa hi tassa taṇṇimitto baṁdho suhumo ya desido samaye na hi tasya tannimitto
bandhaḥ sūkṣmo‘pi deśitaḥ samaye; tasya tapodhanasya tannimitto sūkṣmajantughātanimitto bandhaḥ sūkṣmo‘pi
stoko‘pi naiv dr̥ṣṭaḥ samaye paramāgame
. dr̥ṣṭāntamāhmucchā pariggaho cciy mūrcchā parigrahaścaiv ajjhappa-
pamāṇado diṭṭho adhyātmapramāṇato dr̥ṣṭa iti . ayamatrārthaḥ‘mūrcchā parigrahaḥ’ iti sūtre yathādhyātmānusāreṇ
mūrcchārūparāgādipariṇāmānusāreṇ parigraho bhavati, na ca bahiraṅgaparigrahānusāreṇ; tathātra sūkṣma-
jantughāte‘pi yāvatāṁśen svasthabhāvacalanarūpā rāgādipariṇatilakṣaṇabhāvahiṁsā tāvatāṁśen bandho bhavati,
ab, sarvathā antaraṁg ched niṣedhyatyājya hai aisā upadeś karate haiṁ :
anvayārtha :[ayatācāraḥ śramaṇaḥ ] aprayat ācāravālā śramaṇ [ṣaṭsu api
kāyeṣu ] chahoṁ kāy saṁbaṁdhī [vadhakaraḥ ] vadhakā karanevālā [iti mataḥ ] mānanemeṁkahanemeṁ āyā
hai; [yadi ] yadi [nityaṁ ] sadā [yataṁ carati ] prayatarūpase ācaraṇ kare to [jale kamalam iv ]
jalameṁ kamalakī bhān̐ti [nirupalepaḥ ] nirlep kahā gayā hai
..218..
ṭīkā :jo aśuddhopayogake binā nahīṁ hotā aise aprayat ācārake dvārā prasiddha
(jñāt) honevālā aśuddhopayogakā sadbhāv hiṁsak hī hai, kyoṁki chahakāyake prāṇoṁke
vyaparopake āśrayase honevāle baṁdhakī prasiddhi hai; aur jo aśuddhopayogake binā hotā hai aise
prayat ācārase prasiddha honevālā aśuddhopayogakā asadbhāv ahiṁsak hī hai, kyoṁki parake
muni yatnahīn ācāravaṁt cha kāyano hiṁsak kahyo;
jalakamalavat nirlep bhākhyo, nitya yatnasahit jo. 218
.

Page 401 of 513
PDF/HTML Page 434 of 546
single page version

prasiddhayadaśuddhopayogāsadbhāvaḥ parapratyayabandhaleśasyāpyabhāvājjaladurlalitaṁ kamalamiv nirupalepatva-
prasiddherahiṁsak ev syāt
. tatastaistaiḥ sarvaiḥ prakārairaśuddhopayogarūpo‘ntaraṁgacchedaḥ pratiṣedhyo
yairyaistadāyatanamātrabhūtaḥ paraprāṇavyaparoparūpo bahiraṁgacchedo dūrādev pratiṣiddhaḥ syāt ..218..
athaikāntikāntaraṁgacchedatvādupadhistadvatpratiṣedhya ityupadiśati
havadi va ṇa havadi baṁdho madamhi jīve‘dh kāyaceṭṭhamhi .
baṁdho dhuvamuvadhīdo idi samaṇā chayiā savvaṁ ..219..
na ca pādasaṁghaṭṭanamātreṇ . tasya tapodhanasya rāgādipariṇatilakṣaṇabhāvahiṁsā nāsti . tataḥ
kāraṇādbandho‘pi nāstīti ..“1516.. ath niścayahiṁsārūpo‘ntaraṅgacchedaḥ sarvathā pratiṣedhya
ityupadiśatiayadācāro nirmalātmānubhūtibhāvanālakṣaṇaprayatnarahitatven ayatācāraḥ prayatnarahitaḥ .
sa kaḥ . samaṇo śramaṇastapodhanaḥ . chassu vi kāyesu vadhakaro tti mado ṣaṭsvapi kāyeṣu vadhakaro
hiṁsākar iti mataḥ sammataḥ kathitaḥ . caradi ācarati vartate . kathaṁ . yathā bhavati jadaṁ yataṁ
yatnaparaṁ, jadi yadi cet, ṇiccaṁ nityaṁ sarvakālaṁ tadā kamalaṁ va jale ṇiruvalevo kamalamiv jale nirupalep
iti . etāvatā kimuktaṁ bhavatiśuddhātmasaṁvittilakṣaṇaśuddhopayogapariṇatapuruṣaḥ ṣaḍjīvakule loke
vicarannapi yadyapi bahiraṅgadravyahiṁsāmātramasti, tathāpi niścayahiṁsā nāsti . tataḥ kāraṇācchuddha-
paramātmabhāvanābalen niścayahiṁsaiv sarvatātparyeṇ parihartavyeti ..218.. ath bahiraṅgajīvaghāte bandho
પ્ર. ૫૧
āśrayase honevāle leśamātra bhī baṁdhakā abhāv honese jalameṁ jhūlate hue kamalakī bhān̐ti
nirlepatākī prasiddhi hai
. isaliye unun sarvaprakārase aśuddhopayogarūp antaraṁg ched niṣedhya
tyāgane yogya hai, jinjin prakāroṁse usakā āyatanamātrabhūt paraprāṇavyaparoparūp bahiraṁg ched
atyanta niṣiddha ho .
bhāvārtha :śāstroṁmeṁ aprayatācāravān aśuddhopayogīko chah kāyakā hiṁsak kahā
hai aur prayatācāravān śuddhopayogako ahiṁsak kahā hai, isaliye śāstroṁmeṁ jisjis
prakārase chah kāyakī hiṁsākā niṣedh kiyā gayā ho, usus samasta prakārase aśuddhopayogakā
niṣedh samajhanā cāhiye ..218..
ab, upadhi (-parigrah) ko aikāntik antaraṁgchedatva honese upadhi antaraṁg chedakī
bhān̐ti tyājya hai, aisā upadeś karate haiṁ :
daihik kriyā thakī jīv maratāṁ baṁdh thāyna thāy che,
parigrah thakī dhruv baṁdh, tethī samasta choḍayo yogīe. 219.

Page 402 of 513
PDF/HTML Page 435 of 546
single page version

bhavati vā na bhavati bandho mr̥te jīve‘th kāyaceṣṭāyām .
bandho dhruvamupadheriti śramaṇāstyaktavantaḥ sarvam ..219..
yathā hi kāyavyāpārapūrvakasya paraprāṇavyaparopasyāśuddhopayogasadbhāvāsadbhāvābhyām-
naikāntikabandhatven chedatvamanaikāntikamiṣṭaṁ, na khalu tathopadheḥ, tasya sarvathā tadavinābhāvitva-
prasiddhayadaikāntikāśuddhopayogasadbhāvasyaikāntikabandhatven chedatvamaikāntikamev
. at ev
bhagavanto‘rhantaḥ paramāḥ śramaṇāḥ svayamev prāgev sarvamevopadhiṁ pratiṣiddhavantaḥ . at ev
cāparairapyantaraṁgacchedavattadanāntarīyakatvātprāgev sarva evopadhiḥ pratiṣedhyaḥ ..219..
bhavati, na bhavati vā, parigrahe sati niyamen bhavatīti pratipādayatihavadi va ṇa havadi baṁdho bhavati
vā na bhavati bandhaḥ . kasminsati . madamhi jīve mr̥te satyanyajīve . adh aho . kasyāṁ satyām .
kāyaceṭṭhamhi kāyaceṣṭāyām . tarhi kathaṁ bandho bhavati . baṁdho dhuvamuvadhīdo bandho bhavati dhruvaṁ niścitam .
kasmāt . upadheḥ parigrahātsakāśāt . idi iti hetoḥ samaṇā chayiā savvaṁ śramaṇā mahāśramaṇāḥ sarvajñāḥ
pūrvaṁ dīkṣākāle śuddhabuddhaikasvabhāvaṁ nijātmānamev parigrahaṁ kr̥tvā, śeṣaṁ samastaṁ bāhyābhyantaraparigrahaṁ
charditavantastyaktavantaḥ
. evaṁ jñātvā śeṣatapodhanairapi nijaparamātmaparigrahaṁ svīkāraṁ kr̥tvā, śeṣaḥ sarvo‘pi
parigraho manovacanakāyaiḥ kr̥takāritānumataiśca tyajanīy iti . atredamuktaṁ bhavatiśuddhacaitanyarūpaniścay-
prāṇe rāgādipariṇāmarūpaniścayahiṁsayā pātite sati niyamen bandho bhavati . parajīvaghāte punarbhavati vā
anvayārtha :[ath ] ab (upadhike saṁbaṁdhameṁ aisā hai ki), [kāyaceṣṭāyām ]
kāyaceṣṭāpūrvak [jīve mr̥te ] jīvake marane par [bandhaḥ ] baṁdh [bhavati ] hotā hai [vā ] athavā
[na bhavati ] nahīṁ hotā; [upadheḥ ] (kintu) upadhise
parigrahase [dhruvam baṁdhaḥ ] niścay hī baṁdh
hotā hai; [iti ] isaliye [śramaṇāḥ ] śramaṇoṁ (arhantadevoṁ) ne [sarva ] sarva parigrahako
[tyaktavantaḥ ] choṛā hai
..219..
ṭīkā :jaise kāyavyāpārapūrvak paraprāṇavyaparopako aśuddhopayogake sadbhāv aur
asadbhāvake dvārā anaikāṁtik baṁdharūp honese use (kāyavyāpārapūrvak paraprāṇavyaparopako) chedapanā
1anaikāṁtik mānā gayā hai, vaisā upadhiparigrahakā nahīṁ hai . parigrah sarvathā aśuddhopayogake binā
nahīṁ hotā, aisā jo parigrahakā sarvathā aśuddhopayogake sāth avinābhāvitva hai usase prasiddha
honevāle
2aikāntik aśuddhopayogake sadbhāvake kāraṇ parigrah to aikāntik baṁdharūp hai, isaliye
use (-parigrahako) chedapanā aikāntik hī hai . isīliye bhagavanta arhantoṁneparam śramaṇoṁne
svayaṁ hī pahale hī sarva parigrahako choṛā hai; aur isīliye dūsaroṁko bhī, antaraṁg chedakī bhān̐ti pratham
hī sarva parigrah choṛane yogya hai, kyoṁki vah (parigrah) antaraṁg chedake binā nahīṁ hotā
.
1. anaikāntik = aniścit; niyamarūp na ho; aikāṁtik na ho .
2. aikāntik = niścit; avaśyaṁbhāvī; niyamarūp .

Page 403 of 513
PDF/HTML Page 436 of 546
single page version

vaktavyamev kil yattadaśeṣamukta -
metāvataiv yadi cetayate‘tra ko‘pi .
vyāmohajālamatidustaramev nūnaṁ
niścetanasya vacasāmativistare‘pi
..14..
na bhavatīti niyamo nāsti, paradravye mamatvarūpamūrcchāparigraheṇ tu niyamen bhavatyeveti ..219.. evaṁ
bhāvahiṁsāvyākhyānamukhyatven pañcamasthale gāthāṣaṭaṁk gatam . iti pūrvoktakrameṇ ‘evaṁ paṇamiy siddhe’
ityādyekaviṁśatigāthābhiḥ sthalapañcakenotsargacāritravyākhyānanāmā prathamo‘ntarādhikāraḥ samāptaḥ . ataḥ
paraṁ cāritrasya deśakālāpekṣayāpahr̥tasaṁyamarūpeṇāpavādavyākhyānārthaṁ pāṭhakrameṇ triṁśadgāthābhirdvitīyo-
‘ntarādhikāraḥ prārabhyate
. tatra catvāri sthalāni bhavanti . tasminprathamasthale nirgranthamokṣamārga-
sthāpanāmukhyatven ‘ṇa hi ṇiravekkho cāgo’ ityādi gāthāpañcakam . atra ṭīkāyāṁ gāthātrayaṁ nāsti .
tadanantaraṁ sarvasāvadyapratyākhyānalakṣaṇasāmāyikasaṁyamāsamarthānāṁ yatīnāṁ saṁyamaśaucajñānopakaraṇ-
nimittamapavādavyākhyānamukhyatven ‘chedo jeṇ ṇa vijjadi’ ityādi sūtratrayam
. tadanantaraṁ strīnirvāṇ-
nirākaraṇapradhānatven ‘pecchadi ṇa hi ih logaṁ’ ityādyekādaś gāthā bhavanti . tāśca amr̥tacandraṭīkāyāṁ na
santi . tataḥ paraṁ sarvopekṣāsaṁyamāsamarthasya tapodhanasya deśakālāpekṣayā kiṁcitsaṁyamasādhakaśarīrasya
vasaṁtātilakā chaṁd
bhāvārtha :aśuddhopayogakā asadbhāv ho, tathāpi kāyakī halanacalanādi kriyā
honese parajīvoṁke prāṇoṁkā ghāt ho jātā hai . isaliye kāyaceṣṭāpūrvak paraprāṇoṁke ghātase baṁdh
honekā niyam nahīṁ hai;aśuddhopayogake sadbhāvameṁ honevāle kāyaceṣṭāpūrvak paraprāṇoṁke ghātase
to baṁdh hotā hai, aur aśuddhopayogake asadbhāvameṁ honevāle kāyaceṣṭāpūrvak paraprāṇoṁke ghātase
baṁdh nahīṁ hotā; isaprakār kāyaceṣṭāpūrvak honevāle paraprāṇoṁke ghātase baṁdhakā honā anaikāntik
honese usake chedapanā anaikāntik hai
niyamarūp nahīṁ hai .
jaise bhāvake binā bhī paraprāṇoṁkā ghāt ho jātā hai, usīprakār bhāv na ho tathāpi
parigrahakā grahaṇ ho jāy, aisā kabhī nahīṁ ho sakatā . jahān̐ parigrahakā grahaṇ hotā hai vahān̐
aśuddhopayogakā sadbhāv avaśya hotā hī hai . isaliye parigrahase baṁdhakā honā aikāṁtik
niścitniyamarūp hai . isaliye parigrahake chedapanā aikāntik hai . aisā honese hī param śramaṇ
aise arhanta bhagavantoṁne pahalese hī sarva parigrahakā tyāg kiyā hai aur anya śramaṇoṁko bhī
pahalese
hī sarva parigrahakā tyāg karanā cāhiye ..219..
[ab, ‘kahane yogya sab kahā gayā hai’ ityādi kathan ślok dvārā kiyā jātā hai . ]
[artha ] :jo kahane yogya hī thā vah aśeṣarūpase kahā gayā hai, itane mātrase hī
yadi yahān̐ koī cet jāysamajhale to, (anyathā) vāṇīkā ativistār kiyā jāy tathāpi
niścetan (-jaṛavat, nāsamajh) ko vyāmohakā jāl vāstavameṁ ati dustar hai .

Page 404 of 513
PDF/HTML Page 437 of 546
single page version

athāntaraṁgacchedapratiṣedh evāyamupadhipratiṣedh ityupadiśati
ṇa hi ṇiravekkho cāgo ṇa havadi bhikkhussa āsayavisuddhī .
avisuddhassa ya citte kahaṁ ṇu kammakkhao vihido ..220..
na hi nirapekṣastyāgo na bhavati bhikṣorāśayaviśuddhiḥ .
aviśuddhasya ca citte kathaṁ nu karmakṣayo vihitaḥ ..220..
na khalu bahiraṁsaṁgadbhāve tuṣasadbhāve taṇḍulagatāśuddhatvasyevāśuddhopayogarūp-
syāntaraṁgacchedasya pratiṣedhaḥ, tadbhāve ca na śuddhopayogamūlasya kaivalyasyopalambhaḥ . ato‘śuddhop-
niravadyāhārādisahakārikāraṇaṁ grāhyamiti punarapyapavādaviśeṣavyākhyānamukhyatven ‘uvayaraṇaṁ jiṇamagge’
ityādyekādaśagāthā bhavanti
. atra ṭīkāyāṁ gāthācatuṣṭayaṁ nāsti . evaṁ mūlasūtrābhiprāyeṇ triṁśadgāthābhiḥ,
ṭīkāpekṣayā punardvādaśagāthābhiḥ dvitīyāntarādhikāre samudāyapātanikā . tathāhiath bhāvaśuddhi-
pūrvakabahiraṅgaparigrahaparityāge kr̥te sati abhyantaraparigrahaparityāgaḥ kr̥t ev bhavatīti nirdiśatiṇa
hi ṇiravekkho cāgo na hi nirapekṣastyāgaḥ yadi cet, parigrahatyāgaḥ sarvathā nirapekṣo na bhavati kiṁtu
kimapi vastrapātrādikaṁ grāhyamiti bhavatā bhaṇyate, tarhi he śiṣya ṇa havadi bhikkhussa āsayavisuddhī na
bhavati bhikṣorāśayaviśuddhiḥ, tadā sāpekṣapariṇāme sati bhikṣostapodhanasya cittaśuddhirna bhavati .
avisuddhasya hi citte śuddhātmabhāvanārūpaśuddhirahitasya tapodhanasya citte manasi hi sphuṭaṁ kahaṁ tu
kammakkhao vihido kathaṁ tu karmakṣayo vihitaḥ ucito, na kathamapi . anenaitaduktaṁ bhavatiyathā
bahiraṅgatuṣasadbhāve sati taṇḍulasyābhyantaraśuddhiṁ kartuṁ nāyāti tathā vidyamāne vā bahiraṅgapari-
grahābhilāṣe sati nirmalaśuddhātmānubhūtirūpāṁ cittaśuddhiṁ kartuṁ nāyāti
. yadi punarviśiṣṭavairāgya-
ab, is upadhi (parigrah) kā niṣedh vah aṁtaraṁg chedakā hī niṣedh hai, aisā upadeś
karate haiṁ :
anvayārtha :[nirapekṣaḥ tyāgaḥ na hi ] yadi nirapekṣa (kisī bhī vastukī
apekṣārahit) tyāg na ho to [bhikṣoḥ ] bhikṣuke [āśayaviśuddhiḥ ] bhāvakī viśuddhi [na
bhavati ]
nahīṁ hotī; [ca ] aur [citte aviśuddhasya ] jo bhāvameṁ aviśuddha hai usake
[karmakṣayaḥ ] karmakṣay [kathaṁ nu ] kaise [vihitaḥ ] ho sakatā hai ?
..220..
ṭīkā :jaise chilakeke sadbhāvameṁ cāvaloṁme pāī jānevālī (raktatārūp)
aśuddhatākā tyāg (-nāś, abhāv) nahīṁ hotā, usīprakār bahiraṁg saṁgake sadbhāvameṁ
nirapekṣa tyāg na hoy to nahi bhāvaśuddhi bhikṣune,
ne bhāvamāṁ aviśuddhane kṣay karmano kai rīt bane? 220
.

Page 405 of 513
PDF/HTML Page 438 of 546
single page version

yogarūpasyāntaraṁgacchedasya pratiṣedhaṁ prayojanamapekṣyopadhervidhīyamānaḥ pratiṣedho‘ntaraṁgacchedapratiṣedh
ev syāt
..220..
athaikāntikāntaraṁgacchedatvamupadhervistareṇopadiśati
kidh tamhi ṇatthi mucchā āraṁbho vā asaṁjamo tassa .
tadh paradavvammi rado kadhamappāṇaṁ pasādhayadi ..221..
pūrvakaparigrahatyāgo bhavati tadā cittaśuddhirbhavatyev, khyātipūjālābhanimittatyāge tu na bhavati ..220..
ath tamev parigrahatyāgaṁ draḍhayati
geṇhadi va celakhaṁḍaṁ bhāyaṇamatthi tti bhaṇidamih sutte .
jadi so cattālaṁbo havadi kahaṁ vā aṇāraṁbho ..“17..
vatthakkhaṁḍaṁ duddiyabhāyaṇamaṇṇaṁ ca geṇhadi ṇiyadaṁ .
vijjadi pāṇāraṁbho vikkhevo tassa cittammi ..“18..
geṇhai vidhuṇai dhovai sosei jadaṁ tu ādave khittā .
pattaṁ va celakhaṁḍaṁ bibhedi parado ya pālayadi ..“19..
geṇhadi va celakhaṁḍaṁ gr̥hṇāti vā celakhaṇḍaṁ vastrakhaṇḍaṁ, bhāyaṇaṁ bhikṣābhājanaṁ vā atthi tti bhaṇidaṁ
astīti bhaṇitamāste . kva . ih sutte ih vivakṣitāgamasūtre jadi yadi cet . so cattālaṁbo havadi kahaṁ
nirālambanaparamātmatattvabhāvanāśūnyaḥ san sa puruṣo bahirdravyālambanarahitaḥ kathaṁ bhavati, na kathamapi; vā
aṇāraṁbho
niḥkriyanirārambhanijātmatattvabhāvanārahitatven nirārambho vā kathaṁ bhavati, kiṁtu sārambha ev;
iti prathamagāthā . vatthakkhaṁḍaṁ duddiyabhāyaṇaṁ vastrakhaṇḍaṁ dugdhikābhājanaṁ aṇṇaṁ ca geṇhadi anyacca gr̥hṇāti
kambalamr̥duśayanādikaṁ yadi cet . tadā kiṁ bhavati . ṇiyadaṁ vijjadi pāṇāraṁbho nijaśuddhacaitanya-
aśuddhopayogarūp aṁtaraṁg chedakā tyāg nahīṁ hotā aur usake sadbhāvameṁ śuddhopayogamūlak
kaivalya (mokṣa) kī upalabdhi nahīṁ hotī
. (isase aisā kahā gayā hai ki) aśuddhopayogarūp
aṁtaraṁg chedake niṣedharūp prayojanakī upekṣā rakhakar vihit (-ādeś) kiyā jānevālā
upadhikā niṣedh vah antaraṁg chedakā hī niṣedh hai
..220..
ab, ‘upadhi vah aikāntik antaraṁg ched hai’ aisā vistārase upadeś karate haiṁ :
āraṁbh, aṇasaṁyam ane mūrchā na tyāṁe kayam bane ?
paradravyarat je hoy te kaī rīt sādhe ātmane ? 221.

Page 406 of 513
PDF/HTML Page 439 of 546
single page version

kathaṁ tasminnāsti mūrcchā ārambho vā asaṁyamastasya .
tathā paradravye rataḥ kathamātmānaṁ prasādhayati .221..
upadhisadbhāve hi mamatvapariṇāmalakṣaṇāyā mūrcchāyāstadviṣayakarmaprakramapariṇāmalakṣaṇ-
syārambhasya śuddhātmarūpahiṁsanapariṇāmalakṣaṇasyāsaṁyamasya vāvaśyambhāvitvāttathopadhidvitīyasya par-
dravyaratatven śuddhātmadravyaprasādhakatvābhāvācca aikāntikāntaraṁgacchedatvamupadheravadhāryat ev
. idamatra
tātparyamevaṁvidhatvamupadheravadhārya sa sarvathā saṁnyastavyaḥ ..221..
lakṣaṇaprāṇavināśarūpo parajīvaprāṇavināśarūpo vā niyataṁ niścitaṁ prāṇārambhaḥ prāṇavadho vidyate, na kevalaṁ
prāṇārambhaḥ,
vikkhevo tassa cittammi avikṣiptacittaparamayogarahitasya saparigrahapuruṣasya vikṣepastasya vidyate
citte manasīti . iti dvitīyagāthā . geṇhai svaśuddhātmagrahaṇaśūnyaḥ san gr̥hṇāti kimapi bahirdravyaṁ; vidhuṇai
karmadhūliṁ vihāy bahiraṅgadhūliṁ vidhūnoti vināśayati; dhovai nirmalaparamātmatattvamalajanakarāgādimalaṁ
vihāy bahiraṅgamalaṁ dhauti prakṣālayati; sosei jadaṁ tu ādave khittā nirvikalpadhyānātapen saṁsāranadī-
śoṣaṇamakurvan śoṣayati śuṣkaṁ karoti yataṁ tu yatnaparaṁ tu yathā bhavati . kiṁ kr̥tvā . ātape nikṣipya .
kiṁ tat . pattaṁ va celakhaṁḍaṁ pātraṁ vastrakhaṇḍaṁ vā . bibhedi nirbhayaśuddhātmatattvabhāvanāśūnyaḥ san bibheti bhayaṁ
karoti . kasmātsakāśāt . parado ya parataścaurādeḥ . pālayadi paramātmabhāvanāṁ na pālayanna rakṣanparadravyaṁ
kimapi pālayatīti tr̥tīyagāthā ..“1719.. ath saparigrahasya niyamen cittaśuddhirnaśyatīti
vistareṇākhyātikidh tamhi ṇatthi mucchā paradravyamamatvarahitaciccamatkārapariṇatervisadr̥śā mūrcchā kathaṁ
anvayārtha :[tasmin ] upadhike sadbhāvameṁ [tasya ] us (bhikṣu) ke [mūrcchā ]
mūrchā, [ārambhaḥ ] āraṁbh [vā ] yā [asaṁyamaḥ ] asaṁyam [nāsti ] na ho [kathaṁ ] yah kaise
ho sakatā hai ? (kadāpi nahīṁ ho sakatā), [tathā ] tathā [paradravye rataḥ ] jo paradravyameṁ rat ho
vah [ātmānaṁ ] ātmāko [kathaṁ ] kaise [prasādhayati ] sādh sakatā hai ?
..221..
ṭīkā :upadhike sadbhāvameṁ, (1) mamatvapariṇām jisakā lakṣaṇ hai aisī mūrchā,
(2) upadhi saṁbaṁdhī 1karmaprakramake pariṇām jisakā lakṣaṇ hai aisā ārambha, athavā (3)
śuddhātmasvarūpakī hiṁsārūp pariṇām jisakā lakṣaṇ hai aisā asaṁyam avaśyamev hotā hī hai;
tathā upadhi jisakā dvitīy ho (arthāt ātmāse anya aisā parigrah jisane grahaṇ kiyā ho)
usake paradravyameṁ ratapanā (
līnatā) honeke kāraṇ śuddhātmadravyakī sādhakatākā abhāv hotā
hai; isase upadhike aikāntik antaraṁg chedapanā niścit hotā hī hai .
yahān̐ yah tātparya hai ki‘upadhi aisī hai, (parigrah vah antaraṁg ched hī hai ), aisā
niścit karake use sarvathā choṛanā cāhiye ..221..
1. karmaprakram = kāmameṁ yukta honā; kāmakī vyavasthā .

Page 407 of 513
PDF/HTML Page 440 of 546
single page version

ath kasyacitkvacitkadācitkathaṁcitka ścidupadhirapratiṣiddho‘pyastītyapavādamupadiśati
chedo jeṇ ṇa vijjadi gahaṇavisaggesu sevamāṇassa .
samaṇo teṇih vaṭṭadu kālaṁ khettaṁ viyāṇittā ..222..
chedo yen na vidyate grahaṇavisargeṣu sevamānasya .
śramaṇasteneh vartatāṁ kālaṁ kṣetraṁ vijñāy ..222..
ātmadravyasya dvitīyapudgaladravyābhāvātsarva evopadhiḥ pratiṣiddha ityutsargaḥ . ayaṁ tu
nāsti, api tvastyev . kva . tasmin parigrahākāṅkṣitapuruṣe . āraṁbho vā manovacanakāyakriyārahit-
paramacaitanyapratibandhak ārambho vā kathaṁ nāsti, kintvastyev; asaṁjamo tassa śuddhātmānubhūtivilakṣaṇā-
saṁyamo vā kathaṁ nāsti, kintvastyev tasya saparigrahasya . tadh paradavvammi rado tathaiv nijātmadravyātparadravye
rataḥ kadhamappāṇaṁ pasādhayadi sa tu saparigrahapuruṣaḥ kathamātmānaṁ prasādhayati, na kathamapīti ..221.. evaṁ
śvetāmbaramatānusāriśiṣyasambodhanārthaṁ nirgranthamokṣamārgasthāpanamukhyatven prathamasthale gāthāpañcakaṁ gatam .
ath kālāpekṣayā paramopekṣāsaṁyamaśaktyabhāve satyāhārasaṁyamaśaucajñānopakaraṇādikaṁ kimapi
grāhyamityapavādamupadiśati
chedo jeṇ ṇa vijjadi chedo yen na vidyate . yenopakaraṇen śuddhopayog-
lakṣaṇasaṁyamasya chedo vināśo na vidyate . kayoḥ . gahaṇavisaggesu grahaṇavisargayoḥ . yasyop-
karaṇasyānyavastuno vā grahaṇe svīkāre visarjane tyāge . kiṁ kurvataḥ tapodhanasya . sevamāṇassa tadupakaraṇaṁ
sevamānasya . samaṇo teṇih vaṭṭadu kālaṁ khettaṁ viyāṇittā śramaṇastenopakaraṇeneh loke vartatām . kiṁ kr̥tvā .
kālaṁ kṣetraṁ ca vijñāyeti . ayamatra bhāvārthaḥkālaṁ pañcamakālaṁ śītoṣṇādikālaṁ vā, kṣetraṁ bharatakṣetraṁ
manuṣajāṅgalādikṣetraṁ vā, vijñāy yenopakaraṇen svasaṁvittilakṣaṇabhāvasaṁyamasya bahiraṅgadravyasaṁyamasya vā
chedo na bhavati ten vartat iti
..222.. ath pūrvasūtroditopakaraṇasvarūpaṁ darśayatiappaḍikuṭṭhaṁ uvadhiṁ
ab, ‘kisīke kahīṁ kabhī kisī prakār koī upadhi aniṣiddha bhī hai’ aise apavādakā
upadeś karate haiṁ :
anvayārtha :[grahaṇavisargeṣu ] jis upadhike (āhārnīhārādike) grahaṇ-
visarjanameṁ sevan karanemeṁ [yen ] jisase [sevamānasya ] sevan karanevāleke [chedaḥ ] ched [na
vidyate ]
nahīṁ hotā, [ten ] us upadhiyukta, [kālaṁ kṣetraṁ vijñāy ] kāl kṣetrako jānakar,
[ih ] is lokameṁ [śramaṇaḥ ] śramaṇ [vartatām ] bhale varte
..222..
ṭīkā :ātmadravyake dvitīy pudgaladravyakā abhāv honese samasta hī upadhi niṣiddha
grahaṇe visarge sevatāṁ nahi ched jethī thāy che,
te upadhi sah varto bhale muni kāḷakṣetra vijāṇīne. 222
.