Page 68 of 513
PDF/HTML Page 101 of 546
single page version
tene parokṣa padārtha jāṇavuṁ śakya nā
astitvakāl upasthit nahīṁ huā hai kyoṁki (-atīt -anāgat padārtha aur indriyake) yathokta
Page 69 of 513
PDF/HTML Page 102 of 546
single page version
pudgalaparamāṇvādiṣu ca na pravartate
jālarūpe mānasajñāne ca ye ratiṁ kurvanti te sarvajñapadaṁ na labhante iti sūtrābhiprāyaḥ
paryāy naṣṭa -ajātane, bhākhyuṁ atīṁdriy jñān te
hai
[paryāyaṁ ] paryāyako [jānāti ] jānatā hai, [tat jñānaṁ ] vah jñān [atīndriyaṁ ] atīndriy
[bhaṇitam ] kahā gayā hai
Page 70 of 513
PDF/HTML Page 103 of 546
single page version
tvānnāpradeśam; mūrtamevāvagacchati tathāvidhaviṣayanibandhanasadbhāvānnāmūrtam; vartamānamev paricchi-
natti viṣayaviṣayisannipātasadbhāvānna tu vr̥ttaṁ vartsyacca
sapradeśaṁ mūrtamamūrtamajātamativāhitaṁ ca paryāyajātaṁ jñeyatānatikramātparicchedyamev bhavatīti
sarvajñapadaṁ labhante ityabhiprāyaḥ
hī jānatā hai kyoṁki vah sthūlako jānanevālā hai, apradeśako nahīṁ jānatā, (kyoṁki vah
sūkṣmako jānanevālā nahīṁ hai ); vah mūrtako hī jānatā hai kyoṁki vaise (mūrtik) viṣayake
sāth usakā sambandha hai, vah amūrtako nahīṁ jānatā (kyoṁki amūrtik viṣayake sāth
indriyajñānakā sambandha nahīṁ hai ); vah vartamānako hī jānatā hai, kyoṁki viṣay -viṣayīke
sannipāt sadbhāv hai, vah pravartit ho cukanevāleko aur bhaviṣyameṁ pravr̥tta honevāleko nahīṁ
jānatā (kyoṁki indriy aur padārthake sannikarṣakā abhāv hai )
hī hai
Page 71 of 513
PDF/HTML Page 104 of 546
single page version
saṁbhāvanākaraṇamānasaḥ suduḥsahaṁ karmabhāramevopabhuṁjānaḥ sa jinendrairudgītaḥ
naiyāyikamatānusāriśiṣyasaṁbodhanārthaṁ ca gāthādvayamiti samudāyen pañcamasthale gāthāpañcakaṁ gatam
nāstītyāvedayati ---
nahīṁ
nahīṁ hai; kyoṁki pratyek padārtharūpase pariṇatike dvārā mr̥gatr̥ṣṇāmeṁ jalasamūhakī kalpanā karanekī
bhāvanāvālā vah (ātmā) atyanta duḥsah karmabhārako hī bhogatā hai aisā jinendroṁne kahā hai
te karmane ja anubhave che em jinadevo kahe
Page 72 of 513
PDF/HTML Page 105 of 546
single page version
padārthoṁmeṁ rukanā
aisā ab vivecan karate haiṁ :
[bhaṇitāḥ] kahe haiṁ
te karma hotāṁ mohī -rāgī -dveṣī baṁdh anubhave
Page 73 of 513
PDF/HTML Page 106 of 546
single page version
śubhāśubhaphalaṁ datvā gacchanti, na ca rāgādipariṇāmarahitāḥ santo bandhaṁ kurvanti
kevalajñānādyanantaguṇavyaktilakṣaṇamokṣādvilakṣaṇaṁ prakr̥tisthityanubhāgapradeśabhedabhinnaṁ bandhamanubhavati
ya sthānamūrdhvasthitirniṣadyā cāsanaṁ śrīvihāro dharmopadeśaśca
dveṣameṁ pariṇat honese jñey padārthoṁmeṁ pariṇaman jisakā lakṣaṇ hai aisī (jñeyārthapariṇamanasvarūp)
kriyāke sāth yukta hotā hai; aur isīliye kriyāke phalabhūt bandhakā anubhav karatā hai
kriyāphal hotā hai, jñānase nahīṁ
varte sahaj te kālamāṁ, māyācaraṇ jyam nārīne
Page 74 of 513
PDF/HTML Page 107 of 546
single page version
yogyatāsadbhāvāt
dr̥śyante
māyācāraḥ iv ] striyoṁke māyācārakī bhān̐ti, [niyatayaḥ ] svābhāvik hī
prayatnake binā hī (
honā), bādalake dr̥ṣṭāntase aviruddha hai
khaṛe rahanā ityādi abuddhipūrvak hī (icchāke binā hī) dekhā jātā hai
Page 75 of 513
PDF/HTML Page 108 of 546
single page version
arahaṁtā pañcamahākalyāṇapūjājanakaṁ trailokyavijayakaraṁ yattīrthakaranām puṇyakarma tatphalabhūtā arhanto
hogī ? isaprakār icchāke binā hī
mohādise rahit hai [tasmāt ] isaliye [sā ] vah [kṣāyikī ] kṣāyikī [iti matā ] mānī gaī
hai
mohādithī virahit tethī te kriyā kṣāyik gaṇī
Page 76 of 513
PDF/HTML Page 109 of 546
single page version
bhāvāccaitanyavikārakāraṇatāmanāsādayantī nityamaudayikī kāryabhūtasya bandhasyākāraṇabhūtatayā
kāryabhūtasya mokṣasya kāraṇabhūtatayā ca kṣāyikyev kathaṁ hi nām nānumanyet
sarvathā kṣayase utpanna hotī hai isaliye moharāgadveṣarūpī
kāraṇabhūtatāse kṣāyikī hī kyoṁ na mānanī cāhiye ? (avaśya mānanī cāhiye) aur jab
kṣāyikī hī māne tab karmavipāk (-karmoday) bhī unake (arahantoṁke) svabhāvavighātakā
kāraṇ nahīṁ hotā (aisai niścit hotā hai )
audayikī haiṁ
mohanīyakarmakā kṣay ho cukā hai
karmoṁke udayase ve kriyāen̐ hotī haiṁ ve karma apanā ras dekar khir jāte haiṁ
vah audayikī kriyā kṣāyikī kahalātī hai
Page 77 of 513
PDF/HTML Page 110 of 546
single page version
svabhāvenāśuddhaniścayarūpeṇāpi yadi na pariṇamati tadā
aśubh [na bhavati ] nahīṁ hotā (śubhāśubh bhāvameṁ pariṇamit hī nahīṁ hotā) [sarveṣāṁ jīvakāyānāṁ ]
to samasta jīvanikāyoṁke [saṁsāraḥ api ] saṁsār bhī [na vidyate ] vidyamān nahīṁ hai aisā siddha
hogā
sarvathā nirvighāt śuddhasvabhāvase hī avasthit hai; aur isaprakār samasta jīvasamūh, samasta
bandhakāraṇoṁse rahit siddha honese saṁsār abhāvarūp svabhāvake kāraṇ nityamuktatāko prāpta ho
Page 78 of 513
PDF/HTML Page 111 of 546
single page version
ātmā pariṇāmadharmavālā honese, jaise spha ṭikamaṇi, japākusum aur tamālapuṣpake raṁg -rūp
svabhāvayuktatāse prakāśit hotā hai usīprakār, use (ātmāke) śubhāśubh -svabhāvayuktatā
prakāśit hotī hai
svabhāvarūp pariṇamit hotā huā dikhāī detā hai)
saṁsārakā abhāv ho jāye aur sabhī jīv sadā mukta hī siddha hojāveṁ ! kintu yah to pratyakṣa
viruddha hai
Page 79 of 513
PDF/HTML Page 112 of 546
single page version
dhāpitāsamānajātīyatvoddāmitavaiṣamyaṁ kṣāyikaṁ jñānaṁ kil jānīyāt
kamatātkālikaṁ vāpyarthajātaṁ tulyakālamev prakāśet; sarvato viśuddhasya pratiniyat-
deśaviśuddherantaḥplavanāt
vilayanādvicitramapi prakāśet; asamānajātīyajñānāvaraṇakṣayātsamānajātīyajñānāvaraṇīy-
gāthāpañcakaparyantaṁ vyākhyānaṁ karoti
samasta padārthoṁko [jānāti ] jānatā hai [tat jñānaṁ ] us jñānako [kṣāyikaṁ bhaṇitam ] kṣāyik
kahā hai
huā hai
honese vah tātkālik yā atātkālik padārtha -mātrako samakālameṁ hī prakāśit karatā hai;
(kṣāyik jñān) sarvataḥ viśuddha honeke kāraṇ pratiniyat pradeśoṁkī viśuddhi (sarvataḥ viśuddhi)
ke bhītar ḍūb jānese vah sarvataḥ (sarva ātmapradeśoṁse) bhī prakāśit karatā hai; sarva āvaraṇoṁkā
kṣay honese, deś -āvaraṇakā kṣayopaśam na rahanese vah sabako bhī prakāśit karatā hai, sarvaprakār
jñānāvaraṇake kṣayake kāraṇ (-sarva prakārake padārthoṁko jānanevāle jñānake āvaraṇameṁ nimittabhūt
karmake kṣay honese) asarvaprakārake jñānāvaraṇakā kṣayopaśam (-amuk hī prakārake padārthoṁko
jānanevāle jñānake āvaraṇameṁ nimittabhūt karmoṁkā kṣayopaśam) vilayako prāpta honese vah vicitra
ko bhī (-anek prakārake padārthoṁ ko bhī) prakāśit karatā hai; asamānajātīy -jñānāvaraṇake
Page 80 of 513
PDF/HTML Page 113 of 546
single page version
kṣayake kāraṇ) samānajātīy jñānāvaraṇakā kṣayopaśam (-samān jātike hī padārthoṁko
jānanevāle jñānake āvaraṇameṁ nimittabhūt karmoṁkā kṣayopaśam) naṣṭa ho jānese vah viṣam ko bhī
(-asamānajātike padārthoṁko bhī) prakāśit karatā hai
honese kṣāyik jñān avaśyamev sarvadā sarvatra sarvathā sarvako jānatā hai
hī samayameṁ sarva ātmapradeśoṁse samasta dravya -kṣetra -kāl -bhāvako jānatā hai
tene saparyay ek paṇ nahi dravya jāṇavuṁ śakya che
Page 81 of 513
PDF/HTML Page 114 of 546
single page version
jñātā samastajñeyahetukasamastajñeyākāraparyāyapariṇatasakalaikajñānākāraṁ cetanatvāt
bhī [jñātuṁ na śakyaṁ ] jānanā śakya nahīṁ hai
pratyekake atīt, anāgat aur vartamān aise (tīn) prakāroṁse bhedavālī
dāhyākāraparyāyarūp pariṇamit sakal ek
(-ātmā) samastajñeyahetuk samasta jñeyākāraparyāyarūp pariṇamit
Page 82 of 513
PDF/HTML Page 115 of 546
single page version
samastajñeyahetukasamastajñeyākāraparyāyapariṇatasakalaikajñānākāramātmānaṁ cetanatvāt
tato‘nantaguṇāni jīvadravyāṇi, tebhyo‘pyanantaguṇāni pudgaladravyāṇi
pariṇatatr̥ṇaparṇādyākāramātmānaṁ (svakīyasvabhāvaṁ) pariṇamati, tathāyamātmā samastaṁ jñeyaṁ jānan san
samastajñeyahetukasamastajñeyākāraparyāyapariṇatasakalaikākhaṇḍajñānarūpaṁ svakīyamātmānaṁ pariṇamati jānāti
paricchinatti
svakīyamātmānaṁ na pariṇamati na jānāti na paricchinatti
bimbānyapaśyan darpaṇamiv, svakīyadr̥ṣṭiprakāśyān padārthānapaśyan hastapādādyavayavapariṇataṁ svakīy-
dehākāramātmānaṁ
pariṇamit nahīṁ hotā usīprakār samastajñeyahetuk samastajñeyākāraparyāyarūp pariṇamit sakal ek
jñān jisakā ākār hai aise apane rūpameṁ
dāhyākāraparyāyarūp pariṇamit na honese apūrṇarūpase pariṇamit hotā hai
rītise pariṇamit nahīṁ hotī; usī prakār yah ātmā samasta dravya -paryāyarūp samasta jñeyako nahīṁ
jānatā, usakā jñān (samasta jñey jisakā nimitta hai aise) samastajñeyākāraparyāyarūp pariṇamit
na honese apūrṇarūpase pariṇamit hotā hai
arthāt nijako hī pūrṇa rītise anubhav nahīṁ karatā
Page 83 of 513
PDF/HTML Page 116 of 546
single page version
yugapad na jāṇe jīv, to te kem jāṇe sarvane ? 49
hī sāth [na vijānāti ] nahīṁ jānatā [saḥ ] to vah puruṣ [sarvāṇi ] sab ko (-ananta
dravyasamūhako) [kathaṁ jānāti ] kaise jān sakegā ? (arthāt jo ātmadravyako nahīṁ jānatā ho
vah samasta dravyasamūhako nahīṁ jān sakatā)
[yugapad ] ek hī sāth [sarvāṇi anantāni dravyajātāni ] sarva ananta dravya -samūhako [kathaṁ
jānāti ] kaise jān sakegā ?
(-bhedoṁke) nimitta sarva dravyaparyāy haiṁ
Page 84 of 513
PDF/HTML Page 117 of 546
single page version
viśeṣanibandhanabhūtasarvadravyaparyāyān pratyakṣīkuryāt
mānayoḥ svasyāmavasthāyāmanyonyasaṁvalanenātyantamaśakyavivecanatvātsarvamātmani nikhātamiv
pratibhāti
karatā, vah (puruṣ) pratibhāsamay mahāsāmānyake dvārā
sakegā ? (nahīṁ kar sakegā) isase aisā phalit huā ki jo ātmāko nahīṁ jānatā vah
sabako nahīṁ jānatā
aur jñeyakā vasturūpase anyatva hone par bhī pratibhās aur pratibhāsyamānakar apanī avasthāmeṁ
anyonya milan honeke kāraṇ (jñān aur jñey, ātmākī
Page 85 of 513
PDF/HTML Page 118 of 546
single page version
viṣayabhūtāḥ ye‘nantadravyaparyāyāstān kathaṁ jānāti, na kathamapi
satyātmaparijñānaṁ bhavatīti
(jñān) [ na ev nityaṁ bhavati ] nitya nahīṁ hai, [na kṣāyikaṁ ] kṣāyik nahīṁ hai, [na ev
sarvagatam ] aur sarvagat nahīṁ hai
to nitya nahi, kṣāyik nahi ne sarvagat nahi jñān e
Page 86 of 513
PDF/HTML Page 119 of 546
single page version
mapyasadanantadravyakṣetrakālabhāvānākrāntumaśaktatvāt
saṁvedanajñānabhāvanayā kevalajñānaṁ ca jāyate
jinajñān jāṇe yugapade, mahimā aho e jñānano !
nitya nahīṁ hotā tathā karmodayake kāraṇ ek
meṁ (-jānane meṁ ) asamartha honeke kāraṇ sarvagat nahīṁ hai
jinadevakā jñān [yugapat jānāti ] ek sāth jānatā hai [aho hi ] aho ! [jñānasya
māhātmyam ] jñānakā māhātmya !
Page 87 of 513
PDF/HTML Page 120 of 546
single page version
vyaktitvenābhivyaktasvabhāvabhāsikṣāyikabhāvaṁ traikālyen nityamev viṣamīkr̥tāṁ sakalāmapi
sarvārthasaṁbhūtimanantajātiprāpitavaicitryāṁ paricchindadakramasamākrāntānantadravyakṣetrakālabhāvatayā
prakaṭīkr̥tādbhutamāhātmyaṁ sarvagatamev syāt
parijñānasāmarthyābhāvātsarvagataṁ na bhavati
kiyā hai aisā
akramase ananta dravya -kṣetra -kāl -bhāvako prāpta honese jisane adbhut māhātmya pragaṭ kiyā
hai aisā sarvagat hī hai
puruṣ hī sarvajña ho sakatā hai