Page 148 of 513
PDF/HTML Page 181 of 546
single page version
pachayaḥ
so upāyāntar hai
bhinna vastu nahīn hain) [ iti upadeshaḥ ] isaprakār (jinendrakā) upadesh hai
paramasamādhikāle rāgādivikalparahitamānasapratyakṣheṇ cha tamevātmānan parichchhinatti, tathaivānumānen vā
guṇ -paryayono ātamā chhe dravya jin
Page 149 of 513
PDF/HTML Page 182 of 546
single page version
bhūtairaryanta iti vā arthā guṇāḥ, dravyāṇi kramapariṇāmeneyrati dravyaiḥ kramapariṇāmenāryanta iti
vā arthāḥ paryāyāḥ
bhed na daṅkhen to ‘artha’ aise ek hī vāchak (-shabda) se ye tīnon pahichāne jāte hain ]
prāpta karate hain
gnāyante
Page 150 of 513
PDF/HTML Page 183 of 546
single page version
kuṇḍalādayaḥ paryāyāḥ
dravyaguṇaparyāyeṣhu guṇaparyāyāṇān dravyādapr̥uthagbhāvāddravyamevātmā
(-pīlāpan ityādi guṇoṅkā aur kuṇḍal ityādi paryāyoṅkā) suvarṇa hī ātmā hai, usīprakār
un dravya -guṇ -paryāyommen guṇ -paryāyoṅkā dravyase apr̥uthaktva honese unakā dravya hī ātmā hai
(arthāt dravya hī guṇ aur paryāyoṅkā ātmā -svarūp -sarvasva -satya hai)
sarvasva) dravya hī hai
hain) isaliye suvarṇa ‘artha’ hai, vaise dravya ‘artha’; jaise pīlāpan ādi āshrayabhūt suvarṇako prāpta karatā
hai athavā āshrayabhūt suvarṇadvārā prāpta kiye jāte hai (arthāt āshrayabhūt suvarṇa pīlāpan ādiko prāpta karatā
hai) isaliye pīlāpan ādi ‘artha’ hain, vaise guṇ ‘artha’ hain; jaise kuṇḍal ādi suvarṇako kramapariṇāmase
prāpta karate hain athavā suvarṇa dvārā kramapariṇāmase prāpta kiyā jātā hai (arthāt suvarṇa kuṇḍal ādiko
kramapariṇāmase prāpta karatā hai) isaliye kuṇḍal ādi ‘artha’ hain, vaise paryāyen ‘artha’ hain
Page 151 of 513
PDF/HTML Page 184 of 546
single page version
alpa kālamen [sarvaduḥkhamokṣhan prāpnoti ] sarva duḥkhonse mukta ho jātā hai
dr̥uḍhatā pūrvak usakā prahār karatā hai vahī hāthamen talavār liye hue manuṣhyakī bhān̐ti shīghra hī
samasta duḥkhonse parimukta hotā hai; anya (koī) vyāpār (prayatna; kriyā) samasta duḥkhonse
te jīv pāme alpa kāle sarvaduḥkhavimokṣhane. 88
Page 152 of 513
PDF/HTML Page 185 of 546
single page version
is anādi sansāramen mahābhāgyase jineshvaradevake upadesharūpī tīkṣhṇa talavārako prāpta karake bhī jo
jīv moh -rāg -dveṣharūpī shatruon par atidr̥urḥatā pūrvak usakā prahār karatā hai vahī sarva duḥkhonse
mukta hotā hai anyathā nahīn) isīliye sampūrṇa ārambhase (-prayatnapūrvak) mohakā kṣhay karaneke
liye main puruṣhārthakā āshray grahaṇ karatā hūn̐
(-sanyukta) [yadi jānāti ] jānatā hai, [saḥ ] vah [moh kṣhayan karoti ] mohakā kṣhay
karatā hai
pātayati sa ev pāramārthikānākulatvalakṣhaṇasukhavilakṣhaṇānān duḥkhānān kṣhayan karotītyarthaḥ
dravyatvathī sambaddha jāṇe, mohano kṣhay te kare. 89
Page 153 of 513
PDF/HTML Page 186 of 546
single page version
kṣhapayati
karatā hai
[ichchhati ] chāhatā ho to [jinamārgāt ] jinamārgase [guṇaiḥ ] guṇoṅke dvārā [dravyeṣhu ] dravyommen
[ ātmānan paran cha ] sva aur parako [abhigachchhatu ] jāno (arthāt jināgamake dvārā visheṣh
guṇonse aisā vivek karo ki
jinamārgathī dravyo mahīn jāṇo sva -parane guṇ vaḍe. 90
Page 154 of 513
PDF/HTML Page 187 of 546
single page version
labdhavarṇāḥ
pahāy mamātmanyev vartamānenātmīyamātmānan sakalatrikālakalitadhrauvyan dravyan jānāmi
hain aur yah paradravya hain’ aisā vivek karo), joki isaprakār hain :
hai usake dvārā
Page 155 of 513
PDF/HTML Page 188 of 546
single page version
dravyamākāshan dharmamadharman kālan pudgalamātmāntaran cha nishchinomi
dīpaprakāsheṣhviv sambhūyāvasthiteṣhvapi machchaitanyan svarūpādaprachyutamev mān pr̥uthagavagamayati
tataḥ kāraṇādekāpavarak prabodhitānekapradīpaprakāsheṣhviv sambhūyāvasthiteṣhvapi sarvadravyeṣhu mam sahajashuddha-
chidānandaikasvabhāvasya kenāpi sah moho nāstītyabhiprāyaḥ
dhruv dravyake rūpamen jānā, usīprakār avagāhahetutva, gatihetutva ityādi lakṣhaṇonse
nahīn hūn̐, adharma nahīn hūn̐, kāl nahīn hūn̐, pudgal nahīn hūn̐, aur ātmāntar nahīn hūn̐; kyoṅki
sakatā hai
(kyoṅki unamense ek dīpak bujh jāne par usī dīpakakā prakāsh naṣhṭa hotā hai; anya dīpakoṅke prakāsh
naṣhṭa nahīn hote) usīprakār jīvādik anek dravya ek hī kṣhetramen rahate hain phi ra bhī sūkṣhmadr̥uṣhṭise dekhane par
ve sab bhinna -bhinna hī hain, ekamek nahīn hote
Page 156 of 513
PDF/HTML Page 189 of 546
single page version
nahīn hotā (arthāt us shramaṇābhāsake dharma nahīn hotā
(dravyamunitvase) ātmākā daman karatā hai vah vāstavamen shramaṇ nahīn hai; isaliye, jaise jise
shraddhā nahi, te shramaṇ nā; temānthī dharmodbhav nahīn. 91
Page 157 of 513
PDF/HTML Page 190 of 546
single page version
takkālan tammayan ti paṇṇattan, tamhā dhammapariṇado ādā dhammo muṇeyavvo’ iti yadātmano
chāritrasya dharmatvan vyavasthāpitam
abhāvake kāraṇ muni nahīn hai; isaliye jaise jise retī aur svarṇakaṇakā vivek nahīn hai aise
dhūlako dhonevāleko, chāhe jitanā parishram karane par bhī, svarṇakī prāpti nahīn hotī, usīprakār
jise sva aur parakā vivek nahīn hai aise us dravyamuniko, chāhe jitanī dravyamunitvakī
kriyāoṅkā kaṣhṭa uṭhāne par bhī, dharmakī prāpti nahīn hotī
Page 158 of 513
PDF/HTML Page 191 of 546
single page version
pāvadi ṇivvāṇasuhan’ iti nirvāṇasukhasādhanashuddhopayogo‘dhikartumārabdhaḥ, shubhāshubhopayogau cha
virodhinau nirdhvastau, shuddhopayogasvarūpan chopavarṇitan, tatprasādajau chātmano gnānānandau sahajau
samudyotayatā samvedanasvarūpan sukhasvarūpan cha prapañchitam, tadadhunā kathan kathamapi shuddho-
payogaprasāden prasādhya paramanispr̥uhāmātmatr̥uptān pārameshvarīpravr̥uttimabhyupagataḥ kr̥utakr̥utyatāmavāpya
nitāntamanākulo bhūtvā pralīnabhedavāsanonmeṣhaḥ svayam sākṣhāddharma evāsmītyavatiṣhṭhate
dr̥uṣhṭirvidhvansitadarshanamoho yaḥ
shuddhopayogakā adhikār prārambha kiyā, virodhī shubhāshubh upayogako naṣhṭa kiyā (-hey
batāyā), shuddhopayogakā svarūp varṇan kiyā, shuddhopayogake prasādase utpanna honevāle aise
ātmāke sahaj gnān aur ānandako samajhāte hue gnānake svarūpakā aur sukhake svarūpakā
vistār kiyā, use (-ātmāke dharmatvako) ab kisī bhī prakār shuddhopayogake prasādase
hain, (-aise bhāvamen nishchal sthit hote hain) :
Page 159 of 513
PDF/HTML Page 192 of 546
single page version
ityarthaḥ
ārūrḥ hai, [mahātmā shramaṇaḥ ] us mahātmā shramaṇako [dharmaḥ iti visheṣhitaḥ ] (shāstramen) ‘dharma’
kahā hain
vītarāg
Page 160 of 513
PDF/HTML Page 193 of 546
single page version
nityānandaprasarasarase gnānatattve nilīy
sphū rjajjyotiḥsahajavilasadratnadīpasya lakṣhmīm
dhammamādiyadi ‘tavasiddhe ṇayasiddhe’ ityādi vandanā bhaṇyate, namo‘stviti namaskāro bhaṇyate,
“
“
“
“
svayamev dharma huā hai
prasārase rasayukta) aise gnānatattvamen līn hokar, atyanta avichalatāke kāraṇ, daidīpyamān
jyotimay aur sahajarūpase vilasit (-svabhāvase hī prakāshit) ratnadīpakakī niṣhkamp-
prakāshamay shobhāko pātā hai
Page 161 of 513
PDF/HTML Page 194 of 546
single page version
prādurbhūtirna bhavati yathā jātu mohāṅku rasya
tābhyān vibhavaishvaryābhyān sampūrṇamanorathā bhavantīti
pañchavinshatigāthābhirgnānakaṇḍikāchatuṣhṭayābhidhāno dvitīyo‘dhikāraḥ, tatashcha ‘sattāsambaddhede’ ityādi
samyakatvakathanarūpeṇ prathamā gāthā, ratnatrayādhārapuruṣhasya dharmaḥ sambhavatīti ‘jo ṇihadamodiṭṭhī’ ityādi
dvitīyā cheti svatantragāthādvayam, tasya nishchayadharmasañgnatapodhanasya yo‘sau bhaktin karoti tatphalakathanen
‘jo tan diṭṭhā’ ityādi gāthādvayam
mātra bhī utpatti na ho
Page 162 of 513
PDF/HTML Page 195 of 546
single page version
gāthāparyantan sāmānyagneyavyākhyānan, tadanantaran ‘davvan jīvamajīvan’ ityādyekonavinshatigāthāparyantan
visheṣhagneyavyākhyānan, athānantaran ‘sapadesehin samaggo logo’ ityādigāthāṣhṭakaparyantan sāmānyabhedabhāvanā,
[paryāyāḥ ] paryāyen hotī hain
vaḷī dravya -guṇathī paryayo; paryāyamūḍh parasamay chhe. 93
Page 163 of 513
PDF/HTML Page 196 of 546
single page version
samudāyapātanikā
sūchanagāthā cheti pīṭhikābhidhāne prathamasthale svatantragāthāchatuṣhṭayam
gāthātrayaparyantamutpādavyayadhrauvyalakṣhaṇakathanamukhyatā, tatashcha ‘pāḍubbhavadi ya aṇṇo’ ityādigāthādvayen
guṇātmak bhī hain
gnān, darshan, chāritra ityādi jīvadravyake vistāravisheṣh arthāt guṇ hain
Page 164 of 513
PDF/HTML Page 197 of 546
single page version
rūpādīnān gnānādīnān vā svaparapratyayapravartamānapūrvottarāvasthāvatīrṇatāratamyopadarshitasvabhāv-
visheṣhānekatvāpattiḥ
sarva ev padārtho‘vasthāyinā vistārasāmānyasamudāyenābhidhāvatā‘‘yatasāmānyasamudāyen cha
prathamagāthā, dravyeṇ sah guṇaparyāyayorabhedamukhyatven ‘ṇatthi guṇo tti va koī’ ityādi dvitīyā cheti
svatantragāthādvayan, tadanantaran dravyasya dravyārthikanayen sadutpādo bhavati, paryāyārthikanayenāsadityādi-
kathanarūpeṇ ‘evamvihan’ itiprabhr̥uti gāthāchatuṣhṭayan, tatashcha ‘atthi tti ya’ ityādyekasūtreṇ
nayasaptabhaṅgīvyākhyānamiti samudāyen chaturvinshatigāthābhiraṣhṭabhiḥ sthalairdravyanirṇayan karoti
gnānādike
usīprakār sampūrṇa padārtha ‘dravya’ nāmak avasthāyī vistārasāmānyasamudāyase aur dauṛate huye
āyatasāmānyasamudāyase rachit hotā huā dravyamay hī hai
Page 165 of 513
PDF/HTML Page 198 of 546
single page version
guṇātmak ev, tathaiv cha padārtheṣhvavasthāyī vistārasāmānyasamudāyo‘bhidhāvannāyat-
sāmānyasamudāyo vā dravyanāmā guṇairabhinirvartyamāno guṇebhyaḥ pr̥uthaganupalambhād guṇātmak ev
chānekapudgalātmako dvayaṇukastryaṇuk iti samānajātīyo dravyaparyāyaḥ
chānekajīvapudgalātmako devo manuṣhya ityasamānajātīyo dravyaparyāyaḥ
pratipattirguṇātmakaḥ svabhāvaparyāyaḥ, tathaiv cha samasteṣhvapi dravyeṣhu sūkṣhmātmīyātmīyāguru-
nityamapi tadgatamanā bhūtvā
sūtī) to asamānajātīy dravyaparyāy kahalātā hai
yā dauṛatā huā āyatasāmānyasamudāy
anek reshamī aur sūtī paṭoṅke bane hue dvipaṭik, tripaṭik aisī asamānajātīy dravyaparyāy
hai, usīprakār anek jīvapudgalātmak dev, manuṣhya aisī asamānajātīy dravyaparyāy hai
pariṇamit honeke kāraṇ anekatvakī pratipatti guṇātmak svabhāvaparyāy hai, usīprakār samasta
dravyommen apane -apane sūkṣhma agurulaghuguṇ dvārā pratisamay pragaṭ honevālī ṣhaṭsthānapatit
hānivr̥uddhirūp anekatvakī anubhūti vah guṇātmak svabhāvaparyāy hai; aur jaise paṭamen,
Page 166 of 513
PDF/HTML Page 199 of 546
single page version
svabhāvaparyāyaḥ
rūpādīnān gnānādīnān vā svaparapratyayapravartamānapūrvottarāvasthāvatīrṇatāratamyopadarshitasvabhāv-
visheṣhānekatvāpattiḥ guṇātmako vibhāvaparyāyaḥ
yasmātsamyaktvāttat paramārthavinishchayādhigamam
siddhajīvadravyan, tathaiv svakīyasvakīyavisheṣhasāmānyaguṇebhyaḥ sakāshādabhinnatvāt sarvadravyāṇi
guṇātmakāni bhavanti
ānevāle svabhāvavisheṣharūp anekatvakī āpatti vah guṇātmak vibhāvaparyāy hai, usīprakār
samasta dravyommen, rūpādikake yā gnānādike sva -parake kāraṇ pravartamān pūrvottar avasthāmen
honevāle tāratamyake kāraṇ dekhanemen ānevāle svabhāvavisheṣharūp anekatvakī āpatti vah
guṇātmak vibhāvaparyāy hai
Page 167 of 513
PDF/HTML Page 200 of 546
single page version
guṇaparyāyāshcha, tathā sarvadravyeṣhu svabhāvadravyaparyāyāḥ svajātīyavijātīyavibhāvadravyaparyāyāshcha, tathaiv
svabhāvavibhāvaguṇaparyāyāshcha ‘jesin atthi sahāo’ ityādigāthāyān, tathaiv ‘bhāvā jīvādīyā’ ityādi-
gāthāyān cha
ātmasvabhāvamen sthit hain [te ] ve [svakasamayāḥ gnātavyāḥ ] svasamay jānane
ātmasvabhāve sthit je te ‘svakasamay’ gnātavya chhe