Page 208 of 513
PDF/HTML Page 241 of 546
single page version
vistāryate, tathaikasya dravyasya sattāguṇaḥ saddravyan sadguṇaḥ satparyāy iti tredhā vistāryate
yashcha hāraḥ sūtran muktāphalan vā sa na shuklo guṇ itītaretarasya yastasyābhāvaḥ sa tadabhāv-
lakṣhaṇo‘tadbhāvo‘nyatvanibandhanabhūtaḥ, tathaikasmin dravye yaḥ sattāguṇastanna dravyan nānyo guṇo
bhaṇyat iti tadbhāvasya lakṣhaṇamidam
atadbhāv hai
Page 209 of 513
PDF/HTML Page 242 of 546
single page version
sa tadabhāvalakṣhaṇo‘tadbhāvo‘nyatvanibandhanabhūtaḥ
vāchyo na bhavati
‘atadbhāv’ hai, jo ki anyatvakā kāraṇ hai
gnānādiguṇ hai yā siddhatvādi paryāy hai vah astitva guṇ nahīn hai
Page 210 of 513
PDF/HTML Page 243 of 546
single page version
shuddhasattāguṇo vāchyo na bhavati
aur siddhatvādi paryāyako atadbhāv hai, jo ki unamen anyatvakā kāraṇ hai
[iti nirdiṣhṭaḥ ] aisā (jinendradev dvārā) darashāyā gayā hai
Page 211 of 513
PDF/HTML Page 244 of 546
single page version
guṇasyābhāvo dravyamityekasyāpi dravyasyānekatvan syāt
atadbhāv hai; kyoṅki itanese hī anyatvavyavahār (-anyatvarūp vyavahār) siddha hotā hai
abhāv hone par dravyakā abhāv ho jāyagā;
Page 212 of 513
PDF/HTML Page 245 of 546
single page version
mityatrāpyapoharūpatvan syāt
sattāguṇādbhinnan satpr̥uthagdravyāntaran prāpnoti
‘dravyo svabhāve sthit sat chhe’
Page 213 of 513
PDF/HTML Page 246 of 546
single page version
pradeshebhyo bhinnasya muktajīvadravyasyābhāvastathaiv muktajīvadravyapradeshebhyo bhinnasya sattāguṇasyāpyabhāvaḥ
ityubhayashūnyatvan prāpnoti
prayojanādibhedarūpasyātadbhāvasya vivaraṇarūpeṇ tr̥utīyā, tasyaiv dr̥uḍhīkaraṇārthan cha chaturthīti dravyaguṇ-
yorabhedaviṣhaye yuktikathanamukhyatayā gāthāchatuṣhṭayen pañchamasthalan gatam
se avishiṣhṭa (-sattāse abhinna hai aisā) guṇ hai
pariṇām hai; kyoṅki dravyakī
Page 214 of 513
PDF/HTML Page 247 of 546
single page version
rguṇaguṇibhāvaḥ siddhayati
nandaikānubhūtirūpaḥ svasthabhāvastasyotpādaḥ, pūrvoktavikalpajālavināsho vyayaḥ, tadubhayādhārabhūtajīvatvan
dhrauvyamityuktalakṣhaṇotpādavyayadhrauvyātmakajīvadravyasya svabhāvabhūto yo‘sau pariṇāmaḥ
tadevedan vyākhyānam, guṇakathanan punaradhikamiti tātparyam
dravyavidhāyak (-dravyakā rachayitā) guṇ hī hai
Page 215 of 513
PDF/HTML Page 248 of 546
single page version
dravyātpr̥uthagbhūtatven vartate
[dravyatvan punaḥ bhāvaḥ ] aur dravyatva vah bhāv hai (arthāt astitva guṇ hai); [tasmāt ] isaliye
[dravyan svayam sattā ] dravya svayam sattā (astitva) hai
vartatā hai ? nahīn hī vartatā
Page 216 of 513
PDF/HTML Page 249 of 546
single page version
na vidyate
sahāve iti pāṭhāntaram
sadbhāvasambaddha aur asadbhāvasambaddha utpādako [sadā labhate ] sadā prāpta karatā hai
Page 217 of 513
PDF/HTML Page 250 of 546
single page version
hemavat
paryāyaniṣhpādikā vyatirekavyaktīstāstāḥ saṅkrāmato hemnaḥ sadbhāvanibaddha ev prādurbhāvaḥ
paryāyaniṣhpādikābhirvyatirekavyaktibhistābhistābhiḥ prabhavāvasānavarjitā yaugapadyapravr̥uttā dravya-
sadbhāvasambaddha utpād (sat -utpād, vidyamānakā utpād) hai
bājūbandh ityādi paryāy jitane sthāyī, kramashaḥ pravartamān, bājūbandh ityādi paryāyoṅkī utpādak
un -un vyatirekavyaktiyoṅko prāpta honevāle suvarṇakā sadbhāvasambaddha hī utpād hai
utpattivināsh rahit, yugapat pravartamān, dravyakī utpādak anvayashaktiyoṅko prāpta honevāle
Page 218 of 513
PDF/HTML Page 251 of 546
single page version
yaugapadyapravr̥uttā hemaniṣhpādikā anvayashaktiḥ saṅkrāmato hemno‘sadbhāvanibaddha ev prādurbhāvaḥ
māsādyānvayashaktitvamāpannāḥ paryāyān dravīkuryuḥ, tathāṅgadādiparyāyaniṣhpādikābhistābhi-
stābhirvyatirekavyaktibhiryaugapadyapravr̥uttimāsādyānvayashaktitvamāpannābhiraṅgadādiparyāyā api hemī-
kriyeran
jitanī ṭikanevālī, yugapat pravartamān, suvarṇakī utpādak anvayashaktiyoṅko prāpta suvarṇake
asadbhāvayukta hī utpād hai
paryāyoṅko dravya karatā hai (-paryāyoṅkī vivakṣhāke samay bhī vyatirekavyaktiyān̐ anvayashaktirūp
banatī huī paryāyoṅko dravyarūp karatī hain ); jaise bājūbandh ādi paryāyoṅko utpanna karanevālī ve-
ve vyatirekavyaktiyān̐ yugapat pravr̥utti prāpta karake anvayashaktipaneko prāpta karatī huī bājubandh
ityādi paryāyoṅko suvarṇa karatā hai tadnusār
hotī huī, dravyako paryāyen (-paryāyarūp) karatī hain; jaise suvarṇakī utpādak anvayashaktiyān̐
utpād (asat -utpād, avidyamānakā utpād) hai
Page 219 of 513
PDF/HTML Page 252 of 546
single page version
paryāyamātra (-paryāyamātrarūp) karatī hain
dravya to tīnon kālamen vidyamān hai); isaliye dravyārthik nayase to dravyako sat -utpād hai; aur
jab dravyako gauṇ karake paryāyoṅkā mukhyatayā kathan kiyā jātā hai tab jo vidyamān nahīn thā
vah utpanna hotā hai (kyoṅki vartamān paryāy bhūtakālamen vidyamān nahīn thī), isaliye paryāyārthik
nayase dravyake asat -utpād hai
vivakṣhāke samay bhī sat -utpādamen, jo dravya hai ve hī paryāyen hī hain
Page 220 of 513
PDF/HTML Page 253 of 546
single page version
vashyamev bhaviṣhyati
[punaḥ ] parantu [bhūtvā ] manuṣhya devādi hokar [kin ] kyā vah [dravyatvan prajahāti ] dravyatvako
chhoṛ detā hai ? [na jahat ] nahīn chhoṛatā huā vah [anyaḥ kathan bhavati ] anya kaise ho sakatā
hai ? (arthāt vah anya nahīn, vahakā vahī hai
anvayashakti to apatit -avinaṣhṭa -nishchal honese dravya vahakā vahī hai, anya nahīn
dravyāpekṣhāse ananyapanā honese, usake sat -utpād hai,
Page 221 of 513
PDF/HTML Page 254 of 546
single page version
yadyapi nishchayen manuṣhyaparyāye devaparyāye cha samānan tathāpi manujo devo na bhavati
prakārakī sattā) jisake pragaṭ hai aisā vah (jīv), vahī na ho ?
pūrvabhavamen manuṣhya thā aur amuk bhavamen tiryañch thā’ aisā gnān ho sakatā hai
jātā,
hotā huā [ananya bhāvan kathan labhate ] ananyabhāvako kaise prāpta ho sakatā hai ?
chhoṛatā honese ananya
Page 222 of 513
PDF/HTML Page 255 of 546
single page version
dravyasyāsadutpādaḥ
manyanna syāt
utpād hotā hai usamen paryāyabhūt svavyatirekavyaktikā pahale asatpanā honese, paryāyen anya hī
hain
manuṣhyādi paryāyen utpanna hotī hain aisā jīv dravya bhī
un paryāyoṅkā kartā suvarṇa bhī anya hai, isīprakār manuṣhya, dev ityādi paryāyen anya hain, isaliye
un paryāyoṅkā kartā jīvadravya bhī paryāyāpekṣhāse anya hai
ve paryāyen anya anya hain
Page 223 of 513
PDF/HTML Page 256 of 546
single page version
anya hai, [tatkāle tanmayatvāt ] kyoṅki us samay tanmay honese [ananyat ] (dravya paryāyonse)
ananya hai
chhe anya, jethī te samay tadrūp hoī ananya chhe. 114
Page 224 of 513
PDF/HTML Page 257 of 546
single page version
manuṣhyadevasiddhatvaparyāyātmakeṣhu visheṣheṣhu vyavasthitan jīvasāmānyamekamavalokayatāmanav-
lokitavisheṣhāṇān tatsarvan jīvadravyamiti pratibhāti
siddhatvaparyāyātmakān visheṣhānanekānavalokayatāmanavalokitasāmānyānāmanyadanyatpratibhāti,
dravyasya tattadvisheṣhakāle tattadvisheṣhebhyastanmayatvenānanyatvāt
tadā nārakatiryaṅmanuṣhyadevasiddhatvaparyāyeṣhu vyavasthitan jīvasāmānyan jīvasāmānye cha vyavasthitā
nārakatiryaṅmanuṣhyadevasiddhatvaparyāyātmakā visheṣhāshcha tulyakālamevāvalokyante
jīvoṅko ‘vah sab jīv dravya hai’ aisā bhāsit hotā hai
nārakapanā, tiryañchapanā, manuṣhyapanā, devapanā aur siddhapanā
hai, kyoṅki dravya un -un visheṣhoṅke samay tanmay honese un -un visheṣhonse ananya hai
un paryāyarūp visheṣhoṅke samay tanmay honese unase ananya hai
(-dravyārthik tathā paryāyārthik chakṣhuoṅke) dekhā jātā hai tab nārakapanā, tiryañchapanā, manuṣhyapanā,
devapanā aur siddhapanā paryāyommen rahanevālā jīvasāmānya tathā jīvasāmānyamen rahanevālā
nārakapanā -tiryañchapanā -manuṣhyapanā -devapanā aur siddhatvaparyāyasvarūp visheṣh tulyakālamen hī
(ek hī sāth) dikhāī dete hain
Page 225 of 513
PDF/HTML Page 258 of 546
single page version
pratipādanen chaturthīti sadutpādāsadutpādavyākhyānamukhyatayā gāthāchatuṣhṭayen saptamasthalan gatam
prakārakā virodh nahīn hai
chakṣhuse dekhane par dravyake paryāyarūp visheṣh gnāt hote hain, isaliye dravya anya -anya bhāsit
hotā hai
Page 226 of 513
PDF/HTML Page 259 of 546
single page version
pararūpeṇ 2, svapararūpayaugapadyen 3, svapararūpakra meṇ 4, svarūpasvapararūpayaugapadyābhyān 5,
pararūpasvapararūpayaugapadyābhyān 6, svarūpapararūpasvapararūpayaugapadyaiḥ 7, ādishyamānasya svarūpeṇ
shuddhachaitanyan bhāvashchetyuktalakṣhaṇadravyādichatuṣhṭay iti prathamabhaṅgaḥ 1
paryāyase ‘avaktavya’ hai, [kenachit paryāyeṇ tu tadubhayan ] aur kisī paryāyase ‘asti-
nāsti’ [vā ] athavā [anyat ādiṣhṭam ] kisī paryāyase anya tīn bhaṅgarūp kahā
gayā hai
svarūp -pararūpakī yugapat apekṣhāse ‘syāt asti -avaktavya’; (6) pararūpakī aur
svarūp -pararūpakī yugapat apekṣhāse ‘syāt nāsti’, avaktavya; aur (7) svarūpakī,
pararūpakī tathā svarūp -pararūpakī yugapat apekṣhāse ‘syāt asti -nāsti -avaktavya’ hai
paryāyarūpase pariṇat vartamān samay vah kāl hai, aur shuddha chaitanya vah bhāv hai
Page 227 of 513
PDF/HTML Page 260 of 546
single page version
svarūpasvapararūpayaugapadyābhyān sato vaktumashakyasya cha, pararūpasvapararūpayaugapadyābhyāmasato vaktum-
shakyasya cha, svarūpapararūpasvapararūpayaugapadyaiḥ sato‘sato vaktumashakyasya chānantadharmaṇo dravyasyai-
kaikan dharmamāshritya vivakṣhitāvivakṣhitavidhipratiṣhedhābhyāmavatarantī saptabhaṅgikaivakāravishrāntam-
syādastināstyevāvaktavyam
tannayasaptabhaṅgīgnāpanārthamiti bhāvārthaḥ
aur pararūpase kramashaḥ ‘sat aur asat’ hai; (5) jo svarūpase, aur svarūp -pararūpase
yugapat ‘sat aur avaktavya’ hai; (6) jo pararūpase, aur svarūp -pararūpase yugapat
‘asat aur avaktavya’ hai; tathā (7) jo svarūpase par -rūp aur svarūp -pararūpase
yugapat ‘sat’, ‘asat’ aur ‘avaktavya’ hai