Page 228 of 513
PDF/HTML Page 261 of 546
single page version
tr̥utīyā, dravyasya sattādilakṣhaṇatrayasūchanarūpeṇ chaturthīti svatantragāthāchatuṣhṭayen pīṭhikāsthalam
sattāguṇo‘pīti kathanarūpeṇ tr̥utīyā, utpādavyayadhrauvyatve‘pi sattaiv dravyan bhavatīti kathanen chaturthīti
gāthāchatuṣhṭayen sattālakṣhaṇavivaraṇamukhyatā
badalatī rahatī hain, isaprakār) prakāshit karate hain :
niṣhedh kiyā hai
Page 229 of 513
PDF/HTML Page 262 of 546
single page version
syātadbhāvasya vivaraṇarūpeṇ tr̥utīyā, tasyaiv dr̥uḍhīkaraṇārthan chaturthīti gāthāchatuṣhṭayen sattādravyayor-
bhedaviṣhaye yuktikathanamukhyatā
svabhāvaniṣhpanna kriyā nahīn ho so bāt nahīn hai; (arthāt vibhāvasvabhāvase utpanna honevālī rāg-
dveṣhamay kriyā avashya hai
manuṣhyādiparyāyarūp phal utpanna nahīn karatī; rāg -dveṣhamay kriyā to avashya vah phal utpanna
karatī hai
ṭaṅkotkīrṇa nahīn hai; kyoṅki ve paryāyen pūrva -pūrva paryāyoṅke nāshamen pravartamān kriyā phalarūp honese
Page 230 of 513
PDF/HTML Page 263 of 546
single page version
sūtragāthaikā
rāgādipariṇām ev dravyakarmakāraṇatvādbhāvakarma bhaṇyat iti pariṇāmamukhyatven ‘ādā kammamalimaso’
ityādisūtradvayan, tadanantaran ka rmaphalachetanā ka rmachetanā gnānachetaneti trividhachetanāpratipādanarūpeṇ
‘pariṇamadi chedaṇāe’ ityādisūtratrayan, tadanantaran shuddhātmabhedabhāvanāphalan kathayan san ‘kattākaraṇan’
ityādyekasūtreṇopasanharati
kathayati
niṣhphalā tathāpi nānāduḥkhadāyakasvakīyakāryabhūtamanuṣhyādiparyāyanirvartakatvātsaphaleti manuṣhyādi-
paryāyaniṣhpattirevāsyāḥ phalam
Page 231 of 513
PDF/HTML Page 264 of 546
single page version
dharmaḥ, sa kevalagnānādyanantachatuṣhṭayavyaktirūpasya kāryasamayasārasyotpādakatvātsaphalo‘pi naranārakādi-
paryāyakāraṇabhūtan gnānāvaraṇādikarmabandhan notpādayati, tataḥ kāraṇānniṣhphalaḥ
naṣhṭa ho gayā hai aise aṇukī pariṇati dviaṇuk kāryakī niṣhpādak nahīn hai usīprakār, mohake
sāth milanakā nāsh hone par vahī kriyā
abhibhūt karī tiryañch, dev, manuṣhya vā nārak kare. 117.
Page 232 of 513
PDF/HTML Page 265 of 546
single page version
[naran tiryañchan nairayikan vā suran ] manuṣhya, tiryañch, nārak athavā dev (-in paryāyoṅko) [karoti ]
karatā hai
karma hai
honese us (-pudgalakarma) kī kāryabhūt manuṣhyādiparyāyoṅkā abhāv hotā hai
Page 233 of 513
PDF/HTML Page 266 of 546
single page version
tiraskr̥utya vartisthānīyasharīrādhāreṇ dīpashikhāsthānīyanaranārakādiparyāyarūpeṇ pariṇamayati
parābhav karake kī jānevālī manuṣhyādiparyāyen karmake kārya hain
manuṣhyādiparyāyoṅko utpanna karate hain
[te na labdhasvabhāvāḥ ] unhen svabhāvakī upalabdhi nahīn hai
nij karmarūp pariṇamanathī ja svabhāvalabdhi na temane. 118.
Page 234 of 513
PDF/HTML Page 267 of 546
single page version
karmapariṇamanānnāmūrtatvaniruparāgavishuddhimattvasvabhāvamupalabhate
māṇikake svabhāvakā parābhav nahīn hotā tadanusār
vr̥ukṣhoṅkī lambī paṅktirūp) pariṇamit hotā huā ( apane
(apane) amūrtatva aur
isaliye use apane svabhāvakī upalabdhi nahīn hai
karatā, aur svādakī apekṣhāse vr̥ukṣharūp pariṇamit hotā huā apane svādiṣhṭapanerūp svabhāvako
upalabdha nahīn karatā, usīprakār ātmā bhī pradeshakī apekṣhāse svakarmānusār pariṇamit hotā
huā apane amūrtasvarūp svabhāvako upalabdha nahīn karatā aur bhāvakī apekṣhāse svakarmarūp
pariṇamit hotā huā uparāgase rahit vishuddhivālāpanārūp apane svabhāvako upalabdha nahīn
karatā
Page 235 of 513
PDF/HTML Page 268 of 546
single page version
lakṣhaṇasukhāmr̥utāsvādanairmalyādisvakīyaguṇasamūhan na labhat iti
hotā hai; [hi ] kyoṅki [yaḥ bhavaḥ saḥ vilayaḥ ] jo utpād hai vahī vināsh hai;
[sambhav -vilayau iti tau nānā ] aur utpād tathā vināsh, isaprakār ve anek (bhinna) bhī
hain
kāraṇ janam te nāsh chhe; vaḷī janma nāsh vibhinna chhe. 119.
Page 236 of 513
PDF/HTML Page 269 of 546
single page version
svarūpayorekatvāsambhavāttadubhayādhārabhūtan dhrauvyan sambhavati; tato devādiparyāye sambhavati manuṣhyādi-
paryāye vilīyamāne cha ya ev sambhavaḥ sa ev vilay iti kr̥utvā tadubhayādhārabhūtan
dhrauvyavajjīvadravyan sambhāvyat ev
jagati kashchidapi, tasmānnaiv jāyate na chotpadyat iti hetun vadati
aur utpādakā pakṣha phalit hotā hai
hai vahī vināsh hai’ aisā kahā jāne par utpād aur vināshake svarūpakā ekapanā asambhav honese
un donoṅkā ādhārabhūt dhrauvya pragaṭ hotā hai; isaliye devādiparyāyake utpanna hone aur
manuṣhyādiparyāyake naṣhṭa hone par, ‘jo utpād hai vahī vilay hai’ aisā mānanese (is apekṣhāse)
un donoṅkā ādhārabhūt dhrauvyavān jīvadravya pragaṭ hotā hai (-lakṣhamen ātā hai ) isaliye sarvadā
dravyapanese jīv ṭaṅkotkīrṇa rahatā hai
(-donoṅkā bhinna -bhinna) svarūp pragaṭ hotā hai, usīprakār ‘anya utpād hai aur anya vyay
Page 237 of 513
PDF/HTML Page 270 of 546
single page version
chānyaḥ sambhavo‘nyo vilay iti kr̥utvā sambhavavilayavantau devādimanuṣhyādiparyāyau sambhāvyete ev
tataḥ pratikṣhaṇan paryāyairjīvo‘navasthitaḥ
aur vyayakā svarūp pragaṭ hotā hai; isaliye devādiparyāyake utpanna hone par aur
manuṣhyādiparyāyake naṣhṭa hone par, ‘anya utpād hai aur anya vyay hai’ aisā mānanese (is
apekṣhāse) utpād aur vyayavālī devādiparyāy aur manuṣhyādiparyāy pragaṭ hotī hai (-lakṣhamen
ātī hai ); isaliye jīv pratikṣhaṇ paryāyonse anavasthit hai
kisīkā svabhāv keval ekarūp rahanevālā nahīn hai ); [sansāraḥ punaḥ ] aur sansār to
[sansarataḥ ] sansaraṇ karate huye (gol phi rate huye, parivartit hote huye) [dravyasya ] dravyakī
[kriyā ] kriyā hai
sansār to sansaraṇ karatā dravya kerī chhe kriyā. 120.
Page 238 of 513
PDF/HTML Page 271 of 546
single page version
svabhāv keval avichal
hī vaisā hai, (arthāt sansārakā svarūp hī aisā hai ) usamen pariṇaman karate huye dravyakā
pūrvottaradashākā tyāgagrahaṇātmak aisā jo kriyā nāmakā pariṇām hai vah sansārakā svarūp
hai
tethī karam bandhāy chhe; pariṇām tethī karma chhe. 121.
Page 239 of 513
PDF/HTML Page 272 of 546
single page version
karatā hai
doṣh ātā hai
Page 240 of 513
PDF/HTML Page 273 of 546
single page version
hī hai, aur ātmā bhī apane pariṇāmakā karttā honese dravyakarmakā karttā bhī upachārase
hai
iti matā ] karma mānā gayā hai; [tasmāt ] isaliye ātmā [karmaṇaḥ kartā tu na ] dravyakarmakā
karttā to nahīn hai
kiriyā gaṇī chhe karma; tethī karmano kartā nathī. 122.
Page 241 of 513
PDF/HTML Page 274 of 546
single page version
pariṇāmādananyatvāt
pātanikādvayan manasi sampradhārya sūtramidan nirūpayati
tathāvidh pariṇām hai vah jīvamayī hī kriyā hai, kyoṅki sarva dravyoṅkī pariṇāmalakṣhaṇakriyā
ātmamayatā (nijamayatā) se svīkār kī gaī hai; aur phi ra, jo (jīvamayī) kriyā hai vah
ātmāke dvārā svatantratayā
ananya hai; aur jo usakā (-pudgalakā) tathāvidhi pariṇām hai vah pudgalamayī hī kriyā
hai, kyoṅki sarva dravyoṅkī pariṇāmasvarūp kriyā nijamay hotī hai, aisā svīkār kiyā gayā
hai; aur phi ra, jo (pudgalamayī) kriyā hai vah pudgalake dvārā svatantratayā prāpya honese karma
hai
Page 242 of 513
PDF/HTML Page 275 of 546
single page version
karmaphal sambandhī
te gnānaviṣhayak, karmaviṣhayak, karmaph ḷaviṣhayak kahī. 123.
Page 243 of 513
PDF/HTML Page 276 of 546
single page version
bhī pariṇām chetanāko kiñchitmātra bhī nahīn chhoṛatā
karmaphalapariṇati vah karmaphalachetanā hai
rahā ho [karma ] vah karma hai, [tad anekavidhan ] vah anek prakārakā hai; [saukhyan vā duḥkhan vā ]
sukh athavā duḥkh [phalan iti bhaṇitam ] vah karmaphal kahā gayā hai
Page 244 of 513
PDF/HTML Page 277 of 546
single page version
dravyakarmopādhisānnidhyasadbhāvātkarma tasya phalan saukhyalakṣhaṇābhāvādvikr̥utibhūtan duḥkham
ek hī sāth prakāshit hote hain, usīprakār) jisamen ek hī sāth sva -parākār avabhāsit hote
hain, aisā arthavikalpa vah gnān hai
Page 245 of 513
PDF/HTML Page 278 of 546
single page version
rāgarūpan shubhopayogalakṣhaṇan karma tasya phalan chakravartyādipañchendriyabhogānubhavarūpan, tachchāshuddhanishchayen
sukhamapyākulotpādakatvāt shuddhanishchayen duḥkhamev
karma
jisakā lakṣhaṇ hai aisā svabhāvabhūt sukh hai; aur dravyakarmarūp upādhimen yukta honese jo
aupādhik shubhāshubhabhāvarūp karma hotā hai, usakā phal vikārabhūt duḥkh hai, kyoṅki usamen
anākulatā nahīn, kintu ākulatā hai
tethī karamaph ḷa, karma tem ja gnān ātmā jāṇaje. 125.
Page 246 of 513
PDF/HTML Page 279 of 546
single page version
chetanāsvarūp honese gnān, karma aur karmaphalarūp honeke svabhāvavālā hai, kyoṅki chetanā tanmay
(gnānamay, karmamay athavā karmaphalamay) hotī hai
hue (arthāt ātmākī shuddhatāke nirṇayakī prashansā karate hue
Page 247 of 513
PDF/HTML Page 280 of 546
single page version
huā [anyat ] anyarūp [na ev pariṇamati ] pariṇamit hī nahīn ho, [shuddhan ātmānan ] to vah
shuddha ātmāko [labhate ] upalabdha karatā hai
karatā hai; parantu anya koī (puruṣh) aise shuddha ātmāko upalabdha nahīn karatā
dūsarī
muni anyarūp nav pariṇame, prāpti kare shuddhātmanī. 126.