Page 248 of 513
PDF/HTML Page 281 of 546
single page version
vikāro‘hamāsan sansārī, tadāpi na nām mam ko‘pyāsīt
rūpamahamek ev phalan chāsmi
aise spha ṭik maṇikī bhān̐ti
svabhāvake dvārā sādhakatam (-utkr̥uṣhṭasādhan) thā; main akelā hī karma thā, kyoṅki main akelā
hī uparakta chaitanyarūp pariṇamit honeke svabhāvake kāraṇ ātmāse prāpya (-prāpta hone yogya)
thā; aur main akelā hī sukhase viparīt lakṣhaṇavālā, ‘duḥkh’ nāmak karmaphal thā
Page 249 of 513
PDF/HTML Page 282 of 546
single page version
visphu ritasuvishuddhasahajātmavr̥uttiḥ spha ṭikamaṇiriv vishrāntaparāropitavikāro‘hamekāntenāsmi
mumukṣhuḥ
ev cha suvishuddhachitpariṇamanasvabhāvenātmanā prāpyaḥ karmāsmi; ahamek ev cha suvishuddha-
chitpariṇamanasvabhāvasya niṣhpādyamanākulatvalakṣhaṇan saukhyākhyan karmaphalamasmi
bhān̐ti
bhī nahīn hai
hūn̐, kyoṅki main akelā hī suvishuddha chaitanyarūp svabhāvase sādhakatam hūn̐; main akelā hī karma
hūn̐, kyoṅki main akelā hī suvishuddha chaitanyarūp pariṇamit honeke svabhāvake kāraṇ ātmāse
prāpya hūn̐ aur main akelā hī anākulatā lakṣhaṇavālā, ‘sukh’ nāmak karmaphal hūn̐
honese), use paradravyarūp pariṇati kiñchit nahīn hotī; aur paramāṇukī bhān̐ti (jaise
Page 250 of 513
PDF/HTML Page 283 of 546
single page version
luṇṭāk utkaṭavivekaviviktatattvaḥ
saṅkīrṇa na honese suvishuddha hotā hai
hai (arthāt samasta paryāyoṅko dravyake bhītar ḍūbā huā dikhāyā hai )
dvārā tattvako (ātmasvarūpako)
Page 251 of 513
PDF/HTML Page 284 of 546
single page version
bhrāntidhvansādapi cha suchirāllabdhashuddhātmatattvaḥ
sthāsyatyudyatsahajamahimā sarvadā mukta ev
dvitīyā cheti ‘logālogesu’ ityādisūtradvayen pañchamasthalam
appadeso’ ityādigāthādvayen ṣhaṣhṭhasthalam
kiyā hai
Page 252 of 513
PDF/HTML Page 285 of 546
single page version
[pudgaladravyapramukhaḥ achetanaḥ ] pudgaladravyādik achetan dravya ve [ajīvaḥ bhavati ] ajīv
hain
jīvatvarūp aur ajīvatvarūp visheṣhako prāpta hotā hai
pudgalapramukh je chhe achetan dravya, teh ajīv chhe. 127.
Page 253 of 513
PDF/HTML Page 286 of 546
single page version
dravyavr̥uttirūpeṇopayogen cha nirvr̥uttatvamavatīrṇan pratibhāti sa jīvaḥ
tvādupayogamayaḥ
tathā chetanāpariṇāmalakṣhaṇ,
rahanevālī,
chetanārahit honese achetan hai vah ajīv hai
jīv -pudgalothī yukta chhe, te sarvakāḷe lok chhe. 128.
Page 254 of 513
PDF/HTML Page 287 of 546
single page version
tadgatisthitinibandhanabhūtau cha dharmā‘dharmāvabhivyāpyāvasthitau, sarvadravyavartanānimittabhūtashcha kālo
nityadurlalitastattāvadākāshan sheṣhāṇyasheṣhāṇi dravyāṇi chetyamīṣhān samavāy ātmatven svalakṣhaṇan
jīvāshchetthambhūtajīvapudgalairnibaddhaḥ sambaddho bhr̥utaḥ pudgalajīvanibaddhaḥ
aur kālase samr̥uddha hai, [saḥ ] vah [sarvakāle tu ] sarvakālamen [lokaḥ ] lok hai
ākāshasvarūpapanā) hai
unhen, gati -sthitimen nimittabhūt dharma tathā adharma vyāpta hokar rahate hain aur (jahān̐ jitanemen) sarva
dravyoṅko vartanāmen nimittabhūt kāl sadā vartatā hai, vah utanā ākāsh tathā sheṣh samasta
Page 255 of 513
PDF/HTML Page 288 of 546
single page version
so‘lokaḥ
nahīn vartatā, utanā keval ākāsh jisakā sva -panese svalakṣhaṇ hai, vah alok hai
se [utpādasthitibhaṅgāḥ ] utpād, dhrauvya aur vyay [jāyante ] hote hain
pariṇām dvārā, bhed vā saṅghāt dvārā thāy chhe. 129
Page 256 of 513
PDF/HTML Page 289 of 546
single page version
tiṣhṭhamānabhajyamānāḥ kriyāvantashcha bhavanti
bhavāntarasaṅkramaṇātsakriyatvan bhaṇyate
rūpeṇ vināshe sati kevalagnānādyanantachatuṣhṭayavyaktilakṣhaṇen paramakāryasamayasārarūpeṇ svabhāvavyañjan-
paryāyeṇ kr̥utvā yo‘sāvutpādaḥ sa bhedādev bhavati, na saṅghātāt
utpanna hote hain, ṭikate hain aur naṣhṭa hote hain
parispandake dvārā
hote hain
Page 257 of 513
PDF/HTML Page 290 of 546
single page version
tiṣhṭhamānabhajyamānāḥ kriyāvantashcha bhavanti
bhūten
vishiṣhṭa (-dravyase atadbhāvake dvārā bhinna aise) [mūrtāmūrtāḥ ] mūrta -amūrta [guṇāḥ ] guṇ
[gneyāḥ ] jānane chāhiye
te jāṇ mūrta -amūrta guṇ, atatpaṇāthī vishiṣhṭa je. 130.
Page 258 of 513
PDF/HTML Page 291 of 546
single page version
vishiṣhṭāḥ santo liṅgaliṅgiprasiddhau taliṅgatvamupaḍhaukante
ime amūrtā iti teṣhān visheṣho nishcheyaḥ
guṇānān taiḥ pradeshaiḥ sah yadā sañgnālakṣhaṇaprayojanādibhedaḥ kriyate tadā punaratadbhāvo bhaṇyate, tenātadbhāven
sañgnādibhedarūpeṇ svakīyasvakīyadravyeṇ sah vishiṣhṭā bhinnā iti, dvitīyavyākhyānen punaḥ svakīy-
dravyeṇ sah tadbhāven tanmayatvenānyadravyādvishiṣhṭā bhinnā ityabhiprāyaḥ
2. liṅgī = liṅgavālā, (visheṣhaguṇ vah liṅg
visheṣh (-bhed) hain; aur isīliye mūrta tathā amūrta dravyoṅkā mūrtatva -amūrtatvarūp tadbhāvake dvārā
vishiṣhṭatva honese unamen is prakārake bhed nishchit karanā chāhiye ki ‘yah mūrta guṇ hain aur yah
amūrtaguṇ hain’
Page 259 of 513
PDF/HTML Page 292 of 546
single page version
lakṣhaṇamuktam
[guṇāḥ ] guṇ [amūrtāḥ gnātavyāḥ ] amūrta jānanā chāhiye
sheṣh sabhī dravya amūrta hain
dravyo amūrtik jeh tenā guṇ amūrtik jāṇaje. 131.
chhe varṇa tem ja gandh vaḷī ras -sparsha pudgaladravyane,
Page 260 of 513
PDF/HTML Page 293 of 546
single page version
hote hain; [chitraḥ shabdaḥ ] jo vividh prakārakā shabda hai [saḥ ] vah [pudgal ] pudgal arthāt
paudgalik paryāy hai
sthūlaparyāyarūp pr̥ithvīskandh takake samasta pudgalake, avisheṣhatayā visheṣh guṇoṅke rūpamen hote
hain; aur unake mūrta honeke kāraṇ hī, (pudgalake atirikta) sheṣh dravyoṅke na honese ve
pudgalako batalāte hain
Page 261 of 513
PDF/HTML Page 294 of 546
single page version
lakṣhaṇabhūtan yathāsambhavan sarvapudgaleṣhu sādhāraṇam
gamyamāgamagamyan cha
snigdhaguṇābhāve bandhane‘sati paramāṇupudgalāvasthāyān shuddhatvamiti
kabhī hī hotā hai, aur nitya nahīn hai, isaliye) shabda vah guṇ nahīn hai
shabdaparyāyakā nahīn
Page 262 of 513
PDF/HTML Page 295 of 546
single page version
vyaktagandharasavarṇānāmapjyotirudaramarutāmārambhadarshanāt
hotī hai usīprakār shabdarūp pudgalaparyāy bhī sabhī indriyonse gnāt honī chāhiye’’ (aisā tarka
kiyā jāy to) aisā bhī nahīn hai; kyoṅki pānī (pudgalakī paryāy hone par bhī) ghrāṇendriyakā
viṣhay nahīn hai; agni (pudgalakī paryāy hone par bhī) ghrāṇendriy tathā rasanendriyakā viṣhay nahīn
hai aur vāyu (pudgalakī paryāy hone parabhī) ghrāṇ, rasanā tathā chakṣhuindriyakā viṣhay nahīn hai
ras rahit hai (isaliye nāk, jībhase agrāhya hai ) aur vāyu gandh, ras tathā varṇa rahit hai
(isaliye nāk, jībh tathā ān̐khonse agrāhya hai ); kyoṅki sabhī pudgal sparshādi
(2) araṇiko aur (3) jau ko jo pudgal utpanna karate hain unhīn ke dvārā (1) jisakī gandh
avyakta hai aise pānīkī, (2) jisakī gandh tathā ras avyakta hai aisī agnikī aur
(3) jisakī gandh, ras tathā varṇa avyakta hai aisī udaravāyukī utpatti hotī dekhī jātī hai
aur (3) jau men rahanevāle chāron guṇ (1) pānīmen, (2) agnimen aur (3) vāyumen hone chāhiye
hain
Page 263 of 513
PDF/HTML Page 296 of 546
single page version
kahīn virodhako prāpta nahīn hotī
vaḷī sthānakāraṇatārūpī guṇ jāṇ dravya adharmano. 133.
chhe kāḷano guṇ vartanā upayog bhākhyo jīvamān,
e rīt mūrtivihīnanā guṇ jāṇavā saṅkṣhepamān. 134.
Page 264 of 513
PDF/HTML Page 297 of 546
single page version
jīvapudgalānān sthānahetutvamadharmasya, asheṣhasheṣhadravyāṇān pratiparyāyan samayavr̥uttihetutvan kālasya,
chaitanyapariṇāmo jīvasya
dharmadravyan nishchinoti
guṇ [sthānakāraṇatā ] sthānakāraṇatā hai
chāhiye
hai
Page 265 of 513
PDF/HTML Page 298 of 546
single page version
tādanyatra lokāsaṅkhyeyabhāgamātratvājjīvasya, lokālok sīmno‘chalitatvādākāshasya, viruddha-
kāryahetutvādadharmasyāsambhavaddharmamadhigamayati
jjīvasya, lokālokasīmno‘chalitatvādākāshasya, viruddhakāryahetutvāddharmasya chāsambhavadadharmamadhi-
manuṣhṭhānan cha kartavyamiti
(sarvavyāpak) na honese unake vah sambhav nahīn hai
hain isaliye unake vah sambhav nahīn hai; jīv samudghātako chhoṛakar anyatra lokake asaṅkhyātaven
bhāg mātra hai, isaliye usake vah sambhav nahīn hai, lok -alokakī sīmā achalit honese
ākāshako vah sambhav nahīn hai aur viruddha kāryakā hetu honese adharmako vah sambhav nahīn hai
samudghātako chhoṛakar anya kālamen lokake asaṅkhyātaven bhāgamen hī rahatā hai, isaliye vah bhī
lok tak gamanamen nimitta nahīn ho sakatā; yadi ākāsh gatimen nimitta ho to jīv aur
pudgaloṅkī gati alokamen bhī hone lage, jisase lokākāshakī maryādā hī na rahegī; isaliye
gatihetutva ākāshakā bhī guṇ nahīn hai; adharma dravya to gatise viruddha sthitikāryamen nimittabhūt
hai, isaliye vah bhī gatimen nimitta nahīn ho sakatā
hai; jīv samudghātako chhoṛakar anyatra lokake asaṅkhyātaven bhāg mātra hai, isaliye usake vah
sambhav nahīn hai; lok aur alokakī sīmā achalit honese ākāshake vah sambhav nahīn hai, aur
Page 266 of 513
PDF/HTML Page 299 of 546
single page version
vah (samayavr̥uttihetupanā) sambhavit nahīn hai
jīv aur pudgaloṅko gati karanemen nimittabhūt koī dravya honā chāhiye; vah dravya lokavyāpī
dharmadravya hai
pariṇamanamen nimittabhūt koī dravya honā chāhiye; vah dravya asaṅkhyāt kālāṇu hain
Page 267 of 513
PDF/HTML Page 300 of 546
single page version
pradeshatvātpudgalasya, sakalalokavyāpyasaṅkhyeyapradeshaprastārarūpatvād
[asaṅkhyātāḥ ] asaṅkhyāt arthāt anek hain; [kālasya ] kālake [pradeshāḥ iti ] pradesh [na
santi ] nahīn hain
pradeshamātra (-ekapradeshī) honese apradeshī hai tathāpi, do pradeshonse lekar saṅkhyāt, asaṅkhyāt,
aur anantapradeshomvālī paryāyoṅkī apekṣhāse anishchit pradeshavālā honese pradeshavān hai; sakal
lokavyāpī asaṅkhya pradeshoṅke
chhe svapradesh anek, nahi varte pradesho kāḷane. 135.