Pravachansar-Hindi (simplified iso15919 transliteration). Gatha: 210-222.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 22 of 28

 

Page 388 of 513
PDF/HTML Page 421 of 546
single page version

sāmāyikasanyamavikalpatvāt shramaṇānān mūlaguṇā ev . teṣhu yadā nirvikalpasāmāyik-
sanyamādhirūḍhatvenānabhyastavikalpatvātpramādyati tadā kevalakalyāṇamātrārthinaḥ kuṇḍalavalayāṅgulī-
yādiparigrahaḥ kil shreyān, na punaḥ sarvathā kalyāṇalābh eveti sampradhārya vikalpenātmān-
mupasthāpayan chhedopasthāpako bhavati
..208 . 209..
athāsya pravrajyādāyak iv chhedopasthāpakaḥ paro‘pyastītyāchāryavikalpapragnāpan-
dvāreṇopadishati
liṅgaggahaṇe tesin guru tti pavvajjadāyago hodi .
chhedesūvaṭṭhavagā sesā ṇijjāvagā samaṇā ..210..
paramasāmāyikābhidhānen nishchayaikavraten mokṣhabījabhūten mokṣhe jāte sati sarve prakaṭā bhavanti . ten
kāraṇen tadev sāmāyikan mūlaguṇavyaktikāraṇatvāt nishchayamūlaguṇo bhavati . yadā punarnirvikalpasamādhau
samartho na bhavatyayan jīvastadā yathā ko‘pi suvarṇārthī puruṣhaḥ suvarṇamalabhamānastaparyāyānapi kuṇḍalādīn
gr̥uhṇāti, na cha sarvathā tyāgan karoti; tathāyan jīvo‘pi nishchayamūlaguṇābhidhānaparamasamādhyabhāve

chhedopasthānan chāritran gr̥uhṇāti
. chhede satyupasthāpanan chhedopasthāpanam . athavā chheden vratabhedenopasthāpanan
chhedopasthāpanam . tachcha saṅkṣhepeṇ pañchamahāvratarūpan bhavati . teṣhān vratānān cha rakṣhaṇārthan pashchasamityādibheden
punaraṣhṭāvinshatimūlaguṇabhedā bhavanti . teṣhān cha mūlaguṇānān rakṣhaṇārthan dvāvinshatiparīṣhahajayadvādashavidh-
tapashcharaṇabheden chatustrinshaduttaraguṇā bhavanti . teṣhān cha rakṣhaṇārthan devamanuṣhyatiryagachetanakr̥utachaturvidhopasarga-
jayadvādashānuprekṣhābhāvanādayashchetyabhiprāyaḥ ..208.209.. evan mūlottarguṇakathanarūpeṇ dvitīyasthale
honese shramaṇoṅke mūlaguṇ hī hain . jab (shramaṇ) nirvikalpa sāmāyikasanyamamen ārūrḥatāke kāraṇ
jisamen vikalpoṅkā abhyās (sevan) nahīn hai aisī dashāmense chyut hotā hai, tab
‘kevalasuvarṇamātrake arthīko kuṇḍal, kaṅkaṇ, aṅgūṭhī ādiko grahaṇ karanā (bhī) shrey hai,
kintu aisā nahīn hai ki (kuṇḍal ityādikā grahaṇ kabhī na karake) sarvathā svarṇakī hī prāpti
karanā hī shrey hai’ aisā vichār karake mūlaguṇommen vikalparūpase (bhedarūpase) apaneko sthāpit
karatā huā chhedopasthāpak hotā hai
..208209..
ab inake (shramaṇake) pravrajyādāyakakī bhān̐ti chhedopasthāpak par (dūsarā) bhī hotā hai
aisā, āchāryake bhedoṅke pragnāpan dvārā upadesh karate hain :
je liṅgagrahaṇe sādhupad denār te guru jāṇavā;
chhedadvaye sthāpan kare te sheṣh muni niryāpakā. 210
.

Page 389 of 513
PDF/HTML Page 422 of 546
single page version

liṅgagrahaṇe teṣhān gururiti pravrajyādāyako bhavati .
chhedayorupasthāpakāḥ sheṣhā niryāpakāḥ shramaṇāḥ ..210..
yato liṅgagrahaṇakāle nirvikalpasāmāyikasanyamapratipādakatven yaḥ kilāchāryaḥ
pravrajyādāyakaḥ sa guruḥ, yaḥ punaranantaran savikalpachchhedopasthāpanasanyamapratipādakatven chhedan
pratyupasthāpakaḥ sa niryāpakaḥ, yo‘pi chhinnasanyamapratisandhānavidhānapratipādakatven chhede
satyupasthāpakaḥ so‘pi niryāpak ev
. tatashchhedopasthāpakaḥ paro‘pyasti ..210..
sūtradvayan gatam . athāsya tapodhanasya pravrajyādāyak ivānyo‘pi niryāpakasañgno gururasti iti
guruvyavasthān nirūpayatiliṅgaggahaṇe tesin liṅgagrahaṇe teṣhān tapodhanānān guru tti hodi gururbhavatīti . sa
kaḥ . pavvajjadāyago nirvikalpasamādhirūpaparamasāmāyikapratipādako yo‘sau pravrajyādāyakaḥ sa ev
dīkṣhāguruḥ, chhedesu a vaṭṭagā chhedayoshcha vartakāḥ ye sesā ṇijjāvagā samaṇā te sheṣhāḥ shramaṇā niryāpakā bhavanti
shikṣhāguravashcha bhavantīti . ayamatrārthaḥnirvikalpasamādhirūpasāmāyikasyaikadeshen chyutirekadeshachchhedaḥ,
anvayārtha :[liṅgagrahaṇe ] liṅgagrahaṇake samay [pravrajyādāyakaḥ bhavati ] jo
pravrajyā (dīkṣhā) dāyak hain vah [teṣhān guruḥ iti ] unake guru hain aur [chhedayonḥ upasthāpakāḥ ]
jo
1chhedadvayamen upasthāpak hain (arthāt (1)jo bhedommen sthāpit karate hain tathā (2)jo
sanyamamen chhed hone par punaḥ sthāpit karate hain ) [sheṣhāḥ shramaṇāḥ ] ve sheṣh shramaṇ [niryāpakāḥ ]
2niryāpak hain ..210..
ṭīkā :jo āchārya liṅgagrahaṇake samay nirvikalpa sāmāyikasanyamake pratipādak
honese pravrajyādāyak hain, ve guru hain; aur tatpashchāt tatkāl hī jo (āchārya) savikalpa
chhedopasthāpanāsanyamake pratipādak honese ‘chhedake prati upasthāpak (bhedamen sthāpit karanevāle)’
hain, ve niryāpak hain; usīprakār jo (āchārya)
3chhinna sanyamake 4pratisandhānakī vidhike pratipādak
honese ‘chhed hone par upasthāpak (-sanyamamen chhed hone par usamen punaḥ sthāpit karanevāle)’ hain,
ve bhī niryāpak hī hain
. isaliye 3chhedopasthāpak, par bhī hote hain ..210..
1. chhedadvay = do prakārake chhed . [yahān̐ (1) sanyamamen jo 28 mūlaguṇarūp bhed hote hain use bhī chhed kahā
hai aur (2) khaṇḍan athavā doṣhako bhī chhed kahā hai .]]
2. niryāpak = nirvāh karanevālā; sadupadeshase dr̥urḥ karanevālā; shikṣhāguru, shrutaguru .
3. chhinna = chhedako prāpta; khaṇḍit; ṭūṭā huā, doṣh prāpta .
4. pratisandhān = punaḥ joṛ denā vah; doṣhoṅko dūr karake ekasā (doṣh rahit) kar denā vah .
5. chhedopasthāpakake do artha hain : (1) jo ‘chhed (bhed) ke prati upasthāpak’ hai, arthāt jo 28 mūlaguṇarūp
bhedoṅko samajhākar usamen sthāpit karatā hai vah chhedopasthāpak hai; tathā (2) jo ‘chhedake hone par
upasthāpak’ hai, arthāt sanyamake chhinna (khaṇḍit) hone par usamen punaḥ sthāpit karatā hai, vah bhī
chhedopasthāpak hai
.

Page 390 of 513
PDF/HTML Page 423 of 546
single page version

ath chhinnasanyamapratisandhānavidhānamupadishati
payadamhi samāraddhe chhedo samaṇassa kāyacheṭṭhamhi .
jāyadi jadi tassa puṇo āloyaṇapuvviyā kiriyā ..211..
chheduvajutto samaṇo samaṇan vavahāriṇan jiṇamadamhi .
āsejjālochittā uvadiṭṭhan teṇ kāyavvan ..212..
prayatāyān samārabdhāyān chhedaḥ shramaṇasya kāyacheṣhṭāyām .
jāyate yadi tasya punarālochanapūrvikā kriyā ..211..
chhedopayuktaḥ shramaṇaḥ shramaṇan vyavahāriṇan jinamate .
āsādyālochyopadiṣhṭan ten kartavyam ..212..
sarvathā chyutiḥ sak lachchhed iti deshasakalabheden dvidhā chhedaḥ . tayoshchhedayorye prāyashchittan datvā samveg-
vairāgyajanakaparamāgamavachanaiḥ samvaraṇan kurvanti te niryāpakāḥ shikṣhāguravaḥ shrutaguravashcheti bhaṇyante .
dīkṣhādāyakastu dīkṣhāgururityabhiprāyaḥ ..210.. ath pūrvasūtroktachchhedadvayasya prāyashchittavidhānan kathayati
payadamhi samāraddhe chhedo samaṇassa kāyacheṭṭhamhi jāyadi jadi prayatāyān samārabdhāyān chhedaḥ shramaṇasya kāyacheṣhṭāyān
jāyate yadi chet . ath vistaraḥchhedo jāyate yadi chet . svasthabhāvachyutilakṣhaṇaḥ chhedo bhavati . kasyām .
kāyacheṣhṭāyām . kathambhūtāyām . prayatāyān svasthabhāvalakṣhaṇaprayatnaparāyān samārabdhāyān ashanashayanayān-
ab chhinnasanyamake pratisandhānakī vidhikā upadesh karate hain :
anvayārtha :[yadi ] yadi [shramaṇasya ] shramaṇake [prayatāyān ] 1prayatnapūrvak
[samārabdhāyān ] kī jānevālī [kāyacheṣhṭāyān ] kāyacheṣhṭāmen [chhedaḥ jāyate ] chhed hotā
1. munike (munitvochit) shuddhopayog vah antaraṅg athavā nishchayaprayatna hai, aur us shuddhopayogadashāmen pravartamān
(haṭharahit) dehacheṣhṭādi sambandhī shubhopayog vah bahiraṅg athavā vyavahāraprayatna hai . [jahān̐ shuddhopayogadashā nahīn
hotī vahān̐ shubhopayog haṭhasahit hotā hai; vah shubhopayog vyavahārprayatnako bhī prāpta nahīn hotā . ]
jo chhed thāy prayatna sah kr̥ut kāyanī cheṣhṭā viṣhe,
ālochanāpūrvak kriyā kartavya chhe te sādhune. 211
.
chhedopayukta muni, shramaṇ vyavahāravigna kane jaī,
nij doṣh ālochan karī, shramaṇopadiṣhṭa kare vidhi. 212
.

Page 391 of 513
PDF/HTML Page 424 of 546
single page version

hai to [tasya punaḥ ] use to [ālochanāpūrvikā kriyā ] 1ālochanāpūrvak kriyā karanā
chāhiye .
[shramaṇaḥ chhedopayuktaḥ ] (kintu) yadi shramaṇ chhedamen upayukta huā ho to use
[jinamat ] jainamatamen [vyavahāriṇan ] vyavahārakushal [shramaṇan āsādya ] shramaṇake pās jākar
[ālochya ]
2ālochanā karake (apane doṣhakā nivedan karake), [ten upadiṣhṭan ] ve jaisā
upadesh den vah [kartavyam ] karanā chāhiye ..211 -212..
ṭīkā :sanyamakā chhed do prakārakā hai; bahiraṅg aur antaraṅg . usamen mātra kāyacheṣhṭā
sambandhī vah bahiraṅg hai aur upayog sambandhī vah antaraṅg hai . usamen, yadi bhalībhān̐ti uparyukta
shramaṇake prayatnakr̥ut kāyacheṣhṭākā kathañchit bahiraṅg chhed hotā hai, to vah sarvathā antaraṅg chhedase
rahit hai isaliye ālochanāpūrvak kriyāse hī usakā pratīkār (ilāj) hotā hai
. kintu yadi
vahī shramaṇ upayogasambandhī chhed honese sākṣhāt chhedamen hī upayukta hotā hai to jinokta
vyavahāravidhimen kushal shramaṇake āshrayase, ālochanāpūrvak, unake dvārā upadiṣhṭa anuṣhṭhān dvārā
(sanyamakā) pratisandhān hotā hai
.
1. ālochanā = sūkṣhmatāse dekh lenā vah, sūkṣhmatāse vichāranā vah, ṭhīk dhyānamen lenā vah .
2. nivedan; kathan . [211 vīn gāthāmen ālochanākā pratham artha ghaṭit hotā hai aur 212 vīn men dūsarā ]
dvividhaḥ kil sanyamasya chhedaḥ, bahiraṅgo‘ntaraṅgashcha . tatra kāyacheṣhṭāmātrādhikr̥uto
bahiraṅgaḥ, upayogādhikr̥utaḥ punarantaraṅgaḥ . tatra yadi samyagupayuktasya shramaṇasya prayatnasamār-
bdhāyāḥ kāyacheṣhṭāyāḥ kathañchidbahiraṅgachchhedo jāyate tadā tasya sarvathāntaraṅgachchhedavarjitatvādā-
lochanapūrvikayā kriyayaiv pratīkāraḥ
. yadā tu sa evopayogādhikr̥utachchhedatven sākṣhāchchhed
evopayukto bhavati tadā jinoditavyavahāravidhividagdhashramaṇāshrayayālochanapūrvakatadupadiṣhṭānuṣhṭhānen
pratisandhānam
..211.212..
sthānādiprārabdhāyām . tassa puṇo āloyaṇapuvviyā kiriyā tasya punarālochanapūrvikā kriyā . tadākāle
tasya tapodhanasya svasthabhāvasya bahiraṅgasahakārikāraṇabhūtā pratikramaṇalakṣhaṇālochanapūrvikā punaḥ kriyaiv
prāyashchittan pratikāro bhavati, na chādhikam
. kasmāditi chet . abhyantare svasthabhāvachalanābhāvāditi
prathamagāthā gatā . chhedapautto samaṇo chhede prayuktaḥ shramaṇo, nirvikārasvasamvittibhāvanāchyutilakṣhaṇachchheden
yadi chet prayuktaḥ sahitaḥ shramaṇo bhavati . samaṇan vavahāriṇan jiṇamadamhi shramaṇan vyavahāriṇan jinamate, tadā
jinamate vyavahāragnan prāyashchittakushalan shramaṇan āsejja āsādya prāpya, na kevalamāsādya ālochittā
niḥprapañchabhāvenālochya doṣhanivedanan kr̥utvā . uvadiṭṭhan teṇ kāyavvan upadiṣhṭan ten kartavyam . ten prāyashchitta-
parignānasahitāchāryeṇ nirvikārasvasamvittibhāvanānukūlan yadupadiṣhṭan prāyashchittan tatkartavyamiti sūtra-
tātparyam
..211.212.. evan guruvyavasthākathanarūpeṇ prathamagāthā, tathaiv prāyashchittakathanārthan gāthādvay-

Page 392 of 513
PDF/HTML Page 425 of 546
single page version

ath shrāmaṇyasya chhedāyatanatvāt paradravyapratibandhāḥ pratiṣhedhyā ityupadishati
adhivāse va vivāse chhedavihūṇo bhavīy sāmaṇṇe .
samaṇo viharadu ṇichchan pariharamāṇo ṇibandhāṇi ..213..
adhivāse vā vivāse chhedavihīno bhūtvā shrāmaṇye .
shramaṇo viharatu nityan pariharamāṇo nibandhān ..213..
miti samudāyen tr̥utīyasthale gāthātrayan gatam . ath nirvikārashrāmaṇyachchhedajanakānparadravyānu-
bandhānniṣhedhayativiharadu viharatu vihāran karotu . sa kaḥ . samaṇo shatrumitrādisamachittashramaṇaḥ . ṇichchan
nityan sarvakālam . kin kurvansan . pariharamāṇo pariharansan . kān . ṇibandhāṇi chetanāchetanamishra-
paradravyeṣhvanubandhān . kva viharatu . adhivāse adhikr̥utagurukulavāse nishchayen svakīyashuddhātmavāse
vā, vivāse guruvirahitavāse vā . kin kr̥utvā . sāmaṇṇe nijashuddhātmānubhūtilakṣhaṇanishchayachāritre chhedavihūṇo
bhāvārtha :yadi munike svasthabhāvalakṣhaṇ prayatna sahit kī jānevālī ashanshayan
gamanādik shārīrik cheṣhṭāsambandhī chhed hotā hai to us tapodhanake svasthabhāvakī bahiraṅg
sahakārīkāraṇabhūt pratikramaṇasvarūp ālochanāpūrvak kriyāse hī usakā pratīkār
prāyashchitta ho
jātā hai, kyoṅki vah svasthabhāvase chalit nahīn huā hai . kintu yadi usake nirvikār
svasamvedanabhāvanāse chyutisvarūp chhed hotā hai, to use jinamatamen vyavahāragnaprāyashchittakushal
āchāryake nikaṭ jākar, niṣhpaprañchabhāvase doṣhakā nivedan karake, ve āchārya nirvikār
svasamvedanabhāvanāke anukūl jo kuchh bhī prāyashchitta upadeshen vah karanā chāhiye
..211212..
ab, shrāmaṇyake chhedake āyatan honese 1paradravyapratibandh niṣhedh karane yogya hain, aisā
upadesh karate hain :
anvayārtha :[adhivāse ] adhivāsamen (ātmavāsamen athavā guruoṅke sahavāsamen)
vasate hue [vā ] yā [vivāse ] vivāsamen (guruonse bhinna vāsamen) vasate hue, [nityan ] sadā
[nibandhān ] (paradravyasambandhī) pratibandhoṅko [pariharamāṇaḥ ] pariharaṇ karatā huā [shrāmaṇye ]
shrāmaṇyamen [chhedavihīnaḥ bhūtvā ] chhedavihīn hokar [shramaṇaḥ viharatu ] shramaṇ viharo
..213..
1. paradravya -pratibandh = paradravyommen rāgādipūrvak sambandh karanā; paradravyommen ban̐dhanārukanā; līn honā; paradravyommen
rukāvaṭ .
pratibandh parityāgī sadā adhivās agar vivāsamān,
munirāj viharo sarvadā thaī chhedahīn shrāmaṇyamān. 213
.

Page 393 of 513
PDF/HTML Page 426 of 546
single page version

sarva ev hi paradravyapratibandhā upayogoparañjakatven niruparāgopayogarūpasya shrāmaṇyasya
chhedāyatanāni; tadabhāvādevāchhinnashrāmaṇyam . at ātmanyevātmano nityādhikr̥utya vāse vā
gurutven gurūnadhikr̥utya vāse vā gurubhyo vishiṣhṭe vāse vā nityamev pratiṣhedhayan
paradravyapratibandhān shrāmaṇye chhedavihīno bhūtvā shramaṇo vartatām
..213..
ath shrāmaṇyasya paripūrṇatāyatanatvāt svadravya ev pratibandho vidhey ityupadishati
charadi ṇibaddho ṇichchan samaṇo ṇāṇamhi dansaṇamuhamhi .
payado mūlaguṇesu ya jo so paḍipuṇṇasāmaṇṇo ..214..
charati nibaddho nityan shramaṇo gnāne darshanamukhe .
prayato mūlaguṇeṣhu cha yaḥ sa paripūrṇashrāmaṇyaḥ ..214..
bhavīy chhedavihīno bhūtvā, rāgādirahitanijashuddhātmānubhūtilakṣhaṇanishchayachāritrachyutirūpachchhedarahito bhūtvā .
tathāhigurupārshve yāvanti shāstrāṇi tāvanti paṭhitvā tadanantaran gurun pr̥uṣhṭvā cha samashīlatapodhanaiḥ sah,
bhedābhedaratnatrayabhāvanayā bhavyānāmānandan janayan, tapaḥshrutasattvaikatvasantoṣhabhāvanāpañchakan bhāvayan,
pra. 50
ṭīkā :vāstavamen sabhī paradravyapratibandh upayogake 1uparañjak honese 2niruparāg
upayogarūp shrāmaṇyake chhedake āyatan hain; unake abhāvase hī achhinna shrāmaṇya hotā hai . isaliye
ātmāmen hī ātmāko sadā 3adhikr̥ut karake (ātmāke bhītar) basate hue athavā gururūpase
guruoṅko 4adhikr̥ut karake (guruoṅke sahavāsamen) nivās karate hue yā guruonse vishiṣhṭabhinna
vāsamen vasate hue, sadā hī paradravyapratibandhoṅko niṣhedhatā (pariharatā) huā shrāmaṇyamen chhedavihīn
hokar shramaṇ varto
..213..
ab, shrāmaṇyakī paripūrṇatākā āyatan honese svadravyamen hī pratibandh (sambandha līnatā)
karane yogya hai, aisā upadesh karate hain :
anvayārtha :[yaḥ shramaṇaḥ ] jo shramaṇ [nityan ] sadā [gnāne darshanamukhe ] gnānamen aur
darshanādimen [nibaddhaḥ ] pratibaddha [cha ] tathā [mūlaguṇeṣhu prayataḥ ] mūlaguṇommen prayat (prayatnashīl)
[charati ] vicharaṇ karatā hai, [saḥ ] vah [paripūrṇashrāmaṇyaḥ ] paripūrṇa shrāmaṇyavān hai
..214..
1. uparañjak = uparāg karanevāle, malinatāvikār karanevāle . 2. niruparāg = uparāgarahit; vikārarahit .
3. adhikr̥ut karake = sthāpit karake; rakhakar .
4. adhikr̥ut karake = adhikār dekar; sthāpit karake; aṅgīkr̥ut karake .
je shramaṇ gnāndr̥ugādike pratibaddha vichare sarvadā,
ne prayat mūḷaguṇo viṣhe, shrāmaṇya chhe paripūrṇa tyān. 214.

Page 394 of 513
PDF/HTML Page 427 of 546
single page version

ek ev hi svadravyapratibandha upayogamārjakatven mārjitopayogarūpasya shrāmaṇyasya
paripūrṇatāyatanan; tatsadbhāvādev paripūrṇan shrāmaṇyam . ato nityamev gnāne darshanādau cha pratibaddhen
mūlaguṇaprayatatayā charitavyan; gnānadarshanasvabhāvashuddhātmadravyapratibaddhashuddhāstitvamātreṇ vartitavyamiti
tātparyam
..214..
ath shrāmaṇyasya chhedāyatanatvāt yatijanāsannaḥ sūkṣhmaparadravyapratibandho‘pi pratiṣhedhya
ityupadishati
bhatte vā khamaṇe vā āvasadhe vā puṇo vihāre vā .
uvadhimhi vā ṇibaddhan ṇechchhadi samaṇamhi vikadhamhi ..215..
tīrthakaraparamadevagaṇadharadevādimahāpuruṣhāṇān charitāni svayam bhāvayan, pareṣhān prakāshayanshcha, viharatīti
bhāvaḥ
..213.. ath shrāmaṇyaparipūrṇakāraṇatvātsvashuddhātmadravye nirantaramavasthānan kartavyamityākhyāti
charadi charati vartate . ka thambhūtaḥ . ṇibaddho ādhīnaḥ, ṇichchan nityan sarvakālam . saḥ ka : ka rtā . samaṇo
lābhālābhādisamachittashramaṇaḥ . kva nibaddhaḥ . ṇāṇamhi vītarāgasarvagnapraṇītaparamāgamagnāne tatphalabhūt-
svasamvedanagnāne vā, dansaṇamuhamhi darshanan tattvārthashraddhānan tatphalabhūtanijashuddhātmopādeyaruchirūp-
nishchayasamyaktvan vā tatpramukheṣhvanantasukhādiguṇeṣhu . payado mūlaguṇesu ya prayataḥ prayatnaparashcha . keṣhu .
mūlaguṇeṣhu nishchayamūlaguṇādhāraparamātmadravye vā . jo so paḍipuṇṇasāmaṇṇo ya evaṅguṇavishiṣhṭashramaṇaḥ sa
paripūrṇashrāmaṇyo bhavatīti . ayamatrārthaḥnijashuddhātmabhāvanāratānāmev paripūrṇashrāmaṇyan bhavatīti ..214..
ṭīkā :ek svadravyapratibandh hī, upayogakā mārjan (-shuddhatva) karanevālā
honese, mārjit (-shuddha) upayogarūp shrāmaṇyakī paripūrṇatākā āyatan hai; usake sadbhāvase hī
paripūrṇa shrāmaṇya hotā hai
. isaliye sadā gnānamen aur darshanādikamen 1pratibaddha rahakar mūlaguṇommen
prayatnashīlatāse vicharanā;gnānadarshanasvabhāv shuddhātmadravyamen pratibaddha aisā shuddha
astitvamātrarūpase vartanā, yah tātparya hai ..214..
ab, munijanako 2nikaṭakā 3sūkṣhmaparadravyapratibandh bhī, shrāmaṇyake chhedakā āyatan
honese niṣhedhya hai, aisā upadesh karate hain :
1. pratibaddha = sambaddha; rukā huā; ban̐dhā huā; sthit; sthir; līn .
2. āgam viruddha āhāravihārādi to munike chhūṭā huā hī honese usamen pratibandh honā to munike liye dūr
hai; kintu āgamakathit āhār vihārādimen muni pravartamān hai isaliye usamen pratibandh ho jānā sambhavit honese
vah pratibandh nikaṭakā hai
.3. sūkṣhmaparadravyapratibandha = paradravyamen sūkṣhma pratibandh .
muni kṣhapaṇ mānhī, nivāsasthān, vihār yā bhojan mahīn,
upadhi
shramaṇvikathā mahīn pratibandhane ichchhe nahīn. 215.

Page 395 of 513
PDF/HTML Page 428 of 546
single page version

bhakte vā kṣhapaṇe vā āvasathe vā punarvihāre vā .
upadhau vā nibaddhan nechchhati shramaṇe vikathāyām ..215..
shrāmaṇyaparyāyasahakārikāraṇasharīravr̥uttihetumātratvenādīyamāne bhakte, tathāvidhasharīravr̥uttya-
virodhen shuddhātmadravyanīraṅganistaraṅgavishrāntisūtraṇānusāreṇ pravartamāne kṣhapaṇe, nīraṅgnistaraṅgānta-
raṅgadravyaprasiddhayarthamadhyāsyamāne girīndrakandaraprabhr̥utāvāvasathe, yathoktasharīravr̥uttihetumārgaṇārthamārabhya-
ath shrāmaṇyachhedakāraṇatvātprāsukāhārādiṣhvapi mamatvan niṣhedhayatiṇechchhadi nechchhati . kam ṇibaddhan
nibaddhamābaddham . kva . bhatte vā shuddhātmabhāvanāsahakāribhūtadehasthitihetutven gr̥uhyamāṇe bhakte vā
prāsukāhāre, khamaṇe vā indriyadarpavināshakāraṇabhūtatven nirvikalpasamādhihetubhūte kṣhapaṇe vānashane, āvasadhe
vā paramātmatattvopalabdhisahakāribhūte giriguhādyāvasathe vā, puṇo vihāre vā shuddhātmabhāvanāsahakāri-
bhūtāhāranīhārārthavyavahārārthavyavahāre vā punardeshāntaravihāre vā, uvadhimhi shuddhopayogabhāvanāsahakāri-
bhūtasharīraparigrahe gnānopakaraṇādau vā, samaṇamhi paramātmapadārthavichārasahakārikāraṇabhūte shramaṇe
samashīlasaṅghātakatapodhane vā, vikadhamhi paramasamādhivighātakashrr̥uṅgāravīrarāgādikathāyān cheti .
ayamatrārthaḥāgamaviruddhāhāravihārādiṣhu tāvatpūrvamev niṣhiddhaḥ, yogyāhāravihārādiṣhvapi mamatvan na
kartavyamiti ..215.. evan saṅkṣhepeṇāchārārādhanādikathitatapodhanavihāravyākhyānamukhyatven chaturthasthale
anvayārtha :[bhakte vā ] muni āhāramen, [kṣhapaṇe vā ] kṣhapaṇamen (upavāsamen),
[āvasathe vā ] āvāsamen (nivāsasthānamen), [punaḥ vihāre vā ] aur vihāramen [upadhau ] upadhimen
(parigrahamen), [shramaṇe ]
shramaṇamen (anya munimen) [vā ] athavā [vikathāyām ] 1vikathāmen
[nibaddhan ] pratibandha [na ichchhati ] nahīn chāhatā ..215..
ṭīkā :(1) shrāmaṇyaparyāyake sahakārī kāraṇabhūt sharīrakī 2vr̥uttike hetumātrarūpase
grahaṇ kiyā jānevālā jo āhār, (2) 3tathāvidh sharīrakī vr̥uttike sāth virodh vinā,
shuddhātmadravyamen 4nīraṅg aur nistaraṅg vishrāntikī rachanānusār pravartamān jo kṣhapaṇ (arthāt sharīrake
ṭikaneke sāth virodh na āye isaprakār, shuddhātmadravyamen vikārarahit aur taraṅgarahit sthiratā hotī
jāye, tadanusār pravartamān anashanamen), (3) nīraṅg aur nistaraṅg
antaraṅg dravyakī prasiddhi
(prakr̥uṣhṭa siddhi) ke liye sevan kiyā jānevālā jo girīndrakandarādik āvasathamen (-uchcha
parvatakī guphā ityādi nivāsasthānamen), (4) yathokta sharīrakī vr̥uttikī kāraṇabhūt bhikṣhāke liye
1. chhadmastha munike dhārmik kathāvārttā karate huye bhī nirmal chaitanya vikalpamukta hotā hai isaliye anshataḥ
malin hotā hai, ataḥ us dhārmik kathāko bhī vikathā arthāt shuddhātmadravyase viruddha kathā kahā hai .
2. vr̥utti = nirvāh; ṭikanā .
3. tathāvidh = vaisā (shrāmaṇyaparyāyakā sahakārī kāraṇabhūt)
4. nīraṅg = nīrāg; nirvikār
.

Page 396 of 513
PDF/HTML Page 429 of 546
single page version

māṇe vihārakarmaṇi, shrāmaṇyaparyāyasahakārikāraṇatvenāpratiṣhidhyamāne kevaladehamātra upadhau,
anyonyabodhyabodhakabhāvamātreṇ kathañchitparichite shramaṇe, shabdapudgalollāsasamvalanakashmalit-
chidbhittibhāgāyān shuddhātmadravyaviruddhāyān kathāyān chaiteṣhvapi tadvikalpāchitritachittabhittitayā
pratiṣhedhyaḥ pratibandhaḥ
..215..
ath ko nām chhed ityupadishati
apayattā vā chariyā sayaṇāsaṇaṭhāṇachaṅkamādīsu .
samaṇassa savvakāle hinsā sā santay tti madā ..216..
gāthātrayan gatam . ath shuddhopayogabhāvanāpratibandhakachchhedan kathayatimadā matā sammatā . kā .
hinsā shuddhopayogalakṣhaṇashrāmaṇyachhedakāraṇabhūtā hinsā . kathambhūtā . santatriy tti santatā nirantareti . kā
kiye jānevāle vihārakāryamen, (5) shrāmaṇyaparyāyakā sahakārī kāraṇ honese jisakā niṣhedh nahīn
hai aise keval dehamātra parigrahamen, (6) mātra anyonya
1bodhyabodhakarūpase jinakā kathañchit
parichay vartatā hai aise shramaṇ (anya muni) men, aur (7) shabdarūp pudgalollās
(pudgalaparyāy) ke sāth sambandhase jisamen chaitanyarūpī bhittikā bhāg malin hotā hai, aisī
shuddhātmadravyase viruddha kathāmen bhī pratibandh niṣhedhya
tyāgane yogya hai arthāt unake vikalponse
bhī chittabhūmiko chitrit hone denā yogya nahīn hai .
bhāvārtha :āgamaviruddha āhāravihārādi to munine pahale hī chhoṛ diye hain . ab
sanyamake nimittapanekī buddhise munike jo āgamokta āhār, anashan, guphādimen nivās, vihār,
dehamātra parigrah, anya muniyoṅkā parichay aur dhārmik charchā
vārtā pāye jāte hain, unake prati
bhī rāgādi karanā yogya nahīn hai,unake vikalponse bhī manako ran̐gane denā yogya nahīn hai;
isaprakār āgamokta āhārvihārādimen bhī pratibandh prāpta karanā yogya nahīn hai, kyoṅki usase
sanyamamen chhed hotā hai ..215..
ab chhed kyā hai, (arthāt chhed kise kahate hain ) usakā upadesh karate hain :
1. bodhya vah hai jise samajhāyā hai athavā jise upadesh diyā jātā hai . aur bodhak vah hai jo samajhātā
hai, arthāt jo upadesh detā hai . mātra anya shramaṇonse svayambodh grahaṇ karaneke liye athavā anya shramaṇoṅko
bodh deneke liye munikā anya shramaṇake sāth parichay hotā hai .
āsanshayangamanādike charyā prayatnavihīn je,
te jāṇavī hinsā sadā santānavāhinī shramaṇane. 216.

Page 397 of 513
PDF/HTML Page 430 of 546
single page version

aprayatā vā charyā shayanāsanasthānachaṅkramaṇādiṣhu .
shramaṇasya sarvakāle hinsā sā santateti matā ..216..
ashuddhopayogo hi chhedaḥ, shuddhopayogarūpasya shrāmaṇyasya chhedanāt; tasya hinsanāt sa
ev cha hinsā . ataḥ shramaṇasyāshuddhopayogāvinābhāvinī shayanāsanasthānachaṅkramaṇādiṣhvaprayatā yā
charyā sā khalu tasya sarvakālamev santānavāhinī chhedānarthāntarabhūtā hinsaiv ..216..
hinsā matā . chariyā charyā cheṣhṭā . yadi chet kathambhūtā . apayattā vā aprayatnā vā, niḥkaṣhāyasvasamvitti-
rūpaprayatnarahitā saṅkleshasahitetyarthaḥ . keṣhu viṣhayeṣhu . sayaṇāsaṇaṭhāṇachaṅkamādīsu shayanāsanasthān-
chaṅkra maṇasvādhyāyatapashcharaṇādiṣhu . kasya . samaṇassa shramaṇasya tapodhanasya . kva . savvakāle sarvakāle .
ayamatrārthaḥ ---bāhyavyāpārarūpāḥ shatravastāvatpūrvamev tyaktāstapodhanaiḥ, ashanashayanādivyāpāraiḥ punastyaktun
nāyāti
. tataḥ kāraṇādantaraṅgakrodhādishatrunigrahārthan tatrāpi saṅklesho na kartavya iti ..216..
athāntaraṅgabahiraṅgahinsārūpeṇ dvividhachchhedamākhyātimaradu va jiyadu va jīvo, ayadāchārassa ṇichchhidā hinsā
mriyatān vā jīvatu vā jīvaḥ, prayatnarahitasya nishchitā hinsā bhavati; bahiraṅgānyajīvasya maraṇe‘maraṇe
anvayārtha :[shramaṇasya ] shramaṇake [shayanāsanasthānachaṅkramaṇādiṣhu ] shayan, āsan
(baiṭhanā), sthān (khaṛe rahanā), gaman ityādimen [aprayatā vā charyā ] jo aprayat charyā hai [sā ]
vah [sarvakāle ] sadā [santatā hinsā iti matā ] satat hinsā mānī gaī hai
..216..
ṭīkā :ashuddhopayog vāstavamen chhed hai, kyoṅki (usase) shuddhopayogarūp
shrāmaṇyakā chhedan hotā hai; aur vahī (-ashuddhopayog hī) hinsā hai, kyoṅki (usase)
shuddhopayogarūp shrāmaṇyakā hinsan (hanan) hotā hai
. isaliye shramaṇake, jo ashuddhopayogake binā
nahīn hotī aise shayanāsansthāngaman ityādimen 1aprayat charyā (ācharaṇ) vah vāstavamen
usake liye sarvakālamen (sadā) hī 2santānavāhinī hinsā hī haijo ki chhedase ananyabhūt hai
(arthāt chhedase koī bhinna vastu nahīn hai .)
bhāvārtha :ashuddhopayogase shuddhopayogarūp munitva (1) chhidatā hai (2) hanan hotā
hai, isaliye ashuddhopayog (1) chhed hī hai, (2) hinsā hī hai . aur jahān̐ sone, baiṭhane, khaṛe
hone, chalane ityādimen aprayat ācharaṇ hotā hai vahān̐ niyamase ashuddhopayog to hotā hī hai,
isaliye aprayat ācharaṇ chhed hī hai, hinsā hī hai
..216..
1. aprayat = prayatna rahit, asāvadhān, asanyamī, niraṅkush, svachchhandī . [aprayat charyā ashuddhopayogake binā
kabhī nahīn hotī .]]
2. santānavāhinī = santat, satat, nirantar, dhārāvāhī, aṭūṭ; [jab tak aprayat charyā hai tab tak sadā hī hinsā
satatarūpase chālū rahatī hai .]]

Page 398 of 513
PDF/HTML Page 431 of 546
single page version

athāntaraṅgabahiraṅgatven chhedasya dvaividhyamupadishati
maradu va jiyadu va jīvo ayadāchārassa ṇichchhidā hinsā .
payadassa ṇatthi bandho hinsāmetteṇ samidassa ..217..
mriyatān vā jīvatu vā jīvo‘yatāchārasya nishchitā hinsā .
prayatasya nāsti bandho hinsāmātreṇ samitasya ..217..
ashuddhopayogo‘ntaraṅgachchhedaḥ, paraprāṇavyaparopo bahiraṅgaḥ . tatra paraprāṇavyaparopasadbhāve
tadasadbhāve vā tadavinābhāvināprayatāchāreṇ prasiddhayadashuddhopayogasadbhāvasya sunishchitahinsā-
vā, nirvikārasvasamvittilakṣhaṇaprayatnarahitasya nishchayashuddhachaitanyaprāṇavyaparopaṇarūpā nishchayahinsā bhavati .
payadassa ṇatthi bandho bāhyābhyantaraprayatnaparasya nāsti bandhaḥ . ken . hinsāmetteṇ dravyahinsāmātreṇ .
kathambhūtasya puruṣhasya . samidassa samitasya shuddhātmasvarūpe samyagito gataḥ pariṇataḥ samitastasya
samitasya, vyavahāreṇeryādipañchasamitiyuktasya cha . ayamatrārthaḥsvasthabhāvanārūpanishchiyaprāṇasya
vināshakāraṇabhūtā rāgādipariṇatirnishchayahinsā bhaṇyate, rāgādyutpatterbahiraṅganimittabhūtaḥ parajīvaghāto
vyavahārahinseti dvidhā hinsā gnātavyā
. kintu visheṣhaḥbahiraṅgahinsā bhavatu vā mā bhavatu, svastha-
ab, chhedake antaraṅg aur bahiraṅg aise do prakār batalāte hain :
anvayārtha :[jīvaḥ ] jīv [mriyatān vā jīvatu vā ] mare yā jiye,
[ayatāchārasya ] aprayat āchāravāleke [hinsā ] (antaraṅg) hinsā [nishchitā ] nishchit hai;
[prayatasya samitasya ]
1prayatake, 2samitivānke [hinsāmātreṇ ] (bahiraṅg) hinsāmātrase [bandhaḥ ]
bandh [nāsti ] nahīn hai ..217..
ṭīkā :ashuddhopayog antaraṅg chhed hai; paraprāṇoṅkā vyaparop (vichchhed) vah
bahiraṅgachhed hai . inamense antaraṅg chhed hī visheṣh balavān hai, bahiraṅg chhed nahīn; kyoṅki
1. prayat = prayatnashīl, sāvadhān, sanyamī [prayatnake arthake liye dekho gāthā 211 kā phu ṭanoṭ]]
2. shuddhātmasvarūpamen (munitvochit) samyak ‘iti’ arthāt pariṇati vah nishchay samiti hai
. aur us dashāmen
honevālī (haṭh rahit) īryābhāṣhādi sambandhī shubh pariṇati vah vyavahārasamiti hai . [jahān̐ shuddhātmasvarūpamen
samyakpariṇatirūp dashā nahīn hotī vahān̐ shubh pariṇati haṭh sahit hotī hai; vah shubhapariṇati vyavahārasamiti
bhī nahīn hai
. ]
jīvomaro jīv, yatnahīn āchār tyān hinsā nakkī;
samitiprayatnasahitane nahi bandh hinsāmātrathī. 217.

Page 399 of 513
PDF/HTML Page 432 of 546
single page version

bhāvaprasiddheḥ, tathā tadvinābhāvinā prayatāchāreṇ prasiddhayadashuddhopayogāsadbhāvaparasya paraprāṇ-
vyaparopasadbhāve‘pi bandhāprasiddhayā sunishchitahinsā‘bhāvaprasiddheshchāntaraṅg ev chhedo balīyān, na
punarbahiraṅgaḥ
. evamapyantaraṅgachchhedāyatanamātratvādbahiraṅgachchhedo‘bhyupagamyetaiv ..217..
bhāvanārūpanishchayaprāṇaghāte sati nishchayahinsā niyamen bhavatīti . tataḥ kāraṇātsaiv mukhyeti ..217..
ath tamevārthan dr̥uṣhṭāntadārṣhṭāntābhyān dr̥uḍhayati
uchchāliyamhi pāe iriyāsamidassa ṇiggamatthāe .
ābādhejja kuliṅgan marijja tan jogamāsejja ..“15..
ṇa hi tassa taṇṇimitto bandho suhumo ya desido samaye .
muchchhā pariggaho chchiy ajjhappapamāṇado diṭṭho ..“16.. (jumman)
paraprāṇoṅke vyaparopakā sadbhāv ho yā asadbhāv, jo ashuddhopayogake binā nahīn hotā aise
1aprayat āchārase prasiddha honevālā (-jānanemen ānevālā) ashuddhopayogakā sadbhāv jisake
pāyā jātā hai usake hinsāke sadbhāvakī prasiddhi sunishchit hai; aur isaprakār jo ashuddhopayogake
binā hotā hai aise
2prayat āchārase prasiddha honevālā ashuddhopayogakā asadbhāv jisake pāyā
jātā hai usake, paraprāṇoṅke vyaparopake sadbhāvamen bhī bandhakī aprasiddhi honese, hinsāke abhāvakī
prasiddhi sunishchit hai
. aisā hone par bhī (arthāt antaraṅg chhed hī visheṣh balavān hai bahiraṅg chhed
nahīn,aisā hon par bhī) bahiraṅg chhed antaraṅg chhedakā āyatanamātra hai, isaliye use (bahiraṅg
chhedako) svīkār to karanā hī chāhiye arthāt use mānanā hī chāhiye .
bhāvārtha :shuddhopayogakā hanan honā vah antaraṅg hinsāantaraṅg chhed hai, aur
dūsareke prāṇoṅkā vichchhed honā bahiraṅg hinsābahiraṅg chhed hai .
jīv mare yā na mare, jisake aprayat ācharaṇ hai usake shuddhopayogakā hanan honese
antaraṅg hinsā hotī hī hai aur isaliye antaraṅg chhed hotā hī hai . jisake prayat ācharaṇ hai
usake, paraprāṇoṅke vyaparoparūp bahiraṅg hinsākebahiraṅg chhedakesadbhāvamen bhī, shuddhopayogakā
hanan nahīn honese antaraṅg hinsā nahīn hotī aur isaliye antaraṅg chhed nahīn hotā ..217..
1. ashuddhopayogake binā aprayat āchār kabhī nahīn hotā, isaliye jisake aprayat āchār vartatā hai usake
ashuddha upayog avashyamev hotā hai . isaprakār aprayat āchārake dvārā ashuddha upayog prasiddha hotā hai
jānā jātā hai .
2. jahān̐ ashuddha upayog nahīn hotā vahīn prayat āchār pāyā jātā hai, isaliye prayat āchārake dvārā ashuddha
upayogakā asadbhāv siddha hotā haijānā jātā hai .

Page 400 of 513
PDF/HTML Page 433 of 546
single page version

ath sarvathāntaraṅgachchhedaḥ pratiṣhedhya ityupadishati
ayadāchāro samaṇo chhassu vi kāyesu vadhakaro tti mado .
charadi jadan jadi ṇichchan kamalan va jale ṇiruvalevo ..218..
ayatāchāraḥ shramaṇaḥ ṣhaṭsvapi kāyeṣhu vadhakar iti mataḥ .
charati yatan yadi nityan kamalamiv jale nirupalepaḥ ..218..
yatastadavinābhāvinā aprayatāchāratven prasiddhayadashuddhopayogasadbhāvaḥ ṣhaṭkāyaprāṇ-
vyaparopapratyayabandhaprasiddhayā hinsak ev syāt . yatashcha tadvinābhāvinā prayatāchāratven
uchchāliyamhi pāe utkṣhipte chālite sati pāde . kasya . iriyāsamidassa īryāsamititapodhanasya .
kva . ṇiggamatthāe vivakṣhitasthānānnirgamasthāne . ābādhejja ābādhyet pīḍayet . sa kaḥ . kuliṅgan
sūkṣhmajantuḥ . na kevalamābādhyet, marijja mriyatān vā . kin kr̥utvā . tan jogamāsejja tan pūrvoktan pādayogan
pādasaṅghaṭṭanamāshritya prāpyeti . ṇa hi tassa taṇṇimitto bandho suhumo ya desido samaye na hi tasya tannimitto
bandhaḥ sūkṣhmo‘pi deshitaḥ samaye; tasya tapodhanasya tannimitto sūkṣhmajantughātanimitto bandhaḥ sūkṣhmo‘pi
stoko‘pi naiv dr̥uṣhṭaḥ samaye paramāgame
. dr̥uṣhṭāntamāhmuchchhā pariggaho chchiy mūrchchhā parigrahashchaiv ajjhappa-
pamāṇado diṭṭho adhyātmapramāṇato dr̥uṣhṭa iti . ayamatrārthaḥ‘mūrchchhā parigrahaḥ’ iti sūtre yathādhyātmānusāreṇ
mūrchchhārūparāgādipariṇāmānusāreṇ parigraho bhavati, na cha bahiraṅgaparigrahānusāreṇ; tathātra sūkṣhma-
jantughāte‘pi yāvatānshen svasthabhāvachalanarūpā rāgādipariṇatilakṣhaṇabhāvahinsā tāvatānshen bandho bhavati,
ab, sarvathā antaraṅg chhed niṣhedhyatyājya hai aisā upadesh karate hain :
anvayārtha :[ayatāchāraḥ shramaṇaḥ ] aprayat āchāravālā shramaṇ [ṣhaṭsu api
kāyeṣhu ] chhahon kāy sambandhī [vadhakaraḥ ] vadhakā karanevālā [iti mataḥ ] mānanemenkahanemen āyā
hai; [yadi ] yadi [nityan ] sadā [yatan charati ] prayatarūpase ācharaṇ kare to [jale kamalam iv ]
jalamen kamalakī bhān̐ti [nirupalepaḥ ] nirlep kahā gayā hai
..218..
ṭīkā :jo ashuddhopayogake binā nahīn hotā aise aprayat āchārake dvārā prasiddha
(gnāt) honevālā ashuddhopayogakā sadbhāv hinsak hī hai, kyoṅki chhahakāyake prāṇoṅke
vyaparopake āshrayase honevāle bandhakī prasiddhi hai; aur jo ashuddhopayogake binā hotā hai aise
prayat āchārase prasiddha honevālā ashuddhopayogakā asadbhāv ahinsak hī hai, kyoṅki parake
muni yatnahīn āchāravant chha kāyano hinsak kahyo;
jalakamalavat nirlep bhākhyo, nitya yatnasahit jo. 218
.

Page 401 of 513
PDF/HTML Page 434 of 546
single page version

prasiddhayadashuddhopayogāsadbhāvaḥ parapratyayabandhaleshasyāpyabhāvājjaladurlalitan kamalamiv nirupalepatva-
prasiddherahinsak ev syāt
. tatastaistaiḥ sarvaiḥ prakārairashuddhopayogarūpo‘ntaraṅgachchhedaḥ pratiṣhedhyo
yairyaistadāyatanamātrabhūtaḥ paraprāṇavyaparoparūpo bahiraṅgachchhedo dūrādev pratiṣhiddhaḥ syāt ..218..
athaikāntikāntaraṅgachchhedatvādupadhistadvatpratiṣhedhya ityupadishati
havadi va ṇa havadi bandho madamhi jīve‘dh kāyacheṭṭhamhi .
bandho dhuvamuvadhīdo idi samaṇā chhayiā savvan ..219..
na cha pādasaṅghaṭṭanamātreṇ . tasya tapodhanasya rāgādipariṇatilakṣhaṇabhāvahinsā nāsti . tataḥ
kāraṇādbandho‘pi nāstīti ..“1516.. ath nishchayahinsārūpo‘ntaraṅgachchhedaḥ sarvathā pratiṣhedhya
ityupadishatiayadāchāro nirmalātmānubhūtibhāvanālakṣhaṇaprayatnarahitatven ayatāchāraḥ prayatnarahitaḥ .
sa kaḥ . samaṇo shramaṇastapodhanaḥ . chhassu vi kāyesu vadhakaro tti mado ṣhaṭsvapi kāyeṣhu vadhakaro
hinsākar iti mataḥ sammataḥ kathitaḥ . charadi ācharati vartate . kathan . yathā bhavati jadan yatan
yatnaparan, jadi yadi chet, ṇichchan nityan sarvakālan tadā kamalan va jale ṇiruvalevo kamalamiv jale nirupalep
iti . etāvatā kimuktan bhavatishuddhātmasamvittilakṣhaṇashuddhopayogapariṇatapuruṣhaḥ ṣhaḍjīvakule loke
vicharannapi yadyapi bahiraṅgadravyahinsāmātramasti, tathāpi nishchayahinsā nāsti . tataḥ kāraṇāchchhuddha-
paramātmabhāvanābalen nishchayahinsaiv sarvatātparyeṇ parihartavyeti ..218.. ath bahiraṅgajīvaghāte bandho
પ્ર. ૫૧
āshrayase honevāle leshamātra bhī bandhakā abhāv honese jalamen jhūlate hue kamalakī bhān̐ti
nirlepatākī prasiddhi hai
. isaliye unun sarvaprakārase ashuddhopayogarūp antaraṅg chhed niṣhedhya
tyāgane yogya hai, jinjin prakāronse usakā āyatanamātrabhūt paraprāṇavyaparoparūp bahiraṅg chhed
atyanta niṣhiddha ho .
bhāvārtha :shāstrommen aprayatāchāravān ashuddhopayogīko chhah kāyakā hinsak kahā
hai aur prayatāchāravān shuddhopayogako ahinsak kahā hai, isaliye shāstrommen jisjis
prakārase chhah kāyakī hinsākā niṣhedh kiyā gayā ho, usus samasta prakārase ashuddhopayogakā
niṣhedh samajhanā chāhiye ..218..
ab, upadhi (-parigrah) ko aikāntik antaraṅgchhedatva honese upadhi antaraṅg chhedakī
bhān̐ti tyājya hai, aisā upadesh karate hain :
daihik kriyā thakī jīv maratān bandh thāyna thāy chhe,
parigrah thakī dhruv bandh, tethī samasta chhoḍayo yogīe. 219.

Page 402 of 513
PDF/HTML Page 435 of 546
single page version

bhavati vā na bhavati bandho mr̥ute jīve‘th kāyacheṣhṭāyām .
bandho dhruvamupadheriti shramaṇāstyaktavantaḥ sarvam ..219..
yathā hi kāyavyāpārapūrvakasya paraprāṇavyaparopasyāshuddhopayogasadbhāvāsadbhāvābhyām-
naikāntikabandhatven chhedatvamanaikāntikamiṣhṭan, na khalu tathopadheḥ, tasya sarvathā tadavinābhāvitva-
prasiddhayadaikāntikāshuddhopayogasadbhāvasyaikāntikabandhatven chhedatvamaikāntikamev
. at ev
bhagavanto‘rhantaḥ paramāḥ shramaṇāḥ svayamev prāgev sarvamevopadhin pratiṣhiddhavantaḥ . at ev
chāparairapyantaraṅgachchhedavattadanāntarīyakatvātprāgev sarva evopadhiḥ pratiṣhedhyaḥ ..219..
bhavati, na bhavati vā, parigrahe sati niyamen bhavatīti pratipādayatihavadi va ṇa havadi bandho bhavati
vā na bhavati bandhaḥ . kasminsati . madamhi jīve mr̥ute satyanyajīve . adh aho . kasyān satyām .
kāyacheṭṭhamhi kāyacheṣhṭāyām . tarhi kathan bandho bhavati . bandho dhuvamuvadhīdo bandho bhavati dhruvan nishchitam .
kasmāt . upadheḥ parigrahātsakāshāt . idi iti hetoḥ samaṇā chhayiā savvan shramaṇā mahāshramaṇāḥ sarvagnāḥ
pūrvan dīkṣhākāle shuddhabuddhaikasvabhāvan nijātmānamev parigrahan kr̥utvā, sheṣhan samastan bāhyābhyantaraparigrahan
chharditavantastyaktavantaḥ
. evan gnātvā sheṣhatapodhanairapi nijaparamātmaparigrahan svīkāran kr̥utvā, sheṣhaḥ sarvo‘pi
parigraho manovachanakāyaiḥ kr̥utakāritānumataishcha tyajanīy iti . atredamuktan bhavatishuddhachaitanyarūpanishchay-
prāṇe rāgādipariṇāmarūpanishchayahinsayā pātite sati niyamen bandho bhavati . parajīvaghāte punarbhavati vā
anvayārtha :[ath ] ab (upadhike sambandhamen aisā hai ki), [kāyacheṣhṭāyām ]
kāyacheṣhṭāpūrvak [jīve mr̥ute ] jīvake marane par [bandhaḥ ] bandh [bhavati ] hotā hai [vā ] athavā
[na bhavati ] nahīn hotā; [upadheḥ ] (kintu) upadhise
parigrahase [dhruvam bandhaḥ ] nishchay hī bandh
hotā hai; [iti ] isaliye [shramaṇāḥ ] shramaṇon (arhantadevon) ne [sarva ] sarva parigrahako
[tyaktavantaḥ ] chhoṛā hai
..219..
ṭīkā :jaise kāyavyāpārapūrvak paraprāṇavyaparopako ashuddhopayogake sadbhāv aur
asadbhāvake dvārā anaikāntik bandharūp honese use (kāyavyāpārapūrvak paraprāṇavyaparopako) chhedapanā
1anaikāntik mānā gayā hai, vaisā upadhiparigrahakā nahīn hai . parigrah sarvathā ashuddhopayogake binā
nahīn hotā, aisā jo parigrahakā sarvathā ashuddhopayogake sāth avinābhāvitva hai usase prasiddha
honevāle
2aikāntik ashuddhopayogake sadbhāvake kāraṇ parigrah to aikāntik bandharūp hai, isaliye
use (-parigrahako) chhedapanā aikāntik hī hai . isīliye bhagavanta arhantonneparam shramaṇonne
svayam hī pahale hī sarva parigrahako chhoṛā hai; aur isīliye dūsaroṅko bhī, antaraṅg chhedakī bhān̐ti pratham
hī sarva parigrah chhoṛane yogya hai, kyoṅki vah (parigrah) antaraṅg chhedake binā nahīn hotā
.
1. anaikāntik = anishchit; niyamarūp na ho; aikāntik na ho .
2. aikāntik = nishchit; avashyambhāvī; niyamarūp .

Page 403 of 513
PDF/HTML Page 436 of 546
single page version

vaktavyamev kil yattadasheṣhamukta -
metāvataiv yadi chetayate‘tra ko‘pi .
vyāmohajālamatidustaramev nūnan
nishchetanasya vachasāmativistare‘pi
..14..
na bhavatīti niyamo nāsti, paradravye mamatvarūpamūrchchhāparigraheṇ tu niyamen bhavatyeveti ..219.. evan
bhāvahinsāvyākhyānamukhyatven pañchamasthale gāthāṣhaṭaṅk gatam . iti pūrvoktakrameṇ ‘evan paṇamiy siddhe’
ityādyekavinshatigāthābhiḥ sthalapañchakenotsargachāritravyākhyānanāmā prathamo‘ntarādhikāraḥ samāptaḥ . ataḥ
paran chāritrasya deshakālāpekṣhayāpahr̥utasanyamarūpeṇāpavādavyākhyānārthan pāṭhakrameṇ trinshadgāthābhirdvitīyo-
‘ntarādhikāraḥ prārabhyate
. tatra chatvāri sthalāni bhavanti . tasminprathamasthale nirgranthamokṣhamārga-
sthāpanāmukhyatven ‘ṇa hi ṇiravekkho chāgo’ ityādi gāthāpañchakam . atra ṭīkāyān gāthātrayan nāsti .
tadanantaran sarvasāvadyapratyākhyānalakṣhaṇasāmāyikasanyamāsamarthānān yatīnān sanyamashauchagnānopakaraṇ-
nimittamapavādavyākhyānamukhyatven ‘chhedo jeṇ ṇa vijjadi’ ityādi sūtratrayam
. tadanantaran strīnirvāṇ-
nirākaraṇapradhānatven ‘pechchhadi ṇa hi ih logan’ ityādyekādash gāthā bhavanti . tāshcha amr̥utachandraṭīkāyān na
santi . tataḥ paran sarvopekṣhāsanyamāsamarthasya tapodhanasya deshakālāpekṣhayā kiñchitsanyamasādhakasharīrasya
vasantātilakā chhand
bhāvārtha :ashuddhopayogakā asadbhāv ho, tathāpi kāyakī halanachalanādi kriyā
honese parajīvoṅke prāṇoṅkā ghāt ho jātā hai . isaliye kāyacheṣhṭāpūrvak paraprāṇoṅke ghātase bandh
honekā niyam nahīn hai;ashuddhopayogake sadbhāvamen honevāle kāyacheṣhṭāpūrvak paraprāṇoṅke ghātase
to bandh hotā hai, aur ashuddhopayogake asadbhāvamen honevāle kāyacheṣhṭāpūrvak paraprāṇoṅke ghātase
bandh nahīn hotā; isaprakār kāyacheṣhṭāpūrvak honevāle paraprāṇoṅke ghātase bandhakā honā anaikāntik
honese usake chhedapanā anaikāntik hai
niyamarūp nahīn hai .
jaise bhāvake binā bhī paraprāṇoṅkā ghāt ho jātā hai, usīprakār bhāv na ho tathāpi
parigrahakā grahaṇ ho jāy, aisā kabhī nahīn ho sakatā . jahān̐ parigrahakā grahaṇ hotā hai vahān̐
ashuddhopayogakā sadbhāv avashya hotā hī hai . isaliye parigrahase bandhakā honā aikāntik
nishchitniyamarūp hai . isaliye parigrahake chhedapanā aikāntik hai . aisā honese hī param shramaṇ
aise arhanta bhagavantonne pahalese hī sarva parigrahakā tyāg kiyā hai aur anya shramaṇoṅko bhī
pahalese
hī sarva parigrahakā tyāg karanā chāhiye ..219..
[ab, ‘kahane yogya sab kahā gayā hai’ ityādi kathan shlok dvārā kiyā jātā hai . ]
[artha ] :jo kahane yogya hī thā vah asheṣharūpase kahā gayā hai, itane mātrase hī
yadi yahān̐ koī chet jāysamajhale to, (anyathā) vāṇīkā ativistār kiyā jāy tathāpi
nishchetan (-jaṛavat, nāsamajh) ko vyāmohakā jāl vāstavamen ati dustar hai .

Page 404 of 513
PDF/HTML Page 437 of 546
single page version

athāntaraṅgachchhedapratiṣhedh evāyamupadhipratiṣhedh ityupadishati
ṇa hi ṇiravekkho chāgo ṇa havadi bhikkhussa āsayavisuddhī .
avisuddhassa ya chitte kahan ṇu kammakkhao vihido ..220..
na hi nirapekṣhastyāgo na bhavati bhikṣhorāshayavishuddhiḥ .
avishuddhasya cha chitte kathan nu karmakṣhayo vihitaḥ ..220..
na khalu bahiransaṅgadbhāve tuṣhasadbhāve taṇḍulagatāshuddhatvasyevāshuddhopayogarūp-
syāntaraṅgachchhedasya pratiṣhedhaḥ, tadbhāve cha na shuddhopayogamūlasya kaivalyasyopalambhaḥ . ato‘shuddhop-
niravadyāhārādisahakārikāraṇan grāhyamiti punarapyapavādavisheṣhavyākhyānamukhyatven ‘uvayaraṇan jiṇamagge’
ityādyekādashagāthā bhavanti
. atra ṭīkāyān gāthāchatuṣhṭayan nāsti . evan mūlasūtrābhiprāyeṇ trinshadgāthābhiḥ,
ṭīkāpekṣhayā punardvādashagāthābhiḥ dvitīyāntarādhikāre samudāyapātanikā . tathāhiath bhāvashuddhi-
pūrvakabahiraṅgaparigrahaparityāge kr̥ute sati abhyantaraparigrahaparityāgaḥ kr̥ut ev bhavatīti nirdishatiṇa
hi ṇiravekkho chāgo na hi nirapekṣhastyāgaḥ yadi chet, parigrahatyāgaḥ sarvathā nirapekṣho na bhavati kintu
kimapi vastrapātrādikan grāhyamiti bhavatā bhaṇyate, tarhi he shiṣhya ṇa havadi bhikkhussa āsayavisuddhī na
bhavati bhikṣhorāshayavishuddhiḥ, tadā sāpekṣhapariṇāme sati bhikṣhostapodhanasya chittashuddhirna bhavati .
avisuddhasya hi chitte shuddhātmabhāvanārūpashuddhirahitasya tapodhanasya chitte manasi hi sphuṭan kahan tu
kammakkhao vihido kathan tu karmakṣhayo vihitaḥ uchito, na kathamapi . anenaitaduktan bhavatiyathā
bahiraṅgatuṣhasadbhāve sati taṇḍulasyābhyantarashuddhin kartun nāyāti tathā vidyamāne vā bahiraṅgapari-
grahābhilāṣhe sati nirmalashuddhātmānubhūtirūpān chittashuddhin kartun nāyāti
. yadi punarvishiṣhṭavairāgya-
ab, is upadhi (parigrah) kā niṣhedh vah antaraṅg chhedakā hī niṣhedh hai, aisā upadesh
karate hain :
anvayārtha :[nirapekṣhaḥ tyāgaḥ na hi ] yadi nirapekṣha (kisī bhī vastukī
apekṣhārahit) tyāg na ho to [bhikṣhoḥ ] bhikṣhuke [āshayavishuddhiḥ ] bhāvakī vishuddhi [na
bhavati ]
nahīn hotī; [cha ] aur [chitte avishuddhasya ] jo bhāvamen avishuddha hai usake
[karmakṣhayaḥ ] karmakṣhay [kathan nu ] kaise [vihitaḥ ] ho sakatā hai ?
..220..
ṭīkā :jaise chhilakeke sadbhāvamen chāvalomme pāī jānevālī (raktatārūp)
ashuddhatākā tyāg (-nāsh, abhāv) nahīn hotā, usīprakār bahiraṅg saṅgake sadbhāvamen
nirapekṣha tyāg na hoy to nahi bhāvashuddhi bhikṣhune,
ne bhāvamān avishuddhane kṣhay karmano kai rīt bane? 220
.

Page 405 of 513
PDF/HTML Page 438 of 546
single page version

yogarūpasyāntaraṅgachchhedasya pratiṣhedhan prayojanamapekṣhyopadhervidhīyamānaḥ pratiṣhedho‘ntaraṅgachchhedapratiṣhedh
ev syāt
..220..
athaikāntikāntaraṅgachchhedatvamupadhervistareṇopadishati
kidh tamhi ṇatthi muchchhā ārambho vā asañjamo tassa .
tadh paradavvammi rado kadhamappāṇan pasādhayadi ..221..
pūrvakaparigrahatyāgo bhavati tadā chittashuddhirbhavatyev, khyātipūjālābhanimittatyāge tu na bhavati ..220..
ath tamev parigrahatyāgan draḍhayati
geṇhadi va chelakhaṇḍan bhāyaṇamatthi tti bhaṇidamih sutte .
jadi so chattālambo havadi kahan vā aṇārambho ..“17..
vatthakkhaṇḍan duddiyabhāyaṇamaṇṇan cha geṇhadi ṇiyadan .
vijjadi pāṇārambho vikkhevo tassa chittammi ..“18..
geṇhai vidhuṇai dhovai sosei jadan tu ādave khittā .
pattan va chelakhaṇḍan bibhedi parado ya pālayadi ..“19..
geṇhadi va chelakhaṇḍan gr̥uhṇāti vā chelakhaṇḍan vastrakhaṇḍan, bhāyaṇan bhikṣhābhājanan vā atthi tti bhaṇidan
astīti bhaṇitamāste . kva . ih sutte ih vivakṣhitāgamasūtre jadi yadi chet . so chattālambo havadi kahan
nirālambanaparamātmatattvabhāvanāshūnyaḥ san sa puruṣho bahirdravyālambanarahitaḥ kathan bhavati, na kathamapi; vā
aṇārambho
niḥkriyanirārambhanijātmatattvabhāvanārahitatven nirārambho vā kathan bhavati, kintu sārambha ev;
iti prathamagāthā . vatthakkhaṇḍan duddiyabhāyaṇan vastrakhaṇḍan dugdhikābhājanan aṇṇan cha geṇhadi anyachcha gr̥uhṇāti
kambalamr̥udushayanādikan yadi chet . tadā kin bhavati . ṇiyadan vijjadi pāṇārambho nijashuddhachaitanya-
ashuddhopayogarūp antaraṅg chhedakā tyāg nahīn hotā aur usake sadbhāvamen shuddhopayogamūlak
kaivalya (mokṣha) kī upalabdhi nahīn hotī
. (isase aisā kahā gayā hai ki) ashuddhopayogarūp
antaraṅg chhedake niṣhedharūp prayojanakī upekṣhā rakhakar vihit (-ādesh) kiyā jānevālā
upadhikā niṣhedh vah antaraṅg chhedakā hī niṣhedh hai
..220..
ab, ‘upadhi vah aikāntik antaraṅg chhed hai’ aisā vistārase upadesh karate hain :
ārambh, aṇasanyam ane mūrchhā na tyāne kayam bane ?
paradravyarat je hoy te kaī rīt sādhe ātmane ? 221.

Page 406 of 513
PDF/HTML Page 439 of 546
single page version

kathan tasminnāsti mūrchchhā ārambho vā asanyamastasya .
tathā paradravye rataḥ kathamātmānan prasādhayati .221..
upadhisadbhāve hi mamatvapariṇāmalakṣhaṇāyā mūrchchhāyāstadviṣhayakarmaprakramapariṇāmalakṣhaṇ-
syārambhasya shuddhātmarūpahinsanapariṇāmalakṣhaṇasyāsanyamasya vāvashyambhāvitvāttathopadhidvitīyasya par-
dravyaratatven shuddhātmadravyaprasādhakatvābhāvāchcha aikāntikāntaraṅgachchhedatvamupadheravadhāryat ev
. idamatra
tātparyamevamvidhatvamupadheravadhārya sa sarvathā sannyastavyaḥ ..221..
lakṣhaṇaprāṇavināsharūpo parajīvaprāṇavināsharūpo vā niyatan nishchitan prāṇārambhaḥ prāṇavadho vidyate, na kevalan
prāṇārambhaḥ,
vikkhevo tassa chittammi avikṣhiptachittaparamayogarahitasya saparigrahapuruṣhasya vikṣhepastasya vidyate
chitte manasīti . iti dvitīyagāthā . geṇhai svashuddhātmagrahaṇashūnyaḥ san gr̥uhṇāti kimapi bahirdravyan; vidhuṇai
karmadhūlin vihāy bahiraṅgadhūlin vidhūnoti vināshayati; dhovai nirmalaparamātmatattvamalajanakarāgādimalan
vihāy bahiraṅgamalan dhauti prakṣhālayati; sosei jadan tu ādave khittā nirvikalpadhyānātapen sansāranadī-
shoṣhaṇamakurvan shoṣhayati shuṣhkan karoti yatan tu yatnaparan tu yathā bhavati . kin kr̥utvā . ātape nikṣhipya .
kin tat . pattan va chelakhaṇḍan pātran vastrakhaṇḍan vā . bibhedi nirbhayashuddhātmatattvabhāvanāshūnyaḥ san bibheti bhayan
karoti . kasmātsakāshāt . parado ya paratashchaurādeḥ . pālayadi paramātmabhāvanān na pālayanna rakṣhanparadravyan
kimapi pālayatīti tr̥utīyagāthā ..“1719.. ath saparigrahasya niyamen chittashuddhirnashyatīti
vistareṇākhyātikidh tamhi ṇatthi muchchhā paradravyamamatvarahitachichchamatkārapariṇatervisadr̥ushā mūrchchhā kathan
anvayārtha :[tasmin ] upadhike sadbhāvamen [tasya ] us (bhikṣhu) ke [mūrchchhā ]
mūrchhā, [ārambhaḥ ] ārambh [vā ] yā [asanyamaḥ ] asanyam [nāsti ] na ho [kathan ] yah kaise
ho sakatā hai ? (kadāpi nahīn ho sakatā), [tathā ] tathā [paradravye rataḥ ] jo paradravyamen rat ho
vah [ātmānan ] ātmāko [kathan ] kaise [prasādhayati ] sādh sakatā hai ?
..221..
ṭīkā :upadhike sadbhāvamen, (1) mamatvapariṇām jisakā lakṣhaṇ hai aisī mūrchhā,
(2) upadhi sambandhī 1karmaprakramake pariṇām jisakā lakṣhaṇ hai aisā ārambha, athavā (3)
shuddhātmasvarūpakī hinsārūp pariṇām jisakā lakṣhaṇ hai aisā asanyam avashyamev hotā hī hai;
tathā upadhi jisakā dvitīy ho (arthāt ātmāse anya aisā parigrah jisane grahaṇ kiyā ho)
usake paradravyamen ratapanā (
līnatā) honeke kāraṇ shuddhātmadravyakī sādhakatākā abhāv hotā
hai; isase upadhike aikāntik antaraṅg chhedapanā nishchit hotā hī hai .
yahān̐ yah tātparya hai ki‘upadhi aisī hai, (parigrah vah antaraṅg chhed hī hai ), aisā
nishchit karake use sarvathā chhoṛanā chāhiye ..221..
1. karmaprakram = kāmamen yukta honā; kāmakī vyavasthā .

Page 407 of 513
PDF/HTML Page 440 of 546
single page version

ath kasyachitkvachitkadāchitkathañchitka shchidupadhirapratiṣhiddho‘pyastītyapavādamupadishati
chhedo jeṇ ṇa vijjadi gahaṇavisaggesu sevamāṇassa .
samaṇo teṇih vaṭṭadu kālan khettan viyāṇittā ..222..
chhedo yen na vidyate grahaṇavisargeṣhu sevamānasya .
shramaṇasteneh vartatān kālan kṣhetran vignāy ..222..
ātmadravyasya dvitīyapudgaladravyābhāvātsarva evopadhiḥ pratiṣhiddha ityutsargaḥ . ayan tu
nāsti, api tvastyev . kva . tasmin parigrahākāṅkṣhitapuruṣhe . ārambho vā manovachanakāyakriyārahit-
paramachaitanyapratibandhak ārambho vā kathan nāsti, kintvastyev; asañjamo tassa shuddhātmānubhūtivilakṣhaṇā-
sanyamo vā kathan nāsti, kintvastyev tasya saparigrahasya . tadh paradavvammi rado tathaiv nijātmadravyātparadravye
rataḥ kadhamappāṇan pasādhayadi sa tu saparigrahapuruṣhaḥ kathamātmānan prasādhayati, na kathamapīti ..221.. evan
shvetāmbaramatānusārishiṣhyasambodhanārthan nirgranthamokṣhamārgasthāpanamukhyatven prathamasthale gāthāpañchakan gatam .
ath kālāpekṣhayā paramopekṣhāsanyamashaktyabhāve satyāhārasanyamashauchagnānopakaraṇādikan kimapi
grāhyamityapavādamupadishati
chhedo jeṇ ṇa vijjadi chhedo yen na vidyate . yenopakaraṇen shuddhopayog-
lakṣhaṇasanyamasya chhedo vināsho na vidyate . kayoḥ . gahaṇavisaggesu grahaṇavisargayoḥ . yasyop-
karaṇasyānyavastuno vā grahaṇe svīkāre visarjane tyāge . kin kurvataḥ tapodhanasya . sevamāṇassa tadupakaraṇan
sevamānasya . samaṇo teṇih vaṭṭadu kālan khettan viyāṇittā shramaṇastenopakaraṇeneh loke vartatām . kin kr̥utvā .
kālan kṣhetran cha vignāyeti . ayamatra bhāvārthaḥkālan pañchamakālan shītoṣhṇādikālan vā, kṣhetran bharatakṣhetran
manuṣhajāṅgalādikṣhetran vā, vignāy yenopakaraṇen svasamvittilakṣhaṇabhāvasanyamasya bahiraṅgadravyasanyamasya vā
chhedo na bhavati ten vartat iti
..222.. ath pūrvasūtroditopakaraṇasvarūpan darshayatiappaḍikuṭṭhan uvadhin
ab, ‘kisīke kahīn kabhī kisī prakār koī upadhi aniṣhiddha bhī hai’ aise apavādakā
upadesh karate hain :
anvayārtha :[grahaṇavisargeṣhu ] jis upadhike (āhārnīhārādike) grahaṇ-
visarjanamen sevan karanemen [yen ] jisase [sevamānasya ] sevan karanevāleke [chhedaḥ ] chhed [na
vidyate ]
nahīn hotā, [ten ] us upadhiyukta, [kālan kṣhetran vignāy ] kāl kṣhetrako jānakar,
[ih ] is lokamen [shramaṇaḥ ] shramaṇ [vartatām ] bhale varte
..222..
ṭīkā :ātmadravyake dvitīy pudgaladravyakā abhāv honese samasta hī upadhi niṣhiddha
grahaṇe visarge sevatān nahi chhed jethī thāy chhe,
te upadhi sah varto bhale muni kāḷakṣhetra vijāṇīne. 222
.