Page 68 of 513
PDF/HTML Page 101 of 546
single page version
tene parokṣha padārtha jāṇavun shakya nā
astitvakāl upasthit nahīn huā hai kyoṅki (-atīt -anāgat padārtha aur indriyake) yathokta
Page 69 of 513
PDF/HTML Page 102 of 546
single page version
pudgalaparamāṇvādiṣhu cha na pravartate
jālarūpe mānasagnāne cha ye ratin kurvanti te sarvagnapadan na labhante iti sūtrābhiprāyaḥ
paryāy naṣhṭa -ajātane, bhākhyun atīndriy gnān te
hai
[paryāyan ] paryāyako [jānāti ] jānatā hai, [tat gnānan ] vah gnān [atīndriyan ] atīndriy
[bhaṇitam ] kahā gayā hai
Page 70 of 513
PDF/HTML Page 103 of 546
single page version
tvānnāpradesham; mūrtamevāvagachchhati tathāvidhaviṣhayanibandhanasadbhāvānnāmūrtam; vartamānamev parichchhi-
natti viṣhayaviṣhayisannipātasadbhāvānna tu vr̥uttan vartsyachcha
sapradeshan mūrtamamūrtamajātamativāhitan cha paryāyajātan gneyatānatikramātparichchhedyamev bhavatīti
sarvagnapadan labhante ityabhiprāyaḥ
hī jānatā hai kyoṅki vah sthūlako jānanevālā hai, apradeshako nahīn jānatā, (kyoṅki vah
sūkṣhmako jānanevālā nahīn hai ); vah mūrtako hī jānatā hai kyoṅki vaise (mūrtik) viṣhayake
sāth usakā sambandha hai, vah amūrtako nahīn jānatā (kyoṅki amūrtik viṣhayake sāth
indriyagnānakā sambandha nahīn hai ); vah vartamānako hī jānatā hai, kyoṅki viṣhay -viṣhayīke
sannipāt sadbhāv hai, vah pravartit ho chukanevāleko aur bhaviṣhyamen pravr̥utta honevāleko nahīn
jānatā (kyoṅki indriy aur padārthake sannikarṣhakā abhāv hai )
hī hai
Page 71 of 513
PDF/HTML Page 104 of 546
single page version
sambhāvanākaraṇamānasaḥ suduḥsahan karmabhāramevopabhuñjānaḥ sa jinendrairudgītaḥ
naiyāyikamatānusārishiṣhyasambodhanārthan cha gāthādvayamiti samudāyen pañchamasthale gāthāpañchakan gatam
nāstītyāvedayati ---
nahīn
nahīn hai; kyoṅki pratyek padārtharūpase pariṇatike dvārā mr̥ugatr̥uṣhṇāmen jalasamūhakī kalpanā karanekī
bhāvanāvālā vah (ātmā) atyanta duḥsah karmabhārako hī bhogatā hai aisā jinendronne kahā hai
te karmane ja anubhave chhe em jinadevo kahe
Page 72 of 513
PDF/HTML Page 105 of 546
single page version
padārthommen rukanā
aisā ab vivechan karate hain :
[bhaṇitāḥ] kahe hain
te karma hotān mohī -rāgī -dveṣhī bandh anubhave
Page 73 of 513
PDF/HTML Page 106 of 546
single page version
shubhāshubhaphalan datvā gachchhanti, na cha rāgādipariṇāmarahitāḥ santo bandhan kurvanti
kevalagnānādyanantaguṇavyaktilakṣhaṇamokṣhādvilakṣhaṇan prakr̥itisthityanubhāgapradeshabhedabhinnan bandhamanubhavati
ya sthānamūrdhvasthitirniṣhadyā chāsanan shrīvihāro dharmopadeshashcha
dveṣhamen pariṇat honese gney padārthommen pariṇaman jisakā lakṣhaṇ hai aisī (gneyārthapariṇamanasvarūp)
kriyāke sāth yukta hotā hai; aur isīliye kriyāke phalabhūt bandhakā anubhav karatā hai
kriyāphal hotā hai, gnānase nahīn
varte sahaj te kālamān, māyācharaṇ jyam nārīne
Page 74 of 513
PDF/HTML Page 107 of 546
single page version
yogyatāsadbhāvāt
dr̥ushyante
māyāchāraḥ iv ] striyoṅke māyāchārakī bhān̐ti, [niyatayaḥ ] svābhāvik hī
prayatnake binā hī (
honā), bādalake dr̥uṣhṭāntase aviruddha hai
khaṛe rahanā ityādi abuddhipūrvak hī (ichchhāke binā hī) dekhā jātā hai
Page 75 of 513
PDF/HTML Page 108 of 546
single page version
arahantā pañchamahākalyāṇapūjājanakan trailokyavijayakaran yattīrthakaranām puṇyakarma tatphalabhūtā arhanto
hogī ? isaprakār ichchhāke binā hī
mohādise rahit hai [tasmāt ] isaliye [sā ] vah [kṣhāyikī ] kṣhāyikī [iti matā ] mānī gaī
hai
mohādithī virahit tethī te kriyā kṣhāyik gaṇī
Page 76 of 513
PDF/HTML Page 109 of 546
single page version
bhāvāchchaitanyavikārakāraṇatāmanāsādayantī nityamaudayikī kāryabhūtasya bandhasyākāraṇabhūtatayā
kāryabhūtasya mokṣhasya kāraṇabhūtatayā cha kṣhāyikyev kathan hi nām nānumanyet
sarvathā kṣhayase utpanna hotī hai isaliye moharāgadveṣharūpī
kāraṇabhūtatāse kṣhāyikī hī kyon na mānanī chāhiye ? (avashya mānanī chāhiye) aur jab
kṣhāyikī hī māne tab karmavipāk (-karmoday) bhī unake (arahantoṅke) svabhāvavighātakā
kāraṇ nahīn hotā (aisai nishchit hotā hai )
audayikī hain
mohanīyakarmakā kṣhay ho chukā hai
karmoṅke udayase ve kriyāen̐ hotī hain ve karma apanā ras dekar khir jāte hain
vah audayikī kriyā kṣhāyikī kahalātī hai
Page 77 of 513
PDF/HTML Page 110 of 546
single page version
svabhāvenāshuddhanishchayarūpeṇāpi yadi na pariṇamati tadā
ashubh [na bhavati ] nahīn hotā (shubhāshubh bhāvamen pariṇamit hī nahīn hotā) [sarveṣhān jīvakāyānān ]
to samasta jīvanikāyoṅke [sansāraḥ api ] sansār bhī [na vidyate ] vidyamān nahīn hai aisā siddha
hogā
sarvathā nirvighāt shuddhasvabhāvase hī avasthit hai; aur isaprakār samasta jīvasamūh, samasta
bandhakāraṇonse rahit siddha honese sansār abhāvarūp svabhāvake kāraṇ nityamuktatāko prāpta ho
Page 78 of 513
PDF/HTML Page 111 of 546
single page version
ātmā pariṇāmadharmavālā honese, jaise spha ṭikamaṇi, japākusum aur tamālapuṣhpake raṅg -rūp
svabhāvayuktatāse prakāshit hotā hai usīprakār, use (ātmāke) shubhāshubh -svabhāvayuktatā
prakāshit hotī hai
svabhāvarūp pariṇamit hotā huā dikhāī detā hai)
sansārakā abhāv ho jāye aur sabhī jīv sadā mukta hī siddha hojāven ! kintu yah to pratyakṣha
viruddha hai
Page 79 of 513
PDF/HTML Page 112 of 546
single page version
dhāpitāsamānajātīyatvoddāmitavaiṣhamyan kṣhāyikan gnānan kil jānīyāt
kamatātkālikan vāpyarthajātan tulyakālamev prakāshet; sarvato vishuddhasya pratiniyat-
deshavishuddherantaḥplavanāt
vilayanādvichitramapi prakāshet; asamānajātīyagnānāvaraṇakṣhayātsamānajātīyagnānāvaraṇīy-
gāthāpañchakaparyantan vyākhyānan karoti
samasta padārthoṅko [jānāti ] jānatā hai [tat gnānan ] us gnānako [kṣhāyikan bhaṇitam ] kṣhāyik
kahā hai
huā hai
honese vah tātkālik yā atātkālik padārtha -mātrako samakālamen hī prakāshit karatā hai;
(kṣhāyik gnān) sarvataḥ vishuddha honeke kāraṇ pratiniyat pradeshoṅkī vishuddhi (sarvataḥ vishuddhi)
ke bhītar ḍūb jānese vah sarvataḥ (sarva ātmapradeshonse) bhī prakāshit karatā hai; sarva āvaraṇoṅkā
kṣhay honese, desh -āvaraṇakā kṣhayopasham na rahanese vah sabako bhī prakāshit karatā hai, sarvaprakār
gnānāvaraṇake kṣhayake kāraṇ (-sarva prakārake padārthoṅko jānanevāle gnānake āvaraṇamen nimittabhūt
karmake kṣhay honese) asarvaprakārake gnānāvaraṇakā kṣhayopasham (-amuk hī prakārake padārthoṅko
jānanevāle gnānake āvaraṇamen nimittabhūt karmoṅkā kṣhayopasham) vilayako prāpta honese vah vichitra
ko bhī (-anek prakārake padārthon ko bhī) prakāshit karatā hai; asamānajātīy -gnānāvaraṇake
Page 80 of 513
PDF/HTML Page 113 of 546
single page version
kṣhayake kāraṇ) samānajātīy gnānāvaraṇakā kṣhayopasham (-samān jātike hī padārthoṅko
jānanevāle gnānake āvaraṇamen nimittabhūt karmoṅkā kṣhayopasham) naṣhṭa ho jānese vah viṣham ko bhī
(-asamānajātike padārthoṅko bhī) prakāshit karatā hai
honese kṣhāyik gnān avashyamev sarvadā sarvatra sarvathā sarvako jānatā hai
hī samayamen sarva ātmapradeshonse samasta dravya -kṣhetra -kāl -bhāvako jānatā hai
tene saparyay ek paṇ nahi dravya jāṇavun shakya chhe
Page 81 of 513
PDF/HTML Page 114 of 546
single page version
gnātā samastagneyahetukasamastagneyākāraparyāyapariṇatasakalaikagnānākāran chetanatvāt
bhī [gnātun na shakyan ] jānanā shakya nahīn hai
pratyekake atīt, anāgat aur vartamān aise (tīn) prakāronse bhedavālī
dāhyākāraparyāyarūp pariṇamit sakal ek
(-ātmā) samastagneyahetuk samasta gneyākāraparyāyarūp pariṇamit
Page 82 of 513
PDF/HTML Page 115 of 546
single page version
samastagneyahetukasamastagneyākāraparyāyapariṇatasakalaikagnānākāramātmānan chetanatvāt
tato‘nantaguṇāni jīvadravyāṇi, tebhyo‘pyanantaguṇāni pudgaladravyāṇi
pariṇatatr̥uṇaparṇādyākāramātmānan (svakīyasvabhāvan) pariṇamati, tathāyamātmā samastan gneyan jānan san
samastagneyahetukasamastagneyākāraparyāyapariṇatasakalaikākhaṇḍagnānarūpan svakīyamātmānan pariṇamati jānāti
parichchhinatti
svakīyamātmānan na pariṇamati na jānāti na parichchhinatti
bimbānyapashyan darpaṇamiv, svakīyadr̥uṣhṭiprakāshyān padārthānapashyan hastapādādyavayavapariṇatan svakīy-
dehākāramātmānan
pariṇamit nahīn hotā usīprakār samastagneyahetuk samastagneyākāraparyāyarūp pariṇamit sakal ek
gnān jisakā ākār hai aise apane rūpamen
dāhyākāraparyāyarūp pariṇamit na honese apūrṇarūpase pariṇamit hotā hai
rītise pariṇamit nahīn hotī; usī prakār yah ātmā samasta dravya -paryāyarūp samasta gneyako nahīn
jānatā, usakā gnān (samasta gney jisakā nimitta hai aise) samastagneyākāraparyāyarūp pariṇamit
na honese apūrṇarūpase pariṇamit hotā hai
arthāt nijako hī pūrṇa rītise anubhav nahīn karatā
Page 83 of 513
PDF/HTML Page 116 of 546
single page version
yugapad na jāṇe jīv, to te kem jāṇe sarvane ? 49
hī sāth [na vijānāti ] nahīn jānatā [saḥ ] to vah puruṣh [sarvāṇi ] sab ko (-ananta
dravyasamūhako) [kathan jānāti ] kaise jān sakegā ? (arthāt jo ātmadravyako nahīn jānatā ho
vah samasta dravyasamūhako nahīn jān sakatā)
[yugapad ] ek hī sāth [sarvāṇi anantāni dravyajātāni ] sarva ananta dravya -samūhako [kathan
jānāti ] kaise jān sakegā ?
(-bhedoṅke) nimitta sarva dravyaparyāy hain
Page 84 of 513
PDF/HTML Page 117 of 546
single page version
visheṣhanibandhanabhūtasarvadravyaparyāyān pratyakṣhīkuryāt
mānayoḥ svasyāmavasthāyāmanyonyasamvalanenātyantamashakyavivechanatvātsarvamātmani nikhātamiv
pratibhāti
karatā, vah (puruṣh) pratibhāsamay mahāsāmānyake dvārā
sakegā ? (nahīn kar sakegā) isase aisā phalit huā ki jo ātmāko nahīn jānatā vah
sabako nahīn jānatā
aur gneyakā vasturūpase anyatva hone par bhī pratibhās aur pratibhāsyamānakar apanī avasthāmen
anyonya milan honeke kāraṇ (gnān aur gney, ātmākī
Page 85 of 513
PDF/HTML Page 118 of 546
single page version
viṣhayabhūtāḥ ye‘nantadravyaparyāyāstān kathan jānāti, na kathamapi
satyātmaparignānan bhavatīti
(gnān) [ na ev nityan bhavati ] nitya nahīn hai, [na kṣhāyikan ] kṣhāyik nahīn hai, [na ev
sarvagatam ] aur sarvagat nahīn hai
to nitya nahi, kṣhāyik nahi ne sarvagat nahi gnān e
Page 86 of 513
PDF/HTML Page 119 of 546
single page version
mapyasadanantadravyakṣhetrakālabhāvānākrāntumashaktatvāt
samvedanagnānabhāvanayā kevalagnānan cha jāyate
jinagnān jāṇe yugapade, mahimā aho e gnānano !
nitya nahīn hotā tathā karmodayake kāraṇ ek
men (-jānane men ) asamartha honeke kāraṇ sarvagat nahīn hai
jinadevakā gnān [yugapat jānāti ] ek sāth jānatā hai [aho hi ] aho ! [gnānasya
māhātmyam ] gnānakā māhātmya !
Page 87 of 513
PDF/HTML Page 120 of 546
single page version
vyaktitvenābhivyaktasvabhāvabhāsikṣhāyikabhāvan traikālyen nityamev viṣhamīkr̥utān sakalāmapi
sarvārthasambhūtimanantajātiprāpitavaichitryān parichchhindadakramasamākrāntānantadravyakṣhetrakālabhāvatayā
prakaṭīkr̥utādbhutamāhātmyan sarvagatamev syāt
parignānasāmarthyābhāvātsarvagatan na bhavati
kiyā hai aisā
akramase ananta dravya -kṣhetra -kāl -bhāvako prāpta honese jisane adbhut māhātmya pragaṭ kiyā
hai aisā sarvagat hī hai
puruṣh hī sarvagna ho sakatā hai