Page 148 of 513
PDF/HTML Page 181 of 546
single page version
pachayaH
so upAyAntar hai
bhinna vastu nahI.n hai.n) [ iti upadeshaH ] isaprakAr (jinendrakA) upadesh hai
paramasamAdhikAle rAgAdivikalparahitamAnasapratyakSheN cha tamevAtmAna.n parichChinatti, tathaivAnumAnen vA
guN -paryayono AtamA Che dravya jin
Page 149 of 513
PDF/HTML Page 182 of 546
single page version
bhUtairaryanta iti vA arthA guNAH, dravyANi kramapariNAmeneyrati dravyaiH kramapariNAmenAryanta iti
vA arthAH paryAyAH
bhed na da.nkhe.n to ‘artha’ aise ek hI vAchak (-shabda) se ye tIno.n pahichAne jAte hai.n ]
prApta karate hai.n
j~nAyante
Page 150 of 513
PDF/HTML Page 183 of 546
single page version
kuNDalAdayaH paryAyAH
dravyaguNaparyAyeShu guNaparyAyANA.n dravyAdapR^ithagbhAvAddravyamevAtmA
(-pIlApan ityAdi guNo.nkA aur kuNDal ityAdi paryAyo.nkA) suvarNa hI AtmA hai, usIprakAr
un dravya -guN -paryAyo.nme.n guN -paryAyo.nkA dravyase apR^ithaktva honese unakA dravya hI AtmA hai
(arthAt dravya hI guN aur paryAyo.nkA AtmA -svarUp -sarvasva -satya hai)
sarvasva) dravya hI hai
hai.n) isaliye suvarNa ‘artha’ hai, vaise dravya ‘artha’; jaise pIlApan Adi AshrayabhUt suvarNako prApta karatA
hai athavA AshrayabhUt suvarNadvArA prApta kiye jAte hai (arthAt AshrayabhUt suvarNa pIlApan Adiko prApta karatA
hai) isaliye pIlApan Adi ‘artha’ hai.n, vaise guN ‘artha’ hai.n; jaise kuNDal Adi suvarNako kramapariNAmase
prApta karate hai.n athavA suvarNa dvArA kramapariNAmase prApta kiyA jAtA hai (arthAt suvarNa kuNDal Adiko
kramapariNAmase prApta karatA hai) isaliye kuNDal Adi ‘artha’ hai.n, vaise paryAye.n ‘artha’ hai.n
Page 151 of 513
PDF/HTML Page 184 of 546
single page version
alpa kAlame.n [sarvaduHkhamokSha.n prApnoti ] sarva duHkho.nse mukta ho jAtA hai
dR^iDhatA pUrvak usakA prahAr karatA hai vahI hAthame.n talavAr liye hue manuShyakI bhA.Nti shIghra hI
samasta duHkho.nse parimukta hotA hai; anya (koI) vyApAr (prayatna; kriyA) samasta duHkho.nse
te jIv pAme alpa kAle sarvaduHkhavimokShane. 88
Page 152 of 513
PDF/HTML Page 185 of 546
single page version
is anAdi sa.nsArame.n mahAbhAgyase jineshvaradevake upadesharUpI tIkShNa talavArako prApta karake bhI jo
jIv moh -rAg -dveSharUpI shatruo.n par atidR^i.DhtA pUrvak usakA prahAr karatA hai vahI sarva duHkho.nse
mukta hotA hai anyathA nahI.n) isIliye sampUrNa Arambhase (-prayatnapUrvak) mohakA kShay karaneke
liye mai.n puruShArthakA Ashray grahaN karatA hU.N
(-sa.nyukta) [yadi jAnAti ] jAnatA hai, [saH ] vah [moh kShaya.n karoti ] mohakA kShay
karatA hai
pAtayati sa ev pAramArthikAnAkulatvalakShaNasukhavilakShaNAnA.n duHkhAnA.n kShaya.n karotItyarthaH
dravyatvathI sa.nbaddha jANe, mohano kShay te kare. 89
Page 153 of 513
PDF/HTML Page 186 of 546
single page version
kShapayati
karatA hai
[ichChati ] chAhatA ho to [jinamArgAt ] jinamArgase [guNaiH ] guNo.nke dvArA [dravyeShu ] dravyo.nme.n
[ AtmAna.n para.n cha ] sva aur parako [abhigachChatu ] jAno (arthAt jinAgamake dvArA visheSh
guNo.nse aisA vivek karo ki
jinamArgathI dravyo mahI.n jANo sva -parane guN vaDe. 90
Page 154 of 513
PDF/HTML Page 187 of 546
single page version
labdhavarNAH
pahAy mamAtmanyev vartamAnenAtmIyamAtmAna.n sakalatrikAlakalitadhrauvya.n dravya.n jAnAmi
hai.n aur yah paradravya hai.n’ aisA vivek karo), joki isaprakAr hai.n :
hai usake dvArA
Page 155 of 513
PDF/HTML Page 188 of 546
single page version
dravyamAkAsha.n dharmamadharma.n kAla.n pudgalamAtmAntara.n cha nishchinomi
dIpaprakAsheShviv sa.nbhUyAvasthiteShvapi machchaitanya.n svarUpAdaprachyutamev mA.n pR^ithagavagamayati
tataH kAraNAdekApavarak prabodhitAnekapradIpaprakAsheShviv sa.nbhUyAvasthiteShvapi sarvadravyeShu mam sahajashuddha-
chidAnandaikasvabhAvasya kenApi sah moho nAstItyabhiprAyaH
dhruv dravyake rUpame.n jAnA, usIprakAr avagAhahetutva, gatihetutva ityAdi lakShaNo.nse
nahI.n hU.N, adharma nahI.n hU.N, kAl nahI.n hU.N, pudgal nahI.n hU.N, aur AtmAntar nahI.n hU.N; kyo.nki
sakatA hai
(kyo.nki uname.nse ek dIpak bujh jAne par usI dIpakakA prakAsh naShTa hotA hai; anya dIpako.nke prakAsh
naShTa nahI.n hote) usIprakAr jIvAdik anek dravya ek hI kShetrame.n rahate hai.n phi ra bhI sUkShmadR^iShTise dekhane par
ve sab bhinna -bhinna hI hai.n, ekamek nahI.n hote
Page 156 of 513
PDF/HTML Page 189 of 546
single page version
nahI.n hotA (arthAt us shramaNAbhAsake dharma nahI.n hotA
(dravyamunitvase) AtmAkA daman karatA hai vah vAstavame.n shramaN nahI.n hai; isaliye, jaise jise
shraddhA nahi, te shramaN nA; temA.nthI dharmodbhav nahI.n. 91
Page 157 of 513
PDF/HTML Page 190 of 546
single page version
takkAla.n tammaya.n ti paNNatta.n, tamhA dhammapariNado AdA dhammo muNeyavvo’ iti yadAtmano
chAritrasya dharmatva.n vyavasthApitam
abhAvake kAraN muni nahI.n hai; isaliye jaise jise retI aur svarNakaNakA vivek nahI.n hai aise
dhUlako dhonevAleko, chAhe jitanA parishram karane par bhI, svarNakI prApti nahI.n hotI, usIprakAr
jise sva aur parakA vivek nahI.n hai aise us dravyamuniko, chAhe jitanI dravyamunitvakI
kriyAo.nkA kaShTa uThAne par bhI, dharmakI prApti nahI.n hotI
Page 158 of 513
PDF/HTML Page 191 of 546
single page version
pAvadi NivvANasuha.n’ iti nirvANasukhasAdhanashuddhopayogo.adhikartumArabdhaH, shubhAshubhopayogau cha
virodhinau nirdhvastau, shuddhopayogasvarUpa.n chopavarNita.n, tatprasAdajau chAtmano j~nAnAnandau sahajau
samudyotayatA sa.nvedanasvarUpa.n sukhasvarUpa.n cha prapa.nchitam, tadadhunA katha.n kathamapi shuddho-
payogaprasAden prasAdhya paramanispR^ihAmAtmatR^iptA.n pArameshvarIpravR^ittimabhyupagataH kR^itakR^ityatAmavApya
nitAntamanAkulo bhUtvA pralInabhedavAsanonmeShaH svaya.n sAkShAddharma evAsmItyavatiShThate
dR^iShTirvidhva.nsitadarshanamoho yaH
shuddhopayogakA adhikAr prArambha kiyA, virodhI shubhAshubh upayogako naShTa kiyA (-hey
batAyA), shuddhopayogakA svarUp varNan kiyA, shuddhopayogake prasAdase utpanna honevAle aise
AtmAke sahaj j~nAn aur Anandako samajhAte hue j~nAnake svarUpakA aur sukhake svarUpakA
vistAr kiyA, use (-AtmAke dharmatvako) ab kisI bhI prakAr shuddhopayogake prasAdase
hai.n, (-aise bhAvame.n nishchal sthit hote hai.n) :
Page 159 of 513
PDF/HTML Page 192 of 546
single page version
ityarthaH
ArU.Dh.h.h hai, [mahAtmA shramaNaH ] us mahAtmA shramaNako [dharmaH iti visheShitaH ] (shAstrame.n) ‘dharma’
kahA hai.n
vItarAg
Page 160 of 513
PDF/HTML Page 193 of 546
single page version
nityAnandaprasarasarase j~nAnatattve nilIy
sphU rjajjyotiHsahajavilasadratnadIpasya lakShmIm
dhammamAdiyadi ‘tavasiddhe Nayasiddhe’ ityAdi vandanA bhaNyate, namo.astviti namaskAro bhaNyate,
“
“
“
“
svayamev dharma huA hai
prasArase rasayukta) aise j~nAnatattvame.n lIn hokar, atyanta avichalatAke kAraN, daidIpyamAn
jyotimay aur sahajarUpase vilasit (-svabhAvase hI prakAshit) ratnadIpakakI niShka.np-
prakAshamay shobhAko pAtA hai
Page 161 of 513
PDF/HTML Page 194 of 546
single page version
prAdurbhUtirna bhavati yathA jAtu mohA.nku rasya
tAbhyA.n vibhavaishvaryAbhyA.n sa.npUrNamanorathA bhavantIti
pa~nchavi.nshatigAthAbhirj~nAnakaNDikAchatuShTayAbhidhAno dvitIyo.adhikAraH, tatashcha ‘sattAsa.nbaddhede’ ityAdi
samyakatvakathanarUpeN prathamA gAthA, ratnatrayAdhArapuruShasya dharmaH sa.nbhavatIti ‘jo NihadamodiTThI’ ityAdi
dvitIyA cheti svatantragAthAdvayam, tasya nishchayadharmasa.nj~natapodhanasya yo.asau bhakti.n karoti tatphalakathanen
‘jo ta.n diTThA’ ityAdi gAthAdvayam
mAtra bhI utpatti na ho
Page 162 of 513
PDF/HTML Page 195 of 546
single page version
gAthAparyanta.n sAmAnyaj~neyavyAkhyAna.n, tadanantara.n ‘davva.n jIvamajIva.n’ ityAdyekonavi.nshatigAthAparyanta.n
visheShaj~neyavyAkhyAna.n, athAnantara.n ‘sapadesehi.n samaggo logo’ ityAdigAthAShTakaparyanta.n sAmAnyabhedabhAvanA,
[paryAyAH ] paryAye.n hotI hai.n
vaLI dravya -guNathI paryayo; paryAyamUDh parasamay Che. 93
Page 163 of 513
PDF/HTML Page 196 of 546
single page version
samudAyapAtanikA
sUchanagAthA cheti pIThikAbhidhAne prathamasthale svatantragAthAchatuShTayam
gAthAtrayaparyantamutpAdavyayadhrauvyalakShaNakathanamukhyatA, tatashcha ‘pADubbhavadi ya aNNo’ ityAdigAthAdvayen
guNAtmak bhI hai.n
j~nAn, darshan, chAritra ityAdi jIvadravyake vistAravisheSh arthAt guN hai.n
Page 164 of 513
PDF/HTML Page 197 of 546
single page version
rUpAdInA.n j~nAnAdInA.n vA svaparapratyayapravartamAnapUrvottarAvasthAvatIrNatAratamyopadarshitasvabhAv-
visheShAnekatvApattiH
sarva ev padArtho.avasthAyinA vistArasAmAnyasamudAyenAbhidhAvatA.a.ayatasAmAnyasamudAyen cha
prathamagAthA, dravyeN sah guNaparyAyayorabhedamukhyatven ‘Natthi guNo tti va koI’ ityAdi dvitIyA cheti
svatantragAthAdvaya.n, tadanantara.n dravyasya dravyArthikanayen sadutpAdo bhavati, paryAyArthikanayenAsadityAdi-
kathanarUpeN ‘eva.nviha.n’ itiprabhR^iti gAthAchatuShTaya.n, tatashcha ‘atthi tti ya’ ityAdyekasUtreN
nayasaptabha~N.hgIvyAkhyAnamiti samudAyen chaturvi.nshatigAthAbhiraShTabhiH sthalairdravyanirNaya.n karoti
j~nAnAdike
usIprakAr sampUrNa padArtha ‘dravya’ nAmak avasthAyI vistArasAmAnyasamudAyase aur dau.Dte huye
AyatasAmAnyasamudAyase rachit hotA huA dravyamay hI hai
Page 165 of 513
PDF/HTML Page 198 of 546
single page version
guNAtmak ev, tathaiv cha padArtheShvavasthAyI vistArasAmAnyasamudAyo.abhidhAvannAyat-
sAmAnyasamudAyo vA dravyanAmA guNairabhinirvartyamAno guNebhyaH pR^ithaganupalambhAd guNAtmak ev
chAnekapudgalAtmako dvayaNukastryaNuk iti samAnajAtIyo dravyaparyAyaH
chAnekajIvapudgalAtmako devo manuShya ityasamAnajAtIyo dravyaparyAyaH
pratipattirguNAtmakaH svabhAvaparyAyaH, tathaiv cha samasteShvapi dravyeShu sUkShmAtmIyAtmIyAguru-
nityamapi tadgatamanA bhUtvA
sUtI) to asamAnajAtIy dravyaparyAy kahalAtA hai
yA dau.DtA huA AyatasAmAnyasamudAy
anek reshamI aur sUtI paTo.nke bane hue dvipaTik, tripaTik aisI asamAnajAtIy dravyaparyAy
hai, usIprakAr anek jIvapudgalAtmak dev, manuShya aisI asamAnajAtIy dravyaparyAy hai
pariNamit honeke kAraN anekatvakI pratipatti guNAtmak svabhAvaparyAy hai, usIprakAr samasta
dravyo.nme.n apane -apane sUkShma agurulaghuguN dvArA pratisamay pragaT honevAlI ShaTsthAnapatit
hAnivR^iddhirUp anekatvakI anubhUti vah guNAtmak svabhAvaparyAy hai; aur jaise paTame.n,
Page 166 of 513
PDF/HTML Page 199 of 546
single page version
svabhAvaparyAyaH
rUpAdInA.n j~nAnAdInA.n vA svaparapratyayapravartamAnapUrvottarAvasthAvatIrNatAratamyopadarshitasvabhAv-
visheShAnekatvApattiH guNAtmako vibhAvaparyAyaH
yasmAtsamyaktvAttat paramArthavinishchayAdhigamam
siddhajIvadravya.n, tathaiv svakIyasvakIyavisheShasAmAnyaguNebhyaH sakAshAdabhinnatvAt sarvadravyANi
guNAtmakAni bhavanti
AnevAle svabhAvavisheSharUp anekatvakI Apatti vah guNAtmak vibhAvaparyAy hai, usIprakAr
samasta dravyo.nme.n, rUpAdikake yA j~nAnAdike sva -parake kAraN pravartamAn pUrvottar avasthAme.n
honevAle tAratamyake kAraN dekhaneme.n AnevAle svabhAvavisheSharUp anekatvakI Apatti vah
guNAtmak vibhAvaparyAy hai
Page 167 of 513
PDF/HTML Page 200 of 546
single page version
guNaparyAyAshcha, tathA sarvadravyeShu svabhAvadravyaparyAyAH svajAtIyavijAtIyavibhAvadravyaparyAyAshcha, tathaiv
svabhAvavibhAvaguNaparyAyAshcha ‘jesi.n atthi sahAo’ ityAdigAthAyA.n, tathaiv ‘bhAvA jIvAdIyA’ ityAdi-
gAthAyA.n cha
AtmasvabhAvame.n sthit hai.n [te ] ve [svakasamayAH j~nAtavyAH ] svasamay jAnane
AtmasvabhAve sthit je te ‘svakasamay’ j~nAtavya Che