Page 128 of 513
PDF/HTML Page 161 of 546
single page version
bhilaShanti
bhilaShantastAnevAnubhavantashchApralayAt
rakta ko chAhatI hai aur usIko bhogatI huI maraNaparyanta kleshako pAtI hai, usIprakAr yah
puNyashAlI jIv bhI, pApashAlI jIvo.nkI bhA.Nti, tR^iShNA jisakA bIj hai aise vijay prApta
duHkhA.nkuro.nke dvArA kramashaH AkrA.nt honese, viShayo.nko chAhate hue aur unhI.nko bhogate hue
vinAshaparya.nt (-maraNaparyanta) klesh pAte hai.n
viShayatR^iShNA vyakta yA avyaktarUpase avashya vartatI hai
viShayo.nme.n pravR^itta hote hai.n
Page 129 of 513
PDF/HTML Page 162 of 546
single page version
sa.nvittiparA~N.hmukhA jIvA api mR^igatR^iShNAbhyo.ambhA.nsIv viShayAnabhilaShantastathaivAnubhavantashchAmaraNa.n
duHkhitA bhavanti
vyAbAdham
[ba.ndhakAraNa.n ] ba.ndhakA kAraN [viShama.n ] aur viSham hai; [tathA ] isaprakAr [duHkham ev ] vah
duHkh hI hai
je indriyothI labdha te sukh e rIte duHkh ja khare. 76.
Page 130 of 513
PDF/HTML Page 163 of 546
single page version
pabhogamArgAnulagnarAgAdidoShasenAnusArasa.ngachChamAnaghanakarmapA.nsupaTalatvAdudarkaduHsahatayA, viShama.n
hi sadabhivR^iddhiparihANipariNatatvAdatyantavisa.nShThulatayA cha duHkhamev bhavati
(-tR^iShNAkI pragaTatAo.nse) yukta honese atyanta Akul hai, (3)‘vichChinna’ hotA huA
asAtAvedanIyakA uday jise
huA viShayopabhogake mArgame.n lagI huI rAgAdi doSho.nkI senAke anusAr karmarajake
Page 131 of 513
PDF/HTML Page 164 of 546
single page version
vah mohAchChAdit hotA huA [ghor apAra.n sa.nsAra.n ] ghor apAr sa.nsArame.n [hiNDati ] paribhramaN
karatA hai
Page 132 of 513
PDF/HTML Page 165 of 546
single page version
rAgamavalambate sa khalUparaktachittabhittitayA tiraskR^itashuddhopayogashaktirAsa.nsAra.n shArIra.n duHkh-
mevAnubhavati
viparItadarshanachAritramohaprachChAditaH suvarNalohanigaDadvayasamAnapuNyapApadvayabaddhaH san sa.nsArarahitashuddhAtmano
viparIta.n sa.nsAra.n bhramatItyarthaH
nirbharamayarUpase (-gADharUpase) avalambit hai, vah jIv vAstavame.n chittabhUmike uparakta honese
(-chittakI bhUmi karmopAdhike nimittase ra.ngI huI
hai tabatak arthAt sadAke liye) shArIrik duHkhakA hI anubhav karatA hai
nahI.n AtA
shuddhopayogame.n nivAs karatA hai (-use a.ngIkAr karatA hai ) :
shuddhopayogI jIv te kShay dehagat duHkhano kare
Page 133 of 513
PDF/HTML Page 166 of 546
single page version
parivarjayati sa kilaikAntenopayogavishuddhatayA parityaktaparadravyAlambano.agnirivAyaHpiNDA-
dananuShThitAyaHsAraH prachaNDaghanaghAtasthAnIya.n shArIra.n duHkha.n kShapayati
nijashuddhAtmadravyAdanyeShu shubhAshubhasarvadravyeShu rAga.n dveSha.n vA na gachChati
ghanaghAtapara.nparAsthAnIyadeharahito bhUtvA shArIra.n duHkha.n kShapayatItyabhiprAyaH
[upayogavishuddhaH ] upayogavishuddhaH hotA huA [dehodbhava.n duHkha.n ] dohotpanna duHkhakA [kShapayati ]
kShay karatA hai
paryAyo.n sahit samasta dravyo.nke prati rAg aur dveShako niravasheSharUpase Cho.DtA hai, vah jIv,
ekAntase upayogavishuddha (-sarvathA shuddhopayogI) honese jisane paradravyakA Alamban Cho.D.h.h diyA
hai aisA vartatA huA
hote, usIprakAr paradravyakA Alamban na karanevAle AtmAko shArIrik duHkhakA vedan nahI.n
hotA
Page 134 of 513
PDF/HTML Page 167 of 546
single page version
jahAti ] nahI.n Cho.DtA, to [saH ] vah [shuddha.n Atmaka.n ] shuddha AtmAko [ na labhate ] prApta nahI.n
hotA
jo nav taje mohAdine to nav lahe shuddhAtmane
Page 135 of 513
PDF/HTML Page 168 of 546
single page version
mohitAntara~N.hgaH san nirvikalpasamAdhilakShaNapUrvoktasAmAyikachAritrAbhAve sati nirmohashuddhAtmatattvaprati-
pakShabhUtAn mohAdInna tyajati yadi chettarhi jinasiddhasadR^isha.n nijashuddhAtmAna.n na labhat iti sUtrArthaH
sakatA) isaliye mai.nne mohakI senA par vijay prApta karaneko kamar kasI hai
[jAnAti ] jAnatA hai aur [tasya mohaH ] usakA moh [khalu ] avashya [laya.n yAti ] layako
prApta hotA hai
te jIv jANe Atmane, tasu moh pAme lay khare. 80
Page 136 of 513
PDF/HTML Page 169 of 546
single page version
utpannastapaHsa.nyamaprasiddhaH,
tatpadAbhilAShibhiramarAsurendrairmahitaH pUjito.amarAsurendramahitaH,
yativaravR^iShabhasta.n yativaravR^iShabha.n,
svarUp, antim tAvako prApta soneke svarUpakI bhA.Nti, parispaShTa (-sarvaprakArase spaShTa) hai,
isaliye usakA j~nAn honepar sarva AtmAkA j~nAn hotA hai
(-dravyaguNaparyAyamay nij AtmAko) apane manase jAn letA hai
Page 137 of 513
PDF/HTML Page 170 of 546
single page version
mAtrAvadhR^itakAlaparimANatayA parasparaparAvR^ittA anvayavyatirekAste paryAyAshchidvivartanagranthay iti
yAvat
ev chaitanyamantarhita.n vidhAy kevala.n prAlambamiv kevalamAtmAna.n parichChindatasta-
ShaDvR^iddhihAnirUpeN pratikShaNa.n pravartamAnA arthaparyAyAH, eva.nlakShaNaguNaparyAyAdhArabhUtamamUrtamasa.nkhyAtapradesha.n
chidvivarto.nkA chetaname.n hI sa.nkShepaN [-a.ntargat ] karake, tathA
hArako hI jAnatA hai
Page 138 of 513
PDF/HTML Page 171 of 546
single page version
maNerivAkampapravR^ittanirmalAlokasyAvashyamev nirAshrayatayA mohatamaH pralIyate
sa.nvedanaj~nAnen tathaivAgamabhAShayAdhaHpravR^ittikaraNApUrvakaraNAnivR^ittikaraNasa.nj~nadarshanamohakShapaNasamarthapariNAm-
visheShabalen pashchAdAtmani yojayati
darshanamohAndhakAraH pralIyate
isaliye niShkriy chinmAtra bhAvako prApta hotA hai; aur isaprakAr maNikI bhA.Nti jisakA nirmal
prakAsh akamparUpase pravartamAn hai aise us (chinmAtra bhAvako prApta) jIvake mohAndhakAr
nirAshrayatAke kAraN avashyamev pralayako prApta hotA hai
paryAy rUpase us (araha.nt bhagavAnake) svarUpako manake dvArA pratham samajh le to ‘‘yah
jo AtmA, AtmAkA ekarUp (-katha.nchit sadR^ish) traikAlik pravAh hai so dravya hai, usakA
jo ekarUp rahanevAlA chaitanyarUp visheShaN hai so guN hai aur us pravAhame.n jo kShaNavartI
vyatirek hai.n so paryAye.n hai.n’’ isaprakAr apanA AtmA bhI dravya -guN -paryAyarUpase manake dvArA
j~nAname.n AtA hai
par pariNAmI -pariNAm -pariNatike bhedakA vikalpa naShTa ho jAtA hai, isaliye jIv niShkriy
chinmAtra bhAvako prApta hotA hai, aur usase darshanamoh nirAshray hotA huA naShTa ho jAtA hai
Page 139 of 513
PDF/HTML Page 172 of 546
single page version
[jIvaH ] jIv [yadi ] yadi [rAgadveShau ] rAgadveShako [jahAti ] Cho.DtA hai, [saH ] to vah [shuddha.n
AtmAna.n ] shuddha AtmAko [ labhate ] prApta karatA hai
nirmUl karatA hai, to shuddha AtmAkA anubhav karatA hai
jo rAgadveSh parihare to pAmato shuddhAtmane. 81
Page 140 of 513
PDF/HTML Page 173 of 546
single page version
so appANa.n lahadi suddha.n’ iti bhaNitam, ubhayatra mokSho.asti
kAraNen shubhAshubhamUDhatvanirAsArtha.n j~nAnakaNDikA bhaNyate
Cho.DtA hai, punaH -punaH rAgadveShabhAvame.n pariNamit nahI.n hotA, vahI abhedaratnatrayapariNat jIv shuddha-
buddha -ekasvabhAv AtmAko prApta karatA hai
chAhiye
upadesh paN em ja karI, nirvR^it thayA; namu.n temane. 82
Page 141 of 513
PDF/HTML Page 174 of 546
single page version
pareShAmapyAyatyAmidAnI.ntve vA mumukShUNA.n tathaiv tadupadishya, niHshreyasamadhyAshritAH
tebhya’ ityanen paden namaskAra.n kurvantItyabhiprAyaH
namaskAr ho
kShay svaya.n anubhav karake (tathA)
(mokSha)ko prApta hue hai.n; isaliye nirvANakA anya (koI) mArga nahI.n hai aisA nishchit hotA hai
honA hI ek mAtra mokShamArga hai; trikAlame.n bhI koI dUsarA mokShakA mArga nahI.n hai
Page 142 of 513
PDF/HTML Page 175 of 546
single page version
j~nAnapradhAnAH
pUjAsakkArarihA dravyabhAvalakShaNapUjA guNaprasha.nsA satkArastayorarhA yogyA bhavanti
hai
avachChannaH ] usase AchChAdit vartatA huA jIv [ rAga.n vA dveSha.n vA prApya ] rAg athavA dveShako
prApta karake [kShubhyati ] kShubdha hotA hai
te mohathI AchChanna rAgI -dveShI thaI kShobhit bane. 83
Page 143 of 513
PDF/HTML Page 176 of 546
single page version
mevAharaharupAdadAno, dagdhendriyANA.n ruchivashenAdvaite.api pravartitadvaito, ruchitAruchiteShu viShayeShu
rAgadveShAvupashliShya, prachuratarAmbhobhArarayAhataH setubandha iv dvedhA vidAryamANo nitarA.n
kShobhamupaiti
lakShaNasiddhatvAdiparyAyeShu cha yathAsa.nbhava.n pUrvopavarNiteShu vakShyamANeShu cha
ittha.nbhUto bhAvo jIvasya darshanamoh iti bhavati
svaguNarUpase, aur par -paryAyo.nko svaparyAyarUp samajhakar -a.ngIkAr karake, ati rUDh
hotA huA atyanta kShobhako prApta hotA hai
Page 144 of 513
PDF/HTML Page 177 of 546
single page version
sindhurasyev, bhavati nAm nAnAvidho bandhaH
hai; [tasmAt ] isaliye [te ] ve (moh -rAg -dveSh) [sa.nkShapayitavyAH ] sampUrNatayA kShay karane
yogya hai.n
hAthIko dekhakar, uttejit hokar (usakI or) dau.Dte hue hAthIkI bhA.Nti
bhAvikasukhaviparItasya nArakAdiduHkhasya kAraNabhUto vividhabandho jAyate
vidhavidh thAye ba.ndh, tethI sarva te kShayayogya Che
Page 145 of 513
PDF/HTML Page 178 of 546
single page version
isaprakAr paka.DA jAtA hai
hokar la.Dneke liye dau.DtA hai aur isaprakAr vah paka.DnevAlo.nke jAlame.n pha.Ns jAtA hai
prakArake bandhanako prApta hotA hai, isaliye mokShArthIko moh -rAg -dveShakA bhalIbhA.Nti -sampUrNatayA
mUlase hI kShay kar denA chAhiye
karuNAbhAvaH ] tirya.nch -manuShyo.nke prati karuNAbhAv, [viShayeShu prasa.ngaH cha ] tathA viShayo.nkI sa.ngati
(iShTa viShayo.nme.n prIti aur aniShTa viShayo.nme.n aprIti)
mohA samyak kShapayitavyA iti tAtparyam
viShayo taNo vaLI sa.ng,
Page 146 of 513
PDF/HTML Page 179 of 546
single page version
tribhUmiko.api moho nihantavyaH
aur aniShTa viShayo.nkI aprItise dveShako (jAnakar)
hai
hai.n, iShTa viShayo.nme.n prIti rAgakA chihna hai aur aniShTa viShayo.nme.n aprIti dveShakA chihna hai
tasu moh pAme nAsh nishchay; shAstra samadhyayanIy Che. 86
Page 147 of 513
PDF/HTML Page 180 of 546
single page version
shaktisa.npadaH sahR^idayahR^idayAna.ndodbhedadAyinA pratyakSheNAnyen vA tadavirodhinA pramANajAten
is (nimnalikhit) upAyAntarakI apekShA rakhatA hai
sa.nskArase vishiShTa
nihantavyA iti sUtrArthaH