Page 188 of 513
PDF/HTML Page 221 of 546
single page version
cha parasparAnusyUtisUtritaikapravAhatayAtadubhayAtmak iti
vat
nityavR^ittinivartamAne dravye samasteShvapi svAvasareShUchchakAsatsu pariNAmeShUttarottareShvavasareShUttarottar-
pariNAmAnAmudayanAtpUrvapUrvapariNAmAnAmanudayanAt
anubhayasvarUp hai
pragaT hote hai.n isaliye, aur pahale -pahaleke motI pragaT nahI.n hote isaliye, tathA sarvatra paraspar
anusyUtikA rachayitA sUtra avasthit honese trilakShaNatva prasiddhiko prApta hotA hai
hai.n isaliye, aur pahale -pahaleke parimAm nahI.n pragaT hote hai.n isaliye, tathA sarvatra paraspar
anusyUti rachanevAlA pravAh avasthit honese trilakShaNapanA prasiddhiko prApta hotA hai
Page 189 of 513
PDF/HTML Page 222 of 546
single page version
kathanen tR^itIyA, utpAdavyayadhrauvyatve.api sattaiv dravya.n bhaNyat iti kathanen chaturthIti gAthAchatuShTayen
pratyek pariNAm utpAd -vinAshase rahit ekarUp
utpAd -vyay -dhrauvyAtmak hai
utpAd [api cha ] tathA [bha~N.hgaH ] bha.ng [dhrauvyeN arthen vinA ] dhrauvya padArthake binA [na ]
nahI.n hote
utpAd tem ja bha.ng, dhrauvya -padArtha viN varte nahI.n. 100
Page 190 of 513
PDF/HTML Page 223 of 546
single page version
bhAsanAt
tarhyupAdAnakAraNarahitAnA.n khapuShpAdInAmapyutpAdo bhavatu
(arthAt nAsh anyabhAvake utpAdarUp svabhAvase prakAshit hai
‘‘vyatirekANAmanvayAnatikramaNAt
Page 191 of 513
PDF/HTML Page 224 of 546
single page version
anya hai, sa.nhAr anya hai, sthiti anya hai
uchChed hogA
Page 192 of 513
PDF/HTML Page 225 of 546
single page version
mavashyamanumantavyam
kisI bhAvakA sa.nhAr hI nahI.n hogA,
jAyagA
jAy,
trilakShaNatArUp
sakatA
Page 193 of 513
PDF/HTML Page 226 of 546
single page version
vasthArUpeN sthitirityuktalakShaNAstrayo bha~N.hgAH kartAraH
[tasmAt ] isaliye [sarva.n ] vah sab [dravya.n bhavati ] dravya hai
paryAye.n dravyake Ashrayase hai.n); isaliye yah sab ek hI dravya hai, dravyAntar nahI.n
ne paryayo dravye niyamathI, sarva tethI dravya Che.
Page 194 of 513
PDF/HTML Page 227 of 546
single page version
paryAyairAlambitamev pratibhAti
dravyasyochChidyamAnotpadyamAnAvatiShThamAnabhAvalakShaNAstrayo.n.ashA bha.ngotpAdadhrauvyalakShaNairAtmadharmairA-
lambitAH samamev pratibhAnti
bha~N.hgastadubhayAdhArAtmadravyatvAvasthArUpaparyAyeN dhrauvya.n chetyuktalakShaNasvakIyasvakIyaparyAyeShu
detA hai, isIprakAr samudAyI dravya paryAyo.nkA samudAyasvarUp honese paryAyo.nke dvArA Alambit
hI bhAsit hotA hai
naShTa hotA huA bhAv, utpanna hotA huA bhAv, aur avasthit rahanevAlA bhAv;
jAy to sArA
Page 195 of 513
PDF/HTML Page 228 of 546
single page version
dravya.n bhavati
jAyagA) athavA asatkA utpAd ho jAyagA; (3) yadi dravyakA hI dhrauvya mAnA jAy to
kramashaH honevAle bhAvo.nke abhAvake kAraN dravyakA abhAv AyagA, athavA kShaNikapanA hogA
a.nkur aur vR^ikShatvase bhinna padArtharUp nahI.n hai
Page 196 of 513
PDF/HTML Page 229 of 546
single page version
yashcha nAshakShaNaH sa tUtpadyAvasthAy cha nashyato janmakShaNaH sthitikShaNashcha na bhavati;
bhiprAyaH
pR^ithak hI hotA hai); jo sthitikShaN ho vah dono.nke antarAlame.n (utpAdakShaN aur
nAshakShaNake bIch) dR^i.DhtayA rahatA hai, isaliye (vah) janmakShaN aur nAshakShaN nahI.n hai; aur
jo nAshakShaN hai vah,
Page 197 of 513
PDF/HTML Page 230 of 546
single page version
rUDhasya mR^ittikAtvasya sthitikShaNaH, tathA antara.ngabahira.ngasAdhanAropyamANasa.nskArasannidhau ya
evottaraparyAyasya janmakShaNaH, sa ev prAktanaparyAyasya nAshakShaNaH, sa ev cha koTidvayAdhirUDhasya
dravyatvasya sthitikShaNaH
hotA hai, svaya.n hI dhruv rahatA hai aur svaya.n hI nAshako prApta hotA hai !’ kintu aisA to
mAnA nahI.n gayA hai; (kyo.nki yah svIkAr aur siddha kiyA gayA hai ki) paryAyo.nke hI
utpAdAdi hai.n; (tab phi ra) vahA.N kShaNabhed -kahA.Nse ho sakatA hai ? yah samajhate hai.n :
vahI dono.n
hotA hai vahI pUrva paryAyakA nAsh kShaN hotA hai, aur vahI dono.n koTiyo.nme.n rahanevAle
dravyatvakA sthitikShaN hotA hai
(sabhI ek sAth) ek samayame.n hI dekhe jAte hai.n; isIprakAr uttar paryAyame.n, pUrva paryAyame.n
aur dravyatvame.n utpAd, vyay aur dhrauvya pratyekatayA (ek -ek) pravartamAn hone par bhI
Page 198 of 513
PDF/HTML Page 231 of 546
single page version
samay evAvalokyante
rthAntaram
utpAd, vyay aur dhrauvya dravya hI hai.n, anya padArtha nahI.n
[tadapi ] phi ra bhI [dravya.n ] dravya [praNaShTa.n na ev ] na to naShTa hai, [utpanna.n na ] na utpanna hai (-
vah dhruv hai
paN dravya to nathI naShTa ke utpanna dravya nathI tahI.n
Page 199 of 513
PDF/HTML Page 232 of 546
single page version
samAnajAtIyA dravyaparyAyA vinashyanti prajAyante cha, samAnajAtIni dravyANi tvavinaShTAnu-
tpannAnyevAvatiShThante
sarve.apyasamAnajAtIyA dravyaparyAyA vinashyanti prajAyante cha, asamAnajAtIni dravyANi
tvavinaShTAnutpannAnyevAvatiShThante
dvayaNukAdiska ndharUpasvajAtIyavibhAvadravyaparyAyANA.n vinAshotpAde.api nishchayen na chotpanna.n na cha
vinaShTamiti
avinaShTa aur anutpanna hI rahate hai.n (-dhruv hai.n )
avinaShTa aur anutpanna hI rahate hai.n, isIprakAr sabhI asamAnajAtIy dravya -paryAye.n vinaShTa ho jAtI
hai.n aur utpanna hotI hai.n, parantu asamAnajAtIy dravya to avinaShTa aur anutpanna hI rahate hai.n
Page 200 of 513
PDF/HTML Page 233 of 546
single page version
hI ek guNaparyAyame.nse anya guNaparyAyarUp pariNamit hotA hai, aur usakI sattA guNaparyAyo.nkI
sattAke sAth avishiShTa
dvArA apanI sattAkA anubhav karatA hai, isaliye haritabhAv aur pItabhAvake sAth
Page 201 of 513
PDF/HTML Page 234 of 546
single page version
guNa.n pariNamatpUrvottarAvasthAvasthitaguNAbhyA.n tAbhyAmanubhUtAtmasattAka.n pUrvottarAvasthAvasthit-
guNAbhyA.n samamavishiShTasattAkatayaikamev dravya.n, na dravyAntaram
sahakAraphala.n, tathaivotpadyamAnamuttarAvasthAvasthitaguNen vyayamAna.n pUrvAvasthAvasthitaguNenAvatiShThamAna.n
dravyatvaguNenotpAdavyayadhrauvyANyekadravyaparyAyadvAreN dravya.n bhavati
te.api dravyamev bhavanti
aur uttar avasthAme.n avasthit un guNo.nke dvArA apanI sattAkA anubhav karatA hai,
isaliye pUrva aur uttar avasthAme.n avasthit guNo.nke sAth avashiShTa sattAvAlA honese ek
hI dravya hai, dravyAntar nahI.n
hai, isaliye pUrva aur uttar guNaparyAyo.nke sAth abhinna astitva honese ek hI dravya hai
dravyAntar nahI.n; arthAt ve ve guNaparyAye.n aur dravya ek hI dravyarUp hai.n, bhinna -bhinna dravya
nahI.n hai.n
avasthAme.n avasthit guNase utpanna, pUrva avasthAme.n avasthit guNase naShTa aur dravyatva guNase
sthir honese, dravya ekadravyaparyAyake dvArA utpAd -vyay -dhrauvya hai
Page 202 of 513
PDF/HTML Page 235 of 546
single page version
haritaguNa.n tyaktvA pANDuraguNAntaramAmraphalamiveti bhAvArthaH
bhavati ] vah sattAse anya (pR^ithak) ho ! (so bhI kaise ho sakatA hai ?) [tasmAt ] isaliye
[dravya.n svaya.n ] dravya svaya.n hI [sattA ] hai
Page 203 of 513
PDF/HTML Page 236 of 546
single page version
prayojan hai aisI
svaya.n sthir (-vidyamAn) rahatA huA, itanA hI mAtra jisakA prayojan hai aisI sattAko udit
(siddha) karatA hai
samajhanA chAhiye
Page 204 of 513
PDF/HTML Page 237 of 546
single page version
samavAya.n karotu, na cha tathA
isaliye ve ek nahI.n hai.n
Page 205 of 513
PDF/HTML Page 238 of 546
single page version
dravyasya guNin iti tayorna pradeshavibhAgaH
yachcha kilAkhilendriyagrAmagocharIbhUtamuttarIya.n bhavati, na khalu sa ekachakShurindriyaviShayamApadyamAnaH
samastetarendriyagrAmagocharamatikrAntaH shuklo guNo bhavatIti tayostadbhAvasyAbhAvaH; tathA yA
usIprakAr dravyame.n sattA hai
vastra nahI.n hai; aur jo samasta indriyasamUhako gochar honevAlA vastra hai vah ek chakShuindriyake
viShayame.n AnevAlA tathA anya samasta indriyo.nke samUhako gochar na honevAlA aisA shuklatva
guN nahI.n hai, isaliye unake tadbhAvakA abhAv hai; isIprakAr,
Page 206 of 513
PDF/HTML Page 239 of 546
single page version
na khalu tadanAshritya varti guNavadanekaguNasamudita.n visheShya.n vidhIyamAna.n vR^ittimatsvarUpa.n cha dravya.n
bhavati; yattu kilAnAshritya varti guNavadanekaguNasamudita.n visheShya.n vidhIyamAna.n vR^ittimatsvarUpa.n cha
dravya.n bhavati, na khalu sAshritya vartinI nirguNaikaguNasamuditA visheShaNa.n vidhAyikA vR^ittisvarUpA
cha sattA bhavatIti tayostadbhAvasyAbhAvaH
kisIke Ashrit rahanevAlI, nirguN, ek guNase nirmit, visheShaN, vidhAyak aur vR^ittisvarUp
aisI sattA nahI.n hai, isaliye unake tadbhAvakA abhAv hai
sparsha kiyA jAtA hai
nahI.n hai
visheShatAo.nse j~nAt hotI huI, un bhedo.nse bhedit hotI huI ek padArtha hai; aur jaise j~nAn, darshan, chAritra,
vIrya ityAdi AtmAke visheShaN hai aur AtmA un visheShaNo.nse visheShit hotA huA (lakShit, bhedit,
pahachAnA jAtA huA) padArtha hai, usIprakAr sattA visheShaN hai aur dravya visheShya hai
Page 207 of 513
PDF/HTML Page 240 of 546
single page version
guNI -rUpase anek hI hai, aisA artha hai
hotI
(katha.nchit) dravya guNarUp nahI.n hai aur guN vah dravyarUp nahI.n hai