Page 208 of 513
PDF/HTML Page 241 of 546
single page version
vistAryate, tathaikasya dravyasya sattAguNaH saddravya.n sadguNaH satparyAy iti tredhA vistAryate
yashcha hAraH sUtra.n muktAphala.n vA sa na shuklo guN itItaretarasya yastasyAbhAvaH sa tadabhAv-
lakShaNo.atadbhAvo.anyatvanibandhanabhUtaH, tathaikasmin dravye yaH sattAguNastanna dravya.n nAnyo guNo
bhaNyat iti tadbhAvasya lakShaNamidam
atadbhAv hai
Page 209 of 513
PDF/HTML Page 242 of 546
single page version
sa tadabhAvalakShaNo.atadbhAvo.anyatvanibandhanabhUtaH
vAchyo na bhavati
‘atadbhAv’ hai, jo ki anyatvakA kAraN hai
j~nAnAdiguN hai yA siddhatvAdi paryAy hai vah astitva guN nahI.n hai
Page 210 of 513
PDF/HTML Page 243 of 546
single page version
shuddhasattAguNo vAchyo na bhavati
aur siddhatvAdi paryAyako atadbhAv hai, jo ki uname.n anyatvakA kAraN hai
[iti nirdiShTaH ] aisA (jinendradev dvArA) darashAyA gayA hai
Page 211 of 513
PDF/HTML Page 244 of 546
single page version
guNasyAbhAvo dravyamityekasyApi dravyasyAnekatva.n syAt
atadbhAv hai; kyo.nki itanese hI anyatvavyavahAr (-anyatvarUp vyavahAr) siddha hotA hai
abhAv hone par dravyakA abhAv ho jAyagA;
Page 212 of 513
PDF/HTML Page 245 of 546
single page version
mityatrApyapoharUpatva.n syAt
sattAguNAdbhinna.n satpR^ithagdravyAntara.n prApnoti
‘dravyo svabhAve sthit sat Che’
Page 213 of 513
PDF/HTML Page 246 of 546
single page version
pradeshebhyo bhinnasya muktajIvadravyasyAbhAvastathaiv muktajIvadravyapradeshebhyo bhinnasya sattAguNasyApyabhAvaH
ityubhayashUnyatva.n prApnoti
prayojanAdibhedarUpasyAtadbhAvasya vivaraNarUpeN tR^itIyA, tasyaiv dR^iDhIkaraNArtha.n cha chaturthIti dravyaguN-
yorabhedaviShaye yuktikathanamukhyatayA gAthAchatuShTayen pa~nchamasthala.n gatam
se avishiShTa (-sattAse abhinna hai aisA) guN hai
pariNAm hai; kyo.nki dravyakI
Page 214 of 513
PDF/HTML Page 247 of 546
single page version
rguNaguNibhAvaH siddhayati
nandaikAnubhUtirUpaH svasthabhAvastasyotpAdaH, pUrvoktavikalpajAlavinAsho vyayaH, tadubhayAdhArabhUtajIvatva.n
dhrauvyamityuktalakShaNotpAdavyayadhrauvyAtmakajIvadravyasya svabhAvabhUto yo.asau pariNAmaH
tadeveda.n vyAkhyAnam, guNakathana.n punaradhikamiti tAtparyam
dravyavidhAyak (-dravyakA rachayitA) guN hI hai
Page 215 of 513
PDF/HTML Page 248 of 546
single page version
dravyAtpR^ithagbhUtatven vartate
[dravyatva.n punaH bhAvaH ] aur dravyatva vah bhAv hai (arthAt astitva guN hai); [tasmAt ] isaliye
[dravya.n svaya.n sattA ] dravya svaya.n sattA (astitva) hai
vartatA hai ? nahI.n hI vartatA
Page 216 of 513
PDF/HTML Page 249 of 546
single page version
na vidyate
sahAve iti pAThAntaram
sadbhAvasa.nbaddha aur asadbhAvasa.nbaddha utpAdako [sadA labhate ] sadA prApta karatA hai
Page 217 of 513
PDF/HTML Page 250 of 546
single page version
hemavat
paryAyaniShpAdikA vyatirekavyaktIstAstAH sa.nkrAmato hemnaH sadbhAvanibaddha ev prAdurbhAvaH
paryAyaniShpAdikAbhirvyatirekavyaktibhistAbhistAbhiH prabhavAvasAnavarjitA yaugapadyapravR^ittA dravya-
sadbhAvasa.nbaddha utpAd (sat -utpAd, vidyamAnakA utpAd) hai
bAjUba.ndh ityAdi paryAy jitane sthAyI, kramashaH pravartamAn, bAjUba.ndh ityAdi paryAyo.nkI utpAdak
un -un vyatirekavyaktiyo.nko prApta honevAle suvarNakA sadbhAvasa.nbaddha hI utpAd hai
utpattivinAsh rahit, yugapat pravartamAn, dravyakI utpAdak anvayashaktiyo.nko prApta honevAle
Page 218 of 513
PDF/HTML Page 251 of 546
single page version
yaugapadyapravR^ittA hemaniShpAdikA anvayashaktiH sa.nkrAmato hemno.asadbhAvanibaddha ev prAdurbhAvaH
mAsAdyAnvayashaktitvamApannAH paryAyAn dravIkuryuH, tathA.ngadAdiparyAyaniShpAdikAbhistAbhi-
stAbhirvyatirekavyaktibhiryaugapadyapravR^ittimAsAdyAnvayashaktitvamApannAbhira.ngadAdiparyAyA api hemI-
kriyeran
jitanI TikanevAlI, yugapat pravartamAn, suvarNakI utpAdak anvayashaktiyo.nko prApta suvarNake
asadbhAvayukta hI utpAd hai
paryAyo.nko dravya karatA hai (-paryAyo.nkI vivakShAke samay bhI vyatirekavyaktiyA.N anvayashaktirUp
banatI huI paryAyo.nko dravyarUp karatI hai.n ); jaise bAjUba.ndh Adi paryAyo.nko utpanna karanevAlI ve-
ve vyatirekavyaktiyA.N yugapat pravR^itti prApta karake anvayashaktipaneko prApta karatI huI bAjuba.ndh
ityAdi paryAyo.nko suvarNa karatA hai tadnusAr
hotI huI, dravyako paryAye.n (-paryAyarUp) karatI hai.n; jaise suvarNakI utpAdak anvayashaktiyA.N
utpAd (asat -utpAd, avidyamAnakA utpAd) hai
Page 219 of 513
PDF/HTML Page 252 of 546
single page version
paryAyamAtra (-paryAyamAtrarUp) karatI hai.n
dravya to tIno.n kAlame.n vidyamAn hai); isaliye dravyArthik nayase to dravyako sat -utpAd hai; aur
jab dravyako gauN karake paryAyo.nkA mukhyatayA kathan kiyA jAtA hai tab jo vidyamAn nahI.n thA
vah utpanna hotA hai (kyo.nki vartamAn paryAy bhUtakAlame.n vidyamAn nahI.n thI), isaliye paryAyArthik
nayase dravyake asat -utpAd hai
vivakShAke samay bhI sat -utpAdame.n, jo dravya hai ve hI paryAye.n hI hai.n
Page 220 of 513
PDF/HTML Page 253 of 546
single page version
vashyamev bhaviShyati
[punaH ] parantu [bhUtvA ] manuShya devAdi hokar [ki.n ] kyA vah [dravyatva.n prajahAti ] dravyatvako
Cho.D.h.h detA hai ? [na jahat ] nahI.n Cho.DtA huA vah [anyaH katha.n bhavati ] anya kaise ho sakatA
hai ? (arthAt vah anya nahI.n, vahakA vahI hai
anvayashakti to apatit -avinaShTa -nishchal honese dravya vahakA vahI hai, anya nahI.n
dravyApekShAse ananyapanA honese, usake sat -utpAd hai,
Page 221 of 513
PDF/HTML Page 254 of 546
single page version
yadyapi nishchayen manuShyaparyAye devaparyAye cha samAna.n tathApi manujo devo na bhavati
prakArakI sattA) jisake pragaT hai aisA vah (jIv), vahI na ho ?
pUrvabhavame.n manuShya thA aur amuk bhavame.n tirya.nch thA’ aisA j~nAn ho sakatA hai
jAtA,
hotA huA [ananya bhAva.n katha.n labhate ] ananyabhAvako kaise prApta ho sakatA hai ?
Cho.DtA honese ananya
Page 222 of 513
PDF/HTML Page 255 of 546
single page version
dravyasyAsadutpAdaH
manyanna syAt
utpAd hotA hai usame.n paryAyabhUt svavyatirekavyaktikA pahale asatpanA honese, paryAye.n anya hI
hai.n
manuShyAdi paryAye.n utpanna hotI hai.n aisA jIv dravya bhI
un paryAyo.nkA kartA suvarNa bhI anya hai, isIprakAr manuShya, dev ityAdi paryAye.n anya hai.n, isaliye
un paryAyo.nkA kartA jIvadravya bhI paryAyApekShAse anya hai
ve paryAye.n anya anya hai.n
Page 223 of 513
PDF/HTML Page 256 of 546
single page version
anya hai, [tatkAle tanmayatvAt ] kyo.nki us samay tanmay honese [ananyat ] (dravya paryAyo.nse)
ananya hai
Che anya, jethI te samay tadrUp hoI ananya Che. 114
Page 224 of 513
PDF/HTML Page 257 of 546
single page version
manuShyadevasiddhatvaparyAyAtmakeShu visheSheShu vyavasthita.n jIvasAmAnyamekamavalokayatAmanav-
lokitavisheShANA.n tatsarva.n jIvadravyamiti pratibhAti
siddhatvaparyAyAtmakAn visheShAnanekAnavalokayatAmanavalokitasAmAnyAnAmanyadanyatpratibhAti,
dravyasya tattadvisheShakAle tattadvisheShebhyastanmayatvenAnanyatvAt
tadA nArakatirya~N.hmanuShyadevasiddhatvaparyAyeShu vyavasthita.n jIvasAmAnya.n jIvasAmAnye cha vyavasthitA
nArakatirya~N.hmanuShyadevasiddhatvaparyAyAtmakA visheShAshcha tulyakAlamevAvalokyante
jIvo.nko ‘vah sab jIv dravya hai’ aisA bhAsit hotA hai
nArakapanA, tirya.nchapanA, manuShyapanA, devapanA aur siddhapanA
hai, kyo.nki dravya un -un visheSho.nke samay tanmay honese un -un visheSho.nse ananya hai
un paryAyarUp visheSho.nke samay tanmay honese unase ananya hai
(-dravyArthik tathA paryAyArthik chakShuo.nke) dekhA jAtA hai tab nArakapanA, tirya.nchapanA, manuShyapanA,
devapanA aur siddhapanA paryAyo.nme.n rahanevAlA jIvasAmAnya tathA jIvasAmAnyame.n rahanevAlA
nArakapanA -tirya.nchapanA -manuShyapanA -devapanA aur siddhatvaparyAyasvarUp visheSh tulyakAlame.n hI
(ek hI sAth) dikhAI dete hai.n
Page 225 of 513
PDF/HTML Page 258 of 546
single page version
pratipAdanen chaturthIti sadutpAdAsadutpAdavyAkhyAnamukhyatayA gAthAchatuShTayen saptamasthala.n gatam
prakArakA virodh nahI.n hai
chakShuse dekhane par dravyake paryAyarUp visheSh j~nAt hote hai.n, isaliye dravya anya -anya bhAsit
hotA hai
Page 226 of 513
PDF/HTML Page 259 of 546
single page version
pararUpeN 2, svapararUpayaugapadyen 3, svapararUpakra meN 4, svarUpasvapararUpayaugapadyAbhyA.n 5,
pararUpasvapararUpayaugapadyAbhyA.n 6, svarUpapararUpasvapararUpayaugapadyaiH 7, AdishyamAnasya svarUpeN
shuddhachaitanya.n bhAvashchetyuktalakShaNadravyAdichatuShTay iti prathamabha~N.hgaH 1
paryAyase ‘avaktavya’ hai, [kenachit paryAyeN tu tadubhaya.n ] aur kisI paryAyase ‘asti-
nAsti’ [vA ] athavA [anyat AdiShTam ] kisI paryAyase anya tIn bha.ngarUp kahA
gayA hai
svarUp -pararUpakI yugapat apekShAse ‘syAt asti -avaktavya’; (6) pararUpakI aur
svarUp -pararUpakI yugapat apekShAse ‘syAt nAsti’, avaktavya; aur (7) svarUpakI,
pararUpakI tathA svarUp -pararUpakI yugapat apekShAse ‘syAt asti -nAsti -avaktavya’ hai
paryAyarUpase pariNat vartamAn samay vah kAl hai, aur shuddha chaitanya vah bhAv hai
Page 227 of 513
PDF/HTML Page 260 of 546
single page version
svarUpasvapararUpayaugapadyAbhyA.n sato vaktumashakyasya cha, pararUpasvapararUpayaugapadyAbhyAmasato vaktum-
shakyasya cha, svarUpapararUpasvapararUpayaugapadyaiH sato.asato vaktumashakyasya chAnantadharmaNo dravyasyai-
kaika.n dharmamAshritya vivakShitAvivakShitavidhipratiShedhAbhyAmavatarantI saptabha.ngikaivakAravishrAntam-
syAdastinAstyevAvaktavyam
tannayasaptabha~N.hgIj~nApanArthamiti bhAvArthaH
aur pararUpase kramashaH ‘sat aur asat’ hai; (5) jo svarUpase, aur svarUp -pararUpase
yugapat ‘sat aur avaktavya’ hai; (6) jo pararUpase, aur svarUp -pararUpase yugapat
‘asat aur avaktavya’ hai; tathA (7) jo svarUpase par -rUp aur svarUp -pararUpase
yugapat ‘sat’, ‘asat’ aur ‘avaktavya’ hai