Page 228 of 513
PDF/HTML Page 261 of 546
single page version
tR^itIyA, dravyasya sattAdilakShaNatrayasUchanarUpeN chaturthIti svatantragAthAchatuShTayen pIThikAsthalam
sattAguNo.apIti kathanarUpeN tR^itIyA, utpAdavyayadhrauvyatve.api sattaiv dravya.n bhavatIti kathanen chaturthIti
gAthAchatuShTayen sattAlakShaNavivaraNamukhyatA
badalatI rahatI hai.n, isaprakAr) prakAshit karate hai.n :
niShedh kiyA hai
Page 229 of 513
PDF/HTML Page 262 of 546
single page version
syAtadbhAvasya vivaraNarUpeN tR^itIyA, tasyaiv dR^iDhIkaraNArtha.n chaturthIti gAthAchatuShTayen sattAdravyayor-
bhedaviShaye yuktikathanamukhyatA
svabhAvaniShpanna kriyA nahI.n ho so bAt nahI.n hai; (arthAt vibhAvasvabhAvase utpanna honevAlI rAg-
dveShamay kriyA avashya hai
manuShyAdiparyAyarUp phal utpanna nahI.n karatI; rAg -dveShamay kriyA to avashya vah phal utpanna
karatI hai
Ta.nkotkIrNa nahI.n hai; kyo.nki ve paryAye.n pUrva -pUrva paryAyo.nke nAshame.n pravartamAn kriyA phalarUp honese
Page 230 of 513
PDF/HTML Page 263 of 546
single page version
sUtragAthaikA
rAgAdipariNAm ev dravyakarmakAraNatvAdbhAvakarma bhaNyat iti pariNAmamukhyatven ‘AdA kammamalimaso’
ityAdisUtradvaya.n, tadanantara.n ka rmaphalachetanA ka rmachetanA j~nAnachetaneti trividhachetanApratipAdanarUpeN
‘pariNamadi chedaNAe’ ityAdisUtratraya.n, tadanantara.n shuddhAtmabhedabhAvanAphala.n kathayan san ‘kattAkaraNa.n’
ityAdyekasUtreNopasa.nharati
kathayati
niShphalA tathApi nAnAduHkhadAyakasvakIyakAryabhUtamanuShyAdiparyAyanirvartakatvAtsaphaleti manuShyAdi-
paryAyaniShpattirevAsyAH phalam
Page 231 of 513
PDF/HTML Page 264 of 546
single page version
dharmaH, sa kevalaj~nAnAdyanantachatuShTayavyaktirUpasya kAryasamayasArasyotpAdakatvAtsaphalo.api naranArakAdi-
paryAyakAraNabhUta.n j~nAnAvaraNAdikarmabandha.n notpAdayati, tataH kAraNAnniShphalaH
naShTa ho gayA hai aise aNukI pariNati dviaNuk kAryakI niShpAdak nahI.n hai usIprakAr, mohake
sAth milanakA nAsh hone par vahI kriyA
abhibhUt karI tirya.nch, dev, manuShya vA nArak kare. 117.
Page 232 of 513
PDF/HTML Page 265 of 546
single page version
[nara.n tirya~ncha.n nairayika.n vA sura.n ] manuShya, tirya.nch, nArak athavA dev (-in paryAyo.nko) [karoti ]
karatA hai
karma hai
honese us (-pudgalakarma) kI kAryabhUt manuShyAdiparyAyo.nkA abhAv hotA hai
Page 233 of 513
PDF/HTML Page 266 of 546
single page version
tiraskR^itya vartisthAnIyasharIrAdhAreN dIpashikhAsthAnIyanaranArakAdiparyAyarUpeN pariNamayati
parAbhav karake kI jAnevAlI manuShyAdiparyAye.n karmake kArya hai.n
manuShyAdiparyAyo.nko utpanna karate hai.n
[te na labdhasvabhAvAH ] unhe.n svabhAvakI upalabdhi nahI.n hai
nij karmarUp pariNamanathI ja svabhAvalabdhi na temane. 118.
Page 234 of 513
PDF/HTML Page 267 of 546
single page version
karmapariNamanAnnAmUrtatvaniruparAgavishuddhimattvasvabhAvamupalabhate
mANikake svabhAvakA parAbhav nahI.n hotA tadanusAr
vR^ikSho.nkI lambI pa.nktirUp) pariNamit hotA huA ( apane
(apane) amUrtatva aur
isaliye use apane svabhAvakI upalabdhi nahI.n hai
karatA, aur svAdakI apekShAse vR^ikSharUp pariNamit hotA huA apane svAdiShTapanerUp svabhAvako
upalabdha nahI.n karatA, usIprakAr AtmA bhI pradeshakI apekShAse svakarmAnusAr pariNamit hotA
huA apane amUrtasvarUp svabhAvako upalabdha nahI.n karatA aur bhAvakI apekShAse svakarmarUp
pariNamit hotA huA uparAgase rahit vishuddhivAlApanArUp apane svabhAvako upalabdha nahI.n
karatA
Page 235 of 513
PDF/HTML Page 268 of 546
single page version
lakShaNasukhAmR^itAsvAdanairmalyAdisvakIyaguNasamUha.n na labhat iti
hotA hai; [hi ] kyo.nki [yaH bhavaH saH vilayaH ] jo utpAd hai vahI vinAsh hai;
[sa.nbhav -vilayau iti tau nAnA ] aur utpAd tathA vinAsh, isaprakAr ve anek (bhinna) bhI
hai.n
kAraN janam te nAsh Che; vaLI janma nAsh vibhinna Che. 119.
Page 236 of 513
PDF/HTML Page 269 of 546
single page version
svarUpayorekatvAsa.nbhavAttadubhayAdhArabhUta.n dhrauvya.n sa.nbhavati; tato devAdiparyAye sa.nbhavati manuShyAdi-
paryAye vilIyamAne cha ya ev sa.nbhavaH sa ev vilay iti kR^itvA tadubhayAdhArabhUta.n
dhrauvyavajjIvadravya.n sa.nbhAvyat ev
jagati kashchidapi, tasmAnnaiv jAyate na chotpadyat iti hetu.n vadati
aur utpAdakA pakSha phalit hotA hai
hai vahI vinAsh hai’ aisA kahA jAne par utpAd aur vinAshake svarUpakA ekapanA asambhav honese
un dono.nkA AdhArabhUt dhrauvya pragaT hotA hai; isaliye devAdiparyAyake utpanna hone aur
manuShyAdiparyAyake naShTa hone par, ‘jo utpAd hai vahI vilay hai’ aisA mAnanese (is apekShAse)
un dono.nkA AdhArabhUt dhrauvyavAn jIvadravya pragaT hotA hai (-lakShame.n AtA hai ) isaliye sarvadA
dravyapanese jIv Ta.nkotkIrNa rahatA hai
(-dono.nkA bhinna -bhinna) svarUp pragaT hotA hai, usIprakAr ‘anya utpAd hai aur anya vyay
Page 237 of 513
PDF/HTML Page 270 of 546
single page version
chAnyaH sa.nbhavo.anyo vilay iti kR^itvA sa.nbhavavilayavantau devAdimanuShyAdiparyAyau sa.nbhAvyete ev
tataH pratikShaNa.n paryAyairjIvo.anavasthitaH
aur vyayakA svarUp pragaT hotA hai; isaliye devAdiparyAyake utpanna hone par aur
manuShyAdiparyAyake naShTa hone par, ‘anya utpAd hai aur anya vyay hai’ aisA mAnanese (is
apekShAse) utpAd aur vyayavAlI devAdiparyAy aur manuShyAdiparyAy pragaT hotI hai (-lakShame.n
AtI hai ); isaliye jIv pratikShaN paryAyo.nse anavasthit hai
kisIkA svabhAv keval ekarUp rahanevAlA nahI.n hai ); [sa.nsAraH punaH ] aur sa.nsAr to
[sa.nsarataH ] sa.nsaraN karate huye (gol phi rate huye, parivartit hote huye) [dravyasya ] dravyakI
[kriyA ] kriyA hai
sa.nsAr to sa.nsaraN karatA dravya kerI Che kriyA. 120.
Page 238 of 513
PDF/HTML Page 271 of 546
single page version
svabhAv keval avichal
hI vaisA hai, (arthAt sa.nsArakA svarUp hI aisA hai ) usame.n pariNaman karate huye dravyakA
pUrvottaradashAkA tyAgagrahaNAtmak aisA jo kriyA nAmakA pariNAm hai vah sa.nsArakA svarUp
hai
tethI karam ba.ndhAy Che; pariNAm tethI karma Che. 121.
Page 239 of 513
PDF/HTML Page 272 of 546
single page version
karatA hai
doSh AtA hai
Page 240 of 513
PDF/HTML Page 273 of 546
single page version
hI hai, aur AtmA bhI apane pariNAmakA karttA honese dravyakarmakA karttA bhI upachArase
hai
iti matA ] karma mAnA gayA hai; [tasmAt ] isaliye AtmA [karmaNaH kartA tu na ] dravyakarmakA
karttA to nahI.n hai
kiriyA gaNI Che karma; tethI karmano kartA nathI. 122.
Page 241 of 513
PDF/HTML Page 274 of 546
single page version
pariNAmAdananyatvAt
pAtanikAdvaya.n manasi sa.npradhArya sUtramida.n nirUpayati
tathAvidh pariNAm hai vah jIvamayI hI kriyA hai, kyo.nki sarva dravyo.nkI pariNAmalakShaNakriyA
AtmamayatA (nijamayatA) se svIkAr kI gaI hai; aur phi ra, jo (jIvamayI) kriyA hai vah
AtmAke dvArA svata.ntratayA
ananya hai; aur jo usakA (-pudgalakA) tathAvidhi pariNAm hai vah pudgalamayI hI kriyA
hai, kyo.nki sarva dravyo.nkI pariNAmasvarUp kriyA nijamay hotI hai, aisA svIkAr kiyA gayA
hai; aur phi ra, jo (pudgalamayI) kriyA hai vah pudgalake dvArA svata.ntratayA prApya honese karma
hai
Page 242 of 513
PDF/HTML Page 275 of 546
single page version
karmaphal sa.nba.ndhI
te j~nAnaviShayak, karmaviShayak, karmaph LaviShayak kahI. 123.
Page 243 of 513
PDF/HTML Page 276 of 546
single page version
bhI pariNAm chetanAko ki.nchitmAtra bhI nahI.n Cho.DtA
karmaphalapariNati vah karmaphalachetanA hai
rahA ho [karma ] vah karma hai, [tad anekavidha.n ] vah anek prakArakA hai; [saukhya.n vA duHkha.n vA ]
sukh athavA duHkh [phala.n iti bhaNitam ] vah karmaphal kahA gayA hai
Page 244 of 513
PDF/HTML Page 277 of 546
single page version
dravyakarmopAdhisAnnidhyasadbhAvAtkarma tasya phala.n saukhyalakShaNAbhAvAdvikR^itibhUta.n duHkham
ek hI sAth prakAshit hote hai.n, usIprakAr) jisame.n ek hI sAth sva -parAkAr avabhAsit hote
hai.n, aisA arthavikalpa vah j~nAn hai
Page 245 of 513
PDF/HTML Page 278 of 546
single page version
rAgarUpa.n shubhopayogalakShaNa.n karma tasya phala.n chakravartyAdipa~nchendriyabhogAnubhavarUpa.n, tachchAshuddhanishchayen
sukhamapyAkulotpAdakatvAt shuddhanishchayen duHkhamev
karma
jisakA lakShaN hai aisA svabhAvabhUt sukh hai; aur dravyakarmarUp upAdhime.n yukta honese jo
aupAdhik shubhAshubhabhAvarUp karma hotA hai, usakA phal vikArabhUt duHkh hai, kyo.nki usame.n
anAkulatA nahI.n, kintu AkulatA hai
tethI karamaph La, karma tem ja j~nAn AtmA jANaje. 125.
Page 246 of 513
PDF/HTML Page 279 of 546
single page version
chetanAsvarUp honese j~nAn, karma aur karmaphalarUp honeke svabhAvavAlA hai, kyo.nki chetanA tanmay
(j~nAnamay, karmamay athavA karmaphalamay) hotI hai
hue (arthAt AtmAkI shuddhatAke nirNayakI prasha.nsA karate hue
Page 247 of 513
PDF/HTML Page 280 of 546
single page version
huA [anyat ] anyarUp [na ev pariNamati ] pariNamit hI nahI.n ho, [shuddha.n AtmAna.n ] to vah
shuddha AtmAko [labhate ] upalabdha karatA hai
karatA hai; parantu anya koI (puruSh) aise shuddha AtmAko upalabdha nahI.n karatA
dUsarI
muni anyarUp nav pariName, prApti kare shuddhAtmanI. 126.