Pravachansar-Hindi (itrans transliteration). Gatha: 188-200.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 20 of 28

 

Page 348 of 513
PDF/HTML Page 381 of 546
single page version

shAdvalashilIndhrashakragopAdibhAvaiH pariNamante, tathA yadAyamAtmA rAgadveShavashIkR^itaH shubhAshubh-
bhAven pariNamati tadA anye yogadvAreN pravishantaH karmapudgalAH svayamev samupAttavaichitryai-
rj~nAnAvaraNAdibhAvaiH pariNamante
. ataH svabhAvakR^ita.n karmaNA.n vaichitrya.n, na punarAtmakR^itam ..187..
athaik ev AtmA bandha iti vibhAvayati
sapadeso so appA kasAyido moharAgadosehi.n .
kammaraehi.n siliTTho ba.ndho tti parUvido samaye ..188..
sapradeshaH sa AtmA kaShAyito moharAgadveShaiH .
karmarajobhiH shliShTo bandha iti prarUpitaH samaye ..188..
rAgadveShayuktaH pariNat ityarthaH . ta.n pavisadi kammaraya.n tadA kAle tatprasiddha.n karmarajaH pravishati . kaiH kR^itvA .
NANAvaraNAdibhAvehi.n bhUmermeghajalasa.nyoge sati yathA.anye pudgalAH svayamev haritapallavAdibhAvaiH pariNamanti
tathA svayamev nAnAbhedapariNatairmUlottaraprakR^itirUpaj~nAnAvaraNAdibhAvaiH paryAyairiti . tato j~nAyate yathA
j~nAnAvaraNAdikarmaNAmutpattiH svaya.nkR^itA tathA mUlottaraprakR^itirUpavaichitryamapi, na cha jIvakR^itamiti ..187..
karmapudgalapariNAm vAstavame.n svayamev vichitratAko prApta hote hai.n . vah isaprakAr hai kijaise,
jab nayA meghajal bhUmisa.nyogarUp pariNamit hotA hai tab anya pudgal svayamev vichitratAko
prApta hariyAlI, kukuramuttA (ChattA), aur indragop (chAturmAsame.n utpanna lAl kI.DA) AdirUp
pariNamit hotA hai, isIprakAr jab yah AtmA rAgadveShake vashIbhUt hotA huA shubhAshubhabhAvarUp
pariNamit hotA hai, tab anya, yogadvAro.nme.n praviShTa hote hue karmapudgal svayamev vichitratAko prApta
j~nAnAvaraNAdi bhAvarUp pariNamit hote hai.n
.
isase (yah nishchit huA ki) karmo.nkI vichitratA (vividhatA)kA honA 1svabhAvakR^it
hai, kintu AtmakR^it nahI.n ..187..
ab aisA samajhAte hai.n ki akelA hI AtmA ba.ndh hai
anvayArtha :[sapradeshaH ] pradeshayukta [saH AtmA ] vah AtmA [samaye ] yathAkAl
[moharAgadveShaiH ] mohrAgdveShake dvArA [kaShAyitaH ] kaShAyit honese [karma -rajobhiH shliShTaH ]
karmarajase lipta yA baddha hotA huA [ba.ndh iti prarUpitaH ] ‘ba.ndh kahA gayA hai ..188..
1. svabhAvakR^it = karmo.nke apane svabhAvase kiyA huA .
sapradesh jIv samaye kaShAyit moharAgAdi vaDe,
sa.nba.ndh pAmI karmarajano, ba.ndharUp kathAy Che. 188
.

Page 349 of 513
PDF/HTML Page 382 of 546
single page version

yathAtra sapradeshatve sati lodhrAdibhiH kaShAyitatvAt.h ma.njiShThara.ngAdibhirupashliShTameka.n rakta.n
dR^iShTa.n vAsaH, tathAtmApi sapradeshatve sati kAle moharAgadveShaiH kaShAyitatvAt.h karmarajobhi-
rupashliShTa eko bandho draShTavyaH, shuddhadravyaviShayatvAnnishchayasya ..188..
ath nishchayavyavahArAvirodha.n darshayati
eso ba.ndhasamAso jIvANa.n NichChayeN NiddiTTho .
araha.ntehi.n jadINa.n vavahAro aNNahA bhaNido ..189..
ath pUrvoktaj~nAnAvaraNAdiprakR^itInA.n jaghanyotkR^iShTAnubhAgasvarUpa.n pratipAdayati
suhapayaDIN visohI tivvo asuhAN sa.nkilesammi .
vivarIdo du jahaNNo aNubhAgo savvapayaDINa.n ..13..
aNubhAgo anubhAgaH phaladAnashaktivisheShaH bhavatIti kriyAdhyAhAraH . kathambhUto bhavati . tivvo
tIvraH prakR^iShTaH paramAmR^itasamAnaH . kAsA.n sa.nbandhI . suhapayaDINa.n sadvedyAdishubhaprakR^itInAm . kayA kAraN-
bhUtayA . visohI tIvradharmAnurAgarUpavishuddhayA . asuhAN sa.nkilesammi asadvedyAdyashubhaprakR^itInA.n tu mithyA-
tvAdirUpatIvrasa.nkleshe sati tIvro hAlAhalaviShasadR^isho bhavati . vivarIdo du jahaNNo viparItastu jaghanyo
guDanimbarUpo bhavati . jaghanyavishuddhayA jaghanyasa.nkleshen cha madhyamavishuddhayA madhyamasa.nkleshen tu shubhA-
shubhaprakR^itInA.n khaNDasharkarArUpaH kA~njIraviSharUpashcheti . eva.nvidho jaghanyamadhyamotkR^iShTarUpo.anubhAgaH kAsA.n
sa.nbandhI bhavati . savvapayaDINa.n mUlottaraprakR^itirahitanijaparamAnandaikasvabhAvalakShaNasarvaprakAropAdeyabhUtaparamAtma-
dravyAdbhinnAnA.n heyabhUtAnA.n sarvamUlottarakarmaprakR^itInAmiti karmashaktisvarUpa.n j~nAtavyam ..



13.. athAbhed-
nayen bandhakAraNabhUtarAgAdipariNatAtmaiv bandho bhaNyat ityAvedayatisapadeso lokAkAshapramitAsa.nkhyey-
pradeshatvAtsapradeshastAvadbhavati so appA sa pUrvoktalakShaN AtmA . punarapi ki.nvishiShTaH . kasAyido
TIkA :jaise jagatame.n vastra sapradesh honese lodh, phi TakarI Adise 1kaShAyit hotA
hai, jisase vah ma.njIThAdike ra.ngase sa.nbaddha hotA huA akelA hI ra.ngA huA dekhA jAtA hai,
isIprakAr AtmA bhI sapradesh honese yathAkAl mohrAgdveShake dvArA kaShAyit honese karmarajake
dvArA shliShTa hotA huA akelA hI ba.ndh hai; aisA dekhanA (-mAnanA) chAhiye, kyo.nki nishchayakA
viShay shuddha dravya hai
..188..
ab nishchay aur vyavahArakA avirodh batalAte hai.n :
1. kaShAyit = ra.ngA huA, uparakta, malin .
A jIv kerA ba.ndhano sa.nkShep nishchay bhAkhiyo
arha.ntadeve yogIne; vyavahAr anya rIte kahyo. 189
.

Page 350 of 513
PDF/HTML Page 383 of 546
single page version

eSh bandhasamAso jIvAnA.n nishchayen nirdiShTaH .
arhadbhiryatInA.n vyavahAro.anyathA bhaNitaH ..189..
rAgapariNAm evAtmanaH karma, sa ev puNyapApadvaitam . rAgapariNAmasyaivAtmA kartA,
tasyaivopAdAtA hAtA chetyeSh shuddhadravyanirUpaNAtmako nishchayanayaH . yastu pudgalapariNAm AtmanaH
karma, sa ev puNyapApadvaita.n . pudgalapariNAmasyAtmA kartA, tasyopAdAtA hAtA cheti
so.ashuddhadravyanirUpaNAtmako vyavahAranayaH . ubhAvapyetau staH, shuddhAshuddhatvenobhayathA dravyasya
pratIyamAnatvAt.h . kintvatra nishchayanayaH sAdhakatamatvAdupAttaH, sAdhyasya hi shuddhatven dravyasya
kaShAyitaH pariNato ra~njitaH . kaiH . moharAgadosehi.n nirmohasvashuddhAtmatattvabhAvanApratibandhibhirmoh-
rAgadvaiShaiH . punashcha ki.nrUpaH . kammarajehi.n siliTTho karmarajobhiH shliShTaH karmavargaNAyogyapudgalarajobhiH
sa.nshliShTo baddhaH . ba.ndho tti parUvido abhedenAtmaiv bandha iti prarUpitaH. kva . samaye paramAgame . atreda.n bhaNita.n
bhavatiyathA vastra.n lodhrAdidravyaiH kaShAyita.n ra~njita.n sanma~njIShThAdira~N.hgadravyeN ra~njita.n sadabheden
raktamityuchyate tathA vastrasthAnIy AtmA lodhrAdidravyasthAnIyamoharAgadveShaiH kaShAyito ra~njitaH pariNato
ma~njIShThasthAnIyakarmapudgalaiH sa.nshliShTaH sa.nbaddhaH san bhede.apyabhedopachAralakShaNenAsadbhUtavyavahAreN bandha

ityabhidhIyate
. kasmAt . ashuddhadravyanirUpaNArthaviShayatvAdasadbhUtavyavahAranayasyeti ..188.. ath
nishchayavyavahArayoravirodha.n darshayatieso ba.ndhasamAso eSh bandhasamAsaH . eSh bahudhA pUrvokta-
prakAro rAgAdipariNatirUpo bandhasa.nkShepaH . keShA.n sa.nbandhI . jIvANa.n jIvAnAm . NichChayeN NiddiTTho
nishchayanayen nirdiShTaH kathitaH . kaiH kartR^ibhUtaiH . araha.ntehi.n arhadbhiH nirdoShiparamAtmabhiH . keShAm .
anvayArtha :[eShaH ] yah (pUrvokta prakArase), [jIvAnA.n ] jIvo.nke [ba.ndhasamAsaH ]
ba.ndhakA sa.nkShep [nishchayen ] nishchayase [arhadbhiH ] arhantabhagavAnane [yatInA.n ] yatiyo.nse
[nirdiShTaH ] kahA hai; [vyavahAraH ] vyavahAr [anyathA ] anyaprakArase [bhaNitaH ] kahA
hai
..189..
TIkA :rAgapariNAm hI AtmAkA karma hai, vahI puNyapAparUp dvait hai, AtmA
rAgapariNAmakA hI kartA hai, usIkA grahaN karanevAlA hai aur usIkA tyAg karanevAlA hai;
yah, shuddhadravyakA nirUpaNasvarUp nishchayanay hai . aur jo pudgalapariNAm AtmAkA karma hai,
vahI puNyapAparUp dvait hai, AtmA pudgalapariNAmakA kartA hai, usakA grahaN karanevAlA aur
Cho.DnevAlA hai; aisA jo nay vah ashuddhadravyake nirUpaNasvarUp vyavahAranay hai . yah dono.n
nishchayanay mAtra svadravyake pariNAmako batalAtA hai, isaliye use shuddhadravyakA kathan karanevAlA kahA hai,
aur vyavahAranay paradravyake pariNAmako AtmapariNAm batalAtA hai isaliye use ashuddhadravyakA kathan
karanevAlA kahA hai
. yahA.N shuddhadravyakA kathan ek dravyAshrit pariNAmakI apekShAse jAnanA chAhiye, aur
ashuddhadravyakA kathan ek dravyake pariNAm anya dravyame.n Aropit karanekI apekShAse jAnanA chAhiye .

Page 351 of 513
PDF/HTML Page 384 of 546
single page version

shuddhatvadyotakatvAnnishchayanay ev sAdhakatamo, na punarashuddhatvadyotako vyavahAranayaH ..189..
athAshuddhanayAdashuddhAtmalAbh evetyAvedayati
Na chayadi jo du mamatti.n aha.n mameda.n ti dehadaviNesu .
so sAmaNNa.n chattA paDivaNNo hodi ummagga.n ..190..
jadINa.n jitendriyatven shuddhAtmasvarUpe yatnaparANA.n gaNadharadevAdiyatInAm . vavahAro dravyakarmarUpavyahArabandhaH
aNNahA bhaNido nishchayanayApekShayAnyathA vyavahAranayeneti bhaNitaH . ki.nch rAgAdInevAtmA karoti tAnev
bhu~N.hkte cheti nishchayanayalakShaNamidam . aya.n tu nishchayanayo dravyakarmabandhapratipAdakAsadbhUtavyavahAr-
nayApekShayA shuddhadravyanirUpaNAtmako vivakShitanishchayanayastathaivAshuddhanishchayashcha bhaNyate . dravyakarmANyAtmA
(nay) hai.n; kyo.nki shuddharUp aur ashuddharUpdono.n prakArase dravyakI pratIti kI jAtI hai .
kintu yahA.N nishchayanay sAdhakatam (utkR^iShTa sAdhak) honese grahaN kiyA gayA hai; (kyo.nki)
sAdhyake shuddha honese dravyake shuddhatvakA dyotak (prakAshak) honese nishchayanay hI sAdhakatam hai,
kintu ashuddhatvakA dyotak vyavahAranay sAdhakatam nahI.n hai
..189..
ab aisA kahate hai.n ki ashuddhanayase ashuddha AtmAkI hI prApti hotI hai :
nishchayanay upAdey hai aur vyavahAranay hey hai .
prashna :dravya sAmAnyakA Alamban hI upAdey hai, phi ra bhI yahA.N rAgapariNAmakI grahaNtyAgarUp paryAyo.nko
svIkAr karanevAle nishchayanayako upAdey kyo.n kahA hai ?
uttar :‘rAgapariNAmakA kartA bhI AtmA hI hai aur vItarAg pariNAmakA bhI; aj~nAnadashA bhI AtmA svata.ntratayA
karatA hai aur j~nAnadashA bhI’; aise yathArtha j~nAnake bhItar dravyasAmAnyakA j~nAn garbhitarUpase samA hI jAtA
hai . yadi visheShakA bhalIbhA.Nti yathArtha j~nAn ho to yah visheSho.nko karanevAlA sAmAnyakA j~nAn honA hI
chAhiye . dravyasAmAnyake j~nAnake binA paryAyo.nkA yathArtha j~nAn ho hI nahI.n sakatA . isalie uparokta
nishchayanayame.n dravyasAmAnyakA j~nAn garbhitarUpase samA hI jAtA hai . jo jIv ba.ndhamArgarUp paryAyame.n tathA
mokShamArgarUp paryAyame.n AtmA akelA hI hai, isaprakAr yathArthatayA (dravyasAmAnyakI apekShA sahit) jAnatA
hai, vah jIv paradravyase sa.nyukta nahI.n hotA, aur dravyasAmAnyake bhItar paryAyo.nko DubAkar, suvishuddha hotA
hai
. isaprakAr paryAyo.nke yathArtha j~nAname.n dravyasAmAnyakA j~nAn apekShit honese aur dravyaparyAyo.nke yathArthaj~nAname.n
dravyasAmAnyakA AlambanarUp abhiprAy apekShit honese uparokta nishchayanayako upAdey kahA hai . [visheSh
jAnaneke liye 126vI.n gAthAkI TIkA dekhanI chAhiye . ]
‘hu.n A ane A mAru.n’ e mamatA na dehdhane taje,
te ChoDI jIv shrAmaNyane unmArgano Ashray kare. 190.

Page 352 of 513
PDF/HTML Page 385 of 546
single page version

na tyajati yastu mamatAmaha.n mamedamiti dehadraviNeShu .
sa shrAmaNya.n tyaktvA pratipanno bhavatyunmArgam ..190..
yo hi nAm shuddhadravyanirUpaNAtmakanishchayanayanirapekSho.ashuddhadravyanirUpaNAtmak-
vyavahAranayopajanitamohaH san ahamida.n mamedamityAtmAtmIyatven dehadraviNAdau paradravye mamatva.n
na jahAti sa khalu shuddhAtmapariNatirUpa.n shrAmaNyAkhya.n mArga.n dUrAdapahAyAshuddhAtmapariNati-
rUpamunmArgamev pratipadyate
. ato.avadhAryate ashuddhanayAdashuddhAtmalAbh ev ..190..
karoti bhu~N.hkte chetyashuddhadravyanirUpaNAtmakAsadbhUtavyavahAranayo bhaNyate . ida.n nayadvaya.n tAvadasti . ki.ntvatra
nishchayanay upAdeyaH, na chAsadbhUtavyavahAraH . nanu rAgAdInAtmA karoti bhu~N.hkte chetyeva.nlakShaNo nishchayanayo
vyAkhyAtaH sa kathamupAdeyo bhavati . parihAramAh --rAgadInevAtmA karoti, na cha dravyakarma, rAgAday
ev bandhakAraNamiti yadA jAnAti jIvastadA rAgadveShAdivikalpajAlatyAgen rAgAdivinAshArtha.n nij-
shuddhAtmAna.n bhAvayati
. tatashcha rAgAdivinAsho bhavati . rAgAdivinAshe chAtmA shuddho bhavati . tataH
para.nparayA shuddhAtmasAdhakatvAdayamashuddhanayo.apyupachAreN shuddhanayo bhaNyate, nishchayanayo bhaNyate, tathaivopAdeyo
bhaNyate ityabhiprAyaH
..189.. evamAtmA svapariNAmAnAmev kartA, na cha dravyakarmaNAmiti kathan-
mukhyatayA gAthAsaptaken ShaShThasthala.n gatam . iti ‘arasamarUva.n’ ityAdigAthAtrayeN pUrva.n shuddhAtmavyAkhyAne
kR^ite sati shiShyeN yaduktamamUrtasyAtmano mUrtakarmaNA sah katha.n bandho bhavatIti tatparihArArtha.n nay-
vibhAgen bandhasamarthanamukhyatayaikonavi.nshatigAthAbhiH sthalaShaTken tR^itIyavisheShAntarAghikAraH samAptaH
.
ataH para.n dvAdashagAthAparyanta.n chaturbhiH sthalaiH shuddhAtmAnubhUtilakShaNAvisheShabhedabhAvanArUpachUlikAvyAkhyAna.n
anvayArtha :[yaH tu ] jo [dehadraviNeShu ] dehdhanAdikame.n [aha.n mam idam ] ‘mai.n
yah hU.N aur yah merA hai’ [iti mamatA.n ] aisI mamatAko [na tyajati ] nahI.n Cho.DtA, [saH ] vah
[shrAmaNya.n tyaktvA ] shramaNatAko Cho.Dkar [unmArga pratipannaH bhavati ] unmArgakA Ashray letA
hai
..190..
TIkA :jo AtmA shuddhadravyake nirUpaNasvarUp 1nishchayanayase nirapekSha rahakar
ashuddhadravyake nirUpaNasvarUp vyavahAranayase jise moh utpanna huA hai aisA vartatA huA ‘mai.n
yah hU.N aur yah merA hai’ isaprakAr
2AtmIyatAse deh dhanAdik paradravyame.n mamatva nahI.n Cho.DtA
vah AtmA vAstavame.n shuddhAtmapariNatirUp shrAmaNyanAmak mArgako dUrase Cho.Dkar
ashuddhAtmapariNatirUp unmArgakA hI Ashray letA hai
. isase nishchit hotA hai ki ashuddhanayase
ashuddhAtmAkI hI prApti hotI hai ..190..
1. nishchayanayase nirapekSha = nishchayanayake prati upekShAvAn; use na ginanemAnanevAlA .
2. AtmIyatAse = nijarUpase (aj~nAnI jIv sharIr, dhan ityAdi paradravyako apanA mAnakar usame.n mamatva
karatA hai .)

Page 353 of 513
PDF/HTML Page 386 of 546
single page version

ath shuddhanayAt.h shuddhAtmalAbh evetyavadhArayati
NAha.n homi paresi.n Na me pare santi NANamahamekko .
idi jo jhAyadi jhANe so appA Na.n havadi jhAdA ..191..
nAha.n bhavAmi pareShA.n na me pare santi j~nAnamahamekaH .
iti yo dhyAyati dhyAne sa AtmA bhavati dhyAtA ..191..
yo hi nAm svaviShayamAtrapravR^ittAshuddhadravyanirUpaNAtmakavyavahAranayAvirodhamadhyasthaH,
shuddhadravyanirUpaNAtmakanishchayanayApahastitamohaH san, nAha.n pareShAmasmi, na pare me santIti
svaparayoH parasparasvasvAmisambandhamuddhUy, shuddhaj~nAnamevaikamahamityanAtmAnamutsR^ijyAtmAnamevAtma-
karoti . tatra shuddhAtmabhAvanApradhAnatven ‘Na chayadi jo du mamatti.n’ ityAdipAThakrameN prathamasthale gAthA
chatuShTayam . tadanantara.n shuddhAtmopalambhabhAvanAphalen darshanamohagranthivinAshastathaiv chAritramohagranthivinAshaH
krameN tadubhayavinAsho bhavatIti kathanamukhyatven ‘jo eva.n jANittA’ ityAdi dvitIyasthale gAthAtrayam .
tataH para.n kevalidhyAnopachArakathanarUpeN ‘NihadaghaNaghAdikammo’ ityAdi tR^itIyasthale gAthAdvayam .
tadanantara.n darshanAdhikAropasa.nhArapradhAnatven ‘eva.n jiNA jiNi.ndA’ ityAdi chaturthasthale gAthAdvayam . tataH
para.n ‘da.nsaNasa.nsuddhANa.n’ ityAdi namaskAragAthA cheti dvAdashagAthAbhishchaturthasthale visheShAntarAdhikAre
samudAyapAtanikA
. athAshuddhanayAdashuddhAtmalAbh ev bhavatItyupadishatiNa chayadi jo du mamatti.n na
tyajati yastu mamatAm . mamakArAha.nkArAdisamastavibhAvarahitasakalavimalakevalaj~nAnAdyanantaguNasvarUp-
nijAtmapadArthanishchalAnubhUtilakShaNanishchayanayarahitatven vyavahAramohitahR^idayaH san mamatA.n mamatvabhAva.n na
pra. 45
ab aisA nishchit karate hai.n ki shuddhanayase shuddhAtmAkI hI prApti hotI hai :
anvayArtha :[aha.n pareShA.n na bhavAmi ] mai.n parakA nahI.n hU.N, [pare me na santi ] par mere
nahI.n hai.n, [j~nAnam aham ekaH ] mai.n ek j~nAn hU.N’ [iti yaH dhyAyati ] isaprakAr jo dhyAn karatA hai,
[saH dhyAtA ] vah dhyAtA [dhyAne ] dhyAnakAlame.n [AtmA bhavati ] AtmA hotA hai
..191..
TIkA :jo AtmA, mAtra apane viShayame.n pravartamAn ashuddhadravyanirUpaNAtmak
(ashuddhadravyake nirUpaNasvarUp) vyavahAranayame.n avirodharUpase madhyastha rahakar, shuddhadravyake
nirUpaNasvarUp nishchayanayake dvArA jisane mohako dUr kiyA hai aisA hotA huA, ‘mai.n parakA nahI.n
hU.N, par mere nahI.n hai.n’ isaprakAr sva
parake paraspar 1svasvAmisambandhako Cho.Dkar, ‘shuddhaj~nAn hI
1. jis par svAmitva hai vah padArtha aur svAmIke bIchake sa.nba.ndhako; svasvAmi sa.nba.ndh kahA jAtA hai .
hu.n par taNo nahi, par na mArA.n, j~nAn kevaL ek hu.n
je em dhyAve, dhyAnakALe teh shuddhAtmA bane. 191
.

Page 354 of 513
PDF/HTML Page 387 of 546
single page version

tvenopAdAy paradravyavyAvR^ittatvAdAtmanyevaikasminnagre chintA.n niruNaddhi, sa khalvekAgrachintA-
nirodhak stasminnekAgrachintAnirodhasamaye shuddhAtmA syAt
.h . ato.avadhAryate shuddhanayAdev shuddhAtma-
lAbhaH ..191..
ath dhruvatvAt.h shuddha AtmaivopalambhanIy ityupadishati
eva.n NANappANa.n da.nsaNabhUda.n adi.ndiyamahattha.n .
dhuvamachalamaNAla.nba.n maNNe.aha.n appaga.n suddha.n ..192..
eva.n j~nAnAtmAna.n darshanabhUtamatIndriyamahArtham .
dhruvamachalamanAlamba.n manye.ahamAtmaka.n shuddham ..192..
tyajati yaH . ken rUpeN . aha.n mameda.n ti aha.n mamedamiti . keShu viShayeShu . dehadaviNesu dehadravyeShu, dehe
deho.ahamiti, paradravyeShu mamedamiti . so sAmaNNa.n chattA paDivaNNo hodi ummagga.n sa shrAmaNya.n tyaktvA
pratipanno bhavatyunmArgam . sa puruSho jIvitamaraNalAbhAlAbhasukhaduHkhashatrumitranindAprasha.nsAdiparam-
mAdhyasthyalakShaNa.n shrAmaNya.n yatitva.n chAritra.n dUrAdapahAy tatpratipakShabhUtamunmArga.n mithyAmArga.n pratipanno bhavati .
unmArgAchcha sa.nsAra.n paribhramati . tataH sthita.n ashuddhanayAdashuddhAtmalAbh ev tataH sthita.n ashuddhanayAdashuddhAtmalAbh ev ..190.. ath shuddha-----
nayAchChuddhAtmalAbho bhavatIti nishchinotiNAha.n homi paresi.n, Na me pare sa.nti nAha.n bhavAmi pareShAm, na me
pare santIti samastachetanAchetanaparadravyeShu svasvAmisambandha.n manovachanakAyaiH kR^itakAritAnumataishcha
ek mai.n hU.N’ isaprakAr anAtmAko Cho.Dkar, AtmAko hI AtmarUpase grahaN karake, paradravyase
bhinnatvake kAraN AtmArUp hI ek
1agrame.n chintAko rokatA hai, vah ekAgrachintAnirodhak
(-ek viShayame.n vichArako rokanevAlA AtmA) us 2ekAgrachintAnirodhake samay vAstavame.n
shuddhAtmA hotA hai . isase nishchit hotA hai ki shuddhanayase hI shuddhAtmAkI prApti hotI hai ..191..
ab aisA upadesh dete hai.n ki dhruvattvake kAraN shuddhAtmA hI upalabdha karane yogya hai :
anvayArtha :[aham ] mai.n [Atmaka.n ] AtmAko [eva.n ] isaprakAr [j~nAnAtmAna.n ]
j~nAnAtmak, [darshanabhUtam ] darshanabhUt, [atIndriyamahArtha.n ] atIndriy mahA padArtha [dhruvam ] dhruv,
[achalam ] achal, [anAlamba.n ] nirAlamba aur [shuddham ] shuddha [manye ] mAnatA hU.N
..192..
1. agra = viShay; dhyey; Alamban .
2. ekAgrachintAnirodh = ek hI viShayame.ndhyeyame.nvichArako rokanA; [ekAgrachintAnirodh nAmak dhyAn hai .]]
e rIt darshanj~nAn Che, indriyatIt mahArtha Che,
mAnu.n hu.nAla.nban rahit, jIv shuddha, nishchaL dhruv Che. 192.

Page 355 of 513
PDF/HTML Page 388 of 546
single page version

Atmano hi shuddha Atmaiv sadahetukatvenAnAdyanantatvAt.h svataHsiddhatvAchcha dhruvo, na
ki.nchanApyanyat.h . shuddhatva.n chAtmanaH paradravyavibhAgen svadharmAvibhAgen chaikatvAt.h . tachcha j~nAnAtmak-
tvAddarshanabhUtatvAdatIndriyamahArthatvAdachalatvAdanAlambatvAchcha . tatra j~nAnamevAtmani bibhrataH svaya.n
darshanabhUtasya chAtanmayaparadravyavibhAgen svadharmAvibhAgen chAstyekatvam . tathA pratiniyatasparsharas-
gandhavarNaguNashabdaparyAyagrAhINyanekAnIndriyANyatikramya sarvasparsharasagandhavarNaguNashabdaparyAyagrAhak-
syaikasya sato mahato.arthasyendriyAtmakaparadravyavibhAgen sparshAdigrahaNAtmakasvadharmAvibhAgen
svAtmAnubhUtilakShaNanishchayanayabalen pUrvamapahAy nirAkR^itya . pashchAt ki.n karoti . NANamahamekko
j~nAnamahamekaH, sakalavimalakevalaj~nAnamevAha.n bhAvakarmadravyakarmanokarmarahitatvenaikashcha . idi jo jhAyadi
ityanen prakAreN yo.asau dhyAyati chintayati bhAvayati . kka . jhANe nijashuddhAtmadhyAne sthitaH so appANa.n
havadi jhAdA sa AtmAna.n bhavati dhyAtA . sa chidAnandaikasvabhAvaparamAtmAna.n dhyAtA bhavatIti . tatashcha
paramAtmadhyAnAttAdR^ishamev paramAtmAna.n labhate . tadapi kasmAt . upAdAnakAraNasaddasha.n kAryamiti vachanAt .
tato j~nAyate shuddhanayAchChuddhAtmalAbh iti ..191.. ath dhruvatvAchChuddhAtmAnamev bhAvaye.ahamiti
vichArayati‘maNNe’ ityAdipadakhaNDanArUpeN vyAkhyAna.n kriyatemaNNe manye dhyAyAmi sarvaprakAro-
TIkA :shuddhAtmA 1sat aur 2ahetuk honese anAdiananta aur svataHsiddha hai,
isaliye AtmAke shuddhAtmA hI dhruv hai, (usake) dUsarA kuCh bhI dhruv nahI.n hai . AtmA shuddha isaliye
hai ki use paradravyase vibhAg (bhinnatva) aur svadharmase avibhAg hai isaliye ekatva hai . vah
ekatva AtmAke (1) j~nAnAtmakapaneke kAraN, (2) darshanabhUtapaneke kAraN, (3) atIndriy mahA
padArthapaneke kAraN, (4) achalapaneke kAraN, aur (5) nirAlambapaneke kAraN hai
.
iname.nse (12) jo j~nAnako hI apaneme.n dhAraN kar rakhatA hai aur jo svaya.n darshanabhUt
hai aise AtmAkA atanmay (j~nAndarshan rahit aisA) paradravyase bhinnatva hai aur svadharmase
abhinnatva hai, isaliye usake ekatva hai; (3) aur jo pratinishchit sparsharasga.ndhvarNarUp
guN tathA shabdarUp paryAyako grahaN karanevAlI anek indriyo.nkA atikram (ulla.nghan) karake,
samasta sparsha
rasga.ndhvarNarUp guNo.n aur shabdarUp paryAyako grahaN karanevAlA ek sat mahA
padArtha hai, aise AtmAkA indriyAtmak paradravyase vibhAg hai, aur sparshAdike grahaNasvarUp
(j~nAnasvarUp) svadharmase avibhAg hai, isaliye usake ekatva hai, (4) aur kShaNavinAsharUpase
pravartamAn j~neyaparyAyo.nko (pratikShaN naShTa honevAlI j~nAtavya paryAyo.nko) grahaN karane aur Cho.DnekA
1. sat = vidyamAn; astitvavAlA; honevAlA .
2. ahetuk = jisakA koI kAraN nahI.n hai aisA; akAraN .
3. pratinishchit = pratiniyat . (pratyek indriy apaneapane niyat viShayako grahaN karatI hai; jaise chakShu varNako
grahaN karatI hai .)

Page 356 of 513
PDF/HTML Page 389 of 546
single page version

chAstyekatvam . tathA kShaNakShayapravR^ittaparichChedyaparyAyagrahaNamokShaNAbhAvenAchalasya parichChedyaparyAyAtmak-
paradravyavibhAgen tatpratyayaparichChedAtmak svadharmAvibhAgen chAstyek tvam . tathA nityapravR^ittaparichChedya-
dravyAlambanAbhAvenAnAlambasya parichChedyaparadravyavibhAgen tatpratyayaparichChedAtmakasvadharmAvibhAgen
chAstyekatvam
. eva.n shuddha AtmA, chinmAtrashuddhanayasya tAvanmAtranirUpaNAtmakatvAt.h . ayamek ev
cha dhruvatvAdupalabdhavyaH . kimanyairadhvanInA.ngasa.ngachChamAnAnekamArgapAdapachChAyAsthAnIyairadhruvaiH ..192..
pAdeyatven bhAvaye . sa kaH . aha.n aha.n kartA . ka.n karmatApannam . appaga.n sahajaparamAhnA-----
daikalakShaNanijAtmAnam . ki.nvishiShTam . suddha.n rAgAdisamastavibhAvarahitam . punarapi ki.nvishiShTam . dhuva.n
Ta~N.hkotkIrNaj~nAyakaikasvabhAvatven dhruvamavinashvaram . punarapi katha.nbhUtam . eva.n NANappANa.n da.nsaNabhUda.n eva.n
bahuvidhapUrvoktaprakAreNAkhaNDaikaj~nAnadarshanAtmakam . punashcha ki.nrUpam . adi.ndiya.n atIndriya.n, mUrtavinashvarA-
nekendriyarahitatvenAmUrtAvinashvarekAtIndriyasvabhAvam . punashcha kIdrasham . mahattha.n mokShalakShaNamahApuruShArtha-
sAdhakatvAnmahArtham . punarapi ki.nsvabhAvam . achala.n atichapalacha~nchalamanovAkkAyavyApArarahitatven
svasvarUpe nishchala.n sthiram . punarapi ki.nvishiShTam . aNAla.nba.n svAdhInadravyatven sAlambana.n bharitAvasthamapi
samastaparAdhInaparadravyAlambanarahitatven nirAlambanamityarthaH ..192.. athAtmanaH pR^ithagbhUta.n dehAdikam-athAtmanaH pR^ithagbhUta.n dehAdikam-
abhAv honese jo achal hai aise AtmAko j~neyaparyAyasvarUp paradravyase vibhAg hai aur
1tannimittak j~nAnasvarUp svadharmase avibhAg hai, isaliye usake ekatva hai; (5) aur
nityarUpase pravartamAn (shAshvat aisA) j~neyadravyo.nke AlambanakA abhAv honese jo nirAlamba hai
aise AtmAkA j~ney paradravyo.nse vibhAg hai aur tannimittak j~nAnasvarUp svadharmase avibhAg hai,
isaliye usake ekatva hai
.
isaprakAr AtmA shuddha hai kyo.nki chinmAtra shuddhanay utanA hI mAtra nirUpaNasvarUp hai
(arthAt chaitanyamAtra shuddhanay AtmAko mAtra shuddha hI nirUpit karatA hai ) . aur yah ek hI
(yah shuddhAtmA ek hI) dhruvatvake kAraN upalabdha karane yogya hai . kisI pathikake sharIrake
a.ngo.nke sAth sa.nsargame.n AnevAlI mArgake vR^ikSho.nkI anek ChAyAke samAn anya jo adhruv
(-anya jo adhruv padArtha) unase kyA prayojan hai ?
bhAvArtha :AtmA (1) j~nAnAtmak, (2) darshanarUp, (3) indriyo.nke vinA hI
sabako jAnanevAlA mahA padArtha, (4) j~neyparaparyAyo.nkA grahaNtyAg na karanese achal aur
(5) j~neyparadravyo.nkA Alamban na lenese nirAlamba hai; isaliye vah ek hai .
isaprakAr ek honese vah shuddha hai . aisA shuddhAtmA dhruv honese, vahI ek upalabdha karane
yogya hai ..192..
1. j~ney paryAye.n jisakI nimitta hai.n aisA jo j~nAn, ussvarUp svadharmase (j~nAnasvarUp nijadharmase) AtmAkI
abhinnatA hai .

Page 357 of 513
PDF/HTML Page 390 of 546
single page version

athAdhruvatvAdAtmano.anyannopalabhanIyamityupadishati
dehA vA daviNA vA suhadukkhA vAdh sattumittajaNA .
jIvassa Na sa.nti dhuvA dhuvovaogappago appA ..193..
dehA vA draviNAni vA sukhaduHkhe vAth shatrumitrajanAH .
jIvasya na santi dhruvA dhruv upayogAtmak AtmA ..193..
Atmano hi paradravyAvibhAgen paradravyoparajyamAnasvadharmavibhAgen chAshuddhatvanibandhana.n na
ki.nchanApyanyadasaddhetumattvenAdyantavattvAtparataHsiddhatvAchcha dhruvamasti . dhruv upayogAtmA shuddha
Atmaiv . ato.adhruva.n sharIrAdikamupalabhyamAnamapi nopalabhe, shuddhAtmAnamupalabhe dhruvam ..193..
dhruvatvAnna bhAvanIyamityAkhyAtiNa sa.nti dhuvA dhruvA avinashvarA nityA na santi . kasya . jIvassa
jIvasya . ke te . dehA vA daviNA vA dehA vA dravyANi vA, sarvaprakArashuchibhUtAddeharahitAtparamAtmano
ab, aisA upadesh dete hai.n ki adhruvapaneke kAraN AtmAke atirikta dUsarA kuCh bhI
upalabdha karane yogya nahI.n hai :
anvayArtha :[dehAH vA ] sharIr, [draviNAni vA ] dhan, [sukhaduHkhe ] sukh -duHkh [vA
ath ] athavA [shatrumitrajanAH ] shatrumitrajan (yah kuCh) [jIvasya ] jIvake [dhruvAH na santi ]
dhruv nahI.n hai.n; [dhruvaH ] dhruv to [upayogAtmakaH AtmA ] upayogAtmak AtmA hai ..193..
TIkA :jo paradravyase abhinna honeke kAraN aur paradravyake dvArA 1uparakta honevAle
svadharmase bhinna honeke kAraN AtmAko ashuddhapanekA kAraN hai, aisA (AtmAke atirikta)
dUsarA koI bhI dhruv nahI.n hai, kyo.nki vah
2asat aur 3hetumAn honese AdiantavAlA aur
parataHsiddha hai; dhruv to upayogAtmak shuddha AtmA hI hai . aisA honese mai.n upalabhyamAn adhruv
aise sharIrAdikove upalabdha hone par bhIupalabdha nahI.n karatA, aur dhruv aise shuddhAtmAko
upalabdha karatA hU.N ..193..
1. uparakta = malin; vikArI [paradravyake nimittase AtmAkA svadharma uparakta hotA hai .]]
2. asat = astitva rahit (anitya); [dhandehAdik pudgal paryAy hai.n, isaliye asat hai.n, isIliye
AdiantavAlI hai.n .]]
3. hetumAn = sahetuk; jisakI utpattime.n koI bhI nimitta ho aisA . [dehdhanAdikI utpattime.n koI bhI nimitta
hotA hai, isaliye ve parataH siddha hai.n; svataH siddha nahI.n .]
lakShmI, sharIr, sukhaduHkh athavA shatrumitra jano are !
jIvane nathI ka.nI dhruv, dhruv upayog
Atmak jIv Che. 193.

Page 358 of 513
PDF/HTML Page 391 of 546
single page version

athaiva.n shuddhAtmopalambhAtki.n syAditi nirUpayati
jo eva.n jANittA jhAdi para.n appaga.n visuddhappA .
sAgAro.aNAgAro khavedi so mohadugga.nThi.n ..194..
ya eva.n j~nAtvA dhyAyati paramAtmAna.n vishuddhAtmA .
sAkAro.anAkAraH kShapayati sa mohadurgranthim ..194..
amunA yathoditen vidhinA shuddhAtmAna.n dhruvamadhigachChatastasminnev pravR^itteH shuddhAtmatva.n
syAt.h; tato.anantashaktichinmAtrasya paramasyAtman ekAgrasa.nchechetanalakShaNa.n dhyAna.n syAt.h; tataH
vilakShaNA audArikAdipa~nchadehAstathaiv cha pa~nchendriyabhogopabhogasAdhakAni paradravyANi cha . na kevala.n
dehAdayo dhruvA na bhavanti, suhadukkhA vA nirvikAraparamAnandaikalakShaNasvAtmotthasukhAmR^itavilakShaNAni
sA.nsArikasukhaduHkhAni vA . adh aho bhavyAH sattumittajaNA shatrumitrAdibhAvarahitAdAtmano bhinnAH shatru-
mitrAdijanAshcha . yadyetat sarvamadhruva.n tarhi ki.n dhruvamiti chet . dhuvo dhruvaH shAshvataH . sa kaH . appA
nijAtmA . ki.nvishiShTaH . uvaogappago trailokyodaravivaravartitrikAlaviShayasamastadravyaguNaparyAyayugapat-
parichChittisamarthakevalaj~nAnadarshanopayogAtmak iti . evamadhruvatva.n j~nAtvA dhruvasvabhAve svAtmani bhAvanA
kartavyeti tAtparyam ..193.. evamashuddhanayAdashuddhAtmalAbho bhavatIti kathanen prathamagAthA .
shuddhanayAchChuddhAtmalAbho bhavatIti kathanen dvitIyA . dhruvatvAdAtmaiv bhAvanIy iti pratipAdanen tR^itIyA .
AtmAno.anyadadhruva.n na bhAvanIyamiti kathanen chaturthI cheti shuddhAtmavyAkhyAnamukhyatven prathamasthale
gAthAchatuShTaya.n gatam
. athaiva.n pUrvoktaprakAreN shuddhAtmopalambhe sati ki.n phala.n bhavatIti prashne
pratyuttaramAhjhAdi dhyAyati jo yaH kartA . kam . appaga.n nijAtmAnam . katha.nbhUtam . para.n
isaprakAr shuddhAtmAkI upalabdhise kyA hotA hai vah ab nirUpaN karate hai.n :
anvayArtha :[yaH ] jo [eva.n j~nAtvA ] aisA jAnakar [vishuddhAtmA ]
vishuddhAtmA hotA huA [paramAtmAna.n ] param AtmAkA [dhyAyati ] dhyAn karatA hai, [saH ] vah
[sAkAraH anAkAraH ] sAkAr ho yA anAkAr[mohadurgra.nthi.n ] mohadurgra.nthikA [kShapayati ] kShay
karatA hai ..194..
TIkA :is yathokta vidhike dvArA jo shuddhAtmAko dhruv jAnatA hai, use usIme.n
pravR^ittike dvArA shuddhAtmatva hotA hai; isaliye anantashaktivAle 1chinmAtra param AtmAkA
1. chinmAtra = chaitanyamAtra [param AtmA keval chaitanyamAtra hai, jo ki ananta shaktivAlA hai .]]
A jANI, shuddhAtmA banI, dhyAve param nij Atmane,
sAkAr aNAkAr ho, te mohagra.nthi kShay kare. 194.

Page 359 of 513
PDF/HTML Page 392 of 546
single page version

sAkAropayuktasyAnAkAropayuktasya vAvisheSheNaikAgrachetanaprasiddherAsa.nsArabaddhadR^iDhataramohadurgrantherud-
grathana.n syAt
.h . ataH shuddhAtmopalambhasya mohagranthibhedaH phalam ..194..
at mohagranthibhedAtki.n syAditi nirUpayati
jo Nihadamohaga.nThI rAgapadose khavIy sAmaNNe .
hojja.n samasuhadukkho so sokkha.n akkhaya.n lahadi ..195..
yo nihatamohagranthI rAgapradveShau kShapayitvA shrAmaNye .
bhavet samasukhaduHkhaH sa saukhyamakShaya.n labhate ..195..
paramAnantaj~nAnAdiguNAdhAratvAtparamutkR^iShTam . ki.n kR^itvA pUrvam . eva.n jANittA eva.n pUrvoktaprakAreN svAtmo-
palambhalakShaNasvasa.nvedanaj~nAnen j~nAtvA . katha.nbhUtaH san dhyAyati . visuddhappA khyAtipUjAlAbhAdisamasta-
manorathajAlarahitatven vishuddhAtmA san . punarapi katha.nbhUtaH sAgAro.aNAgAro sAgAro.anAgAraH . athavA
sAkArAnAkAraH . sahAkAreN vikalpen vartate sAkAro j~nAnopayogaH, anAkAro nirvikalpo darshanopayog-
stAbhyA.n yuktaH sAkArAnAkAraH . athavA sAkAraH savikalpo gR^ihasthaH, anAkAro nirvikalpastapodhanaH .
athavA sahAkAreN li~N.hgen chihnen vartate sAkAro yatiH, anAkArashchihnarahito gR^ihasthaH . khavedi so
mohadugga.nThi.n ya eva.nguNavishiShTaH kShapayati sa mohadurgranthim . moh ev durgranthiH mohadurgranthiH shuddhAtmaruchi-
pratibandhako darshanamohastam . tataH sthitametat --Atmopalambhasya mohagranthivinAsh ev phalam ..194..
1ekAgrasa.nchetanalakShaN dhyAn hotA hai; aur isaliye (us dhyAnake kAraN) sAkAr (savikalpa)
upayogavAleko yA anAkAr (nirvikalpa) upayogavAlekodono.nko avisheSharUpase
ekAgrasa.nchetanakI prasiddhi honeseanAdi sa.nsArase ba.NdhI huI atidR^i.Dh.h.h mohadurgra.nthi (mohakI duShTa
gA.NTh) ChUT jAtI hai .
isase (aisA kahA gayA hai ki) mohagra.nthi bhed ( darshanamoharUpI gA.NThakA TUTanA) vah
shuddhAtmAkI upalabdhikA phal hai ..194..
ab, mohagra.nthi TUTanese kyA hotA hai so kahate hai.n :
anvayArtha :[yaH ] jo [nihatamohagra.nthI ] mohagra.nthiko naShTa karake, [rAgapradveShau
kShapayitvA ] rAgdveShakA kShay karake, [samasukhaduHkhaH ] samasukhduHkh hotA huA [shrAmaNye
bhavet ] shramaNatA (munitva) me.n pariNamit hotA hai, [saH ] vah [akShaya.n saukhya.n ] akShay saukhyako
1. ek agrakA (viShayakA, dhyeyakA) sa.nchetan arthAt anubhavan dhyAnakA lakShaN hai .
haNi mohagra.nthi, kShay karI rAgAdi, samasukhaduHkh je
jIv pariName shrAmaNyamA.n, te saukhya akShayane lahe. 195
.

Page 360 of 513
PDF/HTML Page 393 of 546
single page version

mohagranthikShapaNAddhi tanmUlarAgadveShakShapaNa.n; tataH samasukhaduHkhasya paramamAdhyasthalakShaNe
shrAmaNye bhavana.n; tato.anAkulatvalakShaNAkShayasaukhyalAbhaH . ato mohagranthibhedAdakShayasaukhya.n
phalam ..195..
athaikAgrasa.nchetanalakShaNa.n dhyAnamashuddhatvamAtmano nAvahatIti nishchinoti
jo khavidamohakaluso visayaviratto maNo Niru.nbhittA .
samavaTThido sahAve so appANa.n havadi jhAdA ..196..
ath darshanamohagranthibhedAtki.n bhavatIti prashne samAdhAna.n dadAtijo Nihadamohaga.nThI yaH pUrvasUtrokta-
prakAreN nihatadarshanamohagranthirbhUtvA rAgapadose khavIy nijashuddhAtmanishchalAnubhUtilakShaNavItarAgachAritra-
pratibandhakau charitramohasa.nj~nau rAgadveShau kShapayitvA . kva . sAmaNNe svasvabhAvalakShaNe shrAmaNye . punarapi ki.n
kR^itvA . hojja.n bhUtvA . ki.nvishiShTaH . samasuhadukkho nijashuddhAtmasa.nvittisamutpannarAgAdivikalpopAdhi-
rahitaparamasukhAmR^itAnubhaven sA.nsArikasukhaduHkhotpannaharShaviShAdarahitatvAtsamasukhaduHkhaH . so sokkha.n akkhaya.n
lahadi sa eva.nguNavishiShTo bhedaj~nAnI saukhyamakShaya.n labhate . tato j~nAyate darshanamohakShayAchchAritramohasa.nj~na-
rAgadveShavinAshastatashcha sukhaduHkhAdimAdhyasthyalakShaNashrAmaNyayayayaye.avasthAna.n tenAkShayasukhalAbho bhavatIti ..195..
ath nijashuddhAtmaikAgggggrrrrrayalakShaNadhyAnamAtmano.atyantavishuddhi.n karotItyAvedayatijo khavidamohakaluso yaH
kShapitamohakaluShaH, moho darshanamohaH kaluShashchAritramohaH, pUrvasUtradvayakathitakrameN kShapitamohakaluShau yen
[labhate ] prApta ka ratA hai ..195..
TIkA :mohagra.nthikA kShay karanese, mohagra.nthi jisakA mUl hai aise rAgdveShakA, kShay
hotA hai; usase (rAgdveShakA kShay honese), sukhduHkh samAn hai.n aise jIvakA param madhyasthatA
jisakA lakShaN hai aisI shramaNatAme.n pariNaman hotA hai; aur usase (shrAmaNyame.n pariNamanase)
anAkulatA jisakA lakShaN hai aise akShay sukhakI prApti hotI hai
.
isase (aisA kahA hai ki) moharUpI gra.nthike Chedanase akShay saukhyarUp phal hotA
..195..
ab, 1ekAgrasa.nchetan jisakA lakShaN hai, aisA dhyAn AtmAme.n ashuddhatA nahI.n lAtA aisA
nishchit karate hai.n :
1. ekAgra = jisakA ek hI viShay (Ala.nban) ho aisA .
je mohamaL karI naShTa, viShayavirakta thaI, man rokIne,
AtmasvabhAve sthit Che, te Atmane dhyAnAr Che. 196
.

Page 361 of 513
PDF/HTML Page 394 of 546
single page version

yaH kShapitamohakaluSho viShayavirakto mano nirudhya .
samavasthitaH svabhAve sa AtmAna.n bhavati dhyAtA ..196..
Atmano hi parikShapitamohakaluShasya tanmUlaparadravyapravR^ittyabhAvAdviShayaviraktatva.n syAt.h;
tato.adhikaraNabhUtadravyAntarAbhAvAdudadhimadhyapravR^ittaikapotapatatriN iv ananyasharaNasya manaso
nirodhaH syAt
.h; tatastanmUlacha.nchalatvavilayAdanantasahajachaitanyAtmani svabhAve samavasthAna.n syAt.h .
tattu svarUpapravR^ittAnAkulaikAgrasa.nchetanatvAt.h dhyAnamityupagIyate . ataH svabhAvAvasthAnarUpatven
dhyAnamAtmano.ananyatvAt.h nAshuddhatvAyeti ..196..
sa bhavati kShapitamohakaluShaH . punarapi ki.nvishiShTaH . visayaviratto mohakaluSharahitasvAtmasa.nvittisamutpanna-
sukhasudhArasAsvAdabalen kaluShamohodayajanitaviShayasukhAkA~N.hkShArahitatvAdviShayaviraktaH . punarapi
katha.nbhUtaH . samavaTThido samyagavasthitaH . kva . sahAve nijaparamAtmadravyasvabhAve . ki.n kR^itvA pUrvam . maNo
Niru.nbhittA viShayakaShAyotpannavikalpajAlarUpa.n mano nirudhya nishchala.n kR^itvA . so appANa.n havadi jhAdA sa
eva.nguNayuktaH puruShaH svAtmAna.n bhavati dhyAtA . tenaiv shuddhAtmadhyAnenAtyantikI.n muktilakShaNA.n shuddhi.n labhat
pra. 46
anvayArtha :[yaH ] jo [kShapitamohakaluShaH ] mohamalakA kShay karake,
[viShayaviraktaH ] viShayase virakta hokar, [manaH nirudhya ] manakA nirodh karake, [svabhAve
samavasthitaH ]
svabhAvame.n samavasthit hai, [saH ] vah [AtmAna.n ] AtmAkA [dhyAtA bhavati ]
dhyAn karanevAlA hai
..196..
TIkA :jisane mohamalakA kShay kiyA hai aise AtmAke, mohamal jisakA mUl hai
aisI 1paradravyapravR^ittikA abhAv honese viShayaviraktatA hotI hai; (usase arthAt viShay virakta
honese), samudrake madhyagat jahAjake pakShIkI bhA.Nti, adhikaraNabhUt dravyAntaro.nkA abhAv honese
jise anya koI sharaN nahI.n rahA hai aise manakA nirodh hotA hai . (arthAt jaise samudrake bIchame.n
pahu.Nche hue kisI ekAkI jahAj par baiThe hue pakShIko us jahAjake atirikta anya kisI
jahAjakA, vR^ikShakA yA bhUmi ityAdikA AdhAr na honese dUsarA koI sharaN nahI.n hai, isaliye usakA
u.DnA banda ho jAtA hai, usI prakAr viShayaviraktatA honese manako Atmadravyake atirikta kinhI.n
anyadravyo.nkA AdhAr nahI.n rahatA isaliye dUsarA koI sharaN na rahanese man nirodhako prApta hotA
hai ); aur isaliye (arthAt manakA nirodh honese), man jisakA mUl hai aisI cha.nchalatAkA vilay
honeke kAraN anantasahaj
chaitanyAtmak svabhAvame.n 2samavasthAn hotA hai vah svabhAvasamavasthAn
to svarUpame.n pravartamAn, anAkul, ekAgra sa.nchetan honese use dhyAn kahA jAtA hai .
isase (yah nishchit huA ki) dhyAn, svabhAvasamavasthAnarUp honeke kAraN AtmAse
1. paradravya pravR^itti = paradravyame.n pravartan . 2. samavasthAn = sthiratayAdR^i.DhtayA rahanATikanA .

Page 362 of 513
PDF/HTML Page 395 of 546
single page version

athopalabdhashuddhAtmA sakalaj~nAnI ki.n dhyAyatIti prashnamAsUtrayati
NihadaghaNaghAdikammo pachchakkha.n savvabhAvatachchaNhU .
Neya.ntagado samaNo jhAdi kamaTTha.n asa.ndeho ..197..
nihataghanaghAtikarmA pratyakSha.n sarvabhAvatattvaj~naH .
j~neyAntagataH shramaNo dhyAyati kamarthamasandehaH ..197..
loko hi mohasadbhAve j~nAnashaktipratibandhakasadbhAve cha satR^iShNatvAdapratyakShArthatvA-
iti . tataH sthita.n shuddhAtmadhyAnAjjIvo vishuddho bhavatIti . ki.nch dhyAnen kilAtmA shuddho jAtaH tatra
viShaye chaturvidhavyAkhyAna.n kriyate . tathAhidhyAna.n dhyAnasantAnastathaiv dhyAnachintA dhyAnAnvay-
sUchanamiti . tatraikAgrachintAnirodho dhyAnam . tachcha shuddhAshuddharUpeN dvidhA . ath dhyAnasantAnaH kathyate
yatrAntarmuhUrtaparyanta.n dhyAna.n, tadanantaramantarmuhUrtaparyanta.n tattvachintA, punarapyantarmuhUrtaparyanta.n dhyAna.n, punarapi
tattvachinteti pramattApramattaguNasthAnavadantarmuhUrte.antarmuhUrte gate sati parAvartanamasti sa
dhyAnasantAno
bhaNyate
. sa cha dharmyadhyAnasa.nbandhI . shukladhyAna.n punarupashamashreNikShapakashreNyArohaNe bhavati . tatra
chAlpakAlatvAtparAvartanarUpadhyAnasantAno na ghaTate . idAnI.n dhyAnachintA kathyateyatra dhyAnasantAn-
vaddhayAnaparAvarto nAsti, dhyAnasa.nbandhinI chintAsti, tatra yadyapi kvApi kAle dhyAna.n karoti tathApi sA
dhyAnachintA bhaNyate
. ath dhyAnAnvayasUchana.n kathyateyatra dhyAnasAmagrIbhUtA dvAdashAnuprekShA anyadvA
dhyAnasa.nbandhi sa.nvegavairAgyavachana.n vyAkhyAna.n vA tat dhyAnAnvayasUchanamiti . anyathA vA chaturvidha.n
dhyAnavyAkhyAna.ndhyAtA dhyAna.n phala.n dhyeyamiti . athavArtaraudradharmyashuklavibheden chaturvidha.n dhyAnavyAkhyAna.n
ananya honese ashuddhatAkA kAraN nahI.n hotA ..196..
ab, sUtradvArA aisA prashna karate hai.n ki jinane shuddhAtmAko upalabdha kiyA hai aise
sakalaj~nAnI (sarvaj~na) kyA dhyAte hai.n ? :
anvayArtha :[nihataghanaghAtikarmA ] jinane ghanaghAtikarmakA nAsh kiyA hai, [pratyakSha.n
sarvabhAvatatvaj~naH ] jo sarva padArtho.nke svarUpako pratyakSha jAnate hai.n aur [j~neyAntagataH ] jo j~neyo.nke
pArako prApta hai.n, [asa.ndehaH shramaNaH ] aise sa.ndeh rahit shramaN [kam artha.n ] kis padArthako
[dhyAyati ] dhyAte hai.n ?
..197..
TIkA :lokako (1) mohakA sadbhAv honese tathA (2) j~nAnashaktike
pratibandhakakA sadbhAv honese, (1) vah tR^iShNA sahit hai tathA (2) use padArtha pratyakSha nahI.n
1. j~nAnAvaraNIy karma j~nAnashaktikA pratiba.ndhak arthAt j~nAnake rukaneme.n nimittabhUt hai .
shA arthane dhyAve shramaN, je naShTaghAtikarma Che,
pratyakSha sarva padArtha ne j~neyAntaprAnta, niHsha.nk Che.
? 197.

Page 363 of 513
PDF/HTML Page 396 of 546
single page version

navachChinnaviShayatvAbhyA.n chAbhilaShita.n jij~nAsita.n sandigdha.n chArtha.n dhyAyan dR^iShTaH, bhagavAn sarvaj~nastu
nihataghanaghAtikarmatayA mohAbhAve j~nAnashaktipratibandhakAbhAve cha nirastatR^iShNatvAtpratyakShasarvabhAv-
tattvaj~neyAntagatatvAbhyA.n cha nAbhilaShati, na jij~nAsati, na sandihyati cha; kuto.abhilaShito
jij~nAsitaH sandigdhashchArthaH
. eva.n sati ki.n dhyAyati ..197..
tadanyatra kathitamAste ..196.. evamAtmaparij~nAnAddarshanamohakShapaNa.n bhavatIti kathanarUpeN prathamagAthA,
darshanamohakShayAchchAritramohakShapaNa.n bhavatIti kathanen dvitIyA, tadubhayakShayeN mokSho bhavatIti pratipAdanen
tR^itIyA chetyAtmopalambhaphalakathanarUpeN dvitIyasthale gAthAtraya.n gatam
. athopalabdhashuddhAtmatattvasakalaj~nAnI
ki.n dhyAyatIti prashnamAkShepadvAreN pUrvapakSha.n vA karotiNihadaghaNaghAdikammo pUrvasUtroditanishchalanij-
paramAtmatattvapariNatirUpashuddhadhyAnen nihataghanaghAtikarmA . pachchakkha.n savvabhAvatachchaNhU pratyakSha.n yathA bhavati tathA
sarvabhAvatattvaj~naH sarvapadArthaparij~nAtasvarUpaH . Neya.ntagado j~neyAntagataH j~neyabhUtapadArthAnA.n parichChittirUpeN
pAra.ngataH. eva.nvisheShaNatrayavishiShTaH samaNo jIvitamaraNAdisamabhAvapariNatAtmasvarUpaH shramaNo mahAshramaNaH
hai aur vah viShayako 1avachChedapUrvak nahI.n jAnatA, isaliye vah (lok) 2abhilaShit,
3jij~nAsit aur 4sa.ndigdha padArthakA dhyAn karatA huA dikhAI detA hai; parantu ghanaghAtikarmakA
nAsh kiyA jAnese (1) mohakA abhAv honeke kAraN tathA (2) j~nAnashaktike pratibandhak kA
abhAv honese, (1) tR^iShNA naShTa kI gaI hai tathA (2) samasta padArtho.nkA svarUp pratyakSha hai tathA
j~neyo.nkA pAr pA liyA hai, isaliye bhagavAn sarvaj~nadev abhilAShA nahI.n karate, jij~nAsA nahI.n karate
aur sa.ndeh nahI.n karate; tab phi ra (unake) abhilaShit, jij~nAsit aur sa.ndigdha padArtha kahA.Nse
ho sakatA hai ? aisA hai tab phi ra ve kyA dhyAte hai.n ?
bhAvArtha :lokake (jagatke sAmAnya jIv samudAyake) mohakarmakA sadbhAv honese
vah tR^iShNA sahit hai, isaliye use iShTa padArthakI abhilAShA hotI hai; aur usake j~nAnAvaraNIy
karmakA sadbhAv honese vah bahutase padArtho.nko to jAnatA hI nahI.n hai tathA jis padArthako jAnatA
hai use bhI pR^ithakkaraN pUrvak
sUkShmatAsespaShTatAse nahI.n jAnatA isaliye use aj~nAt
padArthako jAnanekI ichChA (jij~nAsA) hotI hai, aur aspaShTatayA jAne hue padArthake sa.nba.ndhame.n sa.ndeh
hotA hai
. aisA honese usake abhilaShit, jij~nAsit aur sa.ndigdha padArthakA dhyAn sa.nbhavit hotA
hai . parantu sarvaj~na bhagavAnake to mohakarmakA abhAv honese ve tR^iShNArahit hai.n, isaliye unake
abhilAShA nahI.n hai; aur unake j~nAnAvaraNIy karmakA abhAv honese ve samasta padArtho.nko jAnate
hai.n tathA pratyek padArthako atyanta spaShTatApUrvak
paripUrNatayA jAnate hai.n isaliye unhe.n jij~nAsA
yA sandeh nahI.n hai . isaprakAr unhe.n kisI padArthake prati abhilAShA, jij~nAsA yA sandeh nahI.n hotA;
tab phi ra unhe.n kis padArthakA dhyAn hotA hai ? ..197..
1. avachChedapUrvak = pR^ithakkaraN karake; sUkShmatAse; visheShatAse; spaShTatAse . 2. abhilaShit = jisakI ichChA
chAh ho vah . 3. jij~nAsit = jisakI jij~nAsA jAnanekI ichChA ho vah . 4. sa.ndigdha = jiname.n
sa.ndeh hosa.nshay ho .

Page 364 of 513
PDF/HTML Page 397 of 546
single page version

athaitadupalabdhashuddhAtmA sakalaj~nAnI dhyAyatItyuttaramAsUtrayati
savvAbAdhavijutto sama.ntasavvakkhasokkhaNANaDDho .
bhUdo akkhAtIdo jhAdi aNakkho para.n sokkha.n ..198..
sarvAbAdhaviyuktaH samantasarvAkShasaukhyaj~nAnADhayaH .
bhUto.akShAtIto dhyAyatyanakShaH para.n saukhyam ..198..
ayamAtmA yadaiv sahajasaukhyaj~nAnabAdhAyatanAnAmasArvadikkAsakalapuruShasaukhyaj~nAnA-
sarvaj~naH jhAdi kamaTTha.n dhyAyati kamarthamiti prashnaH . athavA kamartha.n dhyAyati, na kamapItyAkShepaH . katha.nbhUtaH
san . asa.ndeho asandehaH sa.nshayAdirahit iti . ayamatrArthaHyathA ko.api devadatto viShayasukhanimitta.n
vidyArAdhanAdhyAna.n karoti, yadA vidyA siddhA bhavati tatphalabhUta.n viShayasukha.n cha siddha.n bhavati
tadArAdhanAdhyAna.n na karoti, tathAya.n bhagavAnapi kevalaj~nAnavidyAnimitta.n tatphalabhUtAnantasukhanimitta.n cha pUrva.n

ChadmasthAvasthAyA.n shuddhAtmabhAvanArUpa.n dhyAna.n kR^itavAn, idAnI.n taddhayAnen kevalaj~nAnavidyA siddhA

tatphalabhUtamanantasukha.n cha siddham; kimartha.n dhyAna.n karotIti prashnaH AkShepo vA; dvitIya.n cha kAraNa.n
parokShe.arthe dhyAna.n bhavati, bhagavataH sarva.n pratyakSha.n, katha.n dhyAnamiti pUrvapakShadvAreN gAthA gatA ..197..
athAtra pUrvapakShe parihAra.n dadAtijhAdi dhyAyati ekAkArsamarasIbhAven pariNamatyanubhavati . sa kaH
ab, sUtra dvArA (uparokta gAthAke prashnakA) uttar dete hai.n kijisane shuddhAtmAko
upalabdha kiyA hai vah sakalaj~nAnI (sarvaj~na AtmA) is (param saukhya) kA dhyAn karatA hai :
anvayArtha :[anakShaH ] anindriy aur [akShAtItaH bhUtaH ] indriyAtIt huA AtmA
[sarvAbAdhaviyuktaH ] sarva bAdhA rahit aur [sama.ntasarvAkShasaukhyaj~nAnADhayaH ] sampUrNa AtmAme.n
sama.nt (sarvaprakArake, paripUrNa) saukhya tathA j~nAnase samR^iddha vartatA huA [para.n saukhya.n ] param
saukhyakA [dhyAyati ] dhyAn karatA hai
..198..
TIkA :jab yah AtmA, jo sahaj sukh aur j~nAnakI bAdhAke 1Ayatan hai.n
(aisI) tathA jo 2asakal AtmAme.n 3asarvaprakArake sukh aur j~nAnake Ayatan hai.n aisI
1 Ayatan = nivAs; sthAn .
2 asakal AtmAme.n = AtmAke sarva pradesho.nme.n nahI.n kintu tho.De hI pradesho.nme.n .
3 asarvaprakArake = sabhI prakArake nahI.n ki ntu amuk hI prakArake; apUrNa [yah apUrNa sukh paramArthataH
sukhAbhAs hone par bhI, use ‘sukh’ kahanekI apAramArthik rU.Dhi hai .]]
bAdhA rahit, sakalAtmamA.n sampUrNa sukhaj~nAnADhay je,
indriy
atIt ani.ndri te dhyAve param Ana.ndane. 198.

Page 365 of 513
PDF/HTML Page 398 of 546
single page version

yatanAnA.n chAkShANAmabhAvAtsvayamanakShatven vartate tadaiv pareShAmakShAtIto bhavan nirAbAdh-
sahajasaukhyaj~nAnatvAt
.h sarvAbAdhaviyuktaH, sArvadikkasakalapuruShasaukhyaj~nAnapUrNatvAtsamantasarvAkSha-
saukhyaj~nAnADhayashcha bhavati . eva.nbhUtashcha sarvAbhilAShajij~nAsAsandehAsambhave.apyapUrvamanAkulatvalakShaNa.n
paramasaukhya.n dhyAyati . anAkulatvasa.ngataikAgrasa.nchetanamAtreNAvatiShThat iti yAvat.h . IdR^ish-
mavasthAna.n cha sahajaj~nAnAnandasvabhAvasya siddhatvasya siddhirev ..198..
kartA . bhagavAn . ki.n dhyAyati . sokkha.n saukhyam . ki.nvishiShTam . para.n utkR^iShTa.n, sarvAtmapradeshAhlAdak-
paramAnantasukham . kasminprastAve . yasminnev kShaNe bhUdo bhUtaH sa.njAtaH . ki.nvishiShTaH . akkhAtIdo
akShAtItaH indriyarahitaH . na kevala.n svayamatIndriyo jAtaH pareShA.n cha aNakkho anakShaH indriyaviShayo na
bhavatItyarthaH . punarapi ki.nvishiShTaH . savvAbAdhavijutto prAkR^italakShaNabalen bAdhAshabdasya ha.hrrrrrasvatva.n sarvAbAdhA-
viyukta : . AsamantAdbAdhAH pIDA AbAdhAH sarvAshcha tA AbAdhAshcha sarvAbAdhAstAbhirviyukto rahitaH
sarvAbAdhAviyukta : . punashcha ki.nrUpaH . sama.ntasavvakkhasokkhaNANaDDho samantataH sAmastyen sparshanAdi-
sarvAkShasaukhyaj~nAnADhayaH . samantataH sarvAtmapradeshairvA sparshanAdisarvendriyANA.n sambandhitven ye j~nAnasaukhye
dve tAbhyAmADhayaH paripUrNaH ityarthaH . tadyathAaya.n bhagavAnekadeshodbhavasA.nsArikaj~nAnasukhakAraNabhUtAni
sarvAtmapradeshodbhavasvAbhAvikAtIndriyaj~nAnasukhavinAshakAni cha yAnIndriyANi nishchayaratnatrayAtmak kAraN-
indriyo.nke abhAvake kAraN svaya.n ‘anindriy’ rUpase vartatA hai, usI samay vah dUsaro.nko
‘indriyAtIt’ (indriyaagochar) vartatA huA, nirAbAdh sahajasukh aur j~nAnavAlA honese
‘sarvabAdhA rahit’ tathA sakal AtmAme.n sarvaprakArake (paripUrNa) sukh aur j~nAnase paripUrNa
honese ‘samasta AtmAme.n sa.nmat saukhya aur j~nAnase samR^iddha’ hotA hai
. isaprakArakA vah AtmA
sarva abhilAShA, jij~nAsA aur sa.ndehakA asa.nbhav hone par bhI apUrva aur anAkulatvalakShaN
paramasaukhyakA dhyAn karatA hai; arthAt anAkulatvasa.ngat ek ‘agra’ke sa.nchetanamAtrarUpase
avasthit rahatA hai, (arthAt anAkulatAke sAth rahanevAle ek AtmArUpI viShayake
anubhavanarUp hI mAtra sthit rahatA hai ) aur aisA avasthAn sahajaj~nAnAnandasvabhAv siddhatvakI
siddhi hI hai (arthAt isaprakAr sthit rahanA, sahajaj~nAn aur Ananda jisakA svabhAv hai aise
siddhatvakI prApti hI hai
.)
bhAvArtha :197vI.n gAthAme.n prashna upasthit kiyA gayA thA ki sarvaj~nabhagavAnako
kisI padArthake prati abhilAShA, jij~nAsA yA sandeh nahI.n hai tab phi ra ve kis padArthakA dhyAn
karate hai.n ? usakA uttar is gAthAme.n isaprakAr diyA gayA hai ki :
ek agra (viShay) kA
sa.nvedan dhyAn hai . sarva Atmapradesho.nme.n paripUrNa Ananda aur j~nAnase bhare hue sarvaj~na bhagavAn
paramAnandase abhinna aise nijAtmArUpI ek viShayakA sa.nvedan karate hai.n isaliye unake
paramAnandakA dhyAn hai, arthAt ve paramasaukhyakA dhyAn karate hai.n
..198..

Page 366 of 513
PDF/HTML Page 399 of 546
single page version

athAyamev shuddhAtmopalambhalakShaNo mokShasya mArga ityavadhArayati
eva.n jiNA jiNi.ndA siddhA magga.n samuTThidA samaNA .
jAdA Namotthu tesi.n tassa ya NivvANamaggassa ..199..
eva.n jinA jinendrAH siddhA mArga.n samutthitAH shramaNAH .
jAtA namo.astu tebhyastasmai cha nirvANamArgAy ..199..
yataH sarva ev sAmAnyacharamasharIrAstIrthakarAH acharamasharIrA mumukShavashchAmunaiv yathodi-
ten shuddhAtmatattvapravR^ittilakShaNen vidhinA pravR^ittamokShasya mArgamadhigamya siddhA babhUvuH, na
punaranyathApi, tato.avadhAryate kevalamayamek ev mokShasya mArgo, na dvitIy iti
. ala.n cha
samayasArabalenAtikrAmati vinAshayati yadA tasminnev kShaNe samastabAdhArahitaH sannatIndriyamananta-
mAtmotthasukha.n dhyAyatyanubhavati pariNamati . tato j~nAyate kevalinAmanyachchintAnirodhalakShaNa.n dhyAna.n nAsti,
ki.ntvidamev paramasukhAnubhavana.n vA dhyAnakAryabhUtA.n karmanirjarA.n dR^iShTavA dhyAnashabdenopacharyate . yatpunaH
sayogikevalinastR^itIyashukladhyAnamayogikevalinashchaturthashukladhyAna.n bhavatItyukta.n tadupachAreN j~nAtavyamiti
sUtrAbhiprAyaH
..198.. eva.n kevalI ki.n dhyAyatIti prashnamukhyatven prathamagAthA . paramasukha.n
dhyAyatyanubhavatIti parihAramukhyatven dvitIyA cheti dhyAnaviShayapUrvapakShaparihAradvAreN tR^itIyasthale gAthAdvaya.n
gatam
. athAyamev nijashuddhAtmopalabdhilakShaNamokShamArgo, nAnya iti visheSheN samarthayatijAdA jAtA
utpannAH . katha.nbhUtAH. siddhA siddhAH siddhaparameShThino muktAtmAn ityarthaH . ke kartAraH . jiNA jinAH
anAgArakevalinaH . jiNi.ndA na kevala.n jinA jinendrAshcha tIrthakaraparamadevAH . katha.nbhUtAH santaH ete siddhA
ab, yah nishchit karate hai.n ki‘yahI (pUrvokta hI) shuddha AtmAkI upalabdhi jisakA
lakShaN hai, aisA mokShakA mArga hai’ :
anvayArtha :[jinAH jinendrAH shramaNAH ] jin, jinendra aur shramaN (arthAt
sAmAnyakevalI, tIrtha.nkar aur muni) [eva.n ] is (pUrvokta hI) prakArase [mArga samutthitAH ]
mArgame.n ArU.Dh.h.h hote hue [siddhAH jAtAH ] siddha hue [namo.astu ] namaskAr ho [tebhyaH ] unhe.n
[cha ] aur [tasmai nirvANamArgAy ] us nirvANamArgako
..199..
TIkA :sabhI sAmAnya charamasharIrI, tIrtha.nkar aur acharamasharIrI mumukShu isI yathokta
shuddhAtmatattvapravR^ittilakShaN (shuddhAtmatattvame.n pravR^itti jisakA lakShaN hai aisI) vidhise pravartamAn
mokShamArgako prApta karake siddha hue; kintu aisA nahI.n hai ki kisI dUsarI vidhise bhI siddha hue
shramaNo, jino, tIrtha.nkaro A rIt sevI mArgane
siddhi varyA; namu.n temane, nirvANanA te mArgane. 199
.

Page 367 of 513
PDF/HTML Page 400 of 546
single page version

prapa.nchen . teShA.n shuddhAtmatattvapravR^ittAnA.n siddhAnA.n tasya shuddhAtmatattvapravR^ittirUpasya mokShamArgasya
cha pratyastamitabhAvyabhAvakavibhAgatven noAgamabhAvanamaskAro.astu . avadhArito mokShamArgaH,
kR^ityamanuShThIyate ..199..
athopasampadye sAmyamiti pUrvapratij~nA.n nirvahan mokShamArgabhUtA.n svayamapi shuddhAtma-
pravR^ittimAsUtrayati
tamhA tah jANittA appANa.n jANaga.n sabhAveN .
parivajjAmi mamatti.n uvaTThido Nimmamattamhi ..200..
tasmAttathA j~nAtvAtmAna.n j~nAyaka.n svabhAven .
parivarjayAmi mamatAmupasthito nirmamatve ..200..
1. bhAvya = ghyey; bhAvak = dhyAtA; bhAvya -bhAvakake arthake liye dekho pR^i0 6 me.n phu TanoT .
e rIt tethI Atmane j~nAyak svabhAvI jANIne,
nirmamapaNe rahI sthit A parivarju.n Chu.n hu.n mamatvane. 200
.
jAtAH . magga.n samuTThidA nijaparamAtmatattvAnubhUtilakShaNamArga.n mokShamArga.n samutthitA AshritAH . ken . eva.n pUrva.n
bahudhA vyAkhyAtakrameN . na kevala.n jinA jinendrA anen mArgeN siddhA jAtAH, samaNA sukhaduHkhAdi-
samatAbhAvanApariNatAtmatattvalakShaNAH sheShA acharamadehashramaNAshcha . acharamadehAnA.n katha.n siddhatvamiti chet .
‘‘tavasiddhe Nayasiddhe sa.njamasiddhe charittasiddhe ya . NANammi da.nsaNammi ya siddhe sirasA Nama.nsAmi ..’’’’
’’’’
’’
iti gAthAkathitakrameNaikadeshen . Namotthu tesi.n namo.astu tebhyaH . anantaj~nAnAdisiddhaguNasmaraNarUpo
bhAvanamaskAro.astu, tassa ya NivvANamaggassa tasmai nirvikArasvasa.nvittilakShaNanishchayaratnatrayAtmak -
ho.n . isase nishchit hotA hai ki keval yah ek hI mokShakA mArga hai, dUsarA nahI.n .adhik
vistArase bas ho ! us shuddhAtmatattvame.n pravarte hue siddho.nko tathA us shuddhAtmatattvapravR^ittirUp
mokShamArgako, jisame.nse
1bhAvya aur bhAvakakA vibhAg asta ho gayA hai aisA
noAgamabhAvanamaskAr ho ! mokShamArga avadhArit kiyA hai, kR^itya kiyA jA rahA hai, (arthAt
mokShamArga nishchit kiyA hai aur usame.n) pravartan kar rahe hai.n ..199..
ab, ‘sAmyako prApta karatA hU.N’ aisI (pA.NchavI.n gAthAme.n kI gaI) pUrvapratij~nAkA nirvahaN
karate hue (AchAryadev) svaya.n bhI mokShamArgabhUt shuddhAtmapravR^itti karate hai.n :
anvayArtha :[tasmAt ] aisA honese (arthAt shuddhAtmAme.n pravR^ittike dvArA hI mokSha
hotA honese) [tathA ] isaprakAr [AtmAna.n ] AtmAko [svabhAven j~nAyaka.n ] svabhAvase j~nAyak
[j~nAtvA ] jAnakar [nirmamatve upasthitaH ] mai.n nirmamatvame.n sthit rahatA huA [mamatA.n
parivarjayAmi ]
mamatAkA parityAg karatA hU.N
..200..