Page 8 of 513
PDF/HTML Page 41 of 546
single page version
namaskAra.n kR^itvA
samyagdarshanaj~nAnasa.npanno bhUtvA, jIvatkaShAyakaNatayA puNyabandhasa.nprAptihetubhUta.n sarAgachAritra.n
bhaktibhAvase svaparakA bhedavilin ho jAnekI apekShAse usame.n advait pAyA jAtA hai
Page 9 of 513
PDF/HTML Page 42 of 546
single page version
bhI)
pratij~nAkA artha hai
karate hai.n :
vItarAgachAritrAkhya.n sAmyamupasampadye
ruchirUpa.n samyaktvamityuktalakShaNaj~nAnadarshanasvabhAva.n, maThachaityAlayAdilakShaNavyavahArAshramAdvilakShaNa.n, bhAvA-
shramarUpa.n pradhAnAshrama.n prApya, tatpUrvaka.n kramAyAtamapi sarAgachAritra.n puNyabandhakAraNamiti j~nAtvA parihR^itya
Page 10 of 513
PDF/HTML Page 43 of 546
single page version
nirvAN [sa.npadyate ] prApta hotA hai
hotI hai
Page 11 of 513
PDF/HTML Page 44 of 546
single page version
dhR^itvAthavAsya sUtrasyAgre sUtramidamuchita.n bhavatyeva.n nishchitya sUtramida.n pratipAdayatIti pAtanikAlakShaNa.n
yathAsa.nbhava.n sarvatra j~nAtavyam --
(bhAv) hai
nirvikAr aisA jIvakA pariNAm hai
Page 12 of 513
PDF/HTML Page 45 of 546
single page version
dharmaH
paNNatta.n pariNamati yen paryAyeN dravya.n kartR^i tatkAle tanmaya.n bhavatIti praj~napta.n yataH kAraNAt,
bhavati
devane) kahA hai; [tasmAt ] isaliye [dharmapariNataH AtmA ] dharmapariNat AtmAko [dharmaH
mantavyaH ] dharma samajhanA chAhiye
Page 13 of 513
PDF/HTML Page 46 of 546
single page version
dharmarUp pariNamit hone se dharma hI hai
hai
ashubhaH ] tab shubh yA ashubh (svaya.n hI) hotA hai, [shuddhen ] aur jab shuddhabhAvarUp pariNamit
hotA hai [tadA shuddhaH hi bhavati ] tab shuddha hotA hai
shuddhe praNamatA.n shuddha, pariNAm svabhAvI hoIne
Page 14 of 513
PDF/HTML Page 47 of 546
single page version
shubhAshubhashuddhatvam
vyavahAreN gR^ihasthApekShayA yathAsa.nbhava.n sarAgasamyaktvapUrvakadAnapUjAdishubhAnuShThAnen, tapodhanApekShayA tu
mUlottaraguNAdishubhAnuShThAnen pariNataH shubho j~nAtavya iti
kathitAH
ShaTake tAratamyen shuddhopayogaH, tadanantara.n sayogyayogijinaguNasthAnadvaye shuddhopayogaphalamiti
pariNAmasvabhAv honese shubh yA ashubh hotA hai (us samay AtmA svaya.n hI shubh yA ashubh
hai); aur jab vah shuddha arAgabhAvase pariNamit hotA hai tab shuddha arAgapariNat (ra.ng rahit)
spha TikakI bhA.Nti, pariNAmasvabhAv honese shuddha hotA hai
pariNamit hotA hai tab lAl yA kAlA svaya.n hI ho jAtA hai
anuShThAnarUp shubhopayogame.n aur munidashAme.n mUlaguN tathA uttaraguN ityAdi shubh anuShThAnarUp
shubhopayogame.n pariNamit hotA hai tab svaya.n hI shubh hotA hai, aur jab mithyAtvAdi pA.Nch pratyayarUp
ashubhopayogame.n pariNamit hotA hai tab svaya.n hI ashubh hotA hai aur jaise spha TikamaNi apane
svAbhAvik nirmal ra.ngame.n pariNamit hotA hai tab svaya.n hI shuddha hotA hai, usI prakAr AtmA bhI jab
nishchay ratnatrayAtmak shuddhopayogame.n pariNamit hotA hai tab svaya.n hI shuddha hotA hai
Page 15 of 513
PDF/HTML Page 48 of 546
single page version
huA) shubhopayog, sAtave.nse bArahave.n guNasthAn tak tAratamya pUrvak shuddhopayog aur antim do
guNasthAno.nme.n shuddhopayogakA phal kahA gayA hai,
[dravyaguNaparyayasthaH ] dravya -guN -paryAyame.n rahanevAlA aur [astitvanirvR^ittaH ] (utpAd-
vyayadhrauvyamay) astitvase banA huA hai
guN -dravya -paryayasthit ne astitvasiddha padArtha Che
Page 16 of 513
PDF/HTML Page 49 of 546
single page version
nirvR^ittimachcha
vibhAvaparyAyeShu nayavibhAgen yathAsa.nbhava.n vij~neyam, tathaiv pudgalAdiShvapi
ityAdi (dUdh, dahI vagairah) ke pariNAmo.nke sAth
nahI.n karatA, kyo.nki svAshrayabhUt vastuke abhAvame.n (apane AshrayarUp jo vastu hai vah na ho
to ) nirAshray pariNAmako shUnyatAkA prasa.ng AtA hai
rahI huI aur utpAd -vyay -dhrauvyamay astitvase banI huI hai; isaliye vastu pariNAm-
svabhAvavAlI hI hai
vasturUp Ashrayake binA pariNAm kisake Ashrayase rahe.nge ? gorasarUp Ashrayake binA dUdh, dahI
ityAdi pariNAm kisake AdhArase ho.nge ?
Page 17 of 513
PDF/HTML Page 50 of 546
single page version
vastusvabhAvashcheti gR^ihyate
(pariNaman) hotI hI rahatI hai
pariNAmake tyAgake liye) unakA phal vichArate hai.n :
[prApnoti ] prApta karatA hai [shubhopayuktaH cha ] aur yadi shubhopayogavAlA ho to (svargasukham )
svargake sukhako (bandhako) prApta karatA hai
te pAmato nirvANasukh, ne svargasukh shubhayukta jo
Page 18 of 513
PDF/HTML Page 51 of 546
single page version
kAryakArichAritraH shikhitaptaghR^itopasiktapuruSho dAhaduHkhamiv svargasukhabandhamavApnoti
nitye sahasra duHkhe pI.Dit, sa.nsAramA.n ati ati bhame
jab vah dharmapariNat svabhAvavAlA hone par bhI shubhopayog pariNatike sAth yukta hotA hai tab
jo
DAl diyA jAve to vah usakI jalanase duHkhI hotA hai, usIprakAr vah svarga sukhake bandhako
prApta hotA hai, isaliye shuddhopayog upAdey hai aur shubhopayog hey hai
Page 19 of 513
PDF/HTML Page 52 of 546
single page version
viparItAbhiniveshajanaken
duHkhitaH san svasvabhAvabhAvanAchyuto bhUtvA sa.nsAre.atyanta.n bhramatIti tAtparyArthaH
payogaphala.n prakAshayati
abhidrutaH ] sadA pI.Dit hotA huA [atya.nta.n bhramati ] (sa.nsArame.n) atyanta bhramaN karatA hai
paribhramaN karatA huA (tadrUp) hajAro.n duHkho.nke bandhanakA anubhav karatA hai; isaliye chAritrake
leshamAtrakA bhI abhAv honese yah ashubhopayog atyanta hey hI hai
Page 20 of 513
PDF/HTML Page 53 of 546
single page version
vichChedahIn Che sukh aho ! shuddhopayogaprasiddhane
manasi dhR^itvA sUtramida.n pratipAdayati ---
adhikAr prArambha karate hai.n
[viShayAtIta.n ] viShayAtIt (atIndriy) [anaupamya.n ] anupam [ananta.n ] ananta (avinAshI)
[avyuchChinna.n cha ] aur avichChinna (aTUT) hai
pravartamAn honese ‘Atmotpanna’, (3) parAshrayase nirapekSha honese (
Page 21 of 513
PDF/HTML Page 54 of 546
single page version
pratapanAdvijayanAttapaHsa.nyuktaH
AgAmI kAlame.n kabhI bhI nAshako prApta na honese ‘ananta’ aur (6) binA hI antarake pravartamAn
honese ‘avichChinna’ sukh shuddhopayogase niShpanna hue AtmAo.nke hotA hai, isaliye vah (sukh)
sarvathA prArthanIy (vA.nChanIy) hai
[vigatarAgaH ] jo vItarAg arthAt rAg rahit hai.n [samasukhaduHkhaH ] aur jinhe.n sukh -duHkh
samAn hai.n, [shramaNaH ] aise shramaNako (munivarako) [shuddhopayogaH iti bhaNitaH ] ‘shuddhopayogI’
kahA gayA hai
sukh duHkhamA.n sam shramaNane shuddhopayog jino kahe
Page 22 of 513
PDF/HTML Page 55 of 546
single page version
sukhaduHkhaH
sa.nyamanAt
shraddhAn aur AcharaN honese) jo shramaN padArtho.nko aur (unake pratipAdak) sUtro.nko jinho.nne
bhalIbhA.Nti jAn liyA hai aise hai.n, samasta Chah jIvanikAyake hananake vikalpase aur pa.nchendriy
sambandhI abhilAShAke vikalpase AtmAko
bhinnatvakI utkR^iShTa bhAvanAse) nirvikAr AtmasvarUpako pragaT kiyA honese jo vItarAg hai,
aur paramakalAke avalokanake kAraN sAtA vedanIy tathA asAtA vedanIyake vipAkase utpanna
honevAle jo sukh -duHkh un sukh -duHkh janit pariNAmo.nkI viShamatAkA anubhav nahI.n honese
(param sukharasame.n lIn nirvikAr svasa.nvedanarUp paramakalAke anubhavake kAraN iShTAniShTa
Page 23 of 513
PDF/HTML Page 56 of 546
single page version
payog ityabhidhIyate
cheti ‘pakkhINaghAikammo’ iti prabhR^iti gAthAdvayam
svayamev rahit thayo thako j~neyAntane pAme sahI
moharUp rajase rahit [svayamev bhUtaH ] svayamev hotA huA [j~neyabhUtAnA.n ] j~neyabhUt padArtho.nke [pAra.n
yAti ] pArako prApta hotA hai
Page 24 of 513
PDF/HTML Page 57 of 546
single page version
nirastasamastaj~nAnadarshanAvaraNAntarAyatayA niHpratighavijR^imbhitAtmashaktishcha svayamev bhUto
j~neyatvamApannAnAmantamavApnoti
sa.njAtasarvaj~nasya j~nAnasukhAdika.n vichArya pashchAdAtmakArya.n karotIti vyAkhyAti ---
upayogen shuddhopayogen pariNAmen vishuddho bhUtvA vartate yaH
vigatAvaraNAntarAyamoharajobhUtaH san
lakShaNenaikatvavitarkAvIchArasa.nj~nadvitIyashukladhyAnen kShINakaShAyaguNasthAne.antarmuhUrtakAla.n sthitvA tasyai-
vAntyasamaye j~nAnadarshanAvaraNavIryAntarAyAbhidhAnaghAtikarmatraya.n yugapadvinAshayati, sa jagattrayakAlatray-
vartisamastavastugatAnantadharmANA.n yugapatprakAshaka.n kevalaj~nAna.n prApnoti
jAnese atyanta nirvikAr chaitanyavAlA aur samasta j~nAnAvaraN, darshanAvaraN tathA antarAyake
naShTa ho jAnese nirvighna vikasit AtmashaktivAn svayamev hotA huA j~neyatAko prApta
(padArtho.n) ke antako pA letA hai
shuddhopayogake hI prasAdase prApta karatA hai
Page 25 of 513
PDF/HTML Page 58 of 546
single page version
svayamev jIv thayo thako tene svaya.nbhU jin kahe
j~nAnAvaraN; darshanAvaraN aur antarAyakA yugapad kShay karake samasta j~neyo.nko jAnanevAle
kevalaj~nAnako prApta karatA hai
[iti nirdiShTaH ] aisA jinendradevane kahA hai
Page 26 of 513
PDF/HTML Page 59 of 546
single page version
shuddhAnantashaktij~nAnavipariNamanasvabhAvasyAdhArabhUtatvAdadhikaraNatvamAtmasAtkurvANaH, svayamev
ShaTkArakIrUpeNopajAyamAnaH, utpattivyapekShayA dravyabhAvabhedabhinnaghAtikarmANyapAsya svayamevA-
virbhUtatvAdvA svaya.nbhUriti nirdishyate
kiyA hai aisA, (2) shuddha anantashaktiyukta j~nAnarUpase pariNamit honeke svabhAvake kAraN svaya.n
hI prApya honese (
honese karaNatAko dhAraN karatA huA, (4) shuddha anantashaktiyukta j~nAnarUpase pariNamit honeke
svabhAvake kAraN svaya.n hI karma dvArA samAshrit honese (arthAt karma svaya.nko hI deneme.n AtA
honese) sampradAnatAko dhAraN karatA huA, (5) shuddha anantashaktimay j~nAnarUpase pariNamit
honeke samay pUrvame.n pravartamAn
anantashaktiyukta j~nAnarUpase pariNamit honeke svabhAvakA svaya.n hI AdhAr hone se adhikaraNatA
ko AtmasAt karatA huA
Page 27 of 513
PDF/HTML Page 60 of 546
single page version
liye kiyA jAtA hai vah sampradAn hai; jisame.nse karma kiyA jAtA hai, vah dhruvavastu apAdAn
hai, aur jisame.n arthAt jisake AdhArase karma kiyA jAtA hai vah adhikaraN hai
hai vahA.N nishchayakArak hai.n
sampradAn hai; TokarIme.nse miTTI lekar gha.DA banAtA hai, isaliye TokarI apAdAn hai, aur pR^ithvIke
AdhAr par gha.DA banAtA hai, isaliye pR^ithvI adhikaraN hai
adhikaraN hai
hai; miTTIne gha.DArUp karma apaneko hI diyA isalie miTTI svaya.n sampradAn hai; miTTIne apaneme.nse
pi.nDarUp avasthA naShTa karake ghaTarUp karma kiyA aur svaya.n dhruv banI rahI isalie vah svaya.n
hI apAdAn hai; miTTIne apane hI AdhArase gha.DA banAyA isaliye svaya.n hI adhikaraN hai
hai isaliye nishchay Chah kArak hI param satya hai.n