Page 28 of 513
PDF/HTML Page 61 of 546
single page version
kevalaj~nAnotpAdaH
hai, athavA kevalaj~nAnase svaya.n abhinna honese AtmA svaya.n hI karma hai; apane ananta shaktivAle
pariNaman svabhAvarUp utkR^iShTa sAdhanase kevalaj~nAnako pragaT karatA hai, isaliye AtmA svaya.n hI
karaN hai; apaneko hI kevalaj~nAn detA hai, isaliye AtmA svaya.n hI sampradAn hai; apaneme.nse mati
shrutAdi apUrNa j~nAn dUr karake kevalaj~nAn pragaT karatA hai, isaliye aur svaya.n sahaj j~nAn
svabhAvake dvArA dhruv rahatA hai isaliye svaya.n hI apAdAn hai, apaneme.n hI arthAt apane hI AdhArase
kevalaj~nAn pragaT karatA hai, isaliye svaya.n hI adhikaraN hai
svayamev AvirbhUt huA arthAt kisIkI sahAyatAke binA apane Ap hI svaya.n pragaT huA
isaliye ‘svaya.nbhU’ kahalAtA hai
tene ja vaLI utpAdadhrauvyavinAshano samavAy Che
Page 29 of 513
PDF/HTML Page 62 of 546
single page version
samavAy milAp, ekatrapanA vidyamAn hai
abhAv honese vinAsh rahit hai; aur (us AtmAke shuddhopayogake prasAdase huA) jo
ashuddhAtmasvabhAvase vinAsh hai vah punaH utpattikA abhAv honese, utpAd rahit hai
utpAd rahit vinAshake sAth aur un dono.nke AdhArabhUt dravyake sAth samavet (tanmayatAse yukta
-ekamek) hai
ek bAr sarvathA nAshako prApta honeke bAd phi ra kabhI utpanna nahI.n hote, isaliye unake utpAd
rahit vinAsh hai
utpAd hai, ashuddha paryAyakI apekShAse vyay hai aur un dono.nke AdhArabhUt AtmatvakI apekShAse
dhrauvya hai
Page 30 of 513
PDF/HTML Page 63 of 546
single page version
dhrauvyamiti
vaLI koI paryayathI darek padArtha Che sadbhUt khare
tu ] aur kisI paryAyase [arthaH ] padArtha [sadbhUtaH khalu bhavati ] vAstavame.n dhruv hai
Page 31 of 513
PDF/HTML Page 64 of 546
single page version
j~nAnAdivyaktirUpasya kAryasamayasAraparyAyasyotpAdashcha bhavati, tathApyubhayaparyAyapariNatAtmadravyatven
dhrauvyatva.n padArthatvAditi
“
“
“
“
detA hai
padArthake hotA hai
Page 32 of 513
PDF/HTML Page 65 of 546
single page version
dadAti
hotA hai us -us prakArase j~nAname.n utpAdAdik hotA rahatA hai, isaliye mukta AtmAke samay
samay par utpAd -vyay -dhrauvya hotA hai
utpAd -vyay -dhrauvyamay vartatA hai
indriy -atIt thayel AtmA j~nAnasaukhye pariName
Page 33 of 513
PDF/HTML Page 66 of 546
single page version
pralayAdadhik ke valaj~nAnadarshanAbhidhAnatejAH, samastamohanIyAbhAvAdatyantanirvikArashuddhachaitanya-
svabhAvamAtmAnamAsAdayan svayamev svaparaprakAshakatvalakShaNa.n j~nAnamanAku latvalakShaNa.n saukhya.n cha
bhUtvA pariNamate
pashchAdindriyAdhAreN kimapyalpaj~nAna.n sukha.n cha pariNamati
[adhikatejAH ]
samasta antarAyakA kShay honese ananta jisakA uttam vIrya hai, samasta j~nAnAvaraN aur
darshanAvaraNakA pralay ho jAnese adhik jisakA kevalaj~nAn aur kevaladarshan nAmak tej hai
svabhAvavAle AtmAkA (atyanta nirvikAr shuddha chaitanya jisakA svabhAv hai aise AtmAkA )
anubhav karatA huA svayamev svaparaprakAshakatA lakShaN j~nAn aur anAkulatA lakShaN sukh hokar
pariNamit hotA hai
Page 34 of 513
PDF/HTML Page 67 of 546
single page version
jisakA lakShaN anAkulatA hai aisA sukh AtmAkA svabhAv hI hai
jethI atIndriyatA thaI te kAraNe e jANaje
Page 35 of 513
PDF/HTML Page 68 of 546
single page version
niravasheShamohAbhAvAt kShudhAbAdhA nAsti
tataH kAraNAt kevalinAmAhAro.astIti
rAyakarmaniravasheShakShayAt pratikShaNa.n pudgalA AsravantIti navakevalalabdhivyAkhyAnakAle bhaNita.n tiShThati
dhyAnasiddhayartha.n, na cha dehamamatvArtham
atIndriyatA utpanna huI hai [tasmAt tu tat j~neyam ] isaliye aisA jAnanA chAhiye
Page 36 of 513
PDF/HTML Page 69 of 546
single page version
syAt
ghanake ghor AghAto.nkI paramparA nahI.n hai (loheke goleke sa.nsargakA abhAv hone par ghanake
lagAtAr AghAto.n kI bhaya.nkar mAr agnipar nahI.n pa.DtI) isIprakAr shuddha AtmAke sharIr
sambandhI sukh duHkh nahI.n hai.n
Page 37 of 513
PDF/HTML Page 70 of 546
single page version
pravik satkevalaj~nAnopayogIbhUy vipariNamate, tato.asyAkramasamAkrAntasamastadravyakShetrakAl-
bhAvatayA samakShasa.nvedanAlambanabhUtAH sarvadravyaparyAyAH pratyakShA ev bhavanti
athAtmaj~nAnayornishchayenAsa.nkhyAtapradeshatve.api vyavahAreN sarvagatatva.n bhavatItyAdikathanamukhyatven ‘AdA
NANapamANa.n’ ityAdigAthApa~nchakam, tataH para.n j~nAnaj~neyayoH parasparagamananirAkaraNamukhyatayA ‘NANI
NANasahAvo’ ityAdigAthApa~nchakam, ath nishchayavyavahArakevalipratipAdanAdimukhyatven ‘jo hi sudeN’
ityAdisUtrachatuShTayam, ath vartamAnaj~nAne kAlatrayaparyAyaparichChittikathanAdirUpeN ‘takkAligev savve’
ityAdisUtrapa~nchakam, ath kevalaj~nAna.n bandhakAraNa.n na bhavati rAgAdivikalparahita.n Chadmasthaj~nAnamapi, ki.ntu
rAgAdayo bandhakAraNamityAdinirUpaNamukhyatayA ‘pariNamadi Neya.n’ ityAdisUtrapa~nchakam, ath kevalaj~nAna.n
sarvaj~nAna.n sarvaj~natven pratipAdayatItyAdivyAkhyAnamukhyatven ‘ja.n takkAliyamidara.n’ ityAdigAthApa~nchakam,
ath j~nAnaprapa~nchopasa.nhAramukhyatven prathamagAthA, namaskArakathanen dvitIyA cheti ‘Navi pariNamadi’ ityAdi
gAthAdvayam
[pratyakShAH ] pratyakSha hai.n; [saH ] ve [tAn ] unhe.n [avagrahapUrvAbhiH kriyAbhiH ] avagrahAdi
kriyAo.nse [naiv vijAnAti ] nahI.n jAnate
asAdhAraN j~nAnasvabhAvako hI kAraNarUp grahaN karanese tatkAl hI pragaT honevAle
kevalaj~nAnopayogarUp hokar pariNamit hote hai.n; isaliye unake samasta dravya, kShetra, kAl aur
bhAvakA akramik grahaN honese samakSha sa.nvedanakI (
utpattike bIjabhUt shukladhyAn nAmak svasa.nvedanaj~nAnarUpase jab AtmA pariNamit hotA hai tab
Page 38 of 513
PDF/HTML Page 71 of 546
single page version
jAlarahitasvasa.nvedanaj~nAnen yadAyamAtmA pariNamati, tadA svasa.nvedanaj~nAnaphalabhUtakevalaj~nAn-
parichChittyAkArapariNatasya tasminnev kShaNe kramapravR^ittakShAyopashamikaj~nAnAbhAvAdakramasamAkrAntasamasta-
dravyakShetrakAlabhAvatayA sarvadravyaguNaparyAyA asyAtmanaH pratyakShA bhavantItyabhiprAyaH
svayamev kevalaj~nAnarUp pariNamit hone lagatA hai
dravya, kShetra, kAl, bhAvako yugapat jAnate hai.n
bhI [parokSha.n nAsti ] parokSha nahI.n hai
indriy -atIt sadaiv ne svayamev j~nAn thayelane
Page 39 of 513
PDF/HTML Page 72 of 546
single page version
samarasatayA samantataH sarvaīrevendriyaguNaiH samR^iddhasya, svayamev sAmastyen svaparaprakAshanakShamamanashvara.n
lokottaraj~nAna.n jAtasya, akramasamAkrAntasamastadravyakShetrakAlabhAvatayA na ki.nchanApi parokShamev
syAt
dR^iDhayati
pariNatasyAsya bhagavataH parokSha.n kimapi nAstIti bhAvArthaH
indriyo.nse atIt hue hai.n, jo sparsha, ras, ga.ndh, varNa aur shabdake j~nAnarUp sarva indriy
sarva Atmapradesho.nse samAnarUpase jAnate hai.n) aur jo svayamev samastarUpase svaparakA prakAshan
karaneme.n samartha avinAshI lokottar j~nAnarUp hue hai.n, aise in (kevalI) bhagavAnako samasta dravya-
kShetra -kAl -bhAvakA akramik grahaN honese kuCh bhI parokSha nahI.n hai
(
bhI parokSha nahI.n hai
Page 40 of 513
PDF/HTML Page 73 of 546
single page version
lokAlokavibhAgavibhaktAnantaparyAyamAlikAlIDhasvarUpasUchitA vichChedotpAdadhrauvyA ShaDdravyI
nishchayataH sarvadaivAvyAbAdhAkShayasukhAdyanantaguNAdhArabhUto yo.asau kevalaj~nAnaguNastatpramANo.ayamAtmA
ne j~ney lokAlok, tethI sarvagat e j~nAn Che
j~nAnapramAN hai, aur j~nAn
Page 41 of 513
PDF/HTML Page 74 of 546
single page version
dravyArthikanayen nityam
bhaNyate
lok aur alokake vibhAgase vibhakta samasta vastuo.nke AkAro.nke pArako prApta karake
isIprakAr achyutarUp rahane se j~nAn sarvagat hai
hI hai usI prakAr j~neyakA avalamban karanevAlA j~nAn j~neyake barAbar hI hai
ne adhik j~nAnathI hoy to vaN j~nAn kyam jANe are
Page 42 of 513
PDF/HTML Page 75 of 546
single page version
[dhruvam ev ] avashya [j~nAnAt hInaH vA ] j~nAnase hIn [adhikaH vA bhavati ] athavA adhik
honA chAhiye
(AtmA) j~nAnase adhik ho to (vah AtmA) [j~nAnen vinA ] j~nAnake binA [katha.n jAnAti ]
kaise jAnegA ?
jaisA honese nahI.n jAnegA; aur yadi aisA pakSha svIkAr kiyA jAye ki yah AtmA j~nAnase adhik
hai to avashya (AtmA) j~nAnase Age ba.Dh.h.h jAnese (
Page 43 of 513
PDF/HTML Page 76 of 546
single page version
na kathamapIti
vah jAnanekA kAm nahI.n kar sakegA, jaise ki varNa, ga.ndh, ras, sparsha ityAdi achetan guN
jAnanekA kAm nahI.n kar sakate
sakegA, jaise j~nAnashUnya ghaT, paT ityAdi padArtha jAnanekA kAm nahI.n kar sakate
[jinaH j~nAnamayatvAt ] kyo.nki jin j~nAnamay hai.n [cha ] aur [te ] ve sab padArtha
[viShayatvAt ] j~nAnake viShay honese [tasya ] jinake viShay [bhaNitAH ] kahe gaye hai.n
jin j~nAnamay ne sarva artho viShay jinanA hoine
Page 44 of 513
PDF/HTML Page 77 of 546
single page version
vyapadishyate
hI (
Page 45 of 513
PDF/HTML Page 78 of 546
single page version
paramArthataH unakA ek dUsareme.n gaman nahI.n hotA, kyo.nki sarva dravya svarUpaniShTha (arthAt apane-
apane svarUpame.n nishchal avasthit) hai.n
chAhie)
vA ] (j~nAn guN dvArA) j~nAn hai [anyat vA ] athavA (sukhAdi anya guN dvArA) anya hai
Page 46 of 513
PDF/HTML Page 79 of 546
single page version
ati nikaTatayA (abhinna pradesharUpase) avalamban karake pravartamAn honese j~nAn AtmAke binA
apanA astitva nahI.n rakh sakatA; isaliye j~nAn AtmA hI hai
abhAv ho jAyegA, (aur j~nAnaguNakA abhAv honese) AtmAke achetanatA A jAyegI athavA
visheShaguNakA abhAv honese AtmAkA abhAv ho jAyegA
rahanese) nirAshrayatAke kAraN j~nAnakA abhAv ho jAyegA athavA (Atmadravyake ek j~nAnaguNarUp
ho jAnese) AtmAkI sheSh paryAyo.nkA (
Page 47 of 513
PDF/HTML Page 80 of 546
single page version
dUsareme.n pravR^itti pAI jAtI hai
svabhAv hai, aise j~nAnaj~neyabhAvarUp sambandhake kAraN hI mAtra unakA ek dUsareme.n honA netra
jyam rUp Che netro taNA.n, nahi vartatA anyonyamA.n