Page 68 of 513
PDF/HTML Page 101 of 546
single page version
tene parokSha padArtha jANavu.n shakya nA
astitvakAl upasthit nahI.n huA hai kyo.nki (-atIt -anAgat padArtha aur indriyake) yathokta
Page 69 of 513
PDF/HTML Page 102 of 546
single page version
pudgalaparamANvAdiShu cha na pravartate
jAlarUpe mAnasaj~nAne cha ye rati.n kurvanti te sarvaj~napada.n na labhante iti sUtrAbhiprAyaH
paryAy naShTa -ajAtane, bhAkhyu.n atI.ndriy j~nAn te
hai
[paryAya.n ] paryAyako [jAnAti ] jAnatA hai, [tat j~nAna.n ] vah j~nAn [atIndriya.n ] atIndriy
[bhaNitam ] kahA gayA hai
Page 70 of 513
PDF/HTML Page 103 of 546
single page version
tvAnnApradesham; mUrtamevAvagachChati tathAvidhaviShayanibandhanasadbhAvAnnAmUrtam; vartamAnamev parichChi-
natti viShayaviShayisannipAtasadbhAvAnna tu vR^itta.n vartsyachcha
sapradesha.n mUrtamamUrtamajAtamativAhita.n cha paryAyajAta.n j~neyatAnatikramAtparichChedyamev bhavatIti
sarvaj~napada.n labhante ityabhiprAyaH
hI jAnatA hai kyo.nki vah sthUlako jAnanevAlA hai, apradeshako nahI.n jAnatA, (kyo.nki vah
sUkShmako jAnanevAlA nahI.n hai ); vah mUrtako hI jAnatA hai kyo.nki vaise (mUrtik) viShayake
sAth usakA sambandha hai, vah amUrtako nahI.n jAnatA (kyo.nki amUrtik viShayake sAth
indriyaj~nAnakA sambandha nahI.n hai ); vah vartamAnako hI jAnatA hai, kyo.nki viShay -viShayIke
sannipAt sadbhAv hai, vah pravartit ho chukanevAleko aur bhaviShyame.n pravR^itta honevAleko nahI.n
jAnatA (kyo.nki indriy aur padArthake sannikarShakA abhAv hai )
hI hai
Page 71 of 513
PDF/HTML Page 104 of 546
single page version
sa.nbhAvanAkaraNamAnasaH suduHsaha.n karmabhAramevopabhu.njAnaH sa jinendrairudgItaH
naiyAyikamatAnusArishiShyasa.nbodhanArtha.n cha gAthAdvayamiti samudAyen pa~nchamasthale gAthApa~nchaka.n gatam
nAstItyAvedayati ---
nahI.n
nahI.n hai; kyo.nki pratyek padArtharUpase pariNatike dvArA mR^igatR^iShNAme.n jalasamUhakI kalpanA karanekI
bhAvanAvAlA vah (AtmA) atyanta duHsah karmabhArako hI bhogatA hai aisA jinendro.nne kahA hai
te karmane ja anubhave Che em jinadevo kahe
Page 72 of 513
PDF/HTML Page 105 of 546
single page version
padArtho.nme.n rukanA
aisA ab vivechan karate hai.n :
[bhaNitAH] kahe hai.n
te karma hotA.n mohI -rAgI -dveShI ba.ndh anubhave
Page 73 of 513
PDF/HTML Page 106 of 546
single page version
shubhAshubhaphala.n datvA gachChanti, na cha rAgAdipariNAmarahitAH santo bandha.n kurvanti
kevalaj~nAnAdyanantaguNavyaktilakShaNamokShAdvilakShaNa.n prakR^itisthityanubhAgapradeshabhedabhinna.n bandhamanubhavati
ya sthAnamUrdhvasthitirniShadyA chAsana.n shrIvihAro dharmopadeshashcha
dveShame.n pariNat honese j~ney padArtho.nme.n pariNaman jisakA lakShaN hai aisI (j~neyArthapariNamanasvarUp)
kriyAke sAth yukta hotA hai; aur isIliye kriyAke phalabhUt bandhakA anubhav karatA hai
kriyAphal hotA hai, j~nAnase nahI.n
varte sahaj te kAlamA.n, mAyAcharaN jyam nArIne
Page 74 of 513
PDF/HTML Page 107 of 546
single page version
yogyatAsadbhAvAt
dR^ishyante
mAyAchAraH iv ] striyo.nke mAyAchArakI bhA.Nti, [niyatayaH ] svAbhAvik hI
prayatnake binA hI (
honA), bAdalake dR^iShTAntase aviruddha hai
kha.De rahanA ityAdi abuddhipUrvak hI (ichChAke binA hI) dekhA jAtA hai
Page 75 of 513
PDF/HTML Page 108 of 546
single page version
araha.ntA pa~nchamahAkalyANapUjAjanaka.n trailokyavijayakara.n yattIrthakaranAm puNyakarma tatphalabhUtA arhanto
hogI ? isaprakAr ichChAke binA hI
mohAdise rahit hai [tasmAt ] isaliye [sA ] vah [kShAyikI ] kShAyikI [iti matA ] mAnI gaI
hai
mohAdithI virahit tethI te kriyA kShAyik gaNI
Page 76 of 513
PDF/HTML Page 109 of 546
single page version
bhAvAchchaitanyavikArakAraNatAmanAsAdayantI nityamaudayikI kAryabhUtasya bandhasyAkAraNabhUtatayA
kAryabhUtasya mokShasya kAraNabhUtatayA cha kShAyikyev katha.n hi nAm nAnumanyet
sarvathA kShayase utpanna hotI hai isaliye moharAgadveSharUpI
kAraNabhUtatAse kShAyikI hI kyo.n na mAnanI chAhiye ? (avashya mAnanI chAhiye) aur jab
kShAyikI hI mAne tab karmavipAk (-karmoday) bhI unake (arahanto.nke) svabhAvavighAtakA
kAraN nahI.n hotA (aisai nishchit hotA hai )
audayikI hai.n
mohanIyakarmakA kShay ho chukA hai
karmo.nke udayase ve kriyAe.N hotI hai.n ve karma apanA ras dekar khir jAte hai.n
vah audayikI kriyA kShAyikI kahalAtI hai
Page 77 of 513
PDF/HTML Page 110 of 546
single page version
svabhAvenAshuddhanishchayarUpeNApi yadi na pariNamati tadA
ashubh [na bhavati ] nahI.n hotA (shubhAshubh bhAvame.n pariNamit hI nahI.n hotA) [sarveShA.n jIvakAyAnA.n ]
to samasta jIvanikAyo.nke [sa.nsAraH api ] sa.nsAr bhI [na vidyate ] vidyamAn nahI.n hai aisA siddha
hogA
sarvathA nirvighAt shuddhasvabhAvase hI avasthit hai; aur isaprakAr samasta jIvasamUh, samasta
bandhakAraNo.nse rahit siddha honese sa.nsAr abhAvarUp svabhAvake kAraN nityamuktatAko prApta ho
Page 78 of 513
PDF/HTML Page 111 of 546
single page version
AtmA pariNAmadharmavAlA honese, jaise spha TikamaNi, japAkusum aur tamAlapuShpake ra.ng -rUp
svabhAvayuktatAse prakAshit hotA hai usIprakAr, use (AtmAke) shubhAshubh -svabhAvayuktatA
prakAshit hotI hai
svabhAvarUp pariNamit hotA huA dikhAI detA hai)
sa.nsArakA abhAv ho jAye aur sabhI jIv sadA mukta hI siddha hojAve.n ! kintu yah to pratyakSha
viruddha hai
Page 79 of 513
PDF/HTML Page 112 of 546
single page version
dhApitAsamAnajAtIyatvoddAmitavaiShamya.n kShAyika.n j~nAna.n kil jAnIyAt
kamatAtkAlika.n vApyarthajAta.n tulyakAlamev prakAshet; sarvato vishuddhasya pratiniyat-
deshavishuddherantaHplavanAt
vilayanAdvichitramapi prakAshet; asamAnajAtIyaj~nAnAvaraNakShayAtsamAnajAtIyaj~nAnAvaraNIy-
gAthApa~nchakaparyanta.n vyAkhyAna.n karoti
samasta padArtho.nko [jAnAti ] jAnatA hai [tat j~nAna.n ] us j~nAnako [kShAyika.n bhaNitam ] kShAyik
kahA hai
huA hai
honese vah tAtkAlik yA atAtkAlik padArtha -mAtrako samakAlame.n hI prakAshit karatA hai;
(kShAyik j~nAn) sarvataH vishuddha honeke kAraN pratiniyat pradesho.nkI vishuddhi (sarvataH vishuddhi)
ke bhItar DUb jAnese vah sarvataH (sarva Atmapradesho.nse) bhI prakAshit karatA hai; sarva AvaraNo.nkA
kShay honese, desh -AvaraNakA kShayopasham na rahanese vah sabako bhI prakAshit karatA hai, sarvaprakAr
j~nAnAvaraNake kShayake kAraN (-sarva prakArake padArtho.nko jAnanevAle j~nAnake AvaraName.n nimittabhUt
karmake kShay honese) asarvaprakArake j~nAnAvaraNakA kShayopasham (-amuk hI prakArake padArtho.nko
jAnanevAle j~nAnake AvaraName.n nimittabhUt karmo.nkA kShayopasham) vilayako prApta honese vah vichitra
ko bhI (-anek prakArake padArtho.n ko bhI) prakAshit karatA hai; asamAnajAtIy -j~nAnAvaraNake
Page 80 of 513
PDF/HTML Page 113 of 546
single page version
kShayake kAraN) samAnajAtIy j~nAnAvaraNakA kShayopasham (-samAn jAtike hI padArtho.nko
jAnanevAle j~nAnake AvaraName.n nimittabhUt karmo.nkA kShayopasham) naShTa ho jAnese vah viSham ko bhI
(-asamAnajAtike padArtho.nko bhI) prakAshit karatA hai
honese kShAyik j~nAn avashyamev sarvadA sarvatra sarvathA sarvako jAnatA hai
hI samayame.n sarva Atmapradesho.nse samasta dravya -kShetra -kAl -bhAvako jAnatA hai
tene saparyay ek paN nahi dravya jANavu.n shakya Che
Page 81 of 513
PDF/HTML Page 114 of 546
single page version
j~nAtA samastaj~neyahetukasamastaj~neyAkAraparyAyapariNatasakalaikaj~nAnAkAra.n chetanatvAt
bhI [j~nAtu.n na shakya.n ] jAnanA shakya nahI.n hai
pratyekake atIt, anAgat aur vartamAn aise (tIn) prakAro.nse bhedavAlI
dAhyAkAraparyAyarUp pariNamit sakal ek
(-AtmA) samastaj~neyahetuk samasta j~neyAkAraparyAyarUp pariNamit
Page 82 of 513
PDF/HTML Page 115 of 546
single page version
samastaj~neyahetukasamastaj~neyAkAraparyAyapariNatasakalaikaj~nAnAkAramAtmAna.n chetanatvAt
tato.anantaguNAni jIvadravyANi, tebhyo.apyanantaguNAni pudgaladravyANi
pariNatatR^iNaparNAdyAkAramAtmAna.n (svakIyasvabhAva.n) pariNamati, tathAyamAtmA samasta.n j~neya.n jAnan san
samastaj~neyahetukasamastaj~neyAkAraparyAyapariNatasakalaikAkhaNDaj~nAnarUpa.n svakIyamAtmAna.n pariNamati jAnAti
parichChinatti
svakIyamAtmAna.n na pariNamati na jAnAti na parichChinatti
bimbAnyapashyan darpaNamiv, svakIyadR^iShTiprakAshyAn padArthAnapashyan hastapAdAdyavayavapariNata.n svakIy-
dehAkAramAtmAna.n
pariNamit nahI.n hotA usIprakAr samastaj~neyahetuk samastaj~neyAkAraparyAyarUp pariNamit sakal ek
j~nAn jisakA AkAr hai aise apane rUpame.n
dAhyAkAraparyAyarUp pariNamit na honese apUrNarUpase pariNamit hotA hai
rItise pariNamit nahI.n hotI; usI prakAr yah AtmA samasta dravya -paryAyarUp samasta j~neyako nahI.n
jAnatA, usakA j~nAn (samasta j~ney jisakA nimitta hai aise) samastaj~neyAkAraparyAyarUp pariNamit
na honese apUrNarUpase pariNamit hotA hai
arthAt nijako hI pUrNa rItise anubhav nahI.n karatA
Page 83 of 513
PDF/HTML Page 116 of 546
single page version
yugapad na jANe jIv, to te kem jANe sarvane ? 49
hI sAth [na vijAnAti ] nahI.n jAnatA [saH ] to vah puruSh [sarvANi ] sab ko (-ananta
dravyasamUhako) [katha.n jAnAti ] kaise jAn sakegA ? (arthAt jo Atmadravyako nahI.n jAnatA ho
vah samasta dravyasamUhako nahI.n jAn sakatA)
[yugapad ] ek hI sAth [sarvANi anantAni dravyajAtAni ] sarva ananta dravya -samUhako [katha.n
jAnAti ] kaise jAn sakegA ?
(-bhedo.nke) nimitta sarva dravyaparyAy hai.n
Page 84 of 513
PDF/HTML Page 117 of 546
single page version
visheShanibandhanabhUtasarvadravyaparyAyAn pratyakShIkuryAt
mAnayoH svasyAmavasthAyAmanyonyasa.nvalanenAtyantamashakyavivechanatvAtsarvamAtmani nikhAtamiv
pratibhAti
karatA, vah (puruSh) pratibhAsamay mahAsAmAnyake dvArA
sakegA ? (nahI.n kar sakegA) isase aisA phalit huA ki jo AtmAko nahI.n jAnatA vah
sabako nahI.n jAnatA
aur j~neyakA vasturUpase anyatva hone par bhI pratibhAs aur pratibhAsyamAnakar apanI avasthAme.n
anyonya milan honeke kAraN (j~nAn aur j~ney, AtmAkI
Page 85 of 513
PDF/HTML Page 118 of 546
single page version
viShayabhUtAH ye.anantadravyaparyAyAstAn katha.n jAnAti, na kathamapi
satyAtmaparij~nAna.n bhavatIti
(j~nAn) [ na ev nitya.n bhavati ] nitya nahI.n hai, [na kShAyika.n ] kShAyik nahI.n hai, [na ev
sarvagatam ] aur sarvagat nahI.n hai
to nitya nahi, kShAyik nahi ne sarvagat nahi j~nAn e
Page 86 of 513
PDF/HTML Page 119 of 546
single page version
mapyasadanantadravyakShetrakAlabhAvAnAkrAntumashaktatvAt
sa.nvedanaj~nAnabhAvanayA kevalaj~nAna.n cha jAyate
jinaj~nAn jANe yugapade, mahimA aho e j~nAnano !
nitya nahI.n hotA tathA karmodayake kAraN ek
me.n (-jAnane me.n ) asamartha honeke kAraN sarvagat nahI.n hai
jinadevakA j~nAn [yugapat jAnAti ] ek sAth jAnatA hai [aho hi ] aho ! [j~nAnasya
mAhAtmyam ] j~nAnakA mAhAtmya !
Page 87 of 513
PDF/HTML Page 120 of 546
single page version
vyaktitvenAbhivyaktasvabhAvabhAsikShAyikabhAva.n traikAlyen nityamev viShamIkR^itA.n sakalAmapi
sarvArthasa.nbhUtimanantajAtiprApitavaichitryA.n parichChindadakramasamAkrAntAnantadravyakShetrakAlabhAvatayA
prakaTIkR^itAdbhutamAhAtmya.n sarvagatamev syAt
parij~nAnasAmarthyAbhAvAtsarvagata.n na bhavati
kiyA hai aisA
akramase ananta dravya -kShetra -kAl -bhAvako prApta honese jisane adbhut mAhAtmya pragaT kiyA
hai aisA sarvagat hI hai
puruSh hI sarvaj~na ho sakatA hai