Page 268 of 513
PDF/HTML Page 301 of 546
single page version

ಸಂಖ್ಯೇಯಪ್ರದೇಶಪ್ರಸ್ತಾರರೂಪತ್ವಾದಧರ್ಮಸ್ಯ, ಸರ್ವವ್ಯಾಪ್ಯನನ್ತಪ್ರದೇಶಪ್ರಸ್ತಾರರೂಪತ್ವಾದಾಕಾಶಸ್ಯ ಚ ಪ್ರದೇಶವತ್ತ್ವಮ್ . ಕಾಲಾಣೋಸ್ತು ದ್ರವ್ಯೇಣ ಪ್ರದೇಶಮಾತ್ರತ್ವಾತ್ಪರ್ಯಾಯೇಣ ತು ಪರಸ್ಪರಸಂಪರ್ಕಾಸಂಭವಾದಪ್ರದೇಶತ್ವಮೇವಾಸ್ತಿ . ತತಃ ಕಾಲದ್ರವ್ಯಮಪ್ರದೇಶಂ, ಶೇಷದ್ರವ್ಯಾಣಿ ಪ್ರದೇಶವನ್ತಿ ..೧೩೫..

ಅನ್ವಯಾರ್ಥ : — [ನಭಃ ] ಆಕಾಶ [ಲೋಕಾಲೋಕಯೋಃ ] ಲೋಕಾಲೋಕಮೇಂ ಹೈ, [ಲೋಕಃ ] ಲೋಕ [ಧರ್ಮಾಧರ್ಮಾಭ್ಯಾಮ್ ಆತತಃ ] ಧರ್ಮ ಔರ ಅಧರ್ಮಸೇ ವ್ಯಾಪ್ತ ಹೈ, [ಶೇಷೌ ಪ್ರತೀತ್ಯ ] ಶೇಷ ದೋ ದ್ರವ್ಯೋಂಕಾ ಆಶ್ರಯ ಲೇಕರ [ಕಾಲಃ ] ಕಾಲ ಹೈ, [ಪುನಃ ] ಔರ [ಶೇಷೌ ] ಶೇಷ ದೋ ದ್ರವ್ಯ [ಜೀವಾಃ ಪುದ್ಗಲಾಃ ] ಜೀವ ಔರ ಪುದ್ಗಲ ಹೈಂ ..೧೩೬..

ಲೋಕೇ ಅಲೋಕೇ ಆಭ, ಲೋಕ ಅಧರ್ಮ -ಧರ್ಮಥೀ ವ್ಯಾಪ್ತ ಛೇ, ಛೇ ಶೇಷ -ಆಶ್ರಿತ ಕಾಳ, ನೇ ಜೀವ -ಪುದ್ಗಲೋ ತೇ ಶೇಷ ಛೇ. ೧೩೬.

Page 269 of 513
PDF/HTML Page 302 of 546
single page version

ಆಕಾಶಂ ಹಿ ತಾವತ್ ಲೋಕಾಲೋಕಯೋರಪಿ, ಷಡ್ದ್ರವ್ಯಸಮವಾಯಾಸಮವಾಯಯೋರವಿಭಾಗೇನ ವೃತ್ತತ್ವಾತ್ . ಧರ್ಮಾಧರ್ಮೌ ಸರ್ವತ್ರ ಲೋಕೇ, ತನ್ನಿಮಿತ್ತಗಮನಸ್ಥಾನಾನಾಂ ಜೀವಪುದ್ಗಲಾನಾಂ ಲೋಕಾದ್ಬಹಿಸ್ತದೇಕದೇಶೇ ಚ ಗಮನಸ್ಥಾನಾಸಂಭವಾತ್ . ಕಾಲೋಽಪಿ ಲೋಕೇ, ಜೀವಪುದ್ಗಲಪರಿಣಾಮವ್ಯಜ್ಯಮಾನಸಮಯಾದಿಪರ್ಯಾಯತ್ವಾತ್; ಸ ತು ಲೋಕೈಕಪ್ರದೇಶ ಏವಾಪ್ರದೇಶತ್ವಾತ್ . ಜೀವಪುದ್ಗಲೌ ತು ಯುಕ್ತಿತ ಏವ ಲೋಕೇ, ಷಡ್ದ್ರವ್ಯಸಮವಾಯಾತ್ಮಕ- ತ್ವಾಲ್ಲೋಕಸ್ಯ . ಕಿಂತು ಜೀವಸ್ಯ ಪ್ರದೇಶಸಂವರ್ತವಿಸ್ತಾರಧರ್ಮತ್ವಾತ್, ಪುದ್ಗಲಸ್ಯ ಬನ್ಧಹೇತುಭೂತಸ್ನಿಗ್ಧರೂಕ್ಷಗುಣ-

ಏದಾಣಿ ಪಂಚದವ್ವಾಣಿ ಏತಾನಿ ಪೂರ್ವಸೂತ್ರೋಕ್ತಾನಿ ಜೀವಾದಿಷಡ್ದ್ರವ್ಯಾಣ್ಯೇವ ಉಜ್ಝಿಯ ಕಾಲಂ ತು ಕಾಲದ್ರವ್ಯಂ ವಿಹಾಯ ಅತ್ಥಿಕಾಯ ತ್ತಿ ಭಣ್ಣಂತೇ ಅಸ್ತಿಕಾಯಾಃ ಪಞ್ಚಾಸ್ತಿಕಾಯಾ ಇತಿ ಭಣ್ಯನ್ತೇ . ಕಾಯಾ ಪುಣ ಕಾಯಾಃ ಕಾಯಶಬ್ದೇನ ಪುನಃ . ಕಿಂ ಭಣ್ಯತೇ . ಬಹುಪ್ಪದೇಸಾಣ ಪಚಯತ್ತಂ ಬಹುಪ್ರದೇಶಾನಾಂ ಸಂಬನ್ಧಿ ಪ್ರಚಯತ್ವಂ ಸಮೂಹ ಇತಿ . ಅತ್ರ ಪಞ್ಚಾಸ್ತಿ- ಕಾಯಮಧ್ಯೇ ಜೀವಾಸ್ತಿಕಾಯ ಉಪಾದೇಯಸ್ತತ್ರಾಪಿ ಪಞ್ಚಪರಮೇಷ್ಠಿಪರ್ಯಾಯಾವಸ್ಥಾ, ತಸ್ಯಾಮಪ್ಯರ್ಹತ್ಸಿದ್ಧಾವಸ್ಥಾ, ತತ್ರಾಪಿ ಸಿದ್ಧಾವಸ್ಥಾ . ವಸ್ತುತಸ್ತು ರಾಗಾದಿಸಮಸ್ತವಿಕಲ್ಪಜಾಲಪರಿಹಾರಕಾಲೇ ಸಿದ್ಧಜೀವಸದೃಶಾ ಸ್ವಕೀಯಶುದ್ಧಾತ್ಮಾವಸ್ಥೇತಿ ಭಾವಾರ್ಥಃ ..✽೧೧.. ಏವಂ ಪಞ್ಚಾಸ್ತಿಕಾಯಸಂಕ್ಷೇಪಸೂಚನರೂಪೇಣ ಚತುರ್ಥಸ್ಥಲೇ ಗಾಥಾದ್ವಯಂ ಗತಮ್ . ಅಥ ದ್ರವ್ಯಾಣಾಂ ಲೋಕಾಕಾಶೇಽವಸ್ಥಾನಮಾಖ್ಯಾತಿ — ಲೋಗಾಲೋಗೇಸು ಣಭೋ ಲೋಕಾಲೋಕಯೋರಧಿಕರಣಭೂತಯೋರ್ಣಭ ಆಕಾಶಂ ತಿಷ್ಠತಿ . ಧಮ್ಮಾಧಮ್ಮೇಹಿಂ ಆದದೋ ಲೋಗೋ ಧರ್ಮಾಧರ್ಮಾಸ್ತಿಕಾಯಾಭ್ಯಾಮಾತತೋ ವ್ಯಾಪ್ತೋ ಭೃತೋ ಲೋಕಃ . ಕಿಂ ಕೃತ್ವಾ . ಸೇಸೇ ಪಡುಚ್ಚ ಶೇಷೌ ಜೀವಪುದ್ಗಲೌ ಪ್ರತೀತ್ಯಾಶ್ರಿತ್ಯ . ಅಯಮತ್ರಾರ್ಥಃ — ಜೀವಪುದ್ಗಲೌ ತಾವಲ್ಲೋಕೇ ತಿಷ್ಠತಸ್ತಯೋರ್ಗತಿಸ್ಥಿತ್ಯೋಃ ಕಾರಣಭೂತೌ ಧರ್ಮಾಧರ್ಮಾವಪಿ ಲೋಕೇ . ಕಾಲೋ ಕಾಲೋಽಪಿ ಶೇಷೌ ಜೀವಪುದ್ಗಲೌ ಪ್ರತೀತ್ಯ ಲೋಕೇ . ಕ ಸ್ಮಾದಿತಿ ಚೇತ್ . ಜೀವಪುದ್ಗಲಾಭ್ಯಾಂ ನವಜೀರ್ಣಪರಿಣತ್ಯಾ ವ್ಯಜ್ಯಮಾನಸಮಯಘಟಿಕಾದಿಪರ್ಯಾಯತ್ವಾತ್ . ಶೇಷಶಬ್ದೇನ ಕಿಂ ಭಣ್ಯತೇ . ಜೀವಾ ಪುಣ ಪೋಗ್ಗಲಾ ಸೇಸಾ ಜೀವಾಃ ಪುದ್ಗಲಾಶ್ಚ ಪುನಃ ಶೇಷಾ ಭಣ್ಯನ್ತ ಇತಿ . ಅಯಮತ್ರ ಭಾವಃ — ಯಥಾ ಸಿದ್ಧಾ ಭಗವನ್ತೋ ಯದ್ಯಪಿ ನಿಶ್ಚಯೇನ ಲೋಕಾಕಾಶಪ್ರಮಿತಶುದ್ಧಾಸಂಖ್ಯೇಯಪ್ರದೇಶೇ ಕೇವಲಜ್ಞಾನಾದಿಗುಣಾಧಾರಭೂತೇ ಸ್ವಕೀಯಸ್ವಕೀಯಭಾವೇ ತಿಷ್ಠನ್ತಿ ತಥಾಪಿ ವ್ಯವಹಾರೇಣ ಮೋಕ್ಷಶಿಲಾಯಾಂ ತಿಷ್ಠನ್ತೀತಿ ಭಣ್ಯನ್ತೇ . ತಥಾ ಸರ್ವೇ ಪದಾರ್ಥಾ ಯದ್ಯಪಿ ನಿಶ್ಚಯೇನ

ಟೀಕಾ : — ಪ್ರಥಮ ತೋ ಆಕಾಶ ಲೋಕ ತಥಾ ಅಲೋಕಮೇಂ ಹೈ, ಕ್ಯೋಂಕಿ ಛಹ ದ್ರವ್ಯೋಂಕೇ ಸಮವಾಯ ಔರ ಅಸಮವಾಯಮೇಂ ಬಿನಾ ವಿಭಾಗಕೇ ರಹತಾ ಹೈ . ಧರ್ಮ ಔರ ಅಧರ್ಮ ದ್ರವ್ಯ ಸರ್ವತ್ರ ಲೋಕಮೇಂ ಹೈ, ಕ್ಯೋಂಕಿ ಉನಕೇ ನಿಮಿತ್ತಸೇ ಜಿನಕೀ ಗತಿ ಔರ ಸ್ಥಿತಿ ಹೋತೀ ಹೈ ಐಸೇ ಜೀವ ಔರ ಪುದ್ಗಲೋಂಕೀ ಗತಿ ಯಾ ಸ್ಥಿತಿ ಲೋಕಸೇ ಬಾಹರ ನಹೀಂ ಹೋತೀ, ಔರ ನ ಲೋಕಕೇ ಏಕ ದೇಶಮೇಂ ಹೋತೀ ಹೈ, (ಅರ್ಥಾತ್ ಲೋಕಮೇಂ ಸರ್ವತ್ರ ಹೋತೀ ಹೈ ) . ಕಾಲ ಭೀ ಲೋಕಮೇಂ ಹೈ, ಕ್ಯೋಂಕಿ ಜೀವ ಔರ ಪುದ್ಗಲೋಂಕೇ ಪರಿಣಾಮೋಂಕೇ ದ್ವಾರಾ (ಕಾಲಕೀ) ಸಮಯಾದಿ ಪರ್ಯಾಯೇಂ ವ್ಯಕ್ತ ಹೋತೀ ಹೈಂ; ಔರ ವಹ ಕಾಲ ಲೋಕಕೇ ಏಕ ಪ್ರದೇಶಮೇಂ ಹೀ ಹೈ ಕ್ಯೋಂಕಿ ವಹ ಅಪ್ರದೇಶೀ ಹೈ . ಜೀವ ಔರ ಪುದ್ಗಲ ತೋ ಯುಕ್ತಿಸೇ ಹೀ ಲೋಕಮೇಂ ಹೈಂ, ಕ್ಯೋಂಕಿ ಲೋಕ ಛಹ ದ್ರವ್ಯೋಂಕಾ ಸಮವಾಯಸ್ವರೂಪ ಹೈ .

ಔರ ಇಸಕೇ ಅತಿರಿಕ್ತ (ಇತನಾ ವಿಶೇಷ ಜಾನನಾ ಚಾಹಿಯೇ ಕಿ), ಪ್ರದೇಶೋಂಕಾ ಸಂಕೋಚ- ವಿಸ್ತಾರ ಹೋನಾ ವಹ ಜೀವಕಾ ಧರ್ಮ ಹೈ, ಔರ ಬಂಧಕೇ ಹೇತುಭೂತ ಸ್ನಿಗ್ಧ -ರುಕ್ಷ ( – ಚಿಕನೇ -ರೂಖೇ) ಗುಣ ಪುದ್ಗಲಕಾ ಧರ್ಮ ಹೋನೇಸೇ ಜೀವ ಔರ ಪುದ್ಗಲಕಾ ಸಮಸ್ತ ಲೋಕಮೇಂ ಯಾ ಉಸಕೇ ಏಕದೇಶಮೇಂ ರಹನೇಕಾ

Page 270 of 513
PDF/HTML Page 303 of 546
single page version

ಧರ್ಮತ್ವಾಚ್ಚ ತದೇಕದೇಶಸರ್ವಲೋಕನಿಯಮೋ ನಾಸ್ತಿ . ಕಾಲಜೀವಪುದ್ಗಲಾನಾಮಿತ್ಯೇಕದ್ರವ್ಯಾಪೇಕ್ಷಯಾ ಏಕದೇಶ ಅನೇಕದ್ರವ್ಯಾಪೇಕ್ಷಯಾ ಪುನರಂಜನಚೂರ್ಣಪೂರ್ಣಸಮುದ್ಗಕನ್ಯಾಯೇನ ಸರ್ವಲೋಕ ಏವೇತಿ ..೧೩೬..

ಅನ್ವಯಾರ್ಥ : — [ಯಥಾ ] ಜೈಸೇ [ತೇ ನಭಃ ಪ್ರದೇಶಾಃ ] ವೇ ಆಕಾಶಪ್ರದೇಶ ಹೈಂ, [ತಥಾ ] ಉಸೀಪ್ರಕಾರ [ಶೇಷಾಣಾಂ ] ಶೇಷ ದ್ರವ್ಯೋಂಕೇ [ಪ್ರದೇಶಾಃ ಭವನ್ತಿ ] ಪ್ರದೇಶ ಹೈಂ (ಅರ್ಥಾತ್ ಜೈಸೇ – ಆಕಾಶಕೇ ಪ್ರದೇಶ ಪರಮಾಣುರೂಪೀ ಗಜಸೇ ನಾಪೇ ಜಾತೇ ಹೈ . ಉಸೀಪ್ರಕಾರ ಶೇಷ ದ್ರವ್ಯೋಂಕೇ ಪ್ರದೇಶ ಭೀ ಇಸೀಪ್ರಕಾರ ನಾಪೇ ಜಾತೇ ಹೈಂ ) . [ಪರಮಾಣುಃ ] ಪರಮಾಣು [ಅಪ್ರದೇಶಃ ] ಅಪ್ರದೇಶೀ ಹೈ; [ತೇನ ] ಉಸಕೇ ದ್ವಾರಾ [ಪ್ರದೇಶೋದ್ಭವಃ ಭಣಿತಃ ] ಪ್ರದೇಶೋದ್ಭವ ಕಹಾ ಹೈ ..೧೩೭..

ಜೇ ರೀತ ಆಭ -ಪ್ರದೇಶ, ತೇ ರೀತ ಶೇಷ ದ್ರವ್ಯ -ಪ್ರದೇಶ ಛೇ; ಅಪ್ರದೇಶ ಪರಮಾಣು ವಡೇ ಉದ್ಭವ ಪ್ರದೇಶ ತಣೋ ಬನೇ. ೧೩೭.

Page 271 of 513
PDF/HTML Page 304 of 546
single page version

ಸೂತ್ರಯಿಷ್ಯತೇ ಹಿ ಸ್ವಯಮಾಕಾಶಸ್ಯ ಪ್ರದೇಶಲಕ್ಷಣಮೇಕಾಣುವ್ಯಾಪ್ಯತ್ವಮಿತಿ . ಇಹ ತು ಯಥಾಕಾಶಸ್ಯ ಪ್ರದೇಶಾಸ್ತಥಾ ಶೇಷದ್ರವ್ಯಾಣಾಮಿತಿ ಪ್ರದೇಶಲಕ್ಷಣಪ್ರಕಾರೈಕತ್ವಮಾಸೂತ್ರ್ಯತೇ . ತತೋ ಯಥೈಕಾಣುವ್ಯಾಪ್ಯೇನಾಂಶೇನ ಗಣ್ಯಮಾನಸ್ಯಾಕಾಶಸ್ಯಾನನ್ತಾಂಶತ್ವಾದನನ್ತಪ್ರದೇಶತ್ವಂ ತಥೈಕಾಣುವ್ಯಾಪ್ಯೇನಾಂಶೇನ ಗಣ್ಯಮಾನಾನಾಂ ಧರ್ಮಾಧರ್ಮೈಕ- ಜೀವಾನಾಮಸಂಖ್ಯೇಯಾಂಶತ್ವಾತ್ ಪ್ರತ್ಯೇಕಮಸಂಖ್ಯೇಯಪ್ರದೇಶತ್ವಮ್ . ಯಥಾ ಚಾವಸ್ಥಿತಪ್ರಮಾಣಯೋರ್ಧರ್ಮಾಧರ್ಮಯೋಸ್ತಥಾ ಸಂವರ್ತವಿಸ್ತಾರಾಭ್ಯಾಮನವಸ್ಥಿತಪ್ರಮಾಣಸ್ಯಾಪಿ ಶುಷ್ಕಾರ್ದ್ರತ್ವಾಭ್ಯಾಂ ಚರ್ಮಣ ಇವ ಜೀವಸ್ಯ ಸ್ವಾಂಶಾಲ್ಪ- ಬಹುತ್ವಾಭಾವಾದಸಂಖ್ಯೇಯಪ್ರದೇಶತ್ವಮೇವ . ಅಮೂರ್ತಸಂವರ್ತವಿಸ್ತಾರಸಿದ್ಧಿಶ್ಚ ಸ್ಥೂಲಕೃಶಶಿಶುಕುಮಾರಶರೀರವ್ಯಾಪಿ- ತ್ವಾದಸ್ತಿ ಸ್ವಸಂವೇದನಸಾಧ್ಯೈವ . ಪುದ್ಗಲಸ್ಯ ತು ದ್ರವ್ಯೇಣೈಕಪ್ರದೇಶಮಾತ್ರತ್ವಾದಪ್ರದೇಶತ್ವೇ ಯಥೋದಿತೇ ಸತ್ಯಪಿ ಉತ್ಪತ್ತಿರ್ಭಣಿತಾ . ಪರಮಾಣುವ್ಯಾಪ್ತಕ್ಷೇತ್ರಂ ಪ್ರದೇಶೋ ಭವತಿ . ತದಗ್ರೇ ವಿಸ್ತರೇಣ ಕಥಯತಿ ಇಹ ತು ಸೂಚಿತಮೇವ ..೧೩೭.. ಏವಂ ಪಞ್ಚಮಸ್ಥಲೇ ಸ್ವತನ್ತ್ರಗಾಥಾದ್ವಯಂ ಗತಮ್ . ಅಥ ಕಾಲದ್ರವ್ಯಸ್ಯ ದ್ವಿತೀಯಾದಿಪ್ರದೇಶರಹಿತತ್ವೇನಾಪ್ರದೇಶತ್ವಂ ವ್ಯವಸ್ಥಾಪಯತಿ — ಸಮಓ ಸಮಯಪರ್ಯಾಯಸ್ಯೋಪಾದಾನಕಾರಣತ್ವಾತ್ಸಮಯಃ ಕಾಲಾಣುಃ . ದು ಪುನಃ . ಸ ಚ ಕಥಂಭೂತಃ .

ಟೀಕಾ : — (ಭಗವತ್ ಕುನ್ದಕುನ್ದಾಚಾರ್ಯ) ಸ್ವಯಂ ಹೀ (೧೪೦ ವೇಂ) ಸೂತ್ರ ದ್ವಾರಾ ಕಹೇಂಗೇ ಕಿ ಆಕಾಶಕೇ ಪ್ರದೇಶಕಾ ಲಕ್ಷಣ ಏಕಾಣುವ್ಯಾಪ್ಯತ್ವ ಹೈ (ಅರ್ಥಾತ್ ಏಕ ಪರಮಾಣುಸೇ ವ್ಯಾಪ್ತ ಹೋನಾ ವಹ ಪ್ರದೇಶಕಾ ಲಕ್ಷಣ ಹೈ ); ಔರ ಯಹಾಂ (ಇಸ ಸೂತ್ರ ಯಾ ಗಾಥಾಮೇಂ) ‘ಜಿಸ ಪ್ರಕಾರ ಆಕಾಶಕೇ ಪ್ರದೇಶ ಹೈಂ ಉಸೀಪ್ರಕಾರ ಶೇಷ ದ್ರವ್ಯೋಂಕೇ ಪ್ರದೇಶ ಹೈಂ’ ಇಸಪ್ರಕಾರ ಪ್ರದೇಶಕೇ ಲಕ್ಷಣಕೀ ಏಕಪ್ರಕಾರತಾ ಕಹೀ ಜಾತೀ ಹೈ .

ಇಸಲಿಯೇ, ಜೈಸೇ ಏಕಾಣುವ್ಯಾಪ್ಯ (-ಏಕ ಪರಮಾಣುಸೇ ವ್ಯಾಪ್ತ ಹೋ ಐಸೇ) ಅಂಶಕೇ ದ್ವಾರಾ ಗಿನೇ ಜಾನೇ ಪರ ಆಕಾಶಕೇ ಅನನ್ತ ಅಂಶ ಹೋನೇಸೇ ಆಕಾಶ ಅನನ್ತಪ್ರದೇಶೀ ಹೈ, ಉಸೀಪ್ರಕಾರ ಏಕಾಣುವ್ಯಾಪ್ಯ ( – ಏಕ ಪರಮಾಣುಸೇ ವ್ಯಾಪ್ತ ಹೋನೇ ಯೋಗ್ಯ) ಅಂಶಕೇ ದ್ವಾರಾ ಗಿನೇ ಜಾನೇ ಪರ ಧರ್ಮ, ಅಧರ್ಮ ಔರ ಏಕ ಜೀವಕೇ ಅಸಂಖ್ಯಾತ ಅಂಶ ಹೋನೇಸೇ ವೇ – ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಅಸಂಖ್ಯಾತಪ್ರದೇಶೀ ಹೈ . ಔರ ಜೈಸೇ ೧ಅವಸ್ಥಿತ ಪ್ರಮಾಣವಾಲೇ ಧರ್ಮ ತಥಾ ಅಧರ್ಮ ಅಸಂಖ್ಯಾತಪ್ರದೇಶೀ ಹೈಂ, ಉಸೀಪ್ರಕಾರ ಸಂಕೋಚವಿಸ್ತಾರಕೇ ಕಾರಣ ೨ಅನವಸ್ಥಿತ ಪ್ರಮಾಣವಾಲೇ ಜೀವಕೇ — ಸೂಖೇ -ಗೀಲೇ ಚಮಡೇಕೀ ಭಾಂತಿ — ನಿಜ ಅಂಶೋಂಕಾ ಅಲ್ಪಬಹುತ್ವ ನಹೀಂ ಹೋತಾ ಇಸಲಿಯೇ ಅಸಂಖ್ಯಾತಪ್ರದೇಶೀಪನಾ ಹೀ ಹೈ . (ಯಹಾಂ ಯಹ ಪ್ರಶ್ನ ಹೋತಾ ಹೈ ಕಿ ಅಮೂರ್ತ ಐಸೇ ಜೀವಕಾ ಸಂಕೋಚವಿಸ್ತಾರ ಕೈಸೇ ಸಂಭವ ಹೈ ? ಉಸಕಾ ಸಮಾಧಾನ ಕಿಯಾ ಜಾತಾ ಹೈ : — ) ಅಮೂರ್ತಕೇ ಸಂಕೋಚವಿಸ್ತಾರಕೀ ಸಿದ್ಧಿ ತೋ ಅಪನೇ ಅನುಭವಸೇ ಹೀ ಸಾಧ್ಯ ಹೈ, ಕ್ಯೋಂಕಿ (ಸಬಕೋ ಸ್ವಾನುಭವಸೇ ಸ್ಪಷ್ಟ ಹೈ ಕಿ) ಜೀವ ಸ್ಥೂಲ ತಥಾ ಕೃಶ ಶರೀರಮೇಂ, ತಥಾ ಬಾಲಕ ಔರ ಕುಮಾರಕೇ ಶರೀರಮೇಂ ವ್ಯಾಪ್ತ ಹೋತಾ ಹೈ .

ಪುದ್ಗಲ ತೋ ದ್ರವ್ಯತಃ ಏಕಪ್ರದೇಶಮಾತ್ರ ಹೋನೇಸೇ ಯಥೋಕ್ತ (ಪೂರ್ವಕಥಿತ) ಪ್ರಕಾರಸೇ ಅಪ್ರದೇಶೀ ಹೈ ೧. ಅವಸ್ಥಿತ ಪ್ರಮಾಣ = ನಿಯತ ಪರಿಮಾಣ, ನಿಶ್ಚಿತ ಮಾಪ; (ಧರ್ಮ ತಥಾ ಅಧರ್ಮ ದ್ರವ್ಯಕಾ ಮಾಪ ಲೋಕ ಜಿತನಾ ನಿಯತ ಹೈ .) ೨. ಅನವಸ್ಥಿತ = ಅನಿಯತ; ಅನಿಶ್ಚಿತ; (ಸೂಖೇ -ಗೀಲೇ ಚರ್ಮಕೀ ಭಾಂತಿ ಜೀವ ಪರಕ್ಷೇತ್ರಕೀ ಅಪೇಕ್ಷಾಸೇ ಸಂಕೋಚ ವಿಸ್ತಾರಕೋ

Page 272 of 513
PDF/HTML Page 305 of 546
single page version

ದ್ವಿಪ್ರದೇಶಾದ್ಯುದ್ಭವಹೇತುಭೂತತಥಾವಿಧಸ್ನಿಗ್ಧರೂಕ್ಷಗುಣಪರಿಣಾಮಶಕ್ತಿಸ್ವಭಾವಾತ್ಪ್ರದೇಶೋದ್ಭವತ್ವಮಸ್ತಿ . ತತಃ ಪರ್ಯಾಯೇಣಾನೇಕಪ್ರದೇಶತ್ವಸ್ಯಾಪಿ ಸಂಭವಾತ್ ದ್ವಯಾದಿಸಂಖ್ಯೇಯಾಸಂಖ್ಯೇಯಾನನ್ತಪ್ರದೇಶತ್ವಮಪಿ ನ್ಯಾಯ್ಯಂ ಪುದ್ಗಲಸ್ಯ ..೧೩೭..

ಅನ್ವಯಾರ್ಥ : — [ಸಮಯಃ ತು ] ಕಾಲ ತೋ [ಅಪ್ರದೇಶಃ ] ಅಪ್ರದೇಶೀ ಹೈ, [ಪ್ರದೇಶಮಾತ್ರಸ್ಯ ದ್ರವ್ಯಜಾತಸ್ಯ ] ಪ್ರದೇಶಮಾತ್ರ ಪುದ್ಗಲ -ಪರಮಾಣು [ಆಕಾಶದ್ರವ್ಯಸ್ಯ ಪ್ರದೇಶಂ ] ಆಕಾಶ ದ್ರವ್ಯಕೇ ಪ್ರದೇಶಕೋ [ವ್ಯತಿಪತತಃ ] ಮಂದ ಗತಿಸೇ ಉಲ್ಲಂಘನ ಕರ ರಹಾ ಹೋ ತಬ [ಸಃ ವರ್ತತೇ ] ವಹ ವರ್ತತಾ ಹೈ ಅರ್ಥಾತ್ ನಿಮಿತ್ತಭೂತತಯಾ ಪರಿಣಮಿತ ಹೋತಾ ಹೈ ..೧೩೮.. ೧. ದ್ವಿಪ್ರದೇಶೀ ಇತ್ಯಾದಿ ಸ್ಕನ್ಧೋಂಕೀ ಉತ್ಪತ್ತಿಕೇ ಕಾರಣಭೂತ ಜೋ ಸ್ನಿಗ್ಧ -ರೂಕ್ಷ ಗುಣ ಹೈಂ ಉನರೂಪ ಪರಿಣಮಿತ ಹೋನೇಕೀ ಶಕ್ತಿ

ಛೇ ಕಾಳ ತೋ ಅಪ್ರದೇಶ; ಏಕಪ್ರದೇಶ ಪರಮಾಣು ಯದಾ ಆಕಾಶದ್ರವ್ಯ ತಣೋ ಪ್ರದೇಶ ಅತಿಕ್ರಮೇ, ವರ್ತೇ ತದಾ. ೧೩೮.

Page 273 of 513
PDF/HTML Page 306 of 546
single page version

ಅಪ್ರದೇಶ ಏವ ಸಮಯೋ, ದ್ರವ್ಯೇಣ ಪ್ರದೇಶಮಾತ್ರತ್ವಾತ್ . ನ ಚ ತಸ್ಯ ಪುದ್ಗಲಸ್ಯೇವ ಪರ್ಯಾಯೇಣಾಪ್ಯ- ನೇಕಪ್ರದೇಶತ್ವಂ, ಯತಸ್ತಸ್ಯ ನಿರನ್ತರಂ ಪ್ರಸ್ತಾರವಿಸ್ತೃತಪ್ರದೇಶಮಾತ್ರಾಸಂಖ್ಯೇಯದ್ರವ್ಯತ್ವೇಽಪಿ ಪರಸ್ಪರಸಂಪರ್ಕಾ- ಸಂಭವಾದೇಕೈಕಮಾಕಾಶಪ್ರದೇಶಮಭಿವ್ಯಾಪ್ಯ ತಸ್ಥುಷಃ ಪ್ರದೇಶಮಾತ್ರಸ್ಯ ಪರಮಾಣೋಸ್ತದಭಿವ್ಯಾಪ್ತಮೇಕಮಾಕಾಶಪ್ರದೇಶಂ ಮನ್ದಗತ್ಯಾ ವ್ಯತಿಪತತ ಏವ ವೃತ್ತಿಃ ..೧೩೮..

ಅಥ ಕಾಲಪದಾರ್ಥಸ್ಯ ದ್ರವ್ಯಪರ್ಯಾಯೌ ಪ್ರಜ್ಞಾಪಯತಿ — ಪರಸ್ಪರಬನ್ಧೋ ಭವತಿ ತಥಾವಿಧಬನ್ಧಾಭಾವಾತ್ಪರ್ಯಾಯೇಣಾಪಿ . ಅಯಮತ್ರಾರ್ಥಃ — ಯಸ್ಮಾತ್ಪುದ್ಗಲಪರಮಾಣೋರೇಕಪ್ರದೇಶ- ಗಮನಪರ್ಯನ್ತಂ ಸಹಕಾರಿತ್ವಂ ಕ ರೋತಿ ನ ಚಾಧಿಕಂ ತಸ್ಮಾದೇವ ಜ್ಞಾಯತೇ ಸೋಽಪ್ಯೇಕಪ್ರದೇಶ ಇತಿ ..೧೩೮.. ಅಥ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಕಾಲಪದಾರ್ಥಸ್ಯ ಪರ್ಯಾಯಸ್ವರೂಪಂ ದ್ರವ್ಯಸ್ವರೂಪಂ ಚ ಪ್ರತಿಪಾದಯತಿ — ವದಿವದದೋ ತಸ್ಯ ಪೂರ್ವಸೂತ್ರೋದಿತ-

ಟೀಕಾ : — ಕಾಲ, ದ್ರವ್ಯಸೇ ಪ್ರದೇಶಮಾತ್ರ ಹೋನೇಸೇ, ಅಪ್ರದೇಶೀ ಹೀ ಹೈ . ಔರ ಉಸೇ ಪುದ್ಗಲಕೀ ಭಾಂತಿ ಪರ್ಯಾಯಸೇ ಭೀ ಅನೇಕಪ್ರದೇಶೀಪನಾ ನಹೀಂ ಹೈ; ಕ್ಯೋಂಕಿ ಪರಸ್ಪರ ಅನ್ತರಕೇ ಬಿನಾ ೧ಪ್ರಸ್ತಾರರೂಪ ವಿಸ್ತೃತ ಪ್ರದೇಶಮಾತ್ರ ಅಸಂಖ್ಯಾತ ಕಾಲದ್ರವ್ಯ ಹೋನೇ ಪರ ಭೀ ಪರಸ್ಪರ ಸಂಪರ್ಕ ನ ಹೋನೇಸೇ ಏಕ -ಏಕ ಆಕಾಶಪ್ರದೇಶಕೋ ವ್ಯಾಪ್ತ ಕರಕೇ ರಹನೇವಾಲೇ ಕಾಲದ್ರವ್ಯಕೀ ವೃತ್ತಿ ತಭೀ ಹೋತೀ ಹೈ (ಅರ್ಥಾತ್ ಕಾಲಾಣುಕೀ ಪರಿಣತಿ ತಭೀ ನಿಮಿತ್ತಭೂತ ಹೋತೀ ಹೈ ) ಕಿ ಜಬ ೨ಪ್ರದೇಶಮಾತ್ರ ಪರಮಾಣು ಉಸ (ಕಾಲಾಣು) ಸೇ ವ್ಯಾಪ್ತ ಏಕ ಆಕಾಶಪ್ರದೇಶಕೋ ಮನ್ದಗತಿಸೇ ಉಲ್ಲಂಘನ ಕರತಾ ಹೋ .

ಭಾವಾರ್ಥ : — ಲೋಕಾಕಾಶಕೇ ಅಸಂಖ್ಯಾತಪ್ರದೇಶ ಹೈಂ . ಏಕ -ಏಕ ಪ್ರದೇಶಮೇಂ ಏಕ -ಏಕ ಕಾಲಾಣು ರಹಾ ಹುಆ ಹೈ . ವೇ ಕಾಲಾಣು ಸ್ನಿಗ್ಧ -ರೂಕ್ಷಗುಣಕೇ ಅಭಾವಕೇ ಕಾರಣ ರತ್ನೋಂಕೀ ರಾಶಿಕೀ ಭಾಂತಿ ಪೃಥಕ್- ಪೃಥಕ್ ಹೀ ರಹತೇ ಹೈಂ; ಪುದ್ಗಲ -ಪರಮಾಣುಓಂಕೀ ಭಾಂತಿ ಪರಸ್ಪರ ಮಿಲತೇ ನಹೀಂ ಹೈಂ .

ಜಬ ಪುದ್ಗಲಪರಮಾಣು ಆಕಾಶಕೇ ಏಕ ಪ್ರದೇಶಕೋ ಮನ್ದ ಗತಿಸೇ ಉಲ್ಲಂಘನ ಕರತಾ ಹೈ (ಅರ್ಥಾತ್ ಏಕ ಪ್ರದೇಶಸೇ ದೂಸರೇ ಅನನ್ತರ -ನಿಕಟತಮ ಪ್ರದೇಶ ಪರ ಮನ್ದ ಗತಿಸೇ ಜಾತಾ ಹೈ ) ತಬ ಉಸ (ಉಲ್ಲಂಘಿತ ಕಿಯೇ ಜಾನೇವಾಲೇ) ಪ್ರದೇಶಮೇಂ ರಹನೇವಾಲಾ ಕಾಲಾಣು ಉಸಮೇಂ ನಿಮಿತ್ತಭೂತರೂಪಸೇ ರಹತಾ ಹೈ . ಇಸಪ್ರಕಾರ ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಕಾಲಾಣು ಪುದ್ಗಲಪರಮಾಣುಕೇ ಏಕಪ್ರದೇಶ ತಕಕೇ ಗಮನ ಪರ್ಯಂತ ಹೀ ಸಹಕಾರೀರೂಪಸೇ ರಹತಾ ಹೈ, ಅಧಿಕ ನಹೀಂ; ಇಸಸೇ ಸ್ಪಷ್ಟ ಹೋತಾ ಹೈ ಕಿ ಕಾಲದ್ರವ್ಯ ಪರ್ಯಾಯಸೇ ಭೀ ಅನೇಕಪ್ರದೇಶೀ ನಹೀಂ ಹೈ ..೧೩೮..

ಅಬ, ಕಾಲಪದಾರ್ಥಕೇ ದ್ರವ್ಯ ಔರ ಪರ್ಯಾಯಕೋ ಬತಲಾತೇ ಹೈಂ : – ೧. ಪ್ರಸ್ತಾರ = ವಿಸ್ತಾರ . (ಅಸಂಖ್ಯಾತ ಕಾಲದ್ರವ್ಯ ಸಮಸ್ತ ಲೋಕಾಕಾಶಮೇಂ ಫೈ ಲೇ ಹುಏ ಹೈಂ . ಉನಕೇ ಪರಸ್ಪರ ಅನ್ತರ ನಹೀಂ

ಹೈ, ಕ್ಯೋಂಕಿ ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಆಕಾಶಪ್ರದೇಶಮೇಂ ಏಕ -ಏಕ ಕಾಲದ್ರವ್ಯ ರಹ ರಹಾ ಹೈ .) ೨. ಪ್ರದೇಶಮಾತ್ರ = ಏಕಪ್ರದೇಶೀ . (ಜಬ ಏಕಪ್ರದೇಶೀ ಐಸಾ ಪರಮಾಣು ಕಿಸೀ ಏಕ ಆಕಾಶಪ್ರದೇಶಕೋ ಮನ್ದಗತಿಸೇ

ಉಲ್ಲಂಘನ ಕರ ರಹಾ ಹೋ ತಭೀ ಉಸ ಆಕಾಶಪ್ರದೇಶಮೇಂ ರಹನೇವಾಲೇ ಕಾಲದ್ರವ್ಯಕೀ ಪರಿಣತಿ ಉಸಮೇಂ ನಿಮಿತ್ತಭೂತರೂಪಸೇ ವರ್ತತೀ ಹೈ .) ಪ್ರ. ೩೫

Page 274 of 513
PDF/HTML Page 307 of 546
single page version

ಯೋ ಹಿ ಯೇನ ಪ್ರದೇಶಮಾತ್ರೇಣ ಕಾಲಪದಾರ್ಥೇನಾಕಾಶಸ್ಯ ಪ್ರದೇಶೋಽಭಿವ್ಯಾಪ್ತಸ್ತಂ ಪ್ರದೇಶಂ ಮನ್ದ- ಗತ್ಯಾತಿಕ್ರಮತಃ ಪರಮಾಣೋಸ್ತತ್ಪ್ರದೇಶಮಾತ್ರಾತಿಕ್ರಮಣಪರಿಮಾಣೇನ ತೇನ ಸಮೋ ಯಃ ಕಾಲಪದಾರ್ಥ- ಸೂಕ್ಷ್ಮವೃತ್ತಿರೂಪಸಮಯಃ ಸ ತಸ್ಯ ಕಾಲಪದಾರ್ಥಸ್ಯ ಪರ್ಯಾಯಸ್ತತಃ ಏವಂವಿಧಾತ್ಪರ್ಯಾಯಾತ್ಪೂರ್ವೋತ್ತರವೃತ್ತಿವೃತ್ತತ್ವೇನ- ಪುದ್ಗಲಪರಮಾಣೋರ್ವ್ಯತಿಪತತೋ ಮನ್ದಗತ್ಯಾ ಗಚ್ಛತಃ . ಕಂ ಕರ್ಮತಾಪನ್ನಮ್ . ತಂ ದೇಸಂ ತಂ ಪೂರ್ವಗಾಥೋದಿತಂ ಕಾಲಾಣುವ್ಯಾಪ್ತಮಾಕಾಶಪ್ರದೇಶಮ್ . ತಸ್ಸಮ ತೇನ ಕಾಲಾಣುವ್ಯಾಪ್ತೈಕಪ್ರದೇಶಪುದ್ಗಲಪರಮಾಣುಮನ್ದಗತಿಗಮನೇನ ಸಮಃ ಸಮಾನಃ ಸದೃಶಸ್ತತ್ಸಮಃ ಸಮಓ ಕಾಲಾಣುದ್ರವ್ಯಸ್ಯ ಸೂಕ್ಷ್ಮಪರ್ಯಾಯಭೂತಃ ಸಮಯೋ ವ್ಯವಹಾರಕಾಲೋ ಭವತೀತಿ ಪರ್ಯಾಯವ್ಯಾಖ್ಯಾನಂ ಗತಮ್ . ತದೋ ಪರೋ ಪುವ್ವೋ ತಸ್ಮಾತ್ಪೂರ್ವೋಕ್ತಸಮಯರೂಪಕಾಲಪರ್ಯಾಯಾತ್ಪರೋ ಭಾವಿಕಾಲೇ ಪೂರ್ವಮತೀತಕಾಲೇ ಚ ಜೋ ಅತ್ಥೋ ಯಃ ಪೂರ್ವಾಪರಪರ್ಯಾಯೇಷ್ವನ್ವಯರೂಪೇಣ ದತ್ತಪದಾರ್ಥೋ ದ್ರವ್ಯಂ ಸೋ ಕಾಲೋ ಸ ಕಾಲಃ ಕಾಲಪದಾರ್ಥೋ ಭವತೀತಿ ದ್ರವ್ಯವ್ಯಾಖ್ಯಾನಮ್ . ಸಮಓ ಉಪ್ಪಣ್ಣಪದ್ಧಂಸೀ ಸ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಸಮಯಪರ್ಯಾಯೋ ಯದ್ಯಪಿ ಪೂರ್ವಾಪರಸಮಯಸನ್ತಾನಾಪೇಕ್ಷಯಾ

ಅನ್ವಯಾರ್ಥ : — [ತಂ ದೇಶಂ ವ್ಯತಿಪತತಃ ] ಪರಮಾಣು ಏಕ ಆಕಾಶಪ್ರದೇಶಕಾ (ಮನ್ದಗತಿಸೇ) ಉಲ್ಲಂಘನ ಕರತಾ ಹೈ ತಬ [ತತ್ಸಮಃ ] ಉಸಕೇ ಬರಾಬರ ಜೋ ಕಾಲ (ಲಗತಾ ಹೈ ) ವಹ [ಸಮಯಃ ] ‘ಸಮಯ’ ಹೈ; [ತತ್ಃ ಪೂರ್ವಃ ಪರಃ ] ಉಸ (ಸಮಯ) ಸೇ ಪೂರ್ವ ತಥಾ ಪಶ್ಚಾತ್ ಐಸಾ (ನಿತ್ಯ) [ಯಃ ಅರ್ಥಃ ] ಜೋ ಪದಾರ್ಥ ಹೈ [ಸಃ ಕಾಲಃ ] ವಹ ಕಾಲದ್ರವ್ಯ ಹೈ; [ಸಮಯಃ ಉತ್ಪನ್ನಪ್ರಧ್ವಂಸೀ ] ‘ಸಮಯ ಉತ್ಪನ್ನಧ್ವಂಸೀ ಹೈ ..೧೩೯..

ಟೀಕಾ : — ಕಿಸೀ ಪ್ರದೇಶಮಾತ್ರ ಕಾಲಪದಾರ್ಥಕೇ ದ್ವಾರಾ ಆಕಾಶಕಾ ಜೋ ಪ್ರದೇಶ ವ್ಯಾಪ್ತ ಹೋ ಉಸ ಪ್ರದೇಶಕೋ ಜಬ ಪರಮಾಣು ಮನ್ದ ಗತಿಸೇ ಅತಿಕ್ರಮ (ಉಲ್ಲಂಘನ) ಕರತಾ ಹೈ ತಬ ಉಸ ಪ್ರದೇಶಮಾತ್ರ ೧ಅತಿಕ್ರಮಣಕೇ ೨ಪರಿಮಾಣಕೇ ಬರಾಬರ ಜೋ ಕಾಲಪದಾರ್ಥಕೀ ಸೂಕ್ಷ್ಮವೃತ್ತಿರೂಪ ‘ಸಮಯ’ ಹೈ ವಹ, ಉಸ ಕಾಲ ಪದಾರ್ಥಕೀ ಪರ್ಯಾಯ ಹೈ; ಔರ ಐಸೀ ಉಸ ಪರ್ಯಾಯಸೇ ಪೂರ್ವಕೀ ತಥಾ ಬಾದಕೀ ೩ವೃತ್ತಿರೂಪಸೇ ಪ್ರವರ್ತಮಾನ ಹೋನೇಸೇ ೧. ಅತಿಕ್ರಮಣ = ಉಲ್ಲಂಘನ ಕರನಾ .೨. ಪರಿಮಾಣ = ಮಾಪ . ೩. ವೃತ್ತಿ = ವರ್ತನಾ ಸೋ ಪರಿಣತಿ ಹೈ (ಕಾಲ ಪದಾರ್ಥ ವರ್ತಮಾನ ಸಮಯಸೇ ಪೂರ್ವಕೀ ಪರಿಣತಿರೂಪ ತಥಾ ಉಸಕೇ ಬಾದಕೀ

ತೇ ದೇಶನಾ ಅತಿಕ್ರಮಣ ಸಮ ಛೇ ‘ಸಮಯ’, ತತ್ಪೂರ್ವಾಪರೇ ಜೇ ಅರ್ಥ ಛೇ ತೇ ಕಾಳ ಛೇ, ಉತ್ಪನ್ನಧ್ವಂಸೀ ‘ಸಮಯ’ ಛೇ. ೧೩೯.

Page 275 of 513
PDF/HTML Page 308 of 546
single page version

ವ್ಯಂಜಿತನಿತ್ಯತ್ವೇ ಯೋಽರ್ಥಃ ತತ್ತು ದ್ರವ್ಯಮ್ . ಏವಮನುತ್ಪನ್ನಾವಿಧ್ವಸ್ತೋ ದ್ರವ್ಯಸಮಯಃ, ಉತ್ಪನ್ನಪ್ರಧ್ವಂಸೀ ಪರ್ಯಾಯ- ಸಮಯಃ . ಅನಂಶಃ ಸಮಯೋಽಯಮಾಕಾಶಪ್ರದೇಶಸ್ಯಾನಂಶತ್ವಾನ್ಯಥಾನುಪಪತ್ತೇಃ . ನ ಚೈಕಸಮಯೇನ ಪರಮಾಣೋರಾ- ಲೋಕಾನ್ತಗಮನೇಽಪಿ ಸಮಯಸ್ಯ ಸಾಂಶತ್ವಂ, ವಿಶಿಷ್ಟಗತಿಪರಿಣಾಮಾದ್ವಿಶಿಷ್ಟಾವಗಾಹಪರಿಣಾಮವತ್ . ತಥಾ ಹಿ — ಯಥಾ ವಿಶಿಷ್ಟಾವಗಾಹಪರಿಣಾಮಾದೇಕಪರಮಾಣುಪರಿಮಾಣೋಽನನ್ತಪರಮಾಣುಸ್ಕನ್ಧಃ ಪರಮಾಣೋರನಂಶತ್ವಾತ್ ಪುನರಪ್ಯನನ್ತಾಂಶತ್ವಂ ನ ಸಾಧಯತಿ, ತಥಾ ವಿಶಿಷ್ಟಗತಿಪರಿಣಾಮಾದೇಕಕಾಲಾಣುವ್ಯಾಪ್ತೈಕಾಕಾಶಪ್ರದೇಶಾತಿ- ಸಂಖ್ಯೇಯಾಸಂಖ್ಯೇಯಾನನ್ತಸಮಯೋ ಭವತಿ, ತಥಾಪಿ ವರ್ತಮಾನಸಮಯಂ ಪ್ರತ್ಯುತ್ಪನ್ನಪ್ರಧ್ವಂಸೀ . ಯಸ್ತು ಪೂರ್ವೋಕ್ತದ್ರವ್ಯಕಾಲಃ ಸ ತ್ರಿಕಾಲಸ್ಥಾಯಿತ್ವೇನ ನಿತ್ಯ ಇತಿ . ಏವಂ ಕಾಲಸ್ಯ ಪರ್ಯಾಯಸ್ವರೂಪಂ ದ್ರವ್ಯಸ್ವರೂಪಂ ಚ ಜ್ಞಾತವ್ಯಮ್ .. ಅಥವಾನೇನ ಗಾಥಾದ್ವಯೇನ ಸಮಯರೂಪವ್ಯವಹಾರಕಾಲವ್ಯಾಖ್ಯಾನಂ ಕ್ರಿಯತೇ . ನಿಶ್ಚಯಕಾಲವ್ಯಾಖ್ಯಾನಂ ತು ‘ಉಪ್ಪಾದೋ ಪದ್ಧಂಸೋ’ ಇತ್ಯಾದಿ ಗಾಥಾತ್ರಯೇಣಾಗ್ರೇ ಕರೋತಿ . ತದ್ಯಥಾ — ಸಮಓ ಪರಮಾರ್ಥಕಾಲಸ್ಯ ಪರ್ಯಾಯಭೂತಸಮಯಃ . ಅವಪ್ಪದೇಸೋ ಅಪಗತಪ್ರದೇಶೋ ದ್ವಿತೀಯಾದಿಪ್ರದೇಶರಹಿತೋ ನಿರಂಶ ಇತ್ಯರ್ಥಃ . ಕಥಂ ನಿರಂಶ ಇತಿ ಚೇತ್ . ಪದೇಸಮೇತ್ತಸ್ಸ ದವಿಯಜಾದಸ್ಸ ಪ್ರದೇಶಮಾತ್ರಪುದ್ಗಲದ್ರವ್ಯಸ್ಯ ಸಂಬನ್ಧೀ ಯೋಽಸೌ ಪರಮಾಣುಃ ವದಿವಾದಾದೋ ವಟ್ಟದಿ ವ್ಯತಿಪಾತಾತ್ ಮನ್ದಗತಿ- ಗಮನಾತ್ಸಕಾಶಾತ್ಸ ಪರಮಾಣುಸ್ತಾವದ್ಗಮನರೂಪೇಣ ವರ್ತತೇ . ಕಂ ಪ್ರತಿ . ಪದೇಸಮಾಗಾಸದವಿಯಸ್ಸ ವಿವಕ್ಷಿತೈ- ಕಾಕಾಶಪ್ರದೇಶಂ ಪ್ರತಿ . ಇತಿ ಪ್ರಥಮಗಾಥಾವ್ಯಾಖ್ಯಾನಮ್ . ವದಿವದದೋ ತಂ ದೇಸಂ ಸ ಪರಮಾಣುಸ್ತಮಾಕಾಶಪ್ರದೇಶಂ ಯದಾ ವ್ಯತಿಪತಿತೋಽತಿಕ್ರಾನ್ತೋ ಭವತಿ ತಸ್ಸಮ ಸಮಓ ತೇನ ಪುದ್ಗಲಪರಮಾಣುಮನ್ದಗತಿಗಮನೇನ ಸಮಃ ಸಮಾನಃ ಸಮಯೋ ಭವತೀತಿ ನಿರಂಶತ್ವಮಿತಿ ವರ್ತಮಾನಸಮಯೋ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಃ . ಇದಾನೀಂ ಪೂರ್ವಾಪರಸಮಯೌ ಕಥಯತಿ — ತದೋ ಪರೋ ಪುವ್ವೋ ತಸ್ಮಾತ್ಪೂರ್ವೋಕ್ತವರ್ತಮಾನಸಮಯಾತ್ಪರೋ ಭಾವೀ ಕೋಽಪಿ ಸಮಯೋ ಭವಿಷ್ಯತಿ ಪೂರ್ವಮಪಿ ಕೋಽಪಿ ಗತಃ ಅತ್ಥೋ ಜೋ ಏವಂ ಯಃ ಸಮಯತ್ರಯರೂಪೋರ್ಥಃ ಸೋ ಕಾಲೋ ಸೋಽತೀತಾನಾಗತವರ್ತಮಾನರೂಪೇಣ ತ್ರಿವಿಧವ್ಯವಹಾರಕಾಲೋ ಭಣ್ಯತೇ . ಸಮಓ ಉಪ್ಪಣ್ಣಪದ್ಧಂಸೀ ತೇಷು ತ್ರಿಷು ಮಧ್ಯೇ ಯೋಽಸೌ ವರ್ತಮಾನಃ ಸ ಉತ್ಪನ್ನಪ್ರಧ್ವಂಸೀ ಅತೀತಾನಾಗತೌ ತು ಸಂಖ್ಯೇಯಾಸಂಖ್ಯೇ- ಜಿಸಕಾ ನಿತ್ಯತ್ವ ಪ್ರಗಟ ಹೋತಾ ಹೈ ಐಸಾ ಪದಾರ್ಥ ವಹ ದ್ರವ್ಯ ಹೈ . ಇಸಪ್ರಕಾರ ದ್ರವ್ಯಸಮಯ (ಕಾಲದ್ರವ್ಯ) ಅನುತ್ಪನ್ನ -ಅವಿನಷ್ಟ ಹೈ ಔರ ಪರ್ಯಾಯಸಮಯ ಉತ್ಪನ್ನಧ್ವಂಸೀ ಹೈ (ಅರ್ಥಾತ್ ‘ಸಮಯ’ ಪರ್ಯಾಯ ಉತ್ಪತ್ತಿ- ವಿನಾಶವಾಲೀ ಹೈ .) ಯಹ ‘ಸಮಯ’ ನಿರಂಶ ಹೈ, ಕ್ಯೋಂಕಿ ಯದಿ ಐಸಾ ನ ಹೋ ತೋ ಆಕಾಶಕೇ ಪ್ರದೇಶಕಾ ನಿರಂಶತ್ವ ನ ಬನೇ .

ಔರ ಏಕ ಸಮಯಮೇಂ ಪರಮಾಣು ಲೋಕಕೇ ಅನ್ತ ತಕ ಜಾತಾ ಹೈ ಫಿ ರ ಭೀ ‘ಸಮಯ’ ಕೇ ಅಂಶ ನಹೀಂ ಹೋತೇ; ಕ್ಯೋಂಕಿ ಜೈಸೇ (ಪರಮಾಣುಕೇ ) ವಿಶಿಷ್ಟ (ಖಾಸ ಪ್ರಕಾರಕಾ) ಅವಗಾಹಪರಿಣಾಮ ಹೋತಾ ಹೈ ಉಸೀಪ್ರಕಾರ (ಪರಮಾಣುಕೇ) ವಿಶಿಷ್ಟ ಗತಿಪರಿಣಾಮ ಹೋತಾ ಹೈ . ಇಸೇ ಸಮಝಾತೇ ಹೈಂ : — ಜೈಸೇ ವಿಶಿಷ್ಟ ಅವಗಾಹಪರಿಣಾಮಕೇ ಕಾರಣ ಏಕ ಪರಮಾಣುಕೇ ಪರಿಮಾಣಕೇ ಬರಾಬರ ಅನನ್ತ ಪರಮಾಣುಓಂಕಾ ಸ್ಕಂಧ ಬನತಾ ಹೈ ತಥಾಪಿ ವಹ ಸ್ಕಂಧ ಪರಮಾಣುಕೇ ಅನನ್ತ ಅಂಶೋಂಕೋ ಸಿದ್ಧ ನಹೀಂ ಕರತಾ, ಕ್ಯೋಂಕಿ ಪರಮಾಣು ನಿರಂಶ ಹೈ; ಉಸೀಪ್ರಕಾರ ಜೈಸೇ ಏಕ ಕಾಲಾಣುಸೇ ವ್ಯಾಪ್ತ ಏಕ ಆಕಾಶಪ್ರದೇಶಕೇ ಅತಿಕ್ರಮಣಕೇ ಮಾಪಕೇ ಬರಾಬರ ಏಕ ‘ಸಮಯ’ ಮೇಂ ಪರಮಾಣು ವಿಶಿಷ್ಟ ಗತಿಪರಿಣಾಮಕೇ ಕಾರಣ ಲೋಕಕೇ ಏಕ ಛೋರಸೇ ದೂಸರೇ ಛೋರ ತಕ ಜಾತಾ ಹೈ ತಬ (ಉಸ ಪರಮಾಣುಕೇ

Page 276 of 513
PDF/HTML Page 309 of 546
single page version

ಕ್ರಮಣಪರಿಮಾಣಾವಚ್ಛಿನ್ನೇನೈಕಸಮಯೇನೈಕಸ್ಮಾಲ್ಲೋಕಾನ್ತಾದ್ ದ್ವಿತೀಯಂ ಲೋಕಾನ್ತಮಾಕ್ರಾಮತಃ ಪರಮಾಣೋರ- ಸಂಖ್ಯೇಯಾಃ ಕಾಲಾಣವಃ ಸಮಯಸ್ಯಾನಂಶತ್ವಾದಸಂಖ್ಯೇಯಾಂಶತ್ವಂ ನ ಸಾಧಯನ್ತಿ ..೧೩೯.. ಯಾನನ್ತಸಮಯಾವಿತ್ಯರ್ಥಃ . ಏವಮುಕ್ತಲಕ್ಷಣೇ ಕಾಲೇ ವಿದ್ಯಮಾನೇಽಪಿ ಪರಮಾತ್ಮತತ್ತ್ವಮಲಭಮಾನೋಽತೀತಾನನ್ತಕಾಲೇ ಸಂಸಾರಸಾಗರೇ ಭ್ರಮಿತೋಽಯಂ ಜೀವೋ ಯತಸ್ತತಃ ಕಾರಣಾತ್ತದೇವ ನಿಜಪರಮಾತ್ಮತತ್ತ್ವಂ ಸರ್ವಪ್ರಕಾರೋಪಾದೇಯರೂಪೇಣ ಶ್ರದ್ಧೇಯಂ, ಸ್ವಸಂವೇದನಜ್ಞಾನರೂಪೇಣ ಜ್ಞಾತವ್ಯಮಾಹಾರಭಯಮೈಥುನಪರಿಗ್ರಹಸಂಜ್ಞಾಸ್ವರೂಪಪ್ರಭೃತಿಸಮಸ್ತರಾಗಾದಿವಿಭಾವತ್ಯಾಗೇನ ಧ್ಯೇಯಮಿತಿ ತಾತ್ಪರ್ಯಮ್ ..೧೩೯.. ಏವಂ ಕಾಲವ್ಯಾಖ್ಯಾನಮುಖ್ಯತ್ವೇನ ಷಷ್ಠಸ್ಥಲೇ ಗಾಥಾದ್ವಯಂ ಗತಮ್ . ಅಥ ಪೂರ್ವಂ ದ್ವಾರಾ ಉಲ್ಲಂಘಿತ ಹೋನೇವಾಲೇ) ಅಸಂಖ್ಯ ಕಾಲಾಣು ‘ಸಮಯ’ ಕೇ ಅಸಂಖ್ಯ ಅಂಶೋಂಕೋ ಸಿದ್ಧ ನಹೀಂ ಕರತೇ, ಕ್ಯೋಂಕಿ ‘ಸಮಯ’ ನಿರಂಶ ಹೈ .

ಭಾವಾರ್ಥ : — ಪರಮಾಣುಕೋ ಏಕ ಆಕಾಶಪ್ರದೇಶಸೇ ದೂಸರೇ ಅನಂತರ (ಅನ್ತರರಹಿತ) ಆಕಾಶಪ್ರದೇಶ ಪರ ಮನ್ದ ಗತಿಸೇ ಜಾನೇಮೇಂ ಜಿತನಾ ಕಾಲ ಲಗತಾ ಹೈ ಉಸೇ ‘ಸಮಯ’ ಕಹತೇ ಹೈಂ . ವಹ ಸಮಯ ಕಾಲದ್ರವ್ಯಕೀ ಸೂಕ್ಷ್ಮಾತಿಸೂಕ್ಷ್ಮ ಪರ್ಯಾಯ ಹೈ . ಕಾಲದ್ರವ್ಯ ನಿತ್ಯ ಹೈ; ‘ಸಮಯ’ ಉತ್ಪನ್ನ ಹೋತಾ ಹೈ ಔರ ನಷ್ಟ ಹೋತಾ ಹೈ . ಜೈಸೇ ಆಕಾಶಪ್ರದೇಶ ಆಕಾಶ ದ್ರವ್ಯಕಾ ಛೋಟೇಸೇ ಛೋಟಾ ಅಂಶ ಹೈ, ಉಸಕೇ ಭಾಗ ನಹೀಂ ಹೋತೇ, ಉಸೀಪ್ರಕಾರ ‘ಸಮಯ’ ಕಾಲದ್ರವ್ಯಕೀ ಛೋಟೀಸೇ ಛೋಟೀ ನಿರಂಶ ಪರ್ಯಾಯ ಹೈ, ಉಸಕೇ ಭಾಗ ನಹೀಂ ಹೋತೇ . ಯದಿ ‘ಸಮಯ’ ಕೇ ಭಾಗ ಹೋಂ ತೋ ಪರಮಾಣುಕೇ ದ್ವಾರಾ ಏಕ ‘ಸಮಯ’ ಮೇಂ ಉಲ್ಲಂಘನ ಕಿಯೇ ಜಾನೇವಾಲೇ ಆಕಾಶಪ್ರದೇಶಕೇ ಭೀ ಉತನೇ ಹೀ ಭಾಗ ಹೋನೇ ಚಾಹಿಯೇ; ಕಿನ್ತು ಆಕಾಶಪ್ರದೇಶ ತೋ ನಿರಂಶ ಹೈ; ಇಸಲಿಯೇ ‘ಸಮಯ’ ಭೀ ನಿರಂಶ ಹೀ ಹೈ .

ಯಹಾಂ ಪ್ರಶ್ನ ಹೋತಾ ಹೈ ಕಿ ‘‘ಜಬ ಪುದ್ಗಲ -ಪರಮಾಣು ಶೀಘ್ರ ಗತಿಕೇ ದ್ವಾರಾ ಏಕ ‘ಸಮಯ’ ಮೇಂ ಲೋಕಕೇ ಏಕ ಛೋರಸೇ ದೂಸರೇ ಛೋರ ತಕ ಪಹುಂಚ ಜಾತಾ ಹೈ ತಬ ವಹ ಚೌದಹ ರಾಜೂ ತಕ ಆಕಾಶಪ್ರದೇಶೋಂಮೇಂ ಶ್ರೇಣಿಬದ್ಧ ಜಿತನೇ ಕಾಲಾಣು ಹೈಂ ಉನ ಸಬಕೋ ಸ್ಪರ್ಶ ಕರತಾ ಹೈ; ಇಸಲಿಯೇ ಅಸಂಖ್ಯ ಕಾಲಾಣುಓಂಕೋ ಸ್ಪರ್ಶ ಕರನೇಸೇ ‘ಸಮಯ’ಕೇ ಅಸಂಖ್ಯ ಅಂಶ ಹೋನಾ ಚಾಹಿಯೇ’’ ಇಸಕಾ ಸಮಾಧಾನ ಯಹ ಹೈ : —

ಜೈಸೇ ಅನನ್ತ ಪರಮಾಣುಓಂಕಾ ಕೋಈ ಸ್ಕಂಧ ಆಕಾಶಕೇ ಏಕ ಪ್ರದೇಶಮೇಂ ಸಮಾಕರ ಪರಿಮಾಣಮೇಂ (ಕದಮೇಂ) ಏಕ ಪರಮಾಣು ಜಿತನಾ ಹೀ ಹೋತಾ ಹೈ, ಸೋ ವಹ ಪರಮಾಣುಓಂಕೇ ವಿಶೇಷ (ಖಾಸ) ಪ್ರಕಾರಕೇ ಅವಗಾಹಪರಿಣಾಮಕೇ ಕಾರಣ ಹೀ ಹೈ; (ಪರಮಾಣುಓಂಮೇಂ ಐಸೀ ಹೀ ಕೋಈ ವಿಶಿಷ್ಟ ಪ್ರಕಾರಕೀ ೧ಅವಗಾಹಪರಿಣಾಮಕೀ ಶಕ್ತಿ ಹೈ, ಜಿಸಕೇ ಕಾರಣ ಐಸಾ ಹೋತಾ ಹೈ,) ಇಸಸೇ ಕಹೀಂ ಪರಮಾಣುಕೇ ಅನನ್ತ ಅಂಶ ನಹೀಂ ಹೋತೇ; ಇಸೀಪ್ರಕಾರ ಕೋಈ ಪರಮಾಣು ಏಕ ಸಮಯಮೇಂ ಅಸಂಖ್ಯ ಕಾಲಾಣುಓಂಕೋ ಉಲ್ಲಂಘನ ಕರಕೇ ಲೋಕಕೇ ಏಕ ಛೋರಸೇ ದೂಸರೇ ಛೋರ ತಕ ಪಹುಂಚ ಜಾತಾ ಹೈ, ಸೋ ವಹ ಪರಮಾಣುಕೇ ವಿಶೇಷ ಪ್ರಕಾರಕೇ ಗತಿಪರಿಣಾಮಕೇ ಕಾರಣ ಹೀ ಹೈ; (ಪರಮಾಣುಮೇಂ ಐಸೀ ಹೀ ಕೋಈ ವಿಶಿಷ್ಟ ಪ್ರಕಾರಕೀ ಗತಿಪರಿಣಾಮಕೀ ಶಕ್ತಿ ಹೈ, ಜಿಸಕೇ ಕಾರಣ ಐಸಾ ಹೋತಾ ಹೈ;) ಇಸಸೇ ಕಹೀಂ ‘ಸಮಯ’ಕೇ ಅಸಂಖ್ಯ ಅಂಶ ನಹೀಂ ಹೋತೇ ..೧೩೯.. ೧. ಆಕಾಶಮೇಂ ಅವಗಾಹಹೇತುತ್ವಕೇ ಕಾರಣ ಐಸೀ ಶಕ್ತಿ ಹೈ ಕಿ ಉಸಕಾ ಏಕ ಪ್ರದೇಶ ಭೀ ಅನನ್ತ ಪರಮಾಣುಓಂಕೋ ಅವಕಾಶ

Page 277 of 513
PDF/HTML Page 310 of 546
single page version

ಆಕಾಶಸ್ಯೈಕಾಣುವ್ಯಾಪ್ಯೋಂಽಶಃ ಕಿಲಾಕಾಶಪ್ರದೇಶಃ, ಸ ಖಲ್ವೇಕೋಽಪಿ ಶೇಷಪಂಚದ್ರವ್ಯಪ್ರದೇಶಾನಾಂ ಪರಮಸೌಕ್ಷ್ಮ್ಯಪರಿಣತಾನನ್ತಪರಮಾಣುಸ್ಕನ್ಧಾನಾಂ ಚಾವಕಾಶದಾನಸಮರ್ಥಃ . ಅಸ್ತಿ ಚಾವಿಭಾಗೈಕದ್ರವ್ಯತ್ವೇಽಪ್ಯಂಶ- ಕಲ್ಪನಮಾಕಾಶಸ್ಯ, ಸರ್ವೇಷಾಮಣೂನಾಮವಕಾಶದಾನಸ್ಯಾನ್ಯಥಾನುಪಪತ್ತೇಃ . ಯದಿ ಪುನರಾಕಾಶಸ್ಯಾಂಶಾ ನ ಸ್ಯುರಿತಿ ಮತಿಸ್ತದಾಙ್ಗುಲೀಯುಗಲಂ ನಭಸಿ ಪ್ರಸಾರ್ಯ ನಿರೂಪ್ಯತಾಂ ಕಿಮೇಕಂ ಕ್ಷೇತ್ರಂ ಕಿಮನೇಕಮ್ . ಏಕಂ ಯತ್ಸೂಚಿತಂ ಪ್ರದೇಶಸ್ವರೂಪಂ ತದಿದಾನೀಂ ವಿವೃಣೋತಿ — ಆಗಾಸಮಣುಣಿವಿಟ್ಠಂ ಆಕಾಶಂ ಅಣುನಿವಿಷ್ಟಂ ಪುದ್ಗಲ- ಪರಮಾಣುವ್ಯಾಪ್ತಮ್ . ಆಗಾಸಪದೇಸಸಣ್ಣಯಾ ಭಣಿದಂ ಆಕಾಶಪ್ರದೇಶಸಂಜ್ಞಯಾ ಭಣಿತಂ ಕಥಿತಮ್ . ಸವ್ವೇಸಿಂ ಚ ಅಣೂಣಂ

ಅನ್ವಯಾರ್ಥ : — [ಅಣುನಿವಿಷ್ಟಂ ಆಕಾಶಂ ] ಏಕ ಪರಮಾಣು ಜಿತನೇ ಆಕಾಶಮೇಂ ರಹತಾ ಹೈ ಉತನೇ ಆಕಾಶಕೋ [ಆಕಾಶಪ್ರದೇಶಸಂಜ್ಞಯಾ ] ‘ಆಕಾಶಪ್ರದೇಶ’ ಐಸೇ ನಾಮಸೇ [ಭಣಿತಮ್ ] ಕಹಾ ಗಯಾ ಹೈ . [ಚ ] ಔರ [ತತ್ ] ವಹ [ಸರ್ವೇಷಾಂ ಅಣೂನಾಂ ] ಸಮಸ್ತ ಪರಮಾಣುಓಂಕೋ [ಅವಕಾಶಂ ದಾತುಂ ಶಕ್ನೋತಿ ] ಅವಕಾಶ ದೇನೇಕೋ ಸಮರ್ಥ ಹೈ ..೧೪೦..

ಟೀಕಾ : — ಆಕಾಶಕಾ ಏಕ ಪರಮಾಣುಸೇ ವ್ಯಾಪ್ಯ ಅಂಶ ವಹ ಆಕಾಶಪ್ರದೇಶ ಹೈ; ಔರ ವಹ ಏಕ (ಆಕಾಶಪ್ರದೇಶ) ಭೀ ಶೇಷ ಪಾಂಚ ದ್ರವ್ಯೋಂಕೇ ಪ್ರದೇಶೋಂಕೋ ತಥಾ ಪರಮ ಸೂಕ್ಷ್ಮತಾರೂಪಸೇ ಪರಿಣಮಿತ ಅನನ್ತ ಪರಮಾಣುಓಂಕೇ ಸ್ಕಂಧೋಂಕೋ ಅವಕಾಶ ದೇನೇಮೇಂ ಸಮರ್ಥ ಹೈ . ಆಕಾಶ ಅವಿಭಾಗ (ಅಖಂಡ) ಏಕ ದ್ರವ್ಯ ಹೈ, ಫಿ ರ ಭೀ ಉಸಮೇಂ (ಪ್ರದೇಶರೂಪ) ಅಂಶಕಲ್ಪನಾ ಹೋ ಸಕತೀ ಹೈ, ಕ್ಯೋಂಕಿ ಯದಿ ಐಸಾ ನ ಹೋ ತೋ ಸರ್ವ ಪರಮಾಣುಓಂಕೋ ಅವಕಾಶ ದೇನಾ ನಹೀಂ ಬನ ಸಕೇಗಾ .

ಐಸಾ ಹೋನೇ ಪರ ಭೀ ಯದಿ ‘ಆಕಾಶಕೇ ಅಂಶ ನಹೀಂ ಹೋತೇ’ (ಅರ್ಥಾತ್ ಅಂಶಕಲ್ಪನಾ ನಹೀಂ ಕೀ ಜಾತೀ), ಐಸೀ (ಕಿಸೀಕೀ) ಮಾನ್ಯತಾ ಹೋ, ತೋ ಆಕಾಶಮೇಂ ದೋ ಅಂಗುಲಿಯಾಂ ಫೈ ಲಾಕರ ಬತಾಇಯೇ ಕಿ ‘ದೋ ಅಂಗುಲಿಯೋಂಕಾ

ಆಕಾಶ ಜೇ ಅಣುವ್ಯಾಪ್ಯ, ‘ಆಭಪ್ರದೇಶ’ ಸಂಜ್ಞಾ ತೇಹನೇ; ತೇ ಏಕ ಸೌ ಪರಮಾಣುನೇ ಅವಕಾಶದಾನಸಮರ್ಥ ಛೇ. ೧೪೦.

Page 278 of 513
PDF/HTML Page 311 of 546
single page version

ಚೇತ್ಕಿಮಭಿನ್ನಾಂಶಾವಿಭಾಗೈಕದ್ರವ್ಯತ್ವೇನ ಕಿಂ ವಾ ಭಿನ್ನಾಂಶಾವಿಭಾಗೈಕದ್ರವ್ಯತ್ವೇನ . ಅಭಿನ್ನಾಂಶಾ- ವಿಭಾಗೈಕದ್ರವ್ಯತ್ವೇನ ಚೇತ್ ಯೇನಾಂಶೇನೈಕಸ್ಯಾ ಅಂಗುಲೇಃ ಕ್ಷೇತ್ರಂ ತೇನಾಂಶೇನೇತರಸ್ಯಾ ಇತ್ಯನ್ಯತರಾಂಶಾಭಾವಃ . ಏವಂ ದ್ವಯಾದ್ಯಂಶಾನಾಮಭಾವಾದಾಕಾಶಸ್ಯ ಪರಮಾಣೋರಿವ ಪ್ರದೇಶಮಾತ್ರತ್ವಮ್ . ಭಿನ್ನಾಂಶಾವಿಭಾಗೈಕದ್ರವ್ಯತ್ವೇನ ಚೇತ್ ಅವಿಭಾಗೈಕದ್ರವ್ಯಸ್ಯಾಂಶಕಲ್ಪನಮಾಯಾತಮ್ . ಅನೇಕಂ ಚೇತ್ ಕಿಂ ಸವಿಭಾಗಾನೇಕದ್ರವ್ಯತ್ವೇನ ಕಿಂ ವಾಽವಿಭಾಗೈ- ಕದ್ರವ್ಯತ್ವೇನ . ಸವಿಭಾಗಾನೇಕದ್ರವ್ಯತ್ವೇನ ಚೇತ್ ಏಕದ್ರವ್ಯಸ್ಯಾಕಾಶಸ್ಯಾನನ್ತದ್ರವ್ಯತ್ವಂ, ಅವಿಭಾಗೈಕದ್ರವ್ಯತ್ವೇನ ಚೇತ್ ಅವಿಭಾಗೈಕದ್ರವ್ಯಸ್ಯಾಂಶಕಲ್ಪನಮಾಯಾತಮ್ ..೧೪೦.. ಸರ್ವೇಷಾಮಣೂನಾಂ ಚಕಾರಾತ್ಸೂಕ್ಷ್ಮಸ್ಕನ್ಧಾನಾಂ ಚ ಸಕ್ಕದಿ ತಂ ದೇದುಮವಗಾಸಂ ಶಕ್ನೋತಿ ಸ ಆಕಾಶಪ್ರದೇಶೋ ದಾತುಮ- ವಕಾಶಮ್ . ತಸ್ಯಾಕಾಶಪ್ರದೇಶಸ್ಯ ಯದೀತ್ಥಂಭೂತಮವಕಾಶದಾನಸಾಮರ್ಥ್ಯಂ ನ ಭವತಿ ತದಾನನ್ತಾನನ್ತೋ ಜೀವರಾಶಿಸ್ತ- ಸ್ಮಾದಪ್ಯನನ್ತಗುಣಪುದ್ಗಲರಾಶಿಶ್ಚಾಸಂಖ್ಯೇಯಪ್ರದೇಶಲೋಕೇ ಕಥಮವಕಾಶಂ ಲಭತೇ . ತಚ್ಚ ವಿಸ್ತರೇಣ ಪೂರ್ವಂ ಭಣಿತಮೇವ . ಅಥ ಮತಮ್ – ಅಖಣ್ಡಾಕಾಶದ್ರವ್ಯಸ್ಯ ಪ್ರದೇಶವಿಭಾಗಃ ಕಥಂ ಘಟತೇ . ಪರಿಹಾರಮಾಹ – ಚಿದಾನನ್ದೈಕಸ್ವಭಾವನಿಜಾತ್ಮ- ತತ್ತ್ವಪರಮೈಕಾಗ್ರ್ಯಲಕ್ಷಣಸಮಾಧಿಸಂಜಾತನಿರ್ವಿಕಾರಾಹ್ಲಾದೈಕರೂಪಸುಖಸುಧಾರಸಾಸ್ವಾದತೃಪ್ತಮುನಿಯುಗಲಸ್ಯಾವಸ್ಥಿತಕ್ಷೇತ್ರಂ ಕಿಮೇಕಮನೇಕಂ ವಾ . ಯದ್ಯೇಕಂ ತರ್ಹಿ ದ್ವಯೋರಪ್ಯೇಕತ್ವಂ ಪ್ರಾಪ್ನೋತಿ . ನ ಚ ತಥಾ . ಭಿನ್ನಂ ಚೇತ್ತದಾ ಅಖಣ್ಡಸ್ಯಾ- ಪ್ಯಾಕಾಶದ್ರವ್ಯಸ್ಯ ಪ್ರದೇಶವಿಭಾಗೋ ನ ವಿರುಧ್ಯತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ..೧೪೦.. ಅಥ ತಿರ್ಯಕ್ಪ್ರಚಯೋರ್ಧ್ವಪ್ರಚಯೌ ಏಕ ಕ್ಷೇತ್ರ ಹೈ ಯಾ ಅನೇಕ ?’ ಯದಿ ಏಕ ಹೈ ತೋ (ಪ್ರಶ್ನ ಹೋತಾ ಹೈ ಕಿ : — ), (೧) ಆಕಾಶ ಅಭಿನ್ನ ಅಂಶೋವಾಲಾ ಅವಿಭಾಗ ಏಕ ದ್ರವ್ಯ ಹೈ, ಇಸಲಿಯೇ ದೋ ಅಂಗುಲಿಯೋಂಕಾ ಏಕ ಕ್ಷೇತ್ರ ಹೈ ಯಾ (೨) ಭಿನ್ನ ಅಂಶೋಂವಾಲಾ ಅವಿಭಾಗ ಏಕ ದ್ರವ್ಯ ಹೈ, ಇಸಲಿಯೇ ? (೧) ಯದಿ ‘ಆಕಾಶ ಅಭಿನ್ನ ಅಂಶವಾಲಾ ಅವಿಭಾಗ ಏಕ ದ್ರವ್ಯ ಹೈ ಇಸಲಿಯೇ ದೋ ಅಂಗುಲಿಯೋಂಕಾ ಏಕ ಕ್ಷೇತ್ರ ಹೈ’ ಐಸಾ ಕಹಾ ಜಾಯ ತೋ, ಜೋ ಅಂಶ ಏಕ ಅಂಗುಲಿಕಾ ಕ್ಷೇತ್ರ ಹೈ ವಹೀ ಅಂಶ ದೂಸರೀ ಅಂಗುಲಿಕಾ ಭೀ ಕ್ಷೇತ್ರ ಹೈ, ಇಸಲಿಯೇ ದೋಮೇಂಸೇ ಏಕ ಅಂಶಕಾ ಅಭಾವ ಹೋ ಗಯಾ . ಇಸ ಪ್ರಕಾರ ದೋ ಇತ್ಯಾದಿ (ಏಕಸೇ ಅಧಿಕ) ಅಂಶೋಂಕಾ ಅಭಾವ ಹೋನೇಸೇ ಆಕಾಶ ಪರಮಾಣುಕೀ ಭಾಂತಿ ಪ್ರದೇಶಮಾತ್ರ ಸಿದ್ಧ ಹುಆ ! (ಇಸಲಿಯೇ ಯಹ ತೋ ಘಟಿತ ನಹೀಂ ಹೋತಾ); (೨) ಯದಿ ಯಹ ಕಹಾ ಜಾಯ ಕಿ ‘ಆಕಾಶ ಭಿನ್ನ ಅಂಶೋಂವಾಲಾ ಅವಿಭಾಗ ಏಕ ದ್ರವ್ಯ ಹೈ’ (ಇಸಲಿಯೇ ದೋ ಅಂಗುಲಿಯೋಂಕಾ ಏಕ ಕ್ಷೇತ್ರ ಹೈ) ತೋ (ಯಹ ಯೋಗ್ಯ ಹೀ ಹೈ, ಕ್ಯೋಂಕಿ) ಅವಿಭಾಗ ಏಕ ದ್ರವ್ಯಮೇಂ ಅಂಶ – ಕಲ್ಪನಾ ಫಲಿತ ಹುಈ .

ಯದಿ ಐಸಾ ಕಹಾ ಜಾಯ ಕಿ (ದೋ ಅಂಗುಲಿಯೋಂಕೇ) ‘ಅನೇಕ ಕ್ಷೇತ್ರ ಹೈಂ ’ (ಅರ್ಥಾತ್ ಏಕಸೇ ಅಧಿಕ ಕ್ಷೇತ್ರ ಹೈಂ, ಏಕ ನಹೀಂ) ತೋ (ಪ್ರಶ್ನ ಹೋತಾ ಹೈ ಕಿ – ), (೧) ‘ಆಕಾಶ ಸವಿಭಾಗ (ಖಂಡಖಂಡರೂಪ) ಅನೇಕ ದ್ರವ್ಯ ಹೈ ಇಸಲಿಯೇ ದೋ ಅಂಗುಲಿಯೋಂಕೇ ಅನೇಕ ಕ್ಷೇತ್ರ ಹೈಂ ಯಾ (೨) ‘ಆಕಾಶ ಅವಿಭಾಗ ಏಕ ದ್ರವ್ಯ’ ಹೋನೇಪರ ಭೀ ದೋ ಅಂಗುಲಿಯೋಂಕೇ ಅನೇಕ (ಏಕ ಸೇ ಅಧಿಕ) ಕ್ಷೇತ್ರ ಹೈಂ ? (೧) ‘ಆಕಾಶ ಸವಿಭಾಗ ಅನೇಕ ದ್ರವ್ಯ ಹೋನೇಸೇ ದೋ ಅಂಗಲಿಯೋಂಕೇ ಅನೇಕ ಕ್ಷೇತ್ರ ಹೈಂ’ ಐಸಾ ಮಾನಾ ಜಾಯ ತೋ, ಆಕಾಶ ಜೋ ಕಿ ಏಕ ದ್ರವ್ಯ ಹೈ ಉಸೇ ಅನನ್ತದ್ರವ್ಯತ್ವ ಆಜಾಯಗಾ’; (ಇಸಲಿಯೇ ಯಹ ತೋ ಘಟಿತ ನಹೀಂ ಹೋತಾ) (೨) ‘ಆಕಾಶ ಅವಿಭಾಗ ಏಕ ದ್ರವ್ಯ ಹೋನೇಸೇ ದೋ ಅಂಗುಲಿಯೋಂಕಾ ಅನೇಕ ಕ್ಷೇತ್ರ ಹೈ’ ಐಸಾ ಮಾನಾ ಜಾಯ ತೋ (ಯಹ ಯೋಗ್ಯ ಹೀ ಹೈ ಕ್ಯೋಂಕಿ) ಅವಿಭಾಗ ಏಕ ದ್ರವ್ಯಮೇಂ ಅಂಶಕಲ್ಪನಾ ಫಲಿತ ಹುಈ ..೧೪೦..

Page 279 of 513
PDF/HTML Page 312 of 546
single page version

ಪ್ರದೇಶಪ್ರಚಯೋ ಹಿ ತಿರ್ಯಕ್ಪ್ರಚಯಃ ಸಮಯವಿಶಿಷ್ಟವೃತ್ತಿಪ್ರಚಯಸ್ತದೂರ್ಧ್ವಪ್ರಚಯಃ . ತತ್ರಾಕಾಶಸ್ಯಾ- ವಸ್ಥಿತಾನನ್ತಪ್ರದೇಶತ್ವಾದ್ಧರ್ಮಾಧರ್ಮಯೋರವಸ್ಥಿತಾಸಂಖ್ಯೇಯಪ್ರದೇಶತ್ವಾಜ್ಜೀವಸ್ಯಾನವಸ್ಥಿತಾಸಂಖ್ಯೇಯಪ್ರದೇಶತ್ವಾತ್ಪುದ್ಗಲಸ್ಯ ನಿರೂಪಯತಿ — ಏಕ್ಕೋ ವ ದುಗೇ ಬಹುಗಾ ಸಂಖಾತೀದಾ ತದೋ ಅಣಂತಾ ಯ ಏಕೋ ವಾ ದ್ವೌ ಬಹವಃ ಸಂಖ್ಯಾತೀತಾಸ್ತತೋಽನನ್ತಾಶ್ಚ . ದವ್ವಾಣಂ ಚ ಪದೇಸಾ ಸಂತಿ ಹಿ ಕಾಲದ್ರವ್ಯಂ ವಿಹಾಯ ಪಞ್ಚದ್ರವ್ಯಾಣಾಂ ಸಂಬನ್ಧಿನ ಏತೇ ಪ್ರದೇಶಾ ಯಥಾಸಂಭವಂ ಸನ್ತಿ ಹಿ ಸ್ಫು ಟಮ್ . ಸಮಯ ತ್ತಿ ಕಾಲಸ್ಸ ಕಾಲಸ್ಯ ಪುನಃ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಸಂಖ್ಯೋಪೇತಾಃ ಸಮಯಾಃ ಸನ್ತೀತಿ . ತದ್ಯಥಾ – ಏಕಾಕಾರಪರಮ- ಸಮರಸೀಭಾವಪರಿಣತಪರಮಾನನ್ದೈಕಲಕ್ಷಣಸುಖಾಮೃತಭರಿತಾವಸ್ಥಾನಾಂ ಕೇವಲಜ್ಞಾನಾದಿವ್ಯಕ್ತಿರೂಪಾನನ್ತಗುಣಾಧಾರಭೂತಾನಾಂ ಲೋಕಾಕಾಶಪ್ರಮಿತಶುದ್ಧಾಸಂಖ್ಯೇಯಪ್ರದೇಶಾನಾಂ ಮುಕ್ತಾತ್ಮಪದಾರ್ಥೇ ಯೋಽಸೌ ಪ್ರಚಯಃ ಸಮೂಹಃ ಸಮುದಾಯೋ ರಾಶಿಃ ಸ . ಕಿಂ ಕಿಂ ಭಣ್ಯತೇ . ತಿರ್ಯಕ್ಪ್ರಚಯ ಇತಿ ತಿರ್ಯಕ್ಸಾಮಾನ್ಯಮಿತಿ ವಿಸ್ತಾರಸಾಮಾನ್ಯಮಿತಿ ಅಕ್ರಮಾನೇಕಾನ್ತ ಇತಿ ಚ

ಅನ್ವಯಾರ್ಥ : — [ದ್ರವ್ಯಾಣಾಂ ಚ ] ದ್ರವ್ಯೋಂಕೇ [ಏಕಃ ] ಏಕ, [ದ್ವೌ ] ದೋ, [ಬಹವಃ ] ಬಹುತಸೇ, [ಸಂಖ್ಯಾತೀತಾಃ ] ಅಸಂಖ್ಯ, [ವಾ ] ಅಥವಾ [ತತಃ ಅನನ್ತಾಃ ಚ ] ಅನನ್ತ [ಪ್ರದೇಶಾಃ ] ಪ್ರದೇಶ [ಸನ್ತಿ ಹಿ ] ಹೈಂ . [ಕಾಲಸ್ಯ ] ಕಾಲಸೇ [ಸಮಯಾಃ ಇತಿ ] ‘ಸಮಯ’ ಹೈಂ ..೧೪೧..

ಟೀಕಾ : — ಪ್ರದೇಶೋಂಕಾ ಪ್ರಚಯ (ಸಮೂಹ) ತಿರ್ಯಕ್ಪ್ರಚಯ ಔರ ಸಮಯವಿಶಿಷ್ಟ ೩ವೃತ್ತಿಯೋಂಕಾ ಸಮೂಹ ವಹ ಊ ರ್ಧ್ವಪ್ರಚಯ ಹೈ .

ವಹಾಂ ಆಕಾಶ ಅವಸ್ಥಿತ (-ನಿಶ್ಚಲ, ಸ್ಥಿರ) ಅನನ್ತ ಪ್ರದೇಶೀ ಹೋನೇಸೇ ಧರ್ಮ ತಥಾ ಅಧರ್ಮ ಅವಸ್ಥಿತ ಅಸಂಖ್ಯ ಪ್ರದೇಶೀ ಹೋನೇಸೇ ಜೀವ ಅನವಸ್ಥಿತ (ಅಸ್ಥಿರ) ಅಸಂಖ್ಯಪ್ರದೇಶೀ ಹೈ ಔರ ಪುದ್ಗಲ ೧. ತಿರ್ಯಕ್ = ತಿರಛಾ; ಆಡಾ; ಕ್ಷೇತ್ರ - ಅಪೇಕ್ಷಿತ (ಪ್ರದೇಶೋಂಕಾ ಫೈ ಲಾವ) . ೨. ಊ ರ್ಧ್ವ = ಊಂಚಾ; ಕಾಲ - ಅಪೇಕ್ಷಿತ . ೩. ವೃತ್ತಿ = ವರ್ತನಾ; ಪರಿಣತಿ; ಪರ್ಯಾಯ; ಉತ್ಪಾದ -ವ್ಯಯ -ಧ್ರೌವ್ಯ; ಅಸ್ತಿತ್ವ .

Page 280 of 513
PDF/HTML Page 313 of 546
single page version

ದ್ರವ್ಯೇಣಾನೇಕಪ್ರದೇಶತ್ವಶಕ್ತಿಯುಕ್ತೈಕಪ್ರದೇಶತ್ವಾತ್ಪರ್ಯಾಯೇಣ ದ್ವಿಬಹುಪ್ರದೇಶತ್ವಾಚ್ಚಾಸ್ತಿ ತಿರ್ಯಕ್ಪ್ರಚಯಃ. ನ ಪುನಃ ಕಾಲಸ್ಯ, ಶಕ್ತ್ಯಾ ವ್ಯಕ್ತ್ಯಾ ಚೈಕಪ್ರದೇಶತ್ವಾತ್ . ಊರ್ಧ್ವಪ್ರಚಯಸ್ತು ತ್ರಿಕೋಟಿಸ್ಪರ್ಶಿತ್ವೇನ ಸಾಂಶತ್ವಾದ್ ದ್ರವ್ಯವೃತ್ತೇಃ ಸರ್ವದ್ರವ್ಯಾಣಾಮನಿವಾರಿತ ಏವ . ಅಯಂ ತು ವಿಶೇಷಃ — ಸಮಯವಿಶಿಷ್ಟವೃತ್ತಿಪ್ರಚಯಃ ಶೇಷದ್ರವ್ಯಾಣಾಮೂರ್ಧ್ವಪ್ರಚಯಃ, ಸಮಯಪ್ರಚಯ ಏವ ಕಾಲಸ್ಯೋರ್ಧ್ವಪ್ರಚಯಃ . ಶೇಷದ್ರವ್ಯಾಣಾಂ ವೃತ್ತೇರ್ಹಿ ಸಮಯಾದರ್ಥಾನ್ತರಭೂತತ್ವಾದಸ್ತಿ ಸಮಯ- ವಿಶಿಷ್ಟತ್ವಮ್ . ಕಾಲವೃತ್ತೇಸ್ತು ಸ್ವತಃ ಸಮಯಭೂತತ್ವಾತ್ತನ್ನಾಸ್ತಿ ..೧೪೧..

ಅಥ ಕಾಲಪದಾರ್ಥೋರ್ಧ್ವಪ್ರಚಯನಿರನ್ವಯತ್ವಮುಪಹನ್ತಿ — ಭಣ್ಯತೇ . ಸ ಚ ಪ್ರದೇಶಪ್ರಚಯಲಕ್ಷಣಸ್ತಿರ್ಯಕ್ಪ್ರಚಯೋ ಯಥಾ ಮುಕ್ತಾತ್ಮದ್ರವ್ಯೇ ಭಣಿತಸ್ತಥಾ ಕಾಲಂ ವಿಹಾಯ ಸ್ವಕೀಯ- ಸ್ವಕೀಯಪ್ರದೇಶಸಂಖ್ಯಾನುಸಾರೇಣ ಶೇಷದ್ರವ್ಯಾಣಾಂ ಸ ಭವತೀತಿ ತಿರ್ಯಕ್ಪ್ರಚಯೋ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಃ . ಪ್ರತಿಸಮಯವರ್ತಿನಾಂ ಪೂರ್ವೋತ್ತರಪರ್ಯಾಯಾಣಾಂ ಮುಕ್ತಾಫಲಮಾಲಾವತ್ಸನ್ತಾನ ಊರ್ದ್ಧ್ವಪ್ರಚಯ ಇತ್ಯೂರ್ಧ್ವಸಾಮಾನ್ಯಮಿತ್ಯಾಯತಸಾಮಾನ್ಯಮಿತಿ ಕ್ರಮಾನೇಕಾನ್ತ ಇತಿ ಚ ಭಣ್ಯತೇ . ಸ ಚ ಸರ್ವದ್ರವ್ಯಾಣಾಂ ಭವತಿ . ಕಿಂತು ಪಞ್ಚದ್ರವ್ಯಾಣಾಂ ಸಂಬನ್ಧೀ ಪೂರ್ವಾಪರಪರ್ಯಾಯಸನ್ತಾನರೂಪೋ ಯೋಽಸಾವೂರ್ಧ್ವತಾಪ್ರಚಯಸ್ತಸ್ಯ ಸ್ವಕೀಯಸ್ವಕೀಯದ್ರವ್ಯಮುಪಾದಾನಕಾರಣಮ್ . ಕಾಲಸ್ತು ಪ್ರತಿಸಮಯಂ ಸಹಕಾರಿಕಾರಣಂ ಭವತಿ . ಯಸ್ತು ಕಾಲಸ್ಯ ಸಮಯಸನ್ತಾನರೂಪ ಊರ್ಧ್ವತಾಪ್ರಚಯಸ್ತಸ್ಯ ಕಾಲ ಏವೋಪಾದಾನಕಾರಣಂ ಸಹಕಾರಿಕಾರಣಂ ಚ . ಕಸ್ಮಾತ್ . ಕಾಲಸ್ಯ ಭಿನ್ನಸಮಯಾಭಾವಾತ್ಪರ್ಯಾಯಾ ಏವ ಸಮಯಾ ದ್ರವ್ಯಸೇ ಅನೇಕ ಪ್ರದೇಶೀಪನೇಕೀ ಶಕ್ತಿಸೇ ಯುಕ್ತ ಏಕಪ್ರದೇಶವಾಲಾ ಹೈ ತಥಾ ಪರ್ಯಾಯಸೇ ದೋ ಅಥವಾ ಬಹುತ (-ಸಂಖ್ಯಾತ, ಅಸಂಖ್ಯಾತ ಔರ ಅನನ್ತ) ಪ್ರದೇಶವಾಲಾ ಹೈ, ಇಸಲಿಯೇ ಉನಕೇ ತಿರ್ಯಕ್ಪ್ರಚಯ ಹೈ; ಪರನ್ತು ಕಾಲಕೇ (ತಿರ್ಯಕ್ಪ್ರಚಯ) ನಹೀಂ ಹೈ, ಕ್ಯೋಂಕಿ ವಹ ಶಕ್ತಿ ತಥಾ ವ್ಯಕ್ತಿ (ಕೀ ಅಪೇಕ್ಷಾ) ಸೇ ಏಕ ಪ್ರದೇಶವಾಲಾ ಹೈ .

ಊ ರ್ಧ್ವಪ್ರಚಯ ತೋ ಸರ್ವ ದ್ರವ್ಯೋಂಕೇ ಅನಿವಾರ್ಯ ಹೀ ಹೈ, ಕ್ಯೋಂಕಿ ದ್ರವ್ಯಕೀ ವೃತ್ತಿ ತೀನ ಕೋಟಿಯೋಂಕೋ (-ಭೂತ, ವರ್ತಮಾನ, ಔರ ಭವಿಷ್ಯ ಐಸೇ ತೀನೋಂ ಕಾಲೋಂಕೋ) ಸ್ಪರ್ಶ ಕರತೀ ಹೈ, ಇಸಲಿಯೇ ಅಂಶೋಂಸೇ ಯುಕ್ತ ಹೈ . ಪರನ್ತು ಇತನಾ ಅನ್ತರ ಹೈ ಕಿ ೧ಸಮಯವಿಶಿಷ್ಟ ವೃತ್ತಿಯೋಂಕಾ ಪ್ರಚಯ ವಹ (ಕಾಲಕೋ ಛೋಡಕರ) ಶೇಷ ದ್ರವ್ಯೋಂಕಾ ಊ ರ್ಧ್ವಪ್ರಚಯ ಹೈ, ಔರ ಸಮಯೋಂಕಾ ಪ್ರಚಯ ವಹೀ ಕಾಲದ್ರವ್ಯಕಾ ಊ ರ್ಧ್ವಪ್ರಚಯ ಹೈ; ಕ್ಯೋಂಕಿ ಶೇಷ ದ್ರವ್ಯೋಂಕೀ ವೃತ್ತಿ ಸಮಯಸೇ ಅರ್ಥಾನ್ತರಭೂತ (-ಅನ್ಯ) ಹೋನೇಸೇ ವಹ (ವೃತ್ತಿ) ಸಮಯ ವಿಶಿಷ್ಟ ಹೈ, ಔರ ಕಾಲದ್ರವ್ಯಕೀ ವೃತ್ತಿ ತೋ ಸ್ವತಃ ಸಮಯಭೂತ ಹೈ, ಇಸಲಿಯೇ ವಹ ಸಮಯವಿಶಿಷ್ಟ ನಹೀಂ ಹೈ ..೧೪೧..

ಅಬ, ಕಾಲಪದಾರ್ಥಕಾ ಊ ರ್ಧ್ವಪ್ರಚಯ ೨ನಿರನ್ವಯ ಹೈ, ಇಸ ಬಾತಕಾ ಖಂಡನ ಕರತೇ ಹೈಂ : — ೧.* ಸಮಯವಿಶಿಷ್ಟ = ಸಮಯಸೇ ವಿಶಿಷ್ಟ; ಸಮಯಕೇ ನಿಮಿತ್ತಭೂತ ಹೋನೇಸೇ ವ್ಯವಹಾರಸೇ ಜಿಸಮೇಂ ಸಮಯಕೀ ಅಪೇಕ್ಷಾ

೨. ನಿರನ್ವಯ = ಅನ್ವಯ ರಹಿತ, ಏಕ ಪ್ರವಾಹರೂಪ ನ ಹೋನೇವಾಲಾ, ಖಂಡಿತ; ಏಕರೂಪತಾ -ಸದೃಶತಾಸೇ ರಹಿತ .

Page 281 of 513
PDF/HTML Page 314 of 546
single page version

ಸಮಯೋ ಹಿ ಸಮಯಪದಾರ್ಥಸ್ಯ ವೃತ್ತ್ಯಂಶಃ . ತಸ್ಮಿನ್ ಕಸ್ಯಾಪ್ಯವಶ್ಯಮುತ್ಪಾದಪ್ರಧ್ವಂಸೌ ಸಂಭವತಃ, ಪರಮಾಣೋರ್ವ್ಯತಿಪಾತೋತ್ಪದ್ಯಮಾನತ್ವೇನ ಕಾರಣಪೂರ್ವತ್ವಾತ್ . ತೌ ಯದಿ ವೃತ್ತ್ಯಂಶಸ್ಯೈವ, ಕಿಂ ಯೌಗಪದ್ಯೇನ ಕಿಂ ಭವನ್ತೀತ್ಯಭಿಪ್ರಾಯಃ ..೧೪೧.. ಏವಂ ಸಪ್ತಮಸ್ಥಲೇ ಸ್ವತನ್ತ್ರಗಾಥಾದ್ವಯಂ ಗತಮ್ . ಅಥ ಸಮಯಸನ್ತಾನರೂಪಸ್ಯೋರ್ಧ್ವ- ಪ್ರಚಯಸ್ಯಾನ್ವಯಿರೂಪೇಣಾಧಾರಭೂತಂ ಕಾಲದ್ರವ್ಯಂ ವ್ಯವಸ್ಥಾಪಯತಿ – ಉಪ್ಪಾದೋ ಪದ್ಧಂಸೋ ವಿಜ್ಜದಿ ಜದಿ ಉತ್ಪಾದಃ ಪ್ರಧ್ವಂಸೋ ವಿದ್ಯತೇ ಯದಿ ಚೇತ್ . ಕಸ್ಯ . ಜಸ್ಸ ಯಸ್ಯ ಕಾಲಾಣೋಃ . ಕ್ವ . ಏಗಸಮಯಮ್ಹಿ ಏಕಸಮಯೇ ವರ್ತಮಾನಸಮಯೇ . ಸಮಯಸ್ಸ ಸಮಯೋತ್ಪಾದಕತ್ವಾತ್ಸಮಯಃ ಕಾಲಾಣುಸ್ತಸ್ಯ . ಸೋ ವಿ ಸಮಓ ಸೋಽಪಿ ಕಾಲಾಣುಃ ಸಭಾವಸಮವಟ್ಠಿದೋ ಹವದಿ ಸ್ವಭಾವಸಮವಸ್ಥಿತೋ ಭವತಿ . ಪೂರ್ವೋಕ್ತಮುತ್ಪಾದಪ್ರಧ್ವಂಸದ್ವಯಂ ತದಾಧಾರಭೂತಂ ಕಾಲಾಣುದ್ರವ್ಯರೂಪಂ ಧ್ರೌವ್ಯಮಿತಿ

ಅನ್ವಯಾರ್ಥ : — [ಯದಿ ಯಸ್ಯ ಸಮಯಸ್ಯ ] ಯದಿ ಕಾಲಕಾ [ಏಕ ಸಮಯೇ ] ಏಕ ಸಮಯಮೇಂ [ಉತ್ಪಾದಃ ಪ್ರಧ್ವಂಸಃ ] ಉತ್ಪಾದ ಔರ ವಿನಾಶ [ವಿದ್ಯತೇ ] ಪಾಯಾ ಜಾತಾ ಹೈ, [ಸಃ ಅಪಿ ಸಮಯಃ ] ತೋ ವಹ ಭೀ ಕಾಲ [ಸ್ವಭಾವಸಮವಸ್ಥಿತಃ ] ಸ್ವಭಾವಮೇಂ ಅವಸ್ಥಿತ ಅರ್ಥಾತ್ ಧ್ರುವ [ಭವತಿ ] (ಸಿದ್ಧ) ಹೈ .

ಟೀಕಾ : — ಸಮಯ ಕಾಲಪದಾರ್ಥಕಾ ೧ವೃತ್ತ್ಯಂಶ ಹೈ; ಉಸಮೇಂ (-ಉಸ ವೃತ್ತ್ಯಂಶಮೇಂ) ಕಿಸೀಕೇ ಭೀ ಅವಶ್ಯ ಉತ್ಪಾದ ತಥಾ ವಿನಾಶ ಸಂಭವಿತ ಹೈಂ; ಕ್ಯೋಂಕಿ ಪರಮಾಣುಕೇ ಅತಿಕ್ರಮಣಕೇ ದ್ವಾರಾ (ಸಮಯರೂಪೀ ವೃತ್ತ್ಯಂಶ) ಉತ್ಪನ್ನ ಹೋತಾ ಹೈ, ಇಸಲಿಯೇ ವಹ ಕಾರಣಪೂರ್ವಕ ಹೈ . (ಪರಮಾಣುಕೇ ದ್ವಾರಾ ಏಕ ಆಕಾಶಪ್ರದೇಶಕಾ ಮಂದಗತಿಸೇ ಉಲ್ಲಂಘನ ಕರನಾ ವಹ ಕಾರಣ ಹೈ ಔರ ಸಮಯರೂಪೀ ವೃತ್ತ್ಯಂಶ ಉಸ ಕಾರಣಕಾ ಕಾರ್ಯ ಹೈ, ಇಸಲಿಯೇ ಉಸಮೇಂ ಕಿಸೀ ಪದಾರ್ಥಕೇ ಉತ್ಪಾದ ತಥಾ ವಿನಾಶ ಹೋತೇ ಹೋನಾ ಚಾಹಿಯೇ .) ..೧೪೨..

(‘ಕಿಸೀ ಪದಾರ್ಥಕೇ ಉತ್ಪಾದ – ವಿನಾಶ ಹೋನೇಕೀ ಕ್ಯಾ ಆವಶ್ಯಕತಾ ಹೈ ? ಉಸಕೇ ಸ್ಥಾನ ಪರ ಉಸ ವೃತ್ತ್ಯಂಶಕೋ ಹೀ ಉತ್ಪಾದ – ವಿನಾಶ ಹೋತೇ ಮಾನ ಲೇಂ ತೋ ಕ್ಯಾ ಆಪತ್ತಿ ಹೈ ?’ ಇಸ ತರ್ಕಕಾ ಸಮಾಧಾನ ಕರತೇ ಹೈಂ — )

ಯದಿ ಉತ್ಪಾದ ಔರ ವಿನಾಶ ವೃತ್ತ್ಯಂಶಕೇ ಹೀ ಮಾನೇ ಜಾಯೇಂ ತೋ, (ಪ್ರಶ್ನ ಹೋತಾ ಹೈ ಕಿ) (೧) ವೇ ೧. ವೃತ್ತ್ಯಂಶ = ವೃತ್ತಿಕಾ ಅಂಶ; ಸೂಕ್ಷ್ಮಾತಿಸೂಕ್ಷ್ಮ ಪರಿಣತಿ ಅರ್ಥಾತ್ ಪರ್ಯಾಯ .

Page 282 of 513
PDF/HTML Page 315 of 546
single page version

ಕ್ರಮೇಣ . ಯೌಗಪದ್ಯೇನ ಚೇತ್, ನಾಸ್ತಿ ಯೌಗಪದ್ಯಂ, ಸಮಮೇಕಸ್ಯ ವಿರುದ್ಧಧರ್ಮಯೋರನವತಾರಾತ್ . ಕ್ರಮೇಣ ಚೇತ್, ನಾಸ್ತಿ ಕ್ರಮಃ, ವೃತ್ತ್ಯಂಶಸ್ಯ ಸೂಕ್ಷ್ಮತ್ವೇನ ವಿಭಾಗಾಭಾವಾತ್ . ತತೋ ವೃತ್ತಿಮಾನ್ ಕೋಽಪ್ಯವಶ್ಯಮನುಸರ್ತವ್ಯಃ . ಸ ಚ ಸಮಯಪದಾರ್ಥ ಏವ . ತಸ್ಯ ಖಲ್ವೇಕಸ್ಮಿನ್ನಪಿ ವೃತ್ತ್ಯಂಶೇ ಸಮುತ್ಪಾದಪ್ರಧ್ವಂಸೌ ಸಂಭವತಃ . ಯೋ ಹಿ ಯಸ್ಯ ವೃತ್ತಿಮತೋ ಯಸ್ಮಿನ್ ವೃತ್ತ್ಯಂಶೇ ತದ್ವೃತ್ಯಂಶವಿಶಿಷ್ಟತ್ವೇನೋತ್ಪಾದಃ, ಸ ಏವ ತಸ್ಯೈವ ವೃತ್ತಿಮತಸ್ತಸ್ಮಿನ್ನೇವ ವೃತ್ತ್ಯಂಶೇ ಪೂರ್ವವೃತ್ತ್ಯಂಶವಿಶಿಷ್ಟತ್ವೇನ ಪ್ರಧ್ವಂಸಃ . ಯದ್ಯೇವಮುತ್ಪಾದವ್ಯಯಾವೇಕಸ್ಮಿನ್ನಪಿ ವೃತ್ತ್ಯಂಶೇ ಸಂಭವತಃ ಸಮಯಪದಾರ್ಥಸ್ಯ ಕಥಂ ನಾಮ ನಿರನ್ವಯತ್ವಂ, ಯತಃ ಪೂರ್ವೋತ್ತರವೃತ್ತ್ಯಂಶವಿಶಿಷ್ಟತ್ವಾಭ್ಯಾಂ ಯುಗಪದುಪಾತ್ತಪ್ರಧ್ವಂಸೋತ್ಪಾದಸ್ಯಾಪಿ ಸ್ವಭಾವೇನಾಪ್ರಧ್ವಸ್ತಾನುತ್ಪನ್ನತ್ವಾದವಸ್ಥಿತತ್ವಮೇವ ನ ಭವೇತ್ . ಏವಮೇಕಸ್ಮಿನ್ ವೃತ್ತ್ಯಂಶೇ ಸಮಯಪದಾರ್ಥ- ತ್ರಯಾತ್ಮಕಃ ಸ್ವಭಾವಃ ಸತ್ತಾಸ್ತಿತ್ವಮಿತಿ ಯಾವತ್ . ತತ್ರ ಸಮ್ಯಗವಸ್ಥಿತಃ ಸ್ವಭಾವಸಮವಸ್ಥಿತೋ ಭವತಿ . ತಥಾಹಿತಥಾಹಿ – ಯಥಾಙ್ಗುಲಿದ್ರವ್ಯೇ ಯಸ್ಮಿನ್ನೇವ ವರ್ತಮಾನಕ್ಷಣೇ ವಕ್ರಪರ್ಯಾಯಸ್ಯೋತ್ಪಾದಸ್ತಸ್ಮಿನ್ನೇವ ಕ್ಷಣೇ ತಸ್ಯೈವಾಙ್ಗುಲಿದ್ರವ್ಯಸ್ಯ ಪೂರ್ವರ್ಜುಪರ್ಯಾಯೇಣ ಪ್ರಧ್ವಂಸಸ್ತದಾಧಾರಭೂತಾಙ್ಗುಲಿದ್ರವ್ಯತ್ವೇನ ಧ್ರೌವ್ಯಮಿತಿ ದ್ರವ್ಯಸಿದ್ಧಿಃ . ಅಥವಾ ಸ್ವಸ್ವಭಾವರೂಪ- ಸುಖೇನೋತ್ಪಾದಸ್ತಸ್ಮಿನ್ನೇವ ಕ್ಷಣೇ ತಸ್ಯೈವಾತ್ಮದ್ರವ್ಯಸ್ಯ ಪೂರ್ವಾನುಭೂತಾಕುಲತ್ವದುಃಖರೂಪೇಣ ಪ್ರಧ್ವಂಸಸ್ತದುಭಯಾಧಾರಭೂತ- ಪರಮಾತ್ಮದ್ರವ್ಯತ್ವೇನ ಧ್ರೌವ್ಯಮಿತಿ ದ್ರವ್ಯಸಿದ್ಧಿಃ . ಅಥವಾ ಮೋಕ್ಷಪರ್ಯಾಯರೂಪೇಣೋತ್ಪಾದಸ್ತಸ್ಮಿನ್ನೇವ ಕ್ಷಣೇ ರತ್ನತ್ರಯಾತ್ಮಕ- ನಿಶ್ಚಯಮೋಕ್ಷಮಾರ್ಗಪರ್ಯಾಯರೂಪೇಣ ಪ್ರಧ್ವಂಸಸ್ತದುಭಯಾಧಾರಪರಮಾತ್ಮದ್ರವ್ಯತ್ವೇನ ಧ್ರೌವ್ಯಮಿತಿ ದ್ರವ್ಯಸಿದ್ಧಿಃ . ತಥಾ ವರ್ತಮಾನಸಮಯರೂಪಪರ್ಯಾಯೇಣೋತ್ಪಾದಸ್ತಸ್ಮಿನ್ನೇವ ಕ್ಷಣೇ ತಸ್ಯೈವ ಕಾಲಾಣುದ್ರವ್ಯಸ್ಯ ಪೂರ್ವಸಮಯರೂಪಪರ್ಯಾಯೇಣ ಪ್ರಧ್ವಂಸಸ್ತ- (ಉತ್ಪಾದ ತಥಾ ವಿನಾಶ) ಯುಗಪದ್ ಹೈಂ ಯಾ (೨) ಕ್ರಮಶಃ ? (೧) ಯದಿ ‘ಯುಗಪತ್’ ಕಹಾ ಜಾಯ ತೋ ಯುಗಪತ್ಪನಾ ಘಟಿತ ನಹೀಂ ಹೋತಾ, ಕ್ಯೋಂಕಿ ಏಕ ಹೀ ಸಮಯ ಏಕಕೇ ದೋ ವಿರೋಧೀ ಧರ್ಮ ನಹೀಂ ಹೋತೇ . (ಏಕ ಹೀ ಸಮಯ ಏಕ ವೃತ್ತ್ಯಂಶಕೇ ಪ್ರಕಾಶ ಔರ ಅನ್ಧಕಾರಕೀ ಭಾಂತಿ ಉತ್ಪಾದ ಔರ ವಿನಾಶ ದೋ ವಿರುದ್ಧ ಧರ್ಮ ನಹೀಂ ಹೋತೇ .) (೨) ಯದಿ ‘ಕ್ರಮಶಃ ಹೈ’ ಐಸಾ ಕಹಾ ಜಾಯ ತೋ, ಕ್ರಮ ನಹೀಂ ಬನತಾ, (ಅರ್ಥಾತ್ ಕ್ರಮ ಭೀ ಘಟತಾ ನಹೀಂ) ಕ್ಯೋಂಕಿ ವೃತ್ತ್ಯಂಶಕೇ ಸೂಕ್ಷ್ಮ ಹೋನೇಸೇ ಉಸಮೇಂ ವಿಭಾಗಕಾ ಅಭಾವ ಹೈ . ಇಸಲಿಯೇ (ಸಮಯರೂಪೀ ವೃತ್ತ್ಯಂಶಕೇ ಉತ್ಪಾದ ತಥಾ ವಿನಾಶ ಹೋನಾ ಅಶಕ್ಯ ಹೋನೇಸೇ) ಕೋಈ ೧ವೃತ್ತಿಮಾನ್ ಅವಶ್ಯ ಢೂಂಢನಾ ಚಾಹಿಯೇ . ಔರ ವಹ (ವೃತ್ತಿಮಾನ್) ಕಾಲ ಪದಾರ್ಥ ಹೀ ಹೈ . ಉಸಕೋ (-ಉಸ ಕಾಲಪದಾರ್ಥಕೋ) ವಾಸ್ತವಮೇಂ ಏಕ ವೃತ್ತ್ಯಂಶಮೇಂ ಭೀ ಉತ್ಪಾದ ಔರ ವಿನಾಶ ಸಂಭವ ಹೈ; ಕ್ಯೋಂಕಿ ಜಿಸ ವೃತ್ತಿಮಾನ್ಕೇ ಜಿಸ ವೃತ್ತ್ಯಂಶಮೇಂ ಉಸ ವೃತ್ತ್ಯಂಶಕೀ ಅಪೇಕ್ಷಾಸೇ ಜೋ ಉತ್ಪಾದ ಹೈ, ವಹೀ (ಉತ್ಪಾದ) ಉಸೀ ವೃತ್ತಿಮಾನ್ಕೇ ಉಸೀ ವೃತ್ತ್ಯಂಶಮೇಂ ಪೂರ್ವ ವೃತ್ತ್ಯಂಶಕೀ ಅಪೇಕ್ಷಾಸೇ ವಿನಾಶ ಹೈ . (ಅರ್ಥಾತ್ ಕಾಲಪದಾರ್ಥಕೋ ಜಿಸ ವರ್ತಮಾನ ಪರ್ಯಾಯಕೀ ಅಪೇಕ್ಷಾಸೇ ಉತ್ಪಾದ ಹೈ, ವಹೀ ಪೂರ್ವ ಪರ್ಯಾಯಕೀ ಅಪೇಕ್ಷಾಸೇ ವಿನಾಶ ಹೈ .)

ಯದಿ ಇಸಪ್ರಕಾರ ಉತ್ಪಾದ ಔರ ವಿನಾಶ ಏಕ ವೃತ್ತ್ಯಂಶಮೇಂ ಭೀ ಸಂಭವಿತ ಹೈ, ತೋ ಕಾಲಪದಾರ್ಥ ನಿರನ್ವಯ ಕೈಸೇ ಹೋ ಸಕತಾ ಹೈ, ಕಿ ಜಿಸಸೇ ಪೂರ್ವ ಔರ ಪಶ್ಚಾತ್ ವೃತ್ತ್ಯಂಶಕೀ ಅಪೇಕ್ಷಾಸೇ ಯುಗಪತ್ ವಿನಾಶ ಔರ ಉತ್ಪಾದಕೋ ಪ್ರಾಪ್ತ ಹೋತಾ ಹುಆ ಭೀ ಸ್ವಭಾವಸೇ ಅವಿನಷ್ಟ ಔರ ಅನುತ್ಪನ್ನ ಹೋನೇಸೇ ವಹ (ಕಾಲ ಪದಾರ್ಥ) ೧. ವೃತ್ತಿಮಾನ್ = ವೃತ್ತಿವಾಲಾ; ವೃತ್ತಿಕೋ ಧಾರಣ ಕರನೇವಾಲಾ ಪದಾರ್ಥ .

Page 283 of 513
PDF/HTML Page 316 of 546
single page version

ಸ್ಯೋತ್ಪಾದವ್ಯಯಧ್ರೌವ್ಯವತ್ತ್ವಂ ಸಿದ್ಧಮ್ ..೧೪೨..

ಅಸ್ತಿ ಹಿ ಸಮಸ್ತೇಷ್ವಪಿ ವೃತ್ತ್ಯಂಶೇಷು ಸಮಯಪದಾರ್ಥಸ್ಯೋತ್ಪಾದವ್ಯಯಧ್ರೌವ್ಯತ್ವಮೇಕಸ್ಮಿನ್ ವೃತ್ತ್ಯಂಶೇ ತಸ್ಯ ದರ್ಶನಾತ್ . ಉಪಪತ್ತಿಮಚ್ಚೈತತ್, ವಿಶೇಷಾಸ್ತಿತ್ವಸ್ಯ ಸಾಮಾನ್ಯಾಸ್ತಿತ್ವಮನ್ತರೇಣಾನುಪಪತ್ತೇಃ . ಅಯಮೇವ ಚ ದುಭಯಾಧಾರಭೂತಾಙ್ಗುಲಿದ್ರವ್ಯಸ್ಥಾನೀಯೇನ ಕಾಲಾಣುದ್ರವ್ಯರೂಪೇಣ ಧ್ರೌವ್ಯಮಿತಿ ಕಾಲದ್ರವ್ಯಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ..೧೪೨.. ಅಥ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಪ್ರಕಾರೇಣ ಯಥಾ ವರ್ತಮಾನಸಮಯೇ ಕಾಲದ್ರವ್ಯಸ್ಯೋತ್ಪಾದವ್ಯಯಧ್ರೌವ್ಯತ್ವಂ ಸ್ಥಾಪಿತಂ ತಥಾ ಸರ್ವಸಮಯೇಷ್ವ- ಸ್ತೀತಿ ನಿಶ್ಚಿನೋತಿ — ಏಗಮ್ಹಿ ಸಂತಿ ಸಮಯೇ ಸಂಭವಠಿದಿಣಾಸಸಣ್ಣಿದಾ ಅಟ್ಠಾ ಏಕಸ್ಮಿನ್ಸಮಯೇ ಸನ್ತಿ ವಿದ್ಯನ್ತೇ . ಕೇ . ಅವಸ್ಥಿತ ನ ಹೋ ? (ಕಾಲ ಪದಾರ್ಥಕೇ ಏಕ ವೃತ್ತ್ಯಂಶಮೇಂ ಭೀ ಉತ್ಪಾದ ಔರ ವಿನಾಶ ಯುಗಪತ್ ಹೋತೇ ಹೈಂ, ಇಸಲಿಯೇ ವಹ ನಿರನ್ವಯ ಅರ್ಥಾತ್ ಖಂಡಿತ ನಹೀಂ ಹೈ, ಇಸಲಿಯೇ ಸ್ವಭಾವತಃ ಅವಶ್ಯ ಧ್ರುವ ಹೈ .)

ಇಸಪ್ರಕಾರ ಏಕ ವೃತ್ತ್ಯಂಶಮೇಂ ಕಾಲಪದಾರ್ಥ ಉತ್ಪಾದ – ವ್ಯಯ – ಧ್ರೌವ್ಯವಾಲಾ ಹೈ, ಐಸಾ ಸಿದ್ಧ ಹುಆ ..೧೪೨..

ಅಬ, (ಜೈಸೇ ಏಕ ವೃತ್ತ್ಯಂಶಮೇಂ ಕಾಲಪದಾರ್ಥ ಉತ್ಪಾದ – ವ್ಯಯ – ಧ್ರೌವ್ಯವಾಲಾ ಸಿದ್ಧ ಕಿಯಾ ಹೈ ಉಸೀಪ್ರಕಾರ) ಸರ್ವ ವೃತ್ತ್ಯಂಶೋಂಮೇಂ ಕಾಲಪದಾರ್ಥ ಉತ್ಪಾದ – ವ್ಯಯ – ಧ್ರೌವ್ಯವಾಲಾ ಹೈ ಐಸಾ ಸಿದ್ಧ ಕರತೇ ಹೈಂ : —

ಅನ್ವಯಾರ್ಥ : — [ಏಕಸ್ಮಿನ್ ಸಮಯೇ ] ಏಕ – ಏಕ ಸಮಯಮೇಂ [ಸಂಭವಸ್ಥಿತಿನಾಶಸಂಜ್ಞಿತಾಃ ಅರ್ಥಾಃ ] ಉತ್ಪಾದ, ಧ್ರೌವ್ಯ ಔರ ವ್ಯಯ ನಾಮಕ ಅರ್ಥ [ಸಮಯಸ್ಯ ] ಕಾಲಕೇ [ಸರ್ವಕಾಲಂ ] ಸದಾ [ಸಂತಿ ] ಹೋತೇ ಹೈಂ . [ಏಷಃ ಹಿ ] ಯಹೀ [ಕಾಲಾಣುಸದ್ಭಾವಃ ] ಕಾಲಾಣುಕಾ ಸದ್ಭಾವ ಹೈ; (ಯಹೀ ಕಾಲಾಣುಕೇ ಅಸ್ತಿತ್ವಕೀ ಸಿದ್ಧಿ ಹೈ .).೧೪೩..

ಟೀಕಾ : — ಕಾಲಪದಾರ್ಥಕೇ ಸಭೀ ವೃತ್ತ್ಯಂಶೋಮೇಂ ಉತ್ಪಾದ – ವ್ಯಯ – ಧ್ರೌವ್ಯ ಹೋತೇ ಹೈಂ, ಕ್ಯೋಂಕಿ (೧೪೨ವೀಂ ಗಾಥಾಮೇಂ ಜೈಸಾ ಸಿದ್ಧ ಹುಆ ಹೈ ತದನುಸಾರ) ಏಕ ವೃತ್ತ್ಯಂಶಮೇಂ ವೇ (ಉತ್ಪಾದ – ವ್ಯಯ – ಧ್ರೌವ್ಯ) ದೇಖೇ ಜಾತೇ ಹೈಂ . ಔರ ಯಹ ಯೋಗ್ಯ ಹೀ ಹೈ, ಕ್ಯೋಂಕಿ ವಿಶೇಷ ಅಸ್ತಿತ್ವ ಸಾಮಾನ್ಯ ಅಸ್ತಿತ್ವಕೇ ಬಿನಾ ನಹೀಂ ಹೋ

Page 284 of 513
PDF/HTML Page 317 of 546
single page version

ಸಮಯಪದಾರ್ಥಸ್ಯ ಸಿದ್ಧಯತಿ ಸದ್ಭಾವಃ . ಯದಿ ವಿಶೇಷಸಾಮಾನ್ಯಾಸ್ತಿತ್ವೇ ಸಿದ್ಧಯತಸ್ತದಾ ತ ಅಸ್ತಿತ್ವ- ಮನ್ತರೇಣ ನ ಸಿದ್ಧಯತಃ ಕಥಂಚಿದಪಿ ..೧೪೩..

ಅಬ, ಕಾಲಪದಾರ್ಥಕೇ ಅಸ್ತಿತ್ವಕೀ ಅನ್ಯಥಾ ಅನುಪಪತ್ತಿ ಹೋನೇಸೇ (ಅರ್ಥಾತ್ ಕಾಲ ಪದಾರ್ಥಕಾ ಅಸ್ತಿತ್ವ ಅನ್ಯ ಕಿಸೀ ಪ್ರಕಾರ ನಹೀಂ ಬನ ಸಕನೇಕೇ ಕಾರಣ) ಉಸಕಾ ಪ್ರದೇಶಮಾತ್ರಪನಾ ಸಿದ್ಧ ಕರತೇ ಹೈಂ : —

ಅನ್ವಯಾರ್ಥ : — [ಯಸ್ಯ ] ಜಿಸ ಪದಾರ್ಥಕೇ [ಪ್ರದೇಶಾಃ ] ಪ್ರದೇಶ [ಪ್ರದೇಶಮಾತ್ರಂ ವಾ ] ಅಥವಾ ಏಕಪ್ರದೇಶ ಭೀ [ತತ್ತ್ವತಃ ] ಪರಮಾರ್ಥತಃ [ಜ್ಞಾತುಮ್ ನ ಸಂತಿ ] ಜ್ಞಾತ ನಹೀಂ ಹೋತೇ, [ತಮ್ ಅರ್ಥಮ್ ] ಉಸ ಪದಾರ್ಥಕೋ [ಶೂನ್ಯಂ ಜಾನೀಹಿ ] ಶೂನ್ಯ ಜಾನೋ — [ಅಸ್ತಿತ್ವಾತ್ ಅರ್ಥಾನ್ತರಭೂತಮ್ ] ಜೋ ಕಿ ಅಸ್ತಿತ್ವಸೇ ಅರ್ಥಾನ್ತರಭೂತ (-ಅನ್ಯ) ಹೈ ..೧೪೪..

Page 285 of 513
PDF/HTML Page 318 of 546
single page version

ಅಸ್ತಿತ್ವಂ ಹಿ ತಾವದುತ್ಪಾದವ್ಯಯಧ್ರೌವ್ಯೈಕ್ಯಾತ್ಮಿಕಾ ವೃತ್ತಿಃ . ನ ಖಲು ಸಾ ಪ್ರದೇಶಮನ್ತರೇಣ ಸೂತ್ರ್ಯಮಾಣಾ ಕಾಲಸ್ಯ ಸಂಭವತಿ, ಯತಃ ಪ್ರದೇಶಾಭಾವೇ ವೃತ್ತಿಮದಭಾವಃ . ಸ ತು ಶೂನ್ಯ ಏವ, ಅಸ್ತಿತ್ವಸಂಜ್ಞಾಯಾ ವೃತ್ತೇರರ್ಥಾನ್ತರಭೂತತ್ವಾತ್ . ನ ಚ ವೃತ್ತಿರೇವ ಕೇವಲಾ ಕಾಲೋ ಭವಿತುಮರ್ಹತಿ, ವೃತ್ತೇರ್ಹಿ ವೃತ್ತಿಮನ್ತಮನ್ತರೇಣಾನುಪಪತ್ತೇಃ . ಉಪಪತ್ತೌ ವಾ ಕಥಮುತ್ಪಾದವ್ಯಯಧ್ರೌವ್ಯೈಕ್ಯಾತ್ಮಕತ್ವಮ್ . ಅನಾದ್ಯನ್ತ- ನಿರನ್ತರಾನೇಕಾಂಶವಶೀಕೃತೈಕಾತ್ಮಕತ್ವೇನ ಪೂರ್ವಪೂರ್ವಾಂಶಪ್ರಧ್ವಂಸಾದುತ್ತರೋತ್ತರಾಂಶೋತ್ಪಾದಾದೇಕಾತ್ಮಧ್ರೌವ್ಯಾದಿತಿ ಚೇತ್; ನೈವಮ್ . ಯಸ್ಮಿನ್ನಂಶೇ ಪ್ರಧ್ವಂಸೋ ಯಸ್ಮಿಂಶ್ಚೋತ್ಪಾದಸ್ತಯೋಃ ಸಹಪ್ರವೃತ್ತ್ಯಭಾವಾತ್ ಕುತಸ್ತ್ಯಮೈಕ್ಯಮ್ . ತಥಾ ಪ್ರಧ್ವಸ್ತಾಂಶಸ್ಯ ಸರ್ವಥಾಸ್ತಮಿತತ್ವಾದುತ್ಪದ್ಯಮಾನಾಂಶಸ್ಯ ವಾಸಮ್ಭವಿತಾತ್ಮಲಾಭತ್ವಾತ್ಪ್ರಧ್ವಂಸೋತ್ಪಾದೈಕ್ಯ- ಅಥೋತ್ಪಾದವ್ಯಯಧ್ರೌವ್ಯಾತ್ಮಕಾಸ್ತಿತ್ವಾವಷ್ಟಮ್ಭೇನ ಕಾಲಸ್ಯೈಕಪ್ರದೇಶತ್ವಂ ಸಾಧಯತಿ — ಜಸ್ಸ ಣ ಸಂತಿ ಯಸ್ಯ ಪದಾರ್ಥಸ್ಯ ನ ಸನ್ತಿ ನ ವಿದ್ಯನ್ತೇ . ಕೇ . ಪದೇಸಾ ಪ್ರದೇಶಾಃ . ಪದೇಸಮೇತ್ತಂ ತು ಪ್ರದೇಶಮಾತ್ರಮೇಕಪ್ರದೇಶಪ್ರಮಾಣಂ ಪುನಸ್ತದ್ವಸ್ತು ತಚ್ಚದೋ ಣಾದುಂ ತತ್ತ್ವತಃ ಪರಮಾರ್ಥತೋ ಜ್ಞಾತುಂ ಶಕ್ಯತೇ . ಸುಣ್ಣಂ ಜಾಣ ತಮತ್ಥಂ ಯಸ್ಯೈಕೋಽಪಿ ಪ್ರದೇಶೋ ನಾಸ್ತಿ ತಮರ್ಥಂ ಪದಾರ್ಥಂ ಶೂನ್ಯಂ

ಟೀಕಾ : — ಪ್ರಥಮ ತೋ ಅಸ್ತಿತ್ವ ವಹ ಉತ್ಪಾದ, ವ್ಯಯ ಔರ ಧ್ರೌವ್ಯಕೀ ಐಕ್ಯಸ್ವರೂಪವೃತ್ತಿ ಹೈ . ವಹ (ವೃತ್ತಿ ಅರ್ಥಾತ್ ವಿದ್ಯಮಾನತಾ) ಕಾಲಕೇ ಪ್ರದೇಶ ಬಿನಾ ಹೀ ಹೋತೀ ಹೈ ಯಹ ಕಥನ ಸಂಭವಿತ ನಹೀಂ ಹೈ, ಕ್ಯೋಂಕಿ ಪ್ರದೇಶಕೇ ಅಭಾವಮೇಂ ವೃತ್ತಿಮಾನ್ಕಾ ಅಭಾವ ಹೋತಾ ಹೈ . ವಹ ತೋ ಶೂನ್ಯ ಹೀ ಹೈ, ಕ್ಯೋಂಕಿ ಅಸ್ತಿತ್ವ ನಾಮಕ ವೃತ್ತಿಸೇ ಅರ್ಥಾನ್ತರಭೂತ ಹೈ — ಅನ್ಯ ಹೈ .

ಔರ (ಯದಿ ಯಹಾಂ ಯಹ ತರ್ಕ ಕಿಯಾ ಜಾಯ ಕಿ ‘ಮಾತ್ರ ಸಮಯಪರ್ಯಾಯರೂಪವೃತ್ತಿ ಹೀ ಮಾನನೀ ಚಾಹಿಯೇ; ವೃತ್ತಿಮಾನ್ ಕಾಲಾಣು ಪದಾರ್ಥಕೀ ಕ್ಯಾ ಆವಶ್ಯಕತಾ ಹೈ ?’ ತೋ ಉಸಕಾ ಸಮಾಧಾನ ಕಿಯಾ ಜಾತಾ ಹೈ : — ) ಮಾತ್ರ ವೃತ್ತಿ (ಸಮಯರೂಪ ಪರಿಣತಿ) ಹೀ ಕಾಲ ನಹೀಂ ಹೋ ಸಕತೀ, ಕ್ಯೋಂಕಿ ವೃತ್ತಿ ವೃತ್ತಿಮಾನ್ಕೇ ಬಿನಾ ನಹೀಂ ಹೋ ಸಕತೀ . ಯದಿ ಯಹ ಕಹಾ ಜಾಯ ಕಿ ವೃತ್ತಿಮಾನ್ ಕೇ ಬಿನಾ ಭೀ ವೃತ್ತಿ ಹೋ ಸಕತೀ ಹೈ ತೋ, (ಪೂಛತೇ ಹೈಂ ಕಿ — ವೃತ್ತಿ ತೋ ಉತ್ಪಾದ – ವ್ಯಯ – ಧ್ರೌವ್ಯಕೀ ಏಕತಾಸ್ವರೂಪ ಹೋನೀ ಚಾಹಿಯೇ;) ಅಕೇಲೀ ವೃತ್ತಿ ಉತ್ಪಾದ – ವ್ಯಯ – ಧ್ರೌವ್ಯಕೀ ಏಕತಾರೂಪ ಕೈಸೇ ಹೋ ಸಕತೀ ಹೈ ? ಯದಿ ಯಹ ಕಹಾ ಜಾಯ ಕಿ — ‘ಅನಾದಿ – ಅನನ್ತ, ಅನನ್ತರ ( – ಪರಸ್ಪರ ಅನ್ತರ ಹುಏ ಬಿನಾ ಏಕಕೇ ಬಾದ ಏಕ ಪ್ರವರ್ತಮಾನ) ಅನೇಕ ಅಂಶೋಂಕೇ ಕಾರಣ ೧ಏಕಾತ್ಮಕತಾ ಹೋತೀ ಹೈ ಇಸಲಿಯೇ, ಪೂರ್ವ – ಪೂರ್ವಕೇ ಅಂಶೋಂಕಾ ನಾಶ ಹೋತಾ ಹೈ ಔರ ಉತ್ತರ – ಉತ್ತರಕೇ ಅಂಶೋಂಕಾ ಉತ್ಪಾದ ಹೋತಾ ಹೈ ತಥಾ ಏಕಾತ್ಮಕತಾರೂಪ ಧ್ರೌವ್ಯ ರಹತಾ ಹೈ, — ಇಸಪ್ರಕಾರ ಮಾತ್ರ (ಅಕೇಲೀ) ವೃತ್ತಿ ಭೀ ಉತ್ಪಾದ – ವ್ಯಯ – ಧ್ರೌವ್ಯಕೀ ಏಕತಾಸ್ವರೂಪ ಹೋ ಸಕತೀ ಹೈ’ ತೋ ಐಸಾ ನಹೀಂ ಹೈ . (ಕ್ಯೋಂಕಿ ಉಸ ಅಕೇಲೀ ವೃತ್ತಿಮೇಂ ತೋ) ಜಿಸ ಅಂಶಮೇಂ ನಾಶ ಹೈ ಔರ ಜಿಸ ಅಂಶಮೇಂ ಉತ್ಪಾದ ಹೈ ವೇ ದೋ ಅಂಶ ಏಕ ಸಾಥ ಪ್ರವೃತ್ತ ನಹೀಂ ಹೋತೇ, ಇಸಲಿಯೇ (ಉತ್ಪಾದ ಔರ ವ್ಯಯಕಾ) ಐಕ್ಯ ಕಹಾಂಸೇ ಹೋ ಸಕತಾ ಹೈ ? ತಥಾ ನಷ್ಟ ಅಂಶಕೇ ಸರ್ವಥಾ ಅಸ್ತ ಹೋನೇಸೇ ಔರ ಉತ್ಪನ್ನ ಹೋನೇವಾಲಾ ಅಂಶ ಅಪನೇ ಸ್ವರೂಪಕೋ ಪ್ರಾಪ್ತ ನ ಹೋನೇಸೇ (ಅರ್ಥಾತ್ ಉತ್ಪನ್ನ ನಹೀಂ ಹುಆ ಹೈ ೧. ಏಕಾತ್ಮಕತಾ = ಏಕಸ್ವರೂಪತಾ (ಕಾಲದ್ರವ್ಯಕೇ ಬಿನಾ ಭೀ ಅನಾದಿ ಕಾಲಸೇ ಅನನ್ತ ಕಾಲ ತಕ ಸಮಯ ಏಕಕೇ ಬಾದ

Page 286 of 513
PDF/HTML Page 319 of 546
single page version

ವರ್ತಿಧ್ರೌವ್ಯಮೇವ ಕುತಸ್ತ್ಯಮ್ . ಏವಂ ಸತಿ ನಶ್ಯತಿ ತ್ರೈಲಕ್ಷಣ್ಯಂ, ಉಲ್ಲಸತಿ ಕ್ಷಣಭಂಗಃ, ಅಸ್ತಮುಪೈತಿ ನಿತ್ಯಂ ದ್ರವ್ಯಂ, ಉದೀಯನ್ತೇ ಕ್ಷಣಕ್ಷಯಿಣೋ ಭಾವಾಃ . ತತಸ್ತತ್ತ್ವವಿಪ್ಲವಭಯಾತ್ಕಶ್ಚಿದವಶ್ಯಮಾಶ್ರಯಭೂತೋ ವೃತ್ತೇರ್ವೃತ್ತಿ- ಮಾನನುಸರ್ತವ್ಯಃ . ಸ ತು ಪ್ರದೇಶ ಏವಾಪ್ರದೇಶಸ್ಯಾನ್ವಯವ್ಯತಿರೇಕಾನುವಿಧಾಯಿತ್ವಾಸಿದ್ಧೇಃ . ಏವಂ ಸಪ್ರದೇಶತ್ವೇ ಹಿ ಕಾಲಸ್ಯ ಕುತ ಏಕದ್ರವ್ಯನಿಬನ್ಧನಂ ಲೋಕಾಕಾಶತುಲ್ಯಾಸಂಖ್ಯೇಯಪ್ರದೇಶತ್ವಂ ನಾಭ್ಯುಪಗಮ್ಯೇತ . ಪರ್ಯಾಯ- ಸಮಯಾಪ್ರಸಿದ್ಧೇಃ . ಪ್ರದೇಶಮಾತ್ರಂ ಹಿ ದ್ರವ್ಯಸಮಯಮತಿಕ್ರಾಮತಃ ಪರಮಾಣೋಃ ಪರ್ಯಾಯಸಮಯಃ ಪ್ರಸಿದ್ಧಯತಿ . ಲೋಕಾಕಾಶತುಲ್ಯಾಸಂಖ್ಯೇಯಪ್ರದೇಶತ್ವೇ ತು ದ್ರವ್ಯಸಮಯಸ್ಯ ಕುತಸ್ತ್ಯಾ ತತ್ಸಿದ್ಧಿಃ . ಲೋಕಾಕಾಶತುಲ್ಯಾ- ಸಂಖ್ಯೇಯಪ್ರದೇಶೈಕದ್ರವ್ಯತ್ವೇಽಪಿ ತಸ್ಯೈಕಂ ಪ್ರದೇಶಮತಿಕ್ರಾಮತಃ ಪರಮಾಣೋಸ್ತತ್ಸಿದ್ಧಿರಿತಿ ಚೇನ್ನೈವಂ; ಏಕದೇಶವೃತ್ತೇಃ ಜಾನೀಹಿ ಹೇ ಶಿಷ್ಯ . ಕಸ್ಮಾಚ್ಛೂನ್ಯಮಿತಿ ಚೇತ್ . ಅತ್ಥಂತರಭೂದಂ ಏಕಪ್ರದೇಶಾಭಾವೇ ಸತ್ಯರ್ಥಾನ್ತರಭೂತಂ ಭಿನ್ನಂ ಭವತಿ ಯತಃ ಕಾರಣಾತ್ . ಕಸ್ಯಾಃ ಸಕಾಶಾದ್ಭಿನ್ನಮ್ . ಅತ್ಥೀದೋ ಉತ್ಪಾದವ್ಯಯಧ್ರೌವ್ಯಾತ್ಮಕಸತ್ತಾಯಾ ಇತಿ . ತಥಾಹಿ – ಕಾಲ- ಪದಾರ್ಥಸ್ಯ ತಾವತ್ಪೂರ್ವಸೂತ್ರೋದಿತಪ್ರಕಾರೇಣೋತ್ಪಾದವ್ಯಯಧ್ರೌವ್ಯಾತ್ಮಕಮಸ್ತಿತ್ವಂ ವಿದ್ಯತೇ; ತಚ್ಚಾಸ್ತಿತ್ವಂ ಪ್ರದೇಶಂ ವಿನಾ ನ ಇಸಲಿಯೇ) ನಾಶ ಔರ ಉತ್ಪಾದಕೀ ಏಕತಾಮೇಂ ಪ್ರವರ್ತಮಾನ ಧ್ರೌವ್ಯ ಕಹಾಂಸೇ ಹೋ ಸಕತಾ ಹೈ ? ಐಸಾ ಹೋನೇಪರ ತ್ರಿಲಕ್ಷಣತಾ (ಉತ್ಪಾದವ್ಯಯಧ್ರೌವ್ಯತಾ) ನಷ್ಟ ಹೋ ಜಾತೀ ಹೈ, ಕ್ಷಣಭಂಗ (ಬೌದ್ಧಸಮ್ಮತ ಕ್ಷಣವಿನಾಶ) ಉಲ್ಲಸಿತ ಹೋ ಉಠತಾ ಹೈ, ನಿತ್ಯ ದ್ರವ್ಯ ಅಸ್ತ ಹೋ ಜಾತಾ ಹೈ ಔರ ಕ್ಷಣವಿಧ್ವಂಸೀ ಭಾವ ಉತ್ಪನ್ನ ಹೋತೇ ಹೈಂ . ಇಸಲಿಯೇ ೧ತತ್ತ್ವವಿಪ್ಲವಕೇ ಭಯಸೇ ಅವಶ್ಯ ಹೀ ವೃತ್ತಿಕಾ ಆಶ್ರಯಭೂತ ಕೋಈ ವೃತ್ತಿಮಾನ್ ಢೂಂಢನಾ – ಸ್ವೀಕಾರ ಕರನಾ ಯೋಗ್ಯ ಹೈ . ವಹ ತೋ ಪ್ರದೇಶ ಹೀ ಹೈ (ಅರ್ಥಾತ್ ವಹ ವೃತ್ತಿಮಾನ್ ಸಪ್ರದೇಶ ಹೀ ಹೋತಾ ಹೈ ), ಕ್ಯೋಂಕಿ ಅಪ್ರದೇಶಕೇ ಅನ್ವಯ ತಥಾ ವ್ಯತಿರೇಕಕಾ ಅನುವಿಧಾಯಿತ್ವ ಅಸಿದ್ಧ ಹೈ . (ಜೋ ಅಪ್ರದೇಶ ಹೋತಾ ಹೈ ವಹ ಅನ್ವಯ ತಥಾ ವ್ಯತಿರೇಕೋಂಕಾ ಅನುಸರಣ ನಹೀಂ ಕರ ಸಕತಾ, ಅರ್ಥಾತ್ ಉಸಮೇಂ ಧ್ರೌವ್ಯ ತಥಾ ಉತ್ಪಾದ – ವ್ಯಯ ನಹೀಂ ಹೋ ಸಕತೇ .)

(ಪ್ರಶ್ನ : — ) ಇಸಪ್ರಕಾರ ಕಾಲ ಸಪ್ರದೇಶ ಹೈ ತೋ ಉಸಕೇ ಏಕದ್ರವ್ಯಕೇ ಕಾರಣಭೂತ ಲೋಕಾಕಾಶ ತುಲ್ಯ ಅಸಂಖ್ಯಪ್ರದೇಶ ಕ್ಯೋಂ ನ ಮಾನನೇ ಚಾಹಿಯೇ ?

(ಉತ್ತರ : — ) ಐಸಾ ಹೋ ತೋ ಪರ್ಯಾಯಸಮಯ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ನಹೀಂ ಹೋತಾ, ಇಸಲಿಯೇ ಅಸಂಖ್ಯ ಪ್ರದೇಶ ಮಾನನಾ ಯೋಗ್ಯ ನಹೀಂ ಹೈ . ಪರಮಾಣುಕೇ ದ್ವಾರಾ ಪ್ರದೇಶಮಾತ್ರ ದ್ರವ್ಯಸಮಯಕಾ ಉಲ್ಲಂಘನ ಕರನೇ ಪರ (ಅರ್ಥಾತ್ – ಪರಮಾಣುಕೇ ದ್ವಾರಾ ಏಕಪ್ರದೇಶಮಾತ್ರ ಕಾಲಾಣುಸೇ ನಿಕಟಕೇ ದೂಸರೇ ಪ್ರದೇಶಮಾತ್ರ ಕಾಲಾಣು ತಕ ಮಂದಗತಿಸೇ ಗಮನ ಕರನೇ ಪರ) ಪರ್ಯಾಯಸಮಯ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಹೋತಾ ಹೈ . ಯದಿ ದ್ರವ್ಯಸಮಯ ಲೋಕಾಕಾಶತುಲ್ಯ ಅಸಂಖ್ಯಪ್ರದೇಶೀ ಹೋ ತೋ ಪರ್ಯಾಯಸಮಯಕೀ ಸಿದ್ಧಿ ಕಹಾಂಸೇ ಹೋಗೀ ?

‘ಯದಿ ದ್ರವ್ಯಸಮಯ ಅರ್ಥಾತ್ ಕಾಲಪದಾರ್ಥ ಲೋಕಾಕಾಶ ಜಿತನೇ ಅಸಂಖ್ಯ ಪ್ರದೇಶವಾಲಾ ಏಕ ದ್ರವ್ಯ ಹೋ ತೋ ಭೀ ಪರಮಾಣುಕೇ ದ್ವಾರಾ ಉಸಕಾ ಏಕ ಪ್ರದೇಶ ಉಲ್ಲಂಘಿತ ಹೋನೇಪರ ಪರ್ಯಾಯಸಮಯಕೀ ಸಿದ್ಧಿ ಹೋ’ ಐಸಾ ಕಹಾ ಜಾಯ ತೋ ಯಹ ಠೀಕ ನಹೀಂ ಹೈ; ಕ್ಯೋಂಕಿ (ಉಸಮೇಂ ದೋ ದೋಷ ಆತೇ ಹೈಂ ) : — ೧. ತತ್ತ್ವವಿಪ್ಲವ = ವಸ್ತುಸ್ವರೂಪಮೇಂ ಅಂಧಾಧುನ್ಧೀ .

Page 287 of 513
PDF/HTML Page 320 of 546
single page version

ಸರ್ವವೃತ್ತಿತ್ವವಿರೋಧಾತ್ . ಸರ್ವಸ್ಯಾಪಿ ಹಿ ಕಾಲಪದಾರ್ಥಸ್ಯ ಯಃ ಸೂಕ್ಷ್ಮೋ ವೃತ್ತ್ಯಂಶಃ ಸ ಸಮಯೋ, ನ ತು ತದೇಕದೇಶಸ್ಯ . ತಿರ್ಯಕ್ಪ್ರಚಯಸ್ಯೋರ್ಧ್ವಪ್ರಚಯತ್ವಪ್ರಸಂಗಾಚ್ಚ . ತಥಾ ಹಿ — ಪ್ರಥಮಮೇಕೇನ ಪ್ರದೇಶೇನ ವರ್ತತೇ, ತತೋಽನ್ಯೇನ, ತತೋಽಪ್ಯನ್ಯತರೇಣೇತಿ ತಿರ್ಯಕ್ಪ್ರಚಯೋಽಪ್ಯೂರ್ಧ್ವಪ್ರಚಯೀಭೂಯ ಪ್ರದೇಶಮಾತ್ರಂ ದ್ರವ್ಯಮ- ವಸ್ಥಾಪಯತಿ . ತತಸ್ತಿರ್ಯಕ್ಪ್ರಚಯಸ್ಯೋರ್ಧ್ವಪ್ರಚಯತ್ವಮನಿಚ್ಛತಾ ಪ್ರಥಮಮೇವ ಪ್ರದೇಶಮಾತ್ರಂ ಕಾಲದ್ರವ್ಯಂ ವ್ಯವಸ್ಥಾಪಯಿತವ್ಯಮ್ ..೧೪೪..

ಅಥೈವಂ ಜ್ಞೇಯತತ್ತ್ವಮುಕ್ತ್ವಾ ಜ್ಞಾನಜ್ಞೇಯವಿಭಾಗೇನಾತ್ಮಾನಂ ನಿಶ್ಚಿನ್ವನ್ನಾತ್ಮನೋಽತ್ಯನ್ತವಿಭಕ್ತತ್ವಾಯ ವ್ಯವಹಾರಜೀವತ್ವಹೇತುಮಾಲೋಚಯತಿ — ಘಟತೇ . ಯಶ್ಚ ಪ್ರದೇಶವಾನ್ ಸ ಕಾಲಪದಾರ್ಥ ಇತಿ . ಅಥ ಮತಂ ಕಾಲದ್ರವ್ಯಾಭಾವೇಽಪ್ಯುತ್ಪಾದವ್ಯಯಧ್ರೌವ್ಯತ್ವಂ ಘಟತೇ . ನೈವಮ್ . ಅಙ್ಗುಲಿದ್ರವ್ಯಾಭಾವೇ ವರ್ತಮಾನವಕ್ರಪರ್ಯಾಯೋತ್ಪಾದೋ ಭೂತರ್ಜುಪರ್ಯಾಯಸ್ಯ ವಿನಾಶಸ್ತದುಭಯಾಧಾರಭೂತಂ ಧ್ರೌವ್ಯಂ ಕಸ್ಯ ಭವಿಷ್ಯತಿ . ನ ಕಸ್ಯಾಪಿ . ತಥಾ ಕಾಲದ್ರವ್ಯಾಭಾವೇ ವರ್ತಮಾನಸಮಯರೂಪೋತ್ಪಾದೋ ಭೂತಸಮಯರೂಪೋ ವಿನಾಶಸ್ತದುಭಯಾಧಾರಭೂತಂ ಧ್ರೌವ್ಯಂ ಕ ಸ್ಯ ಭವಿಷ್ಯತಿ . ನ ಕ ಸ್ಯಾಪಿ . ಏವಂ ಸತ್ಯೇತದಾಯಾತಿ – ಅನ್ಯಸ್ಯ ಭಙ್ಗೋಽನ್ಯ- ಸ್ಯೋತ್ಪಾದೋಽನ್ಯಸ್ಯ ಧ್ರೌವ್ಯಮಿತಿ ಸರ್ವಂ ವಸ್ತುಸ್ವರೂಪಂ ವಿಪ್ಲವತೇ . ತಸ್ಮಾದ್ವಸ್ತುವಿಪ್ಲವಭಯಾದುತ್ಪಾದವ್ಯಯಧ್ರೌವ್ಯಾಣಾಂ ಕೋಽಪ್ಯೇಕ ಆಧಾರಭೂತೋಽಸ್ತೀತ್ಯಭ್ಯುಪಗನ್ತವ್ಯಮ್ . ಸ ಚೈಕಪ್ರದೇಶರೂಪಃ ಕಾಲಾಣುಪದಾರ್ಥ ಏವೇತಿ . ಅತ್ರಾತೀತಾ- ನನ್ತಕಾಲೇ ಯೇ ಕೇಚನ ಸಿದ್ಧಸುಖಭಾಜನಂ ಜಾತಾಃ, ಭಾವಿಕಾಲೇ ಚ ‘ಆತ್ಮೋಪಾದಾನಸಿದ್ಧಂ ಸ್ವಯಮತಿಶಯವದ್’ ಇತ್ಯಾದಿವಿಶೇಷಣವಿಶಿಷ್ಟಸಿದ್ಧಸುಖಸ್ಯ ಭಾಜನಂ ಭವಿಷ್ಯನ್ತಿ ತೇ ಸರ್ವೇಽಪಿ ಕಾಲಲಬ್ಧಿವಶೇನೈವ . ತಥಾಪಿ ತತ್ರ ನಿಜಪರಮಾತ್ಮೋಪಾದೇಯರುಚಿರೂಪಂ ವೀತರಾಗಚಾರಿತ್ರಾವಿನಾಭೂತಂ ಯನ್ನಿಶ್ಚಯಸಮ್ಯಕ್ತ್ವಂ ತಸ್ಯೈವ ಮುಖ್ಯತ್ವಂ, ನ ಚ ಕಾಲಸ್ಯ, ತೇನ ಸ ಹೇಯ ಇತಿ . ತಥಾ ಚೋಕ್ತಮ್ — ‘‘ಕಿಂ ಪಲವಿಏಣ ಬಹುಣಾ ಜೇ ಸಿದ್ಧಾ ಣರವರಾ ಗಯೇ ಕಾಲೇ ಸಿಜ್ಝಹಹಿ ಜೇ

(೧) [ದ್ರವ್ಯಕೇ ಏಕ ದೇಶಕೀ ಪರಿಣತಿಕೋ ಸಮ್ಪೂರ್ಣ ದ್ರವ್ಯಕೀ ಪರಿಣತಿ ಮಾನನೇಕಾ ಪ್ರಸಂಗ ಆತಾ ಹೈ . ] ಏಕ ದೇಶಕೀ ವೃತ್ತಿಕೋ ಸಮ್ಪೂರ್ಣ ದ್ರವ್ಯಕೀ ವೃತ್ತಿ ಮಾನನೇಮೇಂ ವಿರೋಧ ಹೈ . ಸಮ್ಪೂರ್ಣ ಕಾಲ ಪದಾರ್ಥಕಾ ಜೋ ಸೂಕ್ಷ್ಮ ವೃತ್ತ್ಯಂಶ ಹೈ ವಹ ಸಮಯ ಹೈ, ಪರನ್ತು ಉಸಕೇ ಏಕ ದೇಶಕಾ ವೃತ್ತ್ಯಂಶ ವಹ ಸಮಯ ನಹೀಂ .

ತಥಾ, (೨) ತಿರ್ಯಕ್ಪ್ರಚಯಕೋ ಊ ರ್ಧ್ವಪ್ರಚಯಪನೇಕಾ ಪ್ರಸಂಗ ಆತಾ ಹೈ . ವಹ ಇಸಪ್ರಕಾರ ಹೈ ಕಿ : — ಪ್ರಥಮ, ಕಾಲದ್ರವ್ಯ ಏಕ ಪ್ರದೇಶಸೇ ವರ್ತೇ, ಫಿ ರ ದೂಸರೇ ಪ್ರದೇಶಸೇ ವರ್ತೇ ಔರ ಫಿ ರ ಅನ್ಯಪ್ರದೇಶಸೇ ವರ್ತೇ (ಐಸಾ ಪ್ರಸಂಗ ಆತಾ ಹೈ ) ಇಸಪ್ರಕಾರ ತಿರ್ಯಕ್ಪ್ರಚಯ ಊ ರ್ಧ್ವಪ್ರಚಯ ಬನಕರ ದ್ರವ್ಯಕೋ ಪ್ರದೇಶಮಾತ್ರ ಸ್ಥಾಪಿತ ಕರತಾ ಹೈ . (ಅರ್ಥಾತ್ ತಿರ್ಯಕ್ಪ್ರಚಯ ಹೀ ಊ ರ್ಧ್ವಪ್ರಚಯ ಹೈ, ಐಸಾ ಮಾನನೇಕಾ ಪ್ರಸಂಗ ಆತಾ ಹೈ, ಇಸಲಿಯೇ ದ್ರವ್ಯಪ್ರದೇಶಮಾತ್ರ ಹೀ ಸಿದ್ಧ ಹೋತಾ ಹೈ .) ಇಸಲಿಯೇ ತಿರ್ಯಕ್ಪ್ರಚಯಕೋ ಊ ರ್ಧ್ವಪ್ರಚಯಪನಾ ನ ಮಾನನೇ (ಚಾಹನೇ)ವಾಲೇಕೋ ಪ್ರಥಮ ಹೀ ಕಾಲದ್ರವ್ಯಕೋ ಪ್ರದೇಶಮಾತ್ರ ನಿಶ್ಚಿತ ಕರನಾ ಚಾಹಿಯೇ ..೧೪೪..

ಹುಏ, ಆತ್ಮಾಕೋ ಅತ್ಯನ್ತ ವಿಭಕ್ತ (ಭಿನ್ನ) ಕರನೇಕೇ ಲಿಯೇ ವ್ಯವಹಾರಜೀವತ್ವಕೇ ಹೇತುಕಾ ವಿಚಾರ ಕರತೇ ಹೈಂ : –