Page 148 of 513
PDF/HTML Page 181 of 546
single page version

തത്ത്വതഃ സമസ്തമപി വസ്തുജാതം പരിച്ഛിന്ദതഃ ക്ഷീയത ഏവാതത്ത്വാഭിനിവേശസംസ്കാരകാരീ മോഹോ- പചയഃ . അതോ ഹി മോഹക്ഷപണേ പരമം ശബ്ദബ്രഹ്മോപാസനം ഭാവജ്ഞാനാവഷ്ടമ്ഭദൃഢീകൃതപരിണാമേന സമ്യഗധീയമാനമുപായാന്തരമ് ..൮൬..

അബ, ജിനേന്ദ്രകേ ശബ്ദ ബ്രഹ്മമേം അര്ഥോംകീ വ്യവസ്ഥാ (-പദാര്ഥോംകീ സ്ഥിതി) കിസ പ്രകാര ഹൈ സോ വിചാര കരതേ ഹൈം : —

അന്വയാര്ഥ : — [ദ്രവ്യാണി ] ദ്രവ്യ, [ഗുണാഃ] ഗുണ [തേഷാം പര്യായാഃ ] ഔര ഉനകീ പര്യായേം [അര്ഥസംജ്ഞയാ ] ‘അര്ഥ’ നാമസേ [ഭണിതാഃ ] കഹീ ഗഈ ഹൈം . [തേഷു ] ഉനമേം, [ഗുണപര്യായാണാമ് ആത്മാ ദ്രവ്യമ് ] ഗുണ -പര്യായോംകാ ആത്മാ ദ്രവ്യ ഹൈ (ഗുണ ഔര പര്യായോംകാ സ്വരൂപ -സത്ത്വ ദ്രവ്യ ഹീ ഹൈ, വേ ഭിന്ന വസ്തു നഹീം ഹൈം) [ ഇതി ഉപദേശഃ ] ഇസപ്രകാര (ജിനേന്ദ്രകാ) ഉപദേശ ഹൈ ..൮൭.. ൧. തത്ത്വതഃ = യഥാര്ഥ സ്വരൂപസേ . ൨. അതത്ത്വ – അഭിനിവേശ = യഥാര്ഥ വസ്തുസ്വരൂപസേ വിപരീത അഭിപ്രായ .

ദ്രവ്യോ, ഗുണോ നേ പര്യയോ സൌ ‘അര്ഥ’ സംജ്ഞാഥീ കഹ്യാം; ഗുണ -പര്യയോനോ ആതമാ ഛേ ദ്രവ്യ ജിന – ഉപദേശമാം. ൮൭.

Page 149 of 513
PDF/HTML Page 182 of 546
single page version

ദ്രവ്യാണി ച ഗുണാശ്ച പര്യായാശ്ച അഭിധേയഭേദേപ്യഭിധാനാഭേദേന അര്ഥാഃ . തത്ര ഗുണ- പര്യായാനിയ്രതി ഗുണപര്യായൈരര്യന്ത ഇതി വാ അര്ഥാ ദ്രവ്യാണി, ദ്രവ്യാണ്യാശ്രയത്വേനേയ്രതി ദ്രവ്യൈരാശ്രയ- ഭൂതൈരര്യന്ത ഇതി വാ അര്ഥാ ഗുണാഃ, ദ്രവ്യാണി ക്രമപരിണാമേനേയ്രതി ദ്രവ്യൈഃ ക്രമപരിണാമേനാര്യന്ത ഇതി വാ അര്ഥാഃ പര്യായാഃ . യഥാ ഹി സുവര്ണം പീതതാദീന് ഗുണാന് കുണ്ഡലാദീംശ്ച പര്യായാനിയര്തി തൈരര്യമാണം വാ അര്ഥോ ദ്രവ്യസ്ഥാനീയം, യഥാ ച സുവര്ണമാശ്രയത്വേനേയ്രതി തേനാശ്രയഭൂതേനാര്യമാണാ വാ അര്ഥാഃ തഥാഹി — അത്രൈവ ദേഹേ നിശ്ചയനയേന ശുദ്ധബുദ്ധൈകസ്വഭാവഃ പരമാത്മാസ്തി . കസ്മാദ്ധേതോഃ . നിര്വികാരസ്വസംവേദന- പ്രത്യക്ഷത്വാത് സുഖാദിവത് ഇതി, തഥൈവാന്യേപി പദാര്ഥാ യഥാസംഭവമാഗമാഭ്യാസബലോത്പന്നപ്രത്യക്ഷേണാനുമാനേന വാ ജ്ഞായന്തേ . തതോ മോക്ഷാര്ഥിനാ ഭവ്യേനാഗമാഭ്യാസഃ കര്തവ്യ ഇതി താത്പര്യമ് ..൮൬.. അഥ ദ്രവ്യഗുണപര്യായാ- ണാമര്ഥസംജ്ഞാം കഥയതി — ദവ്വാണി ഗുണാ തേസിം പജ്ജായാ അട്ഠസണ്ണയാ ഭണിയാ ദ്രവ്യാണി ഗുണാസ്തേഷാം ദ്രവ്യാണാം പര്യായാശ്ച ത്രയോപ്യര്ഥസംജ്ഞയാ ഭണിതാഃ കഥിതാ അര്ഥസംജ്ഞാ ഭവന്തീത്യര്ഥഃ . തേസു തേഷു ത്രിഷു ദ്രവ്യഗുണപര്യായേഷു മധ്യേ ഗുണപജ്ജയാണം അപ്പാ ഗുണപര്യായാണാം സംബംധീ ആത്മാ സ്വഭാവഃ . കഃ ഇതി പൃഷ്ടേ . ദവ്വ ത്തി ഉവദേസോ ദ്രവ്യമേവ സ്വഭാവ ഇത്യുപദേശഃ, അഥവാ ദ്രവ്യസ്യ കഃ സ്വഭാവ ഇതി പൃഷ്ടേ ഗുണപര്യായാണാമാത്മാ

ടീകാ : — ദ്രവ്യ, ഗുണ ഔര പര്യായോംമേം അഭിധേയഭേദ ഹോനേ പര ഭീ അഭിധാനകാ അഭേദ ഹോനേസേ വേ ‘അര്ഥ’ ഹൈം [അര്ഥാത് ദ്രവ്യോം, ഗുണോം ഔര പര്യായോംമേം വാച്യകാ ഭേദ ഹോനേ പര ഭീ വാചകമേം ഭേദ ന ദംഖേം തോ ‘അര്ഥ’ ഐസേ ഏക ഹീ വാചക (-ശബ്ദ) സേ യേ തീനോം പഹിചാനേ ജാതേ ഹൈം ] . ഉസമേം (ഇന ദ്രവ്യോം, ഗുണോം ഔര പര്യായോംമേംസേ), ജോ ഗുണോംകോ ഔര പര്യായോംകോ പ്രാപ്ത കരതേ ഹൈം — പഹു ചതേ ഹൈം അഥവാ ജോ ഗുണോം ഔര പര്യായോംകേ ദ്വാരാ പ്രാപ്ത കിയേ ജാതേ ഹൈ — പഹു ചേ ജാതേ ഹൈം ഐസേ ൧‘അര്ഥ’ വേ ദ്രവ്യ ഹൈം, ജോ ദ്രവ്യോംകോ ആശ്രയകേ രൂപമേം പ്രാപ്ത കരതേ ഹൈം — പഹു ചതേ ഹൈം – അഥവാ ജോ ആശ്രയഭൂത ദ്രവ്യോംകേ ദ്വാരാ പ്രാപ്ത കിയേ ജാതേ ഹൈം — പഹു ചേ ജാതേ ഹൈം ഐസേ ‘അര്ഥ’ വേ ഗുണ ഹൈം, ജോ ദ്രവ്യോംകോ ക്രമപരിണാമസേ പ്രാപ്ത കരതേ

പ്രാപ്ത കിയേ ജാതേ ഹൈം — പഹു ചേ ജാതേ ഹൈം ഐസേ ‘അര്ഥ’ വേ പര്യായ ഹൈ .

ജൈസേ ദ്രവ്യസ്ഥാനീയ (-ദ്രവ്യകേ സമാന, ദ്രവ്യകേ ദൃഷ്ടാന്തരൂപ) സുവര്ണ, പീലാപന ഇത്യാദി ഗുണോംകോ ഔര കുണ്ഡല ഇത്യാദി പര്യായോംകോ പ്രാപ്ത കരതാ ഹൈ – പഹു ചതാ ഹൈ അഥവാ (സുവര്ണ) ഉനകേ ദ്വാരാ (-പീലാപനാദി ഗുണോം ഔര കുണ്ഡലാദി പര്യായോം ദ്വാരാ) പ്രാപ്ത കിയാ ജാതാ ഹൈ — പഹു ചാ ജാതാ ഹൈ ഇസലിയേ ദ്രവ്യസ്ഥാനീയ സുവര്ണ ‘അര്ഥ’ ഹൈ, ജൈസേ പീലാപന ഇത്യാദി ഗുണ സുവര്ണകോ ആശ്രയകേ രൂപമേം പ്രാപ്ത കരതേ ഹൈം — പഹു ചതേ ഹൈം അഥവാ (വേ) ആശ്രയഭൂത സുവര്ണകേ ദ്വാരാ പ്രാപ്ത കിയേ ജാതേ ഹൈം — പഹു ചേ ജാതേ ഹൈം ഇസലിയേ പീലാപന ഇത്യാദി ഗുണ ‘അര്ഥ’ ഹൈം; ഔര ജൈസേ കുണ്ഡല ഇത്യാദി പര്യായേം സുവര്ണകോ ൧. ‘ഋ’ ധാതുമേംസേ ‘അര്ഥ’ ശബ്ദ ബനാ ഹൈ . ‘ഋ’ അര്ഥാത് പാനാ, പ്രാപ്ത കരനാ, പഹു ചനാ, ജാനാ . ‘അര്ഥ’ അര്ഥാത്

Page 150 of 513
PDF/HTML Page 183 of 546
single page version

പീതതാദയോ ഗുണാഃ, യഥാ ച സുവര്ണം ക്രമപരിണാമേനേയ്രതി തേന ക്രമപരിണാമേനാര്യമാണാ വാ അര്ഥാഃ കുണ്ഡലാദയഃ പര്യായാഃ . ഏവമന്യത്രാപി . യഥാ ചൈതേഷു സുവര്ണപീതതാദിഗുണകുണ്ഡലാദിപര്യായേഷു പീതതാദിഗുണകുണ്ഡലാദിപര്യായാണാം സുവര്ണാദപൃഥഗ്ഭാവാത് സുവര്ണമേവാത്മാ തഥാ ച തേഷു ദ്രവ്യഗുണപര്യായേഷു ഗുണപര്യായാണാം ദ്രവ്യാദപൃഥഗ്ഭാവാദ്ദ്രവ്യമേവാത്മാ ..൮൭.. ഏവ സ്വഭാവ ഇതി . അഥ വിസ്തരഃ — അനന്തജ്ഞാനസുഖാദിഗുണാന് തഥൈവാമൂര്തത്വാതീന്ദ്രിയത്വസിദ്ധത്വാദിപര്യായാംശ്ച ഇയര്തി ഗച്ഛതി പരിണമത്യാശ്രയതി യേന കാരണേന തസ്മാദര്ഥോ ഭണ്യതേ . കിമ് . ശുദ്ധാത്മദ്രവ്യമ് . തച്ഛുദ്ധാത്മദ്രവ്യമാധാരഭൂതമിയ്രതി ഗച്ഛന്തി പരിണമന്ത്യാശ്രയന്തി യേന കാരണേന തതോര്ഥാ ഭണ്യന്തേ . കേ തേ . ജ്ഞാനത്വസിദ്ധത്വാദിഗുണപര്യായാഃ . ജ്ഞാനത്വസിദ്ധത്വാദിഗുണപര്യായാണാമാത്മാ സ്വഭാവഃ ക ഇതി പൃഷ്ടേ ശുദ്ധാത്മ- ക്രമപരിണാമസേ പ്രാപ്ത കരതീ ഹൈം — പഹു ചതീ ഹൈം അഥവാ (വേ) സുവര്ണകേ ദ്വാരാ ക്രമപരിണാമസേ പ്രാപ്ത കീ ജാതീ ഹൈം — പഹു ചീ ജാതീ ഹൈം ഇസലിയേ കുണ്ഡല ഇത്യാദി പര്യായേം ‘അര്ഥ’ ഹൈം; ഇസീപ്രകാര ൧അന്യത്ര ഭീ ഹൈ, (ഇസ ദൃഷ്ടാന്തകീ ഭാ തി സര്വ ദ്രവ്യ -ഗുണ -പര്യായോംമേം ഭീ സമഝനാ ചാഹിയേ) .

ഔര ജൈസേ ഇന സുവര്ണ, പീലാപന ഇത്യാദി ഗുണ ഔര കുണ്ഡല ഇത്യാദി പര്യായോംമേം (-ഇന തീനോംമേം, പീലാപന ഇത്യാദി ഗുണോംകാ ഔര കുണ്ഡല പര്യായോംകാ) സുവര്ണസേ അപൃഥക്ത്വ ഹോനേസേ ഉനകാ (-പീലാപന ഇത്യാദി ഗുണോംകാ ഔര കുണ്ഡല ഇത്യാദി പര്യായോംകാ) സുവര്ണ ഹീ ആത്മാ ഹൈ, ഉസീപ്രകാര ഉന ദ്രവ്യ -ഗുണ -പര്യായോംമേം ഗുണ -പര്യായോംകാ ദ്രവ്യസേ അപൃഥക്ത്വ ഹോനേസേ ഉനകാ ദ്രവ്യ ഹീ ആത്മാ ഹൈ (അര്ഥാത് ദ്രവ്യ ഹീ ഗുണ ഔര പര്യായോംകാ ആത്മാ -സ്വരൂപ -സര്വസ്വ -സത്യ ഹൈ) .

ഭാവാര്ഥ : — ൮൬വീം ഗാഥാമേം കഹാ ഹൈ കി ജിനശാസ്ത്രോംകാ സമ്യക് അഭ്യാസ മോഹക്ഷയകാ ഉപായ ഹൈ . യഹാ സംക്ഷേപമേം യഹ ബതായാ ഹൈ കി ഉന ജിനശാസ്ത്രോംമേം പദാര്ഥോംകീ വ്യവസ്ഥാ കിസപ്രകാര കഹീ ഗഈ ഹൈ . ജിനേന്ദ്രദേവനേ കഹാ കി — അര്ഥ (പദാര്ഥ) അര്ഥാത് ദ്രവ്യ, ഗുണ ഔര പര്യായ . ഇസകേ അതിരിക്ത വിശ്വമേം ദൂസരാ കുഛ നഹീം ഹൈ, ഔര ഇന തീനോംമേം ഗുണ ഔര പര്യായോംകാ ആത്മാ (-ഉസകാ സര്വസ്വ) ദ്രവ്യ ഹീ ഹൈ . ഐസാ ഹോനേസേ കിസീ ദ്രവ്യകേ ഗുണ ഔര പര്യായ അന്യ ദ്രവ്യകേ ഗുണ ഔര പര്യായരൂപ കിംചിത് മാത്ര നഹീം ഹോതേ, സമസ്ത ദ്രവ്യ അപനേ -അപനേ ഗുണ ഔര പര്യായോംമേം രഹതേ ഹൈം . — ഐസീ പദാര്ഥോംകീ സ്ഥിതി മോഹക്ഷയകേ നിമിത്തഭൂത പവിത്ര ജിനശാസ്ത്രോംമേം കഹീ ഹൈ ..൮൭.. ൧ ജൈസേ സുവര്ണ, പീലാപന ആദികോ ഔര കുണ്ഡല ആദികോ പ്രാപ്ത കരതാ ഹൈ അഥവാ പീലാപന ആദി ഔര കുണ്ഡല

Page 151 of 513
PDF/HTML Page 184 of 546
single page version

അഥൈവം മോഹക്ഷപണോപായഭൂതജിനേശ്വരോപദേശലാഭേപി പുരുഷകാരോര്ഥക്രിയാകാരീതി പൌരുഷം വ്യാപാരയതി —

ഇഹ ഹി ദ്രാഘീയസി സദാജവംജവപഥേ കഥമപ്യമും സമുപലഭ്യാപി ജൈനേശ്വരം നിശിതതര- വാരിധാരാപഥസ്ഥാനീയമുപദേശം യ ഏവ മോഹരാഗദ്വേഷാണാമുപരി ദൃഢതരം നിപാതയതി സ ഏവ നിഖില- ദ്രവ്യമേവ സ്വഭാവഃ, അഥവാ ശുദ്ധാത്മദ്രവ്യസ്യ കഃ സ്വഭാവ ഇതി പൃഷ്ടേ പൂര്വോക്തഗുണപര്യായാ ഏവ . ഏവം ശേഷദ്രവ്യഗുണപര്യായാണാമപ്യര്ഥസംജ്ഞാ ബോദ്ധവ്യേത്യര്ഥഃ ..൮൭.. അഥ ദുര്ലഭജൈനോപദേശം ലബ്ധ്വാപി യ ഏവ മോഹരാഗ- ദ്വേഷാന്നിഹന്തി സ ഏവാശേഷദുഃഖക്ഷയം പ്രാപ്നോതീത്യാവേദയതി — ജോ മോഹരാഗദോസേ ണിഹണദി യ ഏവ മോഹരാഗ- ദ്വേഷാന്നിഹന്തി . കിം കൃത്വാ . ഉപലബ്ഭ ഉപലഭ്യ പ്രാപ്യ . കമ് . ജോണ്ഹമുവദേസം ജൈനോപദേശമ് . സോ സവ്വദുക്ഖമോക്ഖം പാവദി സ സര്വദുഃഖമോക്ഷം പ്രാപ്നോതി . കേന . അചിരേണ കാലേണ സ്തോക കാലേനേതി . തദ്യഥാ – ഏകേന്ദ്രിയവികലേന്ദ്രിയ- പഞ്ചേന്ദ്രിയാദിദുര്ലഭപരംപരയാ ജൈനോപദേശം പ്രാപ്യ മോഹരാഗദ്വേഷവിലക്ഷണം നിജശുദ്ധാത്മനിശ്ചലാനുഭൂതിലക്ഷണം

അബ, ഇസപ്രകാര മോഹക്ഷയകേ ഉപായഭൂത ജിനേശ്വരകേ ഉപദേശകീ പ്രാപ്തി ഹോനേ പര ഭീ പുരുഷാര്ഥ ൧അര്ഥക്രിയാകാരീ ഹൈ ഇസലിയേ പുരുഷാര്ഥ കരതാ ഹൈം : —

അന്വയാര്ഥ : — [യഃ ] ജോ [ജൈനം ഉപദേശം ] ജിനേന്ദ്രകേ ഉപദേശകോ [ഉപലഭ്യ ] പ്രാപ്ത കരകേ [മോഹരാഗദ്വേഷാന് ] മോഹ -രാഗ -ദ്വേഷകോ [നിഹംതി ] ഹനതാ ഹൈ, [സഃ ] വഹ [അചിരേണ കാലേന ] അല്പ കാലമേം [സര്വദുഃഖമോക്ഷം പ്രാപ്നോതി ] സര്വ ദുഃഖോംസേ മുക്ത ഹോ ജാതാ ഹൈ ..൮൮..

ടീകാ : — ഇസ അതി ദീര്ധ, സദാ ഉത്പാതമയ സംസാരമാര്ഗമേം കിസീ ഭീ പ്രകാരസേ ജിനേന്ദ്രദേവകേ ഇസ തീക്ഷ്ണ അസിധാരാ സമാന ഉപദേശകോ പ്രാപ്ത കരകേ ഭീ ജോ മോഹ -രാഗ -ദ്വേഷ പര അതി ദൃഢതാ പൂര്വക ഉസകാ പ്രഹാര കരതാ ഹൈ വഹീ ഹാഥമേം തലവാര ലിയേ ഹുഏ മനുഷ്യകീ ഭാ തി ശീഘ്ര ഹീ സമസ്ത ദുഃഖോംസേ പരിമുക്ത ഹോതാ ഹൈ; അന്യ (കോഈ) വ്യാപാര (പ്രയത്ന; ക്രിയാ) സമസ്ത ദുഃഖോംസേ ൧. അര്ഥക്രിയാകാരീ = പ്രയോജനഭൂത ക്രിയാകാ (സര്വദുഃഖപരിമോക്ഷകാ) കരനേവാലാ .

ജേ പാമീ ജിന -ഉപദേശ ഹണതോ രാഗ -ദ്വേഷ -വിമോഹനേ, തേ ജീവ പാമേ അല്പ കാലേ സര്വദുഃഖവിമോക്ഷനേ. ൮൮.

Page 152 of 513
PDF/HTML Page 185 of 546
single page version

ദുഃഖപരിമോക്ഷം ക്ഷിപ്രമേവാപ്നോതി, നാപരോ വ്യാപാരഃ കരവാലപാണിരിവ . അത ഏവ സര്വാരമ്ഭേണ മോഹ- ക്ഷപണായ പുരുഷകാരേ നിഷീദാമി ..൮൮..

അബ, സ്വ -പരകേ വിവേകകീ (-ഭേദജ്ഞാനകീ) സിദ്ധിസേ ഹീ മോഹകാ ക്ഷയ ഹോ സകതാ ഹൈ, ഇസലിയേ സ്വ -പരകേ വിഭാഗകീ സിദ്ധികേ ലിയേ പ്രയത്ന കരതേ ഹൈം : —

അന്വയാര്ഥ : — [യഃ ] ജോ [നിശ്ചയതഃ ] നിശ്ചയസേ [ജ്ഞാനാത്മകം ആത്മാനം ] ജ്ഞാനാത്മക ഐസേ അപനേകോ [ച ] ഔര [പരം ] പരകോ [ദ്രവ്യത്വേന അഭിസംബദ്ധമ് ] നിജ നിജ ദ്രവ്യത്വസേ സംബദ്ധ (-സംയുക്ത) [യദി ജാനാതി ] ജാനതാ ഹൈ, [സഃ ] വഹ [മോഹ ക്ഷയം കരോതി ] മോഹകാ ക്ഷയ കരതാ ഹൈ ..൮൯..

ജേ ജ്ഞാനരൂപ നിജ ആത്മനേ, പരനേ വളീ നിശ്ചയ വഡേ ദ്രവ്യത്വഥീ സംബദ്ധ ജാണേ, മോഹനോ ക്ഷയ തേ കരേ. ൮൯.

Page 153 of 513
PDF/HTML Page 186 of 546
single page version

യ ഏവ സ്വകീയേന ചൈതന്യാത്മകേന ദ്രവ്യത്വേനാഭിസംബദ്ധമാത്മാനം പരം ച പരകീയേന യഥോചിതേന ദ്രവ്യത്വേനാഭിസംബദ്ധമേവ നിശ്ചയതഃ പരിച്ഛിനത്തി, സ ഏവ സമ്യഗവാപ്തസ്വപരവിവേകഃ സകലം മോഹം ക്ഷപയതി . അതഃ സ്വപരവിവേകായ പ്രയതോസ്മി ..൮൯..

മാത്മാനം ജാനാതി യദി . കഥംഭൂതമ് . സ്വകീയശുദ്ധചൈതന്യദ്രവ്യത്വേനാഭിസംബദ്ധം, ന കേവലമാത്മാനമ്, പരം ച യഥോചിതചേതനാചേതനപരകീയദ്രവ്യത്വേനാഭിസംബദ്ധമ് . കസ്മാത് . ണിച്ഛയദോ നിശ്ചയതഃ നിശ്ചയനയാനുകൂലം

ടീകാ : — ജോ നിശ്ചയസേ അപനേകോ സ്വകീയ (അപനേ) ചൈതന്യാത്മക ദ്രവ്യത്വസേ സംബദ്ധ (-സംയുക്ത) ഔര പരകോ പരകീയ (ദൂസരേകേ) ൧യഥോചിത ദ്രവ്യത്വസേ സംബദ്ധ ജാനതാ ഹൈ, വഹീ (ജീവ), ജിസനേ കി സമ്യക്ത്വരൂപസേ സ്വ -പരകേ വിവേകകോ പ്രാപ്ത കിയാ ഹൈ, സമ്പൂര്ണ മോഹകാ ക്ഷയ കരതാ ഹൈ . ഇസലിയേ മൈം സ്വ -പരകേ വിവേകകേ ലിയേ പ്രയത്നശീല ഹൂ ..൮൯..

അബ, സബ പ്രകാരസേ സ്വപരകേ വിവേകകീ സിദ്ധി ആഗമസേ കരനേ യോഗ്യ ഹൈ, ഐസാ ഉപസംഹാര കരതേ ഹൈം : —

അന്വയാര്ഥ : — [തസ്മാത് ] ഇസലിയേ (സ്വ -പരകേ വിവേകസേ മോഹകാ ക്ഷയ കിയാ ജാ സകതാ ഹൈ ഇസലിയേ) [യദി ] യദി [ആത്മാ ] ആത്മാ [ആത്മനഃ ] അപനീ [നിര്മോഹം ] നിര്മോഹതാ [ഇച്ഛതി ] ചാഹതാ ഹോ തോ [ജിനമാര്ഗാത് ] ജിനമാര്ഗസേ [ഗുണൈഃ ] ഗുണോംകേ ദ്വാരാ [ദ്രവ്യേഷു ] ദ്രവ്യോംമേം [ ആത്മാനം പരം ച ] സ്വ ഔര പരകോ [അഭിഗച്ഛതു ] ജാനോ (അര്ഥാത് ജിനാഗമകേ ദ്വാരാ വിശേഷ ഗുണോംസേ ഐസാ വിവേക കരോ കി – അനന്ത ദ്രവ്യോംമേംസേ യഹ സ്വ ഹൈ ഔര യഹ പര ഹൈ) ..൯൦.. ൧. യഥോചിത = യഥായോഗ്യ – ചേതന യാ അചേതന (പുദ്ഗലാദി ദ്രവ്യ പരകീയ അചേതന ദ്രവ്യത്വസേ ഔര അന്യ ആത്മാ

Page 154 of 513
PDF/HTML Page 187 of 546
single page version

ഇഹ ഖല്വാഗമനിഗദിതേഷ്വനന്തേഷു ഗുണേഷു കൈശ്ചിദ് ഗുണൈരന്യയോഗവ്യവച്ഛേദകതയാസാധാരണ- താമുപാദായ വിശേഷണതാമുപഗതൈരനന്തായാം ദ്രവ്യസംതതൌ സ്വപരവിവേകമുപഗച്ഛന്തു മോഹപ്രഹാണപ്രവണബുദ്ധയോ ലബ്ധവര്ണാഃ . തഥാഹി – യദിദം സദകാരണതയാ സ്വതഃസിദ്ധമന്തര്ബഹിര്മുഖപ്രകാശശാലിതയാ സ്വപര- പരിച്ഛേദകം മദീയം മമ നാമ ചൈതന്യമഹമനേന തേന സമാനജാതീയമസമാനജാതീയം വാ ദ്രവ്യമന്യദ- പഹായ മമാത്മന്യേവ വര്തമാനേനാത്മീയമാത്മാനം സകലത്രികാലകലിതധ്രൌവ്യം ദ്രവ്യം ജാനാമി . ഏവം ഭേദജ്ഞാനമാശ്രിത്യ . ജോ യഃ കര്താ സോ സ മോഹക്ഖയം കുണദി നിര്മോഹപരമാനന്ദൈകസ്വഭാവശുദ്ധാത്മനോ വിപരീതസ്യ മോഹസ്യ ക്ഷയം കരോതീതി സൂത്രാര്ഥഃ ..൮൯.. അഥ പൂര്വസൂത്രേ യദുക്തം സ്വപരഭേദവിജ്ഞാനം തദാഗമതഃ സിദ്ധയതീതി പ്രതിപാദയതി — തമ്ഹാ ജിണമഗ്ഗാദോ യസ്മാദേവം ഭണിതം പൂര്വം സ്വപരഭേദവിജ്ഞാനാദ് മോഹക്ഷയോ ഭവതി, തസ്മാത്കാരണാജ്ജിനമാര്ഗാജ്ജിനാഗമാത് ഗുണേഹിം ഗുണൈഃ ആദം ആത്മാനം, ന കേവലമാത്മാനം പരം ച പരദ്രവ്യം ച . കേഷു മധ്യേ . ദവ്വേസു ശുദ്ധാത്മാദിഷഡ്ദ്രവ്യേഷു അഭിഗച്ഛദു അഭിഗച്ഛതു ജാനാതു . യദി കിമ് . ണിമ്മോഹം ഇച്ഛദി ജദി നിര്മോഹഭാവമിച്ഛതി യദി ചേത് . സ കഃ . അപ്പാ ആത്മാ . കസ്യ സംബന്ധിത്വേന .

ടീകാ : — മോഹകാ ക്ഷയ കരനേകേ പ്രതി ൧പ്രവണ ബുദ്ധിവാലേ ബുധജന ഇസ ജഗതമേം ആഗമമേം കഥിത അനന്ത ഗുണോംമേംസേ കിന്ഹീം ഗുണോംകേ ദ്വാരാ — ജോ ഗുണ ൨അന്യകേ സാഥ യോഗ രഹിത ഹോനേസേ അസാധാരണതാ ധാരണ കരകേ വിശേഷത്വകോ പ്രാപ്ത ഹുഏ ഹൈം ഉനകേ ദ്വാരാ — അനന്ത ദ്രവ്യപരമ്പരാമേം സ്വ- പരകേ വിവേകകോ പ്രാപ്ത കരോ . (അര്ഥാത് മോഹകാ ക്ഷയ കരനേകേ ഇച്ഛുക പംഡിതജന ആഗമ കഥിത അനന്ത ഗുണോംമേംസേ അസാധാരണ ഔര ഭിന്നലക്ഷണഭൂത ഗുണോംകേ ദ്വാരാ അനന്ത ദ്രവ്യ പരമ്പരാമേം ‘യഹ സ്വദ്രവ്യ ഹൈം ഔര യഹ പരദ്രവ്യ ഹൈം’ ഐസാ വിവേക കരോ), ജോകി ഇസപ്രകാര ഹൈം : —

൩സത് ഔര ൪അകാരണ ഹോനേസേ സ്വതഃസിദ്ധ, അന്തര്മുഖ ഔര ബഹിര്മുഖ പ്രകാശവാലാ ഹോനേസേ സ്വ -പരകാ ജ്ഞായക – ഐസാ ജോ യഹ, മേരേ സാഥ സമ്ബന്ധവാലാ, മേരാ ചൈതന്യ ഹൈ ഉസകേ ദ്വാരാ — ജോ (ചൈതന്യ) സമാനജാതീയ അഥവാ അസമാനജാതീയ അന്യ ദ്രവ്യകോ ഛോഡകര മേരേ ആത്മാമേം ഹീ വര്തതാ ഹൈ ഉസകേ ദ്വാരാ — മൈം അപനേ ആത്മാകോ ൫സകല -ത്രികാലമേം ധ്രുവത്വകാ ധാരക ദ്രവ്യ ജാനതാ ഹൂ . ഇസപ്രകാര പൃഥക്രൂപസേ വര്തമാന സ്വലക്ഷണോംകേ ദ്വാരാ — ജോ അന്യ ദ്രവ്യകോ ഛോഡകര ഉസീ ദ്രവ്യമേം ൧. പ്രവണ = ഢലതീ ഹുഈ; അഭിമുഖ; രത . ൨. കിതനേ ഹീ ഗുണ അന്യ ദ്രവ്യോംകേ സാഥ സമ്ബന്ധ രഹിത ഹോനേസേ അര്ഥാത് അന്യ ദ്രവ്യോംമേം ന ഹോനേസേ അസാധാരണ ഹൈം ഔര

ഇസലിയേ വിശേഷണഭൂത – ഭിന്ന ലക്ഷണഭൂത ഹൈ; ഉസകേ ദ്വാരാ ദ്രവ്യോംകീ ഭിന്നതാ നിശ്ചിത കീ ജാ സകതീ ഹൈ . ൩. സത് = അസ്തിത്വവാലാ; സത്രൂപ; സത്താവാലാ . ൪. അകാരണ = ജിസകാ കോഈ കാരണ ന ഹോ ഐസാ അഹേതുക, (ചൈതന്യ സത് ഔര അഹേതുക ഹോനേസേ സ്വയംസേ സിദ്ധ ഹൈ .) ൫. സകല = പൂര്ണ, സമസ്ത, നിരവശേഷ (ആത്മാ കോഈ കാലകോ ബാകീ രഖേ ബിനാ സംപൂര്ണ തീനോം കാല ധ്രുവ രഹതാ

Page 155 of 513
PDF/HTML Page 188 of 546
single page version

പൃഥക്ത്വവൃത്തസ്വലക്ഷണൈര്ദ്രവ്യമന്യദപഹായ തസ്മിന്നേവ ച വര്തമാനൈഃ സകലത്രികാലകലിതധ്രൌവ്യം ദ്രവ്യമാകാശം ധര്മമധര്മം കാലം പുദ്ഗലമാത്മാന്തരം ച നിശ്ചിനോമി . തതോ നാഹമാകാശം ന ധര്മോ നാധര്മോ ന ച കാലോ ന പുദ്ഗലോ നാത്മാന്തരം ച ഭവാമി; യതോമീഷ്വേകാപവരകപ്രബോധിതാനേക- ദീപപ്രകാശേഷ്വിവ സംഭൂയാവസ്ഥിതേഷ്വപി മച്ചൈതന്യം സ്വരൂപാദപ്രച്യുതമേവ മാം പൃഥഗവഗമയതി . ഏവമസ്യ നിശ്ചിതസ്വപരവിവേകസ്യാത്മനോ ന ഖലു വികാരകാരിണോ മോഹാംകു രസ്യ പ്രാദുര്ഭൂതിഃ സ്യാത് ..൯൦.. അപ്പണോ ആത്മന ഇതി . തഥാഹി — യദിദം മമ ചൈതന്യം സ്വപരപ്രകാശകം തേനാഹം കര്താ വിശുദ്ധജ്ഞാനദര്ശന- സ്വഭാവം സ്വകീയമാത്മാനം ജാനാമി, പരം ച പുദ്ഗലാദിപഞ്ചദ്രവ്യരൂപം ശേഷജീവാന്തരം ച പരരൂപേണ ജാനാമി, തതഃ കാരണാദേകാപവരക പ്രബോധിതാനേകപ്രദീപപ്രകാശേഷ്വിവ സംഭൂയാവസ്ഥിതേഷ്വപി സര്വദ്രവ്യേഷു മമ സഹജശുദ്ധ- ചിദാനന്ദൈകസ്വഭാവസ്യ കേനാപി സഹ മോഹോ നാസ്തീത്യഭിപ്രായഃ ..൯൦.. ഏവം സ്വപരപരിജ്ഞാനവിഷയേ മൂഢത്വ- നിരാസാര്ഥം ഗാഥാദ്വയേന ചതുര്ഥജ്ഞാനകണ്ഡികാ ഗതാ . ഇതി പഞ്ചവിംശതിഗാഥാഭിര്ജ്ഞാനകണ്ഡികാചതുഷ്ടയാഭിധാനോ ദ്വിതീയോധികാരഃ സമാപ്തഃ . അഥ നിര്ദോഷിപരമാത്മപ്രണീതപദാര്ഥശ്രദ്ധാനമന്തരേണ ശ്രമണോ ന ഭവതി, വര്തതേ ഹൈം ഉനകേ ദ്വാരാ — ആകാശ, ധര്മ, അധര്മ, കാല, പുദ്ഗല ഔര അന്യ ആത്മാകോ സകല ത്രികാലമേം ധ്രുവത്വ ധാരക ദ്രവ്യകേ രൂപമേം നിശ്ചിത കരതാ ഹൂ (ജൈസേ ചൈതന്യ ലക്ഷണകേ ദ്വാരാ ആത്മാകോ ധ്രുവ ദ്രവ്യകേ രൂപമേം ജാനാ, ഉസീപ്രകാര അവഗാഹഹേതുത്വ, ഗതിഹേതുത്വ ഇത്യാദി ലക്ഷണോംസേ – ജോ കി സ്വ- ലക്ഷ്യഭൂത ദ്രവ്യകേ അതിരിക്ത അന്യ ദ്രവ്യോംമേം നഹീം പായേ ജാതേ ഉനകേ ദ്വാരാ — ആകാശ ധര്മാസ്തികായ ഇത്യാദികോ ഭിന്ന -ഭിന്ന ധ്രുവ ദ്രവ്യോംകേ രൂപമേം ജാനതാ ഹൂ ) ഇസലിയേ മൈം ആകാശ നഹീം ഹൂ , മൈം ധര്മ നഹീം ഹൂ , അധര്മ നഹീം ഹൂ , കാല നഹീം ഹൂ , പുദ്ഗല നഹീം ഹൂ , ഔര ആത്മാന്തര നഹീം ഹൂ ; ക്യോംകി — മകാനകേ ൧ഏക കമരേമേം ജലായേ ഗയേ അനേക ദീപകോംകേ പ്രകാശോംകീ ഭാ തി യഹ ദ്രവ്യ ഇകട്ഠേ ഹോകര രഹതേ ഹുഏ ഭീ മേരാ ചൈതന്യ നിജസ്വരൂപസേ അച്യുത ഹീ രഹതാ ഹുആ മുഝേ പൃഥക് ബതലാതാ ഹൈ .

ഇസപ്രകാര ജിസനേ സ്വ -പരകാ വിവേക നിശ്ചിത കിയാ ഹൈ ഐസേ ഇസ ആത്മാകോ വികാരകാരീ മോഹാംകുരകാ പ്രാദുര്ഭാവ നഹീം ഹോതാ .

ഭാവാര്ഥ : — സ്വ -പരകേ വിവേകസേ മോഹകാ നാശ കിയാ ജാ സകതാ ഹൈ . വഹ സ്വ- പരകാ വിവേക, ജിനാഗമകേ ദ്വാരാ സ്വ -പരകേ ലക്ഷണോംകോ യഥാര്ഥതയാ ജാനകര കിയാ ജാ സകതാ ഹൈ ..൯൦.. ൧. ജൈസേ കിസീ ഏക കമരേമേം അനേക ദീപക ജലായേ ജായേം തോ സ്ഥൂലദൃഷ്ടിസേ ദേഖനേ പര ഉനകാ പ്രകാശ ഏക ദൂസരേമേം

Page 156 of 513
PDF/HTML Page 189 of 546
single page version

യോ ഹി നാമൈതാനി സാദൃശ്യാസ്തിത്വേന സാമാന്യമനുവ്രജന്ത്യപി സ്വരൂപാസ്തിത്വേനാശ്ലിഷ്ട- വിശേഷാണി ദ്രവ്യാണി സ്വപരാവച്ഛേദേനാപരിച്ഛിന്ദന്നശ്രദ്ദധാനോ വാ ഏവമേവ ശ്രാമണ്യേനാത്മാനം ദമയതി തസ്മാച്ഛുദ്ധോപയോഗലക്ഷണധര്മോപി ന സംഭവതീതി നിശ്ചിനോതി – സത്താസംബദ്ധേ മഹാസത്താസംബന്ധേന സഹിതാന് ഏദേ ഏതാന് പൂര്വോക്തശുദ്ധജീവാദിപദാര്ഥാന് . പുനരപി കിംവിശിഷ്ടാന് . സവിസേസേ വിശേഷസത്താവാന്തരസത്താ സ്വകീയ- സ്വകീയസ്വരൂപസത്താ തയാ സഹിതാന് ജോ ഹി ണേവ സാമണ്ണേ സദ്ദഹദി യഃ കര്താ ദ്രവ്യശ്രാമണ്യേ സ്ഥിതോപി ന ശ്രദ്ധത്തേ

അബ, ന്യായപൂര്വക ഐസാ വിചാര കരതേ ഹൈം കി – ജിനേന്ദ്രോക്ത അര്ഥോംകേ ശ്രദ്ധാന ബിനാ ധര്മലാഭ (ശുദ്ധാത്മഅനുഭവരൂപ ധര്മപ്രാപ്തി) നഹീം ഹോതാ —

അന്വയാര്ഥ : — [യഃ ഹി ] ജോ (ജീവ) [ശ്രാമണ്യേ ] ശ്രമണാവസ്ഥാമേം [ഏതാന് സത്താ- സംബദ്ധാന് സവിശേഷതാന് ] ഇന ൧സത്താസംയുക്ത ൨സവിശേഷ പദാര്ഥോംകീ [ന ഏവ ശ്രദ്ദധാതി ] ശ്രദ്ധാ നഹീം കരതാ, [സഃ ] വഹ [ശ്രമണഃ ന ] ശ്രമണ നഹീം ഹൈ; [തതഃ ധര്മഃ ന സംഭവതി ] ഉസസേ ധര്മകാ ഉദ്ഭവ നഹീം ഹോതാ (അര്ഥാത് ഉസ ശ്രമണാഭാസകേ ധര്മ നഹീം ഹോതാ .) ..൯൧..

ടീകാ : — ജോ (ജീവ) ഇന ദ്രവ്യോംകോ — കി ജോ (ദ്രവ്യ) ൩സാദൃശ്യ -അസ്തിത്വകേ ദ്വാരാ സമാനതാകോ ധാരണ കരതേ ഹുഏ സ്വരൂപ – അസ്തിത്വകേ ദ്വാരാ വിശേഷയുക്ത ഹൈം ഉന്ഹേം — സ്വ -പരകേ ഭേദപൂര്വക ന ജാനതാ ഹുആ ഔര ശ്രദ്ധാ ന കരതാ ഹുആ യോം ഹീ (ജ്ഞാന -ശ്രദ്ധാകേ ബിനാ) മാത്ര ശ്രമണതാസേ (ദ്രവ്യമുനിത്വസേ) ആത്മാകാ ദമന കരതാ ഹൈ വഹ വാസ്തവമേം ശ്രമണ നഹീം ഹൈ; ഇസലിയേ, ജൈസേ ജിസേ ൧. സത്താസംയുക്ത = അസ്തിത്വവാലേ . ൨. സവിശേഷ = വിശേഷസഹിത; ഭേദവാലേ; ഭിന്ന -ഭിന്ന . ൩. അസ്തിത്വ ദോ പ്രകാരകാ ഹൈ : — സാദൃശ്യ – അസ്തിത്വ ഔര സ്വരൂപ – അസ്തിത്വ . സാദൃശ്യ -അസ്തിത്വകീ അപേക്ഷാസേ

ശ്രാമണ്യമാം സത്താമയീ സവിശേഷ ആ ദ്രവ്യോ തണീ ശ്രദ്ധാ നഹി, തേ ശ്രമണ നാ; തേമാംഥീ ധര്മോദ്ഭവ നഹീം. ൯൧.

Page 157 of 513
PDF/HTML Page 190 of 546
single page version

സ ഖലു ന നാമ ശ്രമണഃ . യതസ്തതോപരിച്ഛിന്നരേണുകനകകണികാവിശേഷാദ്ധൂലിധാവകാത്കനകലാഭ ഇവ നിരുപരാഗാത്മതത്ത്വോപലമ്ഭലക്ഷണോ ധര്മോപലമ്ഭോ ന സംഭൂതിമനുഭവതി ..൯൧..

അഥ ‘ഉവസംപയാമി സമ്മം ജത്തോ ണിവ്വാണസംപത്തീ’ ഇതി പ്രതിജ്ഞായ ‘ചാരിത്തം ഖലു ധമ്മോ ധമ്മോ ജോ സോ സമോ ത്തി ണിദ്ദിട്ഠോ’ ഇതി സാമ്യസ്യ ധര്മത്വം നിശ്ചിത്യ ‘പരിണമദി ജേണ ദവ്വം തക്കാലം തമ്മയം തി പണ്ണത്തം, തമ്ഹാ ധമ്മപരിണദോ ആദാ ധമ്മോ മുണേയവ്വോ’ ഇതി യദാത്മനോ ഹി സ്ഫു ടം ണ സോ സമണോ നിജശുദ്ധാത്മരുചിരൂപനിശ്ചയസമ്യക്ത്വപൂര്വകപരമസാമായികസംയമലക്ഷണശ്രാമണ്യാ- ഭാവാത്സ ശ്രമണോ ന ഭവതി . ഇത്ഥംഭൂതഭാവശ്രാമണ്യാഭാവാത് തത്തോ ധമ്മോ ണ സംഭവദി തസ്മാത്പൂര്വോക്തദ്രവ്യ- ശ്രമണാത്സകാശാന്നിരുപരാഗശുദ്ധാത്മാനുഭൂതിലക്ഷണധര്മോപി ന സംഭവതീതി സൂത്രാര്ഥഃ ..൯൧.. അഥ ‘ഉവ- സംപയാമി സമ്മം’ ഇത്യാദി നമസ്കാരഗാഥായാം യത്പ്രതിജ്ഞാതം, തദനന്തരം ‘ചാരിത്തം ഖലു ധമ്മോ’ ഇത്യാദിസൂത്രേണ ചാരിത്രസ്യ ധര്മത്വം വ്യവസ്ഥാപിതമ് . അഥ ‘പരിണമദി ജേണ ദവ്വം’ ഇത്യാദിസൂത്രേണാത്മനോ ധര്മത്വം ഭണിത- രേതീ ഔര സ്വര്ണകണോംകാ അന്തര ജ്ഞാത നഹീം ഹൈ, ഉസേ ധൂലധോയേകോ – ഉസമേംസേ സ്വര്ണലാഭ നഹീം ഹോതാ, ഇസീപ്രകാര ഉസമേംസേ (-ശ്രമണാഭാസമേംസേ) ൧നിരുപരാഗ ആത്മതത്ത്വകീ ഉപലബ്ധി (പ്രാപ്തി) ലക്ഷണവാലേ ധര്മലാഭകാ ഉദ്ഭവ നഹീം ഹോതാ .

ഭാവാര്ഥ : — ജോ ജീവ ദ്രവ്യമുനിത്വകാ പാലന കരതാ ഹുആ ഭീ സ്വ -പരകേ ഭേദ സഹിത പദാര്ഥോംകീ ശ്രദ്ധാ നഹീം കരതാ, വഹ നിശ്ചയ സമ്യക്ത്വപൂര്വക പരമസാമായികസംയമരൂപ മുനിത്വകേ അഭാവകേ കാരണ മുനി നഹീം ഹൈ; ഇസലിയേ ജൈസേ ജിസേ രേതീ ഔര സ്വര്ണകണകാ വിവേക നഹീം ഹൈ ഐസേ ധൂലകോ ധോനേവാലേകോ, ചാഹേ ജിതനാ പരിശ്രമ കരനേ പര ഭീ, സ്വര്ണകീ പ്രാപ്തി നഹീം ഹോതീ, ഉസീപ്രകാര ജിസേ സ്വ ഔര പരകാ വിവേക നഹീം ഹൈ ഐസേ ഉസ ദ്രവ്യമുനികോ, ചാഹേ ജിതനീ ദ്രവ്യമുനിത്വകീ ക്രിയാഓംകാ കഷ്ട ഉഠാനേ പര ഭീ, ധര്മകീ പ്രാപ്തി നഹീം ഹോതീ ..൯൧..

൨‘ഉവസംപയാമി സമ്മം ജത്തോ ണിവ്വാണസംപത്തീ’ ഇസപ്രകാര (പാ ചവീം ഗാഥാമേം) പ്രതിജ്ഞാ കരകേ, ൩‘ചാരിത്തം ഖലു ധമ്മോ ധമ്മോ ജോ സോ സമോ ത്തി ണിദ്ദിട്ഠോ’ ഇസപ്രകാര (൭വീം ഗാഥാമേം) സാമ്യകാ ധര്മത്വ (സാമ്യ ഹീ ധര്മ ഹൈ) നിശ്ചിത കരകേ ൪‘പരിണമദി ജേണ ദവ്വം തക്കാലം തമ്മയം തി പണ്ണത്തം, തമ്ഹാ ധമ്മപരിണദോ ആദാ ധമ്മോ മുണേയവ്വോ’ ഇസപ്രകാര (൮വീം ഗാഥാമേം) ജോ ആത്മാകാ ധര്മത്വ ൧. നിരുപരാഗ = ഉപരാഗ (-മലിനതാ, വികാര) രഹിത . ൨. അര്ഥ – മൈം സാമ്യകോ പ്രാപ്ത കരതാ ഹൂ , ജിസസേ നിര്വാണകീ പ്രാപ്തി ഹോതീ ഹൈ . ൩. അര്ഥ – ചാരിത്ര വാസ്തവമേം ധര്മ ഹൈ ജോ ധര്മ ഹൈ വഹ സാമ്യ ഹൈ ഐസാ (ശാസ്ത്രോംമേം) കഹാ ഹൈ . ൪. അര്ഥ – ദ്രവ്യ ജിസ കാലമേം ജിസ ഭാവരൂപ പരിണമിത ഹോതാ ഹൈ ഉസ കാലമേം ഉസ -മയ ഹൈ ഐസാ (ജിനേന്ദ്രദേവനേ)

Page 158 of 513
PDF/HTML Page 191 of 546
single page version

ധര്മത്വമാസൂത്രയിതുമുപക്രാന്തം, യത്പ്രസിദ്ധയേ ച ‘ധമ്മേണ പരിണദപ്പാ അപ്പാ ജദി സുദ്ധസംപഓഗജുദോ പാവദി ണിവ്വാണസുഹം’ ഇതി നിര്വാണസുഖസാധനശുദ്ധോപയോഗോധികര്തുമാരബ്ധഃ, ശുഭാശുഭോപയോഗൌ ച വിരോധിനൌ നിര്ധ്വസ്തൌ, ശുദ്ധോപയോഗസ്വരൂപം ചോപവര്ണിതം, തത്പ്രസാദജൌ ചാത്മനോ ജ്ഞാനാനന്ദൌ സഹജൌ സമുദ്യോതയതാ സംവേദനസ്വരൂപം സുഖസ്വരൂപം ച പ്രപംചിതമ്, തദധുനാ കഥം കഥമപി ശുദ്ധോ- പയോഗപ്രസാദേന പ്രസാധ്യ പരമനിസ്പൃഹാമാത്മതൃപ്താം പാരമേശ്വരീപ്രവൃത്തിമഭ്യുപഗതഃ കൃതകൃത്യതാമവാപ്യ നിതാന്തമനാകുലോ ഭൂത്വാ പ്രലീനഭേദവാസനോന്മേഷഃ സ്വയം സാക്ഷാദ്ധര്മ ഏവാസ്മീത്യവതിഷ്ഠതേ — മിത്യാദി . തത്സര്വം ശുദ്ധോപയോഗപ്രസാദാത്പ്രസാധ്യേദാനീം നിശ്ചയരത്നത്രയപരിണത ആത്മൈവ ധര്മ ഇത്യവതിഷ്ഠതേ . അഥവാ ദ്വിതീയപാതനികാ — സമ്യക്ത്വാഭാവേ ശ്രമണോ ന ഭവതി, തസ്മാത് ശ്രമണാദ്ധര്മോപി ന ഭവതി . തര്ഹി കഥം ശ്രമണോ ഭവതി, ഇതി പൃഷ്ടേ പ്രത്യുത്തരം പ്രയച്ഛന് ജ്ഞാനാധികാരമുപസംഹരതി — ജോ ണിഹദമോഹദിട്ഠീ തത്ത്വാര്ഥ- ശ്രദ്ധാനലക്ഷണവ്യവഹാരസമ്യക്ത്വോത്പന്നേന നിജശുദ്ധാത്മരുചിരൂപേണ നിശ്ചയസമ്യക്ത്വേന പരിണതത്വാന്നിഹതമോഹ- ദൃഷ്ടിര്വിധ്വംസിതദര്ശനമോഹോ യഃ . പുനശ്ച കിംരൂപഃ . ആഗമകുസലോ നിര്ദോഷിപരമാത്മപ്രണീതപരമാഗമാഭ്യാസേന നിരുപാധിസ്വസംവേദനജ്ഞാനകുശലത്വാദാഗമകുശല ആഗമപ്രവീണഃ . പുനശ്ച കിംരൂപഃ . വിരാഗചരിയമ്ഹി അബ്ഭുട്ഠിദോ വ്രതസമിതിഗു പ്ത്യാദിബഹിരങ്ഗചാരിത്രാനുഷ്ഠാനവശേന സ്വശുദ്ധാത്മനിശ്ചലപരിണതിരൂപവീതരാഗചാരിത്ര- കഹനാ പ്രാരമ്ഭ കിയാ ഔര ൧ജിസകീ സിദ്ധികേ ലിയേ ൨‘ധമ്മേണ പരിണദപ്പാ അപ്പാ ജദി സുദ്ധസംപഓഗജുദോ, പാവദി ണിവ്വാണസുഹം’ ഇസപ്രകാര (൧൧വീം ഗാഥാമേം) നിര്വാണസുഖകേ സാധനഭൂത ശുദ്ധോപയോഗകാ അധികാര പ്രാരമ്ഭ കിയാ, വിരോധീ ശുഭാശുഭ ഉപയോഗകോ നഷ്ട കിയാ (-ഹേയ ബതായാ), ശുദ്ധോപയോഗകാ സ്വരൂപ വര്ണന കിയാ, ശുദ്ധോപയോഗകേ പ്രസാദസേ ഉത്പന്ന ഹോനേവാലേ ഐസേ ആത്മാകേ സഹജ ജ്ഞാന ഔര ആനന്ദകോ സമഝാതേ ഹുഏ ജ്ഞാനകേ സ്വരൂപകാ ഔര സുഖകേ സ്വരൂപകാ വിസ്താര കിയാ, ഉസേ (-ആത്മാകേ ധര്മത്വകോ) അബ കിസീ ഭീ പ്രകാര ശുദ്ധോപയോഗകേ പ്രസാദസേ ൩സിദ്ധ കരകേ, ൪പരമ നിസ്പൃഹ, ആത്മതൃപ്ത (ഐസീ) പാരമേശ്വരീ പ്രവൃത്തികോ പ്രാപ്ത ഹോതേ ഹുയേ, കൃതകൃത്യതാകോ പ്രാപ്ത കരകേ അത്യന്ത അനാകുല ഹോകര, ജിനകേ ൫ഭേദവാസനാ കീ പ്രഗടതാകാ പ്രലയ ഹുആ ഹൈ, ഐസേ ഹോതേ ഹുഏ, (ആചാര്യ ഭഗവാന) ‘മൈം സ്വയം സാക്ഷാത് ധര്മ ഹീ ഹൂ ’ ഇസപ്രകാര രഹതേ ഹൈം, (-ഐസേ ഭാവമേം നിശ്ചല സ്ഥിത ഹോതേ ഹൈം) : — ൧. ജിസകീ സിദ്ധികേ ലിയേ = ആത്മാകോ ധര്മരൂപ ബനവാനേകാ ജോ കാര്യ സാധനാകേ ലിയേ . ൨. അര്ഥ – ധര്മപരിണത സ്വരൂപവാലാ ആത്മാ യദി ശുദ്ധ ഉപയോഗമേം യുക്ത ഹോ തോ മോക്ഷകേ സുഖകോ പാതാ ഹൈ . ൩. സിദ്ധ കരകേ = സാധകര . (ആത്മാകോ ധര്മരൂപ രചനേകാ ജോ കാര്യ സാധനാ ഥാ ഉസ കാര്യകോ, മഹാപുരുഷാര്ഥ

കരകേ ശുദ്ധോപയോഗ ദ്വാരാ ആചാര്യ ഭഗവാനനേ സിദ്ധ കിയാ .) . ൪. പരകീ സ്പൃഹാസേ രഹിത ഔര ആത്മാമേം ഹീ തൃപ്ത, നിശ്ചയരത്നത്രയമേം ലീനതാരൂപ പ്രവൃത്തി . ൫. ഭേദവാസനാ = ഭേദരൂപ വൃത്തി; വികല്പ – പരിണാമ .

Page 159 of 513
PDF/HTML Page 192 of 546
single page version

യദയം സ്വയമാത്മാ ധര്മോ ഭവതി സ ഖലു മനോരഥ ഏവ . തസ്യ ത്വേകാ ബഹിര്മോഹദ്രഷ്ടിരേവ വിഹന്ത്രീ . സാ ചാഗമകൌശലേനാത്മജ്ഞാനേന ച നിഹതാ, നാത്ര മമ പുനര്ഭാവമാപത്സ്യതേ . തതോ വീതരാഗചാരിത്രസൂത്രിതാവതാരോ മമായമാത്മാ സ്വയം ധര്മോ ഭൂത്വാ നിരസ്തസമസ്തപ്രത്യൂഹതയാ നിത്യമേവ പരിണതത്വാത് പരമവീതരാഗചാരിത്രേ സമ്യഗഭ്യുത്ഥിതഃ ഉദ്യതഃ . പുനരപി കഥംഭൂതഃ . മഹപ്പാ മോക്ഷലക്ഷണ- മഹാര്ഥസാധകത്വേന മഹാത്മാ ധമ്മോ ത്തി വിസേസിദോ സമണോ ജീവിതമരണലാഭാലാഭാദിസമതാഭാവനാപരിണതാത്മാ സ ശ്രമണ ഏവാഭേദനയേന ധര്മ ഇതി വിശേഷിതോ മോഹക്ഷോഭവിഹീനാത്മപരിണാമരൂപോ നിശ്ചയധര്മോ ഭണിത ഇത്യര്ഥഃ ..൯൨.. അഥൈവംഭൂതനിശ്ചയരത്നത്രയപരിണതമഹാതപോധനസ്യ യോസൌ ഭക്തിം കരോതി തസ്യ ഫലം ദര്ശയതി —

അന്വയാര്ഥ : — [യഃ ആഗമകുശലഃ ] ജോ ആഗമമേം കുശല ഹൈം, [നിഹതമോഹദൃഷ്ടിഃ ] ജിസകീ മോഹദൃഷ്ടി ഹത ഹോ ഗഈ ഹൈ ഔര [വിരാഗചരിതേ അഭ്യുത്ഥിതഃ ] ജോ വീതരാഗചാരിത്രമേം ആരൂഢ ഹൈ, [മഹാത്മാ ശ്രമണഃ ] ഉസ മഹാത്മാ ശ്രമണകോ [ധര്മഃ ഇതി വിശേഷിതഃ ] (ശാസ്ത്രമേം) ‘ധര്മ’ കഹാ ഹൈം ..൯൨..

ടീകാ : — യഹ ആത്മാ സ്വയം ധര്മ ഹോ, യഹ വാസ്തവമേം മനോരഥ ഹൈ . ഉസമേം വിഘ്ന ഡാലനേവാലീ ഏക ൧ബഹിര്മോഹദൃഷ്ടി ഹീ ഹൈ . ഔര വഹ (ബഹിര്മോഹദൃഷ്ടി) തോ ൨ആഗമകൌശല്യ തഥാ ആത്മജ്ഞാനസേ നഷ്ട ഹോ ജാനേകേ കാരണ അബ മുഝമേം പുനഃ ഉത്പന്ന നഹീം ഹോഗീ . ഇസലിയേ വീതരാഗചാരിത്രരൂപസേ പ്രഗടതാകോ പ്രാപ്ത (-വീതരാഗചാരിത്രരൂപ പര്യായമേം പരിണത) മേരാ യഹ ആത്മാ ൧. ബഹിര്മോഹദൃഷ്ടി = ബഹിര്മുഖ ഐസീ മോഹദൃഷ്ടി . (ആത്മാകോ ധര്മരൂപ ഹോനേമേം വിഘ്ന ഡാലനേവാലീ ഏക ബഹിര്മോഹദൃഷ്ടി

ആഗമ വിഷേ കൌശല്യ ഛേ നേ മോഹദൃഷ്ടി വിനഷ്ട ഛേ വീതരാഗ – ചരിതാരൂഢ ഛേ, തേ മുനി -മഹാത്മാ ‘ധര്മ’ ഛേ. ൯൨.

Page 160 of 513
PDF/HTML Page 193 of 546
single page version

നിഷ്കമ്പ ഏവാവതിഷ്ഠതേ . അലമതിവിസ്തരേണ . സ്വസ്തി സ്യാദ്വാദമുദ്രിതായ ജൈനേന്ദ്രായ ശബ്ദബ്രഹ്മണേ . സ്വസ്തി തന്മൂലായാത്മതത്ത്വോപലമ്ഭായ ച, യത്പ്രസാദാദുദ്ഗ്രന്ഥിതോ ഝഗിത്യേവാസംസാരബദ്ധോ മോഹഗ്രന്ഥിഃ . സ്വസ്തി ച പരമവീതരാഗചാരിത്രാത്മനേ ശുദ്ധോപയോഗായ, യത്പ്രസാദാദയമാത്മാ സ്വയമേവ ധര്മോ ഭൂതഃ ..൯൨..

പൂര്വസൂത്രോക്തം മുനീശ്വരം ദൃഷ്ട്വാ തുഷ്ടോ നിര്ഭരഗുണാനുരാഗേണ സംതുഷ്ടഃ സന് . കിം കരോതി . അബ്ഭുട്ഠിത്താ കരേദി സക്കാരം അഭ്യുത്ഥാനം കൃത്വാ മോക്ഷസാധകസമ്യക്ത്വാദിഗുണാനാം സത്കാരം പ്രശംസാം കരോതി വംദണണമംസണാദിഹിം തത്തോ സോ ധമ്മമാദിയദി ‘തവസിദ്ധേ ണയസിദ്ധേ’ ഇത്യാദി വന്ദനാ ഭണ്യതേ, നമോസ്ത്വിതി നമസ്കാരോ ഭണ്യതേ, തത്പ്രഭൃതിഭക്തിവിശേഷൈഃ തസ്മാദ്യതിവരാത്സ ഭവ്യഃ പുണ്യമാദത്തേ പുണ്യം ഗൃഹ്ണാതി ഇത്യര്ഥഃ ..“ “ “ “ “

ഭവാന്തരേ കിം ഫലം ഭവതീതി പ്രതിപാദയതി —

അര്ഥ : — ഇസപ്രകാര ശുദ്ധോപയോഗകോ പ്രാപ്ത കരകേ ആത്മാ സ്വയം ധര്മ ഹോതാ ഹുആ അര്ഥാത് സ്വയം ധര്മരൂപ പരിണമിത ഹോതാ ഹുആ നിത്യ ആനന്ദകേ പ്രസാരസേ സരസ (അര്ഥാത് ജോ ശാശ്വത ആനന്ദകേ പ്രസാരസേ രസയുക്ത) ഐസേ ജ്ഞാനതത്ത്വമേം ലീന ഹോകര, അത്യന്ത അവിചലതാകേ കാരണ, ദൈദീപ്യമാന ജ്യോതിമയ ഔര സഹജരൂപസേ വിലസിത (-സ്വഭാവസേ ഹീ പ്രകാശിത) രത്നദീപകകീ നിഷ്കംപ- പ്രകാശമയ ശോഭാകോ പാതാ ഹൈ . (അര്ഥാത് രത്നദീപകകീ ഭാ തി സ്വഭാവസേ ഹീ നിഷ്കംപതയാ അത്യന്ത പ്രകാശിത ഹോതാ — ജാനതാ — രഹതാ ഹൈ) . ൧. സ്യാദ്വാദമുദ്രിത ജൈനേന്ദ്ര ശബ്ദബ്രഹ്മ = സ്യാദ്വാദകീ ഛാപവാലാ ജിനേന്ദ്രകാ ദ്രവ്യശ്രുത . ൨. ശബ്ദബ്രഹ്മമൂലക = ശബ്ദബ്രഹ്മ ജിസകാ മൂല കാരണ ഹൈ .

Page 161 of 513
PDF/HTML Page 194 of 546
single page version

ഇതി പ്രവചനസാരവൃത്തൌ തത്ത്വദീപികായാം ശ്രീമദമൃതചന്ദ്രസൂരിവിരചിതായാം ജ്ഞാനതത്ത്വപ്രജ്ഞാപനോ നാമ പ്രഥമഃ ശ്രുതസ്കന്ധഃ സമാപ്തഃ ..

തേണ ണരാ വ തിരിച്ഛാ തേന പൂര്വോക്തപുണ്യേനാത്ര വര്തമാനഭവേ നരാ വാ തിര്യഞ്ചോ വാ ദേവിം വാ മാണുസിം ഗദിം പപ്പാ ഭവാന്തരേ ദൈവീം വാ മാനുഷീം വാ ഗതിം പ്രാപ്യ വിഹവിസ്സരിയേഹിം സയാ സംപുണ്ണമണോരഹാ ഹോംതി രാജാധിരാജരൂപലാവണ്യസൌഭാഗ്യപുത്രകലത്രാദിപരിപൂര്ണവിഭൂതിര്വിഭവോ ഭണ്യതേ, ആജ്ഞാഫലമൈശ്വര്യം ഭണ്യതേ, താഭ്യാം വിഭവൈശ്വര്യാഭ്യാം സംപൂര്ണമനോരഥാ ഭവന്തീതി . തദേവ പുണ്യം ഭോഗാദിനിദാനരഹിതത്വേന യദി സമ്യക്ത്വപൂര്വകം ഭവതി തര്ഹി തേന പരംപരയാ മോക്ഷം ച ലഭന്തേ ഇതി ഭാവാര്ഥഃ ..✽൯..

ഇതി ശ്രീജയസേനാചാര്യകൃതായാം താത്പര്യവൃത്തൌ പൂര്വോക്തപ്രകാരേണ ‘ഏസ സുരാസുരമണുസിംദവംദിദം’ ഇതീമാം ഗാഥാമാദിം കൃത്വാ ദ്വാസപ്തതിഗാഥാഭിഃ ശുദ്ധോപയോഗാധികാരഃ, തദനന്തരം ‘ദേവദജദിഗുരുപൂജാസു’ ഇത്യാദി പഞ്ചവിംശതിഗാഥാഭിര്ജ്ഞാനകണ്ഡികാചതുഷ്ടയാഭിധാനോ ദ്വിതീയോധികാരഃ, തതശ്ച ‘സത്താസംബദ്ധേദേ’ ഇത്യാദി സമ്യകത്വകഥനരൂപേണ പ്രഥമാ ഗാഥാ, രത്നത്രയാധാരപുരുഷസ്യ ധര്മഃ സംഭവതീതി ‘ജോ ണിഹദമോദിട്ഠീ’ ഇത്യാദി ദ്വിതീയാ ചേതി സ്വതന്ത്രഗാഥാദ്വയമ്, തസ്യ നിശ്ചയധര്മസംജ്ഞതപോധനസ്യ യോസൌ ഭക്തിം കരോതി തത്ഫലകഥനേന ‘ജോ തം ദിട്ഠാ’ ഇത്യാദി ഗാഥാദ്വയമ് . ഇത്യധികാരദ്വയേന പൃഥഗ്ഭൂതഗാഥാചതുഷ്ടയസഹിതേനൈകോത്തരശതഗാഥാഭിഃ ജ്ഞാനതത്ത്വപ്രതിപാദകനാമാ പ്രഥമോ മഹാധികാരഃ സമാപ്തഃ ..൧..

[അബ ശ്ലോക ദ്വാരാ ജ്ഞാനതത്ത്വ -പ്രജ്ഞാപന നാമക പ്രഥമ അധികാരകീ ഔര ജ്ഞേയതത്ത്വ -പ്രജ്ഞാപന നാമക ദൂസരേ അധികാരകീ സംധി ബതായീ ജാതീ ഹൈ . ]

അര്ഥ : — ആത്മാരൂപീ അധികരണമേം രഹനേവാലേ അര്ഥാത് ആത്മാകേ ആശ്രിത രഹനേവാലേ ജ്ഞാനതത്ത്വകാ ഇസപ്രകാര യഥാര്ഥതയാ നിശ്ചയ കരകേ, ഉസകീ സിദ്ധികേ ലിയേ ( – കേവലജ്ഞാന പ്രഗട കരനേകേ ലിയേ) പ്രശമകേ ലക്ഷസേ ( – ഉപശമ പ്രാപ്ത കരനേകേ ഹേതുസേ) ജ്ഞേയതത്ത്വകോ ജാനനേകാ ഇച്ഛുക (ജീവ) സര്വ പദാര്ഥോംകോ ദ്രവ്യ -ഗുണ -പര്യായ സഹിത ജാനതാ ഹൈ, ജിസസേ കഭീ മോഹാംകുരകീ കിംചിത് മാത്ര ഭീ ഉത്പത്തി ന ഹോ .

ഇസ പ്രകാര (ശ്രീമദ്ഭഗവത്കുന്ദകുന്ദാചാര്യദേവപ്രണീത) ശ്രീപ്രവചനസാര ശാസ്ത്രകീ ശ്രീമദ്അമൃതചംദ്രാചാര്യദേവവിരചിത തത്ത്വദീപികാ നാമക ടീകാമേം ജ്ഞാനതത്ത്വ – പ്രജ്ഞാപന നാമക പ്രഥമ ശ്രുതസ്കന്ധ സമാപ്ത ഹുആ .

പ്ര. ൨൧

Page 162 of 513
PDF/HTML Page 195 of 546
single page version

ഇതഃ ഊര്ദ്ധ്വം ‘സത്താസംബദ്ധേദേ’ ഇത്യാദിഗാഥാസൂത്രേണ പൂര്വം സംക്ഷേപേണ യദ്വയാഖ്യാതം സമ്യഗ്ദര്ശനം തസ്യേദാനീം വിഷയഭൂതപദാര്ഥവ്യാഖ്യാനദ്വാരേണ ത്രയോദശാധികശതപ്രമിതഗാഥാപര്യന്തം വിസ്തരവ്യാഖ്യാനം കരോതി . അഥവാ ദ്വിതീയപാതനികാ – പൂര്വം യദ്വയാഖ്യാതം ജ്ഞാനം തസ്യ ജ്ഞേയഭൂതപദാര്ഥാന് കഥയതി . തത്ര ത്രയോദശാധിക - ശതഗാഥാസു മധ്യേ പ്രഥമതസ്താവത് ‘തമ്ഹാ തസ്സ ണമാഇം’ ഇമാം ഗാഥാമാദിം കൃത്വാ പാഠക്രമേണ പഞ്ചത്രിംശദ്- ഗാഥാപര്യന്തം സാമാന്യജ്ഞേയവ്യാഖ്യാനം, തദനന്തരം ‘ദവ്വം ജീവമജീവം’ ഇത്യാദ്യേകോനവിംശതിഗാഥാപര്യന്തം വിശേഷജ്ഞേയവ്യാഖ്യാനം, അഥാനന്തരം ‘സപദേസേഹിം സമഗ്ഗോ ലോഗോ’ ഇത്യാദിഗാഥാഷ്ടകപര്യന്തം സാമാന്യഭേദഭാവനാ,

അബ, ജ്ഞേയതത്ത്വകാ പ്രജ്ഞാപന കരതേ ഹൈം അര്ഥാത് ജ്ഞേയതത്ത്വ ബതലാതേ ഹൈം . ഉസമേം (പ്രഥമ) പദാര്ഥകാ സമ്യക് ( — യഥാര്ഥ) ദ്രവ്യഗുണപര്യായസ്വരൂപ വര്ണന കരതേ ഹൈം : —

അന്വയാര്ഥ : — [അര്ഥഃ ഖലു ] പദാര്ഥ [ദ്രവ്യമയഃ ] ദ്രവ്യസ്വരൂപ ഹൈ; [ദ്രവ്യാണി ] ദ്രവ്യ [ഗുണാത്മകാനി ] ഗുണാത്മക [ഭണിതാനി ] കഹേ ഗയേ ഹൈം; [തൈഃ തു പുനഃ ] ഔര ദ്രവ്യ തഥാ ഗുണോംസേ [പര്യായാഃ ] പര്യായേം ഹോതീ ഹൈം . [പര്യയമൂഢാ ഹി ] പര്യായമൂഢ ജീവ [പരസമയാഃ ] പരസമയ (അര്ഥാത് മിഥ്യാദൃഷ്ടി) ഹൈം ..൯൩..

ഛേ അര്ഥ ദ്രവ്യസ്വരൂപ, ഗുണ -ആത്മക കഹ്യാം ഛേ ദ്രവ്യനേ, വളീ ദ്രവ്യ -ഗുണഥീ പര്യയോ; പര്യായമൂഢ പരസമയ ഛേ. ൯൩.

Page 163 of 513
PDF/HTML Page 196 of 546
single page version

സമുദായാത്മനാ ദ്രവ്യേണാഭിനിര്വൃത്തത്വാദ് ദ്രവ്യമയഃ . ദ്രവ്യാണി തു പുനരേകാശ്രയവിസ്താരവിശേഷാത്മകൈ- ര്ഗുണൈരഭിനിര്വൃത്തത്വാദ്ഗുണാത്മകാനി . പര്യായാസ്തു പുനരായതവിശേഷാത്മകാ ഉക്തലക്ഷണൈര്ദ്രവ്യൈരപി ഗുണൈരപ്യ- ഭിനിര്വൃത്തത്വാദ് ദ്രവ്യാത്മകാ അപി ഗുണാത്മകാ അപി . തത്രാനേകദ്രവ്യാത്മകൈക്യപ്രതിപത്തിനിബന്ധനോ ദ്രവ്യപര്യായഃ . സ ദ്വിവിധഃ, സമാനജാതീയോസമാനജാതീയശ്ച . തത്ര സമാനജാതീയോ നാമ യഥാ അനേകപുദ്ഗലാത്മകോ ദ്വയണുകസ്ത്ര്യണുക ഇത്യാദി; അസമാനജാതീയോ നാമ യഥാ ജീവപുദ്ഗലാത്മകോ ദേവോ തതശ്ച ‘അത്ഥിത്തണിച്ഛിദസ്സ ഹി’ ഇത്യാദ്യേകപഞ്ചാശദ്ഗാഥാപര്യന്തം വിശേഷഭേദഭാവനാ ചേതി ദ്വിതീയമഹാധികാരേ സമുദായപാതനികാ . അഥേദാനീം സാമാന്യജ്ഞേയവ്യാഖ്യാനമധ്യേ പ്രഥമാ നമസ്കാരഗാഥാ, ദ്വിതീയാ ദ്രവ്യഗുണ- പര്യായവ്യാഖ്യാനഗാഥാ, തൃതീയാ സ്വസമയപരസമയനിരൂപണഗാഥാ, ചതുര്ഥീ ദ്രവ്യസ്യ സത്താദിലക്ഷണത്രയ- സൂചനഗാഥാ ചേതി പീഠികാഭിധാനേ പ്രഥമസ്ഥലേ സ്വതന്ത്രഗാഥാചതുഷ്ടയമ് . തദനന്തരം ‘സബ്ഭാവോ ഹി സഹാവോ’ ഇത്യാദിഗാഥാചതുഷ്ടയപര്യന്തം സത്താലക്ഷണവ്യാഖ്യാനമുഖ്യത്വം, തദനന്തരം ‘ണ ഭവോ ഭംഗവിഹീണോ’ ഇത്യാദി- ഗാഥാത്രയപര്യന്തമുത്പാദവ്യയധ്രൌവ്യലക്ഷണകഥനമുഖ്യതാ, തതശ്ച ‘പാഡുബ്ഭവദി യ അണ്ണോ’ ഇത്യാദിഗാഥാദ്വയേന ൧വിസ്താരസാമാന്യസമുദായാത്മക ഔര ൨ആയതസാമാന്യസമുദായാത്മക ദ്രവ്യസേ രചിത ഹോനേസേ ദ്രവ്യമയ (-ദ്രവ്യസ്വരൂപ) ഹൈ . ഔര ൩ദ്രവ്യ ഏക ജിനകാ ആശ്രയ ഹൈ ഐസേ വിസ്താരവിശേഷസ്വരൂപ ഗുണോംസേ രചിത (-ഗുണോംസേ ബനേ ഹുവേ) ഹോനേസേ ഗുണാത്മക ഹൈ . ഔര പര്യായേം — ജോ കി ആയത -വിശേഷസ്വരൂപ ഹൈം വേ — ജിനകേ ലക്ഷണ (ഊ പര) കഹേ ഗയേ ഹൈം ഐസേ ദ്രവ്യോംസേ തഥാ ഗുണോംസേ രചിത ഹോനേസേ ദ്രവ്യാത്മക ഭീ ഹൈം ഗുണാത്മക ഭീ ഹൈം . ഉസമേം, അനേകദ്രവ്യാത്മക ഏകതാകീ ൪പ്രതിപത്തികീ കാരണഭൂത ദ്രവ്യപര്യായ ഹൈ . വഹ ദോ പ്രകാര ഹൈ . (൧) സമാനജാതീയ ഔര (൨) അസമാനജാതീയ . ഉസമേം (൧) സമാനജാതീയ വഹ ഹൈ — ജൈസേ കി അനേകപുദ്ഗലാത്മക ൫ദ്വിഅണുക, ത്രിഅണുക ഇത്യാദി; (൨) അസമാനജാതീയ വഹ ൧. വിസ്താരസാമാന്യ സമുദായ = വിസ്താരസാമാന്യരൂപ സമുദായ . വിസ്താരകാ അര്ഥ ഹൈ കി ചൌഡാഈ . ദ്രവ്യകീ

൨. ആയതസാമാന്യസമുദായ = ആയതസാമാന്യരൂപ സമുദായ . ആയതകാ അര്ഥ ഹൈ ലമ്ബാഈ അര്ഥാത്

൩. അനന്തഗുണോംകാ ആശ്രയ ഏക ദ്രവ്യ ഹൈ . ൪. പ്രതിപത്തി = പ്രാപ്തി; ജ്ഞാന; സ്വീകാര . ൫. ദ്വിഅണുക = ദോ അണുഓംസേ ബനാ ഹുആ സ്കംധ .

Page 164 of 513
PDF/HTML Page 197 of 546
single page version

മനുഷ്യ ഇത്യാദി . ഗുണദ്വാരേണായതാനൈക്യപ്രതിപത്തിനിബന്ധനോ ഗുണപര്യായഃ . സോപി ദ്വിവിധഃ, സ്വഭാവപര്യായോ വിഭാവപര്യായശ്ച . തത്ര സ്വഭാവപര്യായോ നാമ സമസ്തദ്രവ്യാണാമാത്മീയാത്മീയാഗുരുലഘു- ഗുണദ്വാരേണ പ്രതിസമയസമുദീയമാനഷട്സ്ഥാനപതിതവൃദ്ധിഹാനിനാനാത്വാനുഭൂതിഃ, വിഭാവപര്യായോ നാമ രൂപാദീനാം ജ്ഞാനാദീനാം വാ സ്വപരപ്രത്യയപ്രവര്തമാനപൂര്വോത്തരാവസ്ഥാവതീര്ണതാരതമ്യോപദര്ശിതസ്വഭാവ- വിശേഷാനേകത്വാപത്തിഃ . അഥേദം ദൃഷ്ടാന്തേന ദ്രഢയതി — യഥൈവ ഹി സര്വ ഏവ പടോവസ്ഥായിനാ വിസ്താര- സാമാന്യസമുദായേനാഭിധാവതായതസാമാന്യസമുദായേന ചാഭിനിര്വര്ത്യമാനസ്തന്മയ ഏവ, തഥൈവ ഹി സര്വ ഏവ പദാര്ഥോവസ്ഥായിനാ വിസ്താരസാമാന്യസമുദായേനാഭിധാവതായതസാമാന്യസമുദായേന ച ദ്രവ്യപര്യായഗുണപര്യായനിരൂപണമുഖ്യതാ . അഥാനന്തരം ‘ണ ഹവദി ജദി സദ്ദവ്വം’ ഇത്യാദിഗാഥാചതുഷ്ടയേന സത്താ- ദ്രവ്യയോരഭേദവിഷയേ യുക്തിം കഥയതി, തദനന്തരം ‘ജോ ഖലു ദവ്വസഹാവോ’ ഇത്യാദി സത്താദ്രവ്യയോര്ഗുണഗുണികഥനേന പ്രഥമഗാഥാ, ദ്രവ്യേണ സഹ ഗുണപര്യായയോരഭേദമുഖ്യത്വേന ‘ണത്ഥി ഗുണോ ത്തി വ കോഈ’ ഇത്യാദി ദ്വിതീയാ ചേതി സ്വതന്ത്രഗാഥാദ്വയം, തദനന്തരം ദ്രവ്യസ്യ ദ്രവ്യാര്ഥികനയേന സദുത്പാദോ ഭവതി, പര്യായാര്ഥികനയേനാസദിത്യാദി- കഥനരൂപേണ ‘ഏവംവിഹം’ ഇതിപ്രഭൃതി ഗാഥാചതുഷ്ടയം, തതശ്ച ‘അത്ഥി ത്തി യ’ ഇത്യാദ്യേകസൂത്രേണ നയസപ്തഭങ്ഗീവ്യാഖ്യാനമിതി സമുദായേന ചതുര്വിംശതിഗാഥാഭിരഷ്ടഭിഃ സ്ഥലൈര്ദ്രവ്യനിര്ണയം കരോതി . തദ്യഥാ – അഥ സമ്യക്ത്വം കഥയതി — ഹൈ — ജൈസേ കി ജീവപുദ്ഗലാത്മക ദേവ, മനുഷ്യ ഇത്യാദി . ഗുണ ദ്വാരാ ആയതകീ അനേകതാകീ പ്രതിപത്തികീ കാരണഭൂത ഗുണപര്യായ ഹൈ . വഹ ഭീ ദോ പ്രകാര ഹൈ . (൧) സ്വഭാവപര്യായ ഔര (൨) വിഭാവപര്യായ . ഉസമേം സമസ്ത ദ്രവ്യോംകേ അപനേ -അപനേ അഗുരുലഘുഗുണ ദ്വാരാ പ്രതിസമയ പ്രഗട ഹോനേവാലീ ഷട്സ്ഥാനപതിത ഹാനി -വൃദ്ധിരൂപ അനേകത്വകീ അനുഭൂതി വഹ സ്വഭാവപര്യായ ഹൈ; (൨) രൂപാദികേ യാ ജ്ഞാനാദികേ ൧സ്വ -പരകേ കാരണ പ്രവര്തമാന ൨പൂര്വോത്തര അവസ്ഥാമേം ഹോനേവാലേ താരതമ്യകേ കാരണ ദേഖനേമേം ആനേവാലേ സ്വഭാവവിശേഷരൂപ അനേകത്വകീ ൩ആപത്തി വിഭാവപര്യായ ഹൈ .

(-ബഹതേ, പ്രവാഹരൂപ) ഹുയേ ഐസേ ആയതസാമാന്യസമുദായസേ രചിത ഹോതാ ഹുആ തന്മയ ഹീ ഹൈ, ഉസീപ്രകാര സമ്പൂര്ണ പദാര്ഥ ‘ദ്രവ്യ’ നാമക അവസ്ഥായീ വിസ്താരസാമാന്യസമുദായസേ ഔര ദൌഡതേ ഹുയേ ആയതസാമാന്യസമുദായസേ രചിത ഹോതാ ഹുആ ദ്രവ്യമയ ഹീ ഹൈ . ഔര ജൈസേ പടമേം, അവസ്ഥായീ വിസ്താരസാമാന്യസമുദായ യാ ദൌഡതേ ഹുയേ ആയതസാമാന്യസമുദായ ഗുണോംസേ രചിത ഹോതാ ഹുആ ഗുണോംസേ ൧. സ്വ ഉപാദാന ഔര പര നിമിത്ത ഹൈ . ൨. പൂര്വോത്തര = പഹലേകീ ഔര ബാദകീ . ൩. ആപത്തി = ആപതിത, ആപഡനാ . ൪. പട = വസ്ത്ര

Page 165 of 513
PDF/HTML Page 198 of 546
single page version

ദ്രവ്യനാമ്നാഭിനിര്വര്ത്യമാനോ ദ്രവ്യമയ ഏവ . യഥൈവ ച പടേവസ്ഥായീ വിസ്താരസാമാന്യ- സമുദായോഭിധാവന്നായതസാമാന്യസമുദായോ വാ ഗുണൈരഭിനിര്വര്ത്യമാനോ ഗുണേഭ്യഃ പൃഥഗനുപലമ്ഭാദ് ഗുണാത്മക ഏവ, തഥൈവ ച പദാര്ഥേഷ്വവസ്ഥായീ വിസ്താരസാമാന്യസമുദായോഭിധാവന്നായത- സാമാന്യസമുദായോ വാ ദ്രവ്യനാമാ ഗുണൈരഭിനിര്വര്ത്യമാനോ ഗുണേഭ്യഃ പൃഥഗനുപലമ്ഭാദ് ഗുണാത്മക ഏവ . യഥൈവ ചാനേകപടാത്മകോ ദ്വിപടികാ ത്രിപടികേതി സമാനജാതീയോ ദ്രവ്യപര്യായഃ, തഥൈവ ചാനേകപുദ്ഗലാത്മകോ ദ്വയണുകസ്ത്ര്യണുക ഇതി സമാനജാതീയോ ദ്രവ്യപര്യായഃ . യഥൈവ ചാനേകകൌശേയകകാര്പാസമയപടാത്മകോ ദ്വിപടികാ ത്രിപടികേത്യസമാനജാതീയോ ദ്രവ്യപര്യായഃ, തഥൈവ ചാനേകജീവപുദ്ഗലാത്മകോ ദേവോ മനുഷ്യ ഇത്യസമാനജാതീയോ ദ്രവ്യപര്യായഃ . യഥൈവ ച ക്വചിത്പടേ സ്ഥൂലാത്മീയാഗുരുലഘുഗുണദ്വാരേണ കാലക്രമപ്രവൃത്തേന നാനാവിധേന പരിണമനാന്നാനാത്വ- പ്രതിപത്തിര്ഗുണാത്മകഃ സ്വഭാവപര്യായഃ, തഥൈവ ച സമസ്തേഷ്വപി ദ്രവ്യേഷു സൂക്ഷ്മാത്മീയാത്മീയാഗുരു-

തമ്ഹാ തസ്സ ണമാഇം കിച്ചാ യസ്മാത്സമ്യക്ത്വം വിനാ ശ്രമണോ ന ഭവതി തസ്മാത്കാരണാത്തസ്യ സമ്യക്ചാരിത്രയുക്തസ്യ പൂര്വോക്തതപോധനസ്യ നമസ്യാം നമസ്ക്രിയാം നമസ്കാരം കൃത്വാ ണിച്ചം പി തമ്മണോ ഹോജ്ജ നിത്യമപി തദ്ഗതമനാ ഭൂത്വാ വോച്ഛാമി വക്ഷ്യാമ്യഹം കര്താ സംഗഹാദോ സംഗ്രഹാത്സംക്ഷേപാത് സകാശാത് . കിമ് . പരമട്ഠ- പൃഥക് അപ്രാപ്ത ഹോനേസേ ഗുണാത്മക ഹീ ഹൈ, ഉസീപ്രകാര പദാര്ഥോംമേം, അവസ്ഥായീ വിസ്താരസാമാന്യസമുദായ യാ ദൌഡതാ ഹുആ ആയതസാമാന്യസമുദായ — ജിസകാ നാമ ‘ദ്രവ്യ’ ഹൈ വഹ — ഗുണോംസേ രചിത ഹോതാ ഹുആ ഗുണോംസേ പൃഥക് അപ്രാപ്ത ഹോനേസേ ഗുണാത്മക ഹീ ഹൈ . ഔര ജൈസേ അനേകപടാത്മക (-ഏകസേ അധിക വസ്ത്രോംസേ നിര്മിത) ൧ദ്വിപടിക, ത്രിപടിക ഐസേ സമാനജാതീയ ദ്രവ്യപര്യായ ഹൈ, ഉസീപ്രകാര അനേക പുദ്ഗലാത്മക ദ്വി -അണുക, ത്രി -അണുക ഐസീ സമാനജാതീയ ദ്രവ്യപര്യായ ഹൈ; ഔര ജൈസേ അനേക രേശമീ ഔര സൂതീ പടോംകേ ബനേ ഹുഏ ദ്വിപടിക, ത്രിപടിക ഐസീ അസമാനജാതീയ ദ്രവ്യപര്യായ ഹൈ, ഉസീപ്രകാര അനേക ജീവപുദ്ഗലാത്മക ദേവ, മനുഷ്യ ഐസീ അസമാനജാതീയ ദ്രവ്യപര്യായ ഹൈ . ഔര ജൈസേ കഭീ പടമേം അപനേ സ്ഥൂല അഗുരുലഘുഗുണ ദ്വാരാ കാലക്രമസേ പ്രവര്തമാന അനേക പ്രകാരരൂപസേ പരിണമിത ഹോനേകേ കാരണ അനേകത്വകീ പ്രതിപത്തി ഗുണാത്മക സ്വഭാവപര്യായ ഹൈ, ഉസീപ്രകാര സമസ്ത ദ്രവ്യോംമേം അപനേ -അപനേ സൂക്ഷ്മ അഗുരുലഘുഗുണ ദ്വാരാ പ്രതിസമയ പ്രഗട ഹോനേവാലീ ഷട്സ്ഥാനപതിത ഹാനിവൃദ്ധിരൂപ അനേകത്വകീ അനുഭൂതി വഹ ഗുണാത്മക സ്വഭാവപര്യായ ഹൈ; ഔര ജൈസേ പടമേം, ൧. ദ്വിപടിക = ദോ ഥാനോംകോ ജോഡകര (സീംകര) ബനായാ ഗയാ ഏക വസ്ത്ര [യദി ദോനോം ഥാന ഏക ഹീ ജാതികേ

Page 166 of 513
PDF/HTML Page 199 of 546
single page version

ലഘുഗുണദ്വാരേണ പ്രതിസമയസമുദീയമാനഷട്സ്ഥാനപതിതവൃദ്ധിഹാനിനാനാത്വാനുഭൂതിഃ ഗുണാത്മകഃ സ്വഭാവപര്യായഃ . യഥൈവ ച പടേ രൂപാദീനാം സ്വപരപ്രത്യയപ്രവര്തമാനപൂര്വോത്തരാവസ്ഥാവതീര്ണതാരതമ്യോ- പദര്ശിതസ്വഭാവവിശേഷാനേകത്വാപത്തിഃ ഗുണാത്മകോ വിഭാവപര്യായഃ, തഥൈവ ച സമസ്തേഷ്വപി ദ്രവ്യേഷു രൂപാദീനാം ജ്ഞാനാദീനാം വാ സ്വപരപ്രത്യയപ്രവര്തമാനപൂര്വോത്തരാവസ്ഥാവതീര്ണതാരതമ്യോപദര്ശിതസ്വഭാവ- വിശേഷാനേകത്വാപത്തിഃ ഗുണാത്മകോ വിഭാവപര്യായഃ . ഇയം ഹി സര്വപദാര്ഥാനാം ദ്രവ്യഗുണപര്യായസ്വഭാവ- പ്രകാശികാ പാരമേശ്വരീ വ്യവസ്ഥാ സാധീയസീ, ന പുനരിതരാ . യതോ ഹി ബഹവോപി പര്യായ- വിണിച്ഛയാധിഗമം പരമാര്ഥവിനിശ്ചയാധിഗമം സമ്യക്ത്വമിതി . പരമാര്ഥവിനിശ്ചയാധിഗമശബ്ദേന സമ്യക്ത്വം കഥം ഭണ്യത ഇതി ചേത് – പരമോര്ഥഃ പരമാര്ഥഃ ശുദ്ധബുദ്ധൈകസ്വഭാവഃ പരമാത്മാ, പരമാര്ഥസ്യ വിശേഷേണ സംശയാദിരഹിതത്വേന നിശ്ചയഃ പരമാര്ഥവിനിശ്ചയരൂപോധിഗമഃ ശങ്കാദ്യഷ്ടദോഷരഹിതശ്ച യഃ പരമാര്ഥതോര്ഥാവബോധോ യസ്മാത്സമ്യക്ത്വാത്തത് പരമാര്ഥവിനിശ്ചയാധിഗമമ് . അഥവാ പരമാര്ഥവിനിശ്ചയോനേകാന്താത്മകപദാര്ഥസമൂഹ- സ്തസ്യാധിഗമോ യസ്മാദിതി ..✽൧൦.. അഥ പദാര്ഥസ്യ ദ്രവ്യഗുണപര്യായസ്വരൂപം നിരൂപയതി — അത്ഥോ ഖലു ദവ്വമഓ അര്ഥോ ജ്ഞാനവിഷയഭൂതഃ പദാര്ഥഃ ഖലു സ്ഫു ടം ദ്രവ്യമയോ ഭവതി . കസ്മാത് . തിര്യക്- സാമാന്യോദ്ധര്വതാസാമാന്യലക്ഷണേന ദ്രവ്യേണ നിഷ്പന്നത്വാത് . തിര്യക്സാമാന്യോര്ദ്ധ്വതാസാമാന്യലക്ഷണം കഥ്യതേ – ഏകകാലേ നാനാവ്യക്തിഗതോന്വയസ്തിര്യക്സാമാന്യം ഭണ്യതേ . തത്ര ദൃഷ്ടാന്തോ യഥാ – നാനാസിദ്ധജീവേഷു സിദ്ധോയം സിദ്ധോയമിത്യനുഗതാകാരഃ സിദ്ധജാതിപ്രത്യയഃ . നാനാകാലേഷ്വേകവ്യക്തിഗതോന്വയ ഊര്ധ്വതാസാമാന്യം ഭണ്യതേ . തത്ര ദൃഷ്ടാംതഃ യഥാ – യ ഏവ കേവലജ്ഞാനോത്പത്തിക്ഷണേ മുക്താത്മാ ദ്വിതീയാദിക്ഷണേഷ്വപി സ ഏവേതി പ്രതീതിഃ . അഥവാ നാനാഗോശരീരേഷു ഗൌരയം ഗൌരയമിതി ഗോജാതിപ്രതീതിസ്തിര്യക്സാമാന്യമ് . യഥൈവ ചൈകസ്മിന് പുരുഷേ ബാലകുമാരാദ്യവസ്ഥാസു സ ഏവായം ദേവദത്ത ഇതി പ്രത്യയ ഊര്ധ്വതാസാമാന്യമ് . ദവ്വാണി ഗുണപ്പഗാണി ഭണിദാണി ദ്രവ്യാണി ഗുണാത്മകാനി ഭണിതാനി . അന്വയിനോ ഗുണാ അഥവാ സഹഭുവോ ഗുണാ ഇതി ഗുണലക്ഷണമ് . യഥാ അനന്തജ്ഞാനസുഖാദിവിശേഷഗുണേഭ്യസ്തഥൈവാഗുരുലഘുകാദിസാമാന്യഗുണേഭ്യശ്ചാഭിന്നത്വാദ്ഗുണാത്മകം ഭവതി സിദ്ധജീവദ്രവ്യം, തഥൈവ സ്വകീയസ്വകീയവിശേഷസാമാന്യഗുണേഭ്യഃ സകാശാദഭിന്നത്വാത് സര്വദ്രവ്യാണി ഗുണാത്മകാനി ഭവന്തി . തേഹിം പുണോ പജ്ജായാ തൈഃ പൂര്വോക്തലക്ഷണൈര്ദ്രവ്യൈര്ഗുണൈശ്ച പര്യായാ ഭവന്തി . വ്യതിരേകിണഃ പര്യായാ അഥവാ ക്രമഭുവഃ പര്യായാ ഇതി പര്യായലക്ഷണമ് . യഥൈകസ്മിന് മുക്താത്മദ്രവ്യേ കിംചിദൂനചരമ- രൂപാദികകേ സ്വ -പരകേ കാരണ പ്രവര്തമാന പൂര്വോത്തര അവസ്ഥാമേം ഹോനേവാലേ താരതമ്യകേ കാരണ ദേഖനേമേം ആനേവാലേ സ്വഭാവവിശേഷരൂപ അനേകത്വകീ ആപത്തി വഹ ഗുണാത്മക വിഭാവപര്യായ ഹൈ, ഉസീപ്രകാര സമസ്ത ദ്രവ്യോംമേം, രൂപാദികകേ യാ ജ്ഞാനാദികേ സ്വ -പരകേ കാരണ പ്രവര്തമാന പൂര്വോത്തര അവസ്ഥാമേം ഹോനേവാലേ താരതമ്യകേ കാരണ ദേഖനേമേം ആനേവാലേ സ്വഭാവവിശേഷരൂപ അനേകത്വകീ ആപത്തി വഹ ഗുണാത്മക വിഭാവപര്യായ ഹൈ .

വാസ്തവമേം യഹ, സര്വ പദാര്ഥോംകേ ദ്രവ്യഗുണപര്യായസ്വഭാവകീ പ്രകാശക ൧പാരമേശ്വരീ വ്യവസ്ഥാ ഭലീ -ഉത്തമ -പൂര്ണ -യോഗ്യ ഹൈ, ദൂസരീ കോഈ നഹീം; ക്യോംകി ബഹുതസേ (ജീവ) പര്യായമാത്രകാ ഹീ അവലമ്ബന ൧. പരമേശ്വരകീ കഹീ ഹുഈ .

Page 167 of 513
PDF/HTML Page 200 of 546
single page version

മാത്രമേവാവലമ്ബ്യ തത്ത്വാപ്രതിപത്തിലക്ഷണം മോഹമുപഗച്ഛന്തഃ പരസമയാ ഭവന്തി ..൯൩..

ഭാവാര്ഥ : — പദാര്ഥ ദ്രവ്യസ്വരൂപ ഹൈ . ദ്രവ്യ അനന്തഗുണമയ ഹൈ . ദ്രവ്യോം ഔര ഗുണോംസേ പര്യായേം ഹോതീ ഹൈം . പര്യായോംകേ ദോ പ്രകാര ഹൈം : — ൧ – ദ്രവ്യപര്യായ, ൨ – ഗുണപര്യായ . ഇനമേംസേ ദ്രവ്യപര്യായകേ ദോ ഭേദ ഹൈം : — ൧ – സമാനജാതീയ — ജൈസേ ദ്വി – അണുക, ത്രി -അണുക, ഇത്യാദി സ്കന്ധ; ൨ – അസമാനജാതീയ — ജൈസേ മനുഷ്യ ദേവ ഇത്യാദി . ഗുണപര്യായകേ ഭീ ദോ ഭേദ ഹൈം : — ൧ – സ്വഭാവ- പര്യായ — ജൈസേ സിദ്ധകേ ഗുണപര്യായ ൨ – വിഭാവപര്യായ — ജൈസേ സ്വപരഹേതുക മതിജ്ഞാനപര്യായ .

ഐസാ ജിനേന്ദ്ര ഭഗവാനകീ വാണീസേ കഥിത സര്വ പദാര്ഥോംകാ ദ്രവ്യ -ഗുണ -പര്യായസ്വരൂപ ഹീ യഥാര്ഥ ഹൈ . ജോ ജീവ ദ്രവ്യ -ഗുണകോ ന ജാനതേ ഹുയേ മാത്ര പര്യായകാ ഹീ ആലമ്ബന ലേതേ ഹൈം വേ നിജ സ്വഭാവകോ ന ജാനതേ ഹുയേ പരസമയ ഹൈം ..൯൩..

അബ ൧ആനുഷംഗിക ഐസീ യഹ ഹീ സ്വസമയ -പരസമയകീ വ്യവസ്ഥാ (അര്ഥാത് സ്വസമയ ഔര പരസമയകാ ഭേദ) നിശ്ചിത കരകേ (ഉസകാ) ഉപസംഹാര കരതേ ഹൈം : —

അന്വയാര്ഥ : — [യേ ജീവാഃ ] ജോ ജീവ [പര്യായേഷു നിരതാഃ ] പര്യായോംമേം ലീന ഹൈം [പരസമയികാഃ ഇതി നിര്ദിഷ്ടാഃ ] ഉന്ഹേം പരസമയ കഹാ ഗയാ ഹൈ [ആത്മസ്വഭാവേ സ്ഥിതാഃ ] ജോ ജീവ ആത്മസ്വഭാവമേം സ്ഥിത ഹൈം [തേ ] വേ [സ്വകസമയാഃ ജ്ഞാതവ്യാഃ ] സ്വസമയ ജാനനേ ..൯൪.. ൧. ആനുഷംഗിക = പൂര്വ ഗാഥാകേ കഥനകേ സാഥ സമ്ബന്ധവാലീ .

പര്യായമാം രത ജീവ ജേ തേ ‘പരസമയ’ നിര്ദിഷ്ട ഛേ; ആത്മസ്വഭാവേ സ്ഥിത ജേ തേ ‘സ്വകസമയ’ ജ്ഞാതവ്യ ഛേ . ൯൪.