Page 128 of 513
PDF/HTML Page 161 of 546
single page version

തൃഷ്ണാഭിര്ദുഃഖബീജതയാത്യന്തദുഃഖിതാഃ സന്തോ മൃഗതൃഷ്ണാഭ്യ ഇവാമ്ഭാംസി വിഷയേഭ്യഃ സൌഖ്യാന്യ- ഭിലഷന്തി . തദ്ദുഃഖസംതാപവേഗമസഹമാനാ അനുഭവന്തി ച വിഷയാന്, ജലായുകാ ഇവ, താവദ്യാവത് ക്ഷയം യാന്തി . യഥാ ഹി ജലായുകാസ്തൃഷ്ണാബീജേന വിജയമാനേന ദുഃഖാംകു രേണ ക്രമതഃ സമാക്രമ്യമാണാ ദുഷ്ടകീലാലമഭിലഷന്ത്യസ്തദേവാനുഭവന്ത്യശ്ചാപ്രലയാത് ക്ലിശ്യന്തേ, ഏവമമീ അപി പുണ്യശാലിനഃ പാപശാലിന ഇവ തൃഷ്ണാബീജേന വിജയമാനേന ദുഃഖാംകു രേണ ക്രമതഃ സമാക്രമ്യമാണാ വിഷയാന- ഭിലഷന്തസ്താനേവാനുഭവന്തശ്ചാപ്രലയാത് ക്ലിശ്യന്തേ . അതഃ പുണ്യാനി സുഖാഭാസസ്യ ദുഃഖസ്യൈവ സാധനാനി സ്യുഃ ..൭൫.. സുഖാദ്വിലക്ഷണാനി വിഷയസുഖാനി ഇച്ഛന്തി . ന കേവലമിച്ഛന്തി, ന കേവലമിച്ഛന്തി, അണുഭവംതി യ അനുഭവന്തി ച . കിംപര്യന്തമ് . ആമരണം മരണപര്യന്തമ് . കഥംഭൂതാഃ . ദുക്ഖസംതത്താ ദുഃഖസംതപ്താ ഇതി . അയമത്രാര്ഥഃ — യഥാ തൃഷ്ണോദ്രേകേണ ഹോനേസേ പുണ്യജനിത തൃഷ്ണാഓംകേ ദ്വാരാ ഭീ അത്യന്ത ദുഃഖീ ഹോതേ ഹുഏ ൧മൃഗതൃഷ്ണാമേംസേ ജലകീ ഭാ തി വിഷയോംമേംസേ സുഖ ചാഹതേ ഹൈം ഔര ഉസ ൨ദുഃഖസംതാപകേ വേഗകോ സഹന ന കര സകനേസേ വിഷയോംകോ തബ -തക ഭോഗതേ ഹൈം, ജബ തക കി വിനാശകോ [-മരണകോ ] പ്രാപ്ത നഹീം ഹോതേ . ജൈസേ ജോംക (ഗോംച) തൃഷ്ണാ ജിസകാ ബീജ ഹൈ ഐസേ വിജയകോ പ്രാപ്ത ഹോതീ ഹുഈ ദുഃഖാംകുരസേ ക്രമശഃ ആക്രാന്ത ഹോനേസേ ദൂഷിത രക്ത കോ ചാഹതീ ഹൈ ഔര ഉസീകോ ഭോഗതീ ഹുഈ മരണപര്യന്ത ക്ലേശകോ പാതീ ഹൈ, ഉസീപ്രകാര യഹ പുണ്യശാലീ ജീവ ഭീ, പാപശാലീ ജീവോംകീ ഭാ തി, തൃഷ്ണാ ജിസകാ ബീജ ഹൈ ഐസേ വിജയ പ്രാപ്ത ദുഃഖാംകുരോംകേ ദ്വാരാ ക്രമശഃ ആക്രാംത ഹോനേസേ, വിഷയോംകോ ചാഹതേ ഹുഏ ഔര ഉന്ഹീംകോ ഭോഗതേ ഹുഏ വിനാശപര്യംത (-മരണപര്യന്ത) ക്ലേശ പാതേ ഹൈം .

ഭാവാര്ഥ : — ജിന്ഹേം സമസ്തവികല്പജാല രഹിത പരമസമാധിസേ ഉത്പന്ന സുഖാമൃതരൂപ സര്വ ആത്മപ്രദേശോംമേം പരമആഹ്ലാദഭൂത സ്വരൂപതൃപ്തി നഹീം വര്തതീ ഐസേ സമസ്ത സംസാരീ ജീവോംകേ നിരന്തര വിഷയതൃഷ്ണാ വ്യക്ത യാ അവ്യക്തരൂപസേ അവശ്യ വര്തതീ ഹൈ . വേ തൃഷ്ണാരൂപീ ബീജ ക്രമശഃ അംകുരരൂപ ഹോകര ദുഃഖവൃക്ഷരൂപസേ വൃദ്ധികോ പ്രാപ്ത ഹോകര, ഇസപ്രകാര ദുഃഖദാഹകാ വേഗ അസഹ്യ ഹോനേ പര, വേ ജീവ വിഷയോംമേം പ്രവൃത്ത ഹോതേ ഹൈം . ഇസലിയേ ജിനകീ വിഷയോംമേം പ്രവൃത്തി ദേഖീ ജാതീ ഹൈ ഐസേ ദേവോം തകകേ സമസ്ത സംസാരീ ജീവ ദുഃഖീ ഹീ ഹൈം .

ഇസപ്രകാര ദുഃഖഭാവ ഹീ പുണ്യോംകാ — പുണ്യജനിത സാമഗ്രീകാ — ആലമ്ബന കരതാ ഹൈ ഇസലിയേ പുണ്യ സുഖാഭാസ ഐസേ ദുഃഖകാ ഹീ അവലമ്ബന – സാധന ഹൈ ..൭൫.. ൧. ജൈസേ മൃഗജലമേംസേ ജല നഹീം മിലതാ വൈസേ ഹീ ഇന്ദ്രിയവിഷയോംമേംസേ സുഖ പ്രാപ്ത നഹീം ഹോതാ . ൨. ദുഃഖസംതാപ = ദുഃഖദാഹ; ദുഃഖകീ ജലന – പീഡാ .

Page 129 of 513
PDF/HTML Page 162 of 546
single page version

സപരത്വാത് ബാധാസഹിതത്വാത് വിച്ഛിന്നത്വാത് ബന്ധകാരണത്വാത് വിഷമത്വാച്ച പുണ്യ- ജന്യമപീന്ദ്രിയസുഖം ദുഃഖമേവ സ്യാത് . സപരം ഹി സത് പരപ്രത്യയത്വാത് പരാധീനതയാ, ബാധാസഹിതം പ്രേരിതാഃ ജലൌകസഃ കീലാലമഭിലഷന്ത്യസ്തദേവാനുഭവന്ത്യശ്ചാമരണം ദുഃഖിതാ ഭവന്തി, തഥാ നിജശുദ്ധാത്മ- സംവിത്തിപരാങ്മുഖാ ജീവാ അപി മൃഗതൃഷ്ണാഭ്യോമ്ഭാംസീവ വിഷയാനഭിലഷന്തസ്തഥൈവാനുഭവന്തശ്ചാമരണം ദുഃഖിതാ ഭവന്തി . തത ഏതദായാതം തൃഷ്ണാതങ്കോത്പാദകത്വേന പുണ്യാനി വസ്തുതോ ദുഃഖകാരണാനി ഇതി ..൭൫.. അഥ പുനരപി പുണ്യോത്പന്നസ്യേന്ദ്രിയസുഖസ്യ ബഹുധാ ദുഃഖത്വം പ്രകാശയതി — സപരം സഹ പരദ്രവ്യാപേക്ഷയാ വര്തതേ സപരം ഭവതീന്ദ്രിയസുഖം, പാരമാര്ഥികസുഖം തു പരദ്രവ്യനിരപേക്ഷത്വാദാത്മാധീനം ഭവതി . ബാധാസഹിദം തീവ്രക്ഷുധാ- തൃഷ്ണാദ്യനേകബാധാസഹിതത്വാദ്ബാധാസഹിതമിന്ദ്രിയസുഖം, നിജാത്മസുഖം തു പൂര്വോക്തസമസ്തബാധാരഹിതത്വാദ- വ്യാബാധമ് . വിച്ഛിണ്ണം പ്രതിപക്ഷഭൂതാസാതോദയേന സഹിതത്വാദ്വിച്ഛിന്നം സാന്തരിതം ഭവതീന്ദ്രിയസുഖം, അതീന്ദ്രിയസുഖം തു പ്രതിപക്ഷഭൂതാസാതോദയാഭാവാന്നിരന്തരമ് . ബംധകാരണം ദൃഷ്ടശ്രുതാനുഭൂതഭോഗാകാങ്ക്ഷാ-

അന്വയാര്ഥ : — [യത് ] ജോ [ഇന്ദ്രിയൈഃ ലബ്ധം ] ഇന്ദ്രിയോംസേ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ [തത് സൌഖ്യം ] വഹ സുഖ [സപരം ] പരസമ്ബന്ധയുക്ത, [ബാധാസഹിതം ] ബാധാസഹിത [വിച്ഛിന്നം ] വിച്ഛിന്ന [ബംധകാരണം ] ബംധകാ കാരണ [വിഷമം ] ഔര വിഷമ ഹൈ; [തഥാ ] ഇസപ്രകാര [ദുഃഖമ് ഏവ ] വഹ ദുഃഖ ഹീ ഹൈ ..൭൬..

ടീകാ : — പരസമ്ബന്ധയുക്ത ഹോനേസേ, ബാധാ സഹിത ഹോനേസേ, വിച്ഛന്ന ഹോനേസേ, ബന്ധകാ കാരണ ഹോനേസേ, ഔര വിഷമ ഹോനേസേ, ഇന്ദ്രിയസുഖ — പുണ്യജന്യ ഹോനേ പര ഭീ — ദുഃഖ ഹീ ഹൈ .

Page 130 of 513
PDF/HTML Page 163 of 546
single page version

ഹി സദശനായോദന്യാവൃഷസ്യാദിഭിസ്തൃഷ്ണാവ്യക്തിഭിരുപേതത്വാത് അത്യന്താകുലതയാ, വിച്ഛിന്നം ഹി സദസദ്വേദ്യോദയപ്രച്യാവിതസദ്വേദ്യോദയപ്രവൃത്തതയാനുഭവത്വാദുദ്ഭൂതവിപക്ഷതയാ, ബന്ധകാരണം ഹി സദ്വിഷയോ- പഭോഗമാര്ഗാനുലഗ്നരാഗാദിദോഷസേനാനുസാരസംഗച്ഛമാനഘനകര്മപാംസുപടലത്വാദുദര്കദുഃസഹതയാ, വിഷമം ഹി സദഭിവൃദ്ധിപരിഹാണിപരിണതത്വാദത്യന്തവിസംഷ്ഠുലതയാ ച ദുഃഖമേവ ഭവതി . അഥൈവം പുണ്യമപി പാപവദ് ദുഃഖസാധനമായാതമ് ..൭൬.. പ്രഭൃത്യനേകാപധ്യാനവശേന ഭാവിനരകാദിദുഃഖോത്പാദകകര്മബന്ധോത്പാദകത്വാദ്ബന്ധകാരണമിന്ദ്രിയസുഖം, അതീന്ദ്രിയ- സുഖം തു സര്വാപധ്യാനരഹിതത്വാദബന്ധകാരണമ് . വിസമം വിഗതഃ ശമഃ പരമോപശമോ യത്ര തദ്വിഷമമതൃപ്തികരം ഹാനിവൃദ്ധിസഹിതത്വാദ്വാ വിഷമം, അതീന്ദ്രിയസുഖം തു പരമതൃപ്തികരം ഹാനിവൃദ്ധിരഹിതമ് . ജം ഇംദിഏഹിം ലദ്ധം തം സോക്ഖം ദുക്ഖമേവ തഹാ യദിന്ദ്രിയൈര്ലബ്ധം സംസാരസുഖം തത്സുഖം യഥാ പൂര്വോക്തപഞ്ചവിശേഷണവിശിഷ്ടം ഭവതി തഥൈവ ദുഃഖമേവേത്യഭിപ്രായഃ ..൭൬.. ഏവം പുണ്യാനി ജീവസ്യ തൃഷ്ണോത്പാദകത്വേന ദുഃഖകാരണാനി ഭവന്തീതി കഥനരൂപേണ ദ്വിതീയസ്ഥലേ ഗാഥാചതുഷ്ടയം ഗതമ് . അഥ നിശ്ചയേന പുണ്യപാപയോര്വിശേഷോ നാസ്തീതി കഥയന് പുണ്യ- (൨) ‘ബാധാസഹിത’ ഹോതാ ഹുആ ഖാനേ, പീനേ ഔര മൈഥുനകീ ഇച്ഛാ ഇത്യാദി തൃഷ്ണാകീ വ്യക്തിയോംസേ (-തൃഷ്ണാകീ പ്രഗടതാഓംസേ) യുക്ത ഹോനേസേ അത്യന്ത ആകുല ഹൈ, (൩)‘വിച്ഛിന്ന’ ഹോതാ ഹുആ അസാതാവേദനീയകാ ഉദയ ജിസേ ൧ച്യുത കര ദേതാ ഹൈ ഐസേ സാതാവേദനീയകേ ഉദയസേ പ്രവര്തമാന ഹോതാ ഹുആ അനുഭവമേം ആതാ ഹൈ, ഇസലിയേ വിപക്ഷകീ ഉത്പത്തിവാലാ ഹൈ, (൪) ‘ബന്ധകാ കാരണ’ ഹോതാ ഹുആ വിഷയോപഭോഗകേ മാര്ഗമേം ലഗീ ഹുഈ രാഗാദി ദോഷോംകീ സേനാകേ അനുസാര കര്മരജകേ ൨ഘന പടലകാ സമ്ബന്ധ ഹോനേകേ കാരണ പരിണാമസേ ദുഃസഹ ഹൈ, ഔര (൫) ‘വിഷമ’ ഹോതാ ഹുആ ഹാനി – വൃദ്ധിമേം പരിണമിത ഹോനേസേ അത്യന്ത അസ്ഥിര ഹൈ; ഇസലിയേ വഹ (ഇന്ദ്രിയസുഖ) ദുഃഖ ഹീ ഹൈ .

ജബ കി ഐസാ ഹൈ (ഇന്ദ്രിയസുഖ ദുഃഖ ഹീ ഹൈ) തോ പുണ്യ ഭീ, പാപകീ ഭാ തി, ദുഃഖകാ സാധന ഹൈ ഐസാ ഫലിത ഹുആ .

ഭാവാര്ഥ : — ഇന്ദ്രിയസുഖ ദുഃഖ ഹീ ഹൈ, ക്യോംകി വഹ പരാധീന ഹൈ, അത്യന്ത ആകുല ഹൈ, വിപക്ഷകീ (-വിരോധകീ) ഉത്പത്തിവാലാ ഹൈ, പരിണാമസേ ദുഃസ്സഹ ഹൈ, ഔര അത്യന്ത അസ്ഥിര ഹൈ . ഇസസേ യഹ സിദ്ധ ഹുആ കി പുണ്യ ഭീ ദുഃഖകാ ഹീ സാധന ഹൈ ..൭൬.. ൧. ച്യുത കരനാ = ഹടാ ദേനാ; പദഭ്രഷ്ട കരനാ; (സാതാവേദനീയകാ ഉദയ ഉസകീ സ്ഥിതി അനുസാര രഹകര ഹട ജാതാ

ഹൈ ഔര അസാതാ വേദനീയകാ ഉദയ ആതാ ഹൈ) ൨. ഘന പടല = സഘന (ഗാഢ) പര്ത, ബഡാ ഝുണ്ഡ .

Page 131 of 513
PDF/HTML Page 164 of 546
single page version

ഏവമുക്തക്രമേണ ശുഭാശുഭോപയോഗദ്വൈതമിവ സുഖദുഃഖദ്വൈതമിവ ച ന ഖലു പരമാര്ഥതഃ പുണ്യപാപദ്വൈതമവതിഷ്ഠതേ, ഉഭയത്രാപ്യനാത്മധര്മത്വാവിശേഷത്വാത് . യസ്തു പുനരനയോഃ കല്യാണകാലായസ- പാപയോര്വ്യാഖ്യാനമുപസംഹരതി — ണ ഹി മണ്ണദി ജോ ഏവം ന ഹി മന്യതേ യ ഏവമ് . കിമ് . ണത്ഥി വിസേസോ ത്തി പുണ്ണപാവാണം പുണ്യപാപയോര്നിശ്ചയേന വിശേഷോ നാസ്തി . സ കിം കരോതി . ഹിംഡദി ഘോരമപാരം സംസാരം ഹിണ്ഡതി ഭ്രമതി . കമ് . സംസാരമ് . കഥംഭൂതമ് . ഘോരമ് അപാരം ചാഭവ്യാപേക്ഷയാ . കഥംഭൂതഃ . മോഹസംഛണ്ണോ മോഹപ്രച്ഛാദിത ഇതി . തഥാഹി – ദ്രവ്യപുണ്യപാപയോര്വ്യവഹാരേണ ഭേദഃ, ഭാവപുണ്യപാപയോസ്തത്ഫലഭൂതസുഖദുഃഖയോശ്ചാശുദ്ധനിശ്ചയേന ഭേദഃ,

അബ, പുണ്യ ഔര പാപകീ അവിശേഷതാകാ നിശ്ചയ കരതേ ഹുഏ (ഇസ വിഷയകാ) ഉപസംഹാര കരതേ ഹൈം : —

അന്വയാര്ഥ : — [ഏവം ] ഇസപ്രകാര [പുണ്യപാപയോഃ ] പുണ്യ ഔര പാപമേം [വിശേഷഃ നാസ്തി ] അന്തര നഹീം ഹൈ [ഇതി ] ഐസാ [യഃ ] ജോ [ന ഹി മന്യതേ ] നഹീം മാനതാ, [മോഹസംഛന്നഃ ] വഹ മോഹാച്ഛാദിത ഹോതാ ഹുആ [ഘോര അപാരം സംസാരം ] ഘോര അപാര സംസാരമേം [ഹിണ്ഡതി ] പരിഭ്രമണ കരതാ ഹൈ ..൭൭..

ടീകാ : — യോം പൂര്വോക്ത പ്രകാരസേ, ശുഭാശുഭ ഉപയോഗകേ ദ്വൈതകീ ഭാ തി ഔര സുഖദുഃഖകേ ദ്വൈതകീ ഭാ തി, പരമാര്ഥസേ പുണ്യപാപകാ ദ്വൈത നഹീം ടികതാ – നഹീം രഹതാ, ക്യോംകി ദോനോംമേം അനാത്മധര്മത്വ അവിശേഷ അര്ഥാത് സമാന ഹൈ . (പരമാര്ഥസേ ജൈസേ ശുഭോപയോഗ ഔര അശുഭോപയോഗരൂപ ദ്വൈത വിദ്യമാന നഹീം ഹൈ, ജൈസേ ൧സുഖ ഔര ദുഃഖരൂപ ദ്വൈത വിദ്യമാന നഹീം ഹൈ, ഉസീപ്രകാര പുണ്യ ഔര പാപരൂപ ദ്വൈതകാ ഭീ അസ്തിത്വ നഹീം ഹൈ; ക്യോംകി പുണ്യ ഔര പാപ ദോനോം ആത്മാകേ ധര്മ ന ഹോനേസേ നിശ്ചയസേ സമാന ഹീ ഹൈം .) ൧. സുഖ = ഇന്ദ്രിയസുഖ

Page 132 of 513
PDF/HTML Page 165 of 546
single page version

നിഗഡയോരിവാഹംകാരികം വിശേഷമഭിമന്യമാനോഹമിന്ദ്രപദാദിസംപദാം നിദാനമിതി നിര്ഭരതരം ധര്മാനു- രാഗമവലമ്ബതേ സ ഖലൂപരക്തചിത്തഭിത്തിതയാ തിരസ്കൃതശുദ്ധോപയോഗശക്തിരാസംസാരം ശാരീരം ദുഃഖ- മേവാനുഭവതി ..൭൭..

അഥൈവമവധാരിതശുഭാശുഭോപയോഗാവിശേഷഃ സമസ്തമപി രാഗദ്വേഷദ്വൈതമപഹാസയന്നശേഷദുഃഖ- ക്ഷയായ സുനിശ്ചിതമനാഃ ശുദ്ധോപയോഗമധിവസതി —

ഭാവാര്ഥ : — ജൈസേ സോനേകീ ബേഡീ ഔര ലോഹേകീ ബേഡീ ദോനോം അവിശേഷരൂപസേ ബാ ധനേകാ ഹീ കാമ കരതീ ഹൈം ഉസീപ്രകാര പുണ്യ -പാപ ദോനോം അവിശേഷരൂപസേ ബന്ധന ഹീ ഹൈം . ജോ ജീവ പുണ്യ ഔര പാപകീ അവിശേഷതാകോ കഭീ നഹീം മാനതാ ഉസകാ ഉസ ഭയംകര സംസാരമേം പരിഭ്രമണകാ കഭീ അന്ത നഹീം ആതാ ..൭൭..

അബ, ഇസപ്രകാര ശുഭ ഔര അശുഭ ഉപയോഗകീ അവിശേഷതാ അവധാരിത കരകേ, സമസ്ത രാഗദ്വേഷകേ ദ്വൈതകോ ദൂര കരതേ ഹുഏ, അശേഷ ദുഃഖകാ ക്ഷയ കരനേകാ മനമേം ദൃഢ നിശ്ചയ കരകേ ശുദ്ധോപയോഗമേം നിവാസ കരതാ ഹൈ (-ഉസേ അംഗീകാര കരതാ ഹൈ ) : — ൧. പുണ്യ ഔര പാപമേം അന്തര ഹോനേകാ മത അഹംകാരജന്യ (അവിദ്യാജന്യ, അജ്ഞാനജന്യ ഹൈ) .

വിദിതാര്ഥ ഏ രീത, രാഗദ്വേഷ ലഹേ ന ജേ ദ്രവ്യോ വിഷേ, ശുദ്ധോപയോഗീ ജീവ തേ ക്ഷയ ദേഹഗത ദുഃഖനോ കരേ. ൭൮.

Page 133 of 513
PDF/HTML Page 166 of 546
single page version

യോ ഹി നാമ ശുഭാനാമശുഭാനാം ച ഭാവാനാമവിശേഷദര്ശനേന സമ്യക്പരിച്ഛിന്ന- വസ്തുസ്വരൂപഃ സ്വപരവിഭാഗാവസ്ഥിതേഷു സമഗ്രേഷു സസമഗ്രപര്യായേഷു ദ്രവ്യേഷു രാഗം ദ്വേഷം ചാശേഷമേവ പരിവര്ജയതി സ കിലൈകാന്തേനോപയോഗവിശുദ്ധതയാ പരിത്യക്തപരദ്രവ്യാലമ്ബനോഗ്നിരിവായഃപിണ്ഡാ- ദനനുഷ്ഠിതായഃസാരഃ പ്രചണ്ഡഘനഘാതസ്ഥാനീയം ശാരീരം ദുഃഖം ക്ഷപയതി . തതോ മമായമേവൈകഃ ശരണം ശുദ്ധോപയോഗഃ ..൭൮.. ദുഃഖക്ഷയായ ശുദ്ധോപയോഗാനുഷ്ഠാനം സ്വീകരോതി — ഏവം വിദിദത്ഥോ ജോ ഏവം ചിദാനന്ദൈകസ്വഭാവം പരമാത്മതത്ത്വ- മേവോപാദേയമന്യദശേഷം ഹേയമിതി ഹേയോപാദേയപരിജ്ഞാനേന വിദിതാര്ഥതത്ത്വോ ഭൂത്വാ യഃ ദവ്വേസു ണ രാഗമേദി ദോസം വാ നിജശുദ്ധാത്മദ്രവ്യാദന്യേഷു ശുഭാശുഭസര്വദ്രവ്യേഷു രാഗം ദ്വേഷം വാ ന ഗച്ഛതി ഉവഓഗവിസുദ്ധോ സോ രാഗാദിരഹിത- ശുദ്ധാത്മാനുഭൂതിലക്ഷണേന ശുദ്ധോപയോഗേന വിശുദ്ധഃ സന് സഃ ഖവേദി ദേഹുബ്ഭവം ദുക്ഖം തപ്തലോഹപിണ്ഡസ്ഥാനീയ- ദേഹാദുദ്ഭവം അനാകു ലത്വലക്ഷണപാരമാര്ഥിക സുഖാദ്വിലക്ഷണം പരമാകു ലത്വോത്പാദകം ലോഹപിണ്ഡരഹിതോഗ്നിരിവ ഘനഘാതപരംപരാസ്ഥാനീയദേഹരഹിതോ ഭൂത്വാ ശാരീരം ദുഃഖം ക്ഷപയതീത്യഭിപ്രായഃ ..൭൮.. ഏവമുപസംഹാരരൂപേണ തൃതീയസ്ഥലേ ഗാഥാദ്വയം ഗതമ് . ഇതി ശുഭാശുഭമൂഢത്വനിരാസാര്ഥം ഗാഥാദശകപര്യന്തം സ്ഥലത്രയസമുദായേന

അന്വയാര്ഥ : — [ഏവം ] ഇസപ്രകാര [വിദിതാര്ഥഃ ] വസ്തുസ്വരൂപകോ ജാനകര [യഃ ] ജോ [ദ്രവ്യേഷു ] ദ്രവ്യോംകേ പ്രതി [രാഗം ദ്വേഷം വാ ] രാഗ യാ ദ്വേഷകോ [ന ഏതി ] പ്രാപ്ത നഹീം ഹോതാ, [സ ] വഹ [ഉപയോഗവിശുദ്ധഃ ] ഉപയോഗവിശുദ്ധഃ ഹോതാ ഹുആ [ദേഹോദ്ഭവം ദുഃഖം ] ദോഹോത്പന്ന ദുഃഖകാ [ക്ഷപയതി ] ക്ഷയ കരതാ ഹൈ ..൭൮..

ടീകാ : — ജോ ജീവ ശുഭ ഔര അശുഭ ഭാവോംകേ അവിശേഷദര്ശനസേ (-സമാനതാകീ ശ്രദ്ധാസേ) വസ്തുസ്വരൂപകോ സമ്യക്പ്രകാരസേ ജാനതാ ഹൈ, സ്വ ഔര പര ദോ വിഭാഗോംമേം രഹനേവാലീ, സമസ്ത പര്യായോം സഹിത സമസ്ത ദ്രവ്യോംകേ പ്രതി രാഗ ഔര ദ്വേഷകോ നിരവശേഷരൂപസേ ഛോഡതാ ഹൈ, വഹ ജീവ, ഏകാന്തസേ ഉപയോഗവിശുദ്ധ (-സര്വഥാ ശുദ്ധോപയോഗീ) ഹോനേസേ ജിസനേ പരദ്രവ്യകാ ആലമ്ബന ഛോഡ ദിയാ ഹൈ ഐസാ വര്തതാ ഹുആ — ലോഹേകേ ഗോലേമേംസേ ലോഹേകേ ൧സാരകാ അനുസരണ ന കരനേവാലീ അഗ്നികീ ഭാ തി — പ്രചംഡ ഘനകേ ആഘാത സമാന ശാരീരിക ദുഃഖകാ ക്ഷയ കരതാ ഹൈ . (ജൈസേ അഗ്നി ലോഹേകേ തപ്ത ഗോലേമേംസേ ലോഹേകേ സത്വകോ ധാരണ നഹീം കരതീ ഇസലിയേ അഗ്നി പര പ്രചംഡ ഘനകേ പ്രഹാര നഹീം ഹോതേ, ഉസീപ്രകാര പരദ്രവ്യകാ ആലമ്ബന ന കരനേവാലേ ആത്മാകോ ശാരീരിക ദുഃഖകാ വേദന നഹീം ഹോതാ .) ഇസലിയേ യഹീ ഏക ശുദ്ധോപയോഗ മേരീ ശരണ ഹൈ ..൭൮.. ൧. സാര = സത്വ, ഘനതാ, കഠിനതാ .

Page 134 of 513
PDF/HTML Page 167 of 546
single page version

അഥ യദി സര്വസാവദ്യയോഗമതീത്യ ചരിത്രമുപസ്ഥിതോപി ശുഭോപയോഗാനുവൃത്തിവശതയാ മോഹാദീന്നോന്മൂലയാമി, തതഃ കുതോ മേ ശുദ്ധാത്മലാഭ ഇതി സര്വാരമ്ഭേണോത്തിഷ്ഠതേ —

യഃ ഖലു സമസ്തസാവദ്യയോഗപ്രത്യാഖ്യാനലക്ഷണം പരമസാമായികം നാമ ചാരിത്രം പ്രതിജ്ഞായാപി ശുഭോപയോഗവൃത്ത്യാ ബകാഭിസാരിക യേവാഭിസാര്യമാണോ ന മോഹവാഹിനീവിധേയതാമവകിരതി സ കില പ്രഥമജ്ഞാനകണ്ഡികാ സമാപ്താ . അഥ ശുഭാശുഭോപയോഗനിവൃത്തിലക്ഷണശുദ്ധോപയോഗേന മോക്ഷോ ഭവതീതി പൂര്വസൂത്രേ ഭണിതമ് . അത്ര തു ദ്വിതീയജ്ഞാനകണ്ഡികാപ്രാരമ്ഭേ ശുദ്ധോപയോഗാഭാവേ ശുദ്ധാത്മാനം ന ലഭതേ ഇതി തമേവാര്ഥം

അബ, സര്വ സാവദ്യയോഗകോ ഛോഡകര ചാരിത്ര അങ്ഗീകാര കിയാ ഹോനേ പര ഭീ യദി മൈം ശുഭോപയോഗപരിണതികേ വശ ഹോകര മോഹാദികാ ൧ഉന്മൂലന ന കരൂ , തോ മുഝേ ശുദ്ധ ആത്മാകീ പ്രാപ്തി കഹാ സേ ഹോഗീ ? — ഇസപ്രകാര വിചാര കരകേ മോഹാദികേ ഉന്മൂലനകേ പ്രതി സര്വാരമ്ഭ (-സര്വഉദ്യമ) പൂര്വക കടിബദ്ധ ഹോതാ ഹൈ : —

അന്വയാര്ഥ : — [പാപാരമ്ഭം ] പാപരമ്ഭകോ [ത്യക്ത്വാ ] ഛോഡകര [ശുഭേ ചരിത്രേ ] ശുഭ ചാരിത്രമേം [സമുത്ഥിതഃ വാ ] ഉദ്യത ഹോനേ പര ഭീ [യദി ] യദി ജീവ [മോഹാദീന് ] മോഹാദികോ [ന ജഹാതി ] നഹീം ഛോഡതാ, തോ [സഃ ] വഹ [ശുദ്ധം ആത്മകം ] ശുദ്ധ ആത്മാകോ [ ന ലഭതേ ] പ്രാപ്ത നഹീം ഹോതാ ..൭൯..

ടീകാ : — ജോ ജീവ സമസ്ത സാവദ്യയോഗകേ പ്രത്യാഖ്യാനസ്വരൂപ പരമസാമായിക നാമക ചാരിത്രകീ പ്രതിജ്ഞാ കരകേ ഭീ ധൂര്ത ൨അഭിസാരികാ (നായികാ) കീ ഭാ തി ശുഭോപയോഗപരിണതിസേ ൩അഭിസാര (-മിലന) കോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹുആ (അര്ഥാത് ശുഭോപയോഗപരിണതികേ പ്രേമമേം ഫ സതാ ഹുആ) ൧. ഉന്മൂലന = ജഡമൂലസേ നികാല ദേനാ; നികന്ദന . ൨. അഭിസാരികാ = സംകേത അനുസാര പ്രേമീസേ മിലനേ ജാനേവാലീ സ്ത്രീ . ൩. അഭിസാര = പ്രേമീസേ മിലനേ ജാനാ .

ജീവ ഛോഡീ പാപാരംഭനേ ശുഭ ചരിതമാം ഉദ്യത ഭലേ, ജോ നവ തജേ മോഹാദിനേ തോ നവ ലഹേ ശുദ്ധാത്മനേ. ൭൯.

Page 135 of 513
PDF/HTML Page 168 of 546
single page version

സമാസന്നമഹാദുഃഖസംക ടഃ കഥമാത്മാനമവിപ്ലുതം ലഭതേ . അതോ മയാ മോഹവാഹിനീവിജയായ ബദ്ധാ കക്ഷേയമ് ..൭൯..

യോ ഹി നാമാര്ഹന്തം ദ്രവ്യത്വഗുണത്വപര്യയത്വൈഃ പരിച്ഛിനത്തി സ ഖല്വാത്മാനം പരിച്ഛിനത്തി, വ്യതിരേകരൂപേണ ദൃഢയതി — ചത്താ പാവാരംഭം പൂര്വം ഗൃഹവാസാദിരൂപം പാപാരമ്ഭം ത്യക്ത്വാ സമുട്ഠിദോ വാ സുഹമ്മി ചരിയമ്ഹി സമ്യഗുപസ്ഥിതോ വാ പുനഃ . ക്വ . ശുഭചരിത്രേ . ണ ജഹദി ജദി മോഹാദീ ന ത്യജതി യദി ചേന്മോഹരാഗദ്വേഷാന് ണ ലഹദി സോ അപ്പഗം സുദ്ധം ന ലഭതേ സ ആത്മാനം ശുദ്ധമിതി . ഇതോ വിസ്തരഃ — കോപി മോക്ഷാര്ഥീ പരമോപേക്ഷാലക്ഷണം പരമസാമായികം പൂര്വം പ്രതിജ്ഞായ പശ്ചാദ്വിഷയസുഖസാധകശുഭോപയോഗപരിണത്യാ മോഹിതാന്തരങ്ഗഃ സന് നിര്വികല്പസമാധിലക്ഷണപൂര്വോക്തസാമായികചാരിത്രാഭാവേ സതി നിര്മോഹശുദ്ധാത്മതത്ത്വപ്രതി- പക്ഷഭൂതാന് മോഹാദീന്ന ത്യജതി യദി ചേത്തര്ഹി ജിനസിദ്ധസദൃശം നിജശുദ്ധാത്മാനം ന ലഭത ഇതി സൂത്രാര്ഥഃ ..൭൯.. മോഹകീ സേനാകേ വശവര്തനപനേകോ ദൂര നഹീം കര ഡാലതാ – ജിസകേ മഹാ ദുഃഖ സംകട നികട ഹൈം ഐസാ വഹ, ശുദ്ധ (-വികാര രഹിത, നിര്മല) ആത്മാകോ കൈസേ പ്രാപ്ത കര സകതാ ഹൈ ? (നഹീം പ്രാപ്ത കര സകതാ) ഇസലിയേ മൈംനേ മോഹകീ സേനാ പര വിജയ പ്രാപ്ത കരനേകോ കമര കസീ ഹൈ .

അന്വയാര്ഥ : — [യഃ ] ജോ [അര്ഹന്തം ] അരഹന്തകോ [ദ്രവ്യത്വ -ഗുണത്വപര്യയത്വൈഃ ] ദ്രവ്യപനേ ഗുണപനേ ഔര പര്യായപനേ [ജാനാതി ] ജാനതാ ഹൈ, [സഃ ] വഹ [ആത്മാനം ] (അപനേ) ആത്മാകോ [ജാനാതി ] ജാനതാ ഹൈ ഔര [തസ്യ മോഹഃ ] ഉസകാ മോഹ [ഖലു ] അവശ്യ [ലയം യാതി ] ലയകോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ ..൮൦..

ജേ ജാണതോ അര്ഹംതനേ ഗുണ, ദ്രവ്യ നേ പര്യയപണേ, തേ ജീവ ജാണേ ആത്മനേ, തസു മോഹ പാമേ ലയ ഖരേ. ൮൦.

Page 136 of 513
PDF/HTML Page 169 of 546
single page version

ഉഭയോരപി നിശ്ചയേനാവിശേഷാത് . അര്ഹതോപി പാകകാഷ്ഠാഗതകാര്തസ്വരസ്യേവ പരിസ്പഷ്ടമാത്മരൂപം, തതസ്തത്പരിച്ഛേദേ സര്വാത്മപരിച്ഛേദഃ . തത്രാന്വയോ ദ്രവ്യം, അന്വയവിശേഷണം ഗുണഃ, അന്വയവ്യതിരേകാഃ പര്യായാഃ . തത്ര ഭഗവത്യര്ഹതി സര്വതോ വിശുദ്ധേ ത്രിഭൂമികമപി സ്വമനസാ സമയമുത്പശ്യതി . അഥ ശുദ്ധോപയോഗാഭാവേ യാദൃശം ജിനസിദ്ധസ്വരൂപം ന ലഭതേ തമേവ കഥയതി —

തവസംജമപ്പസിദ്ധോ സമസ്തരാഗാദിപരഭാവേച്ഛാത്യാഗേന സ്വസ്വരൂപേ പ്രതപനം വിജയനം തപഃ, ബഹിരങ്ഗേന്ദ്രിയ പ്രാണസംയമബലേന സ്വശുദ്ധാത്മനി സംയമനാത്സമരസീഭാവേന പരിണമനം സംയമഃ, താഭ്യാം പ്രസിദ്ധോ ജാത ഉത്പന്നസ്തപഃസംയമപ്രസിദ്ധഃ, സുദ്ധോ ക്ഷുധാദ്യഷ്ടാദശദോഷരഹിതഃ, സഗ്ഗാപവഗ്ഗമഗ്ഗകരോ സ്വര്ഗഃ പ്രസിദ്ധഃ കേവല- ജ്ഞാനാദ്യനന്തചതുഷ്ടയലക്ഷണോപവര്ഗോ മോക്ഷസ്തയോര്മാര്ഗം കരോത്യുപദിശതി സ്വര്ഗാപവര്ഗമാര്ഗകരഃ, അമരാസുരിംദമഹിദോ തത്പദാഭിലാഷിഭിരമരാസുരേന്ദ്രൈര്മഹിതഃ പൂജിതോമരാസുരേന്ദ്രമഹിതഃ, ദേവോ സോ സ ഏവംഗുണവിശിഷ്ടോര്ഹന് ദേവോ ഭവതി . ലോയസിഹരത്ഥോ സ ഏവ ഭഗവാന് ലോകാഗ്രശിഖരസ്ഥഃ സന് സിദ്ധോ ഭവതീതി ജിനസിദ്ധസ്വരൂപം ജ്ഞാതവ്യമ് ..✽൫.. അഥ തമിത്ഥംഭൂതം നിര്ദോഷിപരമാത്മാനം യേ ശ്രദ്ദധതി മന്യന്തേ തേക്ഷയസുഖം ലഭന്ത ഇതി പ്രജ്ഞാപയതി —

തം ദേവദേവദേവം ദേവദേവാഃ സൌധര്മേന്ദ്രപ്രഭൃതയസ്തേഷാം ദേവ ആരാധ്യോ ദേവദേവദേവസ്തം ദേവദേവദേവം, ജദിവരവസഹം ജിതേന്ദ്രിയത്വേന നിജശുദ്ധാത്മനി യത്നപരാസ്തേ യതയസ്തേഷാം വരാ ഗണധരദേവാദയസ്തേഭ്യോപി വൃഷഭഃ പ്രധാനോ യതിവരവൃഷഭസ്തം യതിവരവൃഷഭം, ഗുരും തിലോയസ്സ അനന്തജ്ഞാനാദിഗുരുഗുണൈസ്ത്രൈലോക്യസ്യാപി ഗുരുസ്തം ത്രിലോകഗുരും, പണമംതി ജേ മണുസ്സാ തമിത്ഥംഭൂതം ഭഗവന്തം യേ മനുഷ്യാദയോ ദ്രവ്യഭാവനമസ്കാരാഭ്യാം പ്രണമന്ത്യാരാധയന്തി തേ സോക്ഖം അക്ഖയം ജംതി തേ തദാരാധനാഫലേന പരംപരയാക്ഷയാനന്തസൌഖ്യം യാന്തി ലഭന്ത ഇതി സൂത്രാര്ഥഃ ..✽൬.. അഥ ‘ചത്താ പാവാരംഭം’ ഇത്യാദിസൂത്രേണ യദുക്തം ശുദ്ധോപയോഗാഭാവേ മോഹാദിവിനാശോ ന ഭവതി, മോഹാദി- വഹ വാസ്തവമേം ആത്മാകോ ജാനതാ ഹൈ, ക്യോംകി ദോനോംമേം നിശ്ചയസേ അന്തര നഹീം ഹൈ; ഔര അരഹന്തകാ സ്വരൂപ, അന്തിമ താവകോ പ്രാപ്ത സോനേകേ സ്വരൂപകീ ഭാ തി, പരിസ്പഷ്ട (-സര്വപ്രകാരസേ സ്പഷ്ട) ഹൈ, ഇസലിയേ ഉസകാ ജ്ഞാന ഹോനേപര സര്വ ആത്മാകാ ജ്ഞാന ഹോതാ ഹൈ . വഹാ അന്വയ വഹ ദ്രവ്യ ഹൈ, അന്വയകാ വിശേഷണ വഹ ഗുണ ഹൈ ഔര അന്വയകേ വ്യതിരേക(-ഭേദ) വേ പര്യായേം ഹൈം . സര്വതഃ വിശുദ്ധ ഭഗവാന അരഹംതമേം (-അരഹംതകേ സ്വരൂപകാ ഖ്യാല കരനേ പര) ജീവ തീനോം പ്രകാരയുക്ത സമയകോ (-ദ്രവ്യഗുണപര്യായമയ നിജ ആത്മാകോ) അപനേ മനസേ ജാന ലേതാ ഹൈ — സമഝ ലേതാ ഹൈ . യഥാ ‘യഹ

Page 137 of 513
PDF/HTML Page 170 of 546
single page version

യശ്ചേതനോയമിത്യന്വയസ്തദ്ദ്രവ്യം, യച്ചാന്വയാശ്രിതം ചൈതന്യമിതി വിശേഷണം സ ഗുണഃ, യേ ചൈകസമയ- മാത്രാവധൃതകാലപരിമാണതയാ പരസ്പരപരാവൃത്താ അന്വയവ്യതിരേകാസ്തേ പര്യായാശ്ചിദ്വിവര്തനഗ്രന്ഥയ ഇതി യാവത് . അഥൈവമസ്യ ത്രികാലമപ്യേകകാലമാകലയതോ മുക്താഫലാനീവ പ്രലമ്ബേ പ്രാലമ്ബേ ചിദ്വിവര്താംശ്ചേതന ഏവ സംക്ഷിപ്യ വിശേഷണവിശേഷ്യത്വവാസനാന്തര്ധാനാദ്ധവലിമാനമിവ പ്രാലമ്ബേ ചേതന ഏവ ചൈതന്യമന്തര്ഹിതം വിധായ കേവലം പ്രാലമ്ബമിവ കേവലമാത്മാനം പരിച്ഛിന്ദതസ്ത- വിനാശാഭാവേ ശുദ്ധാത്മലാഭോ ന ഭവതി, തദര്ഥമേവേദാനീമുപായം സമാലോചയതി — ജോ ജാണദി അരഹംതം യഃ കര്താ ജാനാതി . കമ് . അര്ഹന്തമ് . കൈഃ കൃത്വാ . ദവ്വത്തഗുണത്തപജ്ജയത്തേഹിം ദ്രവ്യത്വഗുണത്വപര്യായത്വൈഃ . സോ ജാണദി അപ്പാണം സ പുരുഷോര്ഹത്പരിജ്ഞാനാത്പശ്ചാദാത്മാനം ജാനാതി, മോഹോ ഖലു ജാദി തസ്സ ലയം തത ആത്മപരിജ്ഞാനാത്തസ്യ മോഹോ ദര്ശനമോഹോ ലയം വിനാശം ക്ഷയം യാതീതി . തദ്യഥാ — കേവലജ്ഞാനാദയോ വിശേഷഗുണാ, അസ്തിത്വാദയഃ സാമാന്യഗുണാഃ, പരമൌദാരികശരീരാകാരേണ യദാത്മപ്രദേശാനാമവസ്ഥാനം സ വ്യഞ്ജനപര്യായഃ, അഗുരുലഘുക ഗുണ- ഷഡ്വൃദ്ധിഹാനിരൂപേണ പ്രതിക്ഷണം പ്രവര്തമാനാ അര്ഥപര്യായാഃ, ഏവംലക്ഷണഗുണപര്യായാധാരഭൂതമമൂര്തമസംഖ്യാതപ്രദേശം ൧ചേതന ഹൈ’ ഇസപ്രകാരകാ അന്വയ വഹ ദ്രവ്യ ഹൈ, അന്വയകേ ആശ്രിത രഹനേവാലാ ‘ചൈതന്യ’ വിശേഷണ വഹ ഗുണ ഹൈ, ഔര ഏക സമയ മാത്രകീ മര്യാദാവാലാ കാലപരിമാണ ഹോനേസേ പരസ്പര അപ്രവൃത്ത ൨അന്വയവ്യതിരേക വേ പര്യായേം ഹൈം — ജോ കി ചിദ്വിവര്തനകീ [-ആത്മാകേ പരിണമനകീ ] ഗ്രന്ഥിയാ [ഗാംഠേം ] ഹൈം .

അബ, ഇസപ്രകാര ത്രൈകാലികകോ ഭീ [-ത്രൈകാലിക ആത്മാകോ ഭീ ] ഏക കാലമേം സമഝ ലേനേവാലാ വഹ ജീവ, ജൈസൈ മോതിയോംകോ ഝൂലതേ ഹുഏ ഹാരമേം അന്തര്ഗത മാനാ ജാതാ ഹൈ, ഉസീ പ്രകാര ചിദ്വിവര്തോംകാ ചേതനമേം ഹീ സംക്ഷേപണ [-അംതര്ഗത ] കരകേ, തഥാ ൩വിശേഷണവിശേഷ്യതാകീ വാസനാകാ ൪അന്തര്ധാന ഹോനേസേ — ജൈസേ സഫേ ദീകോ ഹാരമേം ൫അന്തര്ഹിത കിയാ ജാതാ ഹൈ, ഉസീ പ്രകാര — ചൈതന്യകോ ചേതനമേം ഹീ അന്തര്ഹിത കരകേ, ജൈസേ മാത്ര ൬ഹാരകോ ജാനാ ജാതാ ഹൈ, ഉസീപ്രകാര കേവല ആത്മാകോ ൧. ചേതന = ആത്മാ . ൨. അന്വയവ്യതിരേക = ഏക ദൂസരേമേം നഹീം പ്രവര്തതേ ഐസേ ജോ അന്വയകേ വ്യതിരേക . ൩. വിശേഷണ ഗുണ ഹൈ ഔര വിശേഷ്യ വോ ദ്രവ്യ ഹൈ . ൪. അംതര്ധാന = അദൃശ്യ ഹോ ജാനാ . ൫. അംതര്ഹിത = ഗുപ്ത; അദൃശ്യ . ൬. ഹാരകോ ഖരീദനേവാലാ മനുഷ്യ ഹാരകോ ഖരീദതേ സമയ ഹാര, ഉസകീ സഫേ ദീ ഔര ഉനകേ മോതിയോം ഇത്യാദികീ പരീക്ഷാ

രഹനേസേ ഹാരകോ പഹനനേകേ സുഖകാ വേദന നഹീം കര സകേഗാ . પ્ર. ૧૮

Page 138 of 513
PDF/HTML Page 171 of 546
single page version

ദുത്തരോത്തരക്ഷണക്ഷീയമാണകര്തൃകര്മക്രിയാവിഭാഗതയാ നിഷ്ക്രിയം ചിന്മാത്രം ഭാവമധിഗതസ്യ ജാതസ്യ മണേരിവാകമ്പപ്രവൃത്തനിര്മലാലോകസ്യാവശ്യമേവ നിരാശ്രയതയാ മോഹതമഃ പ്രലീയതേ . യദ്യേവം ലബ്ധോ മയാ മോഹവാഹിനീവിജയോപായഃ ..൮൦.. ശുദ്ധചൈതന്യാന്വയരൂപം ദ്രവ്യം ചേതി . ഇത്ഥംഭൂതം ദ്രവ്യഗുണപര്യായസ്വരൂപം പൂര്വമര്ഹദഭിധാനേ പരമാത്മനി ജ്ഞാത്വാ പശ്ചാന്നിശ്ചയനയേന തദേവാഗമസാരപദഭൂതയാധ്യാത്മഭാഷയാ നിജശുദ്ധാത്മഭാവനാഭിമുഖരൂപേണ സവികല്പസ്വ- സംവേദനജ്ഞാനേന തഥൈവാഗമഭാഷയാധഃപ്രവൃത്തികരണാപൂര്വകരണാനിവൃത്തികരണസംജ്ഞദര്ശനമോഹക്ഷപണസമര്ഥപരിണാമ- വിശേഷബലേന പശ്ചാദാത്മനി യോജയതി . തദനന്തരമവികല്പസ്വരൂപേ പ്രാപ്തേ, യഥാ പര്യായസ്ഥാനീയമുക്താഫലാനി ഗുണസ്ഥാനീയം ധവലത്വം ചാഭേദനയേന ഹാര ഏവ, തഥാ പൂര്വോക്തദ്രവ്യഗുണപര്യായാ അഭേദനയേനാത്മൈവേതി ഭാവയതോ ദര്ശനമോഹാന്ധകാരഃ പ്രലീയതേ . ഇതി ഭാവാര്ഥഃ ..൮൦.. അഥ പ്രമാദോത്പാദകചാരിത്രമോഹസംജ്ഞശ്ചൌരോസ്തീതി മത്വാപ്തപരിജ്ഞാനാദുപലബ്ധസ്യ ശുദ്ധാത്മചിന്താമണേഃ രക്ഷണാര്ഥം ജാഗര്തീതി കഥയതി — ജീവോ ജീവഃ കര്താ . ജാനനേ പര, ഉസകേ ഉത്തരോത്തര ക്ഷണമേം കര്താ -കര്മ -ക്രിയാകാ വിഭാഗ ക്ഷയകോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ജാതാ ഹൈ ഇസലിയേ നിഷ്ക്രിയ ചിന്മാത്ര ഭാവകോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ; ഔര ഇസപ്രകാര മണികീ ഭാ തി ജിസകാ നിര്മല പ്രകാശ അകമ്പരൂപസേ പ്രവര്തമാന ഹൈ ഐസേ ഉസ (ചിന്മാത്ര ഭാവകോ പ്രാപ്ത) ജീവകേ മോഹാന്ധകാര നിരാശ്രയതാകേ കാരണ അവശ്യമേവ പ്രലയകോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ .

ഭാവാര്ഥ : — അരഹംത ഭഗവാന ഔര അപനാ ആത്മാ നിശ്ചയസേ സമാന ഹൈ . അരഹംത ഭഗവാന മോഹ -രാഗ -ദ്വേഷരഹിത ഹോനേസേ ഉനകാ സ്വരൂപ അത്യന്ത സ്പഷ്ട ഹൈ, ഇസലിയേ യദി ജീവ ദ്രവ്യ -ഗുണ- പര്യായ രൂപസേ ഉസ (അരഹംത ഭഗവാനകേ) സ്വരൂപകോ മനകേ ദ്വാരാ പ്രഥമ സമഝ ലേ തോ ‘‘യഹ ജോ ആത്മാ, ആത്മാകാ ഏകരൂപ (-കഥംചിത് സദൃശ) ത്രൈകാലിക പ്രവാഹ ഹൈ സോ ദ്രവ്യ ഹൈ, ഉസകാ ജോ ഏകരൂപ രഹനേവാലാ ചൈതന്യരൂപ വിശേഷണ ഹൈ സോ ഗുണ ഹൈ ഔര ഉസ പ്രവാഹമേം ജോ ക്ഷണവര്തീ വ്യതിരേക ഹൈം സോ പര്യായേം ഹൈം’’ ഇസപ്രകാര അപനാ ആത്മാ ഭീ ദ്രവ്യ -ഗുണ -പര്യായരൂപസേ മനകേ ദ്വാരാ ജ്ഞാനമേം ആതാ ഹൈ . ഇസപ്രകാര ത്രൈകാലിക നിജ ആത്മാകോ മനകേ ദ്വാരാ ജ്ഞാനമേം ലേകര — ജൈസേ മോതിയോംകോ ഔര സഫേ ദീകോ ഹാരമേം ഹീ അന്തര്ഗത കരകേ മാത്ര ഹാര ഹീ ജാനാ ജാതാ ഹൈ, ഉസീപ്രകാര — ആത്മപര്യായോംകോ ഔര ചൈതന്യ -ഗുണകോ ആത്മാമേം ഹീ അന്തര്ഗര്ഭിത കരകേ കേവല ആത്മാകോ ജാനനേ പര പരിണാമീ -പരിണാമ -പരിണതികേ ഭേദകാ വികല്പ നഷ്ട ഹോ ജാതാ ഹൈ, ഇസലിയേ ജീവ നിഷ്ക്രിയ ചിന്മാത്ര ഭാവകോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ, ഔര ഉസസേ ദര്ശനമോഹ നിരാശ്രയ ഹോതാ ഹുആ നഷ്ട ഹോ ജാതാ ഹൈ . യദി ഐസാ ഹൈ തോ മൈംനേ മോഹകീ സേനാ പര വിജയ പ്രാപ്ത കരനേകാ ഉപായ പ്രാപ്ത കര ലിയാ ഹൈ, — ഐസാ കഹാ ഹൈ ..൮൦..

Page 139 of 513
PDF/HTML Page 172 of 546
single page version

ഏവമുപവര്ണിതസ്വരൂപേണോപായേന മോഹമപസാര്യാപി സമ്യഗാത്മതത്ത്വമുപലഭ്യാപി യദി നാമ രാഗദ്വേഷൌ നിര്മൂലയതി തദാ ശുദ്ധമാത്മാനമനുഭവതി . യദി പുനഃ പുനരപി താവനുവര്തതേ തദാ പ്രമാദതന്ത്രതയാ ലുണ്ഠിതശുദ്ധാത്മതത്ത്വോപലമ്ഭചിന്താരത്നോന്തസ്താമ്യതി . അതോ മയാ രാഗദ്വേഷ- നിഷേധായാത്യന്തം ജാഗരിതവ്യമ് ..൮൧.. കിംവിശിഷ്ടഃ . വവഗദമോഹോ ശുദ്ധാത്മതത്ത്വരുചിപ്രതിബന്ധകവിനാശിതദര്ശനമോഹഃ . പുനരപി കിംവിശിഷ്ടഃ . ഉവലദ്ധോ ഉപലബ്ധവാന് ജ്ഞാതവാന് . കിമ് . തച്ചം പരമാനന്ദൈകസ്വഭാവാത്മതത്ത്വമ് . കസ്യ സംബന്ധി . അപ്പണോ നിജശുദ്ധാത്മനഃ . കഥമ് . സമ്മം സമ്യക് സംശയാദിരഹിതത്വേന ജഹദി ജദി രാഗദോസേ ശുദ്ധാത്മാനുഭൂതി- ലക്ഷണവീതരാഗചാരിത്രപ്രതിബന്ധകൌ ചാരിത്രമോഹസംജ്ഞൌ രാഗദ്വേഷൌ യദി ത്യജതി സോ അപ്പാണം ലഹദി സുദ്ധം സ

അബ, ഇസപ്രകാര മൈംനേ ചിംതാമണി -രത്ന പ്രാപ്ത കര ലിയാ ഹൈ തഥാപി പ്രമാദ ചോര വിദ്യമാന ഹൈ, ഐസാ വിചാര കര ജാഗൃത രഹതാ ഹൈ : —

അന്വയാര്ഥ : — [വ്യപഗതമോഹഃ ] ജിസനേ മോഹകോ ദൂര കിയാ ഹൈ ഔര [സമ്യക് ആത്മനഃ തത്ത്വം ] ആത്മാകേ സമ്യക് തത്ത്വകോ (-സച്ചേ സ്വരൂപകോ) [ഉപലബ്ധവാന് ] പ്രാപ്ത കിയാ ഹൈ ഐസാ [ജീവഃ ] ജീവ [യദി ] യദി [രാഗദ്വേഷൌ ] രാഗദ്വേഷകോ [ജഹാതി ] ഛോഡതാ ഹൈ, [സഃ ] തോ വഹ [ശുദ്ധം ആത്മാനം ] ശുദ്ധ ആത്മാകോ [ ലഭതേ ] പ്രാപ്ത കരതാ ഹൈ ..൮൧..

ടീകാ : — ഇസപ്രകാര ജിസ ഉപായകാ സ്വരൂപ വര്ണന കിയാ ഹൈ, ഉസ ഉപായകേ ദ്വാരാ മോഹകോ ദൂര കരകേ ഭീ സമ്യക് ആത്മതത്ത്വകോ (യഥാര്ഥ സ്വരൂപകോ) പ്രാപ്ത കരകേ ഭീ യദി ജീവ രാഗദ്വേഷകോ നിര്മൂല കരതാ ഹൈ, തോ ശുദ്ധ ആത്മാകാ അനുഭവ കരതാ ഹൈ . (കിന്തു) യദി പുനഃ -പുനഃ ഉനകാ അനുസരണ കരതാ ഹൈ, — രാഗദ്വേഷരൂപ പരിണമന കരതാ ഹൈ, തോ പ്രമാദകേ അധീന ഹോനേസേ ശുദ്ധാത്മതത്ത്വകേ അനുഭവരൂപ ചിംതാമണി -രത്നകേ ചുരായേ ജാനേസേ അന്തരംഗമേം ഖേദകോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ . ഇസലിയേ മുഝേ

ജീവ മോഹനേ കരീ ദൂര, ആത്മസ്വരൂപ സമ്യക് പാമീനേ, ജോ രാഗദ്വേഷ പരിഹരേ തോ പാമതോ ശുദ്ധാത്മനേ. ൮൧.

Page 140 of 513
PDF/HTML Page 173 of 546
single page version

അഥായമേവൈകോ ഭഗവദ്ഭിഃ സ്വയമനുഭൂയോപദര്ശിതോ നിഃശ്രേയസസ്യ പാരമാര്ഥികഃ പന്ഥാ ഇതി മതിം വ്യവസ്ഥാപയതി —

ഏവമഭേദരത്നത്രയപരിണതോ ജീവഃ ശുദ്ധബുദ്ധൈകസ്വഭാവമാത്മാനം ലഭതേ മുക്തോ ഭവതീതി . കിംച പൂര്വം ജ്ഞാനകണ്ഡികായാം ‘ഉവഓഗവിസുദ്ധോ സോ ഖവേദി ദേഹുബ്ഭവം ദുക്ഖം’ ഇത്യുക്തം, അത്ര തു ‘ജഹദി ജദി രാഗദോസേ സോ അപ്പാണം ലഹദി സുദ്ധം’ ഇതി ഭണിതമ്, ഉഭയത്ര മോക്ഷോസ്തി . കോ വിശേഷഃ . പ്രത്യുത്തരമാഹ — തത്ര ശുഭാശുഭയോര്നിശ്ചയേന സമാനത്വം ജ്ഞാത്വാ പശ്ചാച്ഛുദ്ധേ ശുഭരഹിതേ നിജസ്വരൂപേ സ്ഥിത്വാ മോക്ഷം ലഭതേ, തേന കാരണേന ശുഭാശുഭമൂഢത്വനിരാസാര്ഥം ജ്ഞാനകണ്ഡികാ ഭണ്യതേ . അത്ര തു ദ്രവ്യഗുണപര്യായൈരാപ്തസ്വരൂപം ജ്ഞാത്വാ പശ്ചാത്തദ്രൂപേ സ്വശുദ്ധാത്മനി സ്ഥിത്വാ മോക്ഷം പ്രാപ്നോതി, തതഃ കാരണാദിയമാപ്താത്മമൂഢത്വനിരാസാര്ഥം ജ്ഞാനകണ്ഡികാ രാഗദ്വേഷകോ ദൂര കരനേകേ ലിയേ അത്യന്ത ജാഗൃത രഹനാ ചാഹിയേ .

ഭാവാര്ഥ : — ൮൦ വീം ഗാഥാമേം ബതായേ ഗയേ ഉപായസേ ദര്ശനമോഹകോ ദൂര കരകേ, അര്ഥാത് സമ്യക്ദര്ശന പ്രാപ്ത കരകേ ജോ ജീവ ശുദ്ധാത്മാനുഭൂതിസ്വരൂപ വീതരാഗചാരിത്രകേ പ്രതിബന്ധക രാഗ -ദ്വേഷകോ ഛോഡതാ ഹൈ, പുനഃ -പുനഃ രാഗദ്വേഷഭാവമേം പരിണമിത നഹീം ഹോതാ, വഹീ അഭേദരത്നത്രയപരിണത ജീവ ശുദ്ധ- ബുദ്ധ -ഏകസ്വഭാവ ആത്മാകോ പ്രാപ്ത കരതാ ഹൈ — മുക്ത ഹോതാ ഹൈ . ഇസലിയേ ജീവകോ സമ്യഗ്ദര്ശന പ്രാപ്ത കരകേ ഭീ സരാഗ ചാരിത്ര പ്രാപ്ത കരകേ ഭീ, രാഗദ്വേഷകേ നിവാരണാര്ഥ അത്യന്ത സാവധാന രഹനാ ചാഹിയേ ..൮൧..

അബ, യഹീ ഏക (-പൂര്വോക്ത ഗാഥാഓംമേം വര്ണിത യഹീ ഏക), ഭഗവന്തോംനേ സ്വയം അനുഭവ കരകേ പ്രഗട കിയാ ഹുആ ൧നിഃശ്രേയസകാ പാരമാര്ഥികപന്ഥ ഹൈ — ഇസപ്രകാര മതികോ ൨വ്യവസ്ഥിത കരതേ ഹൈം : —

അന്വയാര്ഥ : — [സര്വേ അപി ച ] സഭീ [അര്ഹന്തഃ ] അരഹന്ത ഭഗവാന [തേന വിധാനേന ] ഉസീ വിധിസേ [ക്ഷപിതകര്മാംശാഃ ] കര്മാംശോംകാ ക്ഷയ കരകേ [തഥാ ] തഥാ ഉസീപ്രകാരസേ [ഉപദേശം ൧. നിഃശ്രേയസ = മോക്ഷ . ൨. വ്യവസ്ഥിത = നിശ്ചിത; സ്ഥിര .

അര്ഹംത സൌ കര്മോ തണോ കരീ നാശ ഏ ജ വിധി വഡേ, ഉപദേശ പണ ഏമ ജ കരീ, നിര്വൃത ഥയാ; നമും തേമനേ. ൮൨.

Page 141 of 513
PDF/HTML Page 174 of 546
single page version

യതഃ ഖല്വതീതകാലാനുഭൂതക്രമപ്രവൃത്തയഃ സമസ്താ അപി ഭഗവന്തസ്തീര്ഥകരാഃ, പ്രകാരാന്തര- സ്യാസംഭവാദസംഭാവിതദ്വൈതേനാമുനൈവൈകേന പ്രകാരേണ ക്ഷപണം കര്മാംശാനാം സ്വയമനുഭൂയ, പരമാപ്തതയാ പരേഷാമപ്യായത്യാമിദാനീംത്വേ വാ മുമുക്ഷൂണാം തഥൈവ തദുപദിശ്യ, നിഃശ്രേയസമധ്യാശ്രിതാഃ . തതോ നാന്യദ്വര്ത്മ നിര്വാണസ്യേത്യവധാര്യതേ . അലമഥവാ പ്രലപിതേന . വ്യവസ്ഥിതാ മതിര്മമ . നമോ ഭഗവദ്ഭയഃ ..൮൨.. ഇത്യേതാവാന് വിശേഷഃ ..൮൧.. അഥ പൂര്വം ദ്രവ്യഗുണപര്യായൈരാപ്തസ്വരൂപം വിജ്ഞായ പശ്ചാത്തഥാഭൂതേ സ്വാത്മനി സ്ഥിത്വാ സര്വേപ്യര്ഹന്തോ മോക്ഷം ഗതാ ഇതി സ്വമനസി നിശ്ചയം കരോതി — സവ്വേ വി യ അരഹംതാ സര്വേപി ചാര്ഹന്തഃ തേണ വിധാണേണ ദ്രവ്യഗുണപര്യായൈഃ പൂര്വമര്ഹത്പരിജ്ഞാനാത്പശ്ചാത്തഥാഭൂതസ്വാത്മാവസ്ഥാനരൂപേണ തേന പൂര്വോക്തപ്രകാരേണ ഖവിദകമ്മംസാ ക്ഷപിതകര്മാംശാ വിനാശിതകര്മഭേദാ ഭൂത്വാ, കിച്ചാ തധോവദേസം അഹോ ഭവ്യാ അയമേവ നിശ്ചയ- രത്നത്രയാത്മകശുദ്ധാത്മോപലമ്ഭലക്ഷണോ മോക്ഷമാര്ഗോ നാന്യ ഇത്യുപദേശം കൃത്വാ ണിവ്വാദാ നിര്വൃതാ അക്ഷയാനന്തസുഖേന തൃപ്താ ജാതാഃ, തേ തേ ഭഗവന്തഃ . ണമോ തേസിം ഏവം മോക്ഷമാര്ഗനിശ്ചയം കൃത്വാ ശ്രീകുന്ദകുന്ദാചാര്യദേവാസ്തസ്മൈ നിജശുദ്ധാത്മാനുഭൂതിസ്വരൂപമോക്ഷമാര്ഗായ തദുപദേശകേഭ്യോര്ഹദ്ഭയശ്ച തദുഭയസ്വരൂപാഭിലാഷിണ; സന്തോ ‘നമോസ്തു തേഭ്യ’ ഇത്യനേന പദേന നമസ്കാരം കുര്വന്തീത്യഭിപ്രായഃ ..൮൨.. അഥ രത്നത്രയാരാധകാ ഏവ പുരുഷാ ദാനപൂജാ- ഗുണപ്രശംസാനമസ്കാരാര്ഹാ ഭവന്തി നാന്യാ ഇതി കഥയതി — കൃത്വാ ] ഉപദേശ കരകേ [നിര്വൃതാഃ തേ ] മോക്ഷകോ പ്രാപ്ത ഹുഏ ഹൈം [ നമഃ തേഭ്യഃ ] ഉന്ഹേം നമസ്കാര ഹോ ..൮൨..

ടീകാ : — അതീത കാലമേം ക്രമശഃ ഹുഏ സമസ്ത തീര്ഥര്ംകര ഭഗവാന, ൧പ്രകാരാന്തരകാ അസംഭവ ഹോനേസേ ജിസമേം ദ്വൈത സംഭവ നഹീം ഹൈ; ഐസേ ഇസീ ഏകപ്രകാരസേ കര്മാംശോം (ജ്ഞാനാവരണാദി കര്മ ഭേദോം)കാ ക്ഷയ സ്വയം അനുഭവ കരകേ (തഥാ) ൨പരമാപ്തതാകേ കാരണ ഭവിഷ്യകാലമേം അഥവാ ഇസ (വര്തമാന) കാലമേം അന്യ മുമുക്ഷുഓംകോ ഭീ ഇസീപ്രകാരസേ ഉസകാ (-കര്മ ക്ഷയകാ) ഉപദേശ ദേകര നിഃശ്രേയസ (മോക്ഷ)കോ പ്രാപ്ത ഹുഏ ഹൈം; ഇസലിയേ നിര്വാണകാ അന്യ (കോഈ) മാര്ഗ നഹീം ഹൈ ഐസാ നിശ്ചിത ഹോതാ ഹൈ . അഥവാ അധിക പ്രലാപസേ ബസ ഹോഓ ! മേരീ മതി വ്യവസ്ഥിത ഹോ ഗഈ ഹൈ . ഭഗവന്തോംകോ നമസ്കാര ഹോ .

ഭാവാര്ഥ : — ൮൦ ഔര ൮൧ വീം ഗാഥാകേ കഥനാനുസാര സമ്യക്ദര്ശന പ്രാപ്ത കരകേ വീതരാഗചാരിത്രകേ വിരോധീ രാഗ -ദ്വേഷകോ ദൂര കരനാ അര്ഥാത് നിശ്ചയരത്നത്രയാത്മക ശുദ്ധാനുഭൂതിമേം ലീന ഹോനാ ഹീ ഏക മാത്ര മോക്ഷമാര്ഗ ഹൈ; ത്രികാലമേം ഭീ കോഈ ദൂസരാ മോക്ഷകാ മാര്ഗ നഹീം ഹൈ . സമസ്ത ൧. പ്രകാരാന്തര = അന്യ പ്രകാര (കര്മക്ഷയ ഏക ഹീ പ്രകാരസേ ഹോതാ ഹൈ, അന്യ -പ്രകാരസേ നഹീം ഹോതാ, ഇസലിയേ ഉസ

കര്മക്ഷയകേ പ്രകാരമേം ദ്വൈത അര്ഥാത് ദോ -രൂപപനാ നഹീം ഹൈ) . ൨. പരമാപ്ത = പരമ ആപ്ത; പരമ വിശ്വാസപാത്ര (തീര്ഥംകര ഭഗവാന സര്വജ്ഞ ഔര വീതരാഗ ഹോനേസേ പരമ ആപ്ത ഹൈ, അര്ഥാത്

Page 142 of 513
PDF/HTML Page 175 of 546
single page version

ദംസണസുദ്ധാ നിജശുദ്ധാത്മരുചിരൂപനിശ്ചയസമ്യക്ത്വസാധകേന മൂഢത്രയാദിപഞ്ചവിംശതിമലരഹിതേന തത്ത്വാര്ഥശ്രദ്ധാനലക്ഷണേന ദര്ശനേന ശുദ്ധാ ദര്ശനശുദ്ധാഃ . പുരിസാ പുരുഷാ ജീവാഃ . പുനരപി കഥംഭൂതാഃ . ണാണപഹാണാ നിരുപരാഗസ്വസംവേദനജ്ഞാനസാധകേന വീതരാഗസര്വജ്ഞപ്രണീതപരമാഗമാഭ്യാസലക്ഷണജ്ഞാനേന പ്രധാനാഃ സമര്ഥാഃ പ്രൌഢാ ജ്ഞാനപ്രധാനാഃ . പുനശ്ച കഥംഭൂതാഃ . സമഗ്ഗചരിയത്ഥാ നിര്വികാരനിശ്ചലാത്മാനുഭൂതിലക്ഷണനിശ്ചയചാരിത്രസാധകേ- നാചാരാദിശാസ്ത്രകഥിതമൂലോത്തരഗുണാനുഷ്ഠാനാദിരൂപേണ ചാരിത്രേണ സമഗ്രാഃ പരിപൂര്ണാഃ സമഗ്രചാരിത്രസ്ഥാഃ പൂജാസക്കാരരിഹാ ദ്രവ്യഭാവലക്ഷണപൂജാ ഗുണപ്രശംസാ സത്കാരസ്തയോരര്ഹാ യോഗ്യാ ഭവന്തി . ദാണസ്സ യ ഹി അരഹന്തോംനേ ഇസീ മാര്ഗസേ മോക്ഷ പ്രാപ്ത കിയാ ഹൈ ഔര അന്യ മുമുക്ഷുഓംകോ ഭീ ഇസീ മാര്ഗകാ ഉപദേശ ദിയാ ഹൈ . ഉന ഭഗവന്തോംകോ നമസ്കാര ഹോ ..൮൨..

അബ, ശുദ്ധാത്മലാഭകേ ൧പരിപംഥീ -മോഹകാ സ്വഭാവ ഔര ഉസമേം പ്രകാരോംകോ (-ഭേദോംകോ) വ്യക്ത കരതേ ഹൈം : —

അന്വയാര്ഥ : — [ജീവസ്യ ] ജീവകേ [ദ്രവ്യാദികേഷു മൂഢഃ ഭാവഃ ] ദ്രവ്യാദി സമ്ബന്ധീ മൂഢ ഭാവ (-ദ്രവ്യഗുണപര്യായസമ്ബന്ധീ ജോ മൂഢതാരൂപ പരിണാമ) [മോഹഃ ഇതി ഭവതി ] വഹ മോഹ ഹൈ [തേന അവച്ഛന്നഃ ] ഉസസേ ആച്ഛാദിത വര്തതാ ഹുആ ജീവ [ രാഗം വാ ദ്വേഷം വാ പ്രാപ്യ ] രാഗ അഥവാ ദ്വേഷകോ പ്രാപ്ത കരകേ [ക്ഷുഭ്യതി ] ക്ഷുബ്ധ ഹോതാ ഹൈ ..൮൩..

ടീകാ : — ധതൂരാ ഖായേ ഹുഏ മനുഷ്യകീ ഭാ തി, ജീവകേ ജോ പൂര്വ വര്ണിത ദ്രവ്യ -ഗുണ- ൧. പരിപംഥീ = ശത്രു; മാര്ഗമേം ലൂടനേവാലാ .

ദ്രവ്യാദികേ മൂഢ ഭാവ വര്തേ ജീവനേ, തേ മോഹ ഛേ; തേ മോഹഥീ ആച്ഛന്ന രാഗീ -ദ്വേഷീ ഥഈ ക്ഷോഭിത ബനേ. ൮൩.

Page 143 of 513
PDF/HTML Page 176 of 546
single page version

മൂഢോ ഭാവഃ സ ഖലു മോഹഃ . തേനാവച്ഛന്നാത്മരൂപഃ സന്നയമാത്മാ പരദ്രവ്യമാത്മദ്രവ്യത്വേന പരഗുണ- മാത്മഗുണതയാ പരപര്യായാനാത്മപര്യായഭാവേന പ്രതിപദ്യമാനഃ, പ്രരൂഢദൃഢതരസംസ്കാരതയാ പരദ്രവ്യ- മേവാഹരഹരുപാദദാനോ, ദഗ്ധേന്ദ്രിയാണാം രുചിവശേനാദ്വൈതേപി പ്രവര്തിതദ്വൈതോ, രുചിതാരുചിതേഷു വിഷയേഷു രാഗദ്വേഷാവുപശ്ലിഷ്യ, പ്രചുരതരാമ്ഭോഭാരരയാഹതഃ സേതുബന്ധ ഇവ ദ്വേധാ വിദാര്യമാണോ നിതരാം ക്ഷോഭമുപൈതി . അതോ മോഹരാഗദ്വേഷഭേദാത്ത്രിഭൂമികോ മോഹഃ ..൮൩.. ദാനസ്യ ച ഹി സ്ഫു ടം തേ തേ പൂര്വോക്തരത്നത്രയാധാരാഃ . ണമോ തേസിം നമസ്തേഭ്യ ഇതി നമസ്കാരസ്യാപി ത ഏവ യോഗ്യാഃ ..✽൭.. ഏവമാപ്താത്മസ്വരൂപവിഷയേ മൂഢത്വനിരാസാര്ഥം ഗാഥാസപ്തകേന ദ്വിതീയജ്ഞാന- കണ്ഡികാ ഗതാ . അഥ ശുദ്ധാത്മോപലമ്ഭപ്രതിപക്ഷഭൂതമോഹസ്യ സ്വരൂപം ഭേദാംശ്ച പ്രതിപാദയതി — ദവ്വാദിഏസു ശുദ്ധാത്മാദിദ്രവ്യേഷു, തേഷാം ദ്രവ്യാണാമനന്തജ്ഞാനാദ്യസ്തിത്വാദിവിശേഷസാമാന്യലക്ഷണഗുണേഷു, ശുദ്ധാത്മപരിണതി- ലക്ഷണസിദ്ധത്വാദിപര്യായേഷു ച യഥാസംഭവം പൂര്വോപവര്ണിതേഷു വക്ഷ്യമാണേഷു ച മൂഢോ ഭാവോ ഏതേഷു പൂര്വോക്തദ്രവ്യഗുണപര്യായേഷു വിപരീതാഭിനിവേശരൂപേണ തത്ത്വസംശയജനകോ മൂഢോ ഭാവഃ ജീവസ്സ ഹവദി മോഹോ ത്തി ഇത്ഥംഭൂതോ ഭാവോ ജീവസ്യ ദര്ശനമോഹ ഇതി ഭവതി . ഖുബ്ഭദി തേണുച്ഛണ്ണോ തേന ദര്ശനമോഹേനാവച്ഛന്നോ ഝമ്പിതഃ സന്നക്ഷുഭിതാത്മതത്ത്വവിപരീതേന ക്ഷോഭേണ ക്ഷോഭം സ്വരൂപചലനം വിപര്യയം ഗച്ഛതി . കിം കൃത്വാ . പപ്പാ രാഗം വ ദോസം വാ നിര്വികാരശുദ്ധാത്മനോ വിപരീതമിഷ്ടാനിഷ്ടേന്ദ്രിയവിഷയേഷു ഹര്ഷവിഷാദരൂപം ചാരിത്രമോഹസംജ്ഞം രാഗദ്വേഷം വാ പ്രാപ്യ ചേതി . അനേന കിമുക്തം ഭവതി . മോഹോ ദര്ശനമോഹോ രാഗദ്വേഷദ്വയം ചാരിത്രമോഹശ്ചേതി ത്രിഭൂമികോ മോഹ ഇതി ..൮൩.. അഥ ദുഃഖഹേതുഭൂതബന്ധസ്യ കാരണഭൂതാ രാഗദ്വേഷമോഹാ നിര്മൂലനീയാ ഇത്യാഘോഷയതി — പര്യായ ഹൈം ഉനമേം ഹോനേവാലാ ൧തത്ത്വ -അപ്രതിപത്തിലക്ഷണ മൂഢ ഭാവ വഹ വാസ്തവമേം മോഹ ഹൈ . ഉസ മോഹസേ നിജരൂപ ആച്ഛാദിത ഹോനേസേ യഹ ആത്മാ പരദ്രവ്യകോ സ്വദ്രവ്യരൂപസേ, പരഗുണകോ സ്വഗുണരൂപസേ, ഔര പര -പര്യായോംകോ സ്വപര്യായരൂപ സമഝകര -അംഗീകാര കരകേ, അതി രൂഢ – ദൃഢതര സംസ്കാരകേ കാരണ പരദ്രവ്യകോ ഹീ സദാ ഗ്രഹണ കരതാ ഹുആ, ൨ദഗ്ധ ഇന്ദ്രിയോംകീ രുചികേ വശസേ ൩അദ്വൈതമേം ഭീ ദ്വൈത പ്രവൃത്തി കരതാ ഹുആ, രുചികര -അരുചികര വിഷയോംമേം രാഗദ്വേഷ കരകേ അതി പ്രചുര ജലസമൂഹകേ വേഗസേ പ്രഹാരകോ പ്രാപ്ത സേതുബന്ധ (പുല) കീ ഭാ തി ദോ ഭാഗോംമേം ഖംഡിത ഹോതാ ഹുആ അത്യന്ത ക്ഷോഭകോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ . ഇസസേ മോഹ, രാഗ ഔര ദ്വൈഷ — ഇന ഭേദോംകേ കാരണ മോഹ തീന പ്രകാരകാ ഹൈ ..൮൩.. ൧. തത്ത്വ അപ്രതിപത്തിലക്ഷണ = തത്ത്വകീ അപ്രതിപത്തി (-അപ്രാപ്തി, അജ്ഞാന, അനിര്ണയ) ജിസകാ ലക്ഷണ ഹൈ ഐസാ . ൨. ദഗ്ധ = ജലീ ഹുഈ; ഹലകീ; ശാപിത . (‘ദഗ്ധ’ തിരസ്കാരവാചക ശബ്ദ ഹൈ) ൩. ഇന്ദ്രിയവിഷയോംമേം – പദാര്ഥോംമേം ‘യഹ അച്ഛേ ഹൈം ഔര യഹ ബുരേ’ ഇസപ്രകാരകാ ദ്വൈത നഹീം ഹൈ; തഥാപി വഹാ ഭീ

Page 144 of 513
PDF/HTML Page 177 of 546
single page version

ഏവമസ്യ തത്ത്വാപ്രതിപത്തിനിമീലിതസ്യ, മോഹേന വാ രാഗേണ വാ ദ്വേഷേണ വാ പരിണതസ്യ, തൃണപടലാവച്ഛന്നഗര്തസംഗതസ്യ കരേണുകുട്ടനീഗാത്രാസക്തസ്യ പ്രതിദ്വിരദദര്ശനോദ്ധതപ്രവിധാവിതസ്യ ച സിന്ധുരസ്യേവ, ഭവതി നാമ നാനാവിധോ ബന്ധഃ . തതോമീ അനിഷ്ടകാര്യകാരിണോ മുമുക്ഷുണാ മോഹരാഗദ്വേഷാഃ സമ്യഗ്നിര്മൂലകാഷം കഷിത്വാ ക്ഷപണീയാഃ ..൮൪.. മോഹേണ വ രാഗേണ വ ദോസേണ വ പരിണദസ്സ ജീവസ്സ മോഹരാഗദ്വേഷപരിണതസ്യ മോഹാദിരഹിതപരമാത്മസ്വരൂപ- പരിണതിച്യുതസ്യ ബഹിര്മുഖജീവസ്യ ജായദി വിവിഹോ ബംധോ ശുദ്ധോപയോഗലക്ഷണോ ഭാവമോക്ഷസ്തദ്ബലേന ജീവ- പ്രദേശകര്മപ്രദേശാനാമത്യന്തവിശ്ലേഷോ ദ്രവ്യമോക്ഷഃ, ഇത്ഥംഭൂതദ്രവ്യഭാവമോക്ഷാദ്വിലക്ഷണഃ സര്വപ്രകാരോപാദേയഭൂതസ്വാ- ഭാവികസുഖവിപരീതസ്യ നാരകാദിദുഃഖസ്യ കാരണഭൂതോ വിവിധബന്ധോ ജായതേ . തമ്ഹാ തേ സംഖവഇദവ്വാ യതോ

അബ, തീനോം പ്രകാരകേ മോഹകോ അനിഷ്ട കാര്യകാ കാരണ കഹകര ഉസകാ (-തീന പ്രകാരകേ മോഹകാ) ക്ഷയ കരനേകോ സൂത്ര ദ്വാരാ കഹതേ ഹൈം : —

അന്വയാര്ഥ : — [മോഹേന വാ ] മോഹരൂപ [രാഗേണ വാ ] രാഗരൂപ [ദ്വേഷേണ വാ ] അഥവാ ദ്വേഷരൂപ [പരിണതസ്യ ജീവസ്യ] പരിണമിത ജീവകേ [വിവിധഃ ബംധഃ ] വിവിധ ബംധ [ജായതേ ] ഹോതാ ഹൈ; [തസ്മാത് ] ഇസലിയേ [തേ ] വേ (മോഹ -രാഗ -ദ്വേഷ) [സംക്ഷപയിതവ്യാഃ ] സമ്പൂര്ണതയാ ക്ഷയ കരനേ യോഗ്യ ഹൈം ..൮൪..

ടീകാ : — ഇസപ്രകാര തത്ത്വ -അപ്രതിപത്തി (-വസ്തുസ്വരൂപകേ അജ്ഞാന) സേ ബംദ ഹുഏ, മോഹ- രൂപ -രാഗരൂപ യാ ദ്വേഷരൂപ പരിണമിത ഹോതേ ഹുഏ ഇസ ജീവകോ — ഘാസകേ ഢേരസേ ഢ കേ ഹുഏ ഖഡ്ഡേകാ സംഗ കരനേവാലേ ഹാഥീകീ ഭാ തി, ഹഥിനീരൂപീ കുട്ടനീകേ ശരീരമേം ആസക്ത ഹാഥീകീ ഭാ തി ഔര വിരോധീ ഹാഥീകോ ദേഖകര, ഉത്തേജിത ഹോകര (ഉസകീ ഓര) ദൌഡതേ ഹുഏ ഹാഥീകീ ഭാ തി — വിവിധ പ്രകാരകാ ബംധ ഹോതാ ഹൈ; ഇസലിയേ മുമുക്ഷു ജീവകോ അനിഷ്ട കാര്യ കരനേവാലേ ഇസ മോഹ, രാഗ ഔര ദ്വേഷകാ യഥാവത്

രേ ! മോഹരൂപ വാ രാഗരൂപ വാ ദ്വേഷപരിണത ജീവനേ വിധവിധ ഥായേ ബംധ, തേഥീ സര്വ തേ ക്ഷയയോഗ്യ ഛേ . ൮൪.

Page 145 of 513
PDF/HTML Page 178 of 546
single page version

ഭാവാര്ഥ : — (൧) ഹാഥീകോ പകഡനേകേ ലിയേ ധരതീമേം ഖഡ്ഡാ ബനാകര ഉസേ ഘാസസേ ഢക ദിയാ ജാതാ ഹൈ, വഹാ ഖഡ്ഡാ ഹോനേകേ കാരണ ഉസ ഖഡ്ഡേ പര ജാനേസേ ഹാഥീ ഗിര പഡതാ ഹൈ ഔര വഹ ഇസപ്രകാര പകഡാ ജാതാ ഹൈ . (൨) ഹാഥീകോ പകഡനേകേ ലിയേ സിഖാഈ ഹുഈ ഹഥിനീ ഭേജീ ജാതീ ഹൈ; ഉസകേ ശാരീരിക രാഗമേം ഫ സനേസേ ഹാഥീ പകഡാ ജാതാ ഹൈ . (൩) ഹാഥീ പകഡനേകീ തീസരീ രീതി യഹ ഹൈ കി ഉസ ഹാഥീകേ സാമനേ ദൂസരാ പാലിത ഹാഥീ ഭേജാ ജാതാ ഹൈ; ഉസകേ പീഛേ വഹ ഹാഥീ ഉത്തേജിത ഹോകര ലഡനേകേ ലിയേ ദൌഡതാ ഹൈ ഔര ഇസപ്രകാര വഹ പകഡനേവാലോംകേ ജാലമേം ഫ സ ജാതാ ഹൈ .

ഉപര്യുക്ത പ്രകാരസേ ജൈസേ ഹാഥീ (൧) അജ്ഞാനസേ, (൨) രാഗസേ (൩) ദ്വേഷസേ അനേക പ്രകാരകേ ബന്ധനകോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ, ഉസീപ്രകാര ജീവ (൧) മോഹസേ, (൨) രാഗസേ യാ (൩) ദ്വേഷസേ അനേക പ്രകാരകേ ബന്ധനകോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ, ഇസലിയേ മോക്ഷാര്ഥീകോ മോഹ -രാഗ -ദ്വേഷകാ ഭലീഭാ തി -സമ്പൂര്ണതയാ മൂലസേ ഹീ ക്ഷയ കര ദേനാ ചാഹിയേ ..൮൪..

അബ, ഇസ മോഹരാഗദ്വേഷകോ ഇന (ആഗാമീ ഗാഥാമേം കഹേ ഗയേ) ചിഹ്നോം -ലക്ഷണോംകേ ദ്വാരാ പഹിചാന കര ഉത്പന്ന ഹോതേ ഹീ നഷ്ട കര ദേനാ ചാഹിയേ, ഏസാ പ്രഗട കരതേ ഹൈം : —

അന്വയാര്ഥ : — [അര്ഥേ അയഥാഗ്രഹണം ] പദാര്ഥകാ അയഥാഗ്രഹണ (അര്ഥാത് പദാര്ഥോകോ ജൈസേ ഹൈം വൈസേ സത്യസ്വരൂപ ന മാനകര ഉനകേ വിഷയമേം അന്യഥാ സമഝ) [ച ] ഔര [തിര്യങ്മനുജേഷു കരുണാഭാവഃ ] തിര്യംച -മനുഷ്യോംകേ പ്രതി കരുണാഭാവ, [വിഷയേഷു പ്രസംഗഃ ച ] തഥാ വിഷയോംകീ സംഗതി (ഇഷ്ട വിഷയോംമേം പ്രീതി ഔര അനിഷ്ട വിഷയോംമേം അപ്രീതി) — [ഏതാനി ] യഹ സബ [മോഹസ്യ ലിംഗാനി ] മോഹകേ ചിഹ്ന – ലക്ഷണ ഹൈം ..൮൫..

Page 146 of 513
PDF/HTML Page 179 of 546
single page version

അര്ഥാനാമയാഥാതഥ്യപ്രതിപത്ത്യാ തിര്യഗ്മനുഷ്യേഷു പ്രേക്ഷാര്ഹേഷ്വപി കാരുണ്യബുദ്ധയാ ച മോഹമഭീഷ്ട- വിഷയപ്രസംഗേന രാഗമനഭീഷ്ടവിഷയാപ്രീത്യാ ദ്വേഷമിതി ത്രിഭിലിംഗൈരധിഗമ്യ ഝഗിതി സംഭവന്നാപി ത്രിഭൂമികോപി മോഹോ നിഹന്തവ്യഃ ..൮൫..

യഥാസംഭവം ത ഏവ വിനാശയിതവ്യാ ഇത്യുപദിശതി – അട്ഠേ അജധാഗഹണം ശുദ്ധാത്മാദിപദാര്ഥേ യഥാസ്വരൂപസ്ഥിതേപി വിപരീതാഭിനിവേശരൂപേണായഥാഗ്രഹണം കരുണാഭാവോ യ ശുദ്ധാത്മോപലബ്ധിലക്ഷണപരമോപേക്ഷാസംയമാദ്വിപരീതഃ കരുണാ- ഭാവോ ദയാപരിണാമശ്ച അഥവാ വ്യവഹാരേണ കരുണായാ അഭാവഃ . കേഷു വിഷയേഷു . മണുവതിരിഏസു മനുഷ്യ- തിര്യഗ്ജീവേഷു ഇതി ദര്ശനമോഹചിഹ്നമ് . വിസഏസു യ പ്പസംഗോ നിര്വിഷയസുഖാസ്വാദരഹിതബഹിരാത്മജീവാനാം മനോജ്ഞാമനോജ്ഞവിഷയേഷു ച യോസൌ പ്രകര്ഷേണ സങ്ഗഃ സംസര്ഗസ്തം ദൃഷ്ട്വാ പ്രീത്യപ്രീതിലിങ്ഗാഭ്യാം ചാരിത്രമോഹസംജ്ഞൌ

ടീകാ : — ൧പദാര്ഥോംകീ അയഥാതഥ്യരൂപ പ്രതിപത്തികേ ദ്വാരാ ഔര തിര്യംച -മനുഷ്യ ൨പ്രേക്ഷായോഗ്യ ഹോനേ പര ഭീ ഉനകേ പ്രതി കരുണാബുദ്ധിസേ മോഹകോ (ജാനകര), ഇഷ്ട വിഷയോംകീ ആസക്തിസേ രാഗകോ ഔര അനിഷ്ട വിഷയോംകീ അപ്രീതിസേ ദ്വേഷകോ (ജാനകര) — ഇസപ്രകാര തീന ലിംഗോംകേ ദ്വാരാ (തീന പ്രകാരകേ മോഹകോ) പഹിചാനകര തത്കാല ഹീ ഉത്പന്ന ഹോതേ ഹീ തീനോ പ്രകാരകാ മോഹ നഷ്ട കര ദേനേ യോഗ്യ ഹൈ .

ഭാവാര്ഥ : — മോഹകേ തീന ഭേദ ഹൈം — ദര്ശനമോഹ, രാഗ ഔര ദ്വേഷ . പദാര്ഥോംകേ സ്വരൂപസേ വിപരീത മാന്യതാ തഥാ തിര്യംചോം ഔര മനുഷ്യോംകേ പ്രതി തന്മയതാസേ കരുണാഭാവ വേ ദര്ശനമോഹകേ ചിഹ്ന ഹൈം, ഇഷ്ട വിഷയോംമേം പ്രീതി രാഗകാ ചിഹ്ന ഹൈ ഔര അനിഷ്ട വിഷയോംമേം അപ്രീതി ദ്വേഷകാ ചിഹ്ന ഹൈ . ഇന ചിഹ്ന ോംസേ തീനോം പ്രകാരകേ മോഹകോ പഹിചാനകര മുമുക്ഷുഓംകോ ഉസേ തത്കാല ഹീ നഷ്ട കര ദേനാ ചാഹിയേ ..൮൫..

അബ മോഹക്ഷയ കരനേകാ ഉപായാന്തര (-ദൂസരാ ഉപായ) വിചാരതേ ഹൈം : — ൧. പദാര്ഥോംകീ അയഥാതഥ്യരൂപ പ്രതിപത്തി = പദാര്ഥ ജൈസേ നഹീം ഹൈ ഉന്ഹേം വൈസാ സമഝനാ അര്ഥാത് ഉന്ഹേം അന്യഥാ സ്വരൂപസേ

അംഗീകാര കരനാ . ൨. പ്രേക്ഷായോഗ്യ = മാത്ര പ്രേക്ഷകഭാവസേ -ദൃഷ്ടാജ്ഞാതാരൂപസേ -മധ്യസ്ഥഭാവസേ ദേഖനേ യോഗ്യ .

ശാസ്ത്രോ വഡേ പ്രത്യക്ഷആദിഥീ ജാണതോ ജേ അര്ഥ നേ, തസു മോഹ പാമേ നാശ നിശ്ചയ; ശാസ്ത്ര സമധ്യയനീയ ഛേ. ൮൬.

Page 147 of 513
PDF/HTML Page 180 of 546
single page version

യത്കില ദ്രവ്യഗുണപര്യായസ്വഭാവേനാര്ഹതോ ജ്ഞാനാദാത്മനസ്തഥാജ്ഞാനം മോഹക്ഷപണോപായത്വേന പ്രാക് പ്രതിപന്നം, തത് ഖലൂപായാന്തരമിദമപേക്ഷതേ . ഇദം ഹി വിഹിതപ്രഥമഭൂമികാസംക്രമണസ്യ സര്വജ്ഞോപജ്ഞ- തയാ സര്വതോപ്യബാധിതം ശാബ്ദം പ്രമാണമാക്രമ്യ ക്രീഡതസ്തത്സംസ്കാരസ്ഫു ടീകൃതവിശിഷ്ടസംവേദന- ശക്തിസംപദഃ സഹൃദയഹൃദയാനംദോദ്ഭേദദായിനാ പ്രത്യക്ഷേണാന്യേന വാ തദവിരോധിനാ പ്രമാണജാതേന രാഗദ്വേഷൌ ച ജ്ഞായേതേ വിവേകിഭിഃ, തതസ്തത്പരിജ്ഞാനാനന്തരമേവ നിര്വികാരസ്വശുദ്ധാത്മഭാവനയാ രാഗദ്വേഷമോഹാ നിഹന്തവ്യാ ഇതി സൂത്രാര്ഥഃ ..൮൫.. അഥ ദ്രവ്യഗുണപര്യായപരിജ്ഞാനാഭാവേ മോഹോ ഭവതീതി യദുക്തം പൂര്വം തദര്ഥമാഗമാഭ്യാസം കാരയതി . അഥവാ ദ്രവ്യഗുണപര്യായത്വൈരര്ഹത്പരിജ്ഞാനാദാത്മപരിജ്ഞാനം ഭവതീതി യദുക്തം തദാത്മപരിജ്ഞാനമിമമാഗമാഭ്യാസമപേക്ഷത ഇതി പാതനികാദ്വയം മനസി ധൃത്വാ സൂത്രമിദം പ്രതിപാദയതി — ജിണസത്ഥാദോ അട്ഠേ പച്ചക്ഖാദീഹിം ബുജ്ഝദോ ണിയമാ ജിനശാസ്ത്രാത്സകാശാച്ഛുദ്ധാത്മാദിപദാര്ഥാന് പ്രത്യക്ഷാദി-

അന്വയാര്ഥ : — [ജിനശാസ്ത്രാത് ] ജിനശാസ്ത്ര ദ്വാരാ [പ്രത്യക്ഷാദിഭിഃ ] പ്രത്യക്ഷാദി പ്രമാണോംസേ [അര്ഥാന് ] പദാര്ഥോംകോ [ബുധ്യമാനസ്യ ] ജാനനേവാലേകേ [നിയമാത് ] നിയമസേ [മോഹോപചയഃ ] ൧മോഹോപചയ [ക്ഷീയതേ ] ക്ഷയ ഹോ ജാതാ ഹൈ [തസ്മാത് ] ഇസലിയേ [ശാസ്ത്രം ] ശാസ്ത്രകാ [സമധ്യേതവ്യമ് ] സമ്യക് പ്രകാരസേ അധ്യയന കരനാ ചാഹിയേ ..൮൬..

ടീകാ : — ദ്രവ്യ -ഗുണ -പര്യായസ്വഭാവസേ അര്ഹംതകേ ജ്ഞാന ദ്വാരാ ആത്മാകാ ഉസ പ്രകാരകാ ജ്ഞാന മോഹക്ഷയകേ ഉപായകേ രൂപമേം പഹലേ (൮൦വീം ഗാഥാമേം) പ്രതിപാദിത കിയാ ഗയാ ഥാ, വഹ വാസ്തവമേം ഇസ (നിമ്നലിഖിത) ഉപായാന്തരകീ അപേക്ഷാ രഖതാ ഹൈ . (വഹ ഉപായാന്തര ക്യാ ഹൈ സോ കഹാ ജാതാ ഹൈ) : —

ജിസനേ പ്രഥമ ഭൂമികാമേം ഗമന കിയാ ഹൈ ഐസേ ജീവകോ, ജോ ൨സര്വജ്ഞോപജ്ഞ ഹോനേസേ സര്വ പ്രകാരസേ അബാധിത ഹൈ ഐസേ ശാബ്ദ പ്രമാണകോ (-ദ്രവ്യ ശ്രുതപ്രമാണകോ) പ്രാപ്ത കരകേ ക്രീഡാ കരനേ പര, ഉസകേ സംസ്കാരസേ വിശിഷ്ട ൩സംവേദനശക്തിരൂപ സമ്പദാ പ്രഗട കരനേ പര, ൪സഹൃദയജനോംകേ ഹൃദയകോ ആനന്ദകാ ൫ഉദ്ഭേദ ദേനേവാലേ പ്രത്യക്ഷ പ്രമാണസേ അഥവാ ൬ഉസസേ അവിരുദ്ധ അന്യ പ്രമാണസമൂഹസേ ൧. മോഹോപചയ = മോഹകാ ഉപചയ . (ഉപചയ = സംചയ; സമൂഹ) ൨. സര്വജ്ഞോപജ്ഞ = സര്വജ്ഞ ദ്വാരാ സ്വയം ജാനാ ഹുആ (ഔര കഹാ ഹുആ) . ൩. സംവേദന = ജ്ഞാന . ൪. സഹൃദയ = ഭാവുക; ശാസ്ത്രമേം ജിസ സമയ ജിസ ഭാവകാ പ്രസംഗ ഹോയ ഉസ ഭാവകോ ഹൃദയമേം ഗ്രഹണ കരനേവാലാ;

ബുധ; പംഡിത . ൫. ഉദ്ഭേദ = സ്ഫു രണ; പ്രഗടതാ; ഫു വാരാ . ൬. ഉസസേ = പ്രത്യക്ഷ പ്രമാണസേ .