Page 188 of 513
PDF/HTML Page 221 of 546
single page version

യ ഏവ ഹി പൂര്വപരിണാമോച്ഛേദാത്മകഃ പ്രവാഹസീമാന്തഃ സ ഏവ ഹി തദുത്തരോത്പാദാത്മകഃ, സ ഏവ ച പരസ്പരാനുസ്യൂതിസൂത്രിതൈകപ്രവാഹതയാതദുഭയാത്മക ഇതി . ഏവമസ്യ സ്വഭാവത ഏവ ത്രിലക്ഷണായാം പരിണാമപദ്ധതൌ ദുര്ലലിതസ്യ സ്വഭാവാനതിക്രമാത്ത്രിലക്ഷണമേവ സത്ത്വമനുമോദനീയമ്; മുക്താഫലദാമ- വത് . യഥൈവ ഹി പരിഗൃഹീതദ്രാഘിമ്നി പ്രലമ്ബമാനേ മുക്താഫലദാമനി സമസ്തേഷ്വപി സ്വധാമസൂച്ചകാസത്സു മുക്താഫലേഷൂത്തരോത്തരേഷു ധാമസൂത്തരോത്തരമുക്താഫലാനാമുദയനാത്പൂര്വപൂര്വമുക്താഫലാനാമനുദയനാത് സര്വത്രാപി പരസ്പരാനുസ്യൂതിസൂത്രകസ്യ സൂത്രകസ്യാവസ്ഥാനാത്ത്രൈലക്ഷണ്യം പ്രസിദ്ധിമവതരതി, തഥൈവ ഹി പരിഗൃഹീത- നിത്യവൃത്തിനിവര്തമാനേ ദ്രവ്യേ സമസ്തേഷ്വപി സ്വാവസരേഷൂച്ചകാസത്സു പരിണാമേഷൂത്തരോത്തരേഷ്വവസരേഷൂത്തരോത്തര- പരിണാമാനാമുദയനാത്പൂര്വപൂര്വപരിണാമാനാമനുദയനാത് സര്വത്രാപി പരസ്പരാനുസ്യൂതിസൂത്രകസ്യ പ്രവാഹസ്യാ- വസ്ഥാനാത്ത്രൈലക്ഷണ്യം പ്രസിദ്ധിമവതരതി ..൯൯.. സമസ്തരാഗാദിവികല്പോപാധിരഹിതസ്വസംവേദനജ്ഞാനപര്യായസ്യ നാശസ്തസ്മിന്നേവ സമയേ തദുഭയാധാരഭൂതപരമാത്മ- ദ്രവ്യസ്യ സ്ഥിതിരിത്യുക്തലക്ഷണോത്പാദവ്യയധ്രൌവ്യത്രയേണ സംബന്ധോ ഭവതീതി . ഏവമുത്പാദവ്യയധ്രൌവ്യത്രയേണൈകസമയേ ബാദകേ പരിണാമകേ ഉത്പാദസ്വരൂപ ഹൈ, തഥാ വഹീ പരസ്പര അനുസ്യൂതിസേ രചിത ഏകപ്രവാഹപനേ ദ്വാരാ അനുഭയസ്വരൂപ ഹൈ .

ഇസപ്രകാര സ്വഭാവസേ ഹീ ത്രിലക്ഷണ പരിണാമപദ്ധതിമേം (പരിണാമോംകീ പരമ്പരാമേം) പ്രവര്തമാന ദ്രവ്യ സ്വഭാവകാ ൧അതിക്രമ നഹീം കരതാ ഇസലിയേ ൨സത്ത്വകോ ൩ത്രിലക്ഷണ ഹീ ൪അനുമോദനാ ചാഹിയേ – മോതിയോംകേ ഹാരകീ ഭാ തി .

ജൈസേ – ജിസനേ (അമുക) ലമ്ബാഈ ഗ്രഹണ കീ ഹൈ ഐസേ ലടകതേ ഹുയേ മോതിയോംകേ ഹാരമേം, അപനേ- അപനേ സ്ഥാനോംമേം പ്രകാശിത ഹോതേ ഹുയേ സമസ്ത മോതിയോംമേം, പീഛേ -പീഛേകേ സ്ഥാനോംമേം പീഛേ -പീഛേകേ മോതീ പ്രഗട ഹോതേ ഹൈം ഇസലിയേ, ഔര പഹലേ -പഹലേകേ മോതീ പ്രഗട നഹീം ഹോതേ ഇസലിയേ, തഥാ സര്വത്ര പരസ്പര അനുസ്യൂതികാ രചയിതാ സൂത്ര അവസ്ഥിത ഹോനേസേ ത്രിലക്ഷണത്വ പ്രസിദ്ധികോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ . ഇസീപ്രകാര ജിസനേ ൫നിത്യവൃത്തി ഗ്രഹണ കീ ഹൈ ഐസേ രചിത (പരിണമിത) ദ്രവ്യമേം അപനേ അപനേ അവസരോംമേം പ്രകാശിത (പ്രഗട) ഹോതേ ഹുയേ സമസ്ത പരിണാമോംമേം പീഛേ -പീഛേകേ അവസരോം പര പീഛേ പീഛേകേ പരിണാമ പ്രഗട ഹോതേ ഹൈം ഇസലിയേ, ഔര പഹലേ -പഹലേകേ പരിമാമ നഹീം പ്രഗട ഹോതേ ഹൈം ഇസലിയേ, തഥാ സര്വത്ര പരസ്പര അനുസ്യൂതി രചനേവാലാ പ്രവാഹ അവസ്ഥിത ഹോനേസേ ത്രിലക്ഷണപനാ പ്രസിദ്ധികോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ . ൧. അതിക്രമ = ഉല്ലംഘന; ത്യാഗ . ൨. സത്ത്വ = സത്പനാ; (അഭേദനയസേ) ദ്രവ്യ . ൩. ത്രിലക്ഷണ = ഉത്പാദ, വ്യയ ഔര ധ്രൌവ്യ യേ തീനോം ലക്ഷണവാലാ; ത്രിസ്വരൂപ; ത്രയാത്മക . ൪. അനുമോദനാ = ആനംദമേം സമ്മത കരനാ . ൫. നിത്യവൃത്തി = നിത്യസ്ഥായിത്വ; നിത്യ അസ്തിത്വ; സദാ വര്തനാ .

Page 189 of 513
PDF/HTML Page 222 of 546
single page version

ഭാവാര്ഥ : — പ്രത്യേക ദ്രവ്യ സദാ സ്വഭാവമേം രഹതാ ഹൈ ഇസലിയേ ‘സത്’ ഹൈ . വഹ സ്വഭാവ ഉത്പാദ -വ്യയ -ധ്രൌവ്യസ്വരൂപ പരിണാമ ഹൈ . ജൈസേ ദ്രവ്യകേ വിസ്താരകാ ഛോടേസേ ഛോടാ അംശ വഹ പ്രദേശ ഹൈ, ഉസീപ്രകാര ദ്രവ്യകേ പ്രവാഹകാ ഛോടേസേ ഛോടാ അംശ വഹ പരിണാമ ഹൈ . പ്രത്യേക പരിണാമ സ്വ -കാലമേം അപനേ രൂപസേ ഉത്പന്ന ഹോതാ ഹൈ, പൂര്വരൂപസേ നഷ്ട ഹോതാ ഹൈ ഔര സര്വ പരിണാമോംമേം ഏകപ്രവാഹപനാ ഹോനേസേ പ്രത്യേക പരിണാമ ഉത്പാദ -വിനാശസേ രഹിത ഏകരൂപ – ധ്രുവ രഹതാ ഹൈ . ഔര ഉത്പാദ -വ്യയ -ധ്രൌവ്യമേം സമയഭേദ നഹീം ഹൈ, തീനോം ഹീ ഏക ഹീ സമയമേം ഹൈം . ഐസേ ഉത്പാദ -വ്യയ -ധ്രൌവ്യാത്മക പരിണാമോംകീ പരമ്പരാമേം ദ്രവ്യ സ്വഭാവസേ ഹീ സദാ രഹതാ ഹൈ, ഇസലിയേ ദ്രവ്യ സ്വയം ഭീ, മോതിയോംകേ ഹാരകീ ഭാ തി, ഉത്പാദ -വ്യയ -ധ്രൌവ്യാത്മക ഹൈ ..൯൯..

അന്വയാര്ഥ : — [ഭവഃ ] ഉത്പാദ [ഭങ്ഗവിഹീനഃ ] ൨ഭംഗ രഹിത [ന ] നഹീം ഹോതാ, [വാ ] ഔര [ഭങ്ഗഃ ] ഭംഗ [സംഭവവിഹീനഃ ] വിനാ ഉത്പാദകേ [നാസ്തി ] നഹീം ഹോതാ; [ഉത്പാദഃ ] ഉത്പാദ [അപി ച ] തഥാ [ഭങ്ഗഃ ] ഭംഗ [ധ്രൌവ്യേണ അര്ഥേന വിനാ ] ധ്രൌവ്യ പദാര്ഥകേ ബിനാ [ന ] നഹീം ഹോതേ ..൧൦൦.. ൧. അവിനാഭാവ = ഏകകേ ബിനാ ദൂസരേകാ നഹീം ഹോനാ വഹ; ഏക -ദൂസരേ ബിനാ ഹോ ഹീ നഹീം സകേ ഐസാ ഭാവ . ൨. ഭംഗ = വ്യയ; നാശ .

ഉത്പാദ ഭംഗ വിനാ നഹീം, സംഹാര സര്ഗ വിനാ നഹീം; ഉത്പാദ തേമ ജ ഭംഗ, ധ്രൌവ്യ -പദാര്ഥ വിണ വര്തേ നഹീം. ൧൦൦.

Page 190 of 513
PDF/HTML Page 223 of 546
single page version

ന ഖലു സര്ഗഃ സംഹാരമന്തരേണ, ന സംഹാരോ വാ സര്ഗമന്തരേണ, ന സൃഷ്ടിസംഹാരൌ സ്ഥിതി- മന്തരേണ, ന സ്ഥിതിഃ സര്ഗസംഹാരമന്തരേണ . യ ഏവ ഹി സര്ഗഃ സ ഏവ സംഹാരഃ, യ ഏവ സംഹാരഃ സ ഏവ സര്ഗഃ, യാവേവ സര്ഗസംഹാരൌ സൈവ സ്ഥിതിഃ, യൈവ സ്ഥിതിസ്താവേവ സര്ഗസംഹാരാവിതി . തഥാ ഹി — യ ഏവ കുമ്ഭസ്യ സര്ഗഃ സ ഏവ മൃത്പിണ്ഡസ്യ സംഹാരഃ, ഭാവസ്യ ഭാവാന്തരാഭാവസ്വഭാവേനാവഭാസനാത് . യ ഏവ ച മൃത്പിണ്ഡസ്യ സംഹാരഃ സ ഏവ കുമ്ഭസ്യ സര്ഗഃ, അഭാവസ്യ ഭാവാന്തരഭാവസ്വഭാവേനാവ- ഭാസനാത് . യൌ ച കുമ്ഭപിണ്ഡയോഃ സര്ഗസംഹാരൌ സൈവ മൃത്തികായാഃ സ്ഥിതിഃ, ❃വ്യതിരേകാണാമന്വയാ- സത്താലക്ഷണവിവരണമുഖ്യതയാ ദ്വിതീയസ്ഥലം ഗതമ് . അഥോത്പാദവ്യയധ്രൌവ്യാണാം പരസ്പരസാപേക്ഷത്വം ദര്ശയതി — ണ ഭവോ ഭംഗവിഹീണോ നിര്ദോഷപരമാത്മരുചിരൂപസമ്യക്ത്വപര്യായസ്യ ഭവ ഉത്പാദഃ തദ്വിപരീതമിഥ്യാത്വപര്യായസ്യ ഭങ്ഗം വിനാ ന ഭവതി . കസ്മാത് . ഉപാദാനകാരണാഭാവാത്, മൃത്പിണ്ഡഭങ്ഗാഭാവേ ഘടോത്പാദ ഇവ . ദ്വിതീയം ച കാരണം മിഥ്യാത്വപര്യായഭങ്ഗസ്യ സമ്യക്ത്വപര്യായരൂപേണ പ്രതിഭാസനാത് . തദപി കസ്മാത് . ‘‘ഭാവാന്തര- സ്വഭാവരൂപോ ഭവത്യഭാവ’’ ഇതി വചനാത് . ഘടോത്പാദരൂപേണ മൃത്പിണ്ഡഭങ്ഗ ഇവ . യദി പുനര്മിഥ്യാത്വപര്യായ- ഭങ്ഗസ്യ സമ്യക്ത്വോപാദാനകാരണഭൂതസ്യാഭാവേപി ശുദ്ധാത്മാനുഭൂതിരുചിരൂപസമ്യക്ത്വസ്യോത്പാദോ ഭവതി, തര്ഹ്യുപാദാനകാരണരഹിതാനാം ഖപുഷ്പാദീനാമപ്യുത്പാദോ ഭവതു . ന ച തഥാ . ഭംഗോ വാ ണത്ഥി സംഭവവിഹീണോ

ടീകാ : — വാസ്തവമേം ൧സര്ഗ ൨സംഹാരകേ ബിനാ നഹീം ഹോതാ ഔര സംഹാര സര്ഗകേ ബിനാ നഹീം ഹോതാ; ൩സൃഷ്ടി ഔര സംഹാര ൪സ്ഥിതി (ധ്രൌവ്യ) കേ ബിനാ നഹീം ഹോതേ, സ്ഥിതി സര്ഗ ഔര സംഹാരകേ ബിനാ നഹീം ഹോതീ .

ജോ സര്ഗ ഹൈ വഹീ സംഹാര ഹൈ, ജോ സംഹാര ഹൈ വഹീ സര്ഗ ഹൈ; ജോ സര്ഗ ഔര സംഹാര ഹൈ വഹീ സ്ഥിതി ഹൈ; ജോ സ്ഥിതി ഹൈ വഹീ സര്ഗ ഔര സംഹാര ഹൈ . വഹ ഇസപ്രകാര : — ജോ കുമ്ഭകാ സര്ഗ ഹൈ വഹീ ൫മൃതികാപിണ്ഡകാ സംഹാര ഹൈ; ക്യോംകി ഭാവകാ ഭാവാന്തരകേ അഭാവസ്വഭാവസേ അവഭാസന ഹൈ . (അര്ഥാത് ഭാവ അന്യഭാവകേ അഭാവരൂപ സ്വഭാവസേ പ്രകാശിത ഹൈ – ദിഖാഈ ദേതാ ഹൈ .) ഔര ജോ മൃത്തികാപിണ്ഡകാ സംഹാര ഹൈ വഹീ കുമ്ഭകാ സര്ഗ ഹൈ, ക്യോംകി അഭാവകാ ഭാവാന്തരകേ ഭാവസ്വഭാവസേ അവഭാസന ഹൈ; (അര്ഥാത് നാശ അന്യഭാവകേ ഉത്പാദരൂപ സ്വഭാവസേ പ്രകാശിത ഹൈ .)

ഔര ജോ കുമ്ഭകാ സര്ഗ ഔര പിണ്ഡകാ സംഹാര ഹൈ വഹീ മൃത്തികാകീ സ്ഥിതി ഹൈ, ക്യോംകി ❃‘വ്യതിരേകമുഖേന.....ക്രമണാത്’ കേ സ്ഥാന പര നിമ്ന പ്രകാര പാഠ ചാഹിയേ ഐസാ ലഗതാ ഹൈ, ‘‘വ്യതിരേകാണാമന്വയാനതിക്രമണാത് . യൈവ ച മൃത്തികായാഃ സ്ഥിതിസ്താവേവ കുമ്ഭപിണ്ഡയോഃ സര്ഗസംഹാരൌ,

വ്യതിരേകമുഖേനൈവാന്വയസ്യ പ്രകാശനാത് .’’ ഹിന്ദീ അനുവാദ ഇസ സംശോധിത പാഠാനുസാര കിയാ ഹൈ . ൧. സര്ഗ = ഉത്പാദ, ഉത്പത്തി . ൨. സംഹാര = വ്യയ, നാശ . ൩. സൃഷ്ടി = ഉത്പത്തി . ൪. സ്ഥിതി = സ്ഥിത രഹനാ; ധ്രുവ രഹനാ, ധ്രൌവ്യ . ൫. മൃത്തികാപിണ്ഡ = മിട്ടീകാ പിണ്ഡ .

Page 191 of 513
PDF/HTML Page 224 of 546
single page version

നതിക്രമണാത് . യൈവ ച മൃത്തികായാഃ സ്ഥിതിസ്താവേവ കുമ്ഭപിണ്ഡയോഃ സര്ഗസംഹാരൌ, വ്യതിരേക - മുഖേനൈവാന്വയസ്യ പ്രകാശനാത് . യദി പുനര്നേദമേവമിഷ്യേത തദാന്യഃ സര്ഗോന്യഃ സംഹാരഃ അന്യാ സ്ഥിതിരിത്യായാതി . തഥാ സതി ഹി കേവലം സര്ഗം മൃഗയമാണസ്യ കുമ്ഭസ്യോത്പാദനകാരണാഭാവാദ- ഭവനിരേവ ഭവേത്, അസദുത്പാദ ഏവ വാ . തത്ര കുമ്ഭസ്യാഭവനൌ സര്വേഷാമേവ ഭാവാനാമഭവനിരേവ ഭവേത്; അസദുത്പാദേ വാ വ്യോമപ്രസവാദീനാമപ്യുത്പാദഃ സ്യാത് . തഥാ കേ വലം സംഹാരമാരഭമാണസ്യ മൃത്പിണ്ഡസ്യ സംഹാരകാരണാഭാവാദസംഹരണിരേവ ഭവേത്, സദുച്ഛേദ ഏവ വാ . തത്ര മൃത്പിണ്ഡസ്യാസംഹരണൌ പരദ്രവ്യോപാദേയരുചിരൂപമിഥ്യാത്വസ്യ ഭങ്ഗോ നാസ്തി . കഥംഭൂതഃ . പൂര്വോക്തസമ്യക്ത്വപര്യായസംഭവരഹിതഃ . കസ്മാദിതി ചേത് . ഭങ്ഗകാരണാഭാവാത്, ഘടോത്പാദാഭാവേ മൃത്പിണ്ഡസ്യേവ . ദ്വിതീയം ച കാരണം സമ്യക്ത്വപര്യായോത്പാദസ്യ മിഥ്യാത്വപര്യായാഭാവരൂപേണ ദര്ശനാത് . തദപി കസ്മാത് . പര്യായസ്യ പര്യായാന്തരാഭാവരൂപത്വാത്, ഘടപര്യായസ്യ മൃത്പിണ്ഡാഭാവരൂപേണേവ . യദി പുനഃ സമ്യക്ത്വോത്പാദനിരപേക്ഷോ ഭവതി മിഥ്യാത്വപര്യായാഭാവസ്തര്ഹ്യഭാവ ഏവ ന സ്യാത് . കസ്മാത് . അഭാവകാരണാഭാവാദിതി, ഘടോത്പാദാഭാവേ ൧വ്യതിരേക അന്വയകാ അതിക്രമണ (ഉല്ലംഘന) നഹീം കരതേ, ഔര ജോ മൃത്തികാകീ സ്ഥിതി ഹൈ വഹീ കുമ്ഭകാ സര്ഗ ഔര പിണ്ഡകാ സംഹാര ഹൈ, ക്യോംകി വ്യതിരേകോംകേ ദ്വാരാ ൨അന്വയ പ്രകാശിത ഹോതാ ഹൈ . ഔര യദി ഐസാ ഹീ (ഊ പര സമഝായാ തദനുസാര) ന മാനാ ജായ തോ ഐസാ സിദ്ധ ഹോഗാ കി ‘സര്ഗ അന്യ ഹൈ, സംഹാര അന്യ ഹൈ, സ്ഥിതി അന്യ ഹൈ .’ (അര്ഥാത് തീനോം പൃഥക് ഹൈം ഐസാ മാനനേകാ പ്രസംഗ ആ ജായഗാ .) ഐസാ ഹോനേ പര (ക്യാ ദോഷ ആതാ ഹൈ, സോ സമഝാതേ ഹൈം) : —

കേവല സര്ഗ -ശോധക കുമ്ഭകീ (-വ്യയ ഔര ധ്രൌവ്യസേ ഭിന്ന മാത്ര ഉത്പാദ കരനേകോ ജാനേവാലേ കുമ്ഭകീ) ൩ഉത്പാദന കാരണകാ അഭാവ ഹോനേസേ ഉത്പത്തി ഹീ നഹീം ഹോഗീ; അഥവാ തോ അസത്കാ ഹീ ഉത്പാദ ഹോഗാ . ഔര വഹാ , (൧) യദി കുമ്ഭകീ ഉത്പത്തി ന ഹോഗീ തോ സമസ്ത ഹീ ഭാവോംകീ ഉത്പത്തി ഹീ നഹീം ഹോഗീ . (അര്ഥാത് ജൈസേ കുമ്ഭകീ ഉത്പത്തി നഹീം ഹോഗീ ഉസീപ്രകാര വിശ്വകേ കിസീ ഭീ ദ്രവ്യമേം കിസീ ഭീ ഭാവകാ ഉത്പാദ ഹീ നഹീം ഹോഗാ, – യഹ ദോഷ ആയഗാ); അഥവാ (൨) യദി അസത്കാ ഉത്പാദ ഹോ തോ ൪വ്യോമ -പുഷ്പ ഇത്യാദികാ ഭീ ഉത്പാദ ഹോഗാ, (അര്ഥാത് ശൂന്യമേംസേ ഭീ പദാര്ഥ ഉത്പന്ന ഹോനേ ലഗേംഗേ, – യഹ ദോഷ ആയഗാ .)

ഔര കേവല വ്യയാരമ്ഭക (ഉത്പാദ ഔര ധ്രൌവ്യസേ രഹിത കേവല വ്യയ കരനേകോ ഉദ്യത മൃത്തികാപിണ്ഡകാ) സംഹാരകാരണകാ അഭാവ ഹോനേസേ സംഹാര ഹീ നഹീം ഹോഗാ; അഥവാ തോ സത്കാ ഹീ ഉച്ഛേദ ഹോഗാ . വഹാ , (൧) യദി മൃത്തികാപിണ്ഡകാ വ്യയ ന ഹോഗാ തോ സമസ്ത ഹീ ഭാവോംകാ സംഹാര ൧. വ്യതിരേക = ഭേദ; ഏക ദൂസരേരൂപ ന ഹോനാ വഹ; ‘യഹ വഹ നഹീം ഹൈ’ ഐസേ ജ്ഞാനകാ നിമിത്തഭൂത ഭിന്നരൂപത്വ . ൨. അന്വയ = ഏകരൂപതാ; സാദൃശ്യതാ; ‘യഹ വഹീ ഹൈ’ ഐസേ ജ്ഞാനകാ കാരണഭൂത ഏകരൂപത്വ . ൩. ഉത്പാദനകാരണ = ഉത്പത്തികാ കാരണ . ൪. വ്യോമപുഷ്പ = ആകാശകേ ഫൂ ല .

Page 192 of 513
PDF/HTML Page 225 of 546
single page version

സര്വേഷാമേവ ഭാവാനാമസംഹരണിരേവ ഭവേത്; സദുച്ഛേദേ വാ സംവിദാദീനാമപ്യുച്ഛേദഃ സ്യാത് . തഥാ കേവലാം സ്ഥിതിമുപഗച്ഛന്ത്യാ മൃത്തികായാ വ്യതിരേകാക്രാന്തസ്ഥിത്യന്വയാഭാവാദസ്ഥാനിരേവ ഭവേത്, ക്ഷണിക- നിത്യത്വമേവ വാ . തത്ര മൃത്തികായാ അസ്ഥാനൌ സര്വേഷാമേവ ഭാവാനാമസ്ഥാനിരേവ ഭവേത്; ക്ഷണികനിത്യത്വേ വാ ചിത്തക്ഷണാനാമപി നിത്യത്വം സ്യാത് . തത ഉത്തരോത്തരവ്യതിരേകാണാം സര്ഗേണ പൂര്വപൂര്വവ്യതിരേകാണാം സംഹാരേണാന്വയസ്യാവസ്ഥാനേനാവിനാഭൂതമുദ്യോതമാനനിര്വിഘ്നത്രൈലക്ഷണ്യലാംഛനം ദ്രവ്യ- മവശ്യമനുമന്തവ്യമ് ..൧൦൦.. മൃത്പിണ്ഡാഭാവസ്യ ഇവ . ഉപ്പാദോ വി യ ഭംഗോ ണ വിണാ ദവ്വേണ അത്ഥേണ പരമാത്മരുചിരൂപസമ്യക്ത്വ- സ്യോത്പാദസ്തദ്വിപരീതമിഥ്യാത്വസ്യ ഭങ്ഗോ വാ നാസ്തി . കം വിനാ . തദുഭയാധാരഭൂതപരമാത്മരൂപദ്രവ്യപദാര്ഥം വിനാ . കസ്മാത് . ദ്രവ്യാഭാവേ വ്യയോത്പാദാഭാവാന്മൃത്തികാദ്രവ്യാഭാവേ ഘടോത്പാദമൃത്പിണ്ഡഭങ്ഗാഭാവവദിതി . യഥാ സമ്യക്ത്വമിഥ്യാത്വപര്യായദ്വയേ പരസ്പരസാപേക്ഷമുത്പാദാദിത്രയം ദര്ശിതം തഥാ സര്വദ്രവ്യപര്യായേഷു ദ്രഷ്ടവ്യ- ഹീ ന ഹോഗാ, (അര്ഥാത് ജൈസേ മൃത്തികാപിണ്ഡകാ സംഹാര നഹീം ഹോഗാ ഉസീപ്രകാര വിശ്വകേ കിസീ ഭീ ദ്രവ്യമേം കിസീ ഭാവകാ സംഹാര ഹീ നഹീം ഹോഗാ, – യഹ ദോഷ ആയഗാ); അഥവാ (൨) യദി സത്കാ ഉച്ഛേദ ഹോഗാ തോ ചൈതന്യ ഇത്യാദികാ ഭീ ഉച്ഛേദ ഹോ ജായഗാ, (അര്ഥാത് സമസ്ത ദ്രവ്യോംകാ സമ്പൂര്ണ വിനാശ ഹോ ജായഗാ – യഹ ദോഷ ആയഗാ .)

ഔര ൧കേവല സ്ഥിതി പ്രാപ്ത കരനേകോ ജാനേവാലീ മൃത്തികാകീ, വ്യതിരേകോം സഹിത സ്ഥിതികാ — അന്വയകാ — ഉസസേ അഭാവ ഹോനേസേ, സ്ഥിതി ഹീ നഹീം ഹോഗീ; അഥവാ തോ ക്ഷണികകോ ഹീ നിത്യത്വ ആ ജായഗാ . വഹാ (൧) യദി മൃത്തികാകീ സ്ഥിതി ന ഹോ തോ സമസ്ത ഹീ ഭാവോംകീ സ്ഥിതി നഹീം ഹോഗീ, (അര്ഥാത് യദി മിട്ടീ ധ്രുവ ന രഹേ തോ മിട്ടീകീ ഹീ ഭാ തി വിശ്വകാ കോഈ ഭീ ദ്രവ്യ ധ്രുവ നഹീം രഹേഗാ, – ടികേഗാ ഹീ നഹീം യഹ ദോഷ ആയഗാ .) അഥവാ (൨) യദി ക്ഷണികകാ നിത്യത്വ ഹോ തോ ചിത്തകേ ക്ഷണിക -ഭാവോംകാ ഭീ നിത്യത്വ ഹോഗാ; (അര്ഥാത് മനകാ പ്രത്യേക വികല്പ ഭീ ത്രൈകാലിക ധ്രുവ ഹോ ജായ, – യഹ ദോഷ ആയഗാ .)

ഇസലിയേ ദ്രവ്യകോ ൨ഉത്തര ഉത്തര വ്യതിരേകോംകേ സര്ഗകേ സാഥ, പൂര്വ പൂര്വകേ വ്യതിരേകോംകേ സംഹാരകേ സാഥ ഔര അന്വയകേ അവസ്ഥാന (ധ്രൌവ്യ)കേ സാഥ അവിനാഭാവവാലാ, ജിസകോ നിര്വിഘ്ന (അബാധിത) ത്രിലക്ഷണതാരൂപ ൨ലാംഛന പ്രകാശമാന ഹൈ ഐസാ അവശ്യ സമ്മത കരനാ ..൧൦൦.. ൧. കേവല സ്ഥിതി = (ഉത്പാദ ഔര വ്യയ രഹിത) അകേലാ ധ്രുവപനാ, കേവല സ്ഥിതിപനാ; അകേലാ അവസ്ഥാന .

ഹൈ; – സമഗ്ര ദ്രവ്യ നഹീം . ] ൨. ഉത്തര ഉത്തര = ബാദ ബാദകേ . ൩. ലാംഛന = ചിഹ്ന .

Page 193 of 513
PDF/HTML Page 226 of 546
single page version

ഉത്പാദവ്യയധ്രൌവ്യാണി ഹി പര്യായാനാലമ്ബന്തേ, തേ പുനഃ പര്യായാ ദ്രവ്യമാലമ്ബന്തേ . തതഃ സമസ്തമപ്യേതദേകമേവ ദ്രവ്യം, ന പുനര്ദ്രവ്യാന്തരമ് . ദ്രവ്യം ഹി താവത്പര്യായൈരാലമ്ബ്യതേ, സമുദായിനഃ സമുദായാത്മകത്വാത്; പാദപവത് . യഥാ ഹി സമുദായീ പാദപഃ സ്കന്ധമൂലശാഖാസമുദായാത്മകഃ മിത്യര്ഥംഃ ..൧൦൦.. അഥോത്പാദവ്യയധ്രൌവ്യാണി ദ്രവ്യേണ സഹ പരസ്പരാധാരാധേയഭാവത്വാദന്വയദ്രവ്യാര്ഥികനയേന ദ്രവ്യമേവ ഭവതീത്യുപദിശതി — ഉപ്പാദട്ഠിദിഭംഗാ വിശുദ്ധജ്ഞാനദര്ശനസ്വഭാവാത്മതത്ത്വനിര്വികാരസ്വസംവേദനജ്ഞാന- രൂപേണോത്പാദസ്തസ്മിന്നേവ ക്ഷണേ സ്വസംവേദനജ്ഞാനവിലക്ഷണാജ്ഞാനപര്യായരൂപേണ ഭങ്ഗ, തദുഭയാധാരാത്മദ്രവ്യത്വാ- വസ്ഥാരൂപേണ സ്ഥിതിരിത്യുക്തലക്ഷണാസ്ത്രയോ ഭങ്ഗാഃ കര്താരഃ . വിജ്ജംതേ വിദ്യന്തേ തിഷ്ഠന്തി . കേഷു . പജ്ജഏസു

അബ, ഉത്പാദാദികാ ദ്രവ്യസേ അര്ഥാന്തരത്വകോ നഷ്ട കരതേ ഹൈം; (അര്ഥാത് യഹ സിദ്ധ കരതേ ഹൈം കി ഉത്പാദ -വ്യയ -ധ്രൌവ്യ ദ്രവ്യസേ പൃഥക് പദാര്ഥ നഹീം ഹൈം) : —

അന്വയാര്ഥ : — [ഉത്പാദസ്ഥിതിഭങ്ഗാഃ ] ഉത്പാദ, ധ്രൌവ്യ ഔര വ്യയ [പര്യായേഷു ] പര്യായോംമേം [വിദ്യന്തേ ] വര്തതേ ഹൈം; [പര്യായാഃ ] പര്യായേം [നിയതം ] നിയമസേ [ദ്രവ്യേ ഹി സന്തി ] ദ്രവ്യമേം ഹോതീ ഹൈം, [തസ്മാത് ] ഇസലിയേ [സര്വം ] വഹ സബ [ദ്രവ്യം ഭവതി ] ദ്രവ്യ ഹൈ ..൧൦൧..

ടീകാ : — ഉത്പാദ, വ്യയ ഔര ധ്രൌവ്യ വാസ്തവമേം പര്യായോം കാ ആലമ്ബന കരതേ ഹൈം, ഔര വേ പര്യായേം ദ്രവ്യകാ ആലമ്ബന കരതീ ഹൈം, (അര്ഥാത് ഉത്പാദ -വ്യയ -ധ്രൌവ്യ പര്യായോംകേ ആശ്രയസേ ഹൈം ഔര പര്യായേം ദ്രവ്യകേ ആശ്രയസേ ഹൈം); ഇസലിയേ യഹ സബ ഏക ഹീ ദ്രവ്യ ഹൈ, ദ്രവ്യാന്തര നഹീം .

പ്രഥമ തോ ദ്രവ്യ പര്യായോംകേ ദ്വാരാ ആലമ്ബിത ഹൈ (അര്ഥാത് പര്യായേം ദ്രവ്യാശ്രിത ഹൈം), ക്യോംകി ൧സമുദായീ സമുദായസ്വരൂപ ഹോതാ ഹൈ; വൃക്ഷകീ ഭാ തി . ജൈസേ സമുദായീ വൃക്ഷ സ്കംധ, മൂല ഔര ൧. സമുദായീ = സമുദായവാന സമുദായ (സമൂഹ) കാ ബനാ ഹുആ . (ദ്രവ്യ സമുദായീ ഹൈ ക്യോംകി പര്യായോംകേ

Page 194 of 513
PDF/HTML Page 227 of 546
single page version

സ്കന്ധമൂലശാഖാഭിരാലമ്ബിത ഏവ പ്രതിഭാതി, തഥാ സമുദായി ദ്രവ്യം പര്യായസമുദായാത്മകം പര്യായൈരാലമ്ബിതമേവ പ്രതിഭാതി . പര്യായാസ്തൂത്പാദവ്യയധ്രൌവ്യൈരാലമ്ബ്യന്തേ, ഉത്പാദവ്യയധ്രൌവ്യാണാമംശ- ധര്മത്വാത്; ബീജാംകുരപാദപത്വവത് . യഥാ കിലാംശിനഃ പാദപസ്യ ബീജാംകുരപാദപത്വ- ലക്ഷണാസ്ത്രയോംശാ ഭംഗോത്പാദധ്രൌവ്യലക്ഷണൈരാത്മധര്മൈരാലമ്ബിതാഃ സമമേവ പ്രതിഭാന്തി, തഥാംശിനോ ദ്രവ്യസ്യോച്ഛിദ്യമാനോത്പദ്യമാനാവതിഷ്ഠമാനഭാവലക്ഷണാസ്ത്രയോംശാ ഭംഗോത്പാദധ്രൌവ്യലക്ഷണൈരാത്മധര്മൈരാ- ലമ്ബിതാഃ സമമേവ പ്രതിഭാന്തി . യദി പുനഭംഗോത്പാദധ്രൌവ്യാണി ദ്രവ്യസ്യൈവേഷ്യന്തേ തദാ സമഗ്രമേവ വിപ്ലവതേ . തഥാ ഹി — ഭംഗേ താവത് ക്ഷണഭംഗകടാക്ഷിതാനാമേകക്ഷണ ഏവ സര്വദ്രവ്യാണാം സംഹരണാദ് ദ്രവ്യശൂന്യതാവതാരഃ സദുച്ഛേദോ വാ . ഉത്പാദേ തു പ്രതിസമയോത്പാദമുദ്രിതാനാം പ്രത്യേകം ദ്രവ്യാണാ- സമ്യക്ത്വപൂര്വകനിര്വികാരസ്വസംവേദനജ്ഞാനപര്യായേ താവദുത്പാദസ്തിഷ്ഠതി സ്വസംവേദനജ്ഞാനവിലക്ഷണാജ്ഞാനപര്യായരൂപേണ ഭങ്ഗസ്തദുഭയാധാരാത്മദ്രവ്യത്വാവസ്ഥാരൂപപര്യായേണ ധ്രൌവ്യം ചേത്യുക്തലക്ഷണസ്വകീയസ്വകീയപര്യായേഷു . പജ്ജായാ ദവ്വമ്ഹി സംതി തേ ചോക്തലക്ഷണജ്ഞാനാജ്ഞാനതദുഭയാധാരാത്മദ്രവ്യത്വാവസ്ഥാരൂപപര്യായാ ഹി സ്ഫു ടം ദ്രവ്യം സന്തി . ണിയദം ശാഖാഓംകാ സമുദായസ്വരൂപ ഹോനേസേ സ്കംധ, മൂല ഔര ശാഖാഓംസേ ആലമ്ബിത ഹീ (ഭാസിത) ദിഖാഈ ദേതാ ഹൈ, ഇസീപ്രകാര സമുദായീ ദ്രവ്യ പര്യായോംകാ സമുദായസ്വരൂപ ഹോനേസേ പര്യായോംകേ ദ്വാരാ ആലമ്ബിത ഹീ ഭാസിത ഹോതാ ഹൈ . (അര്ഥാത് ജൈസേ സ്കംധ, മൂല ശാഖായേം വൃക്ഷാശ്രിത ഹീ ഹൈം — വൃക്ഷസേ ഭിന്ന പദാര്ഥരൂപ നഹീം ഹൈം, ഉസീപ്രകാര പര്യായേം ദ്രവ്യാശ്രിത ഹീ ഹൈം, — ദ്രവ്യസേ ഭിന്ന പദാര്ഥരൂപ നഹീം ഹൈം .)

ഔര പര്യായേം ഉത്പാദ -വ്യയ -ധ്രൌവ്യകേ ദ്വാരാ ആലമ്ബിത ഹൈം (അര്ഥാത് ഉത്പാദ -വ്യയ -ധ്രൌവ്യ പര്യായാശ്രിത ഹൈം ) ക്യോംകി ഉത്പാദ -വ്യയ -ധ്രൌവ്യ അംശോംകേ ധര്മ ഹൈം (-൧അംശീകേ നഹീം); ബീജ, അംകുര ഔര വൃക്ഷത്വകീ ഭാ തി . ജൈസേ അംശീ -വൃക്ഷകേ ബീജ അംകുര -വൃക്ഷത്വസ്വരൂപ തീന അംശ, വ്യയ -ഉത്പാദ- ധ്രൌവ്യസ്വരൂപ നിജ ധര്മോംസേ ആലമ്ബിത ഏക സാഥ ഹീ ഭാസിത ഹോതേ ഹൈം, ഉസീപ്രകാര അംശീ -ദ്രവ്യകേ, നഷ്ട ഹോതാ ഹുആ ഭാവ, ഉത്പന്ന ഹോതാ ഹുആ ഭാവ, ഔര അവസ്ഥിത രഹനേവാലാ ഭാവ; — യഹ തീനോം അംശ വ്യയ -ഉത്പാദ -ധ്രൌവ്യസ്വരൂപ നിജധര്മോംകേ ദ്വാരാ ആലമ്ബിത ഏക സാഥ ഹീ ഭാസിത ഹോതേ ഹൈം . കിന്തു യദി (൧) ഭംഗ, (൨) ഉത്പാദ ഔര (൩) ധ്രൌവ്യകോ (അംശീകാ ന മാനകര) ദ്രവ്യകാ ഹീ മാനാ ജായ തോ സാരാ ൨വിപ്ലവ കോ പ്രാപ്ത ഹോഗാ . യഥാ – (൧) പഹലേ, യദി ദ്രവ്യകാ ഹീ ഭംഗ മാനാ ജായ തോ ൩ക്ഷണഭംഗസേ ലക്ഷിത സമസ്ത ദ്രവ്യോംകാ ഏക ക്ഷണമേം ഹീ സംഹാര ഹോ ജാനേസേ ദ്രവ്യശൂന്യതാ ആ ജായഗീ, അഥവാ സത്കാ ഉച്ഛേദ ഹോ ജായഗാ . (൨) യദി ദ്രവ്യകാ ഉത്പാദ മാനാ ജായ തോ സമയ -സമയ പര ഹോനേവാലേ ഉത്പാദകേ ദ്വാരാ ചിഹ്നിത ഐസേ ദ്രവ്യോംകോ പ്രത്യേകകോ അനന്തതാ ആ ജായഗീ . (അര്ഥാത് സമയ- ൧. അംശീ = അംശോംവാലാ; അംശോംംകാ ബനാ ഹുആ . (ദ്രവ്യ അംശീ ഹൈ .) ൨. വിപ്ലവ = അംധാധുംധീ = ഉഥലപുഥല; ഘോടാലാ; വിരോധ . ൩. ക്ഷണ = വിനാശ ജിനകാ ലക്ഷണ ഹോ ഐസേ .

Page 195 of 513
PDF/HTML Page 228 of 546
single page version

മാനന്ത്യമസദുത്പാദോ വാ . ധ്രൌവ്യേ തു ക്രമഭുവാം ഭാവാനാമഭാവാദ് ദ്രവ്യസ്യാഭാവഃ ക്ഷണികത്വം വാ . അത ഉത്പാദവ്യയധ്രൌവ്യൈരാലമ്ബ്യന്താം പര്യായാഃ പര്യായൈശ്ച ദ്രവ്യമാലമ്ബ്യന്താം, യേന സമസ്തമപ്യേതദേകമേവ ദ്രവ്യം ഭവതി ..൧൦൧..

നിശ്ചിതം പ്രദേശാഭേദേപി സ്വകീയസ്വകീയസംജ്ഞാലക്ഷണപ്രയോജനാദിഭേദേന . തമ്ഹാ ദവ്വം ഹവദി സവ്വം യതോ നിശ്ചയാധാരാധേയഭാവേന തിഷ്ഠന്ത്യുത്പാദാദയസ്തസ്മാത്കാരണാദുത്പാദാദിത്രയം സ്വസംവേദനജ്ഞാനാദിപര്യായത്രയം ചാന്വയ- സമയ പര ഹോനേവാലാ ഉത്പാദ ജിസകാ ചിഹ്ന ഹോ ഐസാ പ്രത്യേക ദ്രവ്യ അനംത ദ്രവ്യത്വകോ പ്രാപ്ത ഹോ ജായഗാ) അഥവാ അസത്കാ ഉത്പാദ ഹോ ജായഗാ; (൩) യദി ദ്രവ്യകാ ഹീ ധ്രൌവ്യ മാനാ ജായ തോ ക്രമശഃ ഹോനേവാലേ ഭാവോംകേ അഭാവകേ കാരണ ദ്രവ്യകാ അഭാവ ആയഗാ, അഥവാ ക്ഷണികപനാ ഹോഗാ .

ഇസലിയേ ഉത്പാദ -വ്യയ -ധ്രൌവ്യകേ ദ്വാരാ പര്യായേം ആലമ്ബിത ഹോം, ഔര പര്യായോംകേ ദ്വാരാ ദ്രവ്യ ആലമ്ബിത ഹോ, കി ജിസസേ യഹ സബ ഏക ഹീ ദ്രവ്യ ഹൈ .

ഭാവാര്ഥ : — ബീജ, അംകുര ഔര വൃക്ഷത്വ, യഹ വൃക്ഷകേ അംശ ഹൈം . ബീജകാ നാശ, അംകുരകാ ഉത്പാദ ഔര വൃക്ഷത്വകാ ധ്രൌവ്യ – തീനോം ഏക ഹീ സാഥ ഹോതേ ഹൈം . ഇസപ്രകാര നാശ ബീജകേ ആശ്രിത ഹൈ, ഉത്പാദ അംകുരകേ ആശ്രിത ഹൈ, ഔര ധ്രൌവ്യ വൃക്ഷത്വകേ ആശ്രിത ഹൈ; നാശ, ഉത്പാദ ഔര ധ്രൌവ്യ ബീജ അംകുര ഔര വൃക്ഷത്വസേ ഭിന്ന പദാര്ഥരൂപ നഹീം ഹൈ . തഥാ ബീജ, അംകുര ഔര വൃക്ഷത്വ ഭീ വൃക്ഷസേ ഭിന്ന പദാര്ഥരൂപ നഹീം ഹൈം . ഇസലിയേ യഹ സബ ഏക വൃക്ഷ ഹീ ഹൈം . ഇസീപ്രകാര നഷ്ട ഹോതാ ഹുആ ഭാവ, ഉത്പന്ന ഹോതാ ഹുആ ഭാവ ഔര ധ്രൌവ്യ ഭാവ സബ ദ്രവ്യകേ അംശ ഹൈം . നഷ്ട ഹോതേ ഹുയേ ഭാവകാ നാശ, ഉത്പന്ന ഹോതേ ഹുയേ ഭാവകാ ഉത്പാദ ഔര സ്ഥായീ ഭാവകാ ധ്രൌവ്യ ഏക ഹീ സാഥ ഹൈ . ഇസപ്രകാര നാശ നഷ്ട ഹോതേ ഭാവകേ ആശ്രിത ഹൈ, ഉത്പാദ ഉത്പന്ന ഹോതേ ഭാവകേ ആശ്രിത ഹൈ ഔര ധ്രൌവ്യ സ്ഥായീ ഭാവകേ ആശ്രിത ഹൈ . നാശ, ഉത്പാദ ഔര ധ്രൌവ്യ ഉന ഭാവോംസേ ഭിന്ന പദാര്ഥരൂപ നഹീം ഹൈം . ഔര വേ ഭാവ ഭീ ദ്രവ്യസേ ഭിന്ന പദാര്ഥരൂപ നഹീം ഹൈം . ഇസലിയേ യഹ സബ, ഏക ദ്രവ്യ ഹീ ഹൈം ..൧൦൧..

അബ, ഉത്പാദാദികാ ക്ഷണഭേദ ൧നിരസ്ത കരകേ വേ ദ്രവ്യ ഹൈം യഹ സമഝാതേ ഹൈം : — ൧. നിരസ്ത കരകേ = ദൂര കരകേ; നഷ്ട കരകേ; ഖണ്ഡിത കരകേ; നിരാകൃത കരകേ .

Page 196 of 513
PDF/HTML Page 229 of 546
single page version

ഇഹ ഹി യോ നാമ വസ്തുനോ ജന്മക്ഷണഃ സ ജന്മനൈവ വ്യാപ്തത്വാത് സ്ഥിതിക്ഷണോ നാശക്ഷണശ്ച ന ഭവതി; യശ്ച സ്ഥിതിക്ഷണഃ സ ഖലൂഭയോരന്തരാലദുര്ലലിതത്വാജ്ജന്മക്ഷണോ നാശക്ഷണശ്ച ന ഭവതി; യശ്ച നാശക്ഷണഃ സ തൂത്പദ്യാവസ്ഥായ ച നശ്യതോ ജന്മക്ഷണഃ സ്ഥിതിക്ഷണശ്ച ന ഭവതി; — ഇത്യുത്പാദാദീനാം വിതര്ക്യമാണഃ ക്ഷണഭേദോ ഹൃദയഭൂമിമവതരതി . അവതരത്യേവം യദി ദ്രവ്യമാത്മ- നൈവോത്പദ്യതേ ആത്മനൈവാവതിഷ്ഠതേ ആത്മനൈവ നശ്യതീത്യഭ്യുപഗമ്യതേ . തത്തു നാഭ്യുപഗതമ് . പര്യായാണാ- ദ്രവ്യാര്ഥികനയേന സര്വം ദ്രവ്യം ഭവതി . പൂര്വോക്തോത്പാദാദിത്രയസ്യ തഥൈവ സ്വസംവേദനജ്ഞാനാദിപര്യായത്രയസ്യ ചാനുഗതാകാരേണാന്വയരൂപേണ യദാധാരഭൂതം തദന്വയദ്രവ്യം ഭണ്യതേ, തദ്വിഷയോ യസ്യ സ ഭവത്യന്വയദ്രവ്യാര്ഥികനയഃ . യഥേദം ജ്ഞാനാജ്ഞാനപര്യായദ്വയേ ഭങ്ഗത്രയം വ്യാഖ്യാതം തഥാപി സര്വദ്രവ്യപര്യായേഷു യഥാസംഭവം ജ്ഞാതവ്യമിത്യ- ഭിപ്രായഃ ..൧൦൧.. അഥോത്പാദാദീനാം പുനരപി പ്രകാരാന്തരേണ ദ്രവ്യേണ സഹാഭേദം സമര്ഥയതി സമയഭേദം ച നിരാകരോതി — സമവേദം ഖലു ദവ്വം സമവേതമേകീഭൂതമഭിന്നം ഭവതി ഖലു സ്ഫു ടമ് . കിമ് . ആത്മദ്രവ്യമ് . കൈഃ സഹ . സംഭവഠിദിണാസസണ്ണിദട്ഠേഹിം സമ്യക്ത്വജ്ഞാനപൂര്വകനിശ്ചലനിര്വികാരനിജാത്മാനുഭൂതിലക്ഷണവീതരാഗചാരിത്ര- പര്യായേണോത്പാദഃ തഥൈവ രാഗാദിപരദ്രവ്യൈകത്വപരിണതിരൂപചാരിത്രപര്യായേണ നാശസ്തദുഭയാധാരാത്മദ്രവ്യത്വാവസ്ഥാ-

അന്വയാര്ഥ : — [ദ്രവ്യം ] ദ്രവ്യ [ഏകസ്മിന് ച ഏവ സമയേ ] ഏക ഹീ സമയമേം [സംഭവസ്ഥിതിനാശസംജ്ഞിതാര്ഥൈഃ ] ഉത്പാദ, സ്ഥിതി ഔര നാശ നാമക ൧അര്ഥോംകേ സാഥ [ഖലു ] വാസ്തവമേം [സമവേതം ] ൨സമവേത (ഏകമേക) ഹൈ; [തസ്മാത് ] ഇസലിയേ [തത് ത്രിതയം ] യഹ ൩ത്രിതയ [ഖലു ] വാസ്തവമേം [ദ്രവ്യം ] ദ്രവ്യ ഹൈ ..൧൦൨..

ടീകാ : — (പ്രഥമ ശംകാ ഉപസ്ഥിത കീ ജാതീ ഹൈ : — ) യഹാ , (വിശ്വമേം) വസ്തുകാ ജോ ജന്മക്ഷണ ഹൈ വഹ ജന്മസേ ഹീ വ്യാപ്ത ഹോനേസേ സ്ഥിതിക്ഷണ ഔര നാശക്ഷണ നഹീം ഹൈ, (-വഹ പൃഥക് ഹീ ഹോതാ ഹൈ); ജോ സ്ഥിതിക്ഷണ ഹോ വഹ ദോനോംകേ അന്തരാലമേം (ഉത്പാദക്ഷണ ഔര നാശക്ഷണകേ ബീച) ദൃഢതയാ രഹതാ ഹൈ, ഇസലിയേ (വഹ) ജന്മക്ഷണ ഔര നാശക്ഷണ നഹീം ഹൈ; ഔര ജോ നാശക്ഷണ ഹൈ വഹ, – വസ്തു ഉത്പന്ന ഹോകര ഔര സ്ഥിര രഹകര ഫി ര നാശകോ പ്രാപ്ത ഹോതീ ഹൈ ഇസലിയേ, – ജന്മക്ഷണ ഔര സ്ഥിതിക്ഷണ നഹീം ഹൈ; — ഇസപ്രകാര തര്ക പൂര്വക വിചാര കരനേ പര ഉത്പാദാദികാ ക്ഷണഭേദ ഹൃദയഭൂമിമേം ഉതരതാ ഹൈ (അര്ഥാത് ഉത്പാദ, വ്യയ ഔര ധ്രൌവ്യകാ സമയ ൧. അര്ഥ = പദാര്ഥ (൮൭ വീം ഗാഥാമേം സമഝായാ ഗയാ ഹൈ, തദ്നുസാര പര്യായ ഭീ അര്ഥ ഹൈ .) ൨. സമവേത = സമവായവാലാ, താദാത്മ്യസഹിത ജുഡാ ഹുവാ, ഏകമേക . ൩. ത്രിതയ = തീനകാ സമുദായ . (ഉത്പാദ, വ്യയ ഔര ധ്രൌവ്യ, ഇന തീനോംകാ സമുദായ വാസ്തവമേം ദ്രവ്യ ഹീ ഹൈ .)

Page 197 of 513
PDF/HTML Page 230 of 546
single page version

മേവോത്പാദാദയഃ, കുതഃ ക്ഷണഭേദഃ . തഥാ ഹി — യഥാ കുലാലദണ്ഡചക്രചീവരാരോപ്യമാണസംസ്കാര- സന്നിധൌ യ ഏവ വര്ധമാനസ്യ ജന്മക്ഷണഃ, സ ഏവ മൃത്പിണ്ഡസ്യ നാശക്ഷണഃ, സ ഏവ ച കോടിദ്വയാധി- രൂഢസ്യ മൃത്തികാത്വസ്യ സ്ഥിതിക്ഷണഃ, തഥാ അന്തരംഗബഹിരംഗസാധനാരോപ്യമാണസംസ്കാരസന്നിധൌ യ ഏവോത്തരപര്യായസ്യ ജന്മക്ഷണഃ, സ ഏവ പ്രാക്തനപര്യായസ്യ നാശക്ഷണഃ, സ ഏവ ച കോടിദ്വയാധിരൂഢസ്യ ദ്രവ്യത്വസ്യ സ്ഥിതിക്ഷണഃ . യഥാ ച വര്ധമാനമൃത്പിണ്ഡമൃത്തികാത്വേഷു പ്രത്യേകവര്തീന്യുത്പാദവ്യയധ്രൌവ്യാണി ത്രിസ്വഭാവസ്പര്ശിന്യാം മൃത്തികായാം സാമസ്ത്യേനൈകസമയ ഏവാവലോക്യന്തേ, തഥാ ഉത്തരപ്രാക്തന- രൂപപര്യായേണ സ്ഥിതിരിത്യുക്തലക്ഷണസംജ്ഞിത്വോത്പാദവ്യയധ്രൌവ്യൈഃ സഹ . തര്ഹി കിം ബൌദ്ധമതവദ്ഭിന്നഭിന്നസമയേ ത്രയം ഭവിഷ്യതി . നൈവമ് . ഏക്കമ്മി ചേവ സമയേ അങ്ഗുലിദ്രവ്യസ്യ വക്രപര്യായവത്സംസാരിജീവസ്യ മരണകാലേ ഋജുഗതിവത് ക്ഷീണകഷായചരമസമയേ കേവലജ്ഞാനോത്പത്തിവദയോഗിചരമസമയേ മോക്ഷവച്ചേത്യേകസ്മിന്സമയ ഏവ . തമ്ഹാ ദവ്വം ഖു തത്തിദയം യസ്മാത്പൂര്വോക്തപ്രകാരേണൈകസമയേ ഭങ്ഗത്രയേണ പരിണമതി തസ്മാത്സംജ്ഞാലക്ഷണപ്രയോജനാദിഭേദേപി പ്രദേശാ- നാമഭേദാത്ത്രയമപി ഖു സ്ഫു ടം ദ്രവ്യം ഭവതി . യഥേദം ചാരിത്രാചാരിത്രപര്യായദ്വയേ ഭങ്ഗത്രയമഭേദേന ദര്ശിതം തഥാ ഭിന്ന -ഭിന്ന ഹോതാ ഹൈ, ഏക നഹീം ഹോതാ, — ഐസീ ബാത ഹൃദയമേം ജമതീ ഹൈ .)

(യഹാ ഉപരോക്ത ശംകാകാ സമാധാന കിയാ ജാതാ ഹൈ : — ഇസപ്രകാര ഉത്പാദാദികാ ക്ഷണഭേദ ഹൃദയഭൂമിമേം തഭീ ഉതര സകതാ ഹൈ ജബ യഹ മാനാ ജായ കി ‘ദ്രവ്യ സ്വയം ഹീ ഉത്പന്ന ഹോതാ ഹൈ, സ്വയം ഹീ ധ്രുവ രഹതാ ഹൈ ഔര സ്വയം ഹീ നാശകോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ !’ കിന്തു ഐസാ തോ മാനാ നഹീം ഗയാ ഹൈ; (ക്യോംകി യഹ സ്വീകാര ഔര സിദ്ധ കിയാ ഗയാ ഹൈ കി) പര്യായോംകേ ഹീ ഉത്പാദാദി ഹൈം; (തബ ഫി ര) വഹാ ക്ഷണഭേദ -കഹാ സേ ഹോ സകതാ ഹൈ ? യഹ സമഝതേ ഹൈം : —

ജൈസേ കുമ്ഹാര, ദണ്ഡ, ചക്ര ഔര ഡോരീ ദ്വാരാ ആരോപിത കിയേ ജാനേവാലേ സംസ്കാരകീ ഉപസ്ഥിതിമേം ജോ രാമപാത്രകാ ജന്മക്ഷണ ഹോതാ ഹൈ വഹീ മൃത്തികാപിണ്ഡകാ നാശക്ഷണ ഹോതാ ഹൈ, ഔര വഹീ ദോനോം ൧കോടിയോംമേം രഹനേവാലാ മിട്ടീപനകാ സ്ഥിതിക്ഷണ ഹോതാ ഹൈ; ഇസീപ്രകാര അന്തരംഗ ഔര ബഹിരംഗ സാധനോം ദ്വാരാ കിയേ ജാനേവാലേ സംസ്കാരോംകീ ഉപസ്ഥിതിമേം, ജോ ഉത്തര പര്യായകാ ജന്മക്ഷണ ഹോതാ ഹൈ വഹീ പൂര്വ പര്യായകാ നാശ ക്ഷണ ഹോതാ ഹൈ, ഔര വഹീ ദോനോം കോടിയോംമേം രഹനേവാലേ ദ്രവ്യത്വകാ സ്ഥിതിക്ഷണ ഹോതാ ഹൈ .

ഔര ജൈസേ രാമപാത്രമേം, മൃത്തികാപിണ്ഡമേം ഔര മിട്ടീപനമേം ഉത്പാദ, വ്യയ ഔര ധ്രൌവ്യ പ്രത്യേക രൂപമേം (പ്രത്യേക പൃഥക് പൃഥക്) വര്തതേ ഹോനേ പര ഭീ ത്രിസ്വഭാവസ്പര്ശീ മൃത്തികാമേം വേ സമ്പൂര്ണതയാ (സഭീ ഏക സാഥ) ഏക സമയമേം ഹീ ദേഖേ ജാതേ ഹൈം; ഇസീപ്രകാര ഉത്തര പര്യായമേം, പൂര്വ പര്യായമേം ഔര ദ്രവ്യത്വമേം ഉത്പാദ, വ്യയ ഔര ധ്രൌവ്യ പ്രത്യേകതയാ (ഏക -ഏക) പ്രവര്തമാന ഹോനേ പര ഭീ ൧. കോടി = പ്രകാര (മിട്ടീപന തോ പിണ്ഡരൂപ തഥാ രാമപാത്രരൂപ – ദോനോം പ്രകാരോംമേം വിദ്യമാന ഹൈ .)

Page 198 of 513
PDF/HTML Page 231 of 546
single page version

പര്യായദ്രവ്യത്വേഷു പ്രത്യേകവര്തീന്യപ്യുത്പാദവ്യയധ്രൌവ്യാണി ത്രിസ്വഭാവസ്പര്ശിനി ദ്രവ്യേ സാമസ്ത്യേനൈക- സമയ ഏവാവലോക്യന്തേ . യഥൈവ ച വര്ധമാനപിണ്ഡമൃത്തികാത്വവര്തീന്യുത്പാദവ്യയധ്രൌവ്യാണി മൃത്തികൈവ, ന വസ്ത്വന്തരം; തഥൈവോത്തരപ്രാക്തനപര്യായദ്രവ്യത്വവര്തീന്യപ്യുത്പാദവ്യയധ്രൌവ്യാണി ദ്രവ്യമേവ, ന ഖല്വ- ര്ഥാന്തരമ് ..൧൦൨..

സര്വദ്രവ്യപര്യായേഷ്വവബോദ്ധവ്യമിത്യര്ഥഃ ..൧൦൨.. ഏവമുത്പാദവ്യയധ്രൌവ്യരൂപലക്ഷണവ്യാഖ്യാനമുഖ്യതയാ ഗാഥാ- ത്രയേണ തൃതീയസ്ഥലം ഗതമ് . അഥ ദ്രവ്യപര്യായേണോത്പാദവ്യയധ്രൌവ്യാണി ദര്ശയതി — പാഡുബ്ഭവദി യ പ്രാദുര്ഭവതി ച ജായതേ . അണ്ണോ അന്യഃ കശ്ചിദപൂര്വാനന്തജ്ഞാനസുഖാദിഗുണാസ്പദഭൂതഃ ശാശ്വതികഃ . സ കഃ . പജ്ജാഓ ൧ത്രിസ്വഭാവസ്പര്ശീ ദ്രവ്യമേം വേ സംപൂര്ണതയാ (തീനോം ഏകസാഥ) ഏക സമയമേം ഹീ ദേഖേ ജാതേ ഹൈം .

ഔര ജൈസേ രാമപാത്ര, മൃത്തികാപിണ്ഡ തഥാ മിട്ടീപനമേം പ്രവര്തമാന ഉത്പാദ, വ്യയ ഔര ധ്രൌവ്യ മിട്ടീ ഹീ ഹൈം, അന്യ വസ്തു നഹീം; ഉസീപ്രകാര ഉത്തര പര്യായ, പൂര്വ പര്യായ, ഔര ദ്രവ്യത്വമേം പ്രവര്തമാന ഉത്പാദ, വ്യയ ഔര ധ്രൌവ്യ ദ്രവ്യ ഹീ ഹൈം, അന്യ പദാര്ഥ നഹീം ..൧൦൨..

അന്വയാര്ഥ : — [ദ്രവ്യസ്യ ] ദ്രവ്യകീ [അന്യഃ പര്യായഃ ] അന്യ പര്യായ [പ്രാദുര്ഭവതി ] ഉത്പന്ന ഹോതീ ഹൈ [ച ] ഔര [അന്യഃ പര്യായഃ ] കോഈ അന്യ പര്യായ [വ്യേതി ] നഷ്ട ഹോതീ ഹൈ; [തദപി ] ഫി ര ഭീ [ദ്രവ്യം ] ദ്രവ്യ [പ്രണഷ്ടം ന ഏവ ] ന തോ നഷ്ട ഹൈ, [ഉത്പന്നം ന ] ന ഉത്പന്ന ഹൈ (- വഹ ധ്രുവ ഹൈ .)..൧൦൩.. ൧. ത്രിസ്വഭാവസ്പര്ശീ = തീനോം സ്വഭാവോംകോ സ്പര്ശ കരനേവാലാ . (ദ്രവ്യ ഉത്പാദ, വ്യയ ഔര ധ്രൌവ്യ – ഇന തീനോം

സ്വഭാവോംകോ ധാരണ കരതാ ഹൈ .) ൨. അനേകദ്രവ്യപര്യായ = ഏകസേ അധിക ദ്രവ്യോംകേ സംയോഗസേ ഹോനേവാലീ പര്യായ .

ഉപജേ ദരവനോ അന്യ പര്യയ, അന്യ കോ വിണസേ വളീ, പണ ദ്രവ്യ തോ നഥീ നഷ്ട കേ ഉത്പന്ന ദ്രവ്യ നഥീ തഹീം. ൧൦൩.

Page 199 of 513
PDF/HTML Page 232 of 546
single page version

ഇഹ ഹി യഥാ കിലൈകസ്ത്ര്യണുകഃ സമാനജാതീയോനേകദ്രവ്യപര്യായോ വിനശ്യത്യന്യശ്ചതുരണുകഃ പ്രജായതേ, തേ തു ത്രയശ്ചത്വാരോ വാ പുദ്ഗലാ അവിനഷ്ടാനുത്പന്നാ ഏവാവതിഷ്ഠന്തേ, തഥാ സര്വേപി സമാനജാതീയാ ദ്രവ്യപര്യായാ വിനശ്യന്തി പ്രജായന്തേ ച, സമാനജാതീനി ദ്രവ്യാണി ത്വവിനഷ്ടാനു- ത്പന്നാന്യേവാവതിഷ്ഠന്തേ . യഥാ ചൈകോ മനുഷ്യത്വലക്ഷണോസമാനജാതീയോ ദ്രവ്യപര്യായോ വിനശ്യത്യന്യ- സ്ത്രിദശത്വലക്ഷണഃ പ്രജായതേ, തൌ ച ജീവപുദ്ഗലൌ അവിനഷ്ടാനുത്പന്നാവേവാവതിഷ്ഠേതേ, തഥാ സര്വേപ്യസമാനജാതീയാ ദ്രവ്യപര്യായാ വിനശ്യന്തി പ്രജായന്തേ ച, അസമാനജാതീനി ദ്രവ്യാണി ത്വവിനഷ്ടാനുത്പന്നാന്യേവാവതിഷ്ഠന്തേ . ഏവമാത്മനാ ധ്രുവാണി ദ്രവ്യപര്യായദ്വാരേണോത്പാദവ്യയീഭൂതാന്യുത്പാദ- വ്യയധ്രൌവ്യാണി ദ്രവ്യാണി ഭവന്തി ..൧൦൩.. പരമാത്മാവാപ്തിരൂപഃ സ്വഭാവദ്രവ്യപര്യായഃ . പജ്ജഓ വയദി അണ്ണോ പര്യായോ വ്യേതി വിനശ്യതി . കഥംഭൂതഃ . അന്യഃ പൂര്വോക്തമോക്ഷപര്യായാദ്ഭിന്നോ നിശ്ചയരത്നത്രയാത്മകനിര്വികല്പസമാധിരൂപസ്യൈവ മോക്ഷപര്യായസ്യോപാദാനകാരണഭൂതഃ . കസ്യ സംബന്ധീ പര്യായഃ . ദവ്വസ്സ പരമാത്മദ്രവ്യസ്യ . തം പി ദവ്വം തദപി പരമാത്മദ്രവ്യം ണേവ പണട്ഠം ണ ഉപ്പണ്ണം ശുദ്ധദ്രവ്യാര്ഥികനയേന നൈവ നഷ്ടം ന ചോത്പന്നമ് . അഥവാ സംസാരിജീവാപേക്ഷയാ ദേവാദിരൂപോ വിഭാവദ്രവ്യപര്യായോ ജായതേ മനുഷ്യാദിരൂപോ വിനശ്യതി തദേവ ജീവദ്രവ്യം നിശ്ചയേന ന ചോത്പന്നം ന ച വിനഷ്ടം, പുദ്ഗലദ്രവ്യം വാ ദ്വയണുകാദിസ്ക ന്ധരൂപസ്വജാതീയവിഭാവദ്രവ്യപര്യായാണാം വിനാശോത്പാദേപി നിശ്ചയേന ന ചോത്പന്നം ന ച വിനഷ്ടമിതി . തതഃ സ്ഥിതം യതഃ കാരണാദുത്പാദവ്യയധ്രൌവ്യരൂപേണ ദ്രവ്യപര്യായാണാം വിനാശോത്പാദേപി ദ്രവ്യസ്യ

ടീകാ : — യഹാ (വിശ്വമേം) ജൈസേ ഏക ത്രി -അണുക സമാനജാതീയ അനേക ദ്രവ്യപര്യായ വിനഷ്ട ഹോതീ ഹൈ ഔര ദൂസരീ ൧ചതുരണുക (സമാനജാതീയ അനേക ദ്രവ്യപര്യായ) ഉത്പന്ന ഹോതീ ഹൈ; പരന്തു വേ തീന യാ ചാര പുദ്ഗല (പരമാണു) തോ അവിനഷ്ട ഔര അനുത്പന്ന ഹീ രഹതേ ഹൈം ( – ധ്രുവ ഹൈം ); ഇസീപ്രകാര സഭീ സമാനജാതീയ ദ്രവ്യപര്യായേം വിനഷ്ട ഹോതീ ഹൈം ഔര ഉത്പന്ന ഹോതീ ഹൈം, കിന്തു സമാനജാതീയ ദ്രവ്യ തോ അവിനഷ്ട ഔര അനുത്പന്ന ഹീ രഹതേ ഹൈം (-ധ്രുവ ഹൈം ) .

ഔര, ജൈസേ ഏക മനുഷ്യത്വസ്വരൂപ അസമാനജാതീയ ദ്രവ്യ -പര്യായ വിനഷ്ട ഹോതീ ഹൈ ഔര ദൂസരീ ദേവത്വസ്വരൂപ (അസമാനജാതീയ ദ്രവ്യപര്യായ) ഉത്പന്ന ഹോതീ ഹൈ, പരന്തു വഹ ജീവ ഔര പുദ്ഗല തോ അവിനഷ്ട ഔര അനുത്പന്ന ഹീ രഹതേ ഹൈം, ഇസീപ്രകാര സഭീ അസമാനജാതീയ ദ്രവ്യ -പര്യായേം വിനഷ്ട ഹോ ജാതീ ഹൈം ഔര ഉത്പന്ന ഹോതീ ഹൈം, പരന്തു അസമാനജാതീയ ദ്രവ്യ തോ അവിനഷ്ട ഔര അനുത്പന്ന ഹീ രഹതേ ഹൈം .

ഇസ പ്രകാര അപനേസേ (൨ദ്രവ്യരൂപസേ) ധ്രുവ ഔര ദ്രവ്യപര്യായോം ദ്വാരാ ഉത്പാദ -വ്യയരൂപ ഐസേ ദ്രവ്യ ഉത്പാദ -വ്യയ -ധ്രൌവ്യ ഹൈം ..൧൦൩.. ൧. ചതുരണുക = ചാര അണുഓംകാ (പരമാണുഓംകാ) ബനാ ഹുആ സ്കംധ . ൨. ‘ദ്രവ്യ’ ശബ്ദ മുഖ്യതയാ ദോ അര്ഥോംമേം പ്രയുക്ത ഹോതാ ഹൈ : (൧) ഏക തോ സാമാന്യ – വിശേഷകേ പിണ്ഡകോ അര്ഥാത്

Page 200 of 513
PDF/HTML Page 233 of 546
single page version

ഏകദ്രവ്യപര്യായാ ഹി ഗുണപര്യായാഃ, ഗുണപര്യായാണാമേകദ്രവ്യത്വാത് . ഏകദ്രവ്യത്വം ഹി തേഷാം സഹകാരഫലവത് . യഥാ കില സഹകാരഫലം സ്വയമേവ ഹരിതഭാവാത് പാണ്ഡുഭാവം പരിണമ- ത്പൂര്വോത്തരപ്രവൃത്തഹരിതാപാണ്ഡുഭാവാഭ്യാമനുഭൂതാത്മസത്താകം ഹരിതപാണ്ഡുഭാവാഭ്യാം സമമവിശിഷ്ടസത്താക- വിനാശോ നാസ്തി, തതഃ കാരണാദ്ദ്രവ്യപര്യായാ അപി ദ്രവ്യലക്ഷണം ഭവന്തീത്യഭിപ്രായഃ ..൧൦൩.. അഥ ദ്രവ്യസ്യോത്പാദവ്യയധ്രൌവ്യാണി ഗുണപര്യായമുഖ്യത്വേന പ്രതിപാദയതി — പരിണമദി സയം ദവ്വം പരിണമതി സ്വയം സ്വയമേവോപാദാനകാരണഭൂതം ജീവദ്രവ്യം കര്തൃ . കം പരിണമതി . ഗുണദോ യ ഗുണംതരം നിരുപരാഗസ്വസംവേദനജ്ഞാന-

അന്വയാര്ഥ : — [സദവിശിഷ്ടം ] സത്താപേക്ഷാസേ അവിശിഷ്ടരൂപസേ, [ദ്രവ്യം സ്വയം ] ദ്രവ്യ സ്വയം ഹീ [ഗുണതഃ ച ഗുണാന്തരം ] ഗുണസേ ഗുണാന്തരരൂപ [പരിണമതേ ] പരിണമിത ഹോതാ ഹൈ, അര്ഥാത് ദ്രവ്യ സ്വയം ഹീ ഏക ഗുണപര്യായമേംസേ അന്യ ഗുണപര്യായരൂപ പരിണമിത ഹോതാ ഹൈ, ഔര ഉസകീ സത്താ ഗുണപര്യായോംകീ സത്താകേ സാഥ അവിശിഷ്ട — അഭിന്ന — ഏക ഹീ രഹതീ ഹൈ), [തസ്മാത് പുനഃ ] ഔര ഉനസേ [ഗുണപര്യായാഃ] ഗുണപര്യായേം [ദ്രവ്യമ് ഏവ ഇതി ഭണിതാഃ ] ദ്രവ്യ ഹീ കഹീ ഗഈ ഹൈം ..൧൦൪..

ടീകാ : — ഗുണപര്യായേം ഏക ദ്രവ്യപര്യായേം ഹൈം, ക്യോംകി ഗുണപര്യായോംകോ ഏക ദ്രവ്യപനാ ഹൈ, (അര്ഥാത് ഗുണപര്യായേം ഏകദ്രവ്യകീ പര്യായേം ഹൈം, ക്യോംകി വേ ഏക ഹീ ദ്രവ്യ ഹൈം — ഭിന്ന -ഭിന്ന ദ്രവ്യ നഹീം .) ഉനകാ ഏകദ്രവ്യത്വ ആമ്രഫലകീ ഭാ തി ഹൈ . ജൈസേ – ആമ്രഫല സ്വയം ഹീ ഹരിതഭാവമേംസേ പീതഭാവരൂപ പരിണമിത ഹോതാ ഹുആ, പ്രഥമ ഔര പശ്ചാത് പ്രവര്തമാന ഹരിതഭാവ ഔര പീതഭാവകേ ദ്വാരാ അപനീ സത്താകാ അനുഭവ കരതാ ഹൈ, ഇസലിയേ ഹരിതഭാവ ഔര പീതഭാവകേ സാഥ ൧അവിശിഷ്ട ൧. അവിശിഷ്ട സത്താവാലാ = അഭിന്ന സത്താവാലാ; ഏക സത്താവാലാ; (ആമകീ സത്താ ഹരേ ഔര പീലേ ഭാവകീ സത്താസേ

Page 201 of 513
PDF/HTML Page 234 of 546
single page version

തയൈകമേവ വസ്തു, ന വസ്ത്വന്തരം, തഥാ ദ്രവ്യം സ്വയമേവ പൂര്വാവസ്ഥാവസ്ഥിതഗുണാദുത്തരാവസ്ഥാവസ്ഥിത- ഗുണം പരിണമത്പൂര്വോത്തരാവസ്ഥാവസ്ഥിതഗുണാഭ്യാം താഭ്യാമനുഭൂതാത്മസത്താകം പൂര്വോത്തരാവസ്ഥാവസ്ഥിത- ഗുണാഭ്യാം സമമവിശിഷ്ടസത്താകതയൈകമേവ ദ്രവ്യം, ന ദ്രവ്യാന്തരമ് . യഥൈവ ചോത്പദ്യമാനം പാണ്ഡുഭാവേന വ്യയമാനം ഹരിതഭാവേനാവതിഷ്ഠമാനം സഹകാരഫലത്വേനോത്പാദവ്യയധ്രൌവ്യാണ്യേകവസ്തുപര്യായദ്വാരേണ സഹകാരഫലം, തഥൈവോത്പദ്യമാനമുത്തരാവസ്ഥാവസ്ഥിതഗുണേന വ്യയമാനം പൂര്വാവസ്ഥാവസ്ഥിതഗുണേനാവതിഷ്ഠമാനം ദ്രവ്യത്വഗുണേനോത്പാദവ്യയധ്രൌവ്യാണ്യേകദ്രവ്യപര്യായദ്വാരേണ ദ്രവ്യം ഭവതി ..൧൦൪.. ഗുണാത് കേവലജ്ഞാനോത്പത്തിബീജഭൂതാത്സകാശാത്സകലവിമലകേവലജ്ഞാനഗുണാന്തരമ് . കഥംഭൂതം സത്പരിണമതി . സദവിസിട്ഠം സ്വകീയസ്വരൂപത്വാച്ചിദ്രൂപാസ്തിത്വാദവിശിഷ്ടമഭിന്നമ് . തമ്ഹാ ഗുണപജ്ജായാ ഭണിയാ പുണ ദവ്വമേവ ത്തി തസ്മാത് കാരണാന്ന കേവലം പൂര്വസൂത്രോദിതാഃ ദ്രവ്യപര്യായാഃ ദ്രവ്യം ഭവന്തി, ഗുണരൂപപര്യായാ ഗുണപര്യായാ ഭണ്യന്തേ തേപി ദ്രവ്യമേവ ഭവന്തി . അഥവാ സംസാരിജീവദ്രവ്യം മതിസ്മൃത്യാദിവിഭാവഗുണം ത്യക്ത്വാ ശ്രുതജ്ഞാനാദി- സത്താവാലാ ഹോനേസേ ഏക ഹീ വസ്തു ഹൈ, അന്യ വസ്തു നഹീം; ഇസീപ്രകാര ദ്രവ്യ സ്വയം ഹീ ൧പൂര്വ അവസ്ഥാമേം അവസ്ഥിത ഗുണമേംസേ ഉത്തര അവസ്ഥാമേം അവസ്ഥിത ഗുണരൂപ പരിണമിത ഹോതാ ഹുആ, പൂര്വ ഔര ഉത്തര അവസ്ഥാമേം അവസ്ഥിത ഉന ഗുണോംകേ ദ്വാരാ അപനീ സത്താകാ അനുഭവ കരതാ ഹൈ, ഇസലിയേ പൂര്വ ഔര ഉത്തര അവസ്ഥാമേം അവസ്ഥിത ഗുണോംകേ സാഥ അവശിഷ്ട സത്താവാലാ ഹോനേസേ ഏക ഹീ ദ്രവ്യ ഹൈ, ദ്രവ്യാന്തര നഹീം .

(ആമകേ ദൃഷ്ടാന്തകീ ഭാ തി, ദ്രവ്യ സ്വയം ഹീ ഗുണകീ പൂര്വ പര്യായമേംസേ ഉത്തരപര്യായരൂപ പരിണമിത ഹോതാ ഹുആ, പൂര്വ ഔര ഉത്തര ഗുണപര്യായോംകേ ദ്വാരാ അപനേ അസ്തിത്വകാ അനുഭവ കരതാ ഹൈ, ഇസലിയേ പൂര്വ ഔര ഉത്തര ഗുണപര്യായോംകേ സാഥ അഭിന്ന അസ്തിത്വ ഹോനേസേ ഏക ഹീ ദ്രവ്യ ഹൈ ദ്രവ്യാന്തര നഹീം; അര്ഥാത് വേ വേ ഗുണപര്യായേം ഔര ദ്രവ്യ ഏക ഹീ ദ്രവ്യരൂപ ഹൈം, ഭിന്ന -ഭിന്ന ദ്രവ്യ നഹീം ഹൈം .)

ഔര, ജൈസേ പീതഭാവസേ ഉത്പന്ന ഹോതാ ഹരിതഭാവസേ നഷ്ട ഹോതാ ഔര ആമ്രഫലരൂപസേ സ്ഥിര രഹതാ ഹോനേസേ ആമ്രഫല ഏക വസ്തുകീ പര്യായോം ദ്വാരാ ഉത്പാദ -വ്യയ -ധ്രൌവ്യ ഹൈ, ഉസീപ്രകാര ഉത്തര അവസ്ഥാമേം അവസ്ഥിത ഗുണസേ ഉത്പന്ന, പൂര്വ അവസ്ഥാമേം അവസ്ഥിത ഗുണസേ നഷ്ട ഔര ദ്രവ്യത്വ ഗുണസേ സ്ഥിര ഹോനേസേ, ദ്രവ്യ ഏകദ്രവ്യപര്യായകേ ദ്വാരാ ഉത്പാദ -വ്യയ -ധ്രൌവ്യ ഹൈ .

ഭാവാര്ഥ : — ഇസസേ പൂര്വകീ ഗാഥാമേം ദ്രവ്യപര്യായകേ ദ്വാരാ (അനേക ദ്രവ്യപര്യായോംകേ ദ്വാരാ) ദ്രവ്യകേ ഉത്പാദ -വ്യയ -ധ്രൌവ്യ ബതായേ ഗയേ ഥേ . ഇസ ഗാഥാമേം ഗുണപര്യായകേ ദ്വാരാ (ഏക- ദ്രവ്യപര്യായകേ ദ്വാരാ) ദ്രവ്യകേ ഉത്പാദ -വ്യയ -ധ്രൌവ്യ ബതായേ ഗയേ ഹൈം ..൧൦൪.. ൧. പൂര്വ അവസ്ഥാമേം അവാസ്ഥിത ഗുണ = പഹലേകീ അവസ്ഥാമേം രഹാ ഹുആ ഗുണ; ഗുണകീ പൂര്വ പര്യായ; പൂര്വ ഗുണപര്യായ. പ്ര. ൨൬

Page 202 of 513
PDF/HTML Page 235 of 546
single page version

യദി ഹി ദ്രവ്യം സ്വരൂപത ഏവ സന്ന സ്യാത്തദാ ദ്വിതയീ ഗതിഃ അസദ്വാ ഭവതി, സത്താതഃ പൃഥഗ്വാ ഭവതി . തത്രാസദ്ഭവദ് ധ്ര്രൌവ്യസ്യാസംഭവാദാത്മാനമധാരയദ് ദ്രവ്യമേവാസ്തം ഗച്ഛേത്; സത്താതഃ വിഭാവഗുണാന്തരം പരിണമതി, പുദ്ഗലദ്രവ്യം വാ പൂര്വോക്തശുക്ലവര്ണാദിഗുണം ത്യക്ത്വാ രക്താദിഗുണാന്തരം പരിണമതി, ഹരിതഗുണം ത്യക്ത്വാ പാണ്ഡുരഗുണാന്തരമാമ്രഫലമിവേതി ഭാവാര്ഥഃ ..൧൦൪.. ഏവം സ്വഭാവവിഭാവരൂപാ ദ്രവ്യപര്യായാ ഗുണപര്യായാശ്ച നയവിഭാഗേന ദ്രവ്യലക്ഷണം ഭവന്തി ഇതി കഥനമുഖ്യതയാ ഗാഥാദ്വയേന ചതുര്ഥസ്ഥലം ഗതമ് . അഥ

അബ, സത്താ ഔര ദ്രവ്യ അര്ഥാന്തര (ഭിന്ന പദാര്ഥ, അന്യ പദാര്ഥ) നഹീം ഹോനേകേ സമ്ബന്ധമേം യുക്തി ഉപസ്ഥിത കരതേ ഹൈം : —

അന്വയാര്ഥ : — [യദി ] യദി [ദ്രവ്യം ] ദ്രവ്യ [സത് ന ഭവതി ] (സ്വരൂപസേ ഹീ) സത് ന ഹോ തോ — (൧) [ധ്രുവം അസത് ഭവതി ] നിശ്ചയസേ വഹ അസത് ഹോഗാ; [തത് കഥം ദ്രവ്യം ] (ജോ അസത് ഹോഗാ) വഹ ദ്രവ്യ കൈസേ ഹോ സകതാ ഹൈ ? [പുനഃ വാ ] അഥവാ (യദി അസത് ന ഹോ) തോ (൨) [അന്യത് ഭവതി ] വഹ സത്താസേ അന്യ (പൃഥക്) ഹോ ! (സോ ഭീ കൈസേ ഹോ സകതാ ഹൈ ?) [തസ്മാത് ] ഇസലിയേ [ദ്രവ്യം സ്വയം ] ദ്രവ്യ സ്വയം ഹീ [സത്താ ] ഹൈ ..൧൦൫..

ടീകാ : — യദി ദ്രവ്യ സ്വരൂപസേ ഹീ ൧സത് ന ഹോ തോ ദൂസരീ ഗതി യഹ ഹോ കി വഹ — (൧) ൨അസത് ഹോഗാ, അഥവാ (൨) സത്താസേ പൃഥക് ഹോഗാ . വഹാ , (൧) യദി വഹ അസത് ഹോഗാ തോ, ധ്രൌവ്യകേ അസംഭവകേ കാരണ സ്വയം സ്ഥിര ന ഹോതാ ഹുആ ദ്രവ്യകാ ഹീ ൩അസ്ത ഹോ ജായഗാ; ഔര ൧. സത് = മൌജൂദ . ൨. അസത് = നഹീം മൌജൂദ ഐസാ . ൩. അസ്ത = നഷ്ട . [ജോ അസത് ഹോ ഉസകാ ടികനാ -മൌജൂദ രഹനാ കൈസാ ? ഇസലിയേ ദ്രവ്യകോ അസത് മാനനേസേ,

Page 203 of 513
PDF/HTML Page 236 of 546
single page version

പൃഥഗ്ഭവത്സത്താമന്തരേണാത്മാനം ധാരയത്താവന്മാത്രപ്രയോജനാം സത്താമേവാസ്തം ഗമയേത് . സ്വരൂപതസ്തു- സദ്ഭവദ് ധ്ര്രൌവ്യസ്യ സംഭവാദാത്മാനം ധാരയദ്ദ്രവ്യമുദ്ഗച്ഛേത്; സത്താതോപൃഥഗ്ഭൂത്വാ ചാത്മാനം ധാരയത്താ- വന്മാത്രപ്രയോജനാം സത്താമുദ്ഗമയേത് . തതഃ സ്വയമേവ ദ്രവ്യം സത്ത്വേനാഭ്യുപഗന്തവ്യം, ഭാവഭാവ- വതോരപൃഥക്ത്വേനാനന്യത്വാത് ..൧൦൫.. സത്താദ്രവ്യയോരഭേദവിഷയേ പുനരപി പ്രകാരാന്തരേണ യുക്തിം ദര്ശയതി — ണ ഹവദി ജദി സദ്ദവ്വം പരമചൈതന്യപ്രകാശരൂപേണ സ്വരൂപേണ സ്വരൂപസത്താസ്തിത്വഗുണേന യദി ചേത് സന്ന ഭവതി . കിം കര്തൃ . പരമാത്മദ്രവ്യം . തദാ അസദ്ധുവം ഹോദി അസദവിദ്യമാനം ഭവതി ധ്രുവം നിശ്ചിതമ് . അവിദ്യമാനം സത് തം കധം ദവ്വം തത്പരമാത്മദ്രവ്യം കഥം ഭവതി, കിംതു നൈവ . സ ച പ്രത്യക്ഷവിരോധഃ . കസ്മാത് . സ്വസംവേദനജ്ഞാനേന ഗമ്യമാനത്വാത് . അഥാവിചാരിതരമണീയന്യായേന സത്താഗുണാഭാവേപ്യസ്തീതി ചേത്, തത്ര വിചാര്യതേ – യദി കേവലജ്ഞാനദര്ശനഗുണാവിനാഭൂതസ്വകീയസ്വരൂപാസ്തി- ത്വാത്പൃഥഗ്ഭൂതാ തിഷ്ഠതി തദാ സ്വരൂപാസ്തിത്വം നാസ്തി, സ്വരൂപാസ്തിത്വാഭാവേ ദ്രവ്യമപി നാസ്തി . അഥവാ സ്വകീയസ്വരൂപാസ്തിത്വാത്സംജ്ഞാലക്ഷണപ്രയോജനാദിഭേദേപി പ്രദേശരൂപേണാഭിന്നം തിഷ്ഠതി തദാ സംമതമേവ . അത്രാവസരേ സൌഗതമതാനുസാരീ കശ്ചിദാഹ – സിദ്ധപര്യായസത്താരൂപേണ ശുദ്ധാത്മദ്രവ്യമുപചാരേണാസ്തി, ന ച മുഖ്യവൃത്ത്യേതി . പരിഹാരമാഹ — സിദ്ധപര്യായോപാദാനകാരണഭൂതപരമാത്മദ്രവ്യാഭാവേ സിദ്ധപര്യായസത്തൈവ ന സംഭവതി, വൃക്ഷാഭാവേ ഫലമിവ . അത്ര പ്രസ്താവേ നൈയായികമതാനുസാരീ കശ്ചിദാഹ — ഹവദി പുണോ അണ്ണം വാ തത്പരമാത്മദ്രവ്യം ഭവതി പുനഃ കിംതു സത്തായാഃ സകാശാദന്യദ്ഭിന്നം ഭവതി പശ്ചാത്സത്താസമവായാത്സദ്ഭവതി . ആചാര്യാഃ പരിഹാരമാഹുഃ — സത്താസമവായാത്പൂര്വം ദ്രവ്യം സദസദ്വാ, യദി സത്തദാ സത്താസമവായോ വൃഥാ, പൂര്വമേവാസ്തിത്വം തിഷ്ഠതി; അഥാസത്തര്ഹി (൨) യദി സത്താസേ പൃഥക് ഹോ തോ സത്താകേ ബിനാ ഭീ സ്വയം രഹതാ ഹുആ, ഇതനാ ഹീ മാത്ര ജിസകാ പ്രയോജന ഹൈ ഐസീ ൧സത്താകോ ഹീ അസ്ത കര ദേഗാ .

കിന്തു യദി ദ്രവ്യ സ്വരൂപസേ ഹീ സത് ഹോ തോ — (൧) ധ്രൌവ്യകേ സദ്ഭാവകേ കാരണ സ്വയം സ്ഥിര രഹതാ ഹുആ, ദ്രവ്യ ഉദിത ഹോതാ ഹൈ, (അര്ഥാത് സിദ്ധ ഹോതാ ഹൈ); ഔര (൨) സത്താസേ അപൃഥക് രഹകര സ്വയം സ്ഥിര (-വിദ്യമാന) രഹതാ ഹുആ, ഇതനാ ഹീ മാത്ര ജിസകാ പ്രയോജന ഹൈ ഐസീ സത്താകോ ഉദിത (സിദ്ധ) കരതാ ഹൈ .

ഇസലിയേ ദ്രവ്യ സ്വയം ഹീ സത്ത്വ (സത്താ) ഹൈ ഐസാ സ്വീകാര കരനാ ചാഹിയേ, ക്യോംകി ഭാവ ഔര ൨ഭാവവാന്കാ അപൃഥക്ത്വ ദ്വാരാ അനന്യത്വ ഹൈ ..൧൦൫.. ൧. സത്താകാ കാര്യ ഇതനാ ഹീ ഹൈ കി വഹ ദ്രവ്യകോ വിദ്യമാന രഖേ . യദി ദ്രവ്യ സത്താസേ ഭിന്ന രഹകര ഭീ

൨. ഭാവവാന് = ഭാവവാലാ . [ദ്രവ്യ ഭാവവാലാ ഹൈ ഔര സത്താ ഉസകാ ഭാവ ഹൈ . വേ അപൃഥക് ഹൈം, ഇസ അപേക്ഷാസേ

Page 204 of 513
PDF/HTML Page 237 of 546
single page version

പ്രവിഭക്തപ്രദേശത്വം ഹി പൃഥക്ത്വസ്യ ലക്ഷണമ് . തത്തു സത്താദ്രവ്യയോര്ന സംഭാവ്യതേ, ഗുണഗുണിനോഃ പ്രവിഭക്തപ്രദേശത്വാഭാവാത്, ശുക്ലോത്തരീയവത് . തഥാ ഹി — യഥാ യ ഏവ ശുക്ലസ്യ ഗുണസ്യ പ്രദേശാസ്ത ഖപുഷ്പവദവിദ്യമാനദ്രവ്യേണ സഹ കഥം സത്താ സമവായം കരോതി, കരോതീതി ചേത്തര്ഹി ഖപുഷ്പേണാപി സഹ സത്താ കര്തൃ സമവായം കരോതു, ന ച തഥാ . തമ്ഹാ ദവ്വം സയം സത്താ തസ്മാദഭേദനയേന ശുദ്ധചൈതന്യസ്വരൂപസത്തൈവ പരമാത്മദ്രവ്യം ഭവതീതി . യഥേദം പരമാത്മദ്രവ്യേണ സഹ ശുദ്ധചേതനാസത്തായാ അഭേദവ്യാഖ്യാനം കൃതം തഥാ സര്വേഷാം ചേതനാചേതനദ്രവ്യാണാം സ്വകീയസ്വകീയസത്തയാ സഹാഭേദവ്യാഖ്യാനം കര്തവ്യമിത്യഭിപ്രായഃ ..൧൦൫..

അഥ പൃഥക്ത്വലക്ഷണം കിമന്യത്വലക്ഷണം ച കിമിതി പൃഷ്ടേ പ്രത്യുത്തരം ദദാതി — പവിഭത്തപദേസത്തം പുധത്തം പൃഥക്ത്വം ഭവതി പൃഥക്ത്വാഭിധാനോ ഭേദോ ഭവതി . കിംവിശിഷ്ടമ് . പ്രകര്ഷേണ വിഭക്തപ്രദേശത്വം ഭിന്നപ്രദേശത്വമ് . കിംവത് . ദണ്ഡദണ്ഡിവത് . ഇത്ഥംഭൂതം പൃഥക്ത്വം ശുദ്ധാത്മദ്രവ്യശുദ്ധസത്താഗുണയോര്ന ഘടതേ .

അന്വയാര്ഥ : — [പ്രവിഭക്തപ്രദേശത്വം ] വിഭക്തപ്രദേശത്വ വഹ [പൃഥക്ത്വം ] പൃഥക്ത്വ ഹൈ, [ഇതി ഹി ] ഐസാ [വീരസ്യ ശാസനം ] വീരകാ ഉപദേശ ഹൈ . [അതദ്ഭാവഃ ] അതദ്ഭാവ (ഉസരൂപ ന ഹോനാ) വഹ [അന്യത്വ ] അന്യത്വ ഹൈ . [ന തത് ഭവത് ] ജോ ഉസരൂപ ന ഹോ [കഥം ഏകമ് ഭവതി ] വഹ ഏക കൈസേ ഹോ സകതാ ഹൈ ? (കഥംചിത് സത്താ ദ്രവ്യരൂപ നഹീം ഹൈ ഔര ദ്രവ്യ സത്താരൂപ നഹീം ഹൈ, ഇസലിയേ വേ ഏക നഹീം ഹൈം .)..൧൦൬..

ടീകാ : — വിഭക്ത പ്രദേശത്വ (ഭിന്ന പ്രദേശത്വ) പൃഥക്ത്വകാ ലക്ഷണ ഹൈ . വഹ തോ സത്താ ഔര ദ്രവ്യമേം സമ്ഭവ നഹീം ഹൈ, ക്യോംകി ഗുണ ഔര ഗുണീമേം വിഭക്തപ്രദേശത്വകാ അഭാവ ഹോതാ ഹൈ — ശുക്ലത്വ ഔര വസ്ത്രകീ ഭാ തി . വഹ ഇസപ്രകാര ഹൈ കി ജൈസേ – ജോ ശുക്ലത്വകേ – ഗുണകേ – പ്രദേശ ഹൈം വേ

Page 205 of 513
PDF/HTML Page 238 of 546
single page version

ഏവോത്തരീയസ്യ ഗുണിന ഇതി തയോര്ന പ്രദേശവിഭാഗഃ, തഥാ യ ഏവ സത്തായാ ഗുണസ്യ പ്രദേശാസ്ത ഏവ ദ്രവ്യസ്യ ഗുണിന ഇതി തയോര്ന പ്രദേശവിഭാഗഃ . ഏവമപി തയോരന്യത്വമസ്തി തല്ലക്ഷണസദ്ഭാവാത് . അതദ്ഭാവോ ഹ്യന്യത്വസ്യ ലക്ഷണം, തത്തു സത്താദ്രവ്യയോര്വിദ്യത ഏവ, ഗുണഗുണിനോസ്തദ്ഭാവസ്യാഭാവാത്, ശുക്ലോത്തരീയവദേവ . തഥാ ഹി — യഥാ യഃ കിലൈകചക്ഷുരിന്ദ്രിയവിഷയമാപദ്യമാനഃ സമസ്തേതരേന്ദ്രിയ- ഗ്രാമഗോചരമതിക്രാന്തഃ ശുക്ലോ ഗുണോ ഭവതി, ന ഖലു തദഖിലേന്ദ്രിയഗ്രാമഗോചരീഭൂതമുത്തരീയം ഭവതി, യച്ച കിലാഖിലേന്ദ്രിയഗ്രാമഗോചരീഭൂതമുത്തരീയം ഭവതി, ന ഖലു സ ഏകചക്ഷുരിന്ദ്രിയവിഷയമാപദ്യമാനഃ സമസ്തേതരേന്ദ്രിയഗ്രാമഗോചരമതിക്രാന്തഃ ശുക്ലോ ഗുണോ ഭവതീതി തയോസ്തദ്ഭാവസ്യാഭാവഃ; തഥാ യാ കസ്മാദ്ധേതോഃ . ഭിന്നപ്രദേശാഭാവാത് . ക യോരിവ . ശുക്ലവസ്ത്രശുക്ലഗുണയോരിവ . ഇദി സാസണം ഹി വീരസ്സ ഇതി ശാസനമുപദേശ ആജ്ഞേതി . കസ്യ . വീരസ്യ വീരാഭിധാനാന്തിമതീര്ഥംകരപരമദേവസ്യ . അണ്ണത്തം തഥാപി പ്രദേശാഭേദേപി മുക്താത്മദ്രവ്യശുദ്ധസത്താഗുണയോരന്യത്വം ഭിന്നത്വം ഭവതി . കഥംഭൂതമ് . അതബ്ഭാവോ അതദ്ഭാവരൂപം സംജ്ഞാലക്ഷണപ്രയോജനാദിഭേദസ്വഭാവമ് . യഥാ പ്രദേശരൂപേണാഭേദസ്തഥാ സംജ്ഞാദിലക്ഷണരൂപേണാപ്യഭേദോ ഭവതു, കോ ദോഷ ഇതി ചേത് . നൈവമ് . ണ തബ്ഭവം ഹോദി തന്മുക്താത്മദ്രവ്യം ശുദ്ധാത്മസത്താഗുണേന സഹ പ്രദേശാഭേദേപി ഹീ വസ്ത്രകേ – ഗുണീകേ – ഹൈം, ഇസലിയേ ഉനമേം പ്രദേശഭേദ നഹീം ഹൈ; ഇസീപ്രകാര ജോ സത്താകേ – ഗുണകേ – പ്രദേശ ഹൈം വേ ഹീ ദ്രവ്യകേ – ഗുണീകേ – ഹൈം, ഇസലിയേ ഉനമേം പ്രദേശഭേദ നഹീം ഹൈ .

ഐസാ ഹോനേ പര ഭീ ഉനമേം (-സത്താ ഔര ദ്രവ്യമേം) അന്യത്വ ഹൈ, ക്യോംകി (ഉനമേം) അന്യത്വകേ ലക്ഷണകാ സദ്ഭാവ ഹൈ . ൧അതദ്ഭാവ അന്യത്വകാ ലക്ഷണ ഹൈ . വഹ തോ സത്താ ഔര ദ്രവ്യകേ ഹൈ ഹീ, ക്യോംകി ഗുണ ഔര ഗുണീകേ ൨തദ്ഭാവകാ അഭാവ ഹോതാ ഹൈ — ശുക്ലത്വ ഔര വസ്ത്രകീ ഭാ തി . വഹ ഇസ പ്രകാര ഹൈ കി : — ജൈസേ ഏക ചക്ഷുഇന്ദ്രിയകേ വിഷയമേം ആനേവാലാ ഔര അന്യ സബ ഇന്ദ്രിയോംകേ സമൂഹകോ ഗോചര ന ഹോനേവാലാ ശുക്ലത്വ ഗുണ ഹൈ വഹ സമസ്ത ഇന്ദ്രിയ സമൂഹകോ ഗോചര ഹോനേവാലാ ഐസാ വസ്ത്ര നഹീം ഹൈ; ഔര ജോ സമസ്ത ഇന്ദ്രിയസമൂഹകോ ഗോചര ഹോനേവാലാ വസ്ത്ര ഹൈ വഹ ഏക ചക്ഷുഇന്ദ്രിയകേ വിഷയമേം ആനേവാലാ തഥാ അന്യ സമസ്ത ഇന്ദ്രിയോംകേ സമൂഹകോ ഗോചര ന ഹോനേവാലാ ഐസാ ശുക്ലത്വ ഗുണ നഹീം ഹൈ, ഇസലിയേ ഉനകേ തദ്ഭാവകാ അഭാവ ഹൈ; ഇസീപ്രകാര, ൩കിസീകേ ആശ്രയ രഹനേവാലീ, ൧. അതദ്ഭാവ = (കഥംചിത്) ഉസകാ ന ഹോനാ; (കഥംചിത്) ഉസരൂപ ന ഹോനാ (കഥംചിത്) അതദ്രൂപതാ . ദ്രവ്യ

കഥംചിത് സത്താസ്വരൂപസേ നഹീം ഹൈ ഔര സത്താ കഥംചിത് ദ്രവ്യരൂപസേ നഹീം ഹൈ, ഇസലിയേ ഉനകേ അതദ്ഭാവ ഹൈ . ൨. തദ്ഭാവ = ഉസകാ ഹോനാ, ഉസരൂപ ഹോനാ, തദ്രൂപതാ . ൩. സത്താ ദ്രവ്യകേ ആശ്രയസേ രഹതീ ഹൈ, ദ്രവ്യകോ കിസീകാ ആശ്രയ നഹീം ഹൈ . [ജൈസേ ഘഡേമേം ഘീ രഹതാ ഹൈ, ഉസീപ്രകാര

Page 206 of 513
PDF/HTML Page 239 of 546
single page version

കിലാശ്രിത്യ വര്തിനീ നിര്ഗുണൈകഗുണസമുദിതാ വിശേഷണം വിധായികാ വൃത്തിസ്വരൂപാ ച സത്താ ഭവതി, ന ഖലു തദനാശ്രിത്യ വര്തി ഗുണവദനേകഗുണസമുദിതം വിശേഷ്യം വിധീയമാനം വൃത്തിമത്സ്വരൂപം ച ദ്രവ്യം ഭവതി; യത്തു കിലാനാശ്രിത്യ വര്തി ഗുണവദനേകഗുണസമുദിതം വിശേഷ്യം വിധീയമാനം വൃത്തിമത്സ്വരൂപം ച ദ്രവ്യം ഭവതി, ന ഖലു സാശ്രിത്യ വര്തിനീ നിര്ഗുണൈകഗുണസമുദിതാ വിശേഷണം വിധായികാ വൃത്തിസ്വരൂപാ ച സത്താ ഭവതീതി തയോസ്തദ്ഭാവസ്യാഭാവഃ . അത ഏവ ച സത്താദ്രവ്യയോഃ കഥംചിദനര്ഥാന്തരത്വേപി സംജ്ഞാദിരൂപേണ തന്മയം ന ഭവതി . കധമേഗം തന്മയത്വം ഹി കിലൈകത്വലക്ഷണം . സംജ്ഞാദിരൂപേണ തന്മയത്വാഭാവേ കഥമേകത്വം, കിംതു നാനാത്വമേവ . യഥേദം മുക്താത്മദ്രവ്യേ പ്രദേശാഭേദേപി സംജ്ഞാദിരൂപേണ നാനാത്വം കഥിതം തഥൈവ ൧നിര്ഗുണ, ഏക ഗുണകീ ബനീ ഹുഈ, ൨വിശേഷണ ൩വിധായക ഔര ൪വൃത്തിസ്വരൂപ ജോ സത്താ ഹൈ വഹ കിസീകേ ആശ്രയകേ ബിനാ രഹനേവാലാ, ഗുണവാലാ, അനേക ഗുണോംസേ നിര്മിത, ൫വിശേഷ്യ, ൬വിധീയമാന ഔര ൭വൃത്തിമാനസ്വരൂപ ഐസാ ദ്രവ്യ നഹീം ഹൈ, തഥാ ജോ കിസീകേ ആശ്രയകേ ബിനാ രഹനേവാലാ, ഗുണവാലാ, അനേക ഗുണോംസേ നിര്മിത, വിശേഷ്യ, വിധീയമാന ഔര വൃത്തിമാനസ്വരൂപ ഐസാ ദ്രവ്യ ഹൈ വഹ കിസീകേ ആശ്രിത രഹനേവാലീ, നിര്ഗുണ, ഏക ഗുണസേ നിര്മിത, വിശേഷണ, വിധായക ഔര വൃത്തിസ്വരൂപ ഐസീ സത്താ നഹീം ഹൈ, ഇസലിയേ ഉനകേ തദ്ഭാവകാ അഭാവ ഹൈ . ഐസാ ഹോനേസേ ഹീ, യദ്യപി, സത്താ ഔര ദ്രവ്യകേ കഥംചിത് അനര്ഥാന്തരത്വ (-അഭിന്നപദാര്ഥത്വ, അനന്യപദാര്ഥത്വ) ഹൈ തഥാപി ഉനകേ സര്വഥാ ൧. നിര്ഗുണ = ഗുണരഹിത [സത്താ നിര്ഗുണ ഹൈ, ദ്രവ്യ ഗുണവാലാ ഹൈ . ജൈസേ ആമ വര്ണ, ഗംധ സ്പര്ശാദി ഗുണയുക്ത ഹൈ, കിന്തു

ഔര ദണ്ഡമേം പ്രദേശഭേദ ഹൈ, കിന്തു ദ്രവ്യ ഔര ഗുണ അഭിന്നപ്രദേശീ ഹൈം . ] ൨. വിശേഷണ = വിശേഷതാ; ലക്ഷണ; ഭേദക ധര്മ .൩. വിധായക = വിധാന കരനേവാലാ; രചയിതാ . ൪. വൃത്തി = ഹോനാ, അസ്തിത്വ, ഉത്പാദ -വ്യയ -ധ്രൌവ്യ . ൫. വിശേഷ്യ = വിശേഷതാകോ ധാരണ കരനേവാലാ പദാര്ഥ; ലക്ഷ്യ; ഭേദ്യ പദാര്ഥ — ധര്മീ . [ജൈസേ മിഠാസ, സഫേ ദീ,

ചാഹിയേ കി വിശേഷ്യ ഔര വിശേഷണോംകേ പ്രദേശഭേദ നഹീം ഹൈം .) ൬. വിധീയമാന = രചിത ഹോനേവാലാ . (സത്താ ഇത്യാദി ഗുണ ദ്രവ്യകേ രചയിതാ ഹൈ ഔര ദ്രവ്യ ഉനകേ ദ്വാരാ രചാ ജാനേവാലാ

പദാര്ഥ ഹൈ .) ൭. വൃത്തിമാന = വൃത്തിവാലാ, അസ്തിത്വവാലാ, സ്ഥിര രഹനേവാലാ . (സത്താ വൃത്തിസ്വരൂപ അര്ഥാത് അസ്തിസ്വരൂപ ഹൈ ഔര

Page 207 of 513
PDF/HTML Page 240 of 546
single page version

സര്വഥൈകത്വം ന ശംക നീയം; തദ്ഭാവോ ഹ്യേകത്വസ്യ ലക്ഷണമ് . യത്തു ന തദ്ഭവദ്വിഭാവ്യതേ തത്കഥമേകം സ്യാത് . അപി തു ഗുണഗുണിരൂപേണാനേകമേവേത്യര്ഥഃ ..൧൦൬..

സര്വദ്രവ്യാണാം സ്വകീയസ്വകീയസ്വരൂപാസ്തിത്വഗുണേന സഹ ജ്ഞാതവ്യമിത്യര്ഥഃ ..൧൦൬.. അഥാതദ്ഭാവം വിശേഷേണ വിസ്താര്യ കഥയതി — സദ്ദവ്വം സച്ച ഗുണോ സച്ചേവ യ പജ്ജഓ ത്തി വിത്ഥാരോ സദ്ദ്രവ്യം സംശ്ച ഗുണഃ സംശ്ചൈവ പര്യായ ഇതി സത്താഗുണസ്യ ദ്രവ്യഗുണപര്യായേഷു വിസ്താരഃ . തഥാഹി — യഥാ മുക്താഫലഹാരേ സത്താഗുണ- ഏകത്വ ഹോഗാ ഐസീ ശംകാ നഹീം കരനീ ചാഹിയേ; ക്യോംകി തദ്ഭാവ ഏകത്വകാ ലക്ഷണ ഹൈ . ജോ ഉസരൂപ ജ്ഞാത നഹീം ഹോതാ വഹ (സര്വഥാ) ഏക കൈസേ ഹോ സകതാ ഹൈ ? നഹീം ഹോ സകതാ; പരന്തു ഗുണ- ഗുണീ -രൂപസേ അനേക ഹീ ഹൈ, ഐസാ അര്ഥ ഹൈ .

ഭാവാര്ഥ : — ഭിന്നപ്രദേശത്വ വഹ പൃഥക്ത്വകാ ലക്ഷണ ഹൈ, ഔര അതദ്ഭാവ വഹ അന്യത്വകാ ലക്ഷണ ഹൈ . ദ്രവ്യമേം ഔര ഗുണമേം പൃഥക്ത്വ നഹീം ഹൈ ഫി ര ഭീ അന്യത്വ ഹൈ .

ഔര ഉസകീ ശുഭ്രതാകേ പ്രദേശ ഭിന്ന നഹീം ഹൈം, ഇസലിയേ ഉനമേം പൃഥക്ത്വ നഹീം ഹൈ . ഐസാ ഹോനേ പര ഭീ ശുഭ്രതാ തോ മാത്ര ആ ഖോംസേ ഹീ ദിഖാഈ ദേതീ ഹൈ, ജീഭ, നാക ആദി ശേഷ ചാര ഇന്ദ്രിയോംസേ ജ്ഞാത നഹീം ഹോതീ . ഔര വസ്ത്ര പാ ചോം ഇന്ദ്രിയോംസേ ജ്ഞാത ഹോതാ ഹൈ . ഇസലിയേ (കഥംചിത്) വസ്ത്ര വഹ ശുഭ്രതാ നഹീം ഹൈ ഔര ശുഭ്രതാ വഹ വസ്ത്ര നഹീം ഹൈ . യദി ഐസാ ന ഹോ തോ വസ്ത്രകീ ഭാ തി ശുഭ്രതാ ഭീ ജീഭ, നാക ഇത്യാദി സര്വ ഇന്ദ്രിയോംസേ ജ്ഞാത ഹോനാ ചാഹിയേ . കിന്തു ഐസാ നഹീം ഹോതാ . ഇസലിയേ വസ്ത്ര ഔര ശുഭ്രതാമേം അപൃഥക്ത്വ ഹോനേ പര ഭീ അന്യത്വ ഹൈ യഹ സിദ്ധ ഹോതാ ഹൈ .

ഇസീപ്രകാര ദ്രവ്യമേം ഔര സത്താദി ഗുണോംമേം അപൃഥക്ത്വ ഹോനേ പര ഭീ അന്യത്വ ഹൈ; ക്യോംകി ദ്രവ്യകേ ഔര ഗുണകേ പ്രദേശ അഭിന്ന ഹോനേ പര ഭീ ദ്രവ്യമേം ഔര ഗുണമേം സംജ്ഞാ -സംഖ്യാ -ലക്ഷണാദി ഭേദ ഹോനേസേ (കഥംചിത്) ദ്രവ്യ ഗുണരൂപ നഹീം ഹൈ ഔര ഗുണ വഹ ദ്രവ്യരൂപ നഹീം ഹൈ ..൧൦൬..