Page 208 of 513
PDF/HTML Page 241 of 546
single page version

യഥാ ഖല്വേകം മുക്താഫലസ്രഗ്ദാമ ഹാര ഇതി സൂത്രമിതി മുക്താഫലമിതി ത്രേധാ വിസ്താര്യതേ, തഥൈകം ദ്രവ്യം ദ്രവ്യമിതി ഗുണ ഇതി പര്യായ ഇതി ത്രേധാ വിസ്താര്യതേ . യഥാ ചൈകസ്യ മുക്താഫലസ്രഗ്ദാമ്നഃ ശുക്ലോ ഗുണഃ ശുക്ലോ ഹാരഃ ശുക്ലം സൂത്രം ശുക്ലം മുക്താഫലമിതി ത്രേധാ വിസ്താര്യതേ, തഥൈകസ്യ ദ്രവ്യസ്യ സത്താഗുണഃ സദ്ദ്രവ്യം സദ്ഗുണഃ സത്പര്യായ ഇതി ത്രേധാ വിസ്താര്യതേ . യഥാ ചൈകസ്മിന് മുക്താഫലസ്രഗ്ദാമ്നി യഃ ശുക്ലോ ഗുണഃ സ ന ഹാരോ ന സൂത്രം ന മുക്താഫലം യശ്ച ഹാരഃ സൂത്രം മുക്താഫലം വാ സ ന ശുക്ലോ ഗുണ ഇതീതരേതരസ്യ യസ്തസ്യാഭാവഃ സ തദഭാവ- ലക്ഷണോതദ്ഭാവോന്യത്വനിബന്ധനഭൂതഃ, തഥൈകസ്മിന് ദ്രവ്യേ യഃ സത്താഗുണസ്തന്ന ദ്രവ്യം നാന്യോ ഗുണോ സ്ഥാനീയോ യോസൌ ശുക്ലഗുണഃ സ പ്രദേശാഭേദേന കിം കിം ഭണ്യതേ . ശുക്ലോ ഹാര ഇതി ശുക്ലം സൂത്രമിതി ശുക്ലം മുക്താഫലമിതി ഭണ്യതേ, യശ്ച ഹാരഃ സൂത്രം മുക്താഫലം വാ തൈസ്ത്രിഭിഃ പ്രദേശാഭേദേന ശുക്ലോ ഗുണോ ഭണ്യത ഇതി തദ്ഭാവസ്യ ലക്ഷണമിദമ് . തദ്ഭാവസ്യേതി കോര്ഥഃ . ഹാരസൂത്രമുക്താഫലാനാം ശുക്ലഗുണേന സഹ തന്മയത്വം പ്രദേശാഭിന്നത്വമിതി . തഥാ മുക്താത്മപദാര്ഥേ യോസൌ ശുദ്ധസത്താഗുണഃ സ പ്രദേശാഭേദേന കിം കിം ഭണ്യതേ . സത്താലക്ഷണഃ പരമാത്മപദാര്ഥ ഇതി സത്താലക്ഷണഃ കേവലജ്ഞാനാദിഗുണ ഇതി സത്താലക്ഷണഃ സിദ്ധപര്യായ

അന്വയാര്ഥ : — [സത് ദ്രവ്യം ] ‘സത് ദ്രവ്യ’ [സത് ച ഗുണഃ ] ‘സത് ഗുണ’ [ച ] ഔര [സത് ച ഏവ പര്യായഃ ] ‘സത് പര്യായ’ — [ഇതി ] ഇസ പ്രകാര [വിസ്താരഃ ] (സത്താഗുണകാ) വിസ്താര ഹൈ . [യഃ ഖലു ] (ഉനമേം പരസ്പര) ജോ [തസ്യ അഭാവഃ ] ‘ഉസകാ അഭാവ’ അര്ഥാത് ‘ഉസരൂപ ഹോനേകാ അഭാവ’ ഹൈ [സഃ ] വഹ [തദ്ഭാവഃ ] ‘തദ് -അഭാവ’ [അതദ്ഭാവഃ ] അര്ഥാത് അതദ്ഭാവ ഹൈ ..൧൦൭..

ടീകാ : — ജൈസേ ഏക ൧മോതിയോംകീ മാലാ ‘ഹാര’കേ രൂപമേം, ‘സൂത്ര’ (ധാഗാ) കേ രൂപമേം ഔര ‘മോതീ’ കേ രൂപമേം — (ത്രിധാ) തീന പ്രകാരസേ വിസ്താരിത കീ ജാതീ ഹൈ, ഉസീപ്രകാര ഏക ‘ദ്രവ്യ,’ ദ്രവ്യകേ രൂപമേം, ‘ഗുണ’കേ രൂപമേം ഔര ‘പര്യായ’കേ രൂപമേം — തീന പ്രകാരസേ വിസ്താരിത കിയാ ജാതാ ഹൈ .

ഔര ജൈസേ ഏക മോതിയോംകീ മാലാകാ ശുക്ലത്വ ഗുണ, ‘ശുക്ല ഹാര,’ ‘ശുക്ല ധാഗാ’, ഔര ‘ശുക്ല മോതീ’, — ഐസേ തീന പ്രകാരസേ വിസ്താരിത കിയാ ജാതാ ഹൈ, ഉസീപ്രകാര ഏക ദ്രവ്യകാ സത്താഗുണ ‘സത്ദ്രവ്യ’, ‘സത്ഗുണ’, ഔര ‘സത്പര്യായ’, — ഐസേ തീന പ്രകാരസേ വിസ്താരിത കിയാ ജാതാ ഹൈ .

ഔര ജിസ പ്രകാര ഏക മോതിയോംകീ മാലാമേം ജോ ശുക്ലത്വഗുണ ഹൈ വഹ ഹാര നഹീം ഹൈ, ധാഗാ നഹീം ഹൈ യാ മോതീ നഹീം ഹൈ, ഔര ജോ ഹാര, ധാഗാ യാ മോതീ ഹൈ വഹ ശുക്ലത്വഗുണ നഹീം ഹൈ; — ഇസപ്രകാര ൧ മോതിയോംകീ മാലാ = മോതീ കാ ഹാര, മൌക്തികമാലാ .

Page 209 of 513
PDF/HTML Page 242 of 546
single page version

ന പര്യായോ യച്ച ദ്രവ്യമന്യോ ഗുണഃ പര്യായോ വാ സ ന സത്താഗുണ ഇതീതരേതരസ്യ യസ്തസ്യാഭാവഃ സ തദഭാവലക്ഷണോതദ്ഭാവോന്യത്വനിബന്ധനഭൂതഃ ..൧൦൭.. ഇതി ഭണ്യതേ . യശ്ച പരമാത്മപദാര്ഥഃ കേവലജ്ഞാനാദിഗുണഃ സിദ്ധത്വപര്യായ ഇതി തൈശ്ച ത്രിഭിഃ (പ്രദേശാഭേദേന ?) ശുദ്ധസത്താഗുണോ ഭണ്യത ഇതി തദ്ഭാവസ്യ ലക്ഷണമിദമ് . തദ്ഭാവസ്യേതി കോര്ഥഃ . പരമാത്മപദാര്ഥ- കേവലജ്ഞാനാദിഗുണസിദ്ധത്വപര്യായാണാം ശുദ്ധസത്താഗുണേന സഹ സംജ്ഞാദിഭേദേപി പ്രദേശൈസ്തന്മയത്വമിതി . ജോ ഖലു തസ്സ അഭാവോ യസ്തസ്യ പൂര്വോക്തലക്ഷണതദ്ഭാവസ്യ ഖലു സ്ഫു ടം സംജ്ഞാദിഭേദവിവക്ഷായാമഭാവഃ സോ തദഭാവോ സ പൂര്വോക്തലക്ഷണസ്തദഭാവോ ഭണ്യതേ . സ ച തദഭാവഃ കിം ഭണ്യതേ . അതബ്ഭാവോ ന തദ്ഭാവസ്തന്മയത്വമ് കിംച അതദ്ഭാവഃ സംജ്ഞാലക്ഷണപ്രയോജനാദിഭേദഃ ഇത്യര്ഥഃ . തദ്യഥാ — യഥാ മുക്താഫലഹാരേ യോസൌ ശുക്ലഗുണസ്തദ്വാചകേ ന ശുക്ലമിത്യക്ഷരദ്വയേന ഹാരോ വാച്യോ ന ഭവതി സൂത്രം വാ മുക്താഫലം വാ, ഹാരസൂത്രമുക്താഫലശബ്ദൈശ്ച ശുക്ലഗുണോ വാച്യോ ന ഭവതി . ഏവം പരസ്പരം പ്രദേശാഭേദേപി യോസൌ സംജ്ഞാദിഭേദഃ സ തസ്യ പൂര്വോക്ത ലക്ഷണ- തദ്ഭാവസ്യാഭാവസ്തദഭാവോ ഭണ്യതേ . സ ച തദഭാവഃ പുനരപി കിം ഭണ്യതേ . അതദ്ഭാവഃ സംജ്ഞാ- ലക്ഷണപ്രയോജനാദിഭേദ ഇതി . തഥാ മുക്തജീവേ യോസൌ ശുദ്ധസത്താഗുണസ്തദ്വാചകേന സത്താശബ്ദേന മുക്തജീവോ ഏക -ദൂസരേമേം ജോ ‘ഉസകാ അഭാവ’ അര്ഥാത് ‘തദ്രൂപ ഹോനേകാ അഭാവ’ ഹൈ വഹ ‘തദ് -അഭാവ’ ലക്ഷണ ‘അതദ്ഭാവ’ ഹൈ, ജോ കി അന്യത്വകാ കാരണ ഹൈ . ഇസീപ്രകാര ഏക ദ്രവ്യമേം ജോ സത്താഗുണ ഹൈ വഹ ദ്രവ്യ നഹീം ഹൈ, ൧അന്യഗുണ നഹീം ഹൈ, യാ പര്യായ നഹീം ഹൈ; ഔര ജോ ദ്രവ്യ അന്യ ഗുണ യാ പര്യായ ഹൈ വഹ സത്താഗുണ

— ഇസപ്രകാര ഏക -ദൂസരേമേം ജോ ‘ഉസകാ അഭാവ’ അര്ഥാത് ‘തദ്രൂപ ഹോനേകാ അഭാവ’ ഹൈ വഹ ൨‘തദ് -അഭാവ’ ലക്ഷണ ‘അതദ്ഭാവ’ ഹൈ ജോ കി അന്യത്വകാ കാരണ ഹൈ .

ഭാവാര്ഥ : — ഏക ആത്മാകാ വിസ്താരകഥനമേം ‘ആത്മദ്രവ്യ’കേ രൂപമേം ‘ജ്ഞാനാദിഗുണ’ കേ രൂപമേം ഔര ‘സിദ്ധത്വാദി പര്യായ’ കേ രൂപമേം — തീന പ്രകാരസേ വര്ണന കിയാ ജാതാ ഹൈ . ഇസീപ്രകാര സര്വ ദ്രവ്യോംകേ സമ്ബന്ധമേം സമഝനാ ചാഹിയേ .

ഔര ഏക ആത്മാകേ അസ്തിത്വ ഗുണകോ ‘സത് ആത്മദ്രവ്യ’, സത് ജ്ഞാനാദിഗുണ’ ഔര ‘സത് സിദ്ധത്വാദി പര്യായ’ — ഐസേ തീന പ്രകാരസേ വിസ്താരിത കിയാ ജാതാ ഹൈ; ഇസീപ്രകാര സഭീ ദ്രവ്യോംകേ സമ്ബന്ധമേം സമഝനാ ചാഹിയേ .

ഔര ഏക ആത്മാകാ ജോ അസ്തിത്വ ഗുണ ഹൈ വഹ ആത്മദ്രവ്യ നഹീം ഹൈ, (സത്താ ഗുണകേ ബിനാ) ജ്ഞാനാദിഗുണ നഹീം ഹൈ, യാ സിദ്ധത്വാദി പര്യായ നഹീം ഹൈ; ഔര ജോ ആത്മദ്രവ്യ ഹൈ, (അസ്തിത്വകേ സിവായ) ജ്ഞാനാദിഗുണ ഹൈ യാ സിദ്ധത്വാദി പര്യായ ഹൈ വഹ അസ്തിത്വ ഗുണ നഹീം ഹൈ — ഇസപ്രകാര ഉനമേം പരസ്പര അതദ്ഭാവ ഹൈ, ജിസകേ കാരണ ഉനമേം അന്യത്വ ഹൈ . ഇസീപ്രകാര സഭീ ദ്രവ്യോംകേ സമ്ബന്ധമേം സമഝനാ ചാഹിയേ . ൧. അന്യഗുണ = സത്താ കേ അതിരിക്ത ദൂസരാ കോഈ ഭീ ഗുണ . ൨. തദ് -അഭാവ = ഉസകാ അഭാവ; (തദ് -അഭാവ = തസ്യ അഭാവഃ) തദ്ഭാവ അതദ്ഭാവകാ ലക്ഷണ (സ്വരൂപ) ഹൈ;

അതദ്ഭാവ അന്യത്വകാ കാരണ ഹൈ . പ്ര. ൨൭

Page 210 of 513
PDF/HTML Page 243 of 546
single page version

ഭീ ഭലീഭാ തി സമഝ ലേനാ ചാഹിയേ . ജൈസേ കി : — സത്താ ഗുണകീ ഭാ തി ഏക ആത്മാകേ പുരുഷാര്ഥ ഗുണകോ ‘പുരുഷാര്ഥീ ആത്മദ്രവ്യ’ ‘പുരുഷാര്ഥീ ജ്ഞാനാദിഗുണ’ ഔര ‘പുരുഷാര്ഥീ സിദ്ധത്വാദി പര്യായ’ — ഇസപ്രകാര വിസ്തരിത കര സകതേ ഹൈം . അഭിന്നപ്രദേശ ഹോനേസേ ഇസപ്രകാര വിസ്താര കിയാ ജാതാ ഹൈ, ഫി ര ഭീ സംജ്ഞാ -ലക്ഷണ -പ്രയോജനാദി ഭേദ ഹോനേസേ പുരുഷാര്ഥഗുണകോ തഥാ ആത്മദ്രവ്യകോ, ജ്ഞാനാദി അന്യ ഗുണ ഔര സിദ്ധത്വാദി പര്യായകോ അതദ്ഭാവ ഹൈ, ജോ കി ഉനമേം അന്യത്വകാ കാരണ ഹൈ ..൧൦൭..

അന്വയാര്ഥ : — [അര്ഥാത് ] സ്വരൂപ അപേക്ഷാസേ [യദ് ദ്രവ്യം ] ജോ ദ്രവ്യ ഹൈ [തത് ന ഗുണഃ ] വഹ ഗുണ നഹീം ഹൈ, [യഃ അപി ഗുണഃ ] ഔര ജോ ഗുണ ഹൈ [സഃ ന തത്ത്വം ] യഹ ദ്രവ്യ നഹീം ഹൈ . [ഏഷഃ ഹി അതദ്ഭാവഃ ] യഹ അതദ്ഭാവ ഹൈ; [ന ഏവ അഭാവഃ ] സര്വഥാ അഭാവ വഹ അതദ്ഭാവ നഹീം ഹൈ; [ഇതി നിര്ദിഷ്ടഃ ] ഐസാ (ജിനേന്ദ്രദേവ ദ്വാരാ) ദരശായാ ഗയാ ഹൈ ..൧൦൮..

– ആനേ അതത്പണും ജാണവും, ന അഭാവനേ; ഭാഖ്യും ജിനേ. ൧൦൮.

Page 211 of 513
PDF/HTML Page 244 of 546
single page version

ഏകസ്മിന്ദ്രവ്യേ യദ് ദ്രവ്യം ഗുണോ ന തദ്ഭവതി, യോ ഗുണഃ സ ദ്രവ്യം ന ഭവതീത്യേവം യദ് ദ്രവ്യസ്യ ഗുണരൂപേണ ഗുണസ്യ വാ ദ്രവ്യരൂപേണ തേനാഭവനം സോതദ്ഭാവഃ, ഏതാവതൈവാന്യത്വവ്യവഹാരസിദ്ധേഃ . ന പുനര്ദ്രവ്യസ്യാഭാവോ ഗുണോ ഗുണസ്യാഭാവോ ദ്രവ്യമിത്യേവംലക്ഷണോഭാവോതദ്ഭാവഃ . ഏവം സത്യേകദ്രവ്യ- സ്യാനേകത്വമുഭയശൂന്യത്വമപോഹരൂപത്വം വാ സ്യാത് . തഥാ ഹി — യഥാ ഖലു ചേതനദ്രവ്യസ്യാഭാവോ- ചേതനദ്രവ്യമചേതനദ്രവ്യസ്യാഭാവശ്ചേതനദ്രവ്യമിതി തയോരനേകത്വം, തഥാ ദ്രവ്യസ്യാഭാവോ ഗുണോ ഗുണസ്യാഭാവോ ദ്രവ്യമിത്യേകസ്യാപി ദ്രവ്യസ്യാനേകത്വം സ്യാത് . യഥാ സുവര്ണസ്യാഭാവേ സുവര്ണത്വസ്യാ- ഭാവഃ സുവര്ണത്വസ്യാഭാവേ സുവര്ണസ്യാഭാവ ഇത്യുഭയശൂന്യത്വം, തഥാ ദ്രവ്യസ്യാഭാവേ ഗുണസ്യാഭാവോ യോപി ഗുണഃ സ ന തത്ത്വം ദ്രവ്യമര്ഥതഃ പരമാര്ഥതഃ, യഃ ശുദ്ധസത്താഗുണഃ സ മുക്താത്മദ്രവ്യം ന ഭവതി . ശുദ്ധസത്താശബ്ദേന മുക്താത്മദ്രവ്യം വാച്യം ന ഭവതീത്യര്ഥഃ . ഏസോ ഹി അതബ്ഭാവോ ഏഷ ഉക്തലക്ഷണോ ഹി സ്ഫു ടമതദ്ഭാവഃ . ഉക്തലക്ഷണ ഇതി കോര്ഥഃ . ഗുണഗുണിനോഃ സംജ്ഞാദിഭേദേപി പ്രദേശഭേദാഭാവഃ . ണേവ അഭാവോ ത്തി ണിദ്ദിട്ഠോ നൈവാഭാവ ഇതി നിര്ദിഷ്ടഃ . നൈവ അഭാവ ഇതി കോര്ഥഃ . യഥാ സത്താവാചകശബ്ദേന മുക്താത്മ- ദ്രവ്യം വാച്യം ന ഭവതി തഥാ യദി സത്താപ്രദേശൈരപി സത്താഗുണാത്സകാശാദ്ഭിന്നം ഭവതി തദാ യഥാ

ടീകാ : — ഏക ദ്രവ്യമേം, ജോ ദ്രവ്യ ഹൈ വഹ ഗുണ നഹീം ഹൈ, ജോ ഗുണ ഹൈ വഹ ദ്രവ്യ നഹീം ഹൈ; — ഇസപ്രകാര ജോ ദ്രവ്യകാ ഗുണരൂപസേ അഭവന (-ന ഹോനാ) അഥവാ ഗുണകാ ദ്രവ്യരൂപസേ അഭവന വഹ അതദ്ഭാവ ഹൈ; ക്യോംകി ഇതനേസേ ഹീ അന്യത്വവ്യവഹാര (-അന്യത്വരൂപ വ്യവഹാര) സിദ്ധ ഹോതാ ഹൈ . പരന്തു ദ്രവ്യകാ അഭാവ ഗുണ ഹൈ, ഗുണകാ അഭാവ ദ്രവ്യ ഹൈ; — ഐസേ ലക്ഷണവാലാ അഭാവ വഹ അതദ്ഭാവ നഹീം ഹൈ . യദി ഐസാ ഹോ തോ (൧) ഏക ദ്രവ്യകോ അനേകത്വ ആ ജായഗാ, (൨) ഉഭയശൂന്യതാ (ദോനോംകാ അഭാവ) ഹോ ജായഗീ, അഥവാ (൩) അപോഹരൂപതാ ആ ജായഗീ . ഇസീ കോ സമഝാതേ ഹൈം : —

(ദ്രവ്യകാ അഭാവ വഹ ഗുണ ഹൈ ഔര ഗുണകാ അഭാവ വഹ ദ്രവ്യ; വഹ ഐസാ മാനനേ പര പ്രഥമ ദോഷ ഇസ പ്രകാര ആയഗാ : — )

(൧) ജൈസേ ചേതനദ്രവ്യകാ അഭാവ വഹ അചേതന ദ്രവ്യ ഹൈ, അചേതനദ്രവ്യകാ അഭാവ വഹ ചേതനദ്രവ്യ ഹൈ, — ഇസപ്രകാര ഉനകേ അനേകത്വ (ദ്വിത്വ) ഹൈ, ഉസീപ്രകാര ദ്രവ്യകാ അഭാവ വഹ ഗുണ, ഗുണകാ അഭാവ വഹ ദ്രവ്യ — ഇസപ്രകാര ഏക ദ്രവ്യകേ ഭീ അനേകത്വ ആ ജായഗാ . (അര്ഥാത് ദ്രവ്യകേ ഏക ഹോനേപര ഭീ ഉസകേ അനേകത്വകാ പ്രസംഗ ആ ജായഗാ .)

സുവര്ണത്വകാ അഭാവ ഹോനേ പര സുവര്ണകാ അഭാവ ഹോ ജാതാ ഹൈ, — ഇസപ്രകാര ഉഭയശൂന്യത്വ – ദോനോംകാ അഭാവ ഹോ ജാതാ ഹൈ; ഉസീപ്രകാര ദ്രവ്യകാ അഭാവ ഹോനേ പര ഗുണകാ അഭാവ ഔര ഗുണകാ അഭാവ ഹോനേ പര ദ്രവ്യകാ അഭാവ ഹോ ജായഗാ; — ഇസപ്രകാര ഉഭയശൂന്യതാ ഹോ ജായഗീ . (അര്ഥാത്

Page 212 of 513
PDF/HTML Page 245 of 546
single page version

ഗുണസ്യാഭാവേ ദ്രവ്യസ്യാഭാവ ഇത്യുഭയശൂന്യത്വം സ്യാത് . യഥാ പടാഭാവമാത്ര ഏവ ഘടോ ഘടാഭാവമാത്ര ഏവ പട ഇത്യുഭയോരപോഹരൂപത്വം, തഥാ ദ്രവ്യാഭാവമാത്ര ഏവ ഗുണോ ഗുണാഭാവമാത്ര ഏവ ദ്രവ്യ- മിത്യത്രാപ്യപോഹരൂപത്വം സ്യാത് . തതോ ദ്രവ്യഗുണയോരേകത്വമശൂന്യത്വമനപോഹത്വം ചേച്ഛതാ യഥോദിത ഏവാതദ്ഭാവോഭ്യുപഗന്തവ്യഃ ..൧൦൮..

ജീവപ്രദേശേഭ്യഃ പുദ്ഗലദ്രവ്യം ഭിന്നം സദ്ദ്രവ്യാന്തരം ഭവതി തഥാ സത്താഗുണപ്രദേശേഭ്യോ മുക്തജീവദ്രവ്യം സത്താഗുണാദ്ഭിന്നം സത്പൃഥഗ്ദ്രവ്യാന്തരം പ്രാപ്നോതി . ഏവം കിം സിദ്ധമ് . സത്താഗുണരൂപം പൃഥഗ്ദ്രവ്യം മുക്താത്മദ്രവ്യം ച പൃഥഗിതി ദ്രവ്യദ്വയം ജാതം, ന ച തഥാ . ദ്വിതീയം ച ദൂഷണം പ്രാപ്നോതി — യഥാ സുവര്ണത്വഗുണപ്രദേശേഭ്യോ ദ്രവ്യ തഥാ ഗുണ ദോനോംകേ അഭാവകാ പ്രസംഗ ആ ജായഗാ .)

അഭാവ ജിതനാ ഹീ ഘട ഹൈ, ഔര ഘടകേ കേവല അഭാവ ജിതനാ ഹീ വസ്ത്ര ഹൈ) — ഇസപ്രകാര ദോനോംകേ അപോഹരൂപതാ ഹൈ, ഉസീപ്രകാര ദ്രവ്യാഭാവമാത്ര ഹീ ഗുണ ഔര ഗുണാഭാവമാത്ര ഹീ ദ്രവ്യ ഹോഗാ; — ഇസപ്രകാര ഇസമേം ഭീ (ദ്രവ്യ -ഗുണമേം ഭീ) ൧അപോഹരൂപതാ ആ ജായഗീ, (അര്ഥാത് കേവല നകാരരൂപതാകാ പ്രസങ്ഗ ആ ജായഗാ .)

ഇസലിയേ ദ്രവ്യ ഔര ഗുണകാ ഏകത്വ, അശൂന്യത്വ ഔര ൨അനപോഹത്വ ചാഹനേവാലേകോ യഥോക്ത ഹീ (ജൈസാ കഹാ വൈസാ ഹീ) അതദ്ഭാവ മാനനാ ചാഹിയേ ..൧൦൮..

അബ, സത്താ ഔര ദ്രവ്യകാ ഗുണ – ഗുണീപനാ സിദ്ധ കരതേ ഹൈം : — ൧. അപോഹരൂപതാ = സര്വഥാ നകാരാത്മകതാ; സര്വഥാ ഭിന്നതാ . (ദ്രവ്യ ഔര ഗുണമേം ഏക -ദൂസരേകാ കേവല നകാര ഹീ

൨. അനപോഹത്വ = അപോഹരൂപതാകാ ന ഹോനാ; കേവല നകാരാത്മകതാകാ ന ഹോനാ .

പരിണാമ ദ്രവ്യസ്വഭാവ ജേ, തേ ഗുണ ‘സത്’-അവിശിഷ്ട ഛേ; ‘ദ്രവ്യോ സ്വഭാവേ സ്ഥിത സത് ഛേ’ – ഏ ജ ആ ഉപദേശ ഛേ. ൧൦൯.

Page 213 of 513
PDF/HTML Page 246 of 546
single page version

ദ്രവ്യം ഹി സ്വഭാവേ നിത്യമവതിഷ്ഠമാനത്വാത്സദിതി പ്രാക് പ്രതിപാദിതമ് . സ്വഭാവസ്തു ദ്രവ്യസ്യ പരിണാമോഭിഹിതഃ . യ ഏവ ദ്രവ്യസ്യ സ്വഭാവഭൂതഃ പരിണാമഃ, സ ഏവ സദവിശിഷ്ടോ ഗുണ ഇതീഹ സാധ്യതേ . യദേവ ഹി ദ്രവ്യസ്വരൂപവൃത്തിഭൂതമസ്തിത്വം ദ്രവ്യപ്രധാനനിര്ദേശാത്സദിതി സംശബ്ദ്യതേ തദവിശിഷ്ടഗുണഭൂത ഏവ ദ്രവ്യസ്യ സ്വഭാവഭൂതഃ പരിണാമഃ, ദ്രവ്യവൃത്തേര്ഹി ത്രികോടിസമയ- ഭിന്നസ്യ സുവര്ണസ്യാഭാവസ്തഥൈവ സുവര്ണപ്രദേശേഭ്യോ ഭിന്നസ്യ സുവര്ണത്വഗുണസ്യാപ്യഭാവഃ, തഥാ സത്താഗുണ- പ്രദേശേഭ്യോ ഭിന്നസ്യ മുക്തജീവദ്രവ്യസ്യാഭാവസ്തഥൈവ മുക്തജീവദ്രവ്യപ്രദേശേഭ്യോ ഭിന്നസ്യ സത്താഗുണസ്യാപ്യഭാവഃ ഇത്യുഭയശൂന്യത്വം പ്രാപ്നോതി . യഥേദം മുക്തജീവദ്രവ്യേ സംജ്ഞാദിഭേദഭിന്നസ്യാതദ്ഭാവസ്തസ്യ സത്താഗുണേന സഹ പ്രദേശാഭേദവ്യാഖ്യാനം കൃതം തഥാ സര്വദ്രവ്യേഷു യഥാസംഭവം ജ്ഞാതവ്യമിത്യര്ഥഃ ..൧൦൮.. ഏവം ദ്രവ്യസ്യാസ്തിത്വ- കഥനരൂപേണ പ്രഥമഗാഥാ, പൃഥക്ത്വലക്ഷണാതദ്ഭാവാഭിധാനാന്യത്വലക്ഷണയോഃ കഥനേന ദ്വിതീയാ, സംജ്ഞാലക്ഷണ- പ്രയോജനാദിഭേദരൂപസ്യാതദ്ഭാവസ്യ വിവരണരൂപേണ തൃതീയാ, തസ്യൈവ ദൃഢീകരണാര്ഥം ച ചതുര്ഥീതി ദ്രവ്യഗുണ- യോരഭേദവിഷയേ യുക്തികഥനമുഖ്യതയാ ഗാഥാചതുഷ്ടയേന പഞ്ചമസ്ഥലം ഗതമ് . അഥ സത്താ ഗുണോ ഭവതി, ദ്രവ്യം

അന്വയാര്ഥ : — [യഃ ഖലു ] ജോ, [ദ്രവ്യസ്വഭാവഃ പരിണാമഃ ] ദ്രവ്യകാ സ്വഭാവഭൂത (ഉത്പാദവ്യയധ്രൌവ്യാത്മക) പരിണാമ ഹൈ [സഃ ] വഹ (പരിണാമ) [സദവിശിഷ്ടഃ ഗുണഃ ] ‘സത്’ സേ അവിശിഷ്ട (-സത്താസേ അഭിന്ന ഹൈ ഐസാ) ഗുണ ഹൈ . [സ്വഭാവേ അവസ്ഥിതം ] ‘സ്വഭാവമേം അവസ്ഥിത (ഹോനേസേ) [ദ്രവ്യം ] ദ്രവ്യ [സത് ] സത് ഹൈ’ — [ഇതി ജിനോപദേശഃ ] ഐസാ ജോ (൯൯ വീം ഗാഥാമേം കഥിത) ജിനോപദേശ ഹൈ [അയമ് ] വഹീ യഹ ഹൈ . (അര്ഥാത് ൯൯വീം ഗാഥാകേ കഥനമേംസേ ഇസ ഗാഥാമേം കഥിത ഭാവ സഹജ ഹീ നികലതാ ഹൈ .) ..൧൦൯..

ടീകാ : — ദ്രവ്യ സ്വഭാവമേം നിത്യ അവസ്ഥിത ഹോനേസേ സത് ഹൈ, — ഐസാ പഹലേ (൯൯വീം ഗാഥാമേം) പ്രതിപാദിത കിയാ ഗയാ ഹൈ; ഔര (വഹാ ) ദ്രവ്യകാ സ്വഭാവ പരിണാമ കഹാ ഗയാ ഹൈ . യഹാ യഹ സിദ്ധ കിയാ ജാ രഹാ ഹൈ കി — ജോ ദ്രവ്യകാ സ്വഭാവഭൂത പരിണാമ ഹൈ വഹീ ‘സത്’ സേ അവിശിഷ്ട (-അസ്തിത്വസേ അഭിന്ന ഐസാ – അസ്തിത്വസേ കോഈ അന്യ നഹീം ഐസാ) ഗുണ ഹൈ .

ദ്രവ്യകേ സ്വരൂപകാ വൃത്തിഭൂത ഐസാ ജോ അസ്തിത്വ ദ്രവ്യപ്രധാന കഥനകേ ദ്വാരാ ‘സത്’ ശബ്ദസേ കഹാ ജാതാ ഹൈ ഉസസേ അവിശിഷ്ട (-ഉസ അസ്തിത്വസേ അനന്യ) ഗുണഭൂത ഹീ ദ്രവ്യസ്വഭാവഭൂത പരിണാമ ഹൈ; ക്യോംകി ദ്രവ്യകീ ൧വൃത്തി (അസ്തിത്വ) തീന പ്രകാരകേ സമയകോ സ്പര്ശിത കരതീ ഹോനേസേ ൧. വൃത്തി = വര്തനാ; അസ്തിത്വ രഹനാ വഹ; ടികനാ വഹ .

Page 214 of 513
PDF/HTML Page 247 of 546
single page version

സ്പര്ശിന്യാഃ പ്രതിക്ഷണം തേന തേന സ്വഭാവേന പരിണമനാത് . ദ്രവ്യസ്വഭാവഭൂത ഏവ താവത്പരിണാമഃ . സ ത്വസ്തിത്വഭൂതദ്രവ്യവൃത്ത്യാത്മകത്വാത്സദവിശിഷ്ടോ ദ്രവ്യവിധായകോ ഗുണ ഏവേതി സത്താദ്രവ്യയോ- ര്ഗുണഗുണിഭാവഃ സിദ്ധയതി ..൧൦൯..

ച ഗുണീ ഭവതീതി പ്രതിപാദയതി — ജോ ഖലു ദവ്വസഹാവോ പരിണാമോ യഃ ഖലു സ്ഫു ടം ദ്രവ്യസ്യ സ്വഭാവഭൂതഃ പരിണാമഃ പഞ്ചേന്ദ്രിയവിഷയാനുഭവരൂപമനോവ്യാപാരോത്പന്നസമസ്തമനോരഥരൂപവികല്പജാലാഭാവേ സതി യശ്ചിദാ- നന്ദൈകാനുഭൂതിരൂപഃ സ്വസ്ഥഭാവസ്തസ്യോത്പാദഃ, പൂര്വോക്തവികല്പജാലവിനാശോ വ്യയഃ, തദുഭയാധാരഭൂതജീവത്വം ധ്രൌവ്യമിത്യുക്തലക്ഷണോത്പാദവ്യയധ്രൌവ്യാത്മകജീവദ്രവ്യസ്യ സ്വഭാവഭൂതോ യോസൌ പരിണാമഃ സോ ഗുണോ സ ഗുണോ ഭവതി . സ പരിണാമഃ കഥംഭൂതഃ സന്ഗുണോ ഭവതി . സദവിസിട്ഠോ സതോസ്തിത്വാദവിശിഷ്ടോഭിന്നസ്തദുത്പാദാദിത്രയം തിഷ്ഠത്യസ്തിത്വം ചൈകം തിഷ്ഠത്യസ്തിത്വേന സഹ കഥമഭിന്നോ ഭവതീതി ചേത് . ‘‘ഉത്പാദവ്യയധ്രൌവ്യയുക്തം സത്’’ ഇതി വചനാത് . ഏവം സതി സത്തൈവ ഗുണോ ഭവതീത്യര്ഥഃ . ഇതി ഗുണവ്യാഖ്യാനം ഗതമ് . സദവട്ഠിദം സഹാവേ ദവ്വം തി സദവസ്ഥിതം സ്വഭാവേ ദ്രവ്യമിതി . ദ്രവ്യം പരമാത്മദ്രവ്യം ഭവതി . കിം കര്തൃ . സദിതി . കേന . അഭേദ- നയേന . കഥംഭൂതമ് . സത് അവസ്ഥിതമ് . ക്വ . ഉത്പാദവ്യയധ്രൌവ്യാത്മകസ്വഭാവേ . ജിണോവദേസോയം അയം ജിനോപദേശ ഇതി ‘സദവട്ഠിദം സഹാവേ ദവ്വം ദവ്വസ്സ ജോ ഹു പരിണാമോ’ ഇത്യാദിപൂര്വസൂത്രേ യദുക്തം തദേവേദം വ്യാഖ്യാനമ്, ഗുണകഥനം പുനരധികമിതി താത്പര്യമ് . യഥേദം ജീവദ്രവ്യേ ഗുണഗുണിനോര്വ്യാഖ്യാനം (വഹ വൃത്തി – അസ്തിത്വ) പ്രതിക്ഷണ ഉസ -ഉസ സ്വഭാവരൂപ പരിണമിത ഹോതീ ഹൈ .

(ഇസപ്രകാര) പ്രഥമ തോ ദ്രവ്യകാ സ്വഭാവഭൂത പരിണാമ ഹൈ; ഔര വഹ (ഉത്പാദ -വ്യയ- ധ്രൌവ്യാത്മക പരിണാമ) അസ്തിത്വഭൂത ഐസീ ദ്രവ്യകീ വൃത്തിസ്വരൂപ ഹോനേസേ, ‘സത്’ സേ അവിശിഷ്ട, ദ്രവ്യവിധായക (-ദ്രവ്യകാ രചയിതാ) ഗുണ ഹീ ഹൈ . — ഇസപ്രകാര സത്താ ഔര ദ്രവ്യകാ ഗുണഗുണീപനാ സിദ്ധ ഹോതാ ഹൈ ..൧൦൯..

Page 215 of 513
PDF/HTML Page 248 of 546
single page version

ന ഖലു ദ്രവ്യാത്പൃഥഗ്ഭൂതോ ഗുണ ഇതി വാ പര്യായ ഇതി വാ കശ്ചിദപി സ്യാത്; യഥാ സുവര്ണാത്പൃഥഗ്ഭൂതം തത്പീതത്വാദികമിതി വാ തത്കുണ്ഡലത്വാദികമിതി വാ . അഥ തസ്യ തു ദ്രവ്യസ്യ സ്വരൂപവൃത്തിഭൂതമസ്തിത്വാഖ്യം യദ്ദ്രവ്യത്വം സ ഖലു തദ്ഭാവാഖ്യോ ഗുണ ഏവ ഭവന് കിം ഹി ദ്രവ്യാത്പൃഥഗ്ഭൂതത്വേന വര്തതേ . ന വര്തത ഏവ . തര്ഹി ദ്രവ്യം സത്താസ്തു സ്വയമേവ ..൧൧൦..

അന്വയാര്ഥ : — [ഇഹ ] ഇസ വിശ്വമേം [ഗുണഃ ഇതി വാ കശ്ചിത് ] ഗുണ ഐസാ കുഛ [പര്യായഃ ഇതി വാ ] യാ പര്യായ ഐസാ കുഛ [ദ്രവ്യം വിനാ നാസ്തി ] ദ്രവ്യകേ ബിനാ (-ദ്രവ്യസേ പൃഥക്) നഹീം ഹോതാ; [ദ്രവ്യത്വം പുനഃ ഭാവഃ ] ഔര ദ്രവ്യത്വ വഹ ഭാവ ഹൈ (അര്ഥാത് അസ്തിത്വ ഗുണ ഹൈ); [തസ്മാത് ] ഇസലിയേ [ദ്രവ്യം സ്വയം സത്താ ] ദ്രവ്യ സ്വയം സത്താ (അസ്തിത്വ) ഹൈ ..൧൧൦..

ടീകാ : — വാസ്തവമേം ദ്രവ്യസേ പൃഥഗ്ഭൂത (ഭിന്ന) ഐസാ കോഈ ഗുണ യാ ഐസീ കോഈ പര്യായ കുഛ നഹീം ഹോതാ; ജൈസേ — സുവര്ണസേ പൃഥഗ്ഭൂത ഉസകാ പീലാപന ആദി യാ ഉസകാ കുണ്ഡലത്വാദി നഹീം ഹോതാ തദനുസാര . അബ, ഉസ ദ്രവ്യകേ സ്വരൂപകീ വൃത്തിഭൂത ജോ ‘അസ്തിത്വ’ നാമസേ കഹാ ജാനേവാലാ ദ്രവ്യത്വ വഹ ഉസകാ ‘ഭാവ’ നാമസേ ക ഹാ ജാനേവാലാ ഗുണ ഹീ ഹോനേസേ, ക്യാ വഹ ദ്രവ്യസേ പൃഥക്രൂപ വര്തതാ ഹൈ ? നഹീം ഹീ വര്തതാ . തബ ഫി ര ദ്രവ്യ സ്വയമേവ സത്താ ഹോ ..൧൧൦..

Page 216 of 513
PDF/HTML Page 249 of 546
single page version

ഏവമേതദ്യഥോദിതപ്രകാരസാകല്യാകലംക ലാംഛനമനാദിനിധനം സത്സ്വഭാവേ പ്രാദുര്ഭാവമാസ്കന്ദതി ദ്രവ്യമ് . സ തു പ്രാദുര്ഭാവോ ദ്രവ്യസ്യ ദ്രവ്യാഭിധേയതായാം സദ്ഭാവനിബദ്ധ ഏവ സ്യാത്; പര്യായാഭിധേയതായാം ത്വസദ്ഭാവനിബദ്ധ ഏവ . തഥാ ഹി — യദാ ദ്രവ്യമേവാഭിധീയതേ ന പര്യായാസ്തദാ പ്രഭവാവസാന- വര്ജിതാഭിര്യൌഗപദ്യപ്രവൃത്താഭിര്ദ്രവ്യനിഷ്പാദികാഭിരന്വയശക്തിഭിഃ പ്രഭവാവസാനലാംഛനാഃ ക്രമപ്രവൃത്താഃ മോക്ഷപര്യായഃ കേവലജ്ഞാനാദിരൂപോ ഗുണസമൂഹശ്ച യേന കാരണേന തദ്ദ്വയമപി പരമാത്മദ്രവ്യം വിനാ നാസ്തി, ന വിദ്യതേ . കസ്മാത് . പ്രദേശാഭേദാദിതി . ഉത്പാദവ്യയധ്രൌവ്യാത്മകശുദ്ധസത്താരൂപം മുക്താത്മദ്രവ്യം ഭവതി . തസ്മാദഭേദേന സത്തൈവ ദ്രവ്യമിത്യര്ഥഃ . യഥാ മുക്താത്മദ്രവ്യേ ഗുണപര്യായാഭ്യാം സഹാഭേദവ്യാഖ്യാനം കൃതം തഥാ യഥാസംഭവം സര്വദ്രവ്യേഷു ജ്ഞാതവ്യമിതി ..൧൧൦.. ഏവം ഗുണഗുണിവ്യാഖ്യാനരൂപേണ പ്രഥമഗാഥാ, ദ്രവ്യസ്യ ഗുണപര്യായാഭ്യാം സഹ ഭേദോ നാസ്തീതി കഥനരൂപേണ ദ്വിതീയാ ചേതി സ്വതന്ത്രഗാഥാദ്വയേന ഷഷ്ഠസ്ഥലം ഗതമ് .. അഥ ദ്രവ്യസ്യ ദ്രവ്യാര്ഥികപര്യായാര്ഥികനയാഭ്യാം സദുത്പാദാസദുത്പാദൌ ദര്ശയതി – ഏവംവിഹസബ്ഭാവേ ഏവംവിധസദ്ഭാവേ സത്താലക്ഷണമുത്പാദവ്യയധ്രൌവ്യലക്ഷണം ഗുണപര്യായലക്ഷണം ദ്രവ്യം ചേത്യേവംവിധപൂര്വോക്തസദ്ഭാവേ സ്ഥിതം, അഥവാ ഏവംവിഹം സഹാവേ ഇതി പാഠാന്തരമ് . തത്രൈവംവിധം പൂര്വോക്തലക്ഷണം സ്വകീയസദ്ഭാവേ സ്ഥിതമ് . കിമ് . ദവ്വം ദ്രവ്യം കര്തൃ . കിം

അന്വയാര്ഥ : — [ഏവംവിധം ദ്രവ്യം ] ഐസാ (പൂര്വോക്ത) ദ്രവ്യ [സ്വഭാവേ ] സ്വഭാവമേം [ദ്രവ്യാര്ഥപര്യായാര്ഥാഭ്യാം ] ദ്രവ്യാര്ഥിക ഔര പര്യായാര്ഥിക നയോംകേ ദ്വാരാ [സദസദ്ഭാവനിബദ്ധം പ്രാദുര്ഭാവം ] സദ്ഭാവസംബദ്ധ ഔര അസദ്ഭാവസംബദ്ധ ഉത്പാദകോ [സദാ ലഭതേ ] സദാ പ്രാപ്ത കരതാ ഹൈ ..൧൧൧..

ടീകാ : — ഇസപ്രകാര യഥോദിത (പൂര്വകഥിത) സര്വ പ്രകാരസേ ൧അകലംക ലക്ഷണവാലാ, അനാദിനിധന വഹ ദ്രവ്യ സത് -സ്വഭാവമേം (അസ്തിത്വസ്വഭാവമേം) ഉത്പാദകോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ . ദ്രവ്യകാ വഹ ഉത്പാദ, ദ്രവ്യകീ ൨അഭിധേയതാകേ സമയ സദ്ഭാവസംബദ്ധ ഹീ ഹൈ ഔര പര്യായോംകീ അഭിധേയതാകേ സമയ അസദ്ഭാവസംബദ്ധ ഹീ ഹൈ . ഇസേ സ്പഷ്ട സമഝാതേ ഹൈം : —

ജബ ദ്രവ്യ ഹീ കഹാ ജാതാ ഹൈ — പര്യായേം നഹീം, തബ ഉത്പത്തിവിനാശ രഹിത, യുഗപത് പ്രവര്തമാന, ദ്രവ്യകോ ഉത്പന്ന കരനേവാലീ ൩അന്വയശക്തിയോംകേ ദ്വാരാ, ഉത്പത്തിവിനാശലക്ഷണവാലീ, ക്രമശഃ പ്രവര്തമാന, ൧. അകലംക = നിര്ദോഷ (യഹ ദ്രവ്യ പൂര്വകഥിത സര്വപ്രകാര നിര്ദോഷ ലക്ഷണവാലാ ഹൈ .) ൨. അഭിധേയതാ = കഹനേ യോഗ്യപനാ; വിവക്ഷാ; കഥനീ . ൩. അന്വയശക്തി = അന്വയരൂപശക്തി . (അന്വയശക്തിയാ ഉത്പത്തി ഔര നാശസേ രഹിത ഹൈം, ഏക ഹീ സാഥ പ്രവൃത്ത

Page 217 of 513
PDF/HTML Page 250 of 546
single page version

പര്യായനിഷ്പാദികാ വ്യതിരേകവ്യക്തീസ്താസ്താഃ സംക്രാമതോ ദ്രവ്യസ്യ സദ്ഭാവനിബദ്ധ ഏവ പ്രാദുര്ഭാവഃ, ഹേമവത് . തഥാ ഹി — യദാ ഹേമൈവാഭിധീയതേ നാംഗദാദയഃ പര്യായാസ്തദാ ഹേമസമാനജീവിതാഭിര്യൌഗ- പദ്യപ്രവൃത്താഭിര്ഹേമനിഷ്പാദികാഭിരന്വയശക്തി ഭിരംഗദാദിപര്യായസമാനജീവിതാഃ ക്രമപ്രവൃത്താ അംഗദാദി- പര്യായനിഷ്പാദികാ വ്യതിരേകവ്യക്തീസ്താസ്താഃ സംക്രാമതോ ഹേമ്നഃ സദ്ഭാവനിബദ്ധ ഏവ പ്രാദുര്ഭാവഃ . യദാ തു പര്യായാ ഏവാഭിധീയന്തേ ന ദ്രവ്യം, തദാ പ്രഭവാവസാനലാംഛനാഭിഃ ക്രമപ്രവൃത്താഭിഃ പര്യായനിഷ്പാദികാഭിര്വ്യതിരേകവ്യക്തിഭിസ്താഭിസ്താഭിഃ പ്രഭവാവസാനവര്ജിതാ യൌഗപദ്യപ്രവൃത്താ ദ്രവ്യ- കരോതി . സദാ ലഭദി സദാ സര്വകാലം ലഭതേ . കിം കര്മതാപന്നമ് . പാദുബ്ഭാവം പ്രാദുര്ഭാവമുത്പാദമ് . കഥംഭൂതമ് . സദസബ്ഭാവണിബദ്ധം സദ്ഭാവനിബദ്ധമസദ്ഭാവനിബദ്ധം ച . കാഭ്യാം കൃത്വാ . ദവ്വത്ഥപജ്ജയത്ഥേഹിം ദ്രവ്യാര്ഥികപര്യായാര്ഥികനയാഭ്യാമിതി . തഥാഹി — യഥാ യദാ കാലേ ദ്രവ്യാര്ഥികനയേന വിവക്ഷാ ക്രിയതേ യദേവ കടകപര്യായേ സുവര്ണം തദേവ കങ്കണപര്യായേ നാന്യദിതി, തദാ കാലേ സദ്ഭാവനിബദ്ധ ഏവോത്പാദഃ . കസ്മാദിതി ചേത് . ദ്രവ്യസ്യ ദ്രവ്യരൂപേണാവിനഷ്ടത്വാത് . യദാ പുനഃ പര്യായവിവക്ഷാ ക്രിയതേ കടകപര്യായാത് സകാശാദന്യോ യഃ കങ്കണപര്യായഃ സുവര്ണസമ്ബന്ധീ സ ഏവ ന ഭവതി, തദാ പുനരസദുത്പാദഃ . കസ്മാദിതി ചേത് . പൂര്വപര്യായസ്യ വിനഷ്ടത്വാത് . തഥാ യദാ ദ്രവ്യാര്ഥികനയവിവക്ഷാ ക്രിയതേ യ ഏവ പൂര്വം ഗൃഹസ്ഥാവസ്ഥായാമേവമേവം ഗൃഹവ്യാപാരം കൃതവാന് പശ്ചാജ്ജിനദീക്ഷാം ഗൃഹീത്വാ സ ഏവേദാനീം രാമാദികേവലിപുരുഷോ നിശ്ചയരത്നത്രയാത്മകപരമാത്മധ്യാനേ- പര്യായോംകീ ഉത്പാദക ഉന -ഉന ൧വ്യതിരേകവ്യക്തിയോംകോ പ്രാപ്ത ഹോനേവാലേ ദ്രവ്യകോ ൨സദ്ഭാവസംബദ്ധ ഹീ ഉത്പാദ ഹൈ; സുവര്ണകീ ഭാ തി . ജൈസേ : — ജബ സുവര്ണ ഹീ കഹാ ജാതാ ഹൈ — ബാജൂബംധാ ആദി പര്യായേം നഹീം, തബ സുവര്ണ ജിതനീ സ്ഥായീ, യുഗപത് പ്രവര്തമാന, സുവര്ണകീ ഉത്പാദക അന്വയശക്തിയോംകേ ദ്വാരാ ബാജൂബംധ ഇത്യാദി പര്യായ ജിതനേ സ്ഥായീ, ക്രമശഃ പ്രവര്തമാന, ബാജൂബംധ ഇത്യാദി പര്യായോംകീ ഉത്പാദക ഉന -ഉന വ്യതിരേകവ്യക്തിയോംകോ പ്രാപ്ത ഹോനേവാലേ സുവര്ണകാ സദ്ഭാവസംബദ്ധ ഹീ ഉത്പാദ ഹൈ .

ഔര ജബ പര്യായേം ഹീ കഹീ ജാതീ ഹൈം, — ദ്രവ്യ നഹീം, തബ ഉത്പത്തിവിനാശ ജിനകാ ലക്ഷണ ഹൈ ഐസീ, ക്രമശഃ പ്രവര്തമാന, പര്യായോംകോ ഉത്പന്ന കരനേവാലീ ഉന -ഉന വ്യതിരേകവ്യക്തിയോംകേ ദ്വാരാ, ഉത്പത്തിവിനാശ രഹിത, യുഗപത് പ്രവര്തമാന, ദ്രവ്യകീ ഉത്പാദക അന്വയശക്തിയോംകോ പ്രാപ്ത ഹോനേവാലേ *൧. വ്യതിരേകവ്യക്തി = ഭേദരൂപ പ്രഗടതാ . [വ്യതിരേകവ്യക്തിയാ ഉത്പത്തി വിനാശകോ പ്രാപ്ത ഹോതീ ഹൈം, ക്രമശഃ പ്രവൃത്ത

൨. സദ്ഭാവസംബദ്ധ = സദ്ഭാവ -അസ്തിത്വകേ സാഥ സംബംധ രഖനേവാലാ, – സംകലിത . [ദ്രവ്യകീ വിവക്ഷാകേ സമയ

അന്വയ ശക്തിയോംകോ മുഖ്യ ഔര വ്യതിരേകവ്യക്തിയോംകോ ഗൌണ കര ദിയാ ജാതാ ഹൈ, ഇസലിയേ ദ്രവ്യകേ സദ്ഭാവസംബദ്ധ ഉത്പാദ (സത് -ഉത്പാദ, വിദ്യമാനകാ ഉത്പാദ) ഹൈ . ] પ્ર. ૨૮

Page 218 of 513
PDF/HTML Page 251 of 546
single page version

നിഷ്പാദികാ അന്വയശക്തീഃ സംക്രാമതോ ദ്രവ്യസ്യാസദ്ഭാവനിബദ്ധ ഏവ പ്രാദുര്ഭാവഃ, ഹേമവദേവ . തഥാ ഹി — യദാംഗദാദിപര്യായാ ഏവാഭിധീയന്തേ, ന ഹേമ, തദാംഗദാദിപര്യായസമാനജീവിതാഭിഃ ക്രമപ്രവൃത്താഭിരംഗദാദിപര്യായനിഷ്പാദികാഭിര്വ്യതിരേകവ്യക്തിഭിസ്താഭിസ്താഭിര്ഹേമസമാനജീവിതാ യൌഗപദ്യപ്രവൃത്താ ഹേമനിഷ്പാദികാ അന്വയശക്തിഃ സംക്രാമതോ ഹേമ്നോസദ്ഭാവനിബദ്ധ ഏവ പ്രാദുര്ഭാവഃ . അഥ പര്യായാഭിധേയതായാമപ്യസദുത്പത്തൌ പര്യായനിഷ്പാദികാസ്താസ്താ വ്യതിരേകവ്യക്തയോ യൌഗപദ്യപ്രവൃത്തി- മാസാദ്യാന്വയശക്തിത്വമാപന്നാഃ പര്യായാന് ദ്രവീകുര്യുഃ, തഥാംഗദാദിപര്യായനിഷ്പാദികാഭിസ്താഭി- സ്താഭിര്വ്യതിരേകവ്യക്തിഭിര്യൌഗപദ്യപ്രവൃത്തിമാസാദ്യാന്വയശക്തിത്വമാപന്നാഭിരംഗദാദിപര്യായാ അപി ഹേമീ- ക്രിയേരന് . ദ്രവ്യാഭിധേയതായാമപി സദുത്പത്തൌ ദ്രവ്യനിഷ്പാദികാ അന്വയശക്തയഃ ക്രമപ്രവൃത്തിമാസാദ്യ തത്തദ്വയതിരേകവ്യക്തിത്വമാപന്നാ ദ്രവ്യം പര്യായീകുര്യുഃ, തഥാ ഹേമനിഷ്പാദികാഭിരന്വയശക്തിഭിഃ നാനന്തസുഖാമൃതതൃപ്തോ ജാതഃ, ന ചാന്യ ഇതി, തദാ സദ്ഭാവനിബദ്ധ ഏവോത്പാദഃ . കസ്മാദിതി ചേത് . പുരുഷത്വേനാവിനഷ്ടത്വാത് . യദാ തു പര്യായനയവിവക്ഷാ ക്രിയതേ പൂര്വം സരാഗാവസ്ഥായാഃ സകാശാദന്യോയം ഭരതസഗരരാമപാണ്ഡവാദികേവലിപുരുഷാണാം സംബന്ധീ നിരുപരാഗപരമാത്മപര്യായഃ സ ഏവ ന ഭവതി, തദാ ദ്രവ്യകോ ൧അസദ്ഭാവസംബദ്ധ ഹീ ഉത്പാദ ഹൈ; സുവര്ണകീ ഹീ ഭാ തി . വഹ ഇസപ്രകാര ജബ ബാജൂബംധാദി പര്യായേം ഹീ കഹീ ജാതീ ഹൈം — സുവര്ണ നഹീം, തബ ബാജൂബംധ ഇത്യാദി പര്യായ ജിതനീ ടികനേവാലീ, ക്രമശഃ പ്രവര്തമാന, ബാജൂബംധ ഇത്യാദി പര്യായോംകീ ഉത്പാദക ഉന -ഉന വ്യതിരേക -വ്യക്തിയോംകേ ദ്വാരാ, സുവര്ണ ജിതനീ ടികനേവാലീ, യുഗപത് പ്രവര്തമാന, സുവര്ണകീ ഉത്പാദക അന്വയശക്തിയോംകോ പ്രാപ്ത സുവര്ണകേ അസദ്ഭാവയുക്ത ഹീ ഉത്പാദ ഹൈ .

അബ, പര്യായോംകീ അഭിധേയതാ (കഥനീ) കേ സമയ ഭീ, അസത് -ഉത്പാദമേം പര്യായോംകോ ഉത്പന്ന കരനേവാലീ വേ -വേ വ്യതിരേകവ്യക്തിയാ യുഗപത് പ്രവൃത്തി പ്രാപ്ത കരകേ അന്വയശക്തിപനേകോ പ്രാപ്ത ഹോതീ ഹുഈ പര്യായോംകോ ദ്രവ്യ കരതാ ഹൈ (-പര്യായോംകീ വിവക്ഷാകേ സമയ ഭീ വ്യതിരേകവ്യക്തിയാ അന്വയശക്തിരൂപ ബനതീ ഹുഈ പര്യായോംകോ ദ്രവ്യരൂപ കരതീ ഹൈം ); ജൈസേ ബാജൂബംധ ആദി പര്യായോംകോ ഉത്പന്ന കരനേവാലീ വേ- വേ വ്യതിരേകവ്യക്തിയാ യുഗപത് പ്രവൃത്തി പ്രാപ്ത കരകേ അന്വയശക്തിപനേകോ പ്രാപ്ത കരതീ ഹുഈ ബാജുബംധ ഇത്യാദി പര്യായോംകോ സുവര്ണ കരതാ ഹൈ തദ്നുസാര . ദ്രവ്യകീ അഭിധേയതാകേ സമയ ഭീ, സത് -ഉത്പാദമേം ദ്രവ്യകീ ഉത്പാദക അന്വയശക്തിയാ ക്രമപ്രവൃത്തികോ പ്രാപ്ത കരകേ ഉസ -ഉസ വ്യതിരേകവ്യക്തിത്വകോ പ്രാപ്ത ഹോതീ ഹുഈ, ദ്രവ്യകോ പര്യായേം (-പര്യായരൂപ) കരതീ ഹൈം; ജൈസേ സുവര്ണകീ ഉത്പാദക അന്വയശക്തിയാ ൧. അസദ്ഭാവസംബംദ്ധ = അനസ്തിത്വകേ സാഥ സംബംധവാലാ — സംകലിത . [പര്യായോംകീ വിവക്ഷാകേ സമയ

Page 219 of 513
PDF/HTML Page 252 of 546
single page version

ക്രമപ്രവൃത്തിമാസാദ്യ തത്തദ്വയതിരേകമാപന്നാഭിര്ഹേമാംഗദാദിപര്യായമാത്രീക്രിയേത . തതോ ദ്രവ്യാര്ഥാദേശാ- ത്സദുത്പാദഃ, പര്യായാര്ഥാദേശാദസത് ഇത്യനവദ്യമ് ..൧൧൧..

പുനരസദ്ഭാവനിബദ്ധ ഏവോത്പാദഃ . കസ്മാദിതി ചേത് . പൂര്വപര്യായാദന്യത്വാദിതി . യഥേദം ജീവദ്രവ്യേ സദുത്പാദാ- സദുത്പാദവ്യാഖ്യാനം കൃതം തഥാ സര്വദ്രവ്യേഷു യഥാസംഭവം ജ്ഞാതവ്യമിതി ..൧൧൧.. അഥ പൂര്വോക്തമേവ സദുത്പാദം ദ്രവ്യാദഭിന്നത്വേന വിവൃണോതി — ജീവോ ജീവഃ കര്താ ഭവം ഭവന് പരിണമന് സന് ഭവിസ്സദി ഭവിഷ്യതി താവത് . ക്രമപ്രവൃത്തി പ്രാപ്ത കരകേ ഉസ -ഉസ വ്യതിരേകവ്യക്തിത്വകോ പ്രാപ്ത ഹോതീ ഹുഈ, സുവര്ണകോ ബാജൂബംധാദി പര്യായമാത്ര (-പര്യായമാത്രരൂപ) കരതീ ഹൈം .

ഇസലിയേ ദ്രവ്യാര്ഥിക കഥനസേ സത് -ഉത്പാദ ഹൈ, പര്യായാര്ഥിക കഥനസേ അസത് -ഉത്പാദ ഹൈ — യഹ ബാത അനവദ്യ (നിര്ദോഷ, അബാധ്യ) ഹൈ .

ഭാവാര്ഥ : — ജോ പഹലേ വിദ്യമാന ഹോ ഉസീകീ ഉത്പത്തികോ സത് -ഉത്പാദ കഹതേ ഹൈം ഔര ജോ പഹലേ വിദ്യമാന ന ഹോ ഉസകീ ഉത്പത്തികോ അസത് -ഉത്പാദ കഹതേ ഹൈം . ജബ പര്യായോംകോ ഗൌണ കരകേ ദ്രവ്യകാ മുഖ്യതയാ കഥന കിയാ ജാതാ ഹൈ, തബ തോ ജോ വിദ്യമാന ഥാ വഹീ ഉത്പന്ന ഹോതാ ഹൈ, (ക്യോംകി ദ്രവ്യ തോ തീനോം കാലമേം വിദ്യമാന ഹൈ); ഇസലിയേ ദ്രവ്യാര്ഥിക നയസേ തോ ദ്രവ്യകോ സത് -ഉത്പാദ ഹൈ; ഔര ജബ ദ്രവ്യകോ ഗൌണ കരകേ പര്യായോംകാ മുഖ്യതയാ കഥന കിയാ ജാതാ ഹൈ തബ ജോ വിദ്യമാന നഹീം ഥാ വഹ ഉത്പന്ന ഹോതാ ഹൈ (ക്യോംകി വര്തമാന പര്യായ ഭൂതകാലമേം വിദ്യമാന നഹീം ഥീ), ഇസലിയേ പര്യായാര്ഥിക നയസേ ദ്രവ്യകേ അസത് -ഉത്പാദ ഹൈ .

യഹാ യഹ ലക്ഷ്യമേം രഖനാ ചാഹിയേ കി ദ്രവ്യ ഔര പര്യായേം ഭിന്ന -ഭിന്ന വസ്തുഏ നഹീം ഹൈം; ഇസലിയേ പര്യായോംകീ വിവക്ഷാകേ സമയ ഭീ, അസത് -ഉത്പാദമേം, ജോ പര്യായേം ഹൈം വേ ദ്രവ്യ ഹീ ഹൈം, ഔര ദ്രവ്യകീ വിവക്ഷാകേ സമയ ഭീ സത് -ഉത്പാദമേം, ജോ ദ്രവ്യ ഹൈ വേ ഹീ പര്യായേം ഹീ ഹൈം ..൧൧൧..

Page 220 of 513
PDF/HTML Page 253 of 546
single page version

ദ്രവ്യം ഹി താവദ് ദ്രവ്യത്വഭൂതാമന്വയശക്തിം നിത്യമപ്യപരിത്യജദ്ഭവതി സദേവ . യസ്തു ദ്രവ്യസ്യ പര്യായഭൂതായാ വ്യതിരേകവ്യക്തേഃ പ്രാദുര്ഭാവഃ തസ്മിന്നപി ദ്രവ്യത്വഭൂതായാ അന്വയശക്തേരപ്രച്യവനാദ് ദ്രവ്യമനന്യദേവ . തതോനന്യത്വേന നിശ്ചീയതേ ദ്രവ്യസ്യ സദുത്പാദഃ . തഥാ ഹി — ജീവോ ദ്രവ്യം ഭവന്നാരകതിര്യങ്മനുഷ്യദേവസിദ്ധത്വാനാമന്യതമേന പര്യായേണ ദ്രവ്യസ്യ പര്യായദുര്ലലിതവൃത്തിത്വാദ- വശ്യമേവ ഭവിഷ്യതി . സ ഹി ഭൂത്വാ ച തേന കിം ദ്രവ്യത്വഭൂതാമന്വയശക്തിമുജ്ഝതി, നോജ്ഝതി . കിം കിം ഭവിഷ്യതി . നിര്വികാരശുദ്ധോപയോഗവിലക്ഷണാഭ്യാം ശുഭാശുഭോപയോഗാഭ്യാം പരിണമ്യ ണരോമരോ വാ പരോ നരോ ദേവഃ പരസ്തിര്യങ്നാരകരൂപോ വാ നിര്വികാരശുദ്ധോപയോഗേന സിദ്ധോ വാ ഭവിഷ്യതി . ഭവീയ പുണോ ഏവം പൂര്വോക്തപ്രകാരേണ പുനര്ഭൂത്വാപി . അഥവാ ദ്വിതീയവ്യാഖ്യാനമ് . ഭവന് വര്തമാനകാലാപേക്ഷയാ ഭവിഷ്യതി ഭാവികാലാപേക്ഷയാ ഭൂത്വാ ഭൂതകാലാപേക്ഷയാ ചേതി കാലത്രയേ ചൈവം ഭൂത്വാപി കിം ദവ്വത്തം പജഹദി കിം ദ്രവ്യത്വം പരിത്യജതി . ണ ചയദി ദ്രവ്യാര്ഥികനയേന ദ്രവ്യത്വം ന ത്യജതി, ദ്രവ്യാദ്ഭിന്നോ ന ഭവതി . അണ്ണോ കഹം ഹവദി

അന്വയാര്ഥ : — [ജീവഃ ] ജീവ [ഭവന് ] പരിണമിത ഹോതാ ഹുആ [നരഃ ] മനുഷ്യ, [അമരഃ ] ദേവ [വാ ] അഥവാ [പരഃ ] അന്യ (-തിര്യംച, നാരകീ യാ സിദ്ധ) [ഭവിഷ്യതി ] ഹോഗാ, [പുനഃ ] പരന്തു [ഭൂത്വാ ] മനുഷ്യ ദേവാദി ഹോകര [കിം ] ക്യാ വഹ [ദ്രവ്യത്വം പ്രജഹാതി ] ദ്രവ്യത്വകോ ഛോഡ ദേതാ ഹൈ ? [ന ജഹത് ] നഹീം ഛോഡതാ ഹുആ വഹ [അന്യഃ കഥം ഭവതി ] അന്യ കൈസേ ഹോ സകതാ ഹൈ ? (അര്ഥാത് വഹ അന്യ നഹീം, വഹകാ വഹീ ഹൈ .)..൧൧൨..

ടീകാ : — പ്രഥമ തോ ദ്രവ്യ ദ്രവ്യത്വഭൂത അന്വയശക്തികോ കഭീ ഭീ ന ഛോഡതാ ഹുആ സത് (വിദ്യമാന) ഹീ ഹൈ . ഔര ദ്രവ്യകേ ജോ പര്യായഭൂത വ്യതിരേകവ്യക്തികാ ഉത്പാദ ഹോതാ ഹൈ ഉസമേം ഭീ ദ്രവ്യത്വഭൂത അന്വയശക്തികാ അച്യുതപനാ ഹോനേസേ ദ്രവ്യ അനന്യ ഹീ ഹൈ, (അര്ഥാത് ഉസ ഉത്പാദമേം ഭീ അന്വയശക്തി തോ അപതിത -അവിനഷ്ട -നിശ്ചല ഹോനേസേ ദ്രവ്യ വഹകാ വഹീ ഹൈ, അന്യ നഹീം .) ഇസലിയേ അനന്യപനേകേ ദ്വാരാ ദ്രവ്യകാ സത് -ഉത്പാദ നിശ്ചിത ഹോതാ ഹൈ, (അര്ഥാത് ഉപരോക്ത കഥനാനുസാര ദ്രവ്യകാ ദ്രവ്യാപേക്ഷാസേ അനന്യപനാ ഹോനേസേ, ഉസകേ സത് -ഉത്പാദ ഹൈ, — ഐസാ അനന്യപനേ ദ്വാരാ സിദ്ധ ഹോതാ ഹൈ .)

ദേവത്വ ഔര സിദ്ധത്വമേംസേ കിസീ ഏക പര്യായമേം അവശ്യമേവ (പരിണമിത) ഹോഗാ . പരന്തു വഹ ജീവ ഉസ പര്യായരൂപ ഹോകര ക്യാ ദ്രവ്യത്വഭൂത അന്വയശക്തികോ ഛോഡതാ ഹൈ ? നഹീം ഛോഡതാ .

Page 221 of 513
PDF/HTML Page 254 of 546
single page version

യദി നോജ്ഝതി കഥമന്യോ നാമ സ്യാത്, യേന പ്രകടിതത്രികോടിസത്താകഃ സ ഏവ ന സ്യാത് ..൧൧൨..

ഭാവാര്ഥ : — ജീവ മനുഷ്യ -ദേവാദിക പര്യായരൂപ പരിണമിത ഹോതാ ഹുആ ഭീ അന്യ നഹീം ഹോ ജാതാ, അനന്യ രഹതാ ഹൈ, വഹകാ വഹീ രഹതാ ഹൈ; ക്യോംകി ‘വഹീ യഹ ദേവകാ ജീവ ഹൈ, ജോ പൂര്വഭവമേം മനുഷ്യ ഥാ ഔര അമുക ഭവമേം തിര്യംച ഥാ’ ഐസാ ജ്ഞാന ഹോ സകതാ ഹൈ . ഇസപ്രകാര ജീവകീ ഭാ തി പ്രത്യേക ദ്രവ്യ അപനീ സര്വ പര്യായോംമേം വഹകാ വഹീ രഹതാ ഹൈ, അന്യ നഹീം ഹോ ജാതാ, — ✽അനന്യ രഹതാ ഹൈ . ഇസപ്രകാര ദ്രവ്യകാ അനന്യപനാ ഹോനേസേ ദ്രവ്യകാ സത് -ഉത്പാദ നിശ്ചിത ഹോതാ ഹൈ ..൧൧൨..

അന്വയാര്ഥ : — [മനുജഃ ] മനുഷ്യ [ദേവഃ ന ഭവതി ] ദേവ നഹീം ഹൈ, [വാ ] അഥവാ [ദേവഃ ] ദേവ [മാനുഷഃ വാ സിദ്ധഃ വാ ] മനുഷ്യ യാ സിദ്ധ നഹീം ഹൈ; [ഏവം അഭവന് ] ഐസാ ന ഹോതാ ഹുആ [അനന്യ ഭാവം കഥം ലഭതേ ] അനന്യഭാവകോ കൈസേ പ്രാപ്ത ഹോ സകതാ ഹൈ ? ..൧൧൩.. ✽(അര്ഥാത് ഉത്പാദ -വ്യയ -ധ്രൌവ്യാത്മക ജീവ, മനുഷ്യാദി പര്യായോംരൂപ പരിണമിത ഹോനേ പര ഭീ, അന്വയശക്തികോ നഹീം ഛോഡതാ ഹോനേസേ അനന്യ – വഹകാ വഹീ – ഹൈ .)

Page 222 of 513
PDF/HTML Page 255 of 546
single page version

പര്യായാ ഹി പര്യായഭൂതായാ ആത്മവ്യതിരേകവ്യക്തേഃ കാല ഏവ സത്ത്വാത്തതോന്യകാലേഷു ഭവന്ത്യസന്ത ഏവ . യശ്ച പര്യായാണാം ദ്രവ്യത്വഭൂതയാന്വയശക്ത്യാനുസ്യൂതഃ ക്രമാനുപാതീ സ്വകാലേ പ്രാദുര്ഭാവഃ തസ്മിന്പര്യായഭൂതായാ ആത്മവ്യതിരേകവ്യക്തേഃ പൂര്വമസത്ത്വാത്പര്യായാ അന്യ ഏവ . തതഃ പര്യായാണാമന്യത്വേന നിശ്ചീയതേ പര്യായസ്വരൂപകര്തൃകരണാധികരണഭൂതത്വേന പര്യായേഭ്യോപൃഥഗ്ഭൂതസ്യ ദ്രവ്യസ്യാസദുത്പാദഃ . തഥാ ഹി — ന ഹി മനുജസ്ത്രിദശോ വാ സിദ്ധോ വാ സ്യാത്, ന ഹി ത്രിദശോ മനുജോ വാ സിദ്ധോ വാ സ്യാത് . ഏവമസന് കഥമനന്യോ നാമ സ്യാത്, യേനാന്യ ഏവ ന സ്യാത്; യേന ച നിഷ്പദ്യമാനമനുജാദിപര്യായം ജായമാനവലയാദിവികാരം കാംചനമിവ ജീവദ്രവ്യമപി പ്രതിപദ- മന്യന്ന സ്യാത് ..൧൧൩.. ദേവപര്യായകാലേ മനുഷ്യപര്യായസ്യാനുപലമ്ഭാത് . ദേവോ വാ മാണുസോ വ സിദ്ധോ വാ ദേവോ വാ മനുഷ്യോ ന ഭവതി സ്വാത്മോപലബ്ധിരൂപസിദ്ധപര്യായോ വാ ന ഭവതി . കസ്മാത് . പര്യായാണാം പരസ്പരം ഭിന്നകാലത്വാത്, സുവര്ണദ്രവ്യേ കുണ്ഡലാദിപര്യായാണാമിവ . ഏവം അഹോജ്ജമാണോ ഏവമഭവന്സന് അണണ്ണഭാവം കധം ലഹദി അനന്യഭാവ-

ടീകാ : — പര്യായേം പര്യായഭൂത സ്വവ്യതിരേകവ്യക്തികേ കാലമേം ഹീ സത് (-വിദ്യമാന) ഹോനേസേ, ഉസസേ അന്യ കാലോംമേം അസത് (-അവിദ്യമാന) ഹീ ഹൈം . ഔര പര്യായോംകാ ദ്രവ്യത്വഭൂത അന്വയശക്തികേ സാഥ ഗുംഥാ ഹുആ (-ഏകരൂപതാസേ യുക്ത) ജോ ക്രമാനുപാതീ (ക്രമാനുസാര) സ്വകാലമേം ഉത്പാദ ഹോതാ ഹൈ ഉസമേം പര്യായഭൂത സ്വവ്യതിരേകവ്യക്തികാ പഹലേ അസത്പനാ ഹോനേസേ, പര്യായേം അന്യ ഹീ ഹൈം . ഇസീലിയേ പര്യായോംകീ അന്യതാകേ ദ്വാരാ ദ്രവ്യകാ — ജോ കി പര്യായോംകേ സ്വരൂപകാ കര്താ, കരണ ഔര അധികരണ ഹോനേസേ പര്യായോംസേ അപൃഥക് ഹൈ ഉസകാ — അസത് -ഉത്പാദ നിശ്ചിത ഹോതാ ഹൈ .

ന ഹോതാ ഹുആ അനന്യ (-വഹകാ വഹീ) കൈസേ ഹോ സകതാ ഹൈ, കി ജിസസേ അന്യ ഹീ ന ഹോ ഔര ജിസസേ മനുഷ്യാദി പര്യായേം ഉത്പന്ന ഹോതീ ഹൈം ഐസാ ജീവ ദ്രവ്യ ഭീ — വലയാദി വികാര (കംകണാദി പര്യായേം) ജിസകേ ഉത്പന്ന ഹോതീ ഹൈം ഐസേ സുവര്ണകീ ഭാ തി — പദ -പദ പര (പ്രതി പര്യായ പര) അന്യ ന ഹോ ? [ജൈസേ കംകണ, കുണ്ഡല ഇത്യാദി പര്യായേം അന്യ ഹൈം, (-ഭിന്ന -ഭിന്ന ഹൈം, വേ കീ വേ ഹീ നഹീം ഹൈം) ഇസലിയേ ഉന പര്യായോംകാ കര്താ സുവര്ണ ഭീ അന്യ ഹൈ, ഇസീപ്രകാര മനുഷ്യ, ദേവ ഇത്യാദി പര്യായേം അന്യ ഹൈം, ഇസലിയേ ഉന പര്യായോംകാ കര്താ ജീവദ്രവ്യ ഭീ പര്യായാപേക്ഷാസേ അന്യ ഹൈ . ]

ഭാവാര്ഥ : — ജീവകേ അനാദി അനന്ത -ഹോനേ പര ഭീ, മനുഷ്യ പര്യായകാലമേം ദേവപര്യായകീ യാ സ്വാത്മോപലബ്ധിരൂപ സിദ്ധപര്യായകീ അപ്രാപ്തി ഹൈ അര്ഥാത് മനുഷ്യ, ദേവ യാ സിദ്ധ നഹീം ഹൈ, ഇസലിയേ വേ പര്യായേം അന്യ അന്യ ഹൈം . ഐസാ ഹോനേസേ, ഉന പര്യായോംകാ കര്ത്താ, സാധന ഔര ആധാര ജീവ ഭീ പര്യായാപേക്ഷാസേ അന്യപനേകോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ . ഇസപ്രകാര ജീവകീ ഭാ തി പ്രത്യേക ദ്രവ്യകേ പര്യായാപേക്ഷാസേ

Page 223 of 513
PDF/HTML Page 256 of 546
single page version

സര്വസ്യ ഹി വസ്തുനഃ സാമാന്യവിശേഷാത്മകത്വാത്തത്സ്വരൂപമുത്പശ്യതാം യഥാക്രമം സാമാന്യ- വിശേഷൌ പരിച്ഛിന്ദതീ ദ്വേ കില ചക്ഷുഷീ, ദ്രവ്യാര്ഥികം പര്യായാര്ഥികം ചേതി . തത്ര പര്യായാര്ഥിക- മേകത്വം കഥം ലഭതേ, ന കഥമപി . തത ഏതാവദായാതി അസദ്ഭാവനിബദ്ധോത്പാദഃ പൂര്വപര്യായാദ്ഭിന്നോ ഭവതീതി ..൧൧൩.. അഥൈകദ്രവ്യസ്യ പര്യായൈസ്സഹാനന്യത്വാഭിധാനമേകത്വമന്യത്വാഭിധാനമനേകത്വം ച നയ- വിഭാഗേന ദര്ശയതി, അഥവാ പൂര്വോക്തസദ്ഭാവനിബദ്ധാസദ്ഭാവനിബദ്ധമുത്പാദദ്വയം പ്രകാരാന്തരേണ സമര്ഥയതി — ഹവദി ഭവതി . കിം കര്തൃ . സവ്വം ദവ്വം സര്വം വിവക്ഷിതാവിവക്ഷിതജീവദ്രവ്യമ് . കിംവിശിഷ്ടം ഭവതി . അണണ്ണം അനന്യമഭിന്നമേകം തന്മയമിതി . കേന സഹ . തേന നാരകതിര്യങ്മനുഷ്യദേവരൂപവിഭാവപര്യായസമൂഹേന കേവല- ജ്ഞാനാദ്യനന്തചതുഷ്ടയശക്തിരൂപസിദ്ധപര്യായേണ ച . കേന കൃത്വാ . ദവ്വട്ഠിഏണ ശുദ്ധാന്വയദ്രവ്യാര്ഥികനയേന . കസ്മാത് . കുണ്ഡലാദിപര്യായേഷു സുവര്ണസ്യേവ ഭേദാഭാവാത് . തം പജ്ജയട്ഠിഏണ പുണോ തദ്ദ്രവ്യം പര്യായാര്ഥികനയേന അന്യപനാ ഹൈ . ഇസപ്രകാര ദ്രവ്യകോ അന്യപനാ ഹോനേസേ ദ്രവ്യകേ അസത് -ഉത്പാദ ഹൈ, – ഐസാ നിശ്ചിത ഹോതാ ഹൈ ..൧൧൩..

അബ, ഏക ഹീ ദ്രവ്യകേ അനന്യപനാ ഔര അനന്യപനാ ഹോനേമേം ജോ വിരോധ ഹൈ, ഉസേ ദൂര കരതേ ഹൈം . (അര്ഥാത് ഉസമേം വിരോധ നഹീം ആതാ, യഹ ബതലാതേ ഹൈം) : —

അന്വയാര്ഥ : — [ദ്രവ്യാര്ഥികേന ] ദ്രവ്യാര്ഥിക (നയ) സേ [സര്വ ] സബ [ദ്രവ്യം ] ദ്രവ്യ ഹൈ; [പുനഃ ച ] ഔര [പര്യായാര്ഥികേന ] പര്യായാര്ഥിക (നയ) സേ [തത് ] വഹ (ദ്രവ്യ) [അന്യത് ] അന്യ- അന്യ ഹൈ, [തത്കാലേ തന്മയത്വാത് ] ക്യോംകി ഉസ സമയ തന്മയ ഹോനേസേ [അനന്യത് ] (ദ്രവ്യ പര്യായോംസേ) അനന്യ ഹൈ ..൧൧൪..

ടീകാ : — വാസ്തവമേം സഭീ വസ്തു സാമാന്യ -വിശേഷാത്മക ഹോനേസേ വസ്തുകാ സ്വരൂപ ദേഖനേവാലോംകേ ക്രമശഃ (൧) സാമാന്യ ഔര (൨) വിശേഷകോ ജാനനേവാലീ ദോ ആ ഖേം ഹൈം — (൧) ദ്രവ്യാര്ഥിക ഔര (൨) പര്യായാര്ഥിക .

ദ്രവ്യാര്ഥികേ ബധും ദ്രവ്യ ഛേ; നേ തേ ജ പര്യായാര്ഥികേ ഛേ അന്യ, ജേഥീ തേ സമയ തദ്രൂപ ഹോഈ അനന്യ ഛേ. ൧൧൪.

Page 224 of 513
PDF/HTML Page 257 of 546
single page version

മേകാന്തനിമീലിതം വിധായ കേവലോന്മീലിതേന ദ്രവ്യാര്ഥികേന യദാവലോക്യതേ തദാ നാരകതിര്യങ്- മനുഷ്യദേവസിദ്ധത്വപര്യായാത്മകേഷു വിശേഷേഷു വ്യവസ്ഥിതം ജീവസാമാന്യമേകമവലോകയതാമനവ- ലോകിതവിശേഷാണാം തത്സര്വം ജീവദ്രവ്യമിതി പ്രതിഭാതി . യദാ തു ദ്രവ്യാര്ഥികമേകാന്തനിമീലിതം വിധായ കേവലോന്മീലിതേന പര്യായാര്ഥികേനാവലോക്യതേ തദാ ജീവദ്രവ്യേ വ്യവസ്ഥിതാന്നാരകതിര്യങ്മനുഷ്യദേവ- സിദ്ധത്വപര്യായാത്മകാന് വിശേഷാനനേകാനവലോകയതാമനവലോകിതസാമാന്യാനാമന്യദന്യത്പ്രതിഭാതി, ദ്രവ്യസ്യ തത്തദ്വിശേഷകാലേ തത്തദ്വിശേഷേഭ്യസ്തന്മയത്വേനാനന്യത്വാത്, ഗണതൃണപര്ണദാരുമയഹവ്യവാഹവത് . യദാ തു തേ ഉഭേ അപി ദ്രവ്യാര്ഥികപര്യായാര്ഥികേ തുല്യകാലോന്മീലിതേ വിധായ തത ഇതശ്ചാവലോക്യതേ തദാ നാരകതിര്യങ്മനുഷ്യദേവസിദ്ധത്വപര്യായേഷു വ്യവസ്ഥിതം ജീവസാമാന്യം ജീവസാമാന്യേ ച വ്യവസ്ഥിതാ നാരകതിര്യങ്മനുഷ്യദേവസിദ്ധത്വപര്യായാത്മകാ വിശേഷാശ്ച തുല്യകാലമേവാവലോക്യന്തേ . തത്രൈകചക്ഷുരവ- പുനഃ അണ്ണം അന്യദ്ഭിന്നമനേകം പര്യായൈഃ സഹ പൃഥഗ്ഭവതി . കസ്മാദിതി ചേത് . തക്കാലേ തമ്മയത്താദോ തൃണാഗ്നി- കാഷ്ഠാഗ്നിപത്രാഗ്നിവത് സ്വകീയപര്യായൈഃ സഹ തത്കാലേ തന്മയത്വാദിതി . ഏതാവതാ കിമുക്തം ഭവതി . ദ്രവ്യാര്ഥിക- നയേന യദാ വസ്തുപരീക്ഷാ ക്രിയതേ തദാ പര്യായസന്താനരൂപേണ സര്വം പര്യായകദമ്ബകം ദ്രവ്യമേവ പ്രതിഭാതി . യദാ തു പര്യായനയവിവക്ഷാ ക്രിയതേ തദാ ദ്രവ്യമപി പര്യായരൂപേണ ഭിന്നം ഭിന്നം പ്രതിഭാതി . യദാ ച പരസ്പരസാപേക്ഷ- നയദ്വയേന യുഗപത്സമീക്ഷ്യതേ, തദൈകത്വമനേകത്വം ച യുഗപത്പ്രതിഭാതീതി . യഥേദം ജീവദ്രവ്യേ വ്യാഖ്യാനം കൃതം തഥാ

ഇനമേംസേ പര്യായാര്ഥിക ചക്ഷുകോ സര്വഥാ ബന്ദ കരകേ ജബ മാത്ര ഖുലീ ഹുഈ ദ്രവ്യാര്ഥിക ചക്ഷുകേ ദ്വാരാ ദേഖാ ജാതാ ഹൈ തബ നാരകപനാ, തിര്യംചപനാ, മനുഷ്യപനാ, ദേവപനാ ഔര സിദ്ധപനാ — വഹ പര്യായസ്വരൂപ വിശേഷോംമേം രഹനേവാലേ ഏക ജീവസാമാന്യകോ ദേഖനേവാലേ ഔര വിശേഷോംകോ ന ദേഖനേവാലേ ജീവോംകോ ‘വഹ സബ ജീവ ദ്രവ്യ ഹൈ’ ഐസാ ഭാസിത ഹോതാ ഹൈ . ഔര ജബ ദ്രവ്യാര്ഥിക ചക്ഷുകോ സര്വഥാ ബന്ദ കരകേ മാത്ര ഖുലീ ഹുഈ പര്യായാര്ഥിക ചക്ഷുകേ ദ്വാരാ ദേഖാ ജാതാ ഹൈ തബ ജീവദ്രവ്യമേം രഹനേവാലേ നാരകപനാ, തിര്യംചപനാ, മനുഷ്യപനാ, ദേവപനാ ഔര സിദ്ധപനാ — വേ പര്യായസ്വരൂപ അനേക വിശേഷോംകോ ദേഖനേവാലേ ഔര സാമാന്യകോ ന ദേഖനേവാലേ ജീവോംകോ (വഹ ജീവ ദ്രവ്യ) അന്യ -അന്യ ഭാസിത ഹോതാ ഹൈ, ക്യോംകി ദ്രവ്യ ഉന -ഉന വിശേഷോംകേ സമയ തന്മയ ഹോനേസേ ഉന -ഉന വിശേഷോംസേ അനന്യ ഹൈ — കണ്ഡേ, ഘാസ, പത്തേ ഔര കാഷ്ഠമയ അഗ്നികീ ഭാ തി . (ജൈസേ ഘാസ, ലകഡീ ഇത്യാദികീ അഗ്നി ഉസ -ഉസ സമയ ഘാസമയ, ലകഡീമയ ഇത്യാദി ഹോനേസേ ഘാസ, ലകഡീ ഇത്യാദിസേ അനന്യ ഹൈ ഉസീപ്രകാര ദ്രവ്യ ഉന- ഉന പര്യായരൂപ വിശേഷോംകേ സമയ തന്മയ ഹോനേസേ ഉനസേ അനന്യ ഹൈ — പൃഥക് നഹീം ഹൈ .) ഔര ജബ ഉന ദ്രവ്യാര്ഥിക ഔര പര്യായാര്ഥിക ദോനോം ആ ഖോംകോ ഏക ഹീ സാഥ ഖോലകര ഉനകേ ദ്വാരാ ഔര ഇനകേ ദ്വാരാ (-ദ്രവ്യാര്ഥിക തഥാ പര്യായാര്ഥിക ചക്ഷുഓംകേ) ദേഖാ ജാതാ ഹൈ തബ നാരകപനാ, തിര്യംചപനാ, മനുഷ്യപനാ, ദേവപനാ ഔര സിദ്ധപനാ പര്യായോംമേം രഹനേവാലാ ജീവസാമാന്യ തഥാ ജീവസാമാന്യമേം രഹനേവാലാ നാരകപനാ -തിര്യംചപനാ -മനുഷ്യപനാ -ദേവപനാ ഔര സിദ്ധത്വപര്യായസ്വരൂപ വിശേഷ തുല്യകാലമേം ഹീ (ഏക ഹീ സാഥ) ദിഖാഈ ദേതേ ഹൈം .

Page 225 of 513
PDF/HTML Page 258 of 546
single page version

ലോകനമേകദേശാവലോകനം, ദ്വിചക്ഷുരവലോകനം സര്വാവലോകനമ് . തതഃ സര്വാവലോകനേ ദ്രവ്യസ്യാ- ന്യത്വാനന്യത്വം ച ന വിപ്രതിഷിധ്യതേ ..൧൧൪..

സര്വദ്രവ്യേഷു യഥാസംഭവം ജ്ഞാതവ്യമിത്യര്ഥഃ ..൧൧൪.. ഏവം സദുത്പാദാസദുത്പാദകഥനേന പ്രഥമാ, സദുത്പാദ- വിശേഷവിവരണരൂപേണ ദ്വിതീയാ, തഥൈവാസദുത്പാദവിശേഷവിവരണരൂപേണ തൃതീയാ, ദ്രവ്യപര്യായയോരേകത്വാനേകത്വ- പ്രതിപാദനേന ചതുര്ഥീതി സദുത്പാദാസദുത്പാദവ്യാഖ്യാനമുഖ്യതയാ ഗാഥാചതുഷ്ടയേന സപ്തമസ്ഥലം ഗതമ് . അഥ സമസ്തദുര്നയൈകാന്തരൂപവിവാദനിഷേധികാം നയസപ്തഭങ്ഗീം വിസ്താരയതി — അത്ഥി ത്തി യ സ്യാദസ്ത്യേവ . സ്യാദിതി

വഹാ , ഏക ആ ഖസേ ദേഖാ ജാനാ വഹ ഏകദേശ അവലോകന ഹൈ ഔര ദോനോം ആ ഖോംസേ ദേഖനാ വഹ സര്വാവലോകന (-സമ്പൂര്ണ അവലോകന) ഹൈ . ഇസലിയേ സര്വാവലോകനമേം ദ്രവ്യകേ അന്യത്വ ഔര അനന്യത്വ വിരോധകോ പ്രാപ്ത നഹീം ഹോതേ .

ഭാവാര്ഥ : — പ്രത്യേക ദ്രവ്യ സാമാന്യ – വിശേഷാത്മക ഹൈ, ഇസലിയേ പ്രത്യേക ദ്രവ്യ വഹകാ വഹീ രഹതാ ഹൈ ഔര ബദലതാ ഭീ ഹൈ . ദ്രവ്യകാ സ്വരൂപ ഹീ ഐസാ ഉഭയാത്മക ഹോനേസേ ദ്രവ്യകേ അനന്യത്വമേം ഔര അന്യത്വമേം വിരോധ നഹീം ഹൈ . ജൈസേ – മരീചി ഔര ഭഗവാന മഹാവീരകാ ജീവസാമാന്യകീ അപേക്ഷാസേ അനന്യത്വ ഔര ജീവ വിശേഷോംകീ അപേക്ഷാസേ അന്യത്വ ഹോനേമേം കിസീ പ്രകാരകാ വിരോധ നഹീം ഹൈ .

ദ്രവ്യാര്ഥികനയരൂപീ ഏക ചക്ഷുസേ ദേഖനേ പര ദ്രവ്യസാമാന്യ ഹീ ജ്ഞാത ഹോതാ ഹൈ, ഇസലിയേ ദ്രവ്യ അനന്യ അര്ഥാത് വഹകാ വഹീ ഭാസിത ഹോതാ ഹൈ ഔര പര്യായാര്ഥികനയരൂപീ ദൂസരീ ഏക ചക്ഷുസേ ദേഖനേ പര ദ്രവ്യകേ പര്യായരൂപ വിശേഷ ജ്ഞാത ഹോതേ ഹൈം, ഇസലിയേ ദ്രവ്യ അന്യ -അന്യ ഭാസിത ഹോതാ ഹൈ . ദോനോം നയരൂപീ ദോനോം ചക്ഷുഓംസേ ദേഖനേ പര ദ്രവ്യസാമാന്യ ഔര ദ്രവ്യകേ വിശേഷ ദോനോം ജ്ഞാത ഹോതേ ഹൈം, ഇസലിയേ ദ്രവ്യ അനന്യ തഥാ അന്യ -അന്യ ദോനോം ഭാസിത ഹോതാ ഹൈ ..൧൧൪..

Page 226 of 513
PDF/HTML Page 259 of 546
single page version

സ്യാദസ്ത്യേവ ൧, സ്യാന്നാസ്ത്യേവ ൨, സ്യാദവക്തവ്യമേവ ൩, സ്യാദസ്തിനാസ്ത്യേവ ൪, സ്യാദ- സ്ത്യവക്തവ്യമേവ ൫, സ്യാന്നാസ്ത്യവക്തവ്യമേവ ൬, സ്യാദസ്തിനാസ്ത്യവക്തവ്യമേവേതി ൭, സ്വരൂപേണ ൧, പരരൂപേണ ൨, സ്വപരരൂപയൌഗപദ്യേന ൩, സ്വപരരൂപക്ര മേണ ൪, സ്വരൂപസ്വപരരൂപയൌഗപദ്യാഭ്യാം ൫, പരരൂപസ്വപരരൂപയൌഗപദ്യാഭ്യാം ൬, സ്വരൂപപരരൂപസ്വപരരൂപയൌഗപദ്യൈഃ ൭, ആദിശ്യമാനസ്യ സ്വരൂപേണ കോര്ഥഃ . കഥംചിത് . കഥംചിത്കോര്ഥഃ . വിവക്ഷിതപ്രകാരേണ സ്വദ്രവ്യാദിചതുഷ്ടയേന . തച്ചതുഷ്ടയം ശുദ്ധ- ജീവവിഷയേ കഥ്യതേ . ശുദ്ധഗുണപര്യായാധാരഭൂതം ശുദ്ധാത്മദ്രവ്യം ദ്രവ്യം ഭണ്യതേ, ലോകാകാശപ്രമിതാഃ ശുദ്ധാസംഖ്യേയപ്രദേശാഃ ക്ഷേത്രം ഭണ്യതേ, വര്തമാനശുദ്ധപര്യായരൂപപരിണതോ വര്തമാനസമയഃ കാലോ ഭണ്യതേ, ശുദ്ധചൈതന്യം ഭാവശ്ചേത്യുക്തലക്ഷണദ്രവ്യാദിചതുഷ്ടയ ഇതി പ്രഥമഭങ്ഗഃ ൧ . ണത്ഥി ത്തി യ സ്യാന്നാസ്ത്യേവ . സ്യാദിതി

അന്വയാര്ഥ : — [ദ്രവ്യം ] ദ്രവ്യ [അസ്തി ഇതി ച ] കിസീ പര്യായസേ ‘അസ്തി’, [നാസ്തി ഇതി ച ] കിസീ പര്യായസേ ‘നാസ്തി’ [പുനഃ ] ഔര [അവക്തവ്യമ് ഇതി ഭവതി ] കിസീ പര്യായസേ ‘അവക്തവ്യ’ ഹൈ, [കേനചിത് പര്യായേണ തു തദുഭയം ] ഔര കിസീ പര്യായസേ ‘അസ്തി- നാസ്തി’ [വാ ] അഥവാ [അന്യത് ആദിഷ്ടമ് ] കിസീ പര്യായസേ അന്യ തീന ഭംഗരൂപ കഹാ ഗയാ ഹൈ ..൧൧൫..

ടീകാ : — ദ്രവ്യ (൧) സ്വരൂപാപേക്ഷാസേ ‘സ്യാത് അസ്തി’; (൨) പരരൂപകീ അപേക്ഷാസേ ‘സ്യാത് നാസ്തി’; (൩) സ്വരൂപ -പരരൂപകീ യുഗപത് അപേക്ഷാസേ ‘സ്യാത് ൨അവക്തവ്യ’; (൪) സ്വരൂപ -പരരൂപകേ ക്രമകീ അപേക്ഷാസേ ‘സ്യാത് അസ്തി -നാസ്തി’; (൫) സ്വരൂപകീ ഔര സ്വരൂപ -പരരൂപകീ യുഗപത് അപേക്ഷാസേ ‘സ്യാത് അസ്തി -അവക്തവ്യ’; (൬) പരരൂപകീ ഔര സ്വരൂപ -പരരൂപകീ യുഗപത് അപേക്ഷാസേ ‘സ്യാത് നാസ്തി’, അവക്തവ്യ; ഔര (൭) സ്വരൂപകീ, പരരൂപകീ തഥാ സ്വരൂപ -പരരൂപകീ യുഗപത് അപേക്ഷാസേ ‘സ്യാത് അസ്തി -നാസ്തി -അവക്തവ്യ’ ഹൈ . ൧. ‘സ്യാത്’ = കഥംചിത്; കിസീപ്രകാര; കിസീ അപേക്ഷാസേ . (പ്രത്യേക ദ്രവ്യ സ്വചതുഷ്ടയകീ അപേക്ഷാസേ — സ്വദ്രവ്യ,

ഗുണ -പര്യായോംകാ ആധാരഭൂത ശുദ്ധാത്മദ്രവ്യ വഹ ദ്രവ്യ ഹൈ; ലോകാകാശപ്രമാണ ശുദ്ധ അസംഖ്യപ്രദേശ വഹ ക്ഷേത്ര ഹൈ, ശുദ്ധ പര്യായരൂപസേ പരിണത വര്തമാന സമയ വഹ കാല ഹൈ, ഔര ശുദ്ധ ചൈതന്യ വഹ ഭാവ ഹൈ .) ൨. അവക്തവ്യ = ജോ കഹാ ന ജാ സകേ . (ഏക ഹീ സാഥ സ്വരൂപ തഥാ പരരൂപകീ അപേക്ഷാസേ ദ്രവ്യ കഥനമേം നഹീം

Page 227 of 513
PDF/HTML Page 260 of 546
single page version

സതഃ, പരരൂപേണാസതഃ, സ്വപരരൂപാഭ്യാം യുഗപദ്വക്തുമശക്യസ്യ, സ്വപരരൂപാഭ്യാം ക്രമേണ സതോസതശ്ച, സ്വരൂപസ്വപരരൂപയൌഗപദ്യാഭ്യാം സതോ വക്തുമശക്യസ്യ ച, പരരൂപസ്വപരരൂപയൌഗപദ്യാഭ്യാമസതോ വക്തുമ- ശക്യസ്യ ച, സ്വരൂപപരരൂപസ്വപരരൂപയൌഗപദ്യൈഃ സതോസതോ വക്തുമശക്യസ്യ ചാനന്തധര്മണോ ദ്രവ്യസ്യൈ- കൈകം ധര്മമാശ്രിത്യ വിവക്ഷിതാവിവക്ഷിതവിധിപ്രതിഷേധാഭ്യാമവതരന്തീ സപ്തഭംഗികൈവകാരവിശ്രാന്തമ- കോര്ഥഃ . കഥംചിദ്വിവക്ഷിതപ്രകാരേണ പരദ്രവ്യാദിചതുഷ്ടയേന ൨ . ഹവദി ഭവതി . കഥംഭൂതമ് . അവത്തവ്വമിദി സ്യാദവക്തവ്യമേവ . സ്യാദിതി കോര്ഥഃ . കഥംചിദ്വിവക്ഷിതപ്രകാരേണ യുഗപത്സ്വപരദ്രവ്യാദിചതുഷ്ടയേന ൩ . സ്യാദസ്തി, സ്യാന്നാസ്തി, സ്യാദവക്തവ്യം, സ്യാദസ്തിനാസ്തി, സ്യാദസ്ത്യേവാവക്തവ്യം, സ്യാന്നാസ്ത്യേവാവക്തവ്യം, സ്യാദസ്തിനാസ്ത്യേവാവക്തവ്യമ് . പുണോ പുനഃ ഇത്ഥംഭൂതമ് കിം ഭവതി . ദവ്വം പരമാത്മദ്രവ്യം കര്തൃ . പുനരപി കഥംഭൂതം ഭവതി . തദുഭയം സ്യാദസ്തിനാസ്ത്യേവ . സ്യാദിതി കോര്ഥഃ . കഥംചിദ്വിവക്ഷിതപ്രകാരേണ ക്രമേണ സ്വപര- ദ്രവ്യാദിചതുഷ്ടയേന ൪ . കഥംഭൂതം സദിത്ഥമിത്ഥം ഭവതി . ആദിട്ഠം ആദിഷ്ടം വിവക്ഷിതം സത് . കേന കൃത്വാ . പജ്ജാഏണ ദു പര്യായേണ തു പ്രശ്നോത്തരരൂപനയവിഭാഗേന തു . കഥംഭൂതേന . കേണ വി കേനാപി വിവക്ഷിതേന നൈഗമാദിനയരൂപേണ . അണ്ണം വാ അന്യദ്വാ സംയോഗഭങ്ഗത്രയരൂപേണ . തത്കഥ്യതേ — സ്യാദസ്ത്യേവാവക്തവ്യം . സ്യാദിതി കോര്ഥഃ . കഥംചിത് വിവക്ഷിതപ്രകാരേണ സ്വദ്രവ്യാദിചതുഷ്ടയേന യുഗപത്സ്വപരദ്രവ്യാദിചതുഷ്ടയേന ച ൫ . സ്യാന്നാസ്ത്യേവാവക്ത വ്യം . സ്യാദിതി കോര്ഥഃ . ക ഥംചിത് വിവക്ഷിതപ്രകാരേണ പരദ്രവ്യാദിചതുഷ്ടയേന യുഗപത്സ്വപരദ്രവ്യാദിചതുഷ്ടയേന ച ൬ . സ്യാദസ്തിനാസ്ത്യേവാവക്തവ്യം . സ്യാദിതി കോര്ഥഃ . കഥംചിത് വിവക്ഷിതപ്രകാരേണ ക്രമേണ സ്വപരദ്രവ്യാദിചതുഷ്ടയേന യുഗപത്സ്വപരദ്രവ്യാദിചതുഷ്ടയേന ച ൭ . പൂര്വം പഞ്ചാസ്തികായേ സ്യാദസ്തീത്യാദിപ്രമാണവാക്യേന പ്രമാണസപ്തഭങ്ഗീ വ്യാഖ്യാതാ, അത്ര തു സ്യാദസ്ത്യേവ, യദേവകാരഗ്രഹണം തന്നയസപ്തഭങ്ഗീജ്ഞാപനാര്ഥമിതി ഭാവാര്ഥഃ . യഥേദം നയസപ്തഭങ്ഗീവ്യാഖ്യാനം ശുദ്ധാത്മദ്രവ്യേ ദര്ശിതം തഥാ യഥാസംഭവം

ദ്രവ്യകാ കഥന കരനേമേം, (൧) ജോ സ്വരൂപസേ ‘സത്’ ഹൈ; (൨) ജോ പരരൂപസേ ‘അസത്’ ഹൈ; (൩) ജിസകാ സ്വരൂപ ഔര പരരൂപസേ യുഗപത് ‘കഥന അശക്യ’ ഹൈ; (൪) ജോ സ്വരൂപസേ ഔര പരരൂപസേ ക്രമശഃ ‘സത് ഔര അസത്’ ഹൈ; (൫) ജോ സ്വരൂപസേ, ഔര സ്വരൂപ -പരരൂപസേ യുഗപത് ‘സത് ഔര അവക്തവ്യ’ ഹൈ; (൬) ജോ പരരൂപസേ, ഔര സ്വരൂപ -പരരൂപസേ യുഗപത് ‘അസത് ഔര അവക്തവ്യ’ ഹൈ; തഥാ (൭) ജോ സ്വരൂപസേ പര -രൂപ ഔര സ്വരൂപ -പരരൂപസേ യുഗപത് ‘സത്’, ‘അസത്’ ഔര ‘അവക്തവ്യ’ ഹൈ — ഐസേ അനന്ത ധര്മോംവാലേ ദ്രവ്യകേ ഏക ഏക ധര്മകാ ആശ്രയ ലേകര ൧വിവക്ഷിത -അവിവക്ഷിതതാകേ വിധി -നിഷേധകേ ദ്വാരാ പ്രഗട ഹോനേവാലീ ൧. വിവക്ഷിത (കഥനീയ) ധര്മകോ മുഖ്യ കരകേ ഉസകാ പ്രതിപാദന കരനേസേ ഔര അവിവക്ഷിത (ന കഹനേ യോഗ്യ)