Page 248 of 513
PDF/HTML Page 281 of 546
single page version

പുനരന്യഃ . തഥാ ഹി — യദാ നാമാനാദിപ്രസിദ്ധപൌദ്ഗലികകര്മബന്ധനോപാധിസംനിധിപ്രധാവിതോപരാഗ- രംജിതാത്മവൃത്തിര്ജപാപുഷ്പസംനിധിപ്രധാവിതോപരാഗരംജിതാത്മവൃത്തിഃ സ്ഫ ടികമണിരിവ പരാരോപിത- വികാരോഹമാസം സംസാരീ, തദാപി ന നാമ മമ കോപ്യാസീത് . തദാപ്യഹമേക ഏവോപരക്തചിത്സ്വഭാവേന സ്വതന്ത്രഃ കര്താസമ് . അഹമേക ഏവോപരക്തചിത്സ്വഭാവേന സാധകതമഃ കരണമാസമ് . അഹമേക ഏവോപരക്തചിത്പരിണമനസ്വഭാവേനാത്മനാ പ്രാപ്യഃ കര്മാസമ് . അഹമേക ഏവ ചോപരക്തചിത്പരിണമന- സ്വഭാവസ്യ നിഷ്പാദ്യം സൌഖ്യവിപര്യസ്തലക്ഷണം ദുഃഖാഖ്യം കര്മഫലമാസമ് . ഇദാനീം പുനരനാദി- രാഗാദിവികല്പരഹിതസ്വസംവേദനജ്ഞാനപരിണതിബലേന . കമ്മം ശുദ്ധബുദ്ധൈകസ്വഭാവേന പരമാത്മനാ പ്രാപ്യം വ്യാപ്യമഹമേക ഏവ കര്മകാരകമസ്മി . ഫലം ച ശുദ്ധജ്ഞാനദര്ശനസ്വഭാവപരമാത്മനഃ സാധ്യം നിഷ്പാദ്യം നിജ- ശുദ്ധാത്മരുചിപരിച്ഛിത്തിനിശ്ചലാനുഭൂതിരൂപാഭേദരത്നത്രയാത്മകപരമസമാധിസമുത്പന്നസുഖാമൃതരസാസ്വാദപരിണതി- രൂപമഹമേക ഏവ ഫലം ചാസ്മി . ണിച്ഛിദോ ഏവമുക്തപ്രകാരേണ നിശ്ചിതമതിഃ സന് സമണോ സുഖദുഃഖ- ജീവിതമരണശത്രുമിത്രാദിസമതാഭാവനാപരിണതഃ ശ്രമണഃ പരമമുനിഃ പരിണമദി ണേവ അണ്ണം ജദി പരിണമതി

‘‘ജബ അനാദിസിദ്ധ പൌദ്ഗലിക കര്മകീ ബന്ധനരൂപ ഉപാധികീ നികടതാസേ ഉത്പന്ന ഹുഏ ൧ഉപരാഗകേ ദ്വാരാ ജിസകീ സ്വപരിണതി രംജിത (വികൃത, മലിന) ഥീ ഐസാ മൈം — ജപാകുസുമകീ നികടതാസേ ഉത്പന്ന ഹുയേ ഉപരാഗസേ (ലാലിമാസേ) ജിസകീ സ്വപരിണതി രംജിത (-ര ഗീ ഹുഈ) ഹോ ഐസേ സ്ഫ ടിക മണികീ ഭാ തി — പരകേ ദ്വാരാ ൨ആരോപിത വികാരവാലാ ഹോനേസേ, സംസാരീ ഥാ, തബ ഭീ (അജ്ഞാനദശാമേം ഭീ) വാസ്തവമേം മേരാ കോഈ ഭീ (സംബംധീ) നഹീം ഥാ . തബ ഭീ മൈം അകേലാ ഹീ ൩കര്താ ഥാ, ക്യോംകി മൈം അകേലാ ഹീ ഉപരക്ത ചൈതന്യരൂപ സ്വഭാവസേ സ്വതംത്ര ഥാ (അര്ഥാത് സ്വാധീനതയാ കര്താ ഥാ); മൈം അകേലാ ഹീ കരണ ഥാ, ക്യോംകി മൈം അകേലാ ഹീ ഉപരക്ത ചൈതന്യരൂപ സ്വഭാവകേ ദ്വാരാ സാധകതമ (-ഉത്കൃഷ്ടസാധന) ഥാ; മൈം അകേലാ ഹീ കര്മ ഥാ, ക്യോംകി മൈം അകേലാ ഹീ ഉപരക്ത ചൈതന്യരൂപ പരിണമിത ഹോനേകേ സ്വഭാവകേ കാരണ ആത്മാസേ പ്രാപ്യ (-പ്രാപ്ത ഹോനേ യോഗ്യ) ഥാ; ഔര മൈം അകേലാ ഹീ സുഖസേ വിപരീത ലക്ഷണവാലാ, ‘ദുഃഖ’ നാമക കര്മഫല ഥാ — ജോ കി (ഫല) ഉപരക്ത ചൈതന്യരൂപ (ഫല) പരിണമിത ഹോനേകേ സ്വഭാവസേ ഉത്പന്ന കിയാ ജാതാ ഥാ .

ഔര അബ, അനാദിസിദ്ധ പൌദ്ഗലിക കര്മ കീ ബംധനരൂപ ഉപാധികീ നികടതാകേ നാശസേ ജിസകീ സുവിശുദ്ധ സഹജ (-സ്വാഭാവിക) സ്വപരിണതി പ്രഗട ഹുഈ ഹൈ ഐസാ മൈം – ജപാകുസുമകീ ൧. ഉപരാഗ = കിസീ പദാര്ഥമേം, അന്യ ഉപാധികീ സമീപതാകേ നിമിത്തസേ ഹോനേവാലാ ഉപാധികേ അനുരൂപ വികാരീ ഭാവ;

ഔപാധികഭാവ; വികാര; മലിനതാ . ൨. ആരോപിത = (നവീന അര്ഥാത് ഔപാധികരൂപസേ) കിയേ ഗയേ . [വികാര സ്വഭാവഭൂത നഹീം ഥേ, കിന്തു ഉപാധികേ

നിമിത്തസേ ഔപാധികരൂപസേ (നവീന) ഹുഏ ഥേ . ] ൩. കര്താ, കരണ ഔര കര്മകേ അര്ഥോംകേ ലിയേ ൧൬ വീം ഗാഥാകാ ഭാവാര്ഥ ദേഖനാ ചാഹിയേ .

Page 249 of 513
PDF/HTML Page 282 of 546
single page version

പ്രസിദ്ധപൌദ്ഗലികകര്മബന്ധനോപാധിസന്നിധിധ്വംസവിസ്ഫു രിതസുവിശുദ്ധസഹജാത്മവൃത്തിര്ജപാപുഷ്പസംനിധിധ്വംസ- വിസ്ഫു രിതസുവിശുദ്ധസഹജാത്മവൃത്തിഃ സ്ഫ ടികമണിരിവ വിശ്രാന്തപരാരോപിതവികാരോഹമേകാന്തേനാസ്മി മുമുക്ഷുഃ . ഇദാനീമപി ന നാമ മമ കോപ്യസ്തി . ഇദാനീമപ്യഹമേക ഏവ സുവിശുദ്ധചിത്സ്വഭാവേന സ്വതന്ത്രഃ കര്താസ്മി; അഹമേക ഏവ ച സുവിശുദ്ധചിത്സ്വഭാവേന സാധകതമഃ കരണമസ്മി; അഹമേക ഏവ ച സുവിശുദ്ധചിത്പരിണമനസ്വഭാവേനാത്മനാ പ്രാപ്യഃ കര്മാസ്മി; അഹമേക ഏവ ച സുവിശുദ്ധ- ചിത്പരിണമനസ്വഭാവസ്യ നിഷ്പാദ്യമനാകുലത്വലക്ഷണം സൌഖ്യാഖ്യം കര്മഫലമസ്മി . ഏവമസ്യ ബന്ധപദ്ധതൌ മോക്ഷപദ്ധതൌ ചാത്മാനമേകമേവ ഭാവയതഃ പരമാണോരിവൈകത്വഭാവനോന്മുഖസ്യ നൈവാന്യം രാഗാദിപരിണാമം യദി ചേത്, അപ്പാണം ലഹദി സുദ്ധം തദാത്മാനം ഭാവകര്മദ്രവ്യകര്മനോകര്മരഹിതത്വേന ശുദ്ധം ശുദ്ധബുദ്ധൈകസ്വഭാവം ലഭതേ പ്രാപ്നോതി ഇത്യഭിപ്രായോ ഭഗവതാം ശ്രീകുന്ദകുന്ദാചാര്യദേവാനാമ് ..൧൨൬.. ഏവമേക- നികടതാകേ നാശസേ ജിസകീ സുവിശുദ്ധ സഹജ സ്വപരിണതി പ്രഗട ഹുഈ ഹോ ഐസേ സ്ഫ ടികമണികീ ഭാ തി — ജിസകാ പരകേ ദ്വാരാ ആരോപിത വികാര രുക ഗയാ ഹൈ ഐസാ ഹോനേസേ ഏകാന്തതഃ മുമുക്ഷു (കേവല മോക്ഷാര്ഥീ) ഹൂ ; അഭീ ഭീ (-മുമുക്ഷുദശാമേം അര്ഥാത് ജ്ഞാനദശാമേം ഭീ) വാസ്തവമേം മേരാ കോഈ ഭീ നഹീം ഹൈ . അഭീ ഭീ മൈം അകേലാ ഹീ കര്താ ഹൂ ; ക്യോംകി മൈം അകേലാ ഹീ സുവിശുദ്ധ ചൈതന്യസ്വരൂപ സ്വഭാവസേ സ്വതന്ത്ര ഹൂ , (അര്ഥാത് സ്വാധീനതയാ കര്താ ഹൂ ); മൈം അകേലാ ഹീ കരണ ഹൂ , ക്യോംകി മൈം അകേലാ ഹീ സുവിശുദ്ധ ചൈതന്യരൂപ സ്വഭാവസേ സാധകതമ ഹൂ ; മൈം അകേലാ ഹീ കര്മ ഹൂ , ക്യോംകി മൈം അകേലാ ഹീ സുവിശുദ്ധ ചൈതന്യരൂപ പരിണമിത ഹോനേകേ സ്വഭാവകേ കാരണ ആത്മാസേ പ്രാപ്യ ഹൂ ഔര മൈം അകേലാ ഹീ അനാകുലതാ ലക്ഷണവാലാ, ‘സുഖ’ നാമക കര്മഫല ഹൂ — ജോ കി (ഫല) ൧സുവിശുദ്ധ ചൈതന്യരൂപ പരിണമിത ഹോനേകേ സ്വഭാവസേ ഉത്പന്ന കിയാ ജാതാ ഹൈ .’’

— ഇസപ്രകാര ബംധമാര്ഗമേം തഥാ മോക്ഷമാര്ഗമേം ആത്മാ അകേലാ ഹീ ഹൈ ഇസപ്രകാര ൨ഭാനേവാലാ യഹ പുരുഷ പരമാണുകീ ഭാ തി ഏകത്വഭാവനാമേം ഉന്മുഖ ഹോനേസേ, (അര്ഥാത് ഏകത്വകേ ഭാനേമേം തത്പര ഹോനേസേ), ഉസേ പരദ്രവ്യരൂപ പരിണതി കിംചിത് നഹീം ഹോതീ; ഔര പരമാണുകീ ഭാ തി (ജൈസേ ൧. സുവിശുദ്ധചൈതന്യപരിണമനസ്വഭാവ ആത്മാകാ കര്മ ഹൈ, ഔര വഹ കര്മ അനാകുലതാസ്വരൂപ സുഖകോ ഉത്പന്ന കരതാ

൨. ഭാനാ = അനുഭവ കരനാ; സമഝനാ; ചിന്തവന കരനാ [‘കിസീ ജീവകാ — അജ്ഞാനീ യാ ജ്ഞാനീകാ — പരകേ

പ്ര ൩൨

Page 250 of 513
PDF/HTML Page 283 of 546
single page version

പരദ്രവ്യപരിണതിര്ന ജാതു ജായതേ . പരമാണുരിവ ഭാവിതൈകത്വശ്ച പരേണ നോ സംപൃച്യതേ . തതഃ പരദ്രവ്യാസംപൃക്തത്വാത്സുവിശുദ്ധോ ഭവതി . കര്തൃകരണക ര്മകര്മഫലാനി ചാത്മത്വേന ഭാവയന് പര്യായൈര്ന സംകീര്യതേ; തതഃ പര്യായാസംകീര്ണത്വാച്ച സുവിശുദ്ധോ ഭവതീതി ..൧൨൬..

സൂത്രേണ പഞ്ചമസ്ഥലം ഗതമ് . ഇതി സാമാന്യജ്ഞേയാധികാരമധ്യേ സ്ഥലപഞ്ചകേന ഭേദഭാവനാ ഗതാ . ഇത്യുക്ത- പ്രകാരേണ ‘തമ്ഹാ തസ്സ ണമാഇം’ ഇത്യാദിപഞ്ചത്രിംശത്സൂത്രൈഃ സാമാന്യജ്ഞേയാധികാരവ്യാഖ്യാനം സമാപ്തമ് . ഇത ഊര്ധ്വമേകോനവിംശതിഗാഥാഭിര്ജീവാജീവദ്രവ്യാദിവിവരണരൂപേണ വിശേഷജ്ഞേയവ്യാഖ്യാനം കരോതി . തത്രാഷ്ടസ്ഥലാനി ഭവന്തി . തേഷ്വാദൌ ജീവാജീവത്വകഥനേന പ്രഥമഗാഥാ, ലോകാലോകത്വകഥനേന ദ്വിതീയാ, സക്രിയനിഃക്രിയത്വ- ഏകത്വഭാവസേ പരിണമിത പരമാണു പരകേ സാഥ സംഗകോ പ്രാപ്ത നഹീം ഹോതാ; ഉസീ പ്രകാര–) ഏകത്വകോ ഭാനേവാലാ പുരുഷ പരകേ സാഥ ൧സംപൃക്ത നഹീം ഹോതാ, ഇസലിയേ പരദ്രവ്യകേ സാഥ അസംബദ്ധതാകേ കാരണ വഹ സുവിശുദ്ധ ഹോതാ ഹൈ . ഔര കര്താ, കരണ, കര്മ തഥാ കര്മഫലകോ ൨ആത്മാരൂപസേ ഭാതാ ഹുആ വഹ പുരുഷ പര്യായോംസേ സംകീര്ണ (-ഖംഡിത) നഹീം ഹോതാ; ഔര ഇസലിയേ പര്യായോംകേ ദ്വാരാ സംകീര്ണ ന ഹോനേസേ സുവിശുദ്ധ ഹോതാ ഹൈ ..൧൨൬..

അര്ഥ : — ജിസനേ അന്യ ദ്രവ്യസേ ഭിന്നതാകേ ദ്വാരാ ആത്മാകോ ഏക ഓര ഹടാ ലിയാ ഹൈ (അര്ഥാത് പരദ്രവ്യോംസേ അലഗ ദിഖായാ ഹൈ ) തഥാ ജിസനേ സമസ്ത വിശേഷോംകേ സമൂഹകോ സാമാന്യമേം ലീന കിയാ ഹൈ (അര്ഥാത് സമസ്ത പര്യായോംകോ ദ്രവ്യകേ ഭീതര ഡൂബാ ഹുആ ദിഖായാ ഹൈ ) — ഐസാ ജോ യഹ, ഉദ്ധത മോഹകീ ലക്ഷ്മീകോ (-ഋദ്ധികോ, ശോഭാകോ) ലൂ ട ലേനേവാലാ ശുദ്ധനയ ഹൈ, ഉസനേ ഉത്കട വിവേകകേ ദ്വാരാ തത്ത്വകോ (ആത്മസ്വരൂപകോ) ൩വിവിക്ത കിയാ ഹൈ .

[അബ ശുദ്ധനയകേ ദ്വാരാ ശുദ്ധ ആത്മസ്വരൂപകോ പ്രാപ്ത കരനേവാലേ ആത്മാകീ മഹിമാ ശ്ലോക ദ്വാരാ കഹകര, ദ്രവ്യസാമാന്യകേ വര്ണനകീ പൂര്ണാഹുതി കീ ജാതീ ഹൈ : — ] ൧. സംപൃക്ത = സംപര്കവാലാ; സംബംധവാലാ; സംഗവാലാ . ൨. സമ്യഗ്ദൃഷ്ടി ജീവ ഭേദോംകോ ന ഭാകര അഭേദ ആത്മാകോ ഹീ ഭാതാ — അനുഭവ കരതാ ഹൈ . ൩. വിവിക്ത = ശുദ്ധ; അകേലാ; അലഗ .

Page 251 of 513
PDF/HTML Page 284 of 546
single page version

ഇതി പ്രവചനസാരവൃത്തൌ തത്ത്വദീപികായാം ശ്രീമദമൃതചംദ്രസൂരിവിരചിതായാം ജ്ഞേയതത്ത്വപ്രജ്ഞാപനേ ദ്രവ്യസാമാന്യപ്രജ്ഞാപനം സമാപ്തമ് .. വ്യാഖ്യാനേന തൃതീയാ ചേതി . ‘ദവ്വം ജീവമജീവം’ ഇത്യാദിഗാഥാത്രയേണ പ്രഥമസ്ഥലമ് . തദനന്തരം ജ്ഞാനാദി- വിശേഷഗുണാനാം സ്വരൂപകഥനേന ‘ലിംഗേഹിം ജേഹിം’ ഇത്യാദിഗാഥാദ്വയേന ദ്വിതീയസ്ഥലമ് . അഥാനന്തരം സ്വകീയ- സ്വകീയവിശേഷഗുണോപലക്ഷിതദ്രവ്യാണാം നിര്ണയാര്ഥം ‘വണ്ണരസ’ ഇത്യാദിഗാഥാത്രയേണ തൃതീയസ്ഥലമ് . അഥ പഞ്ചാസ്തികായകഥനമുഖ്യത്വേന ‘ജീവാ പോഗ്ഗലകായാ’ ഇത്യാദിഗാഥാദ്വയേന ചതുര്ഥസ്ഥലമ് . അതഃ പരം ദ്രവ്യാണാം ലോകാകാശമാധാര ഇതി കഥനേന പ്രഥമാ, യദേവാകാശദ്രവ്യസ്യ പ്രദേശലക്ഷണം തദേവ ശേഷാണാമിതി കഥനരൂപേണ ദ്വിതീയാ ചേതി ‘ലോഗാലോഗേസു’ ഇത്യാദിസൂത്രദ്വയേന പഞ്ചമസ്ഥലമ് . തദനന്തരം കാലദ്രവ്യസ്യാപ്രദേശത്വസ്ഥാപനരൂപേണ പ്രഥമാ, സമയരൂപഃ പര്യായകാലഃ കാലാണുരൂപോ ദ്രവ്യകാല ഇതി കഥനരൂപേണ ദ്വിതീയാ ചേതി ‘സമഓ ദു അപ്പദേസോ’ ഇത്യാദിഗാഥാദ്വയേന ഷഷ്ഠസ്ഥലമ് . അഥ പ്രദേശലക്ഷണകഥനേന പ്രഥമാ, തിര്യക്പ്രചയോര്ധ്വപ്രചയസ്വരൂപ-

അര്ഥ : — ഇസപ്രകാര പരപരിണതികേ ഉച്ഛേദസേ (അര്ഥാത് പരദ്രവ്യരൂപ പരിണമനകേ നാശസേ) തഥാ കര്താ, കര്മ ഇത്യാദി ഭേദോംകീ ഭ്രാംതികേ ഭീ നാശസേ അന്തമേം ജിസനേ ശുദ്ധ ആത്മതത്ത്വകോ ഉപലബ്ധ കിയാ ഹൈ — ഐസാ യഹ ആത്മാ, ചൈതന്യമാത്രരൂപ വിശദ (നിര്മല) തേജമേം ലീന ഹോതാ ഹുആ, അപനീ സഹജ (സ്വാഭാവിക) മഹിമാകേ പ്രകാശമാനരൂപസേ സര്വദാ മുക്ത ഹീ രഹേഗാ .

[അബ, ശ്ലോക ദ്വാരാ നവീന വിഷയകോ — ദ്രവ്യവിശേഷകേ വര്ണനകോ — സൂചിത കിയാ ജാതാ ഹൈ : — ]

അര്ഥ : — ഇസപ്രകാര ദ്രവ്യസാമാന്യകേ ജ്ഞാനസേ മനകോ ഗംഭീര കരകേ, അബ ദ്രവ്യവിശേഷകേ ൧പരിജ്ഞാനകാ പ്രാരംഭ കിയാ ജാതാ ഹൈ .

ഇസപ്രകാര (ശ്രീമദ്ഭഗവത്കുന്ദകുന്ദാചാര്യദേവപ്രണീത) ശ്രീ പ്രവചനസാര ശാസ്ത്രകീ ശ്രീമദ് അമൃതചംദ്രാചാര്യദേവ വിരചിത തത്ത്വദീപികാ നാമകീ ടീകാമേം ജ്ഞേയതത്ത്വ – പ്രജ്ഞാപനമേം ദ്രവ്യസാമാന്യപ്രജ്ഞാപന സമാപ്ത ഹുആ . ൧. പരിജ്ഞാന = വിസ്താരപൂര്വക ജ്ഞാന .

Page 252 of 513
PDF/HTML Page 285 of 546
single page version

ഇഹ ഹി ദ്രവ്യമേകത്വനിബന്ധനഭൂതം ദ്രവ്യത്വസാമാന്യമനുജ്ഝദേവ തദധിരൂഢവിശേഷലക്ഷണ- സദ്ഭാവാദന്യോന്യവ്യവച്ഛേദേന ജീവാജീവത്വവിശേഷമുപഢൌകതേ . തത്ര ജീവസ്യാത്മദ്രവ്യമേവൈകാ വ്യക്തിഃ . അജീവസ്യ പുനഃ പുദ്ഗലദ്രവ്യം ധര്മദ്രവ്യമധര്മദ്രവ്യം കാലദ്രവ്യമാകാശദ്രവ്യം ചേതി പംച വ്യക്തയഃ . കഥനേന ദ്വിതീയാ ചേതി ‘ആഗാസമണുണിവിട്ഠം’ ഇത്യാദിസൂത്രദ്വയേന സപ്തമസ്ഥലമ് . തദനന്തരം കാലാണുരൂപദ്രവ്യകാല- സ്ഥാപനരൂപേണ ‘ഉപ്പാദോ പദ്ധംസോ’ ഇത്യാദിഗാഥാത്രയേണാഷ്ടമസ്ഥലമിതി വിശേഷജ്ഞേയാധികാരേ സമുദായപാതനികാ . തദ്യഥാ — അഥ ജീവാജീവലക്ഷണമാവേദയതി — ദവ്വം ജീവമജീവം ദ്രവ്യം ജീവാജീവലക്ഷണം ഭവതി . ജീവോ പുണ ചേദണോ ജീവഃ പുനശ്ചേതനഃ സ്വതഃസിദ്ധയാ ബഹിരങ്ഗകാരണനിരപേക്ഷയാ ബഹിരന്തശ്ച പ്രകാശമാനയാ നിത്യരൂപയാ നിശ്ചയേന പരമശുദ്ധചേതനയാ, വ്യവഹാരേണ പുനരശുദ്ധചേതനയാ ച യുക്തത്വാച്ചേതനോ ഭവതി . പുനരപി കിംവിശിഷ്ടഃ .

അബ, ദ്രവ്യവിശേഷകാ പ്രജ്ഞാപന കരതേ ഹൈം (അര്ഥാത് ദ്രവ്യവിശേഷോംകോ – ദ്രവ്യകോ ഭേദോംകോ – ബതലാതേ ഹൈം ) . ഉസമേം (പ്രഥമ), ദ്രവ്യകേ ജീവ -അജീവപനേരൂപ വിശേഷകോ നിശ്ചിത കരതേ ഹൈം, (അര്ഥാത് ദ്രവ്യകേ ജീവ ഔര അജീവ – ഐസേ ദോ ഭേദ ബതലാതേ ഹൈം ) : —

അന്വയാര്ഥ : — [ദ്രവ്യം ] ദ്രവ്യ [ജീവഃ അജീവഃ ] ജീവ ഔര അജീവ ഹൈ . [പുനഃ ] ഉസമേം [ചേതനോപയോഗമയഃ ] ചേതനാമയ തഥാ ഉപയോഗമയ സോ [ജീവഃ ] ജീവ ഹൈ, [ച ] ഔര [പുദ്ഗലദ്രവ്യപ്രമുഖഃ അചേതനഃ ] പുദ്ഗലദ്രവ്യാദിക അചേതന ദ്രവ്യ വേ [അജീവഃ ഭവതി ] അജീവ ഹൈം ..൧൨൭..

ടീകാ : — യഹാ (ഇസ വിശ്വമേം) ദ്രവ്യ, ഏകത്വകേ കാരണഭൂത ദ്രവ്യത്വസാമാന്യകോ ഛോഡേ ബിനാ ഹീ, ഉസമേം രഹേ ഹുഏ വിശേഷലക്ഷണോംകേ സദ്ഭാവകേ കാരണ ഏക -ദൂസരേസേ പൃഥക് കിയേ ജാനേപര ജീവത്വരൂപ ഔര അജീവത്വരൂപ വിശേഷകോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ . ഉസമേം, ജീവകാ ആത്മദ്രവ്യ ഹീ ഏക ഭേദ ഹൈ; ഔര അജീവകേ പുദ്ഗല ദ്രവ്യ, ധര്മദ്രവ്യ, അധര്മദ്രവ്യ, കാലദ്രവ്യ തഥാ ആകാശദ്രവ്യ — യഹ പാ ച ഭേദ ഹൈം . ജീവകാ വിശേഷലക്ഷണ ചേതനാ -ഉപയോഗമയത്വ (ചേതനാമയപനാ ഔര ഉപയോഗമയപനാ) ഹൈ;

ഛേ ദ്രവ്യ ജീവ, അജീവ; ചിത -ഉപയോഗമയ തേ ജീവ ഛേ; പുദ്ഗലപ്രമുഖ ജേ ഛേ അചേതന ദ്രവ്യ, തേഹ അജീവ ഛേ. ൧൨൭.

Page 253 of 513
PDF/HTML Page 286 of 546
single page version

വിശേഷലക്ഷണം ജീവസ്യ ചേതനോപയോഗമയത്വം; അജീവസ്യ പുനരചേതനത്വമ് . തത്ര യത്ര സ്വധര്മവ്യാപക- ത്വാത്സ്വരൂപത്വേന ദ്യോതമാനയാനപായിന്യാ ഭഗവത്യാ സംവിത്തിരൂപയാ ചേതനയാ, തത്പരിണാമലക്ഷണേന ദ്രവ്യവൃത്തിരൂപേണോപയോഗേന ച നിര്വൃത്തത്വമവതീര്ണം പ്രതിഭാതി സ ജീവഃ . യത്ര പുനരുപയോഗസഹചരിതായാ യഥോദിതലക്ഷണായാശ്ചേതനായാ അഭാവാദ് ബഹിരന്തശ്ചാചേതനത്വമവതീര്ണം പ്രതിഭാതി സോജീവഃ ..൧൨൭..

ഉവഓഗമഓ ഉപയോഗമയഃ അഖണ്ഡൈകപ്രതിഭാസമയേന സര്വവിശുദ്ധേന കേവലജ്ഞാനദര്ശനലക്ഷണേനാര്ഥഗ്രഹണവ്യാപാര- രൂപേണ നിശ്ചയനയേനേത്ഥംഭൂതശുദ്ധോപയോഗേന, വ്യവഹാരേണ പുനര്മതിജ്ഞാനാദ്യശുദ്ധോപയോഗേന ച നിര്വൃത്തത്വാന്നിഷ്പന്ന- ത്വാദുപയോഗമയഃ . പോഗ്ഗലദവ്വപ്പമുഹം അചേദണം ഹവദി അജ്ജീവം പുദ്ഗലദ്രവ്യപ്രമുഖമചേതനം ഭവത്യജീവദ്രവ്യം; പുദ്ഗലധര്മാധര്മാകാശകാലസംജ്ഞം ദ്രവ്യപഞ്ചകം പൂര്വോക്തലക്ഷണചേതനായാ ഉപയോഗസ്യ ചാഭാവാദജീവമചേതനം ഔര അജീവകാ, (വിശേഷ ലക്ഷണ) അചേതനപനാ ഹൈ . വഹാ (ജീവകേ) സ്വധര്മോംമേം വ്യാപനേവാലീ ഹോനേസേ (ജീവകേ) സ്വസ്വരൂപസേ പ്രകാശിത ഹോതീ ഹുഈ, അവിനാശിനീ, ഭഗവതീ, സംവേദനരൂപ ചേതനാകേ ദ്വാരാ തഥാ ചേതനാപരിണാമലക്ഷണ, ൧ദ്രവ്യപരിണതിരൂപ ഉപയോഗകേ ദ്വാരാ ജിസമേം നിഷ്പന്നപനാ (-രചനാരൂപപനാ) അവതരിത പ്രതിഭാസിത ഹോതാ ഹൈ, വഹ ജീവ ഹൈ ഔര ജിസമേം ഉപയോഗകേ സാഥ രഹനേവാലീ, ൨യഥോക്ത ലക്ഷണവാലീ ചേതനാകാ അഭാവ ഹോനേസേ ബാഹര തഥാ ഭീതര അചേതനപനാ അവതരിത പ്രതിഭാസിത ഹോതാ ഹൈ, വഹ അജീവ ഹൈ .

ഭാവാര്ഥ : — ദ്രവ്യത്വരൂപ സാമാന്യകീ അപേക്ഷാസേ ദ്രവ്യോംമേം ഏകത്വ ഹൈ തഥാപി വിശേഷ ലക്ഷണോംകീ അപേക്ഷാസേ ഉനകേ ജീവ ഔര അജീവ ഐസേ ദോ ഭേദ ഹൈം . ജോ (ദ്രവ്യ) ഭഗവതീ ചേതനാകേ ദ്വാരാ ഔര ചേതനാകേ പരിണാമസ്വരൂപ ഉപയോഗ ദ്വാരാ രചിത ഹൈ വഹ ജീവ ഹൈ, ഔര ജോ (ദ്രവ്യ) ചേതനാരഹിത ഹോനേസേ അചേതന ഹൈ വഹ അജീവ ഹൈ . ജീവകാ ഏക ഹീ ഭേദ ഹൈ; അജീവകേ പാംച ഭേദ ഹൈം, ഇന സബകാ വിസ്തൃത വിവേചന ആഗേ കിയാ ജായഗാ ..൧൨൭..

അബ (ദ്രവ്യകേ) ലോകാലോകസ്വരൂപ വിശേഷ (-ഭേദ) നിശ്ചിത കരതേ ഹൈം : — ൧. ചേതനാകാ പരിണാമസ്വരൂപ ഉപയോഗ ജീവദ്രവ്യകീ പരിണതി ഹൈ . ൨. യഥോക്ത ലക്ഷണവാലീ = ഊ പര കഹേ അനുസാര ലക്ഷണവാലീ (ചേതനാകാ ലക്ഷണ ഊ പര ഹീ കഹനേമേം ആയാ ഹൈ .)

ആകാശമാം ജേ ഭാഗ ധര്മ -അധര്മ -കാള സഹിത ഛേ, ജീവ -പുദ്ഗലോഥീ യുക്ത ഛേ, തേ സര്വകാളേ ലോക ഛേ. ൧൨൮.

Page 254 of 513
PDF/HTML Page 287 of 546
single page version

അസ്തി ഹി ദ്രവ്യസ്യ ലോകാലോകത്വേന വിശേഷവിശിഷ്ടത്വം സ്വലക്ഷണസദ്ഭാവാത് . സ്വലക്ഷണം ഹി ലോകസ്യ ഷഡ്ദ്രവ്യസമവായാത്മകത്വം, അലോകസ്യ പുനഃ കേവലാകാശാത്മകത്വമ് . തത്ര സര്വദ്രവ്യ- വ്യാപിനി പരമമഹത്യാകാശേ യത്ര യാവതി ജീവപുദ്ഗലൌ ഗതിസ്ഥിതിധര്മാണൌ ഗതിസ്ഥിതീ ആസ്കന്ദതഃ തദ്ഗതിസ്ഥിതിനിബന്ധനഭൂതൌ ച ധര്മാധര്മാവഭിവ്യാപ്യാവസ്ഥിതൌ, സര്വദ്രവ്യവര്തനാനിമിത്തഭൂതശ്ച കാലോ നിത്യദുര്ലലിതസ്തത്താവദാകാശം ശേഷാണ്യശേഷാണി ദ്രവ്യാണി ചേത്യമീഷാം സമവായ ആത്മത്വേന സ്വലക്ഷണം ഭവതീത്യര്ഥഃ ..൧൨൭.. അഥ ലോകാലോകരൂപേണ പദാര്ഥസ്യ ദ്വൈവിധ്യമാഖ്യാതി — പോഗ്ഗലജീവണിബദ്ധോ അണു- സ്കന്ധഭേദഭിന്നാഃ പുദ്ഗലാസ്താവത്തഥൈവാമൂര്തത്വാതീന്ദ്രിയജ്ഞാനമയത്വനിര്വികാരപരമാനന്ദൈകസുഖമയത്വാദിലക്ഷണാ ജീവാശ്ചേത്ഥംഭൂതജീവപുദ്ഗലൈര്നിബദ്ധഃ സംബദ്ധോ ഭൃതഃ പുദ്ഗലജീവനിബദ്ധഃ . ധമ്മാധമ്മത്ഥികായകാലഡ്ഢോ ധര്മാ- ധര്മാസ്തികായൌ ച കാലശ്ച ധര്മാധര്മാസ്തികായകാലാസ്തൈരാഢയോ ഭൃതോ ധര്മാധര്മാസ്തികായകാലാഢയഃ . ജോ യഃ ഏതേഷാം പഞ്ചാനാമിത്ഥംഭൂതസമുദായോ രാശിഃ സമൂഹഃ . വട്ടദി വര്തതേ . കസ്മിന് . ആഗാസേ അനന്താ- നന്താകാശദ്രവ്യസ്യ മധ്യവര്തിനി ലോകാകാശേ . സോ ലോഗോ സ പൂര്വോക്തപഞ്ചാനാം സമുദായസ്തദാധാരഭൂതം ലോകാകാശം ചേതി ഷഡ്ദ്രവ്യസമൂഹോ ലോകോ ഭവതി . ക്വ . സവ്വകാലേ ദു സര്വകാലേ തു . തദ്ബഹിര്ഭൂതമനന്താനന്താകാശമലോക ഇത്യഭിപ്രായഃ ..൧൨൮.. അഥ ദ്രവ്യാണാം സക്രിയനിഃക്രിയത്വേന ഭേദം ദര്ശയതീത്യേകാ പാതനികാ, ദ്വിതീയാ തു ജീവപുദ്ഗലയോരര്ഥവ്യഞ്ജനപര്യായൌ ദ്വൌ ശേഷദ്രവ്യാണാം തു

അന്വയാര്ഥ : — [ആകാശേ ] ആകാശമേം [യഃ ] ജോ ഭാഗ [പുദ്ഗലജീവനിബദ്ധഃ ] ജീവ ഔര പുദ്ഗലസേ സംയുക്ത [ധര്മാധര്മാസ്തികായകാലാഢയഃ വര്തതേ ] തഥാ ധര്മാസ്തികായ അധര്മാസ്തികായ ഔര കാലസേ സമൃദ്ധ ഹൈ, [സഃ ] വഹ [സര്വകാലേ തു ] സര്വകാലമേം [ലോകഃ ] ലോക ഹൈ . (ശേഷ കേവല ആകാശ വഹ അലോക ഹൈ .)

ടീകാ : — വാസ്തവമേം ദ്രവ്യ ലോകത്വ ഔര അലോകത്വകേ ഭേദസേ വിശേഷവാന ഹൈ, ക്യോംകി അപനേ -അപനേ ലക്ഷണോംകാ സദ്ഭാവ ഹൈ . ലോകകാ സ്വലക്ഷണ ഷഡ്ദ്രവ്യസമവായാത്മകപനാ (-ഛഹ ദ്രവ്യോംകാ സമുദായസ്വരൂപപനാ) ഹൈ ഔര അലോകകാ കേവല ആകാശാത്മകപനാ (-മാത്ര ആകാശസ്വരൂപപനാ) ഹൈ . വഹാ , സര്വ ദ്രവ്യോംമേം വ്യാപ്ത ഹോനേ വാലേ പരമ മഹാന ആകാശമേം, ജഹാ ജിതനേമേം ഗതിസ്ഥിതി ധര്മവാലേ ജീവ തഥാ പുദ്ഗല ഗതി -സ്ഥിതികോ പ്രാപ്ത ഹോതേ ഹൈം, (ജഹാ ജിതനേമേം) ഉന്ഹേം, ഗതി -സ്ഥിതിമേം നിമിത്തഭൂത ധര്മ തഥാ അധര്മ വ്യാപ്ത ഹോകര രഹതേ ഹൈം ഔര (ജഹാ ജിതനേമേം) സര്വ ദ്രവ്യോംകോ വര്തനാമേം നിമിത്തഭൂത കാല സദാ വര്തതാ ഹൈ, വഹ ഉതനാ ആകാശ തഥാ ശേഷ സമസ്ത

Page 255 of 513
PDF/HTML Page 288 of 546
single page version

യസ്യ സ ലോകഃ . യത്ര യാവതി പുനരാകാശേ ജീവപുദ്ഗലയോര്ഗതിസ്ഥിതീ ന സംഭവതോ, ധര്മാധര്മൌ നാവസ്ഥിതൌ, ന കാലോ ദുര്ലലിതസ്താവത്കേവലമാകാശമാത്മത്വേന സ്വലക്ഷണം യസ്യ സോലോകഃ ..൧൨൮..

അബ, ‘ക്രിയാ’ രൂപ ഔര ‘ഭാവ’ രൂപ ഐസേ ജോ ദ്രവ്യകേ ഭാവ ഹൈം ഉനകീ അപേക്ഷാസേ ദ്രവ്യകാ വിശേഷ (-ഭേദ) നിശ്ചിത കരതേ ഹൈം : —

അന്വയാര്ഥ : — [പുദ്ഗലജീവാത്മകസ്യ ലോകസ്യ ] പുദ്ഗല -ജീവാത്മക ലോകകേ [പരിണാമാത് ] പരിണമനസേ ഔര [സംഘാതാത് വാ ഭേദാത് ] സംഘാത (മിലനേ) ഔര ഭേദ (പൃഥക് ഹോനേ) സേ [ഉത്പാദസ്ഥിതിഭംഗാഃ ] ഉത്പാദ, ധ്രൌവ്യ ഔര വ്യയ [ജായന്തേ ] ഹോതേ ഹൈം ..൧൨൯.. ൧. സ്വപനേസേ = നിജരൂപസേ (ഷഡ്ദ്രവ്യസമുദായ ഹീ ലോക ഹൈ, അര്ഥാത് വഹീ ലോകകാ സ്വത്വ ഹൈ — സ്വരൂപ ഹൈ .

ഉത്പാദ, വ്യയ നേ ധ്രുവതാ ജീവപുദ്ഗലാത്മക ലോകനേ പരിണാമ ദ്വാരാ, ഭേദ വാ സംഘാത ദ്വാരാ ഥായ ഛേ. ൧൨൯

Page 256 of 513
PDF/HTML Page 289 of 546
single page version

ക്രിയാഭാവവത്ത്വേന കേവലഭാവവത്ത്വേന ച ദ്രവ്യസ്യാസ്തി വിശേഷഃ . തത്ര ഭാവവന്തൌ ക്രിയാവന്തൌ ച പുദ്ഗലജീവൌ, പരിണാമാദ്ഭേദസംഘാതാഭ്യാം ചോത്പദ്യമാനാവതിഷ്ഠമാനഭജ്യമാനത്വാത് . ശേഷദ്രവ്യാണി തു ഭാവവന്ത്യേവ, പരിണാമാദേവോത്പദ്യമാനാവതിഷ്ഠമാനഭജ്യമാനത്വാദിതി നിശ്ചയഃ . തത്ര പരിണാമ- മാത്രലക്ഷണോ ഭാവഃ, പരിസ്പന്ദനലക്ഷണാ ക്രിയാ . തത്ര സര്വാണ്യപി ദ്രവ്യാണി പരിണാമസ്വഭാവത്വാത് പരിണാമേനോപാത്താന്വയവ്യതിരേകാണ്യവതിഷ്ഠമാനോത്പദ്യമാനഭജ്യമാനാനി ഭാവവന്തി ഭവന്തി . പുദ്ഗലാസ്തു പരിസ്പന്ദസ്വഭാവത്വാത്പരിസ്പന്ദേന ഭിന്നാഃ സംഘാതേന, സംഹതാഃ പുനര്ഭേദേനോത്പദ്യമാനാവ- തിഷ്ഠമാനഭജ്യമാനാഃ ക്രിയാവന്തശ്ച ഭവന്തി . തഥാ ജീവാ അപി പരിസ്പന്ദസ്വഭാവത്വാത്പരിസ്പന്ദേന പ്രതിസമയപരിണതിരൂപാ അര്ഥപര്യായാ ഭണ്യന്തേ . യദാ ജീവോനേന ശരീരേണ സഹ ഭേദം വിയോഗം ത്യാഗം കൃത്വാ ഭവാന്തരശരീരേണ സഹ സംഘാതം മേലാപകം കരോതി തദാ വിഭാവവ്യഞ്ജനപര്യായോ ഭവതി, തസ്മാദേവ ഭവാന്തരസംക്രമണാത്സക്രിയത്വം ഭണ്യതേ . പുദ്ഗലാനാം തഥൈവ വിവക്ഷിതസ്കന്ധവിഘടനാത്സക്രിയത്വേന സ്കന്ധാന്തര- സംയോഗേ സതി വിഭാവവ്യഞ്ജനപര്യായോ ഭവതി . മുക്തജീവാനാം തു നിശ്ചയരത്നത്രയലക്ഷണേന പരമകാരണസമയ- സാരസംജ്ഞേന നിശ്ചയമോക്ഷമാര്ഗബലേനായോഗിചരമസമയേ നഖകേശാന്വിഹായ പരമൌദാരികശരീരസ്യ വിലീയമാന- രൂപേണ വിനാശേ സതി കേവലജ്ഞാനാദ്യനന്തചതുഷ്ടയവ്യക്തിലക്ഷണേന പരമകാര്യസമയസാരരൂപേണ സ്വഭാവവ്യഞ്ജന- പര്യായേണ കൃത്വാ യോസാവുത്പാദഃ സ ഭേദാദേവ ഭവതി, ന സംഘാതാത് . കസ്മാദിതി ചേത് ശരീരാന്തരേണ സഹ

ടീകാ : — കോഈ ദ്രവ്യ ‘ഭാവ’ തഥാ ‘ക്രിയാവാലേ’ ഹോനേസേ ഔര കോഈ ദ്രവ്യ കേവല ‘ഭാവ’ വാലേ ഹോനേസേ, – ഇസ അപേക്ഷാസേ ദ്രവ്യകാ വിശേഷ (ഭേദ) ഹൈ . വഹാ പുദ്ഗല തഥാ ജീവ (൧) ഭാവവാലേ തഥാ (൨) ക്രിയാവാലേ ഹൈം, ക്യോംകി (൧) പരിണാമ ദ്വാരാ തഥാ (൨) സംഘാത ഔര ഭേദകേ ദ്വാരാ വേ ഉത്പന്ന ഹോതേ ഹൈം, ടികതേ ഹൈം ഔര നഷ്ട ഹോതേ ഹൈം . ശേഷ ദ്രവ്യ തോ ഭാവവാലേ ഹീ ഹൈം, ക്യോംകി വേ പരിണാമകേ ദ്വാരാ ഹീ ഉത്പന്ന ഹോതേ ഹൈം, ടികതേ ഹൈ ഔര നഷ്ട ഹോതേ ഹൈം — ഐസാ നിശ്ചയ ഹൈ .

ഉസമേം, ‘ഭാവ’കാ ലക്ഷണ പരിണാമമാത്ര ഹൈ; ‘ക്രിയാ’ കാ ലക്ഷണ പരിസ്പംദ (-കമ്പന) ഹൈ . വഹാ സമസ്ത ഹീ ദ്രവ്യ ഭാവവാലേ ഹൈം, ക്യോംകി പരിണാമസ്വഭാവവാലേ ഹോനേസേ പരിണാമകേ ദ്വാരാ ൧അന്വയ ഔര വ്യതിരേകോംകോ പ്രാപ്ത ഹോതേ ഹുഏ വേ ഉത്പന്ന ഹോതേ ഹൈം, ടികതേ ഹൈം ഔര നഷ്ട ഹോതേ ഹൈം . പുദ്ഗല തോ (ഭാവവാലേ ഹോനേകേ അതിരിക്ത) ക്രിയാവാലേ ഭീ ഹോതേ ഹൈം, ക്യോംകി പരിസ്പംദസ്വഭാവവാലേ ഹോനേസേ പരിസ്പംദകേ ദ്വാരാ ൨പൃഥക് പുദ്ഗല ഏകത്രിത ഹോ ജാതേ ഹൈം, ഇസലിയേ ഔര ഏകത്രിത – മിലേ ഹുഏ പുദ്ഗല പുനഃ പൃഥക് ഹോ ജാതേ ഹൈം, ഇസലിയേ (ഇസ അപേക്ഷാസേ) വേ ഉത്പന്ന ഹോതേ ഹൈം, ടികതേ ഹൈം ഔര നഷ്ട ഹോതേ ഹൈം . തഥാ ജീവ ഭീ ഭാവവാലേ ഹോനേകേ അതിരിക്ത) ക്രിയാവാലേ ഭീ ഹോതേ ഹൈം, ക്യോംകി ൧. അന്വയ, സ്ഥായീപനേകോ ഔര വ്യതിരേക, ഉത്പാദ തഥാ വ്യയപനേകോ ബതലാതേ ഹൈം . ൨. പൃഥക് പുദ്ഗല കംപനകേ ദ്വാരാ ഏകത്രിത ഹോതേ ഹൈം . വഹാ വേ ഭിന്നപനേസേ നഷ്ട ഹുഏ, പുദ്ഗലപനേസേ ടികേ ഔര

Page 257 of 513
PDF/HTML Page 290 of 546
single page version

നൂതനകര്മനോകര്മപുദ്ഗലേഭ്യോ ഭിന്നാസ്തൈഃ സഹ സംഘാതേന, സംഹതാഃ പുനര്ഭേദേനോത്പദ്യമാനാവ- തിഷ്ഠമാനഭജ്യമാനാഃ ക്രിയാവന്തശ്ച ഭവന്തി ..൧൨൯..

അബ, യഹ ബതലാതേ ഹൈം കി – ഗുണ വിശേഷസേ (ഗുണോംകേ ഭേദസേ) ദ്രവ്യ വിശേഷ (ദ്രവ്യോംകാ ഭേദ) ഹോതാ ഹൈ : —

അന്വയാര്ഥ : — [യൈഃ ലിംഗൈഃ ] ജിന ലിംഗോംസേ [ദ്രവ്യം ] ദ്രവ്യ [ജീവഃ അജീവഃ ച ] ജീവ ഔര അജീവകേ രൂപമേം [വിജ്ഞാതം ഭവതി ] ജ്ഞാത ഹോതാ ഹൈ, [തേ ] വേ [അതദ്ഭാവവിശിഷ്ടാഃ ] അതദ്ഭാവ വിശിഷ്ട (-ദ്രവ്യസേ അതദ്ഭാവകേ ദ്വാരാ ഭിന്ന ഐസേ) [മൂര്താമൂര്താഃ ] മൂര്ത -അമൂര്ത [ഗുണാഃ ] ഗുണ [ജ്ഞേയാഃ ] ജാനനേ ചാഹിയേ ..൧൩൦.. ൧. ജ്ഞാനാവരണാദി കര്മരൂപ ഔര ശരീരാദി നോകര്മരൂപ പുദ്ഗലോംകേ സാഥ മിലാ ഹുആ ജീവ കംപനസേ പുനഃ പൃഥക് ഹോ

Page 258 of 513
PDF/HTML Page 291 of 546
single page version

ദ്രവ്യമാശ്രിത്യ പരാനാശ്രയത്വേന വര്തമാനൈലിംഗ്യതേ ഗമ്യതേ ദ്രവ്യമേതൈരിതി ലിംഗാനി ഗുണാഃ . തേ ച യദ്ദ്രവ്യം ഭവതി ന തദ് ഗുണാ ഭവന്തി, യേ ഗുണാ ഭവന്തി തേ ന ദ്രവ്യം ഭവതീതി ദ്രവ്യാദതദ്ഭാവേന വിശിഷ്ടാഃ സന്തോ ലിംഗലിംഗിപ്രസിദ്ധൌ തലിംഗത്വമുപഢൌകന്തേ . അഥ തേ ദ്രവ്യസ്യ ജീവോയമ- ജീവോയമിത്യാദിവിശേഷമുത്പാദയന്തി, സ്വയമപി തദ്ഭാവവിശിഷ്ടത്വേനോപാത്തവിശേഷത്വാത് . യതോ ഹി യസ്യ യസ്യ ദ്രവ്യസ്യ യോ യഃ സ്വഭാവസ്തസ്യ തസ്യ തേന തേന വിശിഷ്ടത്വാത്തേഷാമസ്തി വിശേഷഃ . അത ഏവ ച മൂര്താനാമമൂര്താനാം ച ദ്രവ്യാണാം മൂര്തത്വേനാമൂര്തത്വേന ച തദ്ഭാവേന വിശിഷ്ടത്വാദിമേ മൂര്താ ഗുണാ ഇമേ അമൂര്താ ഇതി തേഷാം വിശേഷോ നിശ്ചേയഃ ..൧൩൦..

അഥ മൂര്താമൂര്തഗുണാനാം ലക്ഷണസംബന്ധമാഖ്യാതി — ജ്ഞാതവ്യാഃ . തേ ച കഥംഭൂതാഃ . അതബ്ഭാവവിസിട്ഠാ അതദ്ഭാവവിശിഷ്ടാഃ . തദ്യഥാ – ശുദ്ധജീവദ്രവ്യേ യേ കേവലജ്ഞാനാദിഗുണാസ്തേഷാം ശുദ്ധജീവപ്രദേശൈഃ സഹ യദേകത്വമഭിന്നത്വം തന്മയത്വം സ തദ്ഭാവോ ഭണ്യതേ, തേഷാമേവ ഗുണാനാം തൈഃ പ്രദേശൈഃ സഹ യദാ സംജ്ഞാലക്ഷണപ്രയോജനാദിഭേദഃ ക്രിയതേ തദാ പുനരതദ്ഭാവോ ഭണ്യതേ, തേനാതദ്ഭാവേന സംജ്ഞാദിഭേദരൂപേണ സ്വകീയസ്വകീയദ്രവ്യേണ സഹ വിശിഷ്ടാ ഭിന്നാ ഇതി, ദ്വിതീയവ്യാഖ്യാനേന പുനഃ സ്വകീയ- ദ്രവ്യേണ സഹ തദ്ഭാവേന തന്മയത്വേനാന്യദ്രവ്യാദ്വിശിഷ്ടാ ഭിന്നാ ഇത്യഭിപ്രായഃ . ഏവം ഗുണഭേദേന ദ്രവ്യഭേദോ

ടീകാ : — ദ്രവ്യകാ ആശ്രയ ലേകര ഔര പരകേ ആശ്രയകേ ബിനാ പ്രവര്തമാന ഹോനേസേ ജിനകേ ദ്വാരാ ദ്രവ്യ ‘ലിംഗിത’ (-പ്രാപ്ത) ഹോതാ ഹൈ – പഹിചാനാ ജാ സകതാ ഹൈ, ഐസേ ലിംഗ ഗുണ ഹൈം . വേ (ഗുണ), ‘ജോ ദ്രവ്യ ഹൈം വേ ഗുണ നഹീം ഹൈം, ജോ ഗുണ ഹൈം വേ ദ്രവ്യ നഹീം ഹൈം’ — ഇസ അപേക്ഷാസേ ദ്രവ്യസേ ൧അതദ്ഭാവകേ ദ്വാരാ വിശിഷ്ട (-ഭിന്ന) വര്തതേ ഹുഏ, ലിംഗ ഔര ൨ലിംഗീകേ രൂപമേം പ്രസിദ്ധി (ഖ്യാതി) കേ സമയ ദ്രവ്യകേ ലിംഗത്വകോ പ്രാപ്ത ഹോതേ ഹൈം . അബ, വേ ദ്രവ്യമേം ‘യഹ ജീവ ഹൈ, യഹ അജീവ ഹൈ’ ഐസാ വിശേഷ (-ഭേദ) ഉത്പന്ന കരതേ ഹൈം, ക്യോംകി സ്വയം ഭീ ൩തദ്ഭാവകേ ദ്വാരാ ൪വിശിഷ്ട ഹോനേസേ വിശേഷകോ പ്രാപ്ത ഹൈം . ജിസ -ജിസ ദ്രവ്യകാ ജോ -ജോ സ്വഭാവ ഹോ ഉസ -ഉസകാ ഉസ -ഉസകേ ദ്വാരാ വിശിഷ്ടത്വ ഹോനേസേ ഉനമേം വിശേഷ (-ഭേദ) ഹൈം; ഔര ഇസീലിയേ മൂര്ത തഥാ അമൂര്ത ദ്രവ്യോംകാ മൂര്തത്വ -അമൂര്തത്വരൂപ തദ്ഭാവകേ ദ്വാരാ വിശിഷ്ടത്വ ഹോനേസേ ഉനമേം ഇസ പ്രകാരകേ ഭേദ നിശ്ചിത കരനാ ചാഹിയേ കി ‘യഹ മൂര്ത ഗുണ ഹൈം ഔര യഹ അമൂര്തഗുണ ഹൈം’ ..൧൩൦..

അബ, മൂര്ത ഔര അമൂര്ത ഗുണോംകേ ലക്ഷണ തഥാ സംബംധ (അര്ഥാത് ഉനകാ കിന ദ്രവ്യോംകേ സാഥ സംബംധ ഹൈ യഹ) കഹതേ ഹൈം : — ൧. അതദ്ഭാവ = (കഥംചിത്) ഉസരൂപ നഹീം ഹോനാ വഹ; ൨. ലിംഗീ = ലിംഗവാലാ, (വിശേഷഗുണ വഹ ലിംഗ – ചിഹ്ന – ലക്ഷണ ഹൈ ഔര ലിംഗീ വഹ ദ്രവ്യ ഹൈ ) . ൩. തദ്ഭാവ = ഉസരൂപ, ഉസപനാ; ഉസപനേസേ ഹോനാ; സ്വരൂപ . ൪. വിശിഷ്ട = വിശേഷതാവാലാ; ഖാസ; ഭിന്ന .

Page 259 of 513
PDF/HTML Page 292 of 546
single page version

മൂര്താനാം ഗുണാനാമിന്ദ്രിയഗ്രാഹ്യത്വം ലക്ഷണമ് . അമൂര്താനാം തദേവ വിപര്യസ്തമ് . തേ ച മൂര്താഃ പുദ്ഗലദ്രവ്യസ്യ, തസ്യൈവൈകസ്യ മൂര്തത്വാത് . അമൂര്താഃ ശേഷദ്രവ്യാണാം, പുദ്ഗലാദന്യേഷാം സര്വേഷാമപ്യ- മൂര്തത്വാത് ..൧൩൧..

ജ്ഞാതവ്യഃ ..൧൩൦.. അഥ മൂര്താമൂര്തഗുണാനാം ലക്ഷണം സംബന്ധം ച നിരൂപയതി — മുത്താ ഇംദിയഗേജ്ഝാ മൂര്താ ഗുണാ ഇന്ദ്രിയഗ്രാഹ്യാ ഭവന്തി, അമൂര്താഃ പുനരിന്ദ്രിയവിഷയാ ന ഭവന്തി ഇതി മൂര്താമൂര്തഗുണാനാമിന്ദ്രിയാനിന്ദ്രയവിഷയത്വം ലക്ഷണമുക്തമ് . ഇദാനീം മൂര്തഗുണാഃ കസ്യ സംബന്ധിനോ ഭവന്തീതി സംബന്ധം കഥയതി . പോഗ്ഗലദവ്വപ്പഗാ അണേഗവിധാ മൂര്തഗുണാഃ പുദ്ഗലദ്രവ്യാത്മകാ അനേകവിധാ ഭവന്തി; പുദ്ഗലദ്രവ്യസംബന്ധിനോ ഭവന്തീത്യര്ഥഃ . അമൂര്തഗുണാനാം

അന്വയാര്ഥ : — [ഇന്ദ്രിയഗ്രാഹ്യാഃ മൂര്താഃ ] ഇന്ദ്രിയഗ്രാഹ്യ ഐസേ മൂര്തഗുണ [പുദ്ഗലദ്രവ്യാത്മകാഃ ] പുദ്ഗലദ്രവ്യാത്മക [അനേക വിധാഃ ] അനേക പ്രകാരകേ ഹൈം; [അമൂര്താനാം ദ്രവ്യാണാം ] അമൂര്ത ദ്രവ്യോംകേ [ഗുണാഃ ] ഗുണ [അമൂര്താഃ ജ്ഞാതവ്യാഃ ] അമൂര്ത ജാനനാ ചാഹിയേ ..൧൩൧..

ടീകാ : — മൂര്ത ഗുണോംകാ ലക്ഷണ ഇന്ദ്രിയഗ്രാഹ്യത്വ ഹൈ; ഔര അമൂര്തഗുണോംകാ ഉസസേ വിപരീത ഹൈ; (അര്ഥാത് അമൂര്ത ഗുണ ഇന്ദ്രിയോംസേ ജ്ഞാത നഹീം ഹോതേ .) ഔര മൂര്ത ഗുണ പുദ്ഗലദ്രവ്യകേ ഹൈം, ക്യോംകി വഹീ (പുദ്ഗല ഹീ) ഏക മൂര്ത ഹൈ; ഔര അമൂര്ത ഗുണ ശേഷ ദ്രവ്യോംകേ ഹൈം, ക്യോംകി പുദ്ഗലകേ അതിരിക്ത ശേഷ സഭീ ദ്രവ്യ അമൂര്ത ഹൈം ..൧൩൧..

Page 260 of 513
PDF/HTML Page 293 of 546
single page version

ഇന്ദ്രിയഗ്രാഹ്യാഃ കില സ്പര്ശരസഗന്ധവര്ണാസ്തദ്വിഷയത്വാത് . തേ ചേന്ദ്രിയഗ്രാഹ്യത്വവ്യക്തിശക്തി- വശാത് ഗൃഹ്യമാണാ അഗൃഹ്യമാണാശ്ച ആ -ഏകദ്രവ്യാത്മകസൂക്ഷ്മപര്യായാത്പരമാണോഃ ആ -അനേക- ദ്രവ്യാത്മകസ്ഥൂലപര്യായാത്പൃഥിവീസ്കന്ധാച്ച സകലസ്യാപി പുദ്ഗലസ്യാവിശേഷേണ വിശേഷഗുണത്വേന വിദ്യന്തേ . തേ ച മൂര്തത്വാദേവ ശേഷദ്രവ്യാണാമസംഭവന്തഃ പുദ്ഗലമധിഗമയന്തി . ശബ്ദസ്യാപീന്ദ്രിയഗ്രാഹ്യത്വാദ് ഗുണത്വം ന ഖല്വാശംക നീയം, തസ്യ വൈചിത്ര്യപ്രപംചിതവൈശ്വരൂപസ്യാപ്യനേകദ്രവ്യാത്മകപുദ്ഗലപര്യായത്വേനാഭ്യുപ- സംബന്ധം പ്രതിപാദയതി . ദവ്വാണമമുത്താണം വിശുദ്ധജ്ഞാനദര്ശനസ്വഭാവം യത്പരമാത്മദ്രവ്യം തത്പ്രഭൃതീനാമമൂര്തദ്രവ്യാണാം സംബന്ധിനോ ഭവന്തി . തേ കേ . ഗുണാ അമുത്താ അമൂര്താഃ ഗുണാഃ, കേവലജ്ഞാനാദയ ഇത്യര്ഥഃ . ഇതി മൂര്താമൂര്തഗുണാനാം ലക്ഷണസംബന്ധൌ ജ്ഞാതവ്യൌ ..൧൩൧.. ഏവം ജ്ഞാനാദിവിശേഷഗുണഭേദേന ദ്രവ്യഭേദോ ഭവതീതി കഥനരൂപേണ ദ്വിതീയ- സ്ഥലേ ഗാഥാദ്വയം ഗതമ് . അഥ മൂര്തപുദ്ഗലദ്രവ്യസ്യ ഗുണാനാവേദയതി — വണ്ണരസഗംധഫാസാ വിജ്ജംതേ പോഗ്ഗലസ്സ വര്ണരസഗന്ധസ്പര്ശാ വിദ്യന്തേ . കസ്യ . പുദ്ഗലസ്യ . കഥംഭൂതസ്യ . സുഹുമാദോ പുഢവീപരിയംതസ്സ യ ‘‘പുഢവീ ജലം ച ഛായാ ചഉരിംദിയവിസയകമ്മപരമാണൂ . ഛവ്വിഹഭേയം ഭണിയം പോഗ്ഗലദവ്വം ജിണവരേഹിം’’ .. ഇതി

അന്വയാര്ഥ : — [വര്ണരസഗംധസ്പര്ശാഃ ] വര്ണ, രസ, ഗംധ ഔര സ്പര്ശ (-ഗുണ) [സൂക്ഷ്മാത് ] സൂക്ഷ്മസേ ലേകര [പൃഥ്വീപര്യംതസ്യ ച ] പൃഥ്വീ പര്യന്തകേ [പുദ്ഗലസ്യ ] (സര്വ) പുദ്ഗലകേ [വിദ്യന്തേ ] ഹോതേ ഹൈം; [ചിത്രഃ ശബ്ദഃ ] ജോ വിവിധ പ്രകാരകാ ശബ്ദ ഹൈ [സഃ ] വഹ [പുദ്ഗല ] പുദ്ഗല അര്ഥാത് പൌദ്ഗലിക പര്യായ ഹൈ ..൧൩൨..

ടീകാ : — സ്പര്ശ, രസ, ഗംധ ഔര വര്ണ ഇന്ദ്രിയഗ്രാഹ്യ ഹൈം, ക്യോംകി വേ ഇന്ദ്രിയോംകേ വിഷയ ഹൈം . വേ ഇന്ദ്രിയഗ്രാഹ്യതാകീ ൧വ്യക്തി ഔര ശക്തികേ വശസേ ഭലേ ഹീ ഇന്ദ്രിയോംകേ ദ്വാരാ ഗ്രഹണ കിയേ ജാതേ ഹോം യാ ന കിയേ ജാതേ ഹോം തഥാപി വേ ഏകദ്രവ്യാത്മക സൂക്ഷ്മപര്യായരൂപ പരമാണുസേ ലേകര അനേകദ്രവ്യാത്മക സ്ഥൂലപര്യായരൂപ പൃഥ്വീസ്കംധ തകകേ സമസ്ത പുദ്ഗലകേ, അവിശേഷതയാ വിശേഷ ഗുണോംകേ രൂപമേം ഹോതേ ഹൈം; ഔര ഉനകേ മൂര്ത ഹോനേകേ കാരണ ഹീ, (പുദ്ഗലകേ അതിരിക്ത) ശേഷ ദ്രവ്യോംകേ ന ഹോനേസേ വേ പുദ്ഗലകോ ബതലാതേ ഹൈം .

ഐസീ ശംകാ നഹീം കരനീ ചാഹിയേ കി ശബ്ദ ഭീ ഇന്ദ്രിയഗ്രാഹ്യ ഹോനേസേ ഗുണ ഹോഗാ; ക്യോംകി വഹ (ശബ്ദ) ൨വിചിത്രതാകേ ദ്വാരാ വിശ്വരൂപപനാ (അനേകാനേകപ്രകാരപനാ) ദരശാതാ ഹോനേപര ഭീ ഉസേ അനേകദ്രവ്യാത്മക പുദ്ഗലപര്യായകേ രൂപമേം സ്വീകാര കിയാ ജാതാ ഹൈ . ൧. പരമാണു, കാര്മണവര്ഗണാ ഇത്യാദിമേം ഇന്ദ്രിയഗ്രാഹ്യതാ വ്യക്ത നഹീം ഹൈ തഥാപി ശക്തിരൂപസേ അവശ്യ ഹോതീ ഹൈ; ഇസീലിയേ

ബഹുതസേ പരമാണു സ്കംധരൂപ ഹോകര സ്ഥൂലതാ ധാരണ കരകേ ഇന്ദ്രിയോംസേ ജ്ഞാത ഹോതേ ഹൈം . ൨. വിചിത്രതാ = വിവിധതാ (ശബ്ദ ഭാഷാത്മക, അഭാഷാത്മക, പ്രായോഗിക, വൈശ്രസിക – ഐസേ അനേക പ്രകാരകേ ഹൈം .)

Page 261 of 513
PDF/HTML Page 294 of 546
single page version

ഗമ്യമാനത്വാത് . ഗുണത്വേ വാ, ന താവദമൂര്തദ്രവ്യഗുണഃ ശബ്ദഃ, ഗുണഗുണിനോരവിഭക്തപ്രദേശത്വേനൈകവേദന- വേദ്യത്വാദമൂര്തദ്രവ്യസ്യാപി ശ്രവണേന്ദ്രിയവിഷയത്വാപത്തേഃ . പര്യായലക്ഷണേനോത്ഖാതഗുണലക്ഷണത്വാന്മൂര്തദ്രവ്യ- ഗുണോപി ന ഭവതി . പര്യായലക്ഷണം ഹി കാദാചിത്കത്വം, ഗുണലക്ഷണം തു നിത്യത്വമ് . തതഃ കാദാചിത്കത്വോത്ഖാതനിത്യത്വസ്യ ന ശബ്ദസ്യാസ്തി ഗുണത്വമ് . യത്തു തത്ര നിത്യത്വം തത്തദാരമ്ഭക- പുദ്ഗലാനാം തദ്ഗുണാനാം ച സ്പര്ശാദീനാമേവ, ന ശബ്ദപര്യായസ്യേതി ദൃഢതരം ഗ്രാഹ്യമ് . ന ച പുദ്ഗല- ഗാഥാകഥിതക്രമേണ പരമാണുലക്ഷണസൂക്ഷ്മസ്വരൂപാദേഃ പൃഥ്വീസ്കന്ധലക്ഷണസ്ഥൂലസ്വരൂപപര്യന്തസ്യ ച . തഥാഹി — യഥാനന്തജ്ഞാനാദിചതുഷ്ടയം വിശേഷലക്ഷണഭൂതം യഥാസംഭവം സര്വജീവേഷു സാധാരണം തഥാ വര്ണാദിചതുഷ്ടയം വിശേഷ- ലക്ഷണഭൂതം യഥാസംഭവം സര്വപുദ്ഗലേഷു സാധാരണമ് . യഥൈവ ചാനന്തജ്ഞാനാദിചതുഷ്ടയം മുക്തജീവേതീന്ദ്രിയജ്ഞാന- വിഷയമനുമാനഗമ്യമാഗമഗമ്യം ച, തഥാ ശുദ്ധപരമാണുദ്രവ്യേ വര്ണാദിചതുഷ്ടയമപ്യതീന്ദ്രിയജ്ഞാനവിഷയമനുമാന- ഗമ്യമാഗമഗമ്യം ച . യഥാ വാനന്തചതുഷ്ടയസ്യ സംസാരിജീവേ രാഗാദിസ്നേഹനിമിത്തേന കര്മബന്ധവശാദശുദ്ധത്വം ഭവതി തഥാ വര്ണാദിചതുഷ്ടയസ്യാപി സ്നിഗ്ധരൂക്ഷഗുണനിമിത്തേന ദ്വി -അണുകാദിബന്ധാവസ്ഥായാമശുദ്ധത്വമ് . യഥാ വാനന്തജ്ഞാനാദിചതുഷ്ടയസ്യ രാഗാദിസ്നേഹരഹിതശുദ്ധാത്മധ്യാനേന ശുദ്ധത്വം ഭവതി തഥാ വര്ണാദിചതുഷ്ടയസ്യാപി സ്നിഗ്ധഗുണാഭാവേ ബന്ധനേസതി പരമാണുപുദ്ഗലാവസ്ഥായാം ശുദ്ധത്വമിതി . സദ്ദോ സോ പോഗ്ഗലോ യസ്തു ശബ്ദഃ സ

യദി ശബ്ദകോ (പര്യായ ന മാനകര) ഗുണ മാനാ ജായ തോ വഹ ക്യോം യോഗ്യ നഹീം ഹൈ ഉസകാ സമാധാന : —

പ്രഥമ തോ, ശബ്ദ അമൂര്ത ദ്രവ്യകാ ഗുണ നഹീം ഹൈ ക്യോംകി ഗുണ -ഗുണീമേം അഭിന്ന പ്രദേശപനാ ഹോനേസേ വേ (ഗുണ -ഗുണീ) ൧ഏക വേദനസേ വേദ്യ ഹോനേസേ അമൂര്ത ദ്രവ്യകോ ഭീ ശ്രവണേന്ദ്രിയകാ വിഷയഭൂതപനാ ആ ജായഗാ .

(ദൂസരേ, ശബ്ദമേം) പര്യായകേ ലക്ഷണദ്വാരാ ഗുണകാ ലക്ഷണ ഉത്ഥാപിത ഹോനേസേ ശബ്ദ മൂര്ത ദ്രവ്യകാ ഗുണ ഭീ നഹീം ഹൈ . പര്യായകാ ലക്ഷണ കാദാചിത്കപനാ (അനിത്യപനാ) ഹൈ, ഔര ഗുണകാ ലക്ഷണ നിത്യപനാ ഹൈ; ഇസലിയേ (ശബ്ദമേം) അനിത്യപനേസേ നിത്യപനേകേ ഉത്ഥാപിത ഹോനേസേ (അര്ഥാത് ശബ്ദ കഭീ- കഭീ ഹീ ഹോതാ ഹൈ, ഔര നിത്യ നഹീം ഹൈ, ഇസലിയേ) ശബ്ദ വഹ ഗുണ നഹീം ഹൈ . ജോ വഹാ നിത്യപനാ ഹൈ വഹ ഉസേ (ശബ്ദകോ) ഉത്പന്ന കരനേവാലേ പുദ്ഗലോംകാ ഔര ഉനകേ സ്പര്ശാദിക ഗുണോംകാ ഹീ ഹൈ, ശബ്ദപര്യായകാ നഹീം — ഇസപ്രകാര അതി ദൃഢതാപൂര്വക ഗ്രഹണ കരനാ ചാഹിയേ . ൧. ഏക വേദനസേ വേദ്യ = ഏക ജ്ഞാനസേ ജ്ഞാത ഹോനേ യോഗ്യ (നൈയായിക ശബ്ദകോ ആകാശകാ ഗുണ മാനതേ ഹൈം കിന്തു യഹ

Page 262 of 513
PDF/HTML Page 295 of 546
single page version

പര്യായത്വേ ശബ്ദസ്യ പൃഥിവീസ്കന്ധസ്യേവ സ്പര്ശനാദീന്ദ്രിയവിഷയത്വമ്; അപാം ഘ്രാണേന്ദ്രിയാവിഷയത്വാത്, ജ്യോതിഷോ ഘ്രാണരസനേന്ദ്രിയാവിഷയത്വാത്, മരുതോ ഘ്രാണരസനചക്ഷുരിന്ദ്രിയാവിഷയത്വാച്ച . ന ചാഗന്ധാ- ഗന്ധരസാഗന്ധരസവര്ണാഃ ഏവമപ്ജ്യോതിര്മാരുതഃ, സര്വപുദ്ഗലാനാം സ്പര്ശാദിചതുഷ്കോപേതത്വാഭ്യുപഗമാത്; വ്യക്തസ്പര്ശാദിചതുഷ്കാനാം ച ചന്ദ്രകാന്താരണിയവാനാമാരമ്ഭകൈരേവ പുദ്ഗലൈരവ്യക്തഗന്ധാവ്യക്തഗന്ധരസാ- വ്യക്തഗന്ധരസവര്ണാനാമപ്ജ്യോതിരുദരമരുതാമാരമ്ഭദര്ശനാത് . ന ച ക്വചിത്കസ്യചിത് ഗുണസ്യ വ്യക്താ- പൌദ്ഗലഃ . യഥാ ജീവസ്യ നരനാരകാദിവിഭാവപര്യായാഃ തഥായം ശബ്ദഃ പുദ്ഗലസ്യ വിഭാവപര്യായോ, ന ച ഗുണഃ . കസ്മാത് . ഗുണസ്യാവിനശ്വരത്വാത്, അയം ച വിനശ്വരോ . നൈയായികമതാനുസാരീ കശ്ചിദ്വദത്യാകാശ- ഗുണോയം ശബ്ദഃ . പരിഹാരമാഹ – ആകാശഗുണത്വേ സത്യമൂര്തോ ഭവതി . അമൂര്തശ്ച ശ്രവണേന്ദ്രിയവിഷയോ ന ഭവതി, ദൃശ്യതേ ച ശ്രവണേന്ദ്രിയവിഷയത്വമ് . ശേഷേന്ദ്രിയവിഷയഃ കസ്മാന്ന ഭവതീതി ചേത് —

ഔര ‘‘യദി ശബ്ദ പുദ്ഗലകീ പര്യായ ഹോ തോ വഹ പൃഥ്വീസ്കംധകീ ഭാ തി സ്പര്ശനാദിക ഇദ്രിയോംകാ വിഷയ ഹോനാ ചാഹിയേ, അര്ഥാത് ജൈസേ പൃഥ്വീസ്കംധരൂപ പുദ്ഗലപര്യായ സര്വ ഇന്ദ്രിയോംസേ ജ്ഞാത ഹോതീ ഹൈ ഉസീപ്രകാര ശബ്ദരൂപ പുദ്ഗലപര്യായ ഭീ സഭീ ഇന്ദ്രിയോംസേ ജ്ഞാത ഹോനീ ചാഹിയേ’’ (ഐസാ തര്ക കിയാ ജായ തോ) ഐസാ ഭീ നഹീം ഹൈ; ക്യോംകി പാനീ (പുദ്ഗലകീ പര്യായ ഹോനേ പര ഭീ) ഘ്രാണേന്ദ്രിയകാ വിഷയ നഹീം ഹൈ; അഗ്നി (പുദ്ഗലകീ പര്യായ ഹോനേ പര ഭീ) ഘ്രാണേന്ദ്രിയ തഥാ രസനേന്ദ്രിയകാ വിഷയ നഹീം ഹൈ ഔര വായു (പുദ്ഗലകീ പര്യായ ഹോനേ പരഭീ) ഘ്രാണ, രസനാ തഥാ ചക്ഷുഇന്ദ്രിയകാ വിഷയ നഹീം ഹൈ . ഔര ഐസാ ഭീ നഹീം ഹൈ കി പാനീ ഗംധ രഹിത ഹൈ (ഇസലിയേ നാകസേ അഗ്രാഹ്യ ഹൈ ), അഗ്നി ഗംധ തഥാ രസ രഹിത ഹൈ (ഇസലിയേ നാക, ജീഭസേ അഗ്രാഹ്യ ഹൈ ) ഔര വായു ഗംധ, രസ തഥാ വര്ണ രഹിത ഹൈ (ഇസലിയേ നാക, ജീഭ തഥാ ആ ഖോംസേ അഗ്രാഹ്യ ഹൈ ); ക്യോംകി സഭീ പുദ്ഗല സ്പര്ശാദി ൧ചതുഷ്കയുക്ത സ്വീകാര കിയേ ഗയേ ഹൈം ക്യോംകി ജിനകേ സ്പര്ശാദി ചതുഷ്ക വ്യക്ത ഹൈം ഐസേ (൧) ചന്ദ്രകാംതമണികോ, (൨) അരണികോ ഔര (൩) ജൌ കോ ജോ പുദ്ഗല ഉത്പന്ന കരതേ ഹൈം ഉന്ഹീം കേ ദ്വാരാ (൧) ജിസകീ ഗംധ അവ്യക്ത ഹൈ ഐസേ പാനീകീ, (൨) ജിസകീ ഗംധ തഥാ രസ അവ്യക്ത ഹൈ ഐസീ അഗ്നികീ ഔര (൩) ജിസകീ ഗംധ, രസ തഥാ വര്ണ അവ്യക്ത ഹൈ ഐസീ ഉദരവായുകീ ഉത്പത്തി ഹോതീ ദേഖീ ജാതീ ഹൈ . ൧. ചതുഷ്ക = ചതുഷ്ടയ, ചാരകാ സമൂഹ . [സമസ്ത പുദ്ഗലോംമേം — പൃഥ്വീ, ജല, അഗ്നി ഔര വായു ഇന സബഹീമേം —

Page 263 of 513
PDF/HTML Page 296 of 546
single page version

വ്യക്തത്വം കാദാചിത്കപരിണാമവൈചിത്ര്യപ്രത്യയം നിത്യദ്രവ്യസ്വഭാവപ്രതിഘാതായ . തതോസ്തു ശബ്ദഃ പുദ്ഗലപര്യായ ഏവേതി ..൧൩൨..

അന്യേന്ദ്രിയവിഷയോന്യേന്ദ്രിയസ്യ ന ഭവതി വസ്തുസ്വഭാവാദേവ, രസാദിവിഷയവത് . പുനരപി കതംഭൂതഃ . ചിത്തോ ചിത്രഃ ഭാഷാത്മകാഭാഷാത്മകരൂപേണ പ്രായോഗികവൈശ്രസികരൂപേണ ച നാനാപ്രകാരഃ . തച്ച ‘‘സദ്ദോ ഖംധപ്പഭവോ’’ ഇത്യാദിഗാഥായാം പഞ്ചാസ്തികായേ വ്യാഖ്യാതം തിഷ്ഠത്യത്രാലം പ്രസങ്ഗേന ..൧൩൨.. അഥാകാശാദ്യമൂര്തദ്രവ്യാണാം വിശേഷഗുണാന്പ്രതിപാദയതി — ആഗാസസ്സവഗാഹോ ആകാശസ്യാവഗാഹഹേതുത്വം, ധമ്മദ്ദവ്വസ്സ ഗമണഹേദുത്തം ധര്മദ്രവ്യസ്യ ഗമനഹേതുത്വം, ധമ്മേദരദവ്വസ്സ ദു ഗുണോ പുണോ ഠാണകാരണദാ ധര്മേതരദ്രവ്യസ്യ തു പുനഃ സ്ഥാനകാരണതാഗുണോ ഭവതീതി പ്രഥമഗാഥാ ഗതാ . കാലസ്സ വട്ടണാ സേ കാലസ്യ വര്തനാ സ്യാദ്ഗുണഃ, ഗുണോവഓഗോ ത്തി അപ്പണോ ഭണിദോ ജ്ഞാനദര്ശനോപയോഗദ്വയമിത്യാത്മനോ ഗുണോ ഭണിതഃ . ണേയാ സംഖേവാദോ ഗുണാ ഹി മുത്തിപ്പഹീണാണം ഏവം സംക്ഷേപാദമൂര്തദ്രവ്യാണാം ഗുണാ ജ്ഞേയാ ഇതി . തഥാഹി — സര്വദ്രവ്യാണാം സാധാരണമവഗാഹഹേതുത്വം

ഔര കഹീം (കിസീ പര്യായമേം) കിസീ ഗുണകീ കാദാചിത്ക പരിണാമകീ വിചിത്രതാകേ കാരണ ഹോനേവാലാ വ്യക്തപനാ യാ അവ്യക്തപനാ നിത്യ ദ്രവ്യസ്വഭാവകാ പ്രതിഘാത നഹീം കരതാ . (അര്ഥാത് അനിത്യപരിണാമകേ കാരണ ഹോനേവാലീ ഗുണകീ പ്രഗടതാ ഔര അപ്രഗടതാ നിത്യ ദ്രവ്യസ്വഭാവകേ സാഥ കഹീം വിരോധകോ പ്രാപ്ത നഹീം ഹോതീ .)

അവഗാഹ ഗുണ ആകാശനോ, ഗതിഹേതുതാ ഛേ ധര്മനോ, വളീ സ്ഥാനകാരണതാരൂപീ ഗുണ ജാണ ദ്രവ്യ അധര്മനോ. ൧൩൩. ഛേ കാളനോ ഗുണ വര്തനാ ഉപയോഗ ഭാഖ്യോ ജീവമാം, ഏ രീത മൂര്തിവിഹീനനാ ഗുണ ജാണവാ സംക്ഷേപമാം. ൧൩൪.

Page 264 of 513
PDF/HTML Page 297 of 546
single page version

വിശേഷഗുണോ ഹി യുഗപത്സര്വദ്രവ്യാണാം സാധാരണാവഗാഹഹേതുത്വമാകാശസ്യ, സകൃത്സര്വേഷാം ഗമനപരിണാമിനാം ജീവപുദ്ഗലാനാം ഗമനഹേതുത്വം ധര്മസ്യ, സകൃത്സര്വേഷാം സ്ഥാനപരിണാമിനാം ജീവപുദ്ഗലാനാം സ്ഥാനഹേതുത്വമധര്മസ്യ, അശേഷശേഷദ്രവ്യാണാം പ്രതിപര്യായം സമയവൃത്തിഹേതുത്വം കാലസ്യ, ചൈതന്യപരിണാമോ ജീവസ്യ . ഏവമമൂര്താനാം വിശേഷഗുണസംക്ഷേപാധിഗമേ ലിംഗമ് . തത്രൈകകാലമേവ വിശേഷഗുണത്വാദേവാന്യദ്രവ്യാണാമസംഭവത്സദാകാശം നിശ്ചിനോതി . ഗതിപരിണതസമസ്തജീവപുദ്ഗലാനാമേകസമയേ സാധാരണം ഗമനഹേതുത്വം വിശേഷഗുണത്വാദേവാന്യദ്രവ്യാണാമസംഭവത്സദ്ധര്മദ്രവ്യം നിശ്ചിനോതി . തഥൈവ ച സ്ഥിതി- പരിണതസമസ്തജീവപുദ്ഗലാനാമേകസമയേ സാധാരണം സ്ഥിതിഹേതുത്വം വിശേഷഗുണത്വാദേവാന്യദ്രവ്യാണാമസംഭവത്സദ- ധര്മദ്രവ്യം നിശ്ചിനോതി . സര്വദ്രവ്യാണാം യുഗപത്പര്യായപരിണതിഹേതുത്വം വിശേഷഗുണത്വാദേവാന്യദ്രവ്യാണാമസംഭവത്സ- ത്കാലദ്രവ്യം നിശ്ചിനോതി . സര്വജീവസാധാരണം സകലവിമലകേവലജ്ഞാനദര്ശനദ്വയം വിശേഷഗുണത്വാദേവാന്യാ- ചേതനപഞ്ചദ്രവ്യാണാമസംഭവത്സച്ഛുദ്ധബുദ്ധൈകസ്വഭാവം പരമാത്മദ്രവ്യം നിശ്ചിനോതി . അയമത്രാര്ഥഃ — യദ്യപി പഞ്ച- ദ്രവ്യാണി ജീവസ്യോപകാരം കുര്വന്തി തഥാപി താനി ദുഃഖകാരണാന്യേവേതി ജ്ഞാത്വാക്ഷയാനന്തസുഖാദികാരണം

അന്വയാര്ഥ : — [ആകാശസ്യാവഗാഹഃ ] ആകാശകാ അവഗാഹ, [ധര്മദ്രവ്യസ്യ ഗമനഹേതുത്വം ] ധര്മദ്രവ്യകാ ഗമനഹേതുത്വ [തു പുനഃ ] ഔര [ധര്മേതരദ്രവ്യസ്യ ഗുണഃ ] അധര്മ ദ്രവ്യകാ ഗുണ [സ്ഥാനകാരണതാ ] സ്ഥാനകാരണതാ ഹൈ . [കാലസ്യ ] കാലകാ ഗുണ [വര്തതാ സ്യാത് ] വര്തനാ ഹൈ, [ആത്മനഃ ഗുണഃ ] ആത്മാകാ ഗുണ [ഉപയോഗഃ ഇതി ഭണിതഃ ] ഉപയോഗ കഹാ ഹൈ . [മൂര്തിപ്രഹീണാനാം ഗുണാഃ ഹി ] ഇസപ്രകാര അമൂര്ത ദ്രവ്യോംകേ ഗുണ [സംക്ഷേപാത് ] സംക്ഷേപസേ [ജ്ഞേയാഃ ] ജാനനാ ചാഹിയേ ..൧൩൩ -൧൩൪..

ടീകാ : — യുഗപത് സര്വദ്രവ്യോംകേ സാധാരണ അവഗാഹകാ ഹേതുപനാ ആകാശകാ വിശേഷ ഗുണ ഹൈ . ഏക ഹീ സാഥ സര്വ ഗമനപരിണാമീ (ഗതിരൂപ പരിണമിത) ജീവ -പുദ്ഗലോംകേ ഗമനകാ ഹേതുപനാ ധര്മകാ വിശേഷ ഗുണ ഹൈ . ഏക ഹീ സാഥ സര്വ സ്ഥാനപരിണാമീ (സ്ഥിതിരൂപ പരിണമിത) ജീവ- പുദ്ഗലോംകേ സ്ഥിര ഹോനേകാ ഹേതുത്വ സ്ഥിതികാ അര്ഥാത് സ്ഥിര ഹോനേകാ നിമിത്തപനാ അധര്മകാ വിശേഷഗുണ ഹൈ . (കാലകേ അതിരിക്ത) ശേഷ സമസ്ത ദ്രവ്യോംകീ പ്രതി -പര്യായമേം സമയവൃത്തികാ ഹേതുപനാ (സമയ- സമയകീ പരിണതികാ നിമിത്തത്വ) കാലകാ വിശേഷ ഗുണ ഹൈ . ചൈതന്യപരിണാമ ജീവകാ വിശേഷ ഗുണ ഹൈ . ഇസപ്രകാര അമൂര്ത ദ്രവ്യോംകേ വിശേഷ ഗുണോംകാ സംക്ഷിപ്ത ജ്ഞാന ഹോനേ പര അമൂര്ത ദ്രവ്യോംകോ ജാനനേകേ ലിംഗ (ചിഹ്ന, ലക്ഷണ, സാധന) പ്രാപ്ത ഹോതേ ഹൈം; അര്ഥാത് ഉന -ഉന വിശേഷ ഗുണോംകേ ദ്വാരാ ഉന -ഉന അമൂര്ത

Page 265 of 513
PDF/HTML Page 298 of 546
single page version

സകലദ്രവ്യസാധാരണാവഗാഹസംപാദനമസര്വഗതത്വാദേവ ശേഷദ്രവ്യാണാമസംഭവദാകാശമധിഗമയതി . തഥൈക- വാരമേവ ഗതിപരിണതസമസ്തജീവപുദ്ഗലാനാമാലോകാദ്ഗമനഹേതുത്വമപ്രദേശത്വാത്കാലപുദ്ഗലയോഃ, സമുദ്ഘാ- താദന്യത്ര ലോകാസംഖ്യേയഭാഗമാത്രത്വാജ്ജീവസ്യ, ലോകാലോക സീമ്നോചലിതത്വാദാകാശസ്യ, വിരുദ്ധ- കാര്യഹേതുത്വാദധര്മസ്യാസംഭവദ്ധര്മമധിഗമയതി . തഥൈകവാരമേവ സ്ഥിതിപരിണതസമസ്തജീവപുദ്ഗലാ- നാമാലോകാത്സ്ഥാനഹേതുത്വമപ്രദേശത്വാത്കാലപുദ്ഗലയോഃ, സമുദ്ഘാതാദന്യത്ര ലോകാസംഖ്യേയഭാഗമാത്രത്വാ- ജ്ജീവസ്യ, ലോകാലോകസീമ്നോചലിതത്വാദാകാശസ്യ, വിരുദ്ധകാര്യഹേതുത്വാദ്ധര്മസ്യ ചാസംഭവദധര്മമധി- വിശുദ്ധജ്ഞാനദര്ശനോപയോഗസ്വഭാവം പരമാത്മദ്രവ്യം തദേവ മനസാ ധ്യേയം വചസാ വക്തവ്യം കായേന തത്സാധക- മനുഷ്ഠാനം ച കര്തവ്യമിതി ..൧൩൩ . ൧൩൪.. ഏവം കസ്യ ദ്രവ്യസ്യ കേ വിശേഷഗുണാ ഭവന്തീതി കഥനരൂപേണ ദ്രവ്യോംകാ അസ്തിത്വ ജ്ഞാത ഹോതാ ഹൈ — സിദ്ധ ഹോതാ ഹൈ . (ഇസീകോ സ്പഷ്ടതാപൂര്വക സമഝാതേ ഹൈം : — )

വഹാ ഏക ഹീ കാലമേം സമസ്ത ദ്രവ്യോംകോ സാധാരണ ൧അവഗാഹകാ സംപാദന (-അവഗാഹഹേതുപനേരൂപ ലിംഗ) ആകാശകോ ബതലാതാ ഹൈ; ക്യോംകി ശേഷ ദ്രവ്യോംകേ സര്വഗത (സര്വവ്യാപക) ന ഹോനേസേ ഉനകേ വഹ സംഭവ നഹീം ഹൈ .

ഇസീപ്രകാര ഏക ഹീ കാലമേം ഗതിപരിണത (ഗതിരൂപസേ പരിണമിത ഹുഏ) സമസ്ത ജീവ- പുദ്ഗലോംകോ ലോക തക ഗമനകാ ഹേതുപനാ ധര്മകോ ബതലാതാ ഹൈ; ക്യോംകി കാല ഔര പുദ്ഗല അപ്രദേശീ ഹൈം ഇസലിയേ ഉനകേ വഹ സംഭവ നഹീം ഹൈ; ജീവ സമുദ്ഘാതകോ ഛോഡകര അന്യത്ര ലോകകേ അസംഖ്യാതവേം ഭാഗ മാത്ര ഹൈ, ഇസലിയേ ഉസകേ വഹ സംഭവ നഹീം ഹൈ, ലോക -അലോകകീ സീമാ അചലിത ഹോനേസേ ആകാശകോ വഹ സംഭവ നഹീം ഹൈ ഔര വിരുദ്ധ കാര്യകാ ഹേതു ഹോനേസേ അധര്മകോ വഹ സംഭവ നഹീം ഹൈ . (കാല ഔര പുദ്ഗല ഏകപ്രദേശീ ഹൈം, ഇസലിയേ വേ ലോക തക ഗമനമേം നിമിത്ത നഹീം ഹോ സകതേ; ജീവ സമുദ്ഘാതകോ ഛോഡകര അന്യ കാലമേം ലോകകേ അസംഖ്യാതവേം ഭാഗമേം ഹീ രഹതാ ഹൈ, ഇസലിയേ വഹ ഭീ ലോക തക ഗമനമേം നിമിത്ത നഹീം ഹോ സകതാ; യദി ആകാശ ഗതിമേം നിമിത്ത ഹോ തോ ജീവ ഔര പുദ്ഗലോംകീ ഗതി അലോകമേം ഭീ ഹോനേ ലഗേ, ജിസസേ ലോകാകാശകീ മര്യാദാ ഹീ ന രഹേഗീ; ഇസലിയേ ഗതിഹേതുത്വ ആകാശകാ ഭീ ഗുണ നഹീം ഹൈ; അധര്മ ദ്രവ്യ തോ ഗതിസേ വിരുദ്ധ സ്ഥിതികാര്യമേം നിമിത്തഭൂത ഹൈ, ഇസലിയേ വഹ ഭീ ഗതിമേം നിമിത്ത നഹീം ഹോ സകതാ . ഇസപ്രകാര ഗതിഹേതുത്വഗുണ ധര്മനാമക ദ്രവ്യകാ അസ്തിത്വ ബതലാതാ ഹൈ .)

ഇസീപ്രകാര ഏക ഹീ കാലമേം സ്ഥിതിപരിണത സമസ്ത ജീവ -പുദ്ഗലോംകോ ലോക തക സ്ഥിതികാ ഹേതുപനാ അധര്മകോ ബതലാതാ ഹൈ; ക്യോംകി കാല ഔര പുദ്ഗല അപ്രദേശീ ഹോനേസേ ഉനകേ വഹ സംഭവ നഹീം ഹൈ; ജീവ സമുദ്ഘാതകോ ഛോഡകര അന്യത്ര ലോകകേ അസംഖ്യാതവേം ഭാഗ മാത്ര ഹൈ, ഇസലിയേ ഉസകേ വഹ സംഭവ നഹീം ഹൈ; ലോക ഔര അലോകകീ സീമാ അചലിത ഹോനേസേ ആകാശകേ വഹ സംഭവ നഹീം ഹൈ, ഔര ൧. അവഗാഹ = ലീന ഹോനാ; മജ്ജിത ഹോനാ, അവകാശ പ്രാപ്ത കരനാ . (ഏക ഹീ കാലമേം സര്വ ദ്രവ്യോംകോ സാമാന്യ

അവകാശകീ പ്രാപ്തിമേം ആകാശദ്രവ്യ നിമിത്തഭൂത ഹൈ .) പ്ര ൩൪

Page 266 of 513
PDF/HTML Page 299 of 546
single page version

ഗമയതി . തഥാ അശേഷശേഷദ്രവ്യാണാം പ്രതിപര്യായം സമയവൃത്തിഹേതുത്വം കാരണാന്തരസാധ്യത്വാത്സമയ- വിശിഷ്ടായാ വൃത്തേഃ സ്വതസ്തേഷാമസംഭവത്കാലമധിഗമയതി . തഥാ ചൈതന്യപരിണാമോചേതനത്വാദേവ ശേഷ- ദ്രവ്യാണാമസംഭവന് ജീവമധിഗമയതി . ഏവം ഗുണവിശേഷാദ് ദ്രവ്യവിശേഷോധിഗന്തവ്യഃ ..൧൩൩ . ൧൩൪..

അഥ ദ്രവ്യാണാം പ്രദേശവത്ത്വാപ്രദേശവത്ത്വവിശേഷം പ്രജ്ഞാപയതി — തൃതീയസ്ഥലേ ഗാഥാത്രയം ഗതമ് . അഥ കാലദ്രവ്യം വിഹായ ജീവാദിപഞ്ചദ്രവ്യാണാമസ്തികായത്വം വ്യാഖ്യാതി — വിരുദ്ധ കാര്യകാ ഹേതു ഹോനേസേ ധര്മകോ വഹ സംഭവ നഹീം ഹൈ .

ഇസീപ്രകാര (കാലകേ അതിരിക്ത) ശേഷ സമസ്ത ദ്രവ്യോംകേ പ്രത്യേക പര്യായമേം സമയവൃത്തികാ ഹേതുപനാ കാലകോ ബതലാതാ ഹൈ, ക്യോംകി ഉനകേ ൧സമയവിശിഷ്ട വൃത്തി കാരണാന്തരസേ സധതീ ഹോനേസേ (അര്ഥാത് ഉനകേ സമയസേ വിശിഷ്ട ഐസീ പരിണതി അന്യ കാരണസേ ഹോതീ ഹൈ,) ഇസലിയേ സ്വതഃ ഉനകേ വഹ (സമയവൃത്തിഹേതുപനാ) സംഭവിത നഹീം ഹൈ .

ഇസീപ്രകാര ചൈതന്യപരിണാമ ജീവകോ ബതലാതാ ഹൈ, ക്യോംകി വഹ ചേതന ഹോനേസേ ശേഷ ദ്രവ്യോംകേ സംഭവ നഹീം ഹൈ .

ഭാവാര്ഥ : — ജൈസാ കി പഹലേ ബതായാ ഗയാ ഹൈ, – സ്പര്ശ, രസ, ഗംധ, വര്ണസേ പുദ്ഗല ദ്രവ്യോംകാ അസ്തിത്വ ജ്ഞാത ഹോതാ ഹൈ . യഹാ അമൂര്ത ദ്രവ്യോംകാ അസ്തിത്വ ഉനകേ വിശേഷ ലക്ഷണോംസേ പ്രഗട കിയാ ഗയാ ഹൈ .

ചൈതന്യപരിണാമരൂപ ലക്ഷണ അനുഭവമേം ആതാ ഹൈ ഇസലിയേ അനന്ത ജീവദ്രവ്യോംകാ അസ്തിത്വ ജ്ഞാത ഹോതാ ഹൈ . ജീവാദി സമസ്ത ദ്രവ്യ ജിസകേ നിമിത്തസേ അവഗാഹ (അവകാശ) കോ പ്രാപ്ത കരതേ ഹൈം ഐസാ കോഈ ദ്രവ്യ ഹോനാ ചാഹിയേ; വഹ ദ്രവ്യ ലോകാലോകവ്യാപീ ആകാശ ഹൈ . ജീവ ഔര പുദ്ഗല ഗതി കരതേ ഹുഏ മാലൂമ ഹോതേ ഹൈം, ഇസലിയേ ജൈസേ മഛലീകോ ഗതി കരനേമേം നിമിത്തഭൂത ജല ഹൈ ഉസീ പ്രകാര ജീവ ഔര പുദ്ഗലോംകോ ഗതി കരനേമേം നിമിത്തഭൂത കോഈ ദ്രവ്യ ഹോനാ ചാഹിയേ; വഹ ദ്രവ്യ ലോകവ്യാപീ ധര്മദ്രവ്യ ഹൈ . ജൈസേ മനുഷ്യകോ സ്ഥിതിമേം നിമിത്തഭൂത പൃഥ്വീ ഹൈ ഉസീപ്രകാര ജീവ ഔര പുദ്ഗലോംകീ സ്ഥിതിമേം നിമിത്തഭൂത കോഈ ദ്രവ്യ ഹോനാ ചാഹിയേ . വഹ ദ്രവ്യ ലോകവ്യാപീ അധര്മദ്രവ്യ ഹൈ . ജൈസേ കുമ്ഹാരകേ ചക്രകേ ചലനേമേം കീല നിമിത്തഭൂത ഹൈ ഉസീപ്രകാര (കാലകേ അതിരിക്ത) സര്വ ദ്രവ്യോംകേ പരിണമനമേം നിമിത്തഭൂത കോഈ ദ്രവ്യ ഹോനാ ചാഹിയേ; വഹ ദ്രവ്യ അസംഖ്യാത കാലാണു ഹൈം, ജിനകീ പര്യായേം സമയ, ഘഡീ, ദിന, വര്ഷ ഇത്യാദിരൂപസേ വ്യക്ത ഹോതീ ഹൈം .

൧. കാലകേ അതിരിക്ത ദ്രവ്യോംകീ പരിണതി ‘ഏക സമയമേം യഹ പരിണതി ഹുഈ ഹൈ’ ഇസപ്രകാര സമയസേ വിശിഷ്ട ഹൈ അര്ഥാത്

വ്യവഹാരസേ ഉസമേം സമയകീ അപേക്ഷാ ആതീ ഹൈ, ഇസലിയേ ഉസമേം കോഈ ദ്രവ്യ — കാലദ്രവ്യ — നിമിത്ത ഹോനാ ചാഹിയേ . ൨. പ്രദേശവത്വ = പ്രദേശവാനപനാ .

Page 267 of 513
PDF/HTML Page 300 of 546
single page version

പ്രദേശവന്തി ഹി ജീവപുദ്ഗലധര്മാധര്മാകാശാനി അനേകപ്രദേശവത്ത്വാത് . അപ്രദേശഃ കാലാണുഃ പ്രദേശമാത്രത്വാത് . അസ്തി ച സംവര്തവിസ്താരയോരപി ലോകാകാശതുല്യാസംഖ്യേയപ്രദേശാപരിത്യാഗാജ്ജീവസ്യ, ദ്രവ്യേണ പ്രദേശമാത്രത്വാദപ്രദേശത്വേപി ദ്വിപ്രദേശാദിസംഖ്യേയാസംഖ്യേയാനന്തപ്രദേശപര്യായേണാനവധാരിത- പ്രദേശത്വാത്പുദ്ഗലസ്യ, സകലലോകവ്യാപ്യസംഖ്യേയപ്രദേശപ്രസ്താരരൂപത്വാദ് ധര്മസ്യ, സകലലോകവ്യാപ്യ- ജീവാ പോഗ്ഗലകായാ ധമ്മാധമ്മാ പുണോ യ ആഗാസം ജീവാഃ പുദ്ഗലകായാഃ ധര്മാധര്മൌ പുനശ്ചാകാശമ് . ഏതേ പഞ്ചാസ്തികായാഃ കിംവിശിഷ്ടാഃ . സപദേസേഹിം അസംഖാ സ്വപ്രദേശൈരസംഖ്യേയാഃ . അത്രാസംഖ്യേയപ്രദേശശബ്ദേന പ്രദേശബഹുത്വം ഗ്രാഹ്യമ് . തച്ച യഥാസംഭവം യോജനീയമ് . ജീവസ്യ താവത്സംസാരാവസ്ഥായാം വിസ്താരോപസംഹാരയോരപി പ്രദീപ- വത്പ്രദേശാനാം ഹാനിവൃദ്ധയോരഭാവാദ്വയവഹാരേണ ദേഹമാത്രേപി നിശ്ചയേന ലോകാകാശപ്രമിതാസംഖ്യേയപ്രദേശത്വമ് .

അന്വയാര്ഥ : — [ജീവാഃ ] ജീവ [പുദ്ഗലകായാഃ ] പുദ്ഗലകായ, [ധര്മാധര്മൌ ] ധര്മ, അധര്മ [പുനഃ ച ] ഔര [ആകാശം ] ആകാശ [സ്വപ്രദേശൈഃ ] സ്വപ്രദേശോംകീ അപേക്ഷാസേ [അസംഖ്യാതാഃ ] അസംഖ്യാത അര്ഥാത് അനേക ഹൈം; [കാലസ്യ ] കാലകേ [പ്രദേശാഃ ഇതി ] പ്രദേശ [ന സന്തി ] നഹീം ഹൈം ..൧൩൫..

ടീകാ : — ജീവ, പുദ്ഗല, ധര്മ, അധര്മ ഔര ആകാശ അനേക പ്രദേശവാലേ ഹോനേസേ പ്രദേശവാന് ഹൈം . കാലാണു പ്രദേശമാത്ര (ഏകപ്രദേശീ) ഹോനേസേ അപ്രദേശീ ഹൈ .

[ഉപരോക്ത ബാതകോ സ്പഷ്ട കരതേ ഹൈം : — ] സംകോച -വിസ്താരകേ ഹോനേ പര ഭീ ജീവ ലോകാകാശ തുല്യ അസംഖ്യ പ്രദേശോംകോ നഹീം ഛോഡതാ, ഇസലിയേ വഹ പ്രദേശവാന് ഹൈ; പുദ്ഗല യദ്യപി ദ്രവ്യ അപേക്ഷാസേ പ്രദേശമാത്ര (-ഏകപ്രദേശീ) ഹോനേസേ അപ്രദേശീ ഹൈ തഥാപി, ദോ പ്രദേശോംസേ ലേകര സംഖ്യാത, അസംഖ്യാത, ഔര അനന്തപ്രദേശോംവാലീ പര്യായോംകീ അപേക്ഷാസേ അനിശ്ചിത പ്രദേശവാലാ ഹോനേസേ പ്രദേശവാന് ഹൈ; സകല ലോകവ്യാപീ അസംഖ്യ പ്രദേശോംകേ ൧പ്രസ്താരരൂപ ഹോനേസേ ധര്മ പ്രദേശവാന ഹൈ; സകലലോകവ്യാപീ അസംഖ്യ ൧. പ്രസ്താര = ഫൈ ലാവ; വിസ്താര .

ജീവദ്രവ്യ, പുദ്ഗലകായ, ധര്മ, അധര്മ വളീ ആകാശനേ ഛേ സ്വപ്രദേശ അനേക, നഹി വര്തേ പ്രദേശോ കാളനേ. ൧൩൫.