Page 288 of 513
PDF/HTML Page 321 of 546
single page version

ഏവമാകാശപദാര്ഥാദാകാലപദാര്ഥാച്ച സമസ്തൈരേവ സംഭാവിതപ്രദേശസദ്ഭാവൈഃ പദാര്ഥൈഃ സമഗ്ര ഏവ യഃ സമാപ്തിം നീതോ ലോകസ്തം ഖലു തദന്തഃപാതിത്വേപ്യചിന്ത്യസ്വപരപരിച്ഛേദശക്തിസംപദാ ജീവ ഏവ ജാനീതേ, നത്വിതരഃ . ഏവം ശേഷദ്രവ്യാണി ജ്ഞേയമേവ, ജീവദ്രവ്യം തു ജ്ഞേയം ജ്ഞാനം ചേതി ജ്ഞാന- ജ്ഞേയവിഭാഗഃ . അഥാസ്യ ജീവസ്യ സഹജവിജൃമ്ഭിതാനന്തജ്ഞാനശക്തിഹേതുകേ ത്രിസമയാവസ്ഥായിത്വലക്ഷണേ വി ഭവിയാ തം ജാണഹ സമ്മമാഹപ്പം’’ ..൧൪൪.. ഏവം നിശ്ചയകാലവ്യാഖ്യാനമുഖ്യത്വേനാഷ്ടമസ്ഥലേ ഗാഥാത്രയം ഗതമ് . ഇതി പൂര്വോക്തപ്രകാരേണ ‘ദവ്വം ജീവമജീവം’ ഇത്യാദ്യേകോനവിംശതിഗാഥാഭിഃ സ്ഥലാഷ്ടകേന വിശേഷ- ജ്ഞേയാധികാരഃ സമാപ്തഃ .. അതഃ പരം ശുദ്ധജീവസ്യ ദ്രവ്യഭാവപ്രാണൈഃ സഹ ഭേദനിമിത്തം ‘സപദേസേഹിം സമഗ്ഗോ’

അന്വയാര്ഥ : — [സപ്രദേശൈഃ അര്ഥൈഃ ] സപ്രദേശ പദാര്ഥോംകേ ദ്വാരാ [നിഷ്ഠിതഃ ] സമാപ്തികോ ൧പ്രാപ്ത [സമഗ്രഃ ലോകഃ ] സമ്പൂര്ണ ലോക [നിത്യഃ ] നിത്യ ഹൈ, [തം ] ഉസേ [യഃ ജാനാതി ] ജോ ജാനതാ ഹൈ [ജീവഃ ] വഹ ജീവ ഹൈ, — [പ്രാണചതുഷ്കാഭിസംബദ്ധഃ ] ജോ കി (സംസാര ദശാമേം) ചാര പ്രാണോംസേ സംയുക്ത ഹൈ ..൧൪൫..

ടീകാ : — ഇസപ്രകാര ജിന്ഹേം പ്രദേശകാ സദ്ഭാവ ഫലിത ഹുആ ഹൈ ഐസേ ആകാശപദാര്ഥസേ ലേകര കാല പദാര്ഥ തകകേ സഭീ പദാര്ഥോംസേ സമാപ്തികോ പ്രാപ്ത ജോ സമസ്ത ലോക ഹൈ ഉസേ വാസ്തവമേം, ഉസമേം ൨അംതഃപാതീ ഹോനേപര ഭീ, അചിന്ത്യ ഐസീ സ്വപരകോ ജാനനേകീ ശക്തിരൂപ സമ്പദാകേ ദ്വാരാ ജീവ ഹീ ജാനതാ ഹൈ, ദൂസരാ കോഈ നഹീം . ഇസപ്രകാര ശേഷ ദ്രവ്യ ജ്ഞേയ ഹീ ഹൈം ഔര ജീവദ്രവ്യ തോ ജ്ഞേയ തഥാ ജ്ഞാന ഹൈ; — ഇസപ്രകാര ജ്ഞാന ഔര ജ്ഞേയകാ വിഭാഗ ഹൈ .

അബ, ഇസ ജീവകോ, സഹജരൂപസേ (സ്വഭാവസേ ഹീ) പ്രഗട അനന്തജ്ഞാനശക്തി ജിസകാ ഹേതു ഹൈ ഔര തീനോം കാലമേം അവസ്ഥായിപനാ (ടികനാ) ജിസകാ ലക്ഷണ ഹൈ ഐസാ, വസ്തുകാ സ്വരൂപഭൂത ഹോനേസേ ൧. ഛഹ ദ്രവ്യോംസേ ഹീ സമ്പൂര്ണ ലോക സമാപ്ത ഹോ ജാതാ ഹൈ, അര്ഥാത് ഉനകേ അതിരിക്ത ലോകമേം ദൂസരാ കുഛ നഹീം ഹൈ . ൨. അംതഃപാതീ = അന്ദര ആ ജാനേവാലാ; അന്ദര സമാ ജാനേവാലാ ( – ജീവ ലോകകേ ഭീതര ആ ജാതാ ഹൈ .)

Page 289 of 513
PDF/HTML Page 322 of 546
single page version

വസ്തുസ്വരൂപഭൂതതയാ സര്വദാനപായിനി നിശ്ചയജീവത്വേ സത്യപി സംസാരാവസ്ഥായാമനാദി- പ്രവാഹപ്രവൃത്തപുദ്ഗലസംശ്ലേഷദൂഷിതാത്മതയാ പ്രാണചതുഷ്കാഭിസംബദ്ധത്വം വ്യവഹാരജീവത്വഹേതുര്വിഭക്ത- വ്യോസ്തി ..൧൪൫..

അഥ കേ പ്രാണാ ഇത്യാവേദയതി — ഇത്യാദി യഥാക്രമേണ ഗാഥാഷ്ടകപര്യന്തം സാമാന്യഭേദഭാവനാവ്യാഖ്യാനം കരോതി . തദ്യഥാ . അഥ ജ്ഞാനജ്ഞേയജ്ഞാപനാര്ഥം തഥൈവാത്മനഃ പ്രാണചതുഷ്കേന സഹ ഭേദഭാവനാര്ഥം വാ സൂത്രമിദം പ്രതിപാദയതി — ലോഗോ ലോകോ ഭവതി . കഥംഭൂതഃ . ണിട്ഠിദോ നിഷ്ഠിതഃ സമാപ്തിം നീതോ ഭൃതോ വാ . കൈഃ കര്തൃഭൂതൈഃ . അട്ഠേഹിം സഹജശുദ്ധബുദ്ധൈകസ്വഭാവോ യോസൌ പരമാത്മപദാര്ഥസ്തത്പ്രഭൃതയോ യേര്ഥാസ്തൈഃ . പുനരപി കിംവിശിഷ്ടഃ . സപദേസേഹിം സമഗ്ഗോ സ്വകീയപ്രദേശൈഃ സമഗ്രഃ പരിപൂര്ണഃ . അഥവാ പദാര്ഥൈഃ . കഥംഭൂതൈഃ . സപ്രദേശൈഃ പ്രദേശസഹിതൈഃ . പുനരപി കിംവിശിഷ്ടോ ലോകഃ . ണിച്ചോ ദ്രവ്യാര്ഥികനയേന നിത്യഃ ലോകാകാശാപേക്ഷയാ വാ . അഥവാ നിത്യോ, ന കേനാപി പുരുഷവിശേഷേണ കൃതഃ . ജോ തം ജാണദി യഃ കര്താ തം ജ്ഞേയഭൂതം ലോകം ജാനാതി ജീവോ സ ജീവപദാര്ഥോ ഭവതി . ഏതാവതാ കിമുക്തം ഭവതി . യോസൌ വിശുദ്ധജ്ഞാനദര്ശനസ്വഭാവോ ജീവഃ സ ജ്ഞാനം ജ്ഞേയശ്ച ഭണ്യതേ . ശേഷപദാര്ഥാസ്തു ജ്ഞേയാ ഏവേതി ജ്ഞാതൃജ്ഞേയവിഭാഗഃ . പുനരപി കിംവിശിഷ്ടോ ജീവഃ . പാണചദുക്കേ ണ സംബദ്ധോ യദ്യപി നിശ്ചയേന സ്വതഃസിദ്ധപരമചൈതന്യസ്വഭാവേന നിശ്ചയപ്രാണേന ജീവതി തഥാപി വ്യവഹാരേണാനാദികര്മബന്ധവശാദാ- യുരാദ്യശുദ്ധപ്രാണചതുഷ്കേനാപി സംബദ്ധഃ സന് ജീവതി . തച്ച ശുദ്ധനയേന ജീവസ്വരൂപം ന ഭവതീതി ഭേദഭാവനാ ജ്ഞാതവ്യേത്യഭിപ്രായഃ ..൧൪൫.. അഥേന്ദ്രിയാദിപ്രാണചതുഷ്കസ്വരൂപം പ്രതിപാദയതി — അതീന്ദ്രിയാനന്തസുഖസ്വ- ഭാവാത്മനോ വിലക്ഷണ ഇന്ദ്രിയപ്രാണഃ, മനോവാക്കായവ്യാപാരരഹിതാത്പരമാത്മദ്രവ്യാദ്വിസദൃശോ ബലപ്രാണഃ, സര്വദാ അവിനാശീ നിശ്ചയജീവത്വ ഹോനേപര ഭീ, സംസാരാവസ്ഥാമേം അനാദിപ്രവാഹരൂപസേ പ്രവര്തമാന പുദ്ഗല സംശ്ലേഷകേ ദ്വാരാ സ്വയം ദൂഷിത ഹോനേസേ ഉസകേ ചാര പ്രാണോംസേ സംയുക്തപനാ ഹൈ — ജോ കി (സംയുക്തപനാ) വ്യവഹാരജീവത്വകാ ഹേതു ഹൈ, ഔര വിഭക്ത കരനേ യോഗ്യ ഹൈ .

ഭാവാര്ഥ : — ഷട് ദ്രവ്യോംകാ സമുദായ വഹ ലോക ഹൈ . ജീവ ഉസേ (അപനീ) അചിന്ത്യ ജ്ഞാനശക്തിസേ ജാനതാ ഹൈ; ഇസലിയേ ജീവകേ അതിരിക്ത ശേഷ ദ്രവ്യ ജ്ഞേയ ഹൈം ഔര ജീവ ജ്ഞാന തഥാ ജ്ഞേയ ഹൈ . ഉസ ജീവകോ വസ്തുകേ സ്വരൂപഭൂത ഹോനേസേ ജോ കഭീ നഷ്ട നഹീം ഹോതാ, ഐസാ നിശ്ചയജീവത്വ സദാ ഹീ ഹൈ . ഉസ നിശ്ചയ ജീവത്വകാ കാരണ സ്വാഭാവിക അനന്തജ്ഞാനശക്തി ഹൈ . ഐസാ നിശ്ചയജീവത്വ ജീവകേ സദാ ഹോനേ പര ഭീ വഹ, സംസാര ദശാമേം സ്വയം പുദ്ഗലകേ സംബംധസേ ദൂഷിത ഹോനേസേ ചാര പ്രാണോംസേ സംയുക്ത ഹൈ, ഔര ഇസലിയേ ഉസകേ വ്യവഹാരജീവത്വ ഭീ ഹൈ . ഉസ വ്യവഹാരജീവത്വകോ കാരണരൂപ ജോ ചാര പ്രാണോംസേ സംയുക്തപനാ ഉസസേ ജീവകോ ഭിന്ന കരനാ ചാഹിയേ ..൧൪൫..

അബ, പ്രാണ കൌന – കൌനസേ ഹൈം, സോ ബതലാതേ ഹൈം : — പ്ര. ൩൭

Page 290 of 513
PDF/HTML Page 323 of 546
single page version

സ്പര്ശനരസനഘ്രാണചക്ഷുഃശ്രോത്രപംചകമിന്ദ്രിയപ്രാണാഃ, കായവാങ്മസ്ത്രയം ബലപ്രാണാഃ, ഭവ- ധാരണനിമിത്തമായുഃപ്രാണഃ, ഉദംചനന്യംചനാത്മകോ മരുദാനപാനപ്രാണഃ ..൧൪൬..

അഥ പ്രാണാനാം നിരുക്ത്യാ ജീവത്വഹേതുത്വം പൌദ്ഗലികത്വം ച സൂത്രയതി — അനാദ്യനന്തസ്വഭാവാത്പരമാത്മപദാര്ഥാദ്വിപരീതഃ സാദ്യന്ത ആയുഃപ്രാണഃ, ഉച്ഛ്വാസനിശ്വാസജനിതഖേദരഹിതാ- ച്ഛുദ്ധാത്മതത്ത്വാത്പ്രതിപക്ഷഭൂത ആനപാനപ്രാണഃ . ഏവമായുരിന്ദ്രിയബലോച്ഛ്വാസരൂപേണാഭേദനയേന ജീവാനാം സംബന്ധിനശ്ചത്വാരഃ പ്രാണാ ഭവന്തി . തേ ച ശുദ്ധനയേന ജീവാദ്ഭിന്നാ ഭാവയിതവ്യാ ഇതി ..൧൪൬.. അഥ ത ഏവ പ്രാണാ ഭേദനയേന ദശവിധാ ഭവന്തീത്യാവേദയതി —

അന്വയാര്ഥ : — [ഇന്ദ്രിയപ്രാണഃ ച ] ഇന്ദ്രിയപ്രാണ, [തഥാ ബലപ്രാണഃ ] ബലപ്രാണ, [തഥാ ച ആയുഃപ്രാണ: ] ആയുപ്രാണ [ച ] ഔര [ആനപാനപ്രാണഃ ] ശ്വാസോച്ഛ്വാസ പ്രാണ — [തേ ] യേ (ചാര) [ജീവാനാം ] ജീവോംകേ [പ്രാണാഃ ] പ്രാണ [ഭവന്തി ] ഹൈം ..൧൪൬..

ടീകാ : — സ്പര്ശന, രസനാ, ഘ്രാണ, ചക്ഷു ഔര ശ്രോത്ര — യഹ പാ ച ഇന്ദ്രിയപ്രാണ ഹൈം; കായ, വചന ഔര മന, — യഹ തീന ബലപ്രാണ ഹൈം, ഭവ ധാരണകാ നിമിത്ത (അര്ഥാത് മനുഷ്യാദി പര്യായകീ സ്ഥിതികാ നിമിത്ത) ആയുപ്രാണ ഹൈ; നീചേ ഔര ഊ പര ജാനാ ജിസകാ സ്വരൂപ ഹൈ ഐസീ വായു (ശ്വാസ) ശ്വാസോച്ഛ്വാസ പ്രാണ ഹൈ ..൧൪൬..

അബ, വ്യുത്പത്തിസേ പ്രാണോംകോ ജീവത്വകാ ഹേതുപനാ ഔര ഉനകാ പൌദ്ഗലികപനാ സൂത്ര ദ്വാരാ കഹതേ ഹൈം (അര്ഥാത് പ്രാണ ജീവത്വകേ ഹേതു ഹൈ ഐസാ വ്യുത്പത്തിസേ ദരശാതേ ഹൈം തഥാ പ്രാണ പൌദ്ഗലിക ഹൈം ഐസാ കഹതേ ഹൈം ) : —

Page 291 of 513
PDF/HTML Page 324 of 546
single page version

പ്രാണസാമാന്യേന ജീവതി ജീവിഷ്യതി ജീവിതവാംശ്ച പൂര്വമിതി ജീവഃ . ഏവമനാദി- സംതാനപ്രവര്തമാനതയാ ത്രിസമയാവസ്ഥത്വാത്പ്രാണസാമാന്യം ജീവസ്യ ജീവത്വഹേതുരസ്ത്യേവ . തഥാപി തന്ന ജീവസ്യ സ്വഭാവത്വമവാപ്നോതി പുദ്ഗലദ്രവ്യനിര്വൃത്തത്വാത് ..൧൪൭..

ഇന്ദ്രിയപ്രാണഃ പഞ്ചവിധഃ, ത്രിധാ ബലപ്രാണഃ, പുനശ്ചൈക ആനപാനപ്രാണഃ, ആയുഃപ്രാണശ്ചേതി ഭേദേന ദശ പ്രാണാസ്തേപി ചിദാനന്ദൈകസ്വഭാവാത്പരമാത്മനോ നിശ്ചയേന ഭിന്നാ ജ്ഞാതവ്യാ ഇത്യഭിപ്രായഃ ..“൧൨.. അഥ പ്രാണശബ്ദവ്യുത്പത്ത്യാ ജീവസ്യ ജീവത്വം പ്രാണാനാം പുദ്ഗലസ്വരൂപത്വം ച നിരൂപയതി — പാണേഹിം ചദുഹിം ജീവദി യദ്യപി നിശ്ചയേന സത്താചൈതന്യസുഖബോധാദിശുദ്ധഭാവപ്രാണൈര്ജീവതി തഥാപി വ്യവഹാരേണ വര്തമാനകാലേ ദ്രവ്യഭാവ- രൂപൈശ്ചതുര്ഭിരശുദ്ധപ്രാണൈര്ജീവതി ജീവിസ്സദി ജീവിഷ്യതി ഭാവികാലേ ജോ ഹി ജീവിദോ യോ ഹി സ്ഫു ടം ജീവിതഃ പുവ്വം പൂര്വകാലേ സോ ജീവോ സ ജീവോ ഭവതി . തേ പാണാ തേ പൂര്വോക്താഃ പ്രാണാഃ പോഗ്ഗലദവ്വേഹിം ണിവ്വത്താ ഉദയാഗത- പുദ്ഗലകര്മണാ നിര്വൃത്താ നിഷ്പന്നാ ഇതി . തത ഏവ കാരണാത്പുദ്ഗലദ്രവ്യവിപരീതാദനന്തജ്ഞാനദര്ശനസുഖ-

അന്വയാര്ഥ : — [യഃ ഹി ] ജോ [ചതുര്ഭിഃ പ്രാണൈഃ ] ചാര പ്രാണോംസേ [ജീവതി ] ജീതാ ഹൈ, [ജീവിഷ്യതി ] ജിയേഗാ [ജീവിതഃ പൂര്വം ] ഔര പഹലേ ജീതാ ഥാ, [സഃ ജീവഃ ] വഹ ജീവ ഹൈ . [പുനഃ ] ഫി ര ഭീ [പ്രാണാഃ ] പ്രാണ തോ [പുദ്ഗലദ്രവ്യൈഃ നിര്വൃത്താഃ ] പുദ്ഗല ദ്രവ്യോംസേ നിഷ്പന്ന (രചിത) ഹൈം ..൧൪൭..

ടീകാ : — (വ്യുത്പത്തികേ അനുസാര) പ്രാണസാമാന്യസേ ജീതാ ഹൈ, ജിയേഗാ, ഔര പഹലേ ജീതാ ഥാ, വഹ ജീവ ഹൈ . ഇസപ്രകാര (പ്രാണസാമാന്യ) അനാദി സംതാനരൂപ (-പ്രവാഹരൂപ)സേ പ്രവര്തമാന ഹോനേസേ (സംസാരദശാമേം) ത്രികാല സ്ഥായീ ഹോനേസേ പ്രാണസാമാന്യ ജീവകേ ജീവത്വകാ ഹേതു ഹൈ ഹീ . തഥാപി വഹ (പ്രാണ സാമാന്യ) ജീവകാ സ്വഭാവ നഹീം ഹൈ ക്യോംകി വഹ പുദ്ഗലദ്രവ്യസേ നിഷ്പന്ന — രചിത ഹൈ .

ഭാവാര്ഥ : — യദ്യപി നിശ്ചയസേ ജീവ സദാ ഹീ ഭാവപ്രാണസേ ജീതാ ഹൈ, തഥാപി സംസാരദശാമേം വ്യവഹാരസേ ഉസേ വ്യവഹാരജീവത്വകേ കാരണഭൂത ഇന്ദ്രിയാദി ദ്രവ്യപ്രാണോംസേ ജീവിത കഹാ ജാതാ ഹൈ . ഐസാ

ജേ ചാര പ്രാണേ ജീവതോ പൂര്വേ, ജീവേ ഛേ, ജീവശേ, തേ ജീവ ഛേ; പണ പ്രാണ തോ പുദ്ഗലദരവനിഷ്പന്ന ഛേ. ൧൪൭.

Page 292 of 513
PDF/HTML Page 325 of 546
single page version

യതോ മോഹാദിഭിഃ പൌദ്ഗലികകര്മഭിര്ബദ്ധത്വാജ്ജീവഃ പ്രാണനിബദ്ധോ ഭവതി, യതശ്ച പ്രാണനിബദ്ധത്വാത്പൌദ്ഗലികകര്മഫലമുപഭുംജാനഃ പുനരപ്യന്യൈഃ പൌദ്ഗലികകര്മഭിര്ബധ്യതേ, തതഃ വീര്യാദ്യനന്തഗുണസ്വഭാവാത്പരമാത്മതത്ത്വാദ്ഭിന്നാ ഭാവയിതവ്യാ ഇതി ഭാവഃ ..൧൪൭.. അഥ പ്രാണാനാം യത്പൂര്വ- സൂത്രോദിതം പൌദ്ഗലികത്വം തദേവ ദര്ശയതി — ജീവോ പാണണിബദ്ധോ ജീവഃ കര്താ ചതുര്ഭിഃ പ്രാണൈര്നിബദ്ധഃ സംബദ്ധോ ഭവതി . കഥംഭൂതഃ സന് . ബദ്ധോ ശുദ്ധാത്മോപലമ്ഭലക്ഷണമോക്ഷാദ്വിലക്ഷണൈര്ബദ്ധഃ . കൈര്ബദ്ധഃ . മോഹാദിഏഹിം കമ്മേഹിം മോഹനീയാദികര്മഭിര്ബദ്ധസ്തതോ ജ്ഞായതേ മോഹാദികര്മഭിര്ബദ്ധഃ സന് പ്രാണനിബദ്ധോ ഭവതി, ന ച കര്മബന്ധരഹിത ഇതി . തത ഏവ ജ്ഞായതേ പ്രാണാഃ പുദ്ഗലകര്മോദയജനിതാ ഇതി . തഥാവിധഃ സന് കിം കരോതി . ഉവഭുംജദി കമ്മഫലം പരമസമാധിസമുത്പന്നനിത്യാനന്ദൈകലക്ഷണസുഖാമൃതഭോജനമലഭമാനഃ സന് കടുകവിഷസമാനമപി കര്മഫലമുപഭുങ്ക്തേ . ബജ്ഝദി അണ്ണേഹിം കമ്മേഹിം തത്കര്മഫലമുപഭുഞ്ജാനഃ സന്നയം ജീവഃ കര്മരഹിതാത്മനോ വിസദൃശൈരന്യകര്മഭിര്നവതരകര്മഭിര്ബധ്യതേ . യതഃ കാരണാത്കര്മഫലം ഭുഞ്ജാനോ നവതര കര്മാണി ബധ്നാതി, ഹോനേപര ഭീ വേ ദ്രവ്യപ്രാണ ആത്മാകാ സ്വരൂപ കിംചിത് മാത്ര നഹീം ഹൈം ക്യോംകി വേ പുദ്ഗല ദ്രവ്യസേ നിര്മിത ഹൈം ..൧൪൭..

അന്വയാര്ഥ : — [മോഹാദികൈഃ കര്മഭിഃ ] മോഹാദിക കര്മോംസേ [ബദ്ധഃ ] ബ ധാ ഹുആ ഹോനേസേ [ജീവഃ ] ജീവ [പ്രാണനിബദ്ധഃ ] പ്രാണോംസേ സംയുക്ത ഹോതാ ഹുആ [കര്മഫലം ഉപഭുംജാനഃ ] കര്മഫലകോ ഭോഗതാ ഹുആ [അന്യൈഃ കര്മഭിഃ ] അന്യ കര്മോംസേ [ബധ്യതേ ] ബ ധതാ ഹൈ ..൧൪൮..

ടീകാ : — (൧) മോഹാദിക പൌദ്ഗലിക കര്മോംസേ ബ ധാ ഹുആ ഹോനേസേ ജീവ പ്രാണോംസേ സംയുക്ത ഹോതാ ഹൈ ഔര (൨) പ്രാണോംസേ സംയുക്ത ഹോനേകേ കാരണ പൌദ്ഗലിക കര്മഫലകോ (മോഹീ – രാഗീ – ദ്വേഷീ ജീവ മോഹ – രാഗ – ദ്വേഷപൂര്വക) ഭോഗതാ ഹുആ പുനഃ ഭീ അന്യ പൌദ്ഗലിക കര്മോംസേ ബംധതാ ഹൈ, ഇസലിയേ

Page 293 of 513
PDF/HTML Page 326 of 546
single page version

പൌദ്ഗലികകര്മകാര്യത്വാത്പൌദ്ഗലികകര്മകാരണത്വാച്ച പൌദ്ഗലികാ ഏവ പ്രാണാ നിശ്ചീയന്തേ ..൧൪൮..

അബ, പ്രാണോംകേ പൌദ്ഗലിക കര്മകാ കാരണപനാ (അര്ഥാത് പ്രാണ പൌദ്ഗലിക കര്മകേ കാരണ കിസ പ്രകാര ഹൈം വഹ) പ്രഗട കരതേ ഹൈം : —

അന്വയാര്ഥ : — [യദി ] യദി [ജീവഃ ] ജീവ [മോഹപ്രദ്വേഷാഭ്യാം ] മോഹ ഔര ദ്വേഷകേ ദ്വാരാ [ജീവയോഃ ] ജീവോംകേ (-സ്വജീവകേ തഥാ പരജീവകേ) [പ്രാണാബാധം കരോതി ] പ്രാണോംകോ ബാധാ പഹു ചാതേ ഹൈം, [സഃ ഹി ] തോ പൂര്വകഥിത [ജ്ഞാനാവരണാദികര്മഭിഃ ബംധഃ ] ജ്ഞാനാവരണാദിക കര്മോംകേ ദ്വാരാ ബംധ [ഭവതി ] ഹോതാ ഹൈ ..൧൪൯..

Page 294 of 513
PDF/HTML Page 327 of 546
single page version

പ്രാണൈര്ഹി താവജ്ജീവഃ കര്മഫലമുപഭുംക്തേ; തദുപഭുംജാനോ മോഹപ്രദ്വേഷാവാപ്നോതി; താഭ്യാം സ്വജീവ- പരജീവയോഃ പ്രാണാബാധം വിദധാതി . തദാ കദാചിത്പരസ്യ ദ്രവ്യപ്രാണാനാബാധ്യ കദാചിദനാബാധ്യ സ്വസ്യ ഭാവപ്രാണാനുപരക്തത്വേന ബാധമാനോ ജ്ഞാനാവരണാദീനി കര്മാണി ബധ്നാതി . ഏവം പ്രാണാഃ പൌദ്ഗലികകര്മകാരണതാമുപയാന്തി ..൧൪൯..

ജ്ഞാനസ്വരൂപം സ്വകീയശുദ്ധപ്രാണം ഹന്തി, പശ്ചാദുത്തരകാലേ പരപ്രാണഘാതേ നിയമോ നാസ്തീതി ..൧൪൯.. അഥേന്ദ്രി- യാദിപ്രാണോത്പത്തേരന്തരങ്ഗഹേതുമുപദിശതി — ആദാ കമ്മമലിമസോ അയമാത്മാ സ്വഭാവേന ഭാവകര്മദ്രവ്യകര്മനോകര്മ- മലരഹിതത്വേനാത്യന്തനിര്മലോപി വ്യവഹാരേണാനാദികര്മബന്ധവശാന്മലീമസോ ഭവതി . തഥാഭൂതഃ സന് കിം കരോതി . ധരേദി പാണേ പുണോ പുണോ അണ്ണേ ധാരയതി പ്രാണാന് പുനഃപുനഃ അന്യാന്നവതരാന് . യാവത്കിമ് . ണ ചയദി

ടീകാ : — പ്രഥമ തോ പ്രാണോംസേ ജീവ കര്മഫലകോ ഭോഗതാ ഹൈ; ഉസേ ഭോഗതാ ഹുആ മോഹ തഥാ ദ്വേഷകോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ; മോഹ തഥാ ദ്വേഷസേ സ്വജീവ തഥാ പരജീവകേ പ്രാണോംകോ ൧ബാധാ പഹു ചാതാ ഹൈ . വഹാ കദാചിത് (-കിസീ സമയ) പരകേ ദ്രവ്യ പ്രാണോംകോ ബാധാ പഹു ചാകര ഔര കദാചിത് (പരകേ ദ്രവ്യ പ്രാണോംകോ) ബാധാ ന പഹു ചാകര, അപനേ ഭാവപ്രാണോംകോ തോ ൨ഉപരക്തപനേസേ (അവശ്യ ഹീ) ബാധാ പഹു ചാതാ ഹുആ ജീവ ജ്ഞാനാവരണാദി കര്മോംകോ ബാ ധതാ ഹൈ . ഇസപ്രകാര പ്രാണ പൌദ്ഗലിക കര്മോംകേ കാരണപനേകോ പ്രാപ്ത ഹോതേ ഹൈം ..൧൪൯..

അബ പൌദ്ഗലിക പ്രാണോംകീ സംതതികീ (-പ്രവാഹകീ – പരമ്പരാകീ) പ്രവൃത്തികാ അന്തരംഗ ഹേതു സൂത്ര ദ്വാരാ കഹതേ ഹൈം : — ൧. ബാധാ = പീഡാ, ഉപദ്രവ, വിഘ്ന . ൨. ഉപരക്തപനാ = മലിനപനാ; വികാരീപനാ; മോഹാദിപരിണാമരൂപ പരിണമിത ഹോനാ . [ജൈസേ കോഈ പുരുഷ തപ്ത ലോഹേകേ

Page 295 of 513
PDF/HTML Page 328 of 546
single page version

യേയമാത്മനഃ പൌദ്ഗലികപ്രാണാനാം സംതാനേന പ്രവൃത്തിഃ, തസ്യാ അനാദിപൌദ്ഗലകര്മമൂലം ശരീരാദിമമത്വരൂപമുപരക്തത്വമന്തരംഗോ ഹേതുഃ ..൧൫൦..

ജാവ മമത്തിം നിസ്നേഹചിച്ചമത്കാരപരിണതേര്വിപരീതാം മമതാം യാവത്കാലം ന ത്യജതി . കേഷു വിഷയേഷു . ദേഹപധാണേസു വിസയേസു ദേഹവിഷയരഹിതപരമചൈതന്യപ്രകാശപരിണതേഃ പ്രതിപക്ഷഭൂതേഷു ദേഹപ്രധാനേഷു പഞ്ചേന്ദ്രിയവിഷയേഷ്വിതി . തതഃ സ്ഥിതമേതത് — ഇന്ദ്രിയാദിപ്രാണോത്പത്തേര്ദേഹാദിമമത്വമേവാന്തരങ്ഗകാരണമിതി ..൧൫൦.. അഥേന്ദ്രിയാദിപ്രാണാനാമഭ്യന്തരം വിനാശകാരണമാവേദയതി — ജോ ഇംദിയാദിവിജഈ ഭവീയ യഃ കര്താതീന്ദ്രിയാത്മോത്ഥസുഖാമൃതസംതോഷബലേന ജിതേന്ദ്രിയത്വേന നിഃകഷായനിര്മലാനുഭൂതിബലേന കഷായജയേന ചേന്ദ്രിയാദിവിജയീ ഭൂത്വാ ഉവഓഗമപ്പഗം ഝാദി

അന്വയാര്ഥ : — [യാവത് ] ജബ തക [ദേഹപ്രധാനേഷു വിഷയേഷു ] ദേഹപ്രധാന വിഷയോംമേം [മമത്വം ] മമത്വകോ [ന ത്യജതി ] നഹീം ഛോഡതാ, [കര്മമലീമസഃ ആത്മാ ] തബ തക കര്മസേ മലിന ആത്മാ [പുനഃ പുനഃ ] പുനഃ – പുനഃ [അന്യാന് പ്രാണാന് ] അന്യ – അന്യ പ്രാണോംകോ [ധാരയതി ] ധാരണ കരതാ ഹൈ ..൧൫൦..

ടീകാ : — ജോ ഇസ ആത്മാകോ പൌദ്ഗലിക പ്രാണോംകീ സംതാനരൂപ പ്രവൃത്തി ഹൈ, ഉസകാ അന്തരംഗ ഹേതു ശരീരാദികാ മമത്വരൂപ ഉപരക്തപനാ ഹൈ, ജിസകാ മൂല (-നിമിത്ത) അനാദി പൌദ്ഗലിക കര്മ ഹൈ .

ഭാവാര്ഥ : — ദ്രവ്യപ്രാണോംകീ പരമ്പരാ ചലതേ രഹനേകാ അന്തരംഗ കാരണ അനാദി പുദ്ഗലകര്മകേ നിമിത്തസേ ഹോനേവാലാ ജീവകാ വികാരീ പരിണമന ഹൈ . ജബതക ജീവ ദേഹാദി വിഷയോംകേ മമത്വരൂപ വികാരീ പരിണമനകോ നഹീം ഛോഡതാ തബ തക ഉസകേ നിമിത്തസേ പുനഃ – പുനഃ പുദ്ഗലകര്മ ബ ധതേ രഹതേ ഹൈം ഔര ഉസസേ പുനഃ – പുനഃ ദ്രവ്യപ്രാണോംകാ സമ്ബന്ധ ഹോതാ രഹതാ ഹൈ ..൧൫൦..

Page 296 of 513
PDF/HTML Page 329 of 546
single page version

പുദ്ഗലപ്രാണസംതതിനിവൃത്തേരന്തരംഗോ ഹേതുര്ഹി പൌദ്ഗലികകര്മമൂലസ്യോപരക്തത്വസ്യാഭാവഃ . സ തു സമസ്തേന്ദ്രിയാദിപരദ്രവ്യാനുവൃത്തിവിജയിനോ ഭൂത്വാ സമസ്തോപാശ്രയാനുവൃത്തിവ്യാവൃത്തസ്യ സ്ഫ ടികമണേ- രിവാത്യന്തവിശുദ്ധമുപയോഗമാത്രമാത്മാനം സുനിശ്ചലം കേവലമധിവസതഃ സ്യാത് . ഇദമത്ര താത്പര്യം — ആത്മനോത്യന്തവിഭക്തത്വസിദ്ധയേ വ്യവഹാരജീവത്വഹേതവഃ പുദ്ഗലപ്രാണാ ഏവമുച്ഛേത്തവ്യാഃ ..൧൫൧.. കേവലജ്ഞാനദര്ശനോപയോഗം നിജാത്മാനം ധ്യായതി, കമ്മേഹിം സോ ണ രജ്ജദി കര്മഭിശ്ചിച്ചമത്കാരാത്മനഃ പ്രതിബന്ധ- കൈര്ജ്ഞാനാവരണാദികര്മഭിഃ സ ന രജ്യതേ, ന ബധ്യതേ . കിഹ തം പാണാ അണുചരംതി കര്മബന്ധാഭാവേ സതി തം പുരുഷം

അന്വയാര്ഥ : — [യഃ ] ജോ [ഇന്ദ്രിയാദിവിജയീഭൂത്വാ ] ഇന്ദ്രിയാദികാ വിജയീ ഹോകര [ഉപയോഗം ആത്മകം ] ഉപയോഗമാത്ര ആത്മാകാ [ധ്യായതി ] ധ്യാന കരതാ ഹൈ, [സഃ ] വഹ [കര്മഭിഃ ] കര്മോംകേ ദ്വാരാ [ന രജ്യതേ ] രംജിത നഹീം ഹോതാ; [തം ] ഉസേ [പ്രാണാഃ ] പ്രാണ [കഥം ] കൈസേ [അനുചരംതി ] അനുസരേംഗേ ? (അര്ഥാത് ഉസകേ പ്രാണോംകാ സമ്ബന്ധ നഹീം ഹോതാ .) ..൧൫൧..

ടീകാ : — വാസ്തവമേം പൌദ്ഗലിക പ്രാണോംകേ സംതതികീ നിവൃത്തികാ അന്തരങ്ഗ ഹേതു പൌദ്ഗലിക കര്മ ജിസകാ കാരണ ( – നിമിത്ത) ഹൈ ഐസേ ൧ഉപരക്തപനേകാ അഭാവ ഹൈ . ഔര വഹ അഭാവ ജോ ജീവ സമസ്ത ഇന്ദ്രിയാദിക പരദ്രവ്യോംകേ അനുസാര പരിണതികാ വിജയീ ഹോകര, (അനേക വര്ണോവാലേ) ൨ആശ്രയാനുസാര സാരീ പരിണതിസേ വ്യാവൃത്ത (പൃഥക്, അലഗ) ഹുഏ സ്ഫ ടിക മണികീ ഭാ തി, അത്യന്ത വിശുദ്ധ ഉപയോഗമാത്ര അകേലേ ആത്മാമേം സുനിശ്ചലതയാ വസതാ ഹൈ, ഉസ ജീവകേ ഹോതാ ഹൈ .

യഹാ യഹ താത്പര്യ ഹൈ കി — ആത്മാകീ അത്യന്ത വിഭക്തതാ സിദ്ധ കരനേകേ ലിയേ വ്യവഹാരജീവത്വകേ ഹേതുഭൂത പൌദ്ഗലിക പ്രാണ ഇസപ്രകാര ഉച്ഛേദ കരനേയോഗ്യ ഹൈം .

ഭാവാര്ഥ : — ജൈസേ അനേക രംഗയുക്ത ആശ്രയഭൂത വസ്തുകേ അനുസാര ജോ (സ്ഫ ടിക മണികാ) അനേകരംഗീ പരിണമന ഹൈ ഉസസേ സര്വഥാ വ്യാവൃത്ത ഹുയേ സ്ഫ ടികമണികേ ഉപരക്തപനേകാ അഭാവ ഹൈ, ഉസീപ്രകാര അനേകപ്രകാരകേ കര്മ വ ഇന്ദ്രിയാദികേ അനുസാര ജോ (ആത്മാകാ) അനേക പ്രകാരകാ വികാരീ പരിണമന ഹൈ ഉസസേ സര്വഥാ വ്യാവൃത്ത ഹുയേ ആത്മാകേ ( – ജോ ഏക ഉപയോഗമാത്ര ൧. ഉപരക്തപനാ = വികൃതപനാ; മലിനപനാ; രംജിതപനാ; ഉപരാഗയുക്തപനാ, (ഉപരാഗകേ അര്ഥകേ ലിയേ ഗാഥാ ൧൨൬കാ

ഫു ടനോട ദേഖോ]) ൨. ആശ്രയ = ജിസമേം സ്ഫ ടികമണി രഖാ ഹോ വഹ വസ്തു .

Page 297 of 513
PDF/HTML Page 330 of 546
single page version

അഥ പുനരപ്യാത്മനോത്യന്തവിഭക്തത്വസിദ്ധയേ ഗതിവിശിഷ്ടവ്യവഹാരജീവത്വഹേതുപര്യായസ്വരൂപ- മുപവര്ണയതി —

ഹേതു ഐസീ ജോ ഗതിവിശിഷ്ട (ദേവ – മനുഷ്യാദി) പര്യായോംകാ സ്വരൂപ കഹതേ ഹൈം : —

അന്വയാര്ഥ : — [അസ്തിത്വനിശ്ചിതസ്യ അര്ഥസ്യ ഹി ] അസ്തിത്വസേ നിശ്ചിത അര്ഥകാ (ദ്രവ്യകാ) [അര്ഥാന്തരേ സംഭൂതഃ ] അന്യ അര്ഥമേം (ദ്രവ്യമേം) ഉത്പന്ന [അര്ഥഃ ] ജോ അര്ഥ (-ഭാവ) [സ പര്യായഃ ] വഹ പര്യായ ഹൈ — [സംസ്ഥാനാദിപ്രഭേദൈഃ ] കി ജോ സംസ്ഥാനാദി ഭേദോം സഹിത ഹോതീ ഹൈ ..൧൫൨..

Page 298 of 513
PDF/HTML Page 331 of 546
single page version

സ്വലക്ഷണഭൂതസ്വരൂപാസ്തിത്വനിശ്ചിതസ്യൈകസ്യാര്ഥസ്യ സ്വലക്ഷണഭൂതസ്വരൂപാസ്തിത്വനിശ്ചിത ഏവാന്യ- സ്മിന്നര്ഥേ വിശിഷ്ടരൂപതയാ സംഭാവിതാത്മലാഭോര്ഥോനേകദ്രവ്യാത്മകഃ പര്യായഃ . സ ഖലു പുദ്ഗലസ്യ പുദ്ഗലാന്തര ഇവ ജീവസ്യ പുദ്ഗലേ സംസ്ഥാനാദിവിശിഷ്ടതയാ സമുപജായമാനഃ സംഭാവ്യത ഏവ . ഉപപന്നശ്ചൈവംവിധഃ പര്യായഃ, അനേകദ്രവ്യസംയോഗാത്മത്വേന കേവലജീവവ്യതിരേക മാത്രസ്യൈകദ്രവ്യപര്യായസ്യാ- സ്ഖലിതസ്യാന്തരവഭാസനാത് ..൧൫൨..

അഥ പര്യായവ്യക്തീര്ദര്ശയതി — പ്രഥമവിശേഷാന്തരാധികാരേ സമുദായപാതനികാ . തദ്യഥാ — അഥ പുനരപി ശുദ്ധാത്മനോ വിശേഷഭേദഭാവനാര്ഥം നരനാരകാദിപര്യായരൂപം വ്യവഹാരജീവത്വഹേതും ദര്ശയതി — അത്ഥിത്തണിച്ഛിദസ്സ ഹി ചിദാനന്ദൈകലക്ഷണസ്വരൂപാസ്തി- ത്വേന നിശ്ചിതസ്യ ജ്ഞാതസ്യ ഹി സ്ഫു ടമ് . കസ്യ . അത്ഥസ്സ പരമാത്മപദാര്ഥസ്യ അത്ഥംതരമ്ഹി ശുദ്ധാത്മാര്ഥാദന്യസ്മിന് ജ്ഞാനാവരണാദികര്മരൂപേ അര്ഥാന്തരേ സംഭൂദോ സംജാത ഉത്പന്നഃ അത്ഥോ യോ നരനാരകാദിരൂപോര്ഥഃ, പജ്ജാഓ സോ നിര്വികാരശുദ്ധാത്മാനുഭൂതിലക്ഷണസ്വഭാവവ്യഞ്ജനപര്യായാദന്യാദൃശഃ സന് വിഭാവവ്യഞ്ജനപര്യായോ ഭവതി സ ഇത്ഥംഭൂതപര്യായോ ജീവസ്യ . കൈഃ കൃത്വാ ജാതഃ . സംഠാണാദിപ്പഭേദേഹിം സംസ്ഥാനാദിരഹിതപരമാത്മദ്രവ്യവിലക്ഷണൈഃ സംസ്ഥാനസംഹനനശരീരാദിപ്രഭേദൈരിതി ..൧൫൨.. അഥ താനേവ പര്യായഭേദാന് വ്യക്തീകരോതി — ണരണാരയതിരിയസുരാ

ടീകാ : — സ്വലക്ഷണഭൂത സ്വരൂപ – അസ്തിത്വസേ നിശ്ചിത ഏക അര്ഥകാ (ദ്രവ്യകാ), സ്വലക്ഷണഭൂത സ്വരൂപ – അസ്തിത്വസേ ഹീ നിശ്ചിത ഐസേ അന്യ അര്ഥമേം (ദ്രവ്യമേം) വിശിഷ്ടരൂപസേ (-ഭിന്ന – ഭിന്ന രൂപസേ) ഉത്പന്ന ഹോതാ ഹുആ ജോ അര്ഥ (-ഭാവ), വഹ അനേകദ്രവ്യാത്മക പര്യായ ഹൈ വഹ അനേകദ്രവ്യാത്മക പര്യായ വാസ്തവമേം, ജൈസേ പുദ്ഗലകീ അന്യ പുദ്ഗലമേം (അനേകദ്രവ്യാത്മക ഉത്പന്ന ഹോതീ ഹുഈ ദേഖീ ജാതീ ഹൈ ഉസീപ്രകാര, ജീവകീ പുദ്ഗലമേം സംസ്ഥാനാദിസേ വിശിഷ്ടതയാ (-സംസ്ഥാന ഇത്യാദികേ ഭേദ സഹിത) ഉത്പന്ന ഹോതീ ഹുഈ അനുഭവമേം അവശ്യ ആതീ ഹൈ . ഔര ഐസീ പര്യായ ഉപപന്ന (-യോഗ്യ ഘടിത, ന്യായയുക്ത) ഹൈ; ക്യോംകി ജോ കേവല ജീവകീ വ്യതിരേകമാത്ര ഹൈ ഐസീ അസ്ഖലിത ഏകദ്രവ്യപര്യായ ഹീ അനേക ദ്രവ്യോംകേ സംയോഗാത്മകരൂപസേ ഭീതര അവഭാസിത ഹോതീ ഹൈ .

ഭാവാര്ഥ : — യദ്യപി പ്രത്യേക ദ്രവ്യകാ സ്വരൂപ – അസ്തിത്വ സദാ ഹീ ഭിന്ന – ഭിന്ന രഹതാ ഹൈ തഥാപി, ജൈസേ പുദ്ഗലോംകീ അന്യ പുദ്ഗലകേ സംബംധസേ സ്കംധരൂപ പര്യായ ഹോതീ ഹൈ ഉസീപ്രകാര ജീവകീ പുദ്ഗലോംകേ സംബംധസേ ദേവാദിക പര്യായ ഹോതീ ഹൈ . ജീവകീ ഐസീ അനേകദ്രവ്യാത്മക ദേവാദിപര്യായ അയുക്ത നഹീം ഹൈ; ക്യോംകി ഭീതര ദേഖനേ പര, അനേക ദ്രവ്യോംകാ സംയോഗ ഹോനേ പര ഭീ, ജീവ കഹീം പുദ്ഗലോംകേ സാഥ ഏകരൂപ പര്യായ നഹീം കരതാ, പരന്തു വഹാ ഭീ മാത്ര ജീവകീ (-പുദ്ഗലപര്യായസേ ഭിന്ന-) അസ്ഖലിത (-അപനേസേ ച്യുത ന ഹോനേവാലീ) ഏകദ്രവ്യപര്യായ ഹീ സദാ പ്രവര്തമാന രഹതീ ഹൈ ..൧൫൨..

Page 299 of 513
PDF/HTML Page 332 of 546
single page version

നാരകസ്തിര്യങ്മനുഷ്യോ ദേവ ഇതി കില പര്യായാ ജീവാനാമ് . തേ ഖലു നാമകര്മപുദ്ഗല- വിപാകകാരണത്വേനാനേകദ്രവ്യസംയോഗാത്മകത്വാത് കുകൂലാംഗാരാദിപര്യായാ ജാതവേദസഃ ക്ഷോദഖില്വ- സംസ്ഥാനാദിഭിരിവ സംസ്ഥാനാദിഭിരന്യഥൈവ ഭൂതാ ഭവന്തി ..൧൫൩.. നരനാരകതിര്യഗ്ദേവരൂപാ അവസ്ഥാവിശേഷാഃ . സംഠാണാദീഹിം അണ്ണഹാ ജാദാ സംസ്ഥാനാദിഭിരന്യഥാ ജാതാഃ, മനുഷ്യഭവേ യത്സമചതുരസ്രാദിസംസ്ഥാനമൌദാരികശരീരാദികം ച തദപേക്ഷയാ ഭവാന്തരേന്യദ്വിസദ്രശം സംസ്ഥാനാദികം ഭവതി . തേന കാരണേന തേ നരനാരകാദിപര്യായാ അന്യഥാ ജാതാ ഭിന്നാ ഭണ്യന്തേ; ന ച ശുദ്ധബുദ്ധൈകസ്വഭാവപരമാത്മദ്രവ്യത്വേന . കസ്മാത് . തൃണകാഷ്ഠപത്രാകാരാദിഭേദഭിന്നസ്യാഗ്നേരിവ സ്വരൂപം തദേവ . പജ്ജായാ ജീവാണം തേ ച നരനാരകാദയോ ജീവാനാം വിഭാവവ്യഞ്ജനപര്യായാ ഭണ്യന്തേ . കൈഃ കൃത്വാ . ഉദയാദിഹിം ണാമകമ്മസ്സ ഉദയാദിഭിര്നാമകര്മണോ നിര്ദോഷപരമാത്മശബ്ദവാച്യാന്നിര്ണാമനിര്ഗോത്രാദിലക്ഷണാച്ഛുദ്ധാത്മദ്രവ്യാദ- ന്യാദൃശൈര്നാമകര്മജനിതൈര്ബന്ധോദയോദീരണാദിഭിരിതി . യത ഏവ തേ കര്മോദയജനിതാസ്തതോ ജ്ഞായതേ

അന്വയാര്ഥ : — [നരനാരകതിര്യക്സുരാഃ ] മനുഷ്യ, നാരക, തിര്യംച ഔര ദേവ — യേ [നാമകര്മണഃ ഉദയാദിഭിഃ ] നാമകര്മകേ ഉദയാദിക കേ കാരണ [ജീവാനാം പര്യായാഃ ] ജീവോംകീ പര്യായേം ഹൈം — [സംസ്ഥാനാദിഭിഃ ] ജോ കി സംസ്ഥാനാദികേ ദ്വാരാ [അന്യഥാ ജാതാഃ ] അന്യ – അന്യ പ്രകാരകീ ഹോതീ ഹൈം ..൧൫൩..

ടീകാ : — നാരക, തിര്യംച, മനുഷ്യ ഔര ദേവ — യേ ജീവോംകീ പര്യായേം ഹൈം . വേ നാമകര്മരൂപ പുദ്ഗലകേ വിപാകകേ കാരണ അനേക ദ്രവ്യോംകീ സംയോഗാത്മക ഹൈം; ഇസലിയേ ജൈസേ തൃഷകീ അഗ്നി ഔര അംഗാര ഇത്യാദി അഗ്നികീ പര്യായേം ചൂരാ ഔര ഡലീ ഇത്യാദി ആകാരോംസേ അന്യ- അന്യ പ്രകാരകീ ഹോതീ ഹൈം, ഉസീപ്രകാര ജീവകീ വേ നാരകാദി പര്യായേം സംസ്ഥാനാദികേ ദ്വാരാ അന്യ- അന്യ പ്രകാരകീ ഹീ ഹോതീ ഹൈം ..൧൫൩..

Page 300 of 513
PDF/HTML Page 333 of 546
single page version

യത്ഖലു സ്വലക്ഷണഭൂതം സ്വരൂപാസ്തിത്വമര്ഥനിശ്ചായകമാഖ്യാതം സ ഖലു ദ്രവ്യസ്യ സ്വഭാവ ഏവ, സദ്ഭാവനിബദ്ധത്വാദ് ദ്രവ്യസ്വഭാവസ്യ . അഥാസൌ ദ്രവ്യസ്വഭാവോ ദ്രവ്യഗുണപര്യായത്വേന സ്ഥിത്യുത്പാദവ്യയത്വേന ച ത്രിതയീം വികല്പഭൂമികാമധിരൂഢഃ പരിജ്ഞായമാനഃ പരദ്രവ്യേ മോഹമപോഹ്യ സ്വപരവിഭാഗഹേതുര്ഭവതി, ശുദ്ധാത്മസ്വരൂപം ന സംഭവന്തീതി ..൧൫൩.. അഥ സ്വരൂപാസ്തിത്വലക്ഷണം പരമാത്മദ്രവ്യം യോസൌ ജാനാതി സ പരദ്രവ്യേ മോഹം ന കരോതീതി പ്രകാശയതി — ജാണദി ജാനാതി . ജോ യഃ കര്താ . കമ് . തം പൂര്വോക്തം ദവ്വസഹാവം പരമാത്മദ്രവ്യസ്വഭാവമ് . കിംവിശിഷ്ടമ് . സബ്ഭാവണിബദ്ധം സ്വഭാവഃ സ്വരൂപസത്താ തത്ര നിബദ്ധമാധീനം തന്മയം

അബ, ആത്മാകാ അന്യ ദ്രവ്യകേ സാഥ സംയുക്തപനാ ഹോനേ പര ഭീ ൧അര്ഥ നിശ്ചായക അസ്തിത്വകോ സ്വ – പര വിഭാഗകേ ഹേതുകേ രൂപമേം സമഝാതേ ഹൈം : —

അന്വയാര്ഥ : — [യഃ ] ജോ ജീവ [തം ] ഉസ (പൂര്വോക്ത) [സദ്ഭാവനിബദ്ധം ] അസ്തിത്വനിഷ്പന്ന, [ത്രിധാ സമാഖ്യാതം ] തീന പ്രകാരസേ കഥിത, [സവികല്പം ] ഭേദോംവാലേ [ദ്രവ്യസ്വഭാവം ] ദ്രവ്യസ്വഭാവകോ [ജാനാതി ] ജാനതാ ഹൈ, [സഃ ] വഹ [അന്യദ്രവ്യേ ] അന്യ ദ്രവ്യമേം [ന മുഹ്യതി ] മോഹകോ പ്രാപ്ത നഹീം ഹോതാ ..൧൫൪..

ടീകാ : — ജോ, ദ്രവ്യകോ നിശ്ചിത കരനേവാലാ, സ്വലക്ഷണഭൂത സ്വരൂപ – അസ്തിത്വ കഹാ ഗയാ ഹൈ വഹ വാസ്തവമേം ദ്രവ്യകാ സ്വഭാവ ഹീ ഹൈ; ക്യോംകി ദ്രവ്യകാ സ്വഭാവ അസ്തിത്വനിഷ്പന്ന (അസ്തിത്വകാ ബനാ ഹുആ) ഹൈ . ദ്രവ്യ – ഗുണ – പര്യായരൂപസേ തഥാ ധ്രൌവ്യ – ഉത്പാദ – വ്യയരൂപസേ ൨ത്രയാത്മക ഭേദഭൂമികാമേം ആരൂഢ ഐസാ യഹ ദ്രവ്യസ്വഭാവ ജ്ഞാത ഹോതാ ഹുആ, പരദ്രവ്യകേ പ്രതി മോഹകോ ദൂര കരകേ ൧. അര്ഥ നിശ്ചായക = ദ്രവ്യകാ നിശ്ചയ കരനേവാലാ; (ദ്രവ്യകാ നിര്ണയ കരനേകാ സാധന ജോ സ്വരൂപാസ്തിത്വ ഹൈ വഹ

സ്വ -പരകാ ഭേദ കരനേമേം സാധനഭൂത ഹൈ, ഇസപ്രകാര ഇസ ഗാഥാമേം സമഝാതേ ഹൈം .) ൨. ത്രയാത്മക = തീനസ്വരൂപ; തീനകേ സമൂഹരൂപ (ദ്രവ്യകാ സ്വഭാവ ദ്രവ്യ, ഗുണ ഔര പര്യായ ഐസേ തീന ഭേദോംവാലാ

അസ്തിത്വഥീ നിഷ്പന്ന ദ്രവ്യസ്വഭാവനേ ത്രിവികല്പനേ ജേ ജാണതോ, തേ ആതമാ നഹി മോഹ പരദ്രവ്യേ ലഹേ. ൧൫൪.

Page 301 of 513
PDF/HTML Page 334 of 546
single page version

തതഃ സ്വരൂപാസ്തിത്വമേവ സ്വപരവിഭാഗസിദ്ധയേ പ്രതിപദമവധാര്യമ് . തഥാ ഹി — യച്ചേതനത്വാന്വയലക്ഷണം ദ്രവ്യം, യശ്ചേതനാവിശേഷത്വലക്ഷണോ ഗുണോ, യശ്ചേതനത്വവ്യതിരേകലക്ഷണഃ പര്യായസ്തത്ത്രയാത്മകം, യാ പൂര്വോത്തരവ്യതിരേകസ്പര്ശിനാ ചേതനത്വേന സ്ഥിതിര്യാവുത്തരപൂര്വവ്യതിരേകത്വേന ചേതനസ്യോത്പാദവ്യയൌ തത്ത്രയാത്മകം ച സ്വരൂപാസ്തിത്വം യസ്യ നു സ്വഭാവോഹം സ ഖല്വയമന്യഃ . യച്ചാചേതനത്വാന്വയലക്ഷണം ദ്രവ്യം, യോചേതനാവിശേഷത്വലക്ഷണോ ഗുണോ, യോചേതനത്വവ്യതിരേകലക്ഷണഃ പര്യായസ്തത്ത്രയാത്മകം, യാ പൂര്വോത്തരവ്യതിരേകസ്പര്ശിനാചേതനത്വേന സ്ഥിതിര്യാവുത്തരപൂര്വവ്യതിരേകത്വേനാചേതനസ്യോത്പാദവ്യയൌ തത്ത്രയാത്മകം ച സ്വരൂപാസ്തിത്വം യസ്യ തു സ്വഭാവഃ പുദ്ഗലസ്യ സ ഖല്വയമന്യഃ . നാസ്തി മേ മോഹോസ്തി സ്വപരവിഭാഗഃ ..൧൫൪.. സദ്ഭാവനിബദ്ധമ് . പുനരപി കിംവിശിഷ്ടമ് . തിഹാ സമക്ഖാദം ത്രിധാ സമാഖ്യാതം കഥിതമ് . കേവലജ്ഞാനാദയോ ഗുണാഃ സിദ്ധത്വാദിവിശുദ്ധപര്യായാസ്തദുഭയാധാരഭൂതം പരമാത്മദ്രവ്യത്വമിത്യുക്തലക്ഷണത്രയാത്മകം തഥൈവ ശുദ്ധോത്പാദവ്യയധ്രൌവ്യത്രയാത്മകം ച യത്പൂര്വോക്തം സ്വരൂപാസ്തിത്വം തേന കൃത്വാ ത്രിധാ സമ്യഗാഖ്യാതം കഥിതം പ്രതിപാദിതമ് . പുനരപി കഥംഭൂതം ആത്മസ്വഭാവമ് . സവിയപ്പം സവികല്പം പൂര്വോക്തദ്രവ്യഗുണപര്യായരൂപേണ സഭേദമ് . യ ഇത്ഥംഭൂതമാത്മസ്വഭാവം ജാനാതി, ണ മുഹദി സോ അണ്ണദവിയമ്ഹി ന മുഹ്യതി സോന്യദ്രവ്യേ, സ തു സ്വ – പരകേ വിഭാഗകാ ഹേതു ഹോതാ ഹൈ, ഇസലിയേ സ്വരൂപ – അസ്തിത്വ ഹീ സ്വ – പരകേ വിഭാഗകീ സിദ്ധികേ ലിയേ പദ – പദ പര അവധാരനാ (ലക്ഷ്യയേം ലേനാ) ചാഹിയേ . വഹ ഇസപ്രകാര ഹൈ : —

(൧) ചേതനത്വകാ അന്വയ ജിസകാ ലക്ഷണ ഹൈ ഐസാ ജോ ദ്രവ്യ, (൨) ചേതനാവിശേഷത്വ (ചേതനാകാ വിശേഷപനാ) ജിസകാ ലക്ഷണ ഹൈ ഐസാ ജോ ഗുണ ഔര (൩) ചേതനത്വകാ വ്യതിരേക ജിസകാ ലക്ഷണ ഹൈ ഐസീ ജോ പര്യായ — യഹ ത്രയാത്മക (ഐസാ സ്വരൂപ – അസ്തിത്വ), തഥാ (൧) പൂര്വ ഔര ഉത്തര വ്യതിരേകകോ സ്പര്ശകരനേവാലേ ചേതനത്വരൂപസേ ജോ ധ്രൌവ്യ ഔര (൨ – ൩) ചേതനകേ ഉത്തര തഥാ പൂര്വ വ്യതിരേകരൂപസേ ജോ ഉത്പാദ ഔര വ്യയ — യഹ ത്രയാത്മക (ഐസാ) സ്വരൂപ – അസ്തിത്വ ജിസകാ സ്വഭാവ ഹൈ ഐസാ മൈം വാസ്തവമേം യഹ അന്യ ഹൂ , (അര്ഥാത് മൈം പുദ്ഗലസേ യേ ഭിന്ന രഹാ) . ഔര (൧) അചേതനത്വകാ അന്വയ ജിസകാ ലക്ഷണ ഹൈ ഐസാ ജോ ദ്രവ്യ, (൨) അചേതനാ വിശേഷത്വ ജിസകാ ലക്ഷണ ഹൈ ഐസാ ജോ ഗുണ ഔര (൩) അചേതനത്വകാ വ്യതിരേക ജിസകാ ലക്ഷണ ഹൈ ഐസീ ജോ പര്യായ — യഹ ത്രയാത്മക (ഐസാ സ്വരൂപഅസ്തിത്വ) തഥാ (൧) പൂര്വ ഔര ഉത്തര വ്യതിരേകകോ സ്പര്ശകരനേവാലേ അചേതനത്വരൂപസേ ജോ ധ്രൌവ്യ ഔര (൨ – ൩) അചേതനകേ ഉത്തര തഥാ പൂര്വ വ്യതിരേകരൂപസേ ജോ ഉത്പാദ ഔര വ്യയ — യഹ ത്രയാത്മക ഐസാ സ്വരൂപ – അസ്തിത്വ ജിസ പുദ്ഗലകാ സ്വഭാവ ഹൈ വഹ വാസ്തവമേം (മുഝസേ) അന്യ ഹൈ . (ഇസലിയേ) മുഝേ മോഹ നഹീം ഹൈ; സ്വ -പരകാ വിഭാഗ ഹൈ . ൧. പൂര്വ അര്ഥാത് പഹലേകാ; ഔര ഉത്തര അര്ഥാത് ബാദകാ . (ചേതന പൂര്വ ഔര ഉത്തരകീ ദോനോം പര്യായോംകോ സ്പര്ശ കരതാ

Page 302 of 513
PDF/HTML Page 335 of 546
single page version

ഭാവാര്ഥ : — മനുഷ്യ, ദേവ ഇത്യാദി അനേകദ്രവ്യാത്മക പര്യായോംമേം ഭീ ജീവകാ സ്വരൂപഅസ്തിത്വ ഔര പ്രത്യേക പരമാണുകാ സ്വരൂപ – അസ്തിത്വ സര്വഥാ ഭിന്ന – ഭിന്ന ഹൈ . സൂക്ഷ്മതാസേ ദേഖനേ പര വഹാ ജീവ ഔര പുദ്ഗലകാ സ്വരൂപ – അസ്തിത്വ (അര്ഥാത് അപനേ – അപനേ ദ്രവ്യ – ഗുണ – പര്യായ ഔര ധ്രൌവ്യ – ഉത്പാദ – വ്യയ) സ്പഷ്ടതയാ ഭിന്ന ജാനാ ജാ സകതാ ഹൈ . സ്വ – പരകാ ഭേദ കരനേകേ ലിയേ ജീവകോ ഇസ സ്വരൂപാസ്തിത്വകോ പദ – പദ പര ലക്ഷ്യമേം ലേനാ യോഗ്യ ഹൈ . യഥാ – യഹ (ജാനനേമേം ആതാ ഹുആ) ചേതന ദ്രവ്യ – ഗുണ – പര്യായ ഔര ചേതന ധ്രൌവ്യ – ഉത്പാദ – വ്യയ ജിസകാ സ്വഭാവ ഹൈ ഐസാ മൈം ഇസ (പുദ്ഗല) സേ ഭിന്ന രഹാ; ഔര യഹ അചേതന ദ്രവ്യ – ഗുണ – പര്യായ തഥാ അചേതന ധ്രൌവ്യ – ഉത്പാദ – വ്യയ ജിസകാ സ്വഭാവ ഹൈ ഐസാ പുദ്ഗല യഹ (മുഝസേ) ഭിന്ന രഹാ . ഇസലിയേ മുഝേ പരകേ പ്രതി മോഹ നഹീം ഹൈ; സ്വ – പരകാ ഭേദ ഹൈ ..൧൫൪..

അബ, ആത്മാകോ അത്യന്ത വിഭക്ത കരനേകേ ലിയേ പരദ്രവ്യകേ സംയോഗകേ കാരണകാ സ്വരൂപ കഹതേ ഹൈം : —

അന്വയാര്ഥ : — [ആത്മാ ഉപയോഗാത്മാ ] ആത്മാ ഉപയോഗാത്മക ഹൈ; [ഉപയോഗഃ ] ഉപയോഗ [ജ്ഞാനദര്ശനം ഭണിതഃ ] ജ്ഞാന – ദര്ശന കഹാ ഗയാ ഹൈ; [അപി ] ഔര [ആത്മനഃ ] ആത്മാകാ [സഃ ഉപയോഗഃ ] വഹ ഉപയോഗ [ശുഭഃ അശുഭഃ വാ ] ശുഭ അഥവാ അശുഭ [ഭവതി ] ഹോതാ ഹൈ ..൧൫൫..

Page 303 of 513
PDF/HTML Page 336 of 546
single page version

ആത്മനോ ഹി പരദ്രവ്യസംയോഗകാരണമുപയോഗവിശേഷഃ . ഉപയോഗോ ഹി താവദാത്മനഃ സ്വഭാവ- ശ്ചൈതന്യാനുവിധായിപരിണാമത്വാത് . സ തു ജ്ഞാനം ദര്ശനം ച, സാകാരനിരാകാരത്വേനോഭയരൂപത്വാ- ച്ചൈതന്യസ്യ . അഥായമുപയോഗോ ദ്വേധാ വിശിഷ്യതേ ശുദ്ധാശുദ്ധത്വേന . തത്ര ശുദ്ധോ നിരുപരാഗഃ, അശുദ്ധഃ സോപരാഗഃ . സ തു വിശുദ്ധിസംക്ലേശരൂപത്വേന ദ്വൈവിധ്യാദുപരാഗസ്യ ദ്വിവിധഃ ശുഭോശുഭശ്ച ..൧൫൫..

ദ്വേഷമോഹരൂപശ്ചാശുഭഃ . വാ വാ ശബ്ദേന ശുഭാശുഭാനുരാഗരഹിതത്വേന ശുദ്ധഃ . ഉവഓഗോ അപ്പണോ ഹവദി ഇത്ഥം- ഭൂതസ്ത്രിലക്ഷണ ഉപയോഗ ആത്മനഃ സംബന്ധീ ഭവതീത്യര്ഥഃ ..൧൫൫.. അഥോപയോഗസ്താവന്നരനാരകാദിപര്യായ- കാരണഭൂതസ്യ കര്മരൂപസ്യ പരദ്രവ്യസ്യ സംയോഗകാരണം ഭവതി . താവദിദാനീം കസ്യ കര്മണഃ ക ഉപയോഗഃ കാരണം

ടീകാ : — വാസ്തവമേം ആത്മാകോ പരദ്രവ്യകേ സംയോഗകാ കാരണ ൧ഉപയോഗവിശേഷ ഹൈ . പ്രഥമ തോ ഉപയോഗ വാസ്തവമേം ആത്മാകാ സ്വഭാവ ഹൈ ക്യോംകി വഹ ചൈതന്യ – അനുവിധായീ (ഉപയോഗ ചൈതന്യകാ അനുസരണ കരകേ ഹോനേവാലാ) പരിണാമ ഹൈ . ഔര വഹ ഉപയോഗ ജ്ഞാന തഥാ ദര്ശന ഹൈ, ക്യോംകി ചൈതന്യ ൨സാകാര ഔര ൩നിരാകാര ഐസാ ഉഭയരൂപ ഹൈ . അബ ഇസ ഉപയോഗകേ ശുദ്ധ ഔര അശുദ്ധ ഐസേ ദോ ഭേദ കിയേ ഗയേ ഹൈം . ഉസമേം, ശുദ്ധ ഉപയോഗ നിരുപരാഗ (-നിര്വികാര) ഹൈ; ഔര അശുദ്ധ ഉപയോഗ സോപരാഗ (-സവികാര) ഹൈ . ഔര വഹ അശുദ്ധ ഉപയോഗ ശുഭ ഔര അശുഭ ഐസേ ദോ പ്രകാരകാ ഹൈ, ക്യോംകി ഉപരാഗ വിശുദ്ധിരൂപ ഔര സംക്ലേശരൂപ ഐസാ ദോ പ്രകാരകാ ഹൈ (അര്ഥാത് വികാര മന്ദകഷായരൂപ ഔര തീവ്രകഷായരൂപ ഐസാ ദോ പ്രകാരകാ ഹൈ ) .

ഭാവാര്ഥ : — ആത്മാ ഉപയോഗസ്വരൂപ ഹൈ . പ്രഥമ തോ ഉപയോഗകേ ദോ ഭേദ ഹൈം — ശുദ്ധ ഔര അശുദ്ധ . ഔര ഫി ര അശുദ്ധ ഉപയോഗകേ ദോ ഭേദ ഹൈം, ശുഭ തഥാ അശുഭ ..൧൫൫..

അബ കഹതേ ഹൈം കി ഇനമേം കൌനസാ ഉപയോഗ പരദ്രവ്യകേ സംയോഗകാ കാരണ ഹൈ : — ൧. ഉപയോഗവിശേഷ = ഉപയോഗകാ ഭേദ, പ്രകാര യാ അമുക പ്രകാരകാ ഉപയോഗ . (അശുദ്ധോപയോഗ പരദ്രവ്യകേ സംയോഗകാ

കാരണ ഹൈ; യഹ ൧൫൬ വീം ഗാഥാമേം കഹേംഗേ .) ൨. സാകാര = ആകാരവാലാ യാ ഭേദവാലാ; സവികല്പ; വിശേഷ . ൩. നിരാകാര = ആകാര രഹിത; ഭേദരഹിത; നിര്വികല്പ; സാമാന്യ .

ഉപയോഗ ജോ ശുഭ ഹോയ, സംചയ ഥായ പുണ്യ തണോ തഹീം, നേ പാപസംചയ അശുഭഥീ; ജ്യാം ഉഭയ നഹി സംചയ നഹീം. ൧൫൬.

Page 304 of 513
PDF/HTML Page 337 of 546
single page version

ഉപയോഗോ ഹി ജീവസ്യ പരദ്രവ്യസംയോഗകാരണമശുദ്ധഃ . സ തു വിശുദ്ധിസംക്ലേശരൂപോപരാഗവശാത് ശുഭാശുഭത്വേനോപാത്തദ്വൈവിധ്യഃ, പുണ്യപാപത്വേനോപാത്തദ്വൈവിധ്യസ്യ പരദ്രവ്യസ്യ സംയോഗകാരണത്വേന നിര്വര്ത- യതി . യദാ തു ദ്വിവിധസ്യാപ്യസ്യാശുദ്ധസ്യാഭാവഃ ക്രിയതേ തദാ ഖലൂപയോഗഃ ശുദ്ധ ഏവാവതിഷ്ഠതേ . സ പുനരകാരണമേവ പരദ്രവ്യസംയോഗസ്യ ..൧൫൬..

അഥ ശുഭോപയോഗസ്വരൂപം പ്രരൂപയതി — ഭവതീതി വിചാരയതി — ഉവഓഗോ ജദി ഹി സുഹോ ഉപയോഗോ യദി ചേത് ഹി സ്ഫു ടം ശുഭോ ഭവതി . പുണ്ണം ജീവസ്സ സംചയം ജാദി തദാ കാലേ ദ്രവ്യപുണ്യം കര്തൃ ജീവസ്യ സംചയമുപചയം വൃദ്ധിം യാതി ബധ്യത ഇത്യര്ഥഃ . അസുഹോ വാ തഹ പാവം അശുഭോപയോഗോ വാ തഥാ തേനൈവ പ്രകാരേണ പുണ്യവദ്ദ്രവ്യപാപം സംചയം യാതി . തേസിമഭാവേ ണ ചയമത്ഥി തയോരഭാവേ ന ചയോസ്തി . നിര്ദോഷിനിജപരമാത്മഭാവനാരൂപേണ ശുദ്ധോപയോഗബലേന യദാ തയോര്ദ്വയോഃ ശുഭാശുഭോ- പയോഗയോരഭാവഃ ക്രിയതേ തദോഭയഃ സംചയഃ കര്മബന്ധോ നാസ്തീത്യര്ഥഃ ..൧൫൬.. ഏവം ശുഭാശുഭശുദ്ധോപയോഗ- ത്രയസ്യ സാമാന്യകഥനരൂപേണ ദ്വിതീയസ്ഥലേ ഗാഥാദ്വയം ഗതമ് . അഥ വിശേഷേണ ശുഭോപയോഗസ്വരൂപം

അന്വയാര്ഥ : — [ഉപയോഗഃ ] ഉപയോഗ [യദി ഹി ] യദി [ശുഭഃ ] ശുഭ ഹോ [ജീവസ്യ ] തോ ജീവകേ [പുണ്യം ] പുണ്യ [സംചയം യാതി ] സംചയകോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ [തഥാ വാ അശുഭഃ ] ഔര യദി അശുഭ ഹോ [പാപം ] തോ പാപ സംചയ ഹോതാ ഹൈ . [തയോഃ അഭാവേ ] ഉനകേ (ദോനോംകേ) അഭാവമേം [ചയഃ നാസ്തി ] സംചയ നഹീം ഹോതാ ..൧൫൬..

ടീകാ : — ജീവകോ പരദ്രവ്യകേ സംയോഗകാ കാരണ അശുദ്ധ ഉപയോഗ ഹൈ . ഔര വഹ വിശുദ്ധി തഥാ സംക്ലേശരൂപ ഉപരാഗകേ കാരണ ശുഭ ഔര അശുഭരൂപസേ ദ്വിവിധതാകോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹുആ, ജോ പുണ്യ ഔര പാപരൂപസേ ദ്വിവിധതാകോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ ഐസാ ജോ പരദ്രവ്യ ഉസകേ സംയോഗകേ കാരണരൂപസേ കാമ കരതാ ഹൈ . (ഉപരാഗ മന്ദകഷായരൂപ ഔര തീവ്രകഷായരൂപസേ ദോ പ്രകാരകാ ഹൈ, ഇസലിയേ അശുദ്ധ ഉപയോഗ ഭീ ശുഭ – അശുഭകേ ഭേദസേ ദോ പ്രകാരകാ ഹൈ; ഉസമേംസേ ശുഭോപയോഗ പുണ്യരൂപ പരദ്രവ്യകേ സംയോഗകാ കാരണ ഹോതാ ഹൈ ഔര അശുഭോപയോഗ പാപരൂപ പരദ്രവ്യകേ സംയോഗകാ കാരണ ഹോതാ ഹൈ .) കിന്തു ജബ ദോനോം പ്രകാരകേ അശുദ്ധോപയോഗകാ അഭാവ കിയാ ജാതാ ഹൈ തബ വാസ്തവമേം ഉപയോഗ ശുദ്ധ ഹീ രഹതാ ഹൈ; ഔര വഹ തോ പരദ്രവ്യകേ സംയോഗകാ അകാരണ ഹീ ഹൈ . (അര്ഥാത് ശുദ്ധോപയോഗ പരദ്രവ്യകേ സംയോഗകാ കാരണ നഹീം ഹൈ ) ..൧൫൬..

Page 305 of 513
PDF/HTML Page 338 of 546
single page version

വിശിഷ്ടക്ഷയോപശമദശാവിശ്രാന്തദര്ശനചാരിത്രമോഹനീയപുദ്ഗലാനുവൃത്തിപരത്വേന പരിഗൃഹീത- ശോഭനോപരാഗത്വാത് പരമഭട്ടാരകമഹാദേവാധിദേവപരമേശ്വരാര്ഹത്സിദ്ധസാധുശ്രദ്ധാനേ സമസ്തഭൂതഗ്രാമാനു- കമ്പാചരണേ ച പ്രവൃത്തഃ ശുഭ ഉപയോഗഃ ..൧൫൭..

അഥാശുഭോപയോഗസ്വരൂപം പ്രരൂപയതി — വ്യാഖ്യാതി — ജോ ജാണാദി ജിണിംദേ യഃ കര്താ ജാനാതി . കാന് . അനന്തജ്ഞാനാദിചതുഷ്ടയസഹിതാന് ക്ഷുധാദ്യഷ്ടാ- ദശദോഷരഹിതാംശ്ച ജിനേന്ദ്രാന് . പേച്ഛദി സിദ്ധേ പശ്യതി . കാന് . ജ്ഞാനാവരണാദ്യഷ്ടകര്മരഹിതാന്സമ്യക്ത്വാദ്യഷ്ട- ഗുണാന്തര്ഭൂതാനന്തഗുണസഹിതാംശ്ച സിദ്ധാന് . തഹേവ അണഗാരേ തഥൈവാനാഗാരാന് . അനാഗാരശബ്ദവാച്യാന്നിശ്ചയ- വ്യവഹാരപഞ്ചാചാരാദിയഥോക്തലക്ഷണാനാചാര്യോപാധ്യായസാധൂന് . ജീവേസു സാണുകംപോ ത്രസസ്ഥാവരജീവേഷു സാനുകമ്പഃ സദയഃ . ഉവഓഗോ സോ സുഹോ സ ഇത്ഥംഭൂത ഉപയോഗഃ ശുഭോ ഭണ്യതേ . സ ച കസ്യ ഭവതി . തസ്സ തസ്യ പൂര്വോക്ത-

അന്വയാര്ഥ : — [യഃ ] ജോ [ജിനേന്ദ്രാന് ] ജിനേന്ദ്രോംകോ [ജാനാതി ] ജാനതാ ഹൈ, [സിദ്ധാന് തഥൈവ അനാഗാരാന് ] സിദ്ധോം തഥാ അനാഗാരോംകീ (ആചാര്യ, ഉപാധ്യായ ഔര സര്വസാധുഓംകീ) [പശ്യതി ] ശ്രദ്ധാ കരതാ ഹൈ, [ജീവേഷു സാനുകമ്പഃ ] ഔര ജീവോംകേ പ്രതി അനുകമ്പായുക്ത ഹൈ, [തസ്യ ] ഉസകേ [സഃ ] വഹ [ശുഭഃ ഉപയോഗഃ ] ശുഭ ഉപയോഗ ഹൈ ..൧൫൭..

ടീകാ : — വിശിഷ്ട (വിശേഷ പ്രകാരകീ) ക്ഷയോപശമദശാമേം രഹനേവാലേ ദര്ശനമോഹനീയ ഔര ചാരിത്രമോഹനീയരൂപ പുദ്ഗലോംകേ അനുസാര പരിണതിമേം ലഗാ ഹോനേസേ ശുഭ ൧ഉപരാഗകാ ഗ്രഹണ കിയാ ഹോനേസേ, ജോ (ഉപയോഗ) പരമ ഭട്ടാരക മഹാ ദേവാധിദേവ, പരമേശ്വര ഐസേ അര്ഹംത, സിദ്ധ ഔര സാധുകീ ശ്രദ്ധാ കരനേമേം തഥാ സമസ്ത ജീവസമൂഹകീ അനുകമ്പാകാ ആചരണ കരനേമേം പ്രവൃത്ത ഹൈ, വഹ ശുഭോപയോഗ ഹൈ ..൧൫൭..

അബ അശുഭോപയോഗകാ സ്വരൂപ കഹതേ ഹൈം : — ൧. ഉപരാഗകാ അര്ഥ ഗാഥാ ൧൨൬കേ ടിപ്പണമേം ദേഖേം .

Page 306 of 513
PDF/HTML Page 339 of 546
single page version

വിശിഷ്ടോദയദശാവിശ്രാന്തദര്ശനചാരിത്രമോഹനീയപുദ്ഗലാനുവൃത്തിപരത്വേന പരിഗൃഹീതാശോഭനോപ- രാഗത്വാത്പരമഭട്ടാരകമഹാദേവാധിദേവപരമേശ്വരാര്ഹത്സിദ്ധസാധുഭ്യോന്യത്രോന്മാര്ഗശ്രദ്ധാനേ വിഷയകഷായ- ദുഃശ്രവണദുരാശയദുഷ്ടസേവനോഗ്രതാചരണേ ച പ്രവൃത്തോശുഭോപയോഗഃ ..൧൫൮.. ലക്ഷണജീവസ്യേത്യഭിപ്രായഃ ..൧൫൭.. അഥാശുഭോപയോഗസ്വരൂപം നിരൂപയതി — വിസയകസാഓഗാഢോ വിഷയ- കഷായാവഗാഢഃ . ദുസ്സുദിദുച്ചിത്തദുട്ഠഗോട്ഠിജുദോ ദുഃശ്രുതിദുശ്ചിത്തദുഷ്ടഗോഷ്ഠിയുതഃ . ഉഗ്ഗോ ഉഗ്രഃ . ഉമ്മഗ്ഗപരോ ഉന്മാര്ഗപരഃ . ഉവഓഗോ ഏവം വിശേഷണചതുഷ്ടയയുക്ത ഉപയോഗഃ പരിണാമഃ ജസ്സ യസ്യ ജീവസ്യ ഭവതി സോ അസുഹോ സ ഉപയോഗസ്ത്വശുഭോ ഭണ്യതേ, അഭേദേന പുരുഷോ വാ . തഥാ ഹി — വിഷയകഷായരഹിതശുദ്ധചൈതന്യപരിണതേഃ പ്രതിപക്ഷ- ഭൂതോ വിഷയകഷായാവഗാഢോ വിഷയകഷായപരിണതഃ . ശുദ്ധാത്മതത്ത്വപ്രതിപാദികാ ശ്രുതിഃ സുശ്രുതിസ്തദ്വിലക്ഷണാ ദുഃശ്രുതിഃ മിഥ്യാശാസ്ത്രശ്രുതിര്വാ; നിശ്ചിന്താത്മധ്യാനപരിണതം സുചിത്തം, തദ്വിനാശകം ദുശ്ചിത്തം, സ്വപരനിമിത്തേഷ്ട- കാമഭോഗചിന്താപരിണതം രാഗാദ്യപധ്യാനം വാ; പരമചൈതന്യപരിണതേര്വിനാശികാ ദുഷ്ടഗോഷ്ഠീ, തത്പ്രതിപക്ഷഭൂത- കുശീലപുരുഷഗോഷ്ഠീ വാ . ഇത്ഥംഭൂതദുഃശ്രുതിദുശ്ചിത്തദുഷ്ടഗോഷ്ഠീഭിര്യുതോ ദുഃശ്രുതിദുശ്ചിത്തദുഷ്ടഗോഷ്ഠിയുക്തഃ . പരമോപശമ-

അന്വയാര്ഥ : — [യസ്യ ഉപയോഗഃ ] ജിസകാ ഉപയോഗ [വിഷയകഷായാവഗാഢഃ ] വിഷയകഷായമേം അവഗാഢ (മഗ്ന) ഹൈ, [ദുഃശ്രുതിദുശ്ചിത്തദുഷ്ടഗോഷ്ടിയുതഃ ] കുശ്രുതി, കുവിചാര ഔര കുസംഗതിമേം ലഗാ ഹുആ ഹൈ, [ഉഗ്രഃ ] ഉഗ്ര ഹൈ തഥാ [ഉന്മാര്ഗപരഃ ] ഉന്മാര്ഗമേം ലഗാ ഹുആ ഹൈ, [സഃ അശുഭഃ ] ഉസകാ വഹ അശുഭോപയോഗ ഹൈ ..൧൫൮..

ടീകാ : — വിശിഷ്ട ഉദയദശാമേം രഹനേവാലേ ദര്ശനമോഹനീയ ഔര ചാരിത്രമോഹനീയരൂപ പുദ്ഗലോംകേ അനുസാര പരിണതിമേം ലഗാ ഹോനേസേ അശുഭ ഉപരാഗകോ ഗ്രഹണ കരനേസേ, ജോ (ഉപയോഗ) പരമ ഭട്ടാരക, മഹാ ദേവാധിദേവ, പരമേശ്വര ഐസേ അര്ഹംത, സിദ്ധ ഔര സാധുകേ അതിരിക്ത അന്യ — ഉന്മാര്ഗകീ — ശ്രദ്ധാ കരനേമേം തഥാ വിഷയ, കഷായ, കുശ്രവണ, കുവിചാര, കുസംഗ ഔര ഉഗ്രതാകാ ആചരണ കരനേമേം പ്രവൃത്ത ഹൈ, വഹ അശുഭോപയോഗ ഹൈ ..൧൫൮..

Page 307 of 513
PDF/HTML Page 340 of 546
single page version

യോ ഹി നാമായം പരദ്രവ്യസംയോഗകാരണത്വേനോപന്യസ്തോശുദ്ധ ഉപയോഗഃ സ ഖലു മന്ദ- തീവ്രോദയദശാവിശ്രാന്തപരദ്രവ്യാനുവൃത്തിതന്ത്രത്വാദേവ പ്രവര്തതേ, ന പുനരന്യസ്മാത് . തതോഹമേഷ സര്വസ്മിന്നേവ പരദ്രവ്യേ മധ്യസ്ഥോ ഭവാമി . ഏവം ഭവംശ്ചാഹം പരദ്രവ്യാനുവൃത്തിതന്ത്രത്വാഭാവാത് ശുഭേനാശുഭേന വാശുദ്ധോപ- ഭാവപരിണതപരമചൈതന്യസ്വഭാവാത്പ്രതികൂലഃ ഉഗ്രഃ . വീതരാഗസര്വജ്ഞപ്രണീതനിശ്ചയവ്യവഹാരമോക്ഷമാര്ഗാദ്വിലക്ഷണ ഉന്മാര്ഗപരഃ . ഇത്ഥംഭൂതവിശേഷണചതുഷ്ടയസഹിത ഉപയോഗഃ പരിണാമഃ തത്പരിണതപുരുഷോ വേത്യശുഭോപയോഗോ ഭണ്യത ഇത്യര്ഥഃ ..൧൫൮.. അഥ ശുഭാശുഭരഹിതശുദ്ധോപയോഗം പ്രരൂപയതി — അസുഹോവഓഗരഹിദോ അശുഭോപയോഗരഹിതോ ഭവാമി . സ കഃ അഹം അഹം കര്താ . പുനരപി കഥംഭൂതഃ . സുഹോവജുത്തോ ണ ശുഭോപയോഗയുക്തഃ പരിണതോ ന ഭവാമി . ക്വ വിഷയേസൌ ശുഭോപയോഗഃ . അണ്ണദവിയമ്ഹി നിജപരമാത്മദ്രവ്യാദന്യദ്രവ്യേ . തര്ഹി കഥംഭൂതോ ഭവാമി . ഹോജ്ജം മജ്ഝത്ഥോ ജീവിതമരണലാഭാലാഭസുഖദുഃഖശത്രുമിത്രനിന്ദാപ്രശംസാദിവിഷയേ മധ്യസ്ഥോ ഭവാമി . ഇത്ഥംഭൂതഃ സന് കിം കരോമി . ണാണപ്പഗമപ്പഗം ഝാഏ ജ്ഞാനാത്മകമാത്മാനം ധ്യായാമി . ജ്ഞാനേന നിര്വൃത്തം ജ്ഞാനാത്മകം

അബ, പരദ്രവ്യകേ സംയോഗകാ ജോ കാരണ (അശുദ്ധോപയോഗ) ഉസകേ വിനാശകാ അഭ്യാസ ബതലാതേ ഹൈം : —

അന്വയാര്ഥ : — [അന്യദ്രവ്യേ ] അന്യ ദ്രവ്യമേം [മധ്യസ്ഥഃ ] മധ്യസ്ഥ [ഭവന് ] ഹോതാ ഹുആ [അഹമ് ] മൈം [അശുഭോപയോഗരഹിതഃ ] അശുഭോപയോഗ രഹിത ഹോതാ ഹുആ തഥാ [ശുഭോപയുക്തഃ ന ] ശുഭോപയുക്ത നഹീം ഹോതാ ഹുആ [ജ്ഞാനാത്മകമ് ] ജ്ഞാനാത്മക [ആത്മകം ] ആത്മാകോ [ധ്യായാമി ] ധ്യാതാ ഹൂ ..൧൫൯..

ടീകാ : — ജോ യഹ, (൧൫൬ വീം ഗാഥാമേം) പരദ്രവ്യമേകേ സംയോഗകേ കാരണരൂപമേം കഹാ ഗയാ അശുദ്ധോപയോഗ ഹൈ, വഹ വാസ്തവമേം മന്ദ – തീവ്ര ഉദയദശാമേം രഹനേവാലേ പരദ്രവ്യാനുസാര പരിണതികേ ആധീന ഹോനേസേ ഹീ പ്രവര്തിത ഹോതാ ഹൈ, കിന്തു അന്യ കാരണസേ നഹീം . ഇസലിയേ യഹ മൈം സമസ്ത പരദ്രവ്യമേം മധ്യസ്ഥ ഹോഊ . ഔര ഇസപ്രകാര മധ്യസ്ഥ ഹോതാ ഹുആ മൈം പരദ്രവ്യാനുസാര പരിണതികേ ആധീന ന ഹോനേസേ ശുഭ