Pravachansar-Hindi (Malayalam transliteration). Gatha: 160-172.

Page 308 of 513
PDF/HTML Page 341 of 546
single page version

യോഗേന നിര്മുക്തോ ഭൂത്വാ കേവലസ്വദ്രവ്യാനുവൃത്തിപരിഗ്രഹാത് പ്രസിദ്ധശുദ്ധോപയോഗ ഉപയോഗാത്മനാത്മന്യേവ

നിത്യം നിശ്ചലമുപയുക്തസ്തിഷ്ഠാമി . ഏഷ മേ പരദ്രവ്യസംയോഗകാരണവിനാശാഭ്യാസഃ ..൧൫൯..

അഥ ശരീരാദാവപി പരദ്രവ്യേ മാധ്യസ്ഥം പ്രകടയതി —

ണാഹം ദേഹോ ണ മണോ ണ ചേവ വാണീ ണ കാരണം തേസിം .

കത്താ ണ ണ കാരയിദാ അണുമംതാ ണേവ കത്തീണം ..൧൬൦..

നാഹം ദേഹോ ന മനോ ന ചൈവ വാണീ ന കാരണം തേഷാമ് .

കര്താ ന ന കാരയിതാ അനുമന്താ നൈവ കര്തൄണാമ് ..൧൬൦..

കേവലജ്ഞാനാന്തര്ഭൂതാനന്തഗുണാത്മകം നിജാത്മാനം ശുദ്ധധ്യാനപ്രതിപക്ഷഭൂതസമസ്തമനോരഥരൂപചിന്താജാലത്യാഗേന
ധ്യായാമീതി ശുദ്ധോപയോഗലക്ഷണം ജ്ഞാതവ്യമ് ..൧൫൯.. ഏവം ശുഭാശുഭശുദ്ധോപയോഗവിവരണരൂപേണ തൃതീയസ്ഥലേ

ഗാഥാത്രയം ഗതമ് . അഥ ദേഹമനോവചനവിഷയേത്യന്തമാധ്യസ്ഥ്യമുദ്യോതയതി — ണാഹം ദേഹോ ണ മണോ ണ ചേവ വാണീ

നാഹം ദേഹോ ന മനോ ന ചൈവ വാണീ . മനോവചനകായവ്യാപാരരഹിതാത്പരമാത്മദ്രവ്യാദ്ഭിന്നം യന്മനോവചനകായത്രയം

നിശ്ചയനയേന തന്നാഹം ഭവാമി . തതഃ കാരണാത്തത്പക്ഷപാതം മുക്ത്വാത്യന്തമധ്യസ്ഥോസ്മി . ണ കാരണം തേസിം ന

കാരണം തേഷാമ് . നിര്വികാരപരമാഹ്ലാദൈകലക്ഷണസുഖാമൃതപരിണതേര്യദുപാദാനകാരണഭൂതമാത്മദ്രവ്യം തദ്വിലക്ഷണോ

മനോവചനകായാനാമുപാദാനകാരണഭൂതഃ പുദ്ഗലപിണ്ഡോ ന ഭവാമി . തതഃ കാരണാത്തത്പക്ഷപാതം മുക്ത്വാത്യന്ത-

മധ്യസ്ഥോസ്മി . കത്താ ണ ഹി കാരയിദാ അണുമംതാ ണേവ കത്തീണം കര്താ ന ഹി കാരയിതാ അനുമന്താ നൈവ കര്തൄണാമ് .

അഥവാ അശുഭ ഐസാ ജോ അശുദ്ധോപയോഗ ഉസസേ മുക്ത ഹോകര, മാത്ര സ്വദ്രവ്യാനുസാര പരിണതികോ ഗ്രഹണ
കരനേസേ ജിസകോ ശുദ്ധോപയോഗ സിദ്ധ ഹുആ ഹൈ ഐസാ ഹോതാ ഹുആ, ഉപയോഗാത്മാ ദ്വാരാ (ഉപയോഗരൂപ നിജ
സ്വരൂപസേ) ആത്മാമേം ഹീ സദാ നിശ്ചലരൂപസേ ഉപയുക്ത രഹതാ ഹൂ . യഹ മേരാ പരദ്രവ്യകേ സംയോഗകേ

കാരണകേ വിനാശകാ അഭ്യാസ ഹൈ ..൧൫൯..

അബ ശരീരാദി പരദ്രവ്യകേ പ്രതി ഭീ മധ്യസ്ഥപനാ പ്രഗട കരതേ ഹൈം : —

അന്വയാര്ഥ : — [അഹം ന ദേഹഃ ] മൈം ന ദേഹ ഹൂ , [ന മനഃ ] ന മന ഹൂ , [ച ഏവ ] ഔര

[ന വാണീ ] ന വാണീ ഹൂ ; [തേഷാം കാരണ ന ] ഉനകാ കാരണ നഹീം ഹൂ [കര്താ ന ] കര്താ നഹീം ഹൂ ,
[കാരയിതാ ന ] കരാനേവാലാ നഹീം ഹൂ ; [കര്തൃണാം അനുമന്താ ന ഏവ ] (ഔര) കര്താകാ അനുമോദക
നഹീം ഹൂ ..൧൬൦..

ഹും ദേഹ നഹി, വാണീ ന, മന നഹി, തേമനും കാരണ നഹീം,
കര്താ ന, കാരയിതാ ന, അനുമംതാ ഹൂ കര്താനോ നഹീം. ൧൬൦.

Page 309 of 513
PDF/HTML Page 342 of 546
single page version

ശരീരം ച വാചം ച മനശ്ച പരദ്രവ്യത്വേനാഹം പ്രപദ്യേ, തതോ ന തേഷു കശ്ചിദപി മമ

പക്ഷപാതോസ്തി, സര്വത്രാപ്യഹമത്യന്തം മധ്യസ്ഥോസ്മി . തഥാ ഹി — ന ഖല്വഹം ശരീരവാങ്മസാം

സ്വരൂപാധാരഭൂതമചേതനദ്രവ്യമസ്മി; താനി ഖലു മാം സ്വരൂപാധാരമന്തരേണാപ്യാത്മനഃ സ്വരൂപം ധാരയന്തി .

തതോഹം ശരീരവാങ്മനഃപക്ഷപാതമപാസ്യാത്യന്തം മധ്യസ്ഥോസ്മി . ന ച മേ ശരീരവാങ്മനഃകാരണാ-

ചേതനദ്രവ്യത്വമസ്തി; താനി ഖലു മാം കാരണമന്തരേണാപി കാരണവന്തി ഭവന്തി . തതോഹം

തത്കാരണത്വപക്ഷപാതമപാസ്യാസ്മ്യയമത്യന്തം മധ്യസ്ഥഃ . ന ച മേ സ്വതന്ത്രശരീരവാങ്മനഃകാരകാചേതന-

ദ്രവ്യത്വമസ്തി; താനി ഖലു മാം കര്താരമന്തരേണാപി ക്രിയമാണാനി . തതോഹം തത്കര്തൃത്വ-

പക്ഷപാതമപാസ്യാസ്മ്യയമത്യന്തം മധ്യസ്ഥഃ . ന ച മേ സ്വതന്ത്രശരീരവാങ്മനഃകാരകാചേതനദ്രവ്യ-

പ്രയോജകത്വമസ്തി; താനി ഖലു മാം കാരകപ്രയോജകമന്തരേണാപി ക്രിയമാണാനി . തതോഹം തത്കാരക-

പ്രയോജകത്വപക്ഷപാതമപാസ്യാസ്മ്യയമത്യന്തം മധ്യസ്ഥഃ . ന ച മേ സ്വതന്ത്രശരീരവാങ്മനഃകാരകാ-

സ്വശുദ്ധാത്മഭാവനാവിഷയേ യത്കൃതകാരിതാനുമതസ്വരൂപം തദ്വിലക്ഷണം യന്മനോവചനകായവിഷയേ കൃതകാരിതാനു-
മതസ്വരൂപം തന്നാഹം ഭവാമി . തതഃ കാരണാത്തത്പക്ഷപാതം മുക്ത്വാത്യന്തമധ്യസ്ഥോസ്മീതി താത്പര്യമ് ..൧൬൦..

ടീകാ : — മൈം ശരീര, വാണീ ഔര മനകോ പരദ്രവ്യകേ രൂപമേം സമഝതാ ഹൂ , ഇസലിയേ മുഝേ ഉനകേ

പ്രതി കുഛ ഭീ പക്ഷപാത നഹീം ഹൈ . മൈം ഉന സബകേ പ്രതി അത്യന്ത മധ്യസ്ഥ ഹൂ . വഹ ഇസപ്രകാര : —

വാസ്തവമേം ശരീര, വാണീ ഔര മനകേ സ്വരൂപകാ ആധാരഭൂത ഐസാ അചേതന ദ്രവ്യ നഹീം ഹൂ ,

മൈം സ്വരൂപാധാര (ഹുഏ) വിനാ ഭീ വേ വാസ്തവമേം അപനേ സ്വരൂപകോ ധാരണ കരതേ ഹൈം . ഇസലിയേ മൈം ശരീര,

വാണീ ഔര മനകാ പക്ഷപാത ഛോഡകര അത്യന്ത മധ്യസ്ഥ ഹൂ .

ഔര മൈം ശരീര, വാണീ തഥാ മനകാ കാരണ ഐസാ അചേതന ദ്രവ്യ നഹീം ഹൂ . മൈം കാരണ (ഹുഏ)

വിനാ ഭീ വേ വാസ്തവമേം കാരണവാന് ഹൈം . ഇസലിയേ ഉനകേ കാരണപനേകാ പക്ഷപാത ഛോഡകര യഹ മൈം

അത്യന്ത മധ്യസ്ഥ ഹൂ .

ഔര മൈം സ്വതംത്രരൂപസേ ശരീര, വാണീ തഥാ മനകാ കര്താ ഐസാ അചേതന ദ്രവ്യ നഹീം ഹൂ ; മൈം കര്താ

(ഹുഏ) വിനാ ഭീ വേ വാസ്തവമേം കിയേ ജാതേ ഹൈം . ഇസലിയേ ഉനകേ കര്തൃത്വകാ പക്ഷപാത ഛോഡകര യഹ

മൈം അത്യന്ത മധ്യസ്ഥ ഹൂ .

ഔര മൈം, സ്വതന്ത്രരൂപസേ ശരീര, വാണീ തഥാ മനകാ കാരക (കര്താ) ഐസാ ജോ അചേതന ദ്രവ്യ

ഹൈ ഉസകാ പ്രയോജക നഹീം ഹൂ ; മൈം കര്താ – പ്രയോജക വിനാ ഭീ (അര്ഥാത് മൈം ഉനകേ കര്താകാ പ്രയോജക —

ഉനകാ കരാനേവാലാ – ഹുഏ വിനാ ഭീ ) വേ വാസ്തവമേം കിയേ ജാതേ ഹൈം . ഇസലിയേ യഹ മൈം ഉനകേ കര്താകേ

പ്രയോജകപനേകാ പക്ഷപാത ഛോഡകര അത്യന്ത മധ്യസ്ഥ ഹൂ .

ഔര മൈം സ്വതന്ത്രരൂപസേ ശരീര, വാണീ തഥാ മനകാ കാരക ജോ അചേതന ദ്രവ്യ ഹൈ, ഉസകാ

Page 310 of 513
PDF/HTML Page 343 of 546
single page version

ചേതനദ്രവ്യാനുജ്ഞാതൃത്വമസ്തി; താനി ഖലു മാം കാരകാനുജ്ഞാതാരമന്തരേണാപി ക്രിയമാണാനി . തതോഹം

തത്കാരകാനുജ്ഞാതൃത്വപക്ഷപാതമപാസ്യാസ്മ്യയമത്യന്തം മധ്യസ്ഥഃ ..൧൬൦..

അഥ ശരീരവാങ്മനസാം പരദ്രവ്യത്വം നിശ്ചിനോതി —

ദേഹോ യ മണോ വാണീ പോഗ്ഗലദവ്വപ്പഗ ത്തി ണിദ്ദിട്ഠാ .

പോഗ്ഗലദവ്വം ഹി പുണോ പിംഡോ പരമാണുദവ്വാണം ..൧൬൧..

ദേഹശ്ച മനോ വാണീ പുദ്ഗലദ്രവ്യാത്മകാ ഇതി നിര്ദിഷ്ടാഃ .

പുദ്ഗലദ്രവ്യമപി പുനഃ പിണ്ഡഃ പരമാണുദ്രവ്യാണാമ് ..൧൬൧..

ശരീരം ച വാക് ച മനശ്ച ത്രീണ്യപി പരദ്രവ്യം, പുദ്ഗലദ്രവ്യാത്മകത്വാത് . പുദ്ഗലദ്രവ്യത്വം തു

തേഷാം പുദ്ഗലദ്രവ്യസ്വലക്ഷണഭൂതസ്വരൂപാസ്തിത്വനിശ്ചിതത്വാത് . തഥാവിധപുദ്ഗലദ്രവ്യം ത്വനേകപരമാണു-

അഥ കായവാങ്മനസാം ശുദ്ധാത്മസ്വരൂപാത്പരദ്രവ്യത്വം വ്യവസ്ഥാപയതി — ദേഹോ യ മണോ വാണീ പോഗ്ഗലദവ്വപ്പഗ ത്തി

ണിദ്ദിട്ഠാ ദേഹശ്ച മനോ വാണീ തിസ്രോപി പുദ്ഗലദ്രവ്യാത്മകാ ഇതി നിര്ദിഷ്ടാഃ . കസ്മാത് . വ്യവഹാരേണ ജീവേന

സഹൈകത്വേപി നിശ്ചയേന പരമചൈതന്യപ്രകാശപരിണതേര്ഭിന്നത്വാത് . പുദ്ഗലദ്രവ്യം കിം ഭണ്യതേ . പോഗ്ഗലദവ്വം ഹി പുണോ

പിംഡോ പരമാണുദവ്വാണം പുദ്ഗലദ്രവ്യം ഹി സ്ഫു ടം പുനഃ പിണ്ഡഃ സമൂഹോ ഭവതി . കേഷാമ് . പരമാണുദ്രവ്യാണാ-

മിത്യര്ഥഃ ..൧൬൧.. അഥാത്മനഃ ശരീരരൂപപരദ്രവ്യാഭാവം തത്കര്തൃത്വാഭാവം ച നിരൂപയതി — ണാഹം പുഗ്ഗലമഇഓ

അനുമോദക നഹീം ഹൂ ; മൈം കര്താ – അനുമോദക വിനാ ഭീ (മൈം ഉനകേ കര്താകാ അനുമോദക ഹുഏ വിനാ ഭീ)

വേ വാസ്തവമേം കിയേ ജാതേ ഹൈം . ഇസലിയേ ഉനകേ കര്താകേ അനുമോദകപനേകാ പക്ഷപാത ഛോഡകര യഹ മൈം

അത്യന്ത മധ്യസ്ഥ ഹൂ ..൧൬൦..

അബ, ശരീര, വാണീ ഔര മനകാ പരദ്രവ്യപനാ നിശ്ചിത കരതേ ഹൈം : —

അന്വയാര്ഥ : — [ദേഹഃ ച മനഃ വാണീ ] ദേഹ, മന ഔര വാണീ [പുദ്ഗലദ്രവ്യാത്മകാഃ ]

പുദ്ഗലദ്രവ്യാത്മക [ഇതി നിര്ദിഷ്ടാഃ ] ഹൈം, ഐസാ (വീതരാഗദേവനേ) കഹാ ഹൈ [അപി പുനഃ ] ഔര
[പുദ്ഗല ദ്രവ്യം ] വേ പുദ്ഗലദ്രവ്യ [പരമാണുദ്രവ്യാണാം പിണ്ഡഃ ] പരമാണുദ്രവ്യോംകാ പിണ്ഡ ഹൈ ..൧൬൧..

ടീകാ : — ശരീര, വാണീ ഔര മന തീനോം ഹീ പരദ്രവ്യ ഹൈം, ക്യോംകി വേ

പുദ്ഗലദ്രവ്യാത്മക ഹൈം . ഉനകേ പുദ്ഗലദ്രവ്യപനാ ഹൈ, ക്യോംകി വേ പുദ്ഗലദ്രവ്യകേ സ്വലക്ഷണഭൂത

മന, വാണീ തേമ ജ ദേഹ പുദ്ഗലദ്രവ്യരൂപ നിര്ദിഷ്ട ഛേ;
നേ തേഹ പുദ്ഗലദ്രവ്യ ബഹു പരമാണുഓനോ പിംഡ ഛേ. ൧൬൧.

Page 311 of 513
PDF/HTML Page 344 of 546
single page version

ദ്രവ്യാണാമേകപിണ്ഡപര്യായേണ പരിണാമഃ, അനേകപരമാണുദ്രവ്യസ്വലക്ഷണഭൂതസ്വരൂപാസ്തിത്വാനാമനേകത്വേപി
കഥംചിദേകത്വേനാവഭാസനാത് ..൧൬൧..

അഥാത്മനഃ പരദ്രവ്യത്വാഭാവം പരദ്രവ്യകര്തൃത്വാഭാവം ച സാധയതി —

ണാഹം പോഗ്ഗലമഇഓ ണ തേ മയാ പോഗ്ഗലാ കയാ പിംഡം .

തമ്ഹാ ഹി ണ ദേഹോഹം കത്താ വാ തസ്സ ദേഹസ്സ ..൧൬൨..

നാഹം പുദ്ഗലമയോ ന തേ മയാ പുദ്ഗലാഃ കൃതാഃ പിണ്ഡമ് .

തസ്മാദ്ധി ന ദേഹോഹം കര്താ വാ തസ്യ ദേഹസ്യ ..൧൬൨..

യദേതത്പ്രകരണനിര്ധാരിതം പുദ്ഗലാത്മകമന്തര്നീതവാങ്മനോദ്വൈതം ശരീരം നാമ പരദ്രവ്യം ന

താവദഹമസ്മി, മമാപുദ്ഗലമയസ്യ പുദ്ഗലാത്മകശരീരത്വവിരോധാത് . ന ചാപി തസ്യ കാരണദ്വാരേണ

നാഹം പുദ്ഗലമയഃ . ണ തേ മയാ പുഗ്ഗലാ കയാ പിംഡാ ന ച തേ പുദ്ഗലാ മയാ കൃതാഃ പിണ്ഡാഃ . തമ്ഹാ ഹി ണ

ദേഹോഹം തസ്മാദ്ദേഹോ ന ഭവാമ്യഹം . ഹി സ്ഫു ടം . കത്താ വാ തസ്സ ദേഹസ്സ കര്താ വാ ന ഭവാമി തസ്യ ദേഹസ്യേതി .

സ്വരൂപാസ്തിത്വമേം നിശ്ചിത (രഹേ ഹുഏ) ഹൈം . ഉസ പ്രകാരകാ ൧പുദ്ഗലദ്രവ്യ അനേക പരമാണുദ്രവ്യോംകാ

ഏക പിണ്ഡപര്യായരൂപസേ പരിണാമ ഹൈ, ക്യോംകി അനേക പരമാണുദ്രവ്യോംകേ സ്വലക്ഷണഭൂത
സ്വരൂപാസ്തിത്വ അനേക ഹോനേ പര ഭീ കഥംചിത് (സ്നിഗ്ധത്വ – രൂക്ഷത്വകൃത ബംധപരിണാമകീ

അപേക്ഷാസേ) ഏകത്വരൂപ അവഭാസിത ഹോതേ ഹൈം ..൧൬൧..

അബ ആത്മാകേ പരദ്രവ്യത്വകാ അഭാവ ഔര പരദ്രവ്യകേ കര്തൃത്വകാ അഭാവ സിദ്ധ കരതേ ഹൈം : —

അന്വയാര്ഥ : — [അഹം പുദ്ഗലമയഃ ന ] മൈം പുദ്ഗലമയ നഹീം ഹൂ ഔര [തേ പുദ്ഗലാഃ ] വേ

പുദ്ഗല [മയാ ] മേരേ ദ്വാരാ [പിണ്ഡം ന കൃതാഃ ] പിണ്ഡരൂപ നഹീം കിയേ ഗയേ ഹൈം, [തസ്മാത് ഹി ]
ഇസലിയേ [അഹം ന ദേഹഃ ] മൈം ദേഹ നഹീം ഹൂ , [വാ ] തഥാ [തസ്യ ദേഹസ്യ കര്താ ] ഉസ ദേഹകാ കര്താ
നഹീം ഹൂ ..൧൬൨..

ടീകാ : — പ്രഥമ തോ, ജോ യഹ പ്രകരണസേ നിര്ധാരിത പുദ്ഗലാത്മക ശരീര നാമക പരദ്രവ്യ

ഹൈ — ജിസകേ ഭീതര വാണീ ഔര മനകാ സമാവേശ ഹോ ജാതാ ഹൈ — വഹ മൈം നഹീം ഹൂ ; ക്യോംകി

അപുദ്ഗലമയ ഐസാ മൈം പുദ്ഗലാത്മക ശരീരരൂപ ഹോനേമേം വിരോധ ഹൈ . ഔര ഇസീപ്രകാര ഉസ (ശരീര)കേ

൧. ശരീരാദിരൂപ .

ഹു പൌദ്ഗലിക നഥീ, പുദ്ഗലോ മേം പിംഡരൂപ കര്യാം നഥീ;
തേഥീ നഥീ ഹു ദേഹ വാ തേ ദേഹനോ കര്താ നഥീ. ൧൬൨.

Page 312 of 513
PDF/HTML Page 345 of 546
single page version

ക ര്തൃദ്വാരേണ കര്തൃപ്രയോജകദ്വാരേണ കര്ത്രനുമന്തൃദ്വാരേണ വാ ശരീരസ്യ കര്താഹമസ്മി, മമാനേകപരമാണു-
ദ്രവ്യൈകപിണ്ഡപര്യായപരിണാമസ്യാകര്തൃരനേകപരമാണുദ്രവ്യൈകപിണ്ഡപര്യായപരിണാമാത്മകശരീരകര്തൃത്വസ്യ
സര്വഥാ വിരോധാത് ..൧൬൨..

അഥ കഥം പരമാണുദ്രവ്യാണാം പിണ്ഡപര്യായപരിണതിരിതി സംദേഹമപനുദതി —

അപദേസോ പരമാണൂ പദേസമേത്തോ യ സയമസദ്ദോ ജോ .

ണിദ്ധോ വാ ലുക്ഖോ വാ ദുപദേസാദിത്തമണുഭവദി ..൧൬൩..

അപ്രദേശഃ പരമാണുഃ പ്രദേശമാത്രശ്ച സ്വയമശബ്ദോ യഃ .

സ്നിഗ്ധോ വാ രൂക്ഷോ വാ ദ്വിപ്രദേശാദിത്വമനുഭവതി ..൧൬൩..

അയമത്രാര്ഥഃ — ദേഹോഹം ന ഭവാമി . കസ്മാത് . അശരീരസഹജശുദ്ധചൈതന്യപരിണതത്വേന മമ ദേഹത്വവിരോധാത് .

കര്താ വാ ന ഭവാമി തസ്യ ദേഹസ്യ . തദപി കസ്മാത് . നിഃക്രിയപരമചിജ്ജ്യോതിഃപരിണതത്വേന മമ

ദേഹകര്തൃത്വവിരോധാദിതി ..൧൬൨.. ഏവം കായവാങ്മനസാം ശുദ്ധാത്മനാ സഹ ഭേദകഥനരൂപേണ ചതുര്ഥസ്ഥലേ ഗാഥാത്രയം

ഗതമ് . ഇതി പൂര്വോക്തപ്രകാരേണ ‘അത്ഥിത്തണിച്ഛിദസ്സ ഹി’ ഇത്യാദ്യേകാദശഗാഥാഭിഃ സ്ഥലചതുഷ്ടയേന പ്രഥമോ

കാരണ ദ്വാരാ, കര്താ ദ്വാരാ, കര്താകേ പ്രയോജക ദ്വാരാ യാ കര്താകേ അനുമോദക ദ്വാരാ ശരീരകാ കര്താ മൈം
നഹീം ഹൂ , ക്യോംകി മൈം അനേക പരമാണുദ്രവ്യോംകേ ഏകപിണ്ഡ പര്യായരൂപ പരിണാമകാ അകര്താ ഐസാ മൈം
അനേക പരമാണുദ്രവ്യോംകേ ഏകപിണ്ഡപര്യായരൂപ ൧പരിണാമാത്മക ശരീരകാ കര്താരൂപ ഹോനേമേം സര്വഥാ

വിരോധ ഹൈ ..൧൬൨..

അബ ഇസ സംദേഹകോ ദൂര കരതേ ഹൈം കി ‘‘പരമാണുദ്രവ്യോംകോ പിണ്ഡപര്യായരൂപ പരിണതി കൈസേ ഹോതീ

ഹൈ ?’’ : —

അന്വയാര്ഥ : — [പരമാണുഃ ] പരമാണു [യഃ അപ്രദേശഃ ] ജോ കി അപ്രദേശ ഹൈ,

[പ്രദേശമാത്രഃ ] പ്രദേശമാത്ര ഹൈ [ച ] ഔര [സ്വയം അശബ്ദഃ ] സ്വയം അശബ്ദ ഹൈ, [സ്നിഗ്ധഃ വാ രൂക്ഷഃ
വാ ] വഹ സ്നിഗ്ധ അഥവാ രൂക്ഷ ഹോതാ ഹുആ [ദ്വിപ്രദേശാദിത്വമ് അനുഭവതി ] ദ്വിപ്രദേശാദിപനേകാ അനുഭവ
കരതാ ഹൈ ..൧൬൩..

൧. ശരീര അനേക പരമാണുദ്രവ്യോംകാ ഏകപിണ്ഡപര്യായരൂപ പരിണാമ ഹൈ .

പരമാണു ജേ അപ്രദേശ, തേമ പ്രദേശമാത്ര, അശബ്ദ ഛേ,
തേ സ്നിഗ്ധ രൂക്ഷ ബനീ പ്രദേശദ്വയാദിവത്ത്വ അനുഭവേ. ൧൬൩.

Page 313 of 513
PDF/HTML Page 346 of 546
single page version

പരമാണുര്ഹി ദ്വയാദിപ്രദേശാനാമഭാവാദപ്രദേശഃ, ഏകപ്രദേശസദ്ഭാവാത് പ്രദേശമാത്രഃ, സ്വയമനേക-

പരമാണുദ്രവ്യാത്മകശബ്ദപര്യായവ്യക്ത്യസംഭവാദശബ്ദശ്ച . യതശ്ചതുഃസ്പര്ശപംചരസദ്വിഗന്ധപംചവര്ണാനാമ-

വിരോധേന സദ്ഭാവാത് സ്നിഗ്ധോ വാ രൂക്ഷോ വാ സ്യാത്, തത ഏവ തസ്യ പിണ്ഡപര്യായപരിണതിരൂപാ

ദ്വിപ്രദേശാദിത്വാനുഭൂതിഃ . അഥൈവം സ്നിഗ്ധരൂക്ഷത്വം പിണ്ഡത്വസാധനമ് ..൧൬൩..

അഥ കീദ്രശം തത്സ്നിഗ്ധരൂക്ഷത്വം പരമാണോരിത്യാവേദയതി —

വിശേഷാന്തരാധികാരഃ സമാപ്തഃ . അഥ കേവലപുദ്ഗലബന്ധമുഖ്യത്വേന നവഗാഥാപര്യന്തം വ്യാഖ്യാനം കരോതി . തത്ര

സ്ഥലദ്വയം ഭവതി . പരമാണൂനാം പരസ്പരബന്ധകഥനാര്ഥം ‘അപദേസോ പരമാണൂ’ ഇത്യാദിപ്രഥമസ്ഥലേ ഗാഥാചതുഷ്ടയമ് .

തദനന്തരം സ്കന്ധാനാം ബന്ധമുഖ്യത്വേന ‘ദുപദേസാദീ ഖംധാ’ ഇത്യാദിദ്വിതീയസ്ഥലേ ഗാഥാപഞ്ചകമ് . ഏവം

ദ്വിതീയവിശേഷാന്തരാധികാരേ സമുദായപാതനികാ . അഥ യദ്യാത്മാ പുദ്ഗലാനാം പിണ്ഡം ന കരോതി തര്ഹി കഥം

പിണ്ഡപര്യായപരിണതിരിതി പ്രശ്നേ പ്രത്യുത്തരം ദദാതി — അപദേസോ അപ്രദേശഃ . സ കഃ . പരമാണൂ പുദ്ഗലപരമാണുഃ .

പുനരപി കഥംഭൂതഃ . പദേസമേത്തോ യ ദ്വിതീയാദിപ്രദേശാഭാവാത് പ്രദേശമാത്രശ്ച . പുനശ്ച കിംരൂപഃ . സയമസദ്ദോ യ സ്വയം

വ്യക്തിരൂപേണാശബ്ദഃ . ഏവം വിശേഷണത്രയവിശിഷ്ടഃ സന് ണിദ്ധോ വാ ലുക്ഖോ വാ സ്നിഗ്ധോ വാ രൂക്ഷോ വാ യതഃ

കാരണാത്സംഭവതി തതഃ കാരണാത് ദുപദേസാദിത്തമണുഹവദി ദ്വിപ്രദേശാദിരൂപം ബന്ധമനുഭവതീതി . തഥാഹി —

യഥായമാത്മാ ശുദ്ധബുദ്ധൈകസ്വഭാവേന ബന്ധരഹിതോപി പശ്ചാദശുദ്ധനയേന സ്നിഗ്ധസ്ഥാനീയരാഗഭാവേന
രൂക്ഷസ്ഥാനീയദ്വേഷഭാവേന യദാ പരിണമതി തദാ പരമാഗമകഥിതപ്രകാരേണ ബന്ധമനുഭവതി, തഥാ പരമാണുരപി
സ്വഭാവേന ബന്ധരഹിതോപി യദാ ബന്ധകാരണഭൂതസ്നിഗ്ധരൂക്ഷഗുണേന പരിണതോ ഭവതി തദാ പുദ്ഗലാന്തരേണ സഹ
വിഭാവപര്യായരൂപം ബന്ധമനുഭവതീത്യര്ഥഃ ..൧൬൩.. അഥ കീദ്രശം തത്സ്നിഗ്ധരൂക്ഷത്വമിതി പൃഷ്ടേ പ്രത്യുത്തരം ദദാതി —

പ്ര. ൩൯

ടീകാ : — വാസ്തവമേം പരമാണു ദ്വി – ആദി (ദോ, തീന ആദി) പ്രദേശോംകേ അഭാവകേ

കാരണ അപ്രദേശ ഹൈ, ഏക പ്രദേശകേ സദ്ഭാവകേ കാരണ പ്രദേശമാത്ര ഹൈ ഔര സ്വയം അനേക
പരമാണുദ്രവ്യാത്മക ശബ്ദ പര്യായകീ വ്യക്തികാ (പ്രഗടതാകാ) അസംഭവ ഹോനേസേ അശബ്ദ ഹൈ . (വഹ

പരമാണു) അവിരോധപൂര്വക ചാര സ്പര്ശ, പാ ച രസ, ദോ ഗംധ ഔര പാ ച വര്ണോംകേ സദ്ഭാവകേ കാരണ
സ്നിഗ്ധ അഥവാ രൂക്ഷ ഹോതാ ഹൈ, ഇസീലിയേ ഉസേ ൧പിണ്ഡപര്യായപരിണതിരൂപ ദ്വിപ്രദേശാദിപനേകീ

അനുഭൂതി ഹോതീ ഹൈ . ഇസപ്രകാര സ്നിഗ്ധരൂക്ഷത്വ പിണ്ഡപനേകാ കാരണ ഹൈ ..൧൬൩..

അബ യഹ ബതലാതേ ഹൈം കി പരമാണുകേ വഹ സ്നിഗ്ധ – രൂക്ഷത്വ കിസപ്രകാരകാ

ഹോതാ ഹൈ : —

൧. ഏക പരമാണുകീ ദൂസരേ പരമാണുകേ സാഥ പിണ്ഡരൂപ പരിണതി ദ്വിപ്രദേശീപനേകീ അനുഭൂതി ഹൈ; ഏക പരമാണുകീ അന്യ

ദോ പരമാണുഓംകേ സാഥ പിണ്ഡരൂപ പരിണതി ത്രിപ്രദേശീപനേകാ അനുഭവ ഹൈ . ഇസപ്രകാര പരമാണു അന്യ പരമാണുഓംകേ

സാഥ പിണ്ഡരൂപ പരിണമിത ഹോനേപര അനേകപ്രദേശീപനേകാ അനുഭവ കരതാ ഹൈ .

Page 314 of 513
PDF/HTML Page 347 of 546
single page version

ഏഗുത്തരമേഗാദീ അണുസ്സ ണിദ്ധത്തണം ച ലുക്ഖത്തം .

പരിണാമാദോ ഭണിദം ജാവ അണംതത്തമണുഭവദി ..൧൬൪..

ഏകോത്തരമേകാദ്യണോഃ സ്നിഗ്ധത്വം വാ രൂക്ഷത്വമ് .

പരിണാമാദ്ഭണിതം യാവദനന്തത്വമനുഭവതി ..൧൬൪..

പരമാണോര്ഹി താവദസ്തി പരിണാമഃ തസ്യ വസ്തുസ്വഭാവത്വേനാനതിക്രമാത് . തതസ്തു പരിണാമാ-

ദുപാത്തകാദാചിത്കവൈചിത്ര്യം ചിത്രഗുണയോഗിത്വാത്പരമാണോരേകാദ്യേകോത്തരാനന്താവസാനാവിഭാഗപരിച്ഛേദ-
വ്യാപി സ്നിഗ്ധത്വം വാ രൂക്ഷത്വം വാ ഭവതി ..൧൬൪..

ഏഗുത്തരമേഗാദീ ഏകോത്തരമേകാദി . കിമ് . ണിദ്ധത്തണം ച ലുക്ഖത്തം സ്നിഗ്ധത്വം രൂക്ഷത്വം ച കര്മതാപന്നമ് . ഭണിദം

ഭണിതം കഥിതമ് . കിംപര്യന്തമ് . ജാവ അണംതത്തമണുഭവദി അനന്തത്വമനന്തപര്യന്തം യാവദനുഭവതി പ്രാപ്നോതി .

കസ്മാത്സകാശാത് . പരിണാമാദോ പരിണതിവിശേഷാത്പരിണാമിത്വാദിത്യര്ഥഃ . കസ്യ സംബന്ധി . അണുസ്സ അണോഃ

പുദ്ഗലപരമാണോഃ . തഥാഹി — യഥാ ജീവേ ജലാജാഗോമഹിഷീക്ഷീരേ സ്നേഹവൃദ്ധിവത്സ്നേഹസ്ഥാനീയം രാഗത്വം രൂക്ഷ-

സ്ഥാനീയം ദ്വേഷത്വം ബന്ധകാരണഭൂതം ജഘന്യവിശുദ്ധിസംക്ലേശസ്ഥാനീയമാദിം കൃത്വാ പരമാഗമകഥിതക്രമേണോത്കൃഷ്ട-
വിശുദ്ധിസംക്ലേശപര്യന്തം വര്ധതേ, തഥാ പുദ്ഗലപരമാണുദ്രവ്യേപി സ്നിഗ്ധത്വം രൂക്ഷത്വം ച ബന്ധകാരണഭൂതം
പൂര്വോക്തജലാദിതാരതമ്യശക്തിദൃഷ്ടാന്തേനൈകഗുണസംജ്ഞാം ജഘന്യശക്തിമാദിം കൃത്വാ ഗുണസംജ്ഞേനാവിഭാഗപരിച്ഛേദ-

അന്വയാര്ഥ : — [അണോഃ ] പരമാണുകേ [പരിണാമാത് ] പരിണമനകേ കാരണ [ഏകാദി ]

ഏകസേ (-ഏക അവിഭാഗ പ്രതിച്ഛേദസേ) ലേകര [ഏകോത്തരം ] ഏക – ഏക ബഢതേ ഹുഏ [യാവത് ] ജബ

തക [അനന്തത്വമ് അനുഭവതി ] അനന്തപനേകോ (-അനന്ത അവിഭാഗീ പ്രതിച്ഛേദപനേകോ) പ്രാപ്ത ഹോ തബ
തക (സ്നിഗ്ധത്വം വാ രൂക്ഷത്വം) സ്നിഗ്ധത്വ അഥവാ രൂക്ഷത്വ ഹോതാ ഹൈ ഐസാ [ഭണിതമ് ] (ജിനേന്ദ്രദേവനേ)
കഹാ ഹൈ ..൧൬൪..

ടീകാ : — പ്രഥമ തോ പരമാണുകേ പരിണാമ ഹോതാ ഹൈ ക്യോംകി വഹ (പരിണാമ) വസ്തുകാ

സ്വഭാവ ഹോനേസേ ഉല്ലംഘന നഹീം കിയാ ജാ സകതാ . ഔര ഉസ പരിണാമകേ കാരണ ജോ ൧കാദാചിത്ക

൨വിചിത്രതാ ധാരണ കരതാ ഹൈ ഐസാ, ഏകസേ ലേകര ഏക – ഏക ബഢതേ ഹുഏ അനന്ത അവിഭാഗ പ്രതിച്ഛേദോം

൧. കാദാചിത്ക = കിസീ സമയ ഹോ ഐസാ; ക്ഷണിക; അനിത്യ .

൨. വിചിത്രതാ = അനേകപ്രകാരതാ; വിവിധതാ; അനേകരൂപതാ (ചികനാപന ഔര രൂഖാപന പരിണാമകേ കാരണ ക്ഷണിക

– തരതമതാ, താരതമ്യതാ ധാരണ കരതാ ഹൈ ) .

ഏകാംശഥീ ആരംഭീ ജ്യാം അവിഭാഗ അംശ അനംത ഛേ,
സ്നിഗ്ധത്വ വാ രൂക്ഷത്വ ഏ പരിണാമഥീ പരമാണുനേ. ൧൬൪.

Page 315 of 513
PDF/HTML Page 348 of 546
single page version

ദ്വിതീയനാമാഭിധേയേന ശക്തിവിശേഷേണ വര്ധതേ . കിംപര്യന്തമ് . യാവദനന്തസംഖ്യാനമ് . കസ്മാത് . പുദ്ഗല-

ദ്രവ്യസ്യ പരിണാമിത്വാത്, പരിണാമസ്യ വസ്തുസ്വഭാവാദേവ നിഷേധിതുമശക്യത്വാദിതി ..൧൬൪.. അഥാത്ര

കീദ്രശാത്സ്നിഗ്ധരൂക്ഷത്വഗുണാത് പിണ്ഡോ ഭവതീതി പ്രശ്നേ സമാധാനം ദദാതി — ബജ്ഝംതി ഹി ബധ്യന്തേ ഹി

സ്ഫു ടമ് . കേ . കര്മതാപന്നാഃ അണുപരിണാമാ അണുപരിണാമാഃ . അണുപരിണാമശബ്ദേനാത്ര പരിണാമപരിണതാ

അണവോ ഗൃഹ്യന്തേ . കഥംഭൂതാഃ . ണിദ്ധാ വാ ലുക്ഖാ വാ സ്നിഗ്ധപരിണാമപരിണതാ വാ രൂക്ഷപരിണാമപരിണതാ

. പുനരപി കിംവിശിഷ്ടാഃ . സമാ വ വിസമാ വാ ദ്വിശക്തിചതുഃശക്തിഷട്ശക്ത്യാദിപരിണതാനാം സമ

ഇതി സംജ്ഞാ, ത്രിശക്തിപഞ്ചശക്തിസപ്തശക്യാദിപരിണതാനാം വിഷമ ഇതി സംജ്ഞാ . പുനശ്ച കിംരൂപാഃ . സമദോ

ദുരാധിഗാ ജദി സമതഃ സമസംഖ്യാനാത്സകാശാദ് ദ്വാഭ്യാം ഗുണാഭ്യാമധികാ യദി ചേത് . കഥം ദ്വിഗുണാധികത്വമിതി

അഥാത്ര കീദ്രശാത്സ്നിഗ്ധരൂക്ഷത്വാത്പിണ്ഡത്വമിത്യാവേദയതി —

ണിദ്ധാ വാ ലുക്ഖാ വാ അണുപരിണാമാ സമാ വ വിസമാ വാ .

സമദോ ദുരാധിഗാ ജദി ബജ്ഝംതി ഹി ആദിപരിഹീണാ ..൧൬൫..

സ്നിഗ്ധാ വാ രൂക്ഷാ വാ അണുപരിണാമാഃ സമാ വാ വിഷമാ വാ .

സമതോ ദ്വയധികാ യദി ബധ്യന്തേ ഹി ആദിപരിഹീണാഃ ..൧൬൫..

തക വ്യാപ്ത ഹോനേവാലാ സ്നിഗ്ധത്വ അഥവാ രൂക്ഷത്വ പരമാണുകേ ഹോതാ ഹൈ ക്യോംകി പരമാണു അനേക
പ്രകാരകേ ഗുണോംവാലാ ഹൈ .

ഭാവാര്ഥ : — പരമാണു പരിണമനവാലാ ഹൈ, ഇസലിയേ ഉസകേ സ്നിഗ്ധത്വ ഔര രൂക്ഷത്വ ഏക

അവിഭാഗ – ൧പ്രതിച്ഛേദസേ ലേകര അനന്ത അവിഭാഗ പ്രതിച്ഛേദോം തക തരതമതാകോ പ്രാപ്ത ഹോതേ ഹൈം .

അബ യഹ ബതലാതേ ഹൈം കി കൈസേ സ്നിഗ്ധത്വ – രൂക്ഷത്വസേ പിണ്ഡപനാ ഹോതാ ഹൈ : —

അന്വയാര്ഥ : — [അണുപരിണാമാഃ ] പരമാണു – പരിണാമ, [സ്നിഗ്ധാഃ വാ രൂക്ഷാഃ വാ ] സ്നിഗ്ധ

ഹോം യാ രൂക്ഷ ഹാേം [സമാഃ വിഷമാഃ വാ ] സമ അംശവാലേ ഹോം യാ വിഷമ അംശവാലേ ഹോം [യദി സമതഃ

൧ കിസീ ഗുണമേം (അര്ഥാത് ഗുണകീ പര്യായമേം) അംശകല്പനാ കരനേ പര, ഉസകാ ജോ ഛോടേസേ ഛോടാ (നിരംശ) അംശ

ഹോതാ ഹൈ ഉസേ ഉസ ഗുണകാ (അര്ഥാത് ഗുണകീ പര്യായകാ) അവിഭാഗ പ്രതിച്ഛേദ കഹാ ജാതാ ഹൈ . (ബകരീസേ ഗായകേ

ദൂധമേം ഔര ഗായസേ ഭൈംസകേ ദൂധമേം സചിക്കണതാകേ അവിഭാഗീ പ്രതിച്ഛേദ അധിക ഹോതേ ഹൈം . ധൂലസേ രാഖമേം ഔര

രാഖസേ വാലൂമേം രൂക്ഷതാകേ അവിഭാഗീ പ്രതിച്ഛേദക അധിക ഹോതേ ഹൈ .)

ഹോ സ്നിഗ്ധ അഥവാ രൂക്ഷ അണു – പരിണാമ, സമ വാ വിഷമ ഹോ,

ബംധായ ജോ ഗുണദ്വയ അധിക; നഹി ബംധ ഹോയ ജഘന്യനോ. ൧൬൫.

Page 316 of 513
PDF/HTML Page 349 of 546
single page version

ചേത് . ഏകോ ദ്വിഗുണസ്തിഷ്ഠതി ദ്വിതീയോപി ദ്വിഗുണ ഇതി ദ്വൌ സമസംഖ്യാനൌ തിഷ്ഠതസ്താവത് ഏക സ്യ

വിവക്ഷിതദ്വിഗുണസ്യ ദ്വിഗുണാധിക ത്വേ കൃ തേ സതി സഃ ചതുര്ഗുണോ ഭവതി ശക്തിചതുഷ്ടയപരിണതോ ഭവതി . തസ്യ

ചതുര്ഗുണസ്യ പൂര്വോക്തദ്വിഗുണേന സഹ ബന്ധോ ഭവതീതി . തഥൈവ ദ്വൌ ത്രിശക്തിയുക്തോ തിഷ്ഠതസ്താവത്, തത്രാപ്യേകസ്യ

ത്രിഗുണശബ്ദാഭിധേയസ്യ ത്രിശക്തിയുക്തസ്യ പരമാണോഃ ശക്തിദ്വയമേലാപകേ കൃതേ സതി പഞ്ചഗുണത്വം ഭവതി . തേന

പഞ്ചഗുണേന സഹ പൂര്വോക്തത്രിഗുണസ്യ ബന്ധോ ഭവതി . ഏവം ദ്വയോര്ദ്വയോഃ സ്നിഗ്ധയോര്ദ്വയോര്ദ്വയോ രൂക്ഷയോര്ദ്വയോര്ദ്വയോഃ

സ്നിഗ്ധരൂക്ഷയോര്വാ സമയോഃ വിഷമയോശ്ച ദ്വിഗുണാധിക ത്വേ സതി ബന്ധോ ഭവതീത്യര്ഥഃ, കിംതു വിശേഷോസ്തി .

ആദിപരിഹീണാ ആദിശബ്ദേന ജലസ്ഥാനീയം ജഘന്യസ്നിഗ്ധത്വം വാലുകാസ്ഥാനീയം ജഘന്യരൂക്ഷത്വം ഭണ്യതേ, താഭ്യാം

വിഹീനാ ആദിപരിഹീണാ ബധ്യന്തേ . കിംച – പരമചൈതന്യപരിണതിലക്ഷണപരമാത്മതത്ത്വഭാവനാരൂപധര്മധ്യാന-

ശുക്ലധ്യാനബലേന യഥാ ജധന്യസ്നിഗ്ധശക്തിസ്ഥാനീയേ ക്ഷീണരാഗത്വേ സതി ജധന്യരൂക്ഷശക്തിസ്ഥാനീയേ ക്ഷീണദ്വേഷത്വേ
ച സതി ജലവാലുകയോരിവ ജീവസ്യ ബന്ധോ ന ഭവതി, തഥാ പുദ്ഗലപരമാണോരപി ജഘന്യസ്നിഗ്ധ-
രൂക്ഷശക്തിപ്രസ്താവേ ബന്ധോ ന ഭവതീത്യഭിപ്രായഃ ..൧൬൫.. അഥ തമേവാര്ഥം വിശേഷേണ സമര്ഥയതി —

ഗുണശബ്ദവാച്യശക്തിദ്വയയുക്തസ്യ സ്നിഗ്ധപരമാണോശ്ചതുര്ഗുണസ്നിഗ്ധേന രൂക്ഷേണ വാ സമശബ്ദസംജ്ഞേന തഥൈവ

സമതോ ദ്വയധികഗുണാദ്ധി സ്നിഗ്ധരൂക്ഷത്വാദ്ബന്ധ ഇത്യുത്സര്ഗഃ, സ്നിഗ്ധരൂക്ഷദ്വയധികഗുണത്വസ്യ ഹി

പരിണാമകത്വേന ബന്ധസാധനത്വാത് . ന ഖല്വേകഗുണാത് സ്നിഗ്ധരൂക്ഷത്വാദ്ബന്ധ ഇത്യപവാദഃ, ഏകഗുണ-

സ്നിഗ്ധരൂക്ഷത്വസ്യ ഹി പരിണമ്യപരിണാമകത്വാഭാവേന ബന്ധസ്യാസാധനത്വാത് ..൧൬൫..

ദ്വയധികാഃ ] യദി സമാനസേ ദോ അധിക അംശവാലേ ഹോം തോ [ബധ്യന്തേ ഹി ] ബ ധതേ ഹൈം, [ആദി
പരിഹീനാഃ ] ജഘന്യാംശവാലേ നഹീം ബംധതേ ..൧൬൫..

ടീകാ : — സമാനസേ ദോ ഗുണ (അംശ) അധിക സ്നിഗ്ധത്വ യാ രൂക്ഷത്വ ഹോ തോ ബംധ ഹോതാ

ഹൈ യഹ ഉത്സര്ഗ (സാമാന്യ നിയമ) ഹൈ; ക്യോംകി സ്നിഗ്ധത്വ യാ രൂക്ഷത്വകീ ദ്വിഗുണാധികതാകാ ഹോനാ
വഹ പരിണാമക (പരിണമന കരാനേവാലാ) ഹോനേസേ ബംധകാ കാരണ ഹൈ .

യദി ഏക ഗുണ സ്നിഗ്ധത്വ യാ രൂക്ഷത്വ ഹോ തോ ബംധ നഹീം ഹോതാ യഹ അപവാദ ഹൈ; ക്യോംകി

ഏക ഗുണ സ്നിഗ്ധത്വ യാ രൂക്ഷത്വകേ ൧പരിണമ്യ – പരിണാമകതാകാ അഭാവ ഹോനേസേ ബംധകേ കാരണപനേകാ

അഭാവ ഹൈ ..൧൬൫..

൧. പരിണമ്യ = പരിണമന കരനേ യോഗ്യ . [ദശ അംശ സ്നിഗ്ധതാവാലാ പരമാണു ബാരഹ അംശ രൂക്ഷതാവാലേ പരമാണുകേ

സാഥ ബംധകര സ്കംധ ബനനേ പര, ദശ അംശ സ്നിഗ്ധതാവാലാ പരമാണു ബാരഹ അംശ രൂക്ഷതാരൂപ പരിണമിത ഹോ ജാതാ
ഹൈ; അഥവാ ദശ അംശ സ്നിഗ്ധതാവാലാ പരമാണു ബാരഹ അംശ സ്നിഗ്ധതാവാലേ പരമാണുകേ സാഥ ബംധകര സ്കംധ ബനനേ
പര, ദശ അംശ സ്നിഗ്ധതാവാലാ പരമാണു ബാരഹ അംശ സ്നിഗ്ധതാരൂപ പരിണമിത ഹോ ജാതാ ഹൈ; ഇസലിയേ കമ
അംശവാലാ പരമാണു പരിണമ്യ ഹൈ ഔര ദോ അധിക അംശവാലാ പരമാണു പരിണാമക ഹൈ . ഏക അംശ സ്നിഗ്ധതാ യാ

രൂക്ഷതാവാലാ പരമാണു (സാമാന്യ നിയമാനുസാര) പരിണാമക തോ ഹൈ ഹീ നഹീം, കിന്തു ജഘന്യഭാവമേം വര്തിത ഹോനേസേ
പരിണമ്യ ഭീ നഹീം ഹൈ . ഇസ പ്രകാര ജഘന്യഭാവ ബംധകാ കാരണ നഹീം ഹൈ .]]

Page 317 of 513
PDF/HTML Page 350 of 546
single page version

അഥ പരമാണൂനാം പിണ്ഡത്വസ്യ യഥോദിതഹേതുത്വമവധാരയതി —

ണിദ്ധത്തണേണ ദുഗുണോ ചദുഗുണണിദ്ധേണ ബംധമണുഭവദി .

ലുക്ഖേണ വാ തിഗുണിദോ അണു ബജ്ഝദി പംചഗുണജുത്തോ ..൧൬൬..

സ്നിഗ്ധത്വേന ദ്വിഗുണശ്ചതുര്ഗുണസ്നിഗ്ധേന ബന്ധമനുഭവതി .

രൂക്ഷേണ വാ ത്രിഗുണിതോണുര്ബധ്യതേ പഞ്ചഗുണയുക്തഃ ..൧൬൬..

യഥോദിതഹേതുകമേവ പരമാണൂനാം പിണ്ഡത്വമവധാര്യം, ദ്വിചതുര്ഗുണയോസ്ത്രിപംചഗുണയോശ്ച ദ്വയോഃ

സ്നിഗ്ധയോഃ ദ്വയോ രൂക്ഷയോര്ദ്വയോഃ സ്നിഗ്ധരൂക്ഷയോര്വാ പരമാണ്വോര്ബന്ധസ്യ പ്രസിദ്ധേഃ . ഉക്തം ച — ‘‘ണിദ്ധാ

ണിദ്ധേണ ബജ്ഝംതി ലുക്ഖാ ലുകഖാ യ പോഗ്ഗലാ . ണിദ്ധലുക്ഖാ യ ബജ്ഝംതി രൂവാരൂവീ യ പോഗ്ഗലാ ..’’

ത്രിശക്തിയുക്തരൂക്ഷസ്യ പഞ്ചഗുണരൂക്ഷേണ സ്നിഗ്ധേന വാ വിഷമസംജ്ഞേന ദ്വിഗുണാധികത്വേ സതി ബന്ധോ ഭവതീതി
ജ്ഞാതവ്യമ് . അയം തു വിശേഷഃ — പരമാനന്ദൈകലക്ഷണസ്വസംവേദനജ്ഞാനബലേന ഹീയമാനരാഗദ്വേഷത്വേ സതി പൂര്വോക്ത-

അബ ഐസാ നിശ്ചിത കരതേ ഹൈം കി പരമാണുഓംകേ പിണ്ഡപനേമേം യഥോക്ത (ഉപരോക്ത) ഹേതു ഹൈ : —

അന്വയാര്ഥ : — [സ്നിഗ്ധത്വേന ദ്വിഗുണഃ ] സ്നിഗ്ധരൂപസേ ദോ അംശവാലാ പരമാണു

[ചതുര്ഗുണസ്നിഗ്ധേന ] ചാര അംശവാലേ സ്നിഗ്ധ (അഥവാ രൂക്ഷ) പരമാണുകേ സാഥ [ബംധം അനുഭവതി ]
ബംധകാ അനുഭവ കരതാ ഹൈ . [വാ ] അഥവാ [രൂക്ഷേണ ത്രിഗുണിതഃ അണുഃ ] രൂക്ഷരൂപസേ തീന അംശവാലാ

പരമാണു [പംചഗുണയുക്തഃ ] പാ ച അംശവാലേകേ സാഥ യുക്ത ഹോതാ ഹുആ [ബധ്യതേ ] ബംധതാ ഹൈ ..൧൬൬..

ടീകാ : — യഥോക്ത ഹേതുസേ ഹീ പരമാണുഓംകേ പിണ്ഡപനാ ഹോതാ ഹൈ ഐസാ നിശ്ചിത കരനാ

ചാഹിയേ; ക്യോംകി ദോ ഔര ചാര ഗുണവാലേ തഥാ തീന ഔര പാ ച ഗുണവാലേ ദോ സ്നിഗ്ധ പരമാണുഓംകേ
അഥവാ ദോ രൂക്ഷ പരമാണുഓംകേ അഥവാ ദോ സ്നിഗ്ധ – രൂക്ഷ പരമാണുഓംകേ ( – ഏക സ്നിഗ്ധ ഔര ഏക

രൂക്ഷ പരമാണുകേ) ബംധകീ പ്രസിദ്ധി ഹൈ . കഹാ ഭീ ഹൈ കി : —

‘‘ണിദ്ധാ ണിദ്ധേണ ബജ്ഝംതി ലുക്ഖാ ലുക്ഖാ യ പോഗ്ഗലാ .

ണിദ്ധലുക്ഖാ യ ബജ്ഝംതി രൂവാരൂവീ യ പോഗ്ഗലാ ..’’

‘‘ണിദ്ധസ്സ ണിദ്ധേണ ദുരാഹിഏണ ലുക്ഖസ്സ ലുക്ഖേണ ദുരാഹിഏണ .

ണിദ്ധസ്സ ലുക്ഖേണ ഹവേദി ബംധോ ജഹണ്ണവജ്ജേ വിസമേം സമേ വാ ..’’

ചതുരംശ കോ സ്നിഗ്ധാണു സഹ ദ്വയ – അംശമയ സ്നിഗ്ധാണുനോ;

പംചാംശീ അണു സഹ ബംധ ഥായ ത്രയാംശമയ രൂക്ഷാണുനോ. ൧൬൬.

Page 318 of 513
PDF/HTML Page 351 of 546
single page version

‘‘ണിദ്ധസ്സ ണിദ്ധേണ ദുരാഹിഏണ ലുക്ഖസ്സ ലുക്ഖേണ ദുരാഹിഏണ . ണിദ്ധസ്സ ലുക്ഖേണ ഹവേജ്ജ ബംധോ

ജഹണ്ണവജ്ജേ വിസമേ സമേ വാ ..’’ ..൧൬൬..

ജലവാലുകാദൃഷ്ടാന്തേന യഥാ ജീവാനാം ബന്ധോ ന ഭവതി തഥാ ജഘന്യസ്നിഗ്ധരൂക്ഷത്വഗുണേ സതി പരമാണൂനാം ചേതി .

തഥാ ചോക്തമ് — ‘‘ണിദ്ധസ്സ ണിദ്ധേണ ദുരാധിഗേണ ലുക്ഖസ്സ ലുക്ഖേണ ദുരാധിഗേണ . ണിദ്ധസ്സ ലുക്ഖേണ

ഹവേദി ബംധോ ജഘണ്ണവജ്ജേ വിസമേ സമേ വാ’’ ..൧൬൬.. ഏവം പൂര്വോക്തപ്രകാരേണ സ്നിഗ്ധരൂക്ഷപരിണത-

[അര്ഥ : — പുദ്ഗല ൧‘രൂപീ’ ഔര ‘അരൂപീ’ ഹോതേ ഹൈം . ഉനമേംസേ സ്നിഗ്ധ പുദ്ഗല സ്നിഗ്ധകേ

സാഥ ബംധതേ ഹൈം, രൂക്ഷ പുദ്ഗല രൂക്ഷകേ സാഥ ബംധതേ ഹൈം, സ്നിഗ്ധ ഔര രൂക്ഷ ഭീ ബംധതേ ഹൈം .

ജഘന്യകേ അതിരിക്ത സമ അംശവാലാ ഹോ യാ വിഷമ അംശവാലാ ഹോ, സ്നിഗ്ധകാ ദോ അധിക

അംശവാലേ സ്നിഗ്ധ പരമാണുകേ സാഥ, രൂക്ഷകാ ദോ അധിക അംശവാലേ രൂക്ഷ പരമാണുകേ സാഥ ഔര
സ്നിഗ്ധകാ (ദോ അധിക അംശവാലേ) രൂക്ഷ പരമാണുകേ സാഥ ബംധ ഹോതാ ഹൈ . ]

ഭാവാര്ഥ : — ദോ അംശോംസേ ലേകര അനന്ത അംശ സ്നിഗ്ധതാ യാ രൂക്ഷതാവാലാ പരമാണു ഉസസേ

ദോ അധിക അംശ സ്നിഗ്ധതാ യാ രൂക്ഷതാവാലേ പരമാണുകേ സാഥ ബ ധകര സ്കംധ ബനതാ ഹൈ . ജൈസേ : —

൨ അംശ സ്നിഗ്ധതാവാലാ പരമാണു ൪ അംശ സ്നിഗ്ധതാവാലേ പരമാണുകേ സാഥ ബംധതാ ഹൈ; ൯൧ അംശ
സ്നിഗ്ധതാവാലാ പരമാണു ൯൩ അംശ രൂക്ഷതാവാലേ പരമാണുകേ സാഥ ബംധതാ ഹൈ; ൫൩൩ അംശ രൂക്ഷതാവാലാ
പരമാണു ൫൩൫ അംശ രൂക്ഷതാവാലേ പരമാണുകേ സാഥ ബംധതാ ഹൈ; ൭൦൦൬ അംശ രൂക്ഷതാവാലാ പരമാണു
൭൦൦൮ അംശ സ്നിഗ്ധതാവാലേ പരമാണുകേ സാഥ ബംധതാ ഹൈ — ഇന ഉദാഹരണോംകേ അനുസാര ദോ സേ ലേകര

അനന്ത അംശോം (അവിഭാഗീ പ്രതിച്ഛേദോം) തക സമഝ ലേനാ ചാഹിയേ .

മാത്ര ഏക അംശവാലേ പരമാണുമേം ജഘന്യഭാവകേ കാരണ ബംധകീ യോഗ്യതാ നഹീം ഹൈ, ഇസലിയേ

ഏക അംശവാലാ സ്നിഗ്ധ യാ രൂക്ഷ പരമാണു തീന അംശവാലേ സ്നിഗ്ധ യാ രൂക്ഷ പരമാണുകേ സാഥ ഭീ നഹീം
ബംധതാ .

ഇസപ്രകാര, (ഏക അംശവാലേകേ അതിരിക്ത) ദോ പരമാണുഓംകേ ബീച യദി ദോ അംശോംകാ അന്തര

ഹോ തബ ഹീ വേ ബ ധതേ ഹൈം; ദോ സേ അധിക യാ കമ അംശോംകാ അന്തര ഹോ തോ ബംധ നഹീം ഹോതാ .

ജൈസേ : – പാ ച അംശ സ്നിഗ്ധതാ യാ രൂക്ഷതാവാലാ പരമാണു സാത അംശോംവാലേ പരമാണുകേ സാഥ ബംധതാ ഹൈ;

പരന്തു പാ ച അംശോംവാലാ പരമാണു ആഠ യാ ഛഹ അംശോംവാലേ (അഥവാ പാ ച അംശോംവാലേ) പരമാണുകേ
സാഥ നഹീം ബംധതാ ..൧൬൬..

൧. കിസീ ഏക പരമാണുകീ അപേക്ഷാസേ വിസദൃശജാതികാ സമാന അംശോംവാലാ ദൂസരാ പരമാണു ‘രൂപീ’ കഹലാതാ ഹൈ ഔര

ശേഷ സബ പരമാണു ഉസകീ അപേക്ഷാസേ ‘അരൂപീ’ കഹലാതേ ഹൈം . ജൈസേ — പാ ച അംശ സ്നിഗ്ധതാവാലേ പരമാണുകോ പാ ച

അംശ രൂക്ഷതാവാലാ ദൂസരാ പരമാണു ‘രൂപീ’ ഹൈ ഔര ശേഷ സബ പരമാണു ഉസകേ ലിയേ ‘അരൂപീ’ ഹൈം . ഇസകാ അര്ഥ

യഹ ഹുആ കി — വിസദൃശജാതികേ സമാന അംശവാലേ പരമാണു പരസ്പര ‘രൂപീ’ ഹൈം; ഔര സദൃശജാതികേ അഥവാ

അസമാന അംശവാലേ പരമാണു പരസ്പര ‘അരൂപീ’ ഹൈ .

Page 319 of 513
PDF/HTML Page 352 of 546
single page version

അഥാത്മനഃ പുദ്ഗലപിണ്ഡകര്തൃത്വാഭാവമവധാരയതി —

ദുപദേസാദീ ഖംധാ സുഹുമാ വാ ബാദരാ സസംഠാണാ .

പുഢവിജലതേഉവാഊ സഗപരിണാമേഹിം ജായംതേ ..൧൬൭..

ദ്വിപ്രദേശാദയഃ സ്കന്ധാഃ സൂക്ഷ്മാ വാ ബാദരാഃ സസംസ്ഥാനാഃ .

പൃഥിവീജലതേജോവായവഃ സ്വകപരിണാമൈര്ജായന്തേ ..൧൬൭..

ഏവമമീ സമുപജായമാനാ ദ്വിപ്രദേശാദയഃ സ്കന്ധാ വിശിഷ്ടാവഗാഹനശക്തിവശാദുപാത്ത-

സൌക്ഷ്മ്യസ്ഥൌല്യവിശേഷാ വിശിഷ്ടാകാരധാരണശക്തിവശാദ്ഗൃഹീതവിചിത്രസംസ്ഥാനാഃ സന്തോ യഥാസ്വം

പരമാണുസ്വരൂപകഥനേന പ്രഥമഗാഥാ, സ്നിഗ്ധരൂക്ഷഗുണവിവരണേന ദ്വിതീയാ, സ്നിഗ്ധരൂക്ഷഗുണാഭ്യാം ദ്വയധികത്വേ

സതി ബന്ധകഥനേന തൃതീയാ, തസ്യൈവ ദൃഢീകരണേന ചതുര്ഥീ ചേതി പരമാണൂനാം പരസ്പരബന്ധവ്യാഖ്യാനമുഖ്യത്വേന
പ്രഥമസ്ഥലേ ഗാഥാചതുഷ്ടയം ഗതമ് . അഥാത്മാ ദ്വയണുകാദിപുദ്ഗലസ്കന്ധാനാം കര്താ ന ഭവതീത്യുപദിശതി —

ജായന്തേ ഉത്പദ്യന്തേ . കേ കര്താരഃ . ദുപദേസാദീ ഖംധാ ദ്വിപ്രദേശാദ്യനന്താണുപര്യന്താഃ സ്കന്ധാഃ . കേ

ജായന്തേ . പുഢവിജലതേഉവാഊ പൃഥ്വീജലതേജോവായവഃ . കഥംഭൂതാഃ സന്തഃ . സുഹുമാ വാ ബാദരാ സൂക്ഷ്മാ

വാ ബാദരാ വാ . പുനരപി കിംവിശിഷ്ടാഃ സന്തഃ . സസംഠാണാ യഥാസംഭവം വൃത്തചതുരസ്രാദിസ്വകീയസ്വകീയ-

സംസ്ഥാനാകാരയുക്താഃ . കൈഃ കൃത്വാ ജായന്തേ . സഗപരിണാമേഹിം സ്വകീയസ്വകീയസ്നിഗ്ധരൂക്ഷപരിണാമൈരിതി .

അഥ വിസ്തരഃ — ജീവാ ഹി താവദ്വസ്തുതഷ്ടങ്കോത്കീര്ണജ്ഞായകൈകരൂപേണ ശുദ്ധബുദ്ധൈകസ്വഭാവാ ഏവ,

പശ്ചാദ്വയവഹാരേണാനാദികര്മബന്ധോപാധിവശേന ശുദ്ധാത്മസ്വഭാവമലഭമാനാഃ സന്തഃ പൃഥിവ്യപ്തേജോവാതകായികേഷു

അബ, ആത്മാകേ പുദ്ഗലോംകേ പിണ്ഡകേ കര്തൃത്വകാ അഭാവ നിശ്ചിത കരതേ ഹൈം : —

അന്വയാര്ഥ : — [ദ്വിപ്രദേശാദയഃ സ്കംധാഃ ] ദ്വിപ്രദേശാദിക (ദോ സേ ലേകര

അനന്തപ്രദേശവാലേ) സ്കംധ [സൂക്ഷ്മാഃ വാ ബാദരാഃ ] ജോ കി സൂക്ഷ്മ അഥവാ ബാദര ഹോതേ ഹൈം ഔര
[സസംസ്ഥാനാഃ ] സംസ്ഥാനോം (ആകാരോം) സഹിത ഹോതേ ഹൈം വേ — [പൃഥിവീജലതേജോവായവഃ ] പൃഥ്വീ, ജല,

തേജ ഔര വായുരൂപ [സ്വകപരിണാമൈഃ ജായന്തേ ] അപനേ പരിണാമോംസേ ഹോതേ ഹൈം ..൧൬൭..

ടീകാ : — ഇസ (പൂര്വോക്ത) പ്രകാരസേ യഹ ഉത്പന്ന ഹോനേവാലേ ദ്വിപ്രദേശാദിക സ്കംധ — ജിനനേ

വിശിഷ്ട അവഗാഹനകീ ശക്തികേ വശ സൂക്ഷ്മതാ ഔര സ്ഥൂലതാരൂപ ഭേദ ഗ്രഹണ കിയേ ഹൈം ഔര ജിനനേ
വിശിഷ്ട ആകാര ധാരണ കരനേകീ ശക്തികേ വശ ഹോകര വിചിത്ര സംസ്ഥാന ഗ്രഹണ കിയേ ഹൈം വേ — അപനീ

സ്കന്ധോ പ്രദേശദ്വയാദിയുത, സ്ഥൂല -സൂക്ഷ്മ നേ സാകാര ജേ,
തേ പൃഥ്വീ – വായു – തേജ – ജല പരിണാമഥീ നിജ ഥായ ഛേ. ൧൬൭.

Page 320 of 513
PDF/HTML Page 353 of 546
single page version

സ്പര്ശാദിചതുഷ്കസ്യാവിര്ഭാവതിരോഭാവസ്വശക്തിവശമാസാദ്യ പൃഥിവ്യപ്തേജോവായവഃ സ്വപരിണാമൈരേവ ജായന്തേ .

അതോവധാര്യതേ ദ്വയണുകാദ്യനന്താനന്തപുദ്ഗലാനാം ന പിണ്ഡകര്താ പുരുഷോസ്തി ..൧൬൭..

അഥാത്മനഃ പുദ്ഗലപിണ്ഡാനേതൃത്വാഭാവമവധാരയതി —

ഓഗാഢഗാഢണിചിദോ പോഗ്ഗലകായേഹിം സവ്വദോ ലോഗോ .

സുഹുമേഹി ബാദരേഹി യ അപ്പാഓഗ്ഗേഹിം ജോഗ്ഗേഹിം ..൧൬൮..

അവഗാഢഗാഢനിചിതഃ പുദ്ഗലകായൈഃ സര്വതോ ലോകഃ .

സൂക്ഷ്മൈര്ബാദരൈശ്ചാപ്രായോഗ്യൈര്യോഗ്യൈഃ ..൧൬൮..

സമുത്പദ്യന്തേ, തഥാപി സ്വകീയാഭ്യന്തരസുഖദുഃഖാദിരൂപപരിണതേരേവാശുദ്ധോപാദാനകാരണം ഭവന്തി, ന ച

പൃഥിവ്യാദികായാകാരപരിണതേഃ . കസ്മാദിതി ചേത് . തത്ര സ്കന്ധാനാമേവോപാദാനകാരണത്വാദിതി . തതോ

ജ്ഞായതേ പുദ്ഗലപിണ്ഡാനാം ജീവഃ കര്താ ന ഭവതീതി ..൧൬൭.. അഥാത്മാ ബന്ധകാലേ ബന്ധയോഗ്യ-

പുദ്ഗലാന് ബഹിര്ഭാഗാന്നൈവാനയതീത്യാവേദയതി — ഓഗാഢഗാഢണിചിദോ അവഗാഹ്യാവഗാഹ്യ നൈരന്തര്യേണ

നിചിതോ ഭൃതഃ . സ കഃ . ലോഗോ ലോകഃ . കഥംഭൂതഃ . സവ്വദോ സര്വതഃ സര്വപ്രദേശേഷു . കൈഃ കര്തൃഭൂതൈഃ .

പോഗ്ഗലകായേഹിം പുദ്ഗലകായൈഃ . കിംവിശിഷ്ടൈഃ . സുഹുമേഹി ബാദരേഹി യ ഇന്ദ്രിയഗ്രഹണായോഗ്യൈഃ സൂക്ഷ്മൈസ്തദ്ഗ്രഹണ-

യോേഗ്യതാനുസാര ൧സ്പര്ശാദിചതുഷ്കകേ ആവിര്ഭാവ ഔര തിരോഭാവകീ സ്വശക്തികേ വശ ഹോകര പൃഥ്വീ,

ജല, അഗ്നി, ഔര വായുരൂപ അപനേ പരിണാമോംസേ ഹീ ഹോതേ ഹൈം . ഇസസേ നിശ്ചിത ഹോതാ ഹൈ കി ദ്വി –

അണുകാദി അനന്താന്ത പുദ്ഗലോംകാ പിണ്ഡകര്താ ആത്മാ നഹീം ഹൈ ..൧൬൭..

അബ ഐസാ നിശ്ചിത കരതേ ഹൈം കി (ജിസ പ്രകാര ആത്മാ പുദ്ഗലപിണ്ഡകാ കരനേവാലാ നഹീം

ഉസീ പ്രകാര) ആത്മാ പുദ്ഗലപിണ്ഡകാ ലാനേവാലാ (ഭീ) നഹീം ഹൈ : —

അന്വയാര്ഥ : — [ലോകഃ ] ലോക [സര്വതഃ ] സര്വതഃ [സൂക്ഷ്മേഃ ബാദരൈഃ ] സൂക്ഷ്മ തഥാ ബാദര

[ച ] ഔര [അപ്രായോഗ്യൈഃ യോഗ്യൈഃ ] കര്മത്വകേ അയോഗ്യ തഥാ കര്മത്വകേ യോഗ്യ [പുദ്ഗലകായൈഃ ]
പുദ്ഗലസ്കംധോംകേ ദ്വാരാ [അവഗാഢഗാഢനിചിതഃ ] (വിശിഷ്ട പ്രകാരസേ) അവഗാഹിത ഹോകര ഗാഢ
( – ഘനിഷ്ഠ) ഭരാ ഹുആ ഹൈ ..൧൬൮..

൧. സ്പര്ശാദിചതുഷ്ക = സ്പര്ശ, രസ, ഗംധ ഔര വര്ണ . (സ്പര്ശാദികീ പ്രഗടതാ ഔര അപ്രഗടതാ വഹ പുദ്ഗലകീ

ശക്തി ഹൈ .)

അവഗാഢ ഗാഢ ഭരേല ഛേ സര്വത്ര പുദ്ഗലകായഥീ
ആ ലോക ബാദര - സൂക്ഷ്മഥീ, കര്മത്വയോഗ്യ - അയോഗ്യഥീ. ൧൬൮.

Page 321 of 513
PDF/HTML Page 354 of 546
single page version

യതോ ഹി സൂക്ഷ്മത്വപരിണതൈര്ബാദരപരിണതൈശ്ചാനതിസൂക്ഷ്മത്വസ്ഥൂലത്വാത് കര്മത്വപരിണമനശക്തി-

യോഗിഭിരതിസൂക്ഷ്മസ്ഥൂലതയാ തദയോഗിഭിശ്ചാവഗാഹവിശിഷ്ടത്വേന പരസ്പരമബാധമാനൈഃ സ്വയമേവ സര്വത ഏവ
പുദ്ഗലകായൈര്ഗാഢം നിചിതോ ലോകഃ, തതോവധാര്യതേ ന പുദ്ഗലപിണ്ഡാനാമാനേതാ പുരുഷോസ്തി ..൧൬൮..

അഥാത്മനഃ പുദ്ഗലപിണ്ഡാനാം കര്മത്വകര്തൃത്വാഭാവമവധാരയതി —

കമ്മത്തണപാഓഗ്ഗാ ഖംധാ ജീവസ്സ പരിണഇം പപ്പാ .

ഗച്ഛംതി കമ്മഭാവം ണ ഹി തേ ജീവേണ പരിണമിദാ ..൧൬൯..

കര്മത്വപ്രായോഗ്യാഃ സ്കന്ധാ ജീവസ്യ പരിണതിം പ്രാപ്യ .

ഗച്ഛന്തി കര്മഭാവം ന ഹി തേ ജീവേന പരിണമിതാഃ ..൧൬൯..

യോഗ്യൈര്ബാദരൈശ്ച . പുനശ്ച കഥംഭൂതൈഃ . അപ്പാഓഗ്ഗേഹിം അതിസൂക്ഷ്മസ്ഥൂലത്വേന കര്മവര്ഗണായോഗ്യതാരഹിതൈഃ . പുനശ്ച

കിംവിശിഷ്ടൈഃ . ജോഗ്ഗേഹിം അതിസൂക്ഷ്മസ്ഥൂലത്വാഭാവാത്കര്മവര്ഗണായോഗ്യൈരിതി . അയമത്രാര്ഥഃ — നിശ്ചയേന ശുദ്ധ-

സ്വരൂപൈരപി വ്യവഹാരേണ കര്മോദയാധീനതയാ പൃഥിവ്യാദിപഞ്ചസൂക്ഷ്മസ്ഥാവരത്വം പ്രാപ്തൈര്ജീവൈര്യഥാ ലോകോ നിരന്തരം
ഭൃതസ്തിഷ്ഠതി തഥാ പുദ്ഗലൈരപി . തതോ ജ്ഞായതേ യത്രൈവ ശരീരാവഗാഢക്ഷേത്രേ ജീവസ്തിഷ്ഠതി ബന്ധയോഗ്യപുദ്ഗലാ അപി

പ്ര. ൪൧

ടീകാ : — സൂക്ഷ്മതയാ പരിണത തഥാ ബാദരരൂപ പരിണത, അതി സൂക്ഷ്മ അഥവാ അതി സ്ഥൂല

ന ഹോനേസേ കര്മരൂപ പരിണത ഹോനേകീ ശക്തിവാലേ തഥാ അതി സൂക്ഷ്മ അഥവാ അതി സ്ഥൂല ഹോനേസേ കര്മരൂപ
പരിണത ഹോനേകീ ശക്തിസേ രഹിത — ഐസേ പുദ്ഗലകാര്യോംകേ ദ്വാരാ, അവഗാഹകീ വിശിഷ്ടതാകേ കാരണ

പരസ്പര ബാധാ കിയേ വിനാ, സ്വയമേവ സര്വതഃ (സര്വ പ്രദേശോംസേ) ലോക ഗാഢ ഭരാ ഹുആ ഹൈ . ഇസസേ

നിശ്ചിത ഹോതാ ഹൈ കി പുദ്ഗലപിണ്ഡോംകാ ലാനേവാലാ ആത്മാ നഹീം ഹൈ .

ഭാവാര്ഥ : — ഇസ ലോകമേം സര്വത്ര ജീവ ഹൈം ഔര കര്മബംധകേ യോഗ്യ പുദ്ഗലവര്ഗണാ ഭീ സര്വത്ര

ഹൈ . ജീവകേ ജൈസേ പരിണാമ ഹോതേ ഹൈം ഉസീപ്രകാരകാ ജീവകോ കര്മബംധ ഹോതാ ഹൈ . ഐസാ നഹീം ഹൈ കി

ആത്മാ കിസീ ബാഹരകേ സ്ഥാനസേ കര്മയോഗ്യ പുദ്ഗല ലാകര ബംധ കരതാ ഹൈ ..൧൬൮..

അബ ഐസാ നിശ്ചിത കരതേ ഹൈം കി ആത്മാ പുദ്ഗലപിണ്ഡോംകോ കര്മരൂപ നഹീം കരതാ : —

അന്വയാര്ഥ : — [കര്മത്വപ്രായോഗ്യാഃ സ്കംധാഃ ] കര്മത്വകേ യോഗ്യ സ്കംധ [ജീവസ്യപരിണതിം

പ്രാപ്യ ] ജീവകീ പരിണതികോ പ്രാപ്ത കരകേ [കര്മഭാവം ഗച്ഛന്തി ] കര്മഭാവകോ പ്രാപ്ത ഹോതേ ഹൈം; [ന
ഹി തേ ജീവേന പരിണമിതാഃ ] ജീവ ഉനകോ നഹീം പരിണമാതാ ..൧൬൯..

സ്കംധോ കരമനേ യോഗ്യ പാമീ ജീവനാ പരിണാമനേ
കര്മത്വനേ പാമേ; നഹി ജീവ പരിണമാവേ തേമനേ. ൧൬൯.

Page 322 of 513
PDF/HTML Page 355 of 546
single page version

യതോ ഹി തുല്യക്ഷേത്രാവഗാഢജീവപരിണാമമാത്രം ബഹിരംഗസാധനമാശ്രിത്യ ജീവം പരിണമയിതാ-

രമന്തരേണാപി കര്മത്വപരിണമനശക്തിയോഗിനഃ പുദ്ഗലസ്കന്ധാഃ സ്വയമേവ കര്മഭാവേന പരിണമന്തി,
തതോവധാര്യതേ ന പുദ്ഗലപിണ്ഡാനാം കര്മത്വകര്താ പുരുഷോസ്തി ..൧൬൯..

അഥാത്മനഃ കര്മത്വപരിണതപുദ്ഗലദ്രവ്യാത്മകശരീരകര്തൃത്വാഭാവമവധാരയതി —

തേ തേ കമ്മത്തഗദാ പോഗ്ഗലകായാ പുണോ വി ജീവസ്സ .

സംജായംതേ ദേഹാ ദേഹംതരസംകമം പപ്പാ ..൧൭൦..

തത്രൈവ തിഷ്ഠന്തി, ന ച ബഹിര്ഭാഗാജ്ജീവ ആനയതീതി ..൧൬൮.. അഥ കര്മസ്കന്ധാനാം ജീവ ഉപാദാനകര്താ

ന ഭവതീതി പ്രജ്ഞാപയതി — കമ്മത്തണപാഓഗ്ഗാ ഖംധാ കര്മത്വപ്രായോഗ്യാഃ സ്കന്ധാഃ കര്താരഃ ജീവസ്സ പരിണഇം

പപ്പാ ജീവസ്യ പരിണതിം പ്രാപ്യ നിര്ദോഷിപരമാത്മഭാവനോത്പന്നസഹജാനന്ദൈകലക്ഷണസുഖാമൃതപരിണതേഃ

പ്രതിപക്ഷഭൂതാം ജീവസംബന്ധിനീം മിഥ്യാത്വരാഗാദിപരിണതിം പ്രാപ്യ ഗച്ഛംതി കമ്മഭാവം ഗച്ഛന്തി പരിണമന്തി .

കമ് . കര്മഭാവം ജ്ഞാനാവരണാദിദ്രവ്യകര്മപര്യായമ് . ണ ഹി തേ ജീവേണ പരിണമിദാ ന ഹി നൈവ തേ കര്മ-

സ്കന്ധാ ജീവേനോപാദാനകര്തൃഭൂതേന പരിണമിതാഃ പരിണതിം നീതാ ഇത്യര്ഥഃ . അനേന വ്യാഖ്യാനേനൈതദുക്തം ഭവതി

കര്മസ്കന്ധാനാം നിശ്ചയേന ജീവഃ കര്താ ന ഭവതീതി ..൧൬൯.. അഥ ശരീരാകാരപരിണതപുദ്ഗലപിണ്ഡാനാം ജീവഃ

കര്താ ന ഭവതീത്യുപദിശതി ---തേ തേ കമ്മത്തഗദാ തേ തേ പൂര്വസൂത്രോദിതാഃ കര്മത്വം ഗതാ ദ്രവ്യകര്മപര്യായ-

ടീകാ : — കര്മരൂപ പരിണമിത ഹോനേകീ ശക്തിവാലേ പുദ്ഗലസ്കംധ തുല്യ (സമാന)

ക്ഷേത്രാവഗാഹ ജീവകേ പരിണാമമാത്രകാ — ജോ കി ബഹിരംഗ സാധന (ബാഹ്യകാരണ) ഹൈ ഉസകാ — ആശ്രയ

കരകേ, ജീവ ഉനകോ പരിണമാനേ വാലാ ന ഹോനേ പര ഭീ, സ്വയമേവ കര്മഭാവസേ പരിണമിത ഹോതേ ഹൈം .

ഇസസേ നിശ്ചിത ഹോതാ ഹൈ കി പുദ്ഗലപിണ്ഡോംകോ കര്മരൂപ കരനേവാലാ ആത്മാ നഹീം ഹൈ .

ഭാവാര്ഥ : — സമാന ക്ഷേത്രമേം രഹനേവാലേ ജീവകേ വികാരീ പരിണാമകോ നിമിത്തമാത്ര കരകേ

കാര്മണവര്ഗണായേം സ്വയമേവ അപനീ അന്തരംഗശക്തിസേ ജ്ഞാനാവരണാദി കര്മരൂപ പരിണമിത ഹോ ജാതീ ഹൈം;
ജീവ ഉന്ഹേം കര്മരൂപ പരിണമിത നഹീം കരതാ ..൧൬൯..

അബ ആത്മാകേ കര്മരൂപ പരിണത പുദ്ഗലദ്രവ്യാത്മക ശരീരകേ കര്തൃത്വകാ അഭാവ നിശ്ചിത

കരതേ ഹൈം (അര്ഥാത് ഐസാ നിശ്ചിത കരതേ ഹൈം കി കര്മരൂപ പരിണത ജോ പുദ്ഗലദ്രവ്യ ഉസ – സ്വരൂപ

ശരീരകാ കര്താ ആത്മാ നഹീം ഹൈ ) : —

കര്മത്വപരിണത പുദ്ഗലോനാ സ്കംധ തേ തേ ഫരീ ഫരീ
ശരീരോ ബനേ ഛേ ജീവനേ, സംക്രാംതി പാമീ ദേഹനീ. ൧൭൦.

Page 323 of 513
PDF/HTML Page 356 of 546
single page version

തേ തേ കര്മത്വഗതാഃ പുദ്ഗലകായാഃ പുനരപി ജീവസ്യ .

സംജായന്തേ ദേഹാ ദേഹാന്തരസംക്രമം പ്രാപ്യ ..൧൭൦..

യേ യേ നാമാമീ യസ്യ ജീവസ്യ പരിണാമം നിമിത്തമാത്രീകൃത്യ പുദ്ഗലകായാഃ സ്വയമേവ

കര്മത്വേന പരിണമന്തി, അഥ തേ തേ തസ്യ ജീവസ്യാനാദിസംതാനപ്രവൃത്തശരീരാന്തരസംക്രാന്തിമാശ്രിത്യ
സ്വയമേവ ച ശരീരാണി ജായന്തേ . അതോവധാര്യതേ ന കര്മത്വപരിണതപുദ്ഗലദ്രവ്യാത്മകശരീരകര്താ

പുരുഷോസ്തി ..൧൭൦..

അഥാത്മനഃ ശരീരത്വാഭാവമവധാരയതി —

പരിണതാഃ പോഗ്ഗലകായാ പുദ്ഗലസ്കന്ധാഃ പുണോ വി ജീവസ്സ പുനരപി ഭവാന്തരേപി ജീവസ്യ സംജായംതേ ദേഹാ

സംജായന്തേ സമ്യഗ്ജായന്തേ ദേഹാഃ ശരീരാണീതി . കിം കൃത്വാ . ദേഹംതരസംകമം പപ്പാ ദേഹാന്തരസംക്രമം ഭവാന്തരം

പ്രാപ്യ ലബ്ധ്വേതി . അനേന കിമുക്തം ഭവതി — ഔദാരികാദിശരീരനാമകര്മരഹിതപരമാത്മാനമലഭമാനേന ജീവേന

യാന്യുപാര്ജിതാന്യൌദാരികാദിശരീരനാമകര്മാണി താനി ഭവാന്തരേ പ്രാപ്തേ സത്യുദയമാഗച്ഛന്തി, തദുദയേന
നോകര്മപുദ്ഗലാ ഔദാരികാദിശരീരാകാരേണ സ്വയമേവ പരിണമന്തി . തതഃ കാരണാദൌദാരികാദികായാനാം ജീവഃ

കര്താ ന ഭവതീതി ..൧൭൦.. അഥ ശരീരാണി ജീവസ്വരൂപം ന ഭവന്തീതി നിശ്ചിനോതി — ഓരാലിഓ യ

ദേഹോ ഔദാരികശ്ച ദേഹഃ ദേഹോ വേഉവ്വിഓ യ ദേഹോ വൈക്രിയകശ്ച തേജസിഓ തൈജസികഃ ആഹാരയ

കമ്മഇഓ ആഹാരകഃ കാര്മണശ്ച പുഗ്ഗലദവ്വപ്പഗാ സവ്വേ ഏതേ പഞ്ച ദേഹാഃ പുദ്ഗലദ്രവ്യാത്മകാഃ സര്വേപി

ഗാഥാ : ൧൭൦ അന്വയാര്ഥ : — [കര്മത്വഗതാഃ ] കര്മരൂപ പരിണത [തേ തേ ] വേ – വേ

[പുദ്ഗലകായാഃ ] പുദ്ഗലപിണ്ഡ [ദേഹാന്ത സംക്രമം പ്രാപ്യ ] ദേഹാന്തരരൂപ പരിവര്തനകോ പ്രാപ്ത കരകേ
[പുനഃ അപി ] പുനഃ – പുനഃ [ജീവസ്യ ] ജീവകേ [ദേഹാഃ ] ശരീര [സംജായന്തേ ] ഹോതേ ഹൈം ..൧൭൦..

ടീകാ : — ജിസ ജീവകേ പരിണാമകോ നിമിത്തമാത്ര കരകേ ജോ – ജോ യഹ പുദ്ഗലകായ

സ്വയമേവ കര്മരൂപ പരിണത ഹോതേ ഹൈം, വേ ജീവകേ അനാദി സംതതിരൂപ (പ്രവാഹരൂപ) പ്രവര്തമാന ദേഹാന്തര
(ഭവാംതര) രൂപ പരിവര്തനകാ ആശ്രയ ലേകര വേ – വേ പുദ്ഗലപിണ്ഡ സ്വയമേവ ശരീര (-ശരീരരൂപ,

ശരീരകേ ഹോനേമേം നിമിത്തരൂപ) ബനതേ ഹൈം . ഇസസേ നിശ്ചിത ഹോതാ ഹൈ കി കര്മരൂപ പരിണത

പുദ്ഗലദ്രവ്യാത്മക ശരീരകാ കര്താ ആത്മാ നഹീം ഹൈ .

ഭാവാര്ഥ : — ജീവകേ പരിണാമകോ നിമിത്തമാത്ര കരകേ ജോ പുദ്ഗല സ്വയമേവ കര്മരൂപ

പരിണത ഹോതേ ഹൈം, വേ പുദ്ഗല ഹീ അന്യ ഭവമേം ശരീരകേ ബനനേമേം നിമിത്തഭൂത ഹോതേ ഹൈം, ഔര നോകര്മപുദ്ഗല
സ്വയമേവ ശരീരരൂപ പരിണമിത ഹോതേ ഹൈം . ഇസലിയേ ശരീരകാ കര്താ ആത്മാ നഹീം ഹൈ ..൧൭൦..

അബ ആത്മാകേ ശരീരപനേകാ അഭാവ നിശ്ചിത കരതേ ഹൈം : —

Page 324 of 513
PDF/HTML Page 357 of 546
single page version

ഓരാലിഓ യ ദേഹോ ദേഹോ വേഉവ്വിഓ യ തേജസിഓ .

ആഹാരയ കമ്മഇഓ പോഗ്ഗലദവ്വപ്പഗാ സവ്വേ ..൧൭൧..

ഔദാരികശ്ച ദേഹോ ദേഹോ വൈക്രിയികശ്ച തൈജസഃ .

ആഹാരകഃ കാര്മണഃ പുദ്ഗലദ്രവ്യാത്മകാഃ സര്വേ ..൧൭൧..

യതോ ഹ്യൌദാരികവൈക്രിയികാഹാരകതൈജസകാര്മണാനി ശരീരാണി സര്വാണ്യപി പുദ്ഗലദ്രവ്യാത്മ-

കാനി, തതോവധാര്യതേ ന ശരീരം പുരുഷോസ്തി ..൧൭൧..

അഥ കിം തര്ഹിം ജീവസ്യ ശരീരാദിസര്വപരദ്രവ്യവിഭാഗസാധനമസാധാരണം സ്വലക്ഷണമിത്യാ-

വേദയതി —

അരസമരൂവമഗംധം അവ്വത്തം ചേദണാഗുണമസദ്ദം .

ജാണ അലിംഗഗ്ഗഹണം ജീവമണിദ്ദിട്ഠസംഠാണം ..൧൭൨..

മമ സ്വരൂപം ന ഭവന്തി . കസ്മാദിതി ചേത് . മമാശരീരചൈതന്യചമത്കാരപരിണതത്വേന സര്വദൈവാചേതനശരീരത്വ-

വിരോധാദിതി ..൧൭൧.. ഏവം പുദ്ഗലസ്കന്ധാനാം ബന്ധവ്യാഖ്യാനമുഖ്യതയാ ദ്വിതീയസ്ഥലേ ഗാഥാപഞ്ചകം ഗതമ് .

ഇതി ‘അപദേസോ പരമാണൂ’ ഇത്യാദി ഗാഥാനവകേന പരമാണുസ്കന്ധഭേദഭിന്നപുദ്ഗലാനാം പിണ്ഡനിഷ്പത്തിവ്യാഖ്യാന-

അന്വയാര്ഥ : — [ഔദാരികഃ ച ദേഹഃ ] ഔദാരിക ശരീര, [വൈക്രിയികഃ ദേഹഃ ] വൈക്രിയിക

ശരീര, [തൈജസഃ ] തൈജസ ശരീര, [ആഹാരകഃ ] ആഹാരക ശരീര [ച ] ഔര [കാര്മണഃ ] കാര്മണ
ശരീര — [സര്വേ ] സബ [പുദ്ഗലദ്രവ്യാത്മകാഃ ] പുദ്ഗലദ്രവ്യാത്മക ഹൈം ..൧൭൧..

ടീകാ : — ഔദാരിക, വൈക്രിയിക, ആഹാരക, തൈജസ ഔര കാര്മണ — യേ ശരീര സബ

പുദ്ഗലദ്രവ്യാത്മക ഹൈം . ഇസസേ നിശ്ചിത ഹോതാ ഹൈ കി ആത്മാ ശരീര നഹീം ഹൈ ..൧൭൧..

തബ ഫി ര ജീവകാ, ശരീരാദി സര്വപരദ്രവ്യോംസേ വിഭാഗകാ സാധനഭൂത, അസാധാരണ സ്വലക്ഷണ

ക്യാ ഹൈ, സോ കഹതേ ഹൈം : —

ജേ ദേഹ ഔദാരിക, നേ വൈക്രിയ – തേജസ ദേഹ ഛേ,

കാര്മണ – ആഹാരക ദേഹ ജേ, തേ സര്വ പുദ്ഗലരൂപ ഛേ. ൧൭൧.

ഛേ ചേതനാഗുണ, ഗംധ - രൂപ -രസ - ശബ്ദ -വ്യക്തി ന ജീവനേ,

വളീ ലിംഗഗ്രഹണ നഥീ അനേ സംസ്ഥാന ഭാഖ്യും ന തേഹനേ. ൧൭൨.

Page 325 of 513
PDF/HTML Page 358 of 546
single page version

അരസമരൂപമഗന്ധമവ്യക്തം ചേതനാഗുണമശബ്ദമ് .

ജാനീഹ്യലിങ്ഗഗ്രഹണം ജീവമനിര്ദിഷ്ടസംസ്ഥാനമ് ..൧൭൨..

ആത്മനോ ഹി രസരൂപഗന്ധഗുണാഭാവസ്വഭാവത്വാത്സ്പര്ശഗുണവ്യക്ത്യഭാവസ്വഭാവത്വാത് ശബ്ദ-

പര്യായാഭാവസ്വഭാവത്വാത്തഥാ തന്മൂലാദലിംഗഗ്രാഹ്യത്വാത്സര്വസംസ്ഥാനാഭാവസ്വഭാവത്വാച്ച പുദ്ഗലദ്രവ്യ-
വിഭാഗസാധനമരസത്വമരൂപത്വമഗന്ധത്വമവ്യക്ത ത്വമശബ്ദത്വമലിംഗഗ്രാഹ്യത്വമസംസ്ഥാനത്വം ചാസ്തി . സകല-

പുദ്ഗലാപുദ്ഗലാജീവദ്രവ്യവിഭാഗസാധനം തു ചേതനാഗുണത്വമസ്തി . തദേവ ച തസ്യ സ്വജീവ-

ദ്രവ്യമാത്രാശ്രിതത്വേന സ്വലക്ഷണതാം ബിഭ്രാണം ശേഷദ്രവ്യാന്തരവിഭാഗം സാധയതി . അലിംഗഗ്രാഹ്യ ഇതി

വക്തവ്യേ യദലിംഗഗ്രഹണമിത്യുക്തം തദ്ബഹുതരാര്ഥപ്രതിപത്തയേ . തഥാ ഹി — ന ലിംഗൈരിന്ദ്രിയൈര്ഗ്രാഹകതാമാ-

മുഖ്യതയാ ദ്വിതീയവിശേഷാന്തരാധികാരഃ സമാപ്തഃ . അഥൈകോനവിംശതിഗാഥാപര്യന്തം ജീവസ്യ പുദ്ഗലേന സഹ ബന്ധ-

മുഖ്യതയാ വ്യാഖ്യാനം കരോതി, തത്ര ഷട്സ്ഥലാനി ഭവന്തി . തേഷ്വാദൌ ‘അരസമരൂവം’ ഇത്യാദി ശുദ്ധജീവ-

വ്യാഖ്യാനേന ഗാഥൈകാ, ‘മുത്തോ രൂവാദി’ ഇത്യാദിപൂര്വപക്ഷപരിഹാരമുഖ്യതയാ ഗാഥാദ്വയമിതി പ്രഥമസ്ഥലേ
ഗാഥാത്രയമ് . തദനന്തരം ഭാവബന്ധമുഖ്യത്വേന ‘ഉവഓഗമഓ’ ഇത്യാദി ഗാഥാദ്വയമ് . അഥ പരസ്പരം ദ്വയോഃ

പുദ്ഗലയോഃ ബന്ധോ, ജീവസ്യ രാഗാദിപരിണാമേന സഹ ബന്ധോ, ജീവപുദ്ഗലയോര്ബന്ധശ്ചേതി ത്രിവിധബന്ധമുഖ്യത്വേന

അന്വയാര്ഥ : — [ജീവമ് ] ജീവകോ [അരസമ് ] അരസ, [അരൂപമ് ] അരൂപ [അഗംധമ് ]

അഗംധ, [അവ്യക്തമ് ] അവ്യക്ത, [ചേതനാഗുണമ് ] ചേതനാഗുണയുക്ത, [അശബ്ദമ് ] അശബ്ദ,
[അലിംഗഗ്രഹണമ് ] അലിംഗഗ്രഹണ (ലിംഗ ദ്വാരാ ഗ്രഹണ ന ഹോനേ യോഗ്യ) ഔര [അനിര്ദിഷ്ടസംസ്ഥാനമ് ]
ജിസകാ കോഈ സംസ്ഥാന നഹീം കഹാ ഗയാ ഹൈ ഐസാ [ജാനീഹി ] ജാനോ ..൧൭൨..

ടീകാ : — ആത്മാ (൧) രസഗുണകേ അഭാവരൂപ സ്വഭാവവാലാ ഹോനേസേ, (൨) രൂപഗുണകേ

അഭാവരൂപ സ്വഭാവവാലാ ഹോനേസേ, (൩) ഗംധഗുണകേ അഭാവരൂപ സ്വഭാവവാലാ ഹോനേസേ, (൪)
സ്പര്ശഗുണരൂപ വ്യക്തതാകേ അഭാവരൂപ സ്വഭാവവാലാ ഹോനേസേ, (൫) ശബ്ദപര്യായകേ അഭാവരൂപ
സ്വഭാവവാലാ ഹോനേസേ, തഥാ (൬) ഇന സബകേ കാരണ (അര്ഥാത് രസ – രൂപ – ഗംധ ഇത്യാദികേ അഭാവരൂപ

സ്വഭാവകേ കാരണ) ലിംഗകേ ദ്വാരാ അഗ്രാഹ്യ ഹോനേസേ ഓര (൭) സര്വ സംസ്ഥാനോംകേ അഭാവരൂപ
സ്വഭാവവാലാ ഹോനേസേ, ആത്മാകോ പുദ്ഗലദ്രവ്യസേ വിഭാഗകാ സാധനഭൂത (൧) അരസപനാ, (൨)
അരൂപപനാ, (൩) അഗംധപനാ, (൪) അവ്യക്തപനാ, (൫) അശബ്ദപനാ, (൬) അലിംഗഗ്രാഹ്യപനാ ഔര
(൭) അസംസ്ഥാനപനാ ഹൈ . പുദ്ഗല തഥാ അപുദ്ഗല ഐസേ സമസ്ത അജീവ ദ്രവ്യോംസേ വിഭാഗകാ സാധന

തോ ചേതനാഗുണമയപനാ ഹൈ; ഔര വഹീ, മാത്ര സ്വജീവദ്രവ്യാശ്രിത ഹോനേസേ സ്വലക്ഷണപനേകോ ധാരണ കരതാ
ഹുആ, ആത്മാകാ ശേഷ അന്യ ദ്രവ്യോംസേ വിഭാഗ (ഭേദ) സിദ്ധ കരതാ ഹൈ .

ജഹാ ‘അലിംഗഗ്രാഹ്യ’ കരനാ ഹൈ വഹാ ജോ ‘അലിംഗഗ്രഹണ’ കഹാ ഹൈ, വഹ ബഹുതസേ അര്ഥോംകീ

Page 326 of 513
PDF/HTML Page 359 of 546
single page version

പന്നസ്യ ഗ്രഹണം യസ്യേത്യതീന്ദ്രിയജ്ഞാനമയത്വസ്യ പ്രതിപത്തിഃ . ന ലിംഗൈരിന്ദ്രിയൈര്ഗ്രാഹ്യതാമാപന്നസ്യ ഗ്രഹണം

യസ്യേതീന്ദ്രിയപ്രത്യക്ഷാവിഷയത്വസ്യ . ന ലിംഗാദിന്ദ്രിയഗമ്യാദ്ധൂമാദഗ്നേരിവ ഗ്രഹണം യസ്യേതീന്ദ്രിയ-

പ്രത്യക്ഷപൂര്വകാനുമാനാവിഷയത്വസ്യ . ന ലിംഗാദേവ പരൈഃ ഗ്രഹണം യസ്യേത്യനുമേയമാത്രത്വാഭാവസ്യ .

ന ലിംഗാദേവ പരേഷാം ഗ്രഹണം യസ്യേത്യനുമാതൃമാത്രത്വാഭാവസ്യ . ന ലിംഗാത്സ്വഭാവേന ഗ്രഹണം യസ്യേതി

പ്രത്യക്ഷജ്ഞാതൃത്വസ്യ . ന ലിംഗേനോപയോഗാഖ്യലക്ഷണേന ഗ്രഹണം ജ്ഞേയാര്ഥാലമ്ബനം യസ്യേതി ബഹിരര്ഥാലമ്ബന-

ജ്ഞാനാഭാവസ്യ . ന ലിംഗസ്യോപയോഗാഖ്യലക്ഷണസ്യ ഗ്രഹണം സ്വയമാഹരണം യസ്യേത്യനാഹാര്യജ്ഞാനത്വസ്യ .

ന ലിംഗസ്യോപയോഗാഖ്യലക്ഷണസ്യ ഗ്രഹണം പരേണ ഹരണം യസ്യേത്യഹാര്യജ്ഞാനത്വസ്യ . ന ലിംഗേ

‘ഫാസേഹി പോഗ്ഗലാണം’ ഇത്യാദി സൂത്രദ്വയമ് . തതഃ പരം നിശ്ചയേന ദ്രവ്യബന്ധകാരണത്വാദ്രാഗാദിപരിണാമ ഏവ ബന്ധ

ഇതി കഥനമുഖ്യതയാ ‘രത്തോ ബംധദി’ ഇത്യാദി ഗാഥാത്രയമ് . അഥ ഭേദഭാവനാമുഖ്യത്വേന ‘ഭണിദാ പുഢവീ’

ഇത്യാദി സൂത്രദ്വയമ് . തദനന്തരം ജീവോ രാഗാദിപരിണാമാനാമേവ കര്താ, ന ച ദ്രവ്യകര്മണാമിതി കഥനമുഖ്യത്വേന

പ്രതിപത്തി (പ്രാപ്തി, പ്രതിപാദന) കരനേകേ ലിയേ ഹൈ . വഹ ഇസപ്രകാര ഹൈ : — (൧) ഗ്രാഹക (-ജ്ഞായക)

ജിസകേ ലിംഗോംകേ ദ്വാരാ അര്ഥാത് ഇന്ദ്രിയോംകേ ദ്വാരാ ഗ്രഹണ (-ജാനനാ) നഹീം ഹോതാ വഹ അലിംഗഗ്രഹണ ഹൈ;
ഇസപ്രകാര ‘ആത്മാ അതീന്ദ്രിയജ്ഞാനമയ’ ഹൈ ഇസ അര്ഥകീ പ്രാപ്തി ഹോതീ ഹൈ . (൨) ഗ്രാഹ്യ (ജ്ഞേയ) ജിസകാ

ലിംഗോംകേ ദ്വാരാ അര്ഥാത് ഇന്ദ്രിയോംകേ ദ്വാരാ ഗ്രഹണ (-ജാനനാ) നഹീം ഹോതാ വഹ അലിംഗഗ്രഹണ ഹൈ; ഇസപ്രകാര
‘ആത്മാ ഇന്ദ്രിയപ്രത്യക്ഷകാ വിഷയ നഹീം ഹൈ’ ഇസ അര്ഥകീ പ്രാപ്തി ഹോതീ ഹൈ . (൩) ജൈസേ ധുംഏ സേ അഗ്നികാ

ഗ്രഹണ (ജ്ഞാന) ഹോതാ ഹൈ, ഉസീപ്രകാര ലിംഗ ദ്വാരാ, അര്ഥാത് ഇന്ദ്രിയഗമ്യ (-ഇന്ദ്രിയോംസേ ജാനനേ യോഗ്യ
ചിഹ്ന) ദ്വാരാ ജിസകാ ഗ്രഹണ നഹീം ഹോതാ വഹ അലിംഗഗ്രഹണ ഹൈ . ഇസപ്രകാര ‘ആത്മാ ഇന്ദ്രിയപ്രത്യക്ഷപൂര്വക

അനുമാനകാ വിഷയ നഹീം ഹൈ’ ഐസേ അര്ഥകീ പ്രാപ്തി ഹോതീ ഹൈ . (൪) ദൂസരോംകേ ദ്വാരാ – മാത്ര ലിംഗ ദ്വാരാ

ഹീ ജിസകാ ഗ്രഹണ നഹീം ഹോതാ വഹ അലിംഗഗ്രഹണ ഹൈ; ഇസപ്രകാര ‘ആത്മാ അനുമേയ മാത്ര (കേവല
അനുമാനസേ ഹീ ജ്ഞാത ഹോനേ യോഗ്യ) നഹീം ഹൈ’ ഐസേ അര്ഥകീ പ്രാപ്തി ഹോതീ ഹൈ . (൫) ജിസകേ ലിംഗസേ ഹീ

പരകാ ഗ്രഹണ നഹീം ഹോതാ വഹ അലിംഗഗ്രഹണ ഹൈ; ഇസപ്രകാര ‘ആത്മാ അനുമാതാമാത്ര (കേവല അനുമാന
കരനേവാലാ ഹോ) നഹീം ഹൈ’ ഐസേ അര്ഥകീ പ്രാപ്തി ഹോതീ ഹൈ . (൬) ജിസകേ ലിംഗകേ ദ്വാരാ നഹീം കിന്തു

സ്വഭാവകേ ദ്വാരാ ഗ്രഹണ ഹോതാ ഹൈ വഹ അലിംഗഗ്രഹണ ഹൈ; ഇസപ്രകാര ‘ആത്മാ പ്രത്യക്ഷ ജ്ഞാതാ ഹൈ’ ഐസേ
അര്ഥകീ പ്രാപ്തി ഹോതീ ഹൈ . (൭) ജിസകേ ലിംഗ ദ്വാരാ അര്ഥാത് ഉപയോഗനാമക ലക്ഷണ ദ്വാരാ ഗ്രഹണ നഹീം

ഹൈ അര്ഥാത് ജ്ഞേയ പദാര്ഥോംകാ ആലമ്ബന നഹീം ഹൈ, വഹ അലിംഗഗ്രഹണ ഹൈ; ഇസപ്രകാര ‘ആത്മാകേ ബാഹ്യ
പദാര്ഥോംകാ ആലമ്ബനവാലാ ജ്ഞാന നഹീം ഹൈ’ ഐസേ അര്ഥകീ പ്രാപ്തി ഹോതീ ഹൈ . (൮) ജോ ലിംഗകോ അര്ഥാത്

ഉപയോഗ നാമക ലക്ഷണകോ ഗ്രഹണ നഹീം കരതാ അര്ഥാത് സ്വയം (കഹീം ബാഹരസേ) നഹീം ലാതാ സോ
അലിംഗഗ്രഹണ ഹൈ; ഇസപ്രകാര ‘ആത്മാ ജോ കഹീംസേ നഹീം ലായാ ജാതാ ഐസേ ജ്ഞാനവാലാ ഹൈ’ ഐസേ അര്ഥകീ
പ്രാപ്തി ഹോതീ ഹൈ . (൯) ജിസേ ലിംഗകാ അര്ഥാത് ഉപയോഗനാമക ലക്ഷണകാ ഗ്രഹണ അര്ഥാത് പരസേ ഹരണ

Page 327 of 513
PDF/HTML Page 360 of 546
single page version

ഉപയോഗാഖ്യലക്ഷണേ ഗ്രഹണം സൂര്യ ഇവോപരാഗോ യസ്യേതി ശുദ്ധോപയോഗസ്വഭാവസ്യ . ന ലിംഗാദുപയോഗാ-

ഖ്യലക്ഷണാദ് ഗ്രഹണം പൌദ്ഗലികകര്മാദാനം യസ്യേതി ദ്രവ്യകര്മാസംപൃക്തത്വസ്യ . ന ലിംഗേഭ്യ ഇന്ദ്രിയേഭ്യോ

ഗ്രഹണം വിഷയാണാമുപഭോഗോ യസ്യേതി വിഷയോപഭോക്തൃത്വാഭാവസ്യ . ന ലിംഗാത് മനോ വേന്ദ്രിയാദി-

ലക്ഷണാദ് ഗ്രഹണം ജീവസ്യ ധാരണം യസ്യേതി ശുക്രാര്തവാനുവിധായിത്വാഭാവസ്യ . ന ലിംഗസ്യ മേഹനാ-

കാരസ്യ ഗ്രഹണം യസ്യേതി ലൌകികസാധനമാത്രത്വാഭാവസ്യ . ന ലിംഗേനാമേഹനാകാരേണ ഗ്രഹണം

ലോകവ്യാപ്തിര്യസ്യേതി കുഹുക പ്രസിദ്ധസാധനാകാരലോകവ്യാപ്തിത്വാഭാവസ്യ . ന ലിംഗാനാം സ്ത്രീപുന്നപുംസക-

‘കുവ്വം സഹാവമാദാ’ ഇത്യാദി ഷഷ്ഠസ്ഥലേ ഗാഥാസപ്തകമ് . യത്ര മുഖ്യത്വമിതി വദതി തത്ര യഥാസംഭവമന്യോ-

പ്യര്ഥോ ലഭ്യത ഇതി സര്വത്ര ജ്ഞാതവ്യമ് . ഏവമേകോനവിംശതിഗാഥാഭിസ്തൃതീയവിശേഷാന്തരാധികാരേ സമുദായ-

പാതനികാ . തദ്യഥാ — അഥ കിം തര്ഹി ജീവസ്യ ശരീരാദിപരദ്രവ്യേഭ്യോ ഭിന്നമന്യദ്രവ്യാസാധാരണം സ്വസ്വരൂപമിതി

പ്രശ്നേ പ്രത്യുത്തരം ദദാതി — അരസമരൂവമഗംധം രസരൂപഗന്ധരഹിതത്വാത്തഥാ ചാധ്യാഹാര്യമാണാസ്പര്ശരൂപത്വാച്ച അവ്വത്തം

അവ്യക്തത്വാത് അസദ്ദം അശബ്ദത്വാത് അലിംഗഗ്ഗഹണം അലിങ്ഗഗ്രഹണത്വാത് അണിദ്ദിട്ഠസംഠാണം അനിര്ദിഷ്ടസംസ്ഥാനത്വാച്ച

ജാണ ജീവം ജാനീഹി ജീവമ് . അരസമരൂപമഗന്ധമസ്പര്ശമവ്യക്തമശബ്ദമലിങ്ഗഗ്രഹണമനിര്ദിഷ്ടസംസ്ഥാനലക്ഷണം ച

ഹേ ശിഷ്യ, ജീവം ജീവദ്രവ്യം ജാനീഹി . പുനരപി കഥംഭൂതമ് . ചേദണാഗുണം സമസ്തപുദ്ഗലാദിഭ്യോചേതനേഭ്യോ

ഭിന്നഃ സമസ്താന്യദ്രവ്യാസാധാരണഃ സ്വകീയാനന്തജീവജാതിസാധാരണശ്ച ചേതനാഗുണോ യസ്യ തം ചേതനാഗുണം

നഹീം ഹോ സകതാ (-അന്യസേ നഹീം ലേ ജായാ ജാ സകതാ) സോ അലിംഗ ഗ്രഹണ ഹൈ; ഇസപ്രകാര ‘ആത്മാകേ
ജ്ഞാനകാ ഹരണ നഹീം കിയാ ജാ സകതാ’ ഐസേ അര്ഥകീ പ്രാപ്തി ഹോതീ ഹൈ . (൧൦) ജിസേ ലിംഗമേം അര്ഥാത്

ഉപയോഗനാമക ലക്ഷണമേം ഗ്രഹണ അര്ഥാത് സൂര്യകീ ഭാ തി ഉപരാഗ (-മലിനതാ, വികാര) നഹീം ഹൈ വഹ
അലിംഗഗ്രഹണ ഹൈ; ഇസപ്രകാര ‘ആത്മാ ശുദ്ധോപയോഗസ്വഭാവീ ഹൈ’ ഐസേ അര്ഥകീ പ്രാപ്തി ഹോതീ ഹൈ . (൧൧)

ലിംഗ ദ്വാരാ അര്ഥാത് ഉപയോഗനാമക ലക്ഷണ ദ്വാരാ ഗ്രഹണ അര്ഥാത് പൌദ്ഗലിക കര്മകാ ഗ്രഹണ ജിസകേ
നഹീം ഹൈ, വഹ അലിംഗഗ്രഹണ ഹൈ; ഇസപ്രകാര ‘ആത്മാ ദ്രവ്യകര്മസേ അസംയുക്ത (അസംബദ്ധ) ഹൈ’ ഐസേ
അര്ഥകീ പ്രാപ്തി ഹോതീ ഹൈ . (൧൨) ജിസേ ലിംഗോംകേ ദ്വാരാ അര്ഥാത് ഇന്ദ്രിയോംകേ ദ്വാരാ ഗ്രഹണ അര്ഥാത്

വിഷയോംകാ ഉപഭോഗ നഹീം ഹൈ സോ അലിംഗഗ്രഹണ ഹൈ; ഇസപ്രകാര ‘ആത്മാ വിഷയോംകാ ഉപഭോക്താ നഹീം ഹൈ’
ഐസേ അര്ഥകീ പ്രാപ്തി ഹോതീ ഹൈ . (൧൩) ലിംഗ ദ്വാരാ അര്ഥാത് മന അഥവാ ഇന്ദ്രിയാദി ലക്ഷണകേ ദ്വാരാ ഗ്രഹണ

അര്ഥാത് ജീവത്വകോ ധാരണ കര രഖനാ ജിസകേ നഹീം ഹൈ വഹ അലിംഗഗ്രഹണ ഹൈ; ഇസപ്രകാര ‘ആത്മാ ശുക്ര
ഔര ആര്തവകോ അനുവിധായീ (-അനുസാര ഹോനേവാലാ) നഹീം ഹൈ’ ഐസേ അര്ഥകീ പ്രാപ്തി ഹോതീ ഹൈ . (൧൪)

ലിംഗകാ അര്ഥാത് മേഹനാകാര (-പുരുഷാദികീ ഇന്ദ്രിയകാ ആകാര)കാ ഗ്രഹണ ജിസകേ നഹീം ഹൈ സോ
അലിംഗഗ്രഹണ ഹൈ; ഇസപ്രകാര ‘ആത്മാ ലൌകികസാധനമാത്ര നഹീം ഹൈ’ ഐസേ അര്ഥകീ പ്രാപ്തി ഹോതീ ഹൈ .

(൧൫) ലിംഗകേ ദ്വാരാ അര്ഥാത് അമേഹനാകാരകേ ദ്വാരാ ജിസകാ ഗ്രഹണ അര്ഥാത് ലോകമേം വ്യാപകത്വ നഹീം
ഹൈ സോ അലിംഗഗ്രഹണ ഹൈ; ഇസപ്രകാര ‘ആത്മാ പാഖണ്ഡിയോംകേ പ്രസിദ്ധ സാധനരൂപ ആകാരവാലാ —

ലോകവ്യാപ്തിവാലാ നഹീം ഹൈ’ ഐസേ അര്ഥകീ പ്രാപ്തി ഹോതീ ഹൈ . (൧൬) ജിസകേ ലിംഗോകാ അര്ഥാത് സ്ത്രീ,

< Previous Page Next Page >