Pravachansar-Hindi (Malayalam transliteration). Gatha: 210-222.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 22 of 28

 

Page 388 of 513
PDF/HTML Page 421 of 546
single page version

സാമായികസംയമവികല്പത്വാത് ശ്രമണാനാം മൂലഗുണാ ഏവ . തേഷു യദാ നിര്വികല്പസാമായിക-
സംയമാധിരൂഢത്വേനാനഭ്യസ്തവികല്പത്വാത്പ്രമാദ്യതി തദാ കേവലകല്യാണമാത്രാര്ഥിനഃ കുണ്ഡലവലയാംഗുലീ-
യാദിപരിഗ്രഹഃ കില ശ്രേയാന്, ന പുനഃ സര്വഥാ കല്യാണലാഭ ഏവേതി സമ്പ്രധാര്യ വികല്പേനാത്മാന-
മുപസ്ഥാപയന് ഛേദോപസ്ഥാപകോ ഭവതി ..൨൦൮ . ൨൦൯..
അഥാസ്യ പ്രവ്രജ്യാദായക ഇവ ഛേദോപസ്ഥാപകഃ പരോപ്യസ്തീത്യാചാര്യവികല്പപ്രജ്ഞാപന-
ദ്വാരേണോപദിശതി —
ലിംഗഗ്ഗഹണേ തേസിം ഗുരു ത്തി പവ്വജ്ജദായഗോ ഹോദി .
ഛേദേസൂവട്ഠവഗാ സേസാ ണിജ്ജാവഗാ സമണാ ..൨൧൦..
പരമസാമായികാഭിധാനേന നിശ്ചയൈകവ്രതേന മോക്ഷബീജഭൂതേന മോക്ഷേ ജാതേ സതി സര്വേ പ്രകടാ ഭവന്തി . തേന
കാരണേന തദേവ സാമായികം മൂലഗുണവ്യക്തികാരണത്വാത് നിശ്ചയമൂലഗുണോ ഭവതി . യദാ പുനര്നിര്വികല്പസമാധൌ
സമര്ഥോ ന ഭവത്യയം ജീവസ്തദാ യഥാ കോപി സുവര്ണാര്ഥീ പുരുഷഃ സുവര്ണമലഭമാനസ്തപര്യായാനപി കുണ്ഡലാദീന്
ഗൃഹ്ണാതി, ന ച സര്വഥാ ത്യാഗം കരോതി; തഥായം ജീവോപി നിശ്ചയമൂലഗുണാഭിധാനപരമസമാധ്യഭാവേ
ഛേദോപസ്ഥാനം ചാരിത്രം ഗൃഹ്ണാതി . ഛേദേ സത്യുപസ്ഥാപനം ഛേദോപസ്ഥാപനമ് . അഥവാ ഛേദേന വ്രതഭേദേനോപസ്ഥാപനം
ഛേദോപസ്ഥാപനമ് . തച്ച സംക്ഷേപേണ പഞ്ചമഹാവ്രതരൂപം ഭവതി . തേഷാം വ്രതാനാം ച രക്ഷണാര്ഥം പശ്ചസമിത്യാദിഭേദേന
പുനരഷ്ടാവിംശതിമൂലഗുണഭേദാ ഭവന്തി . തേഷാം ച മൂലഗുണാനാം രക്ഷണാര്ഥം ദ്വാവിംശതിപരീഷഹജയദ്വാദശവിധ-
തപശ്ചരണഭേദേന ചതുസ്ത്രിംശദുത്തരഗുണാ ഭവന്തി . തേഷാം ച രക്ഷണാര്ഥം ദേവമനുഷ്യതിര്യഗചേതനകൃതചതുര്വിധോപസര്ഗ-
ജയദ്വാദശാനുപ്രേക്ഷാഭാവനാദയശ്ചേത്യഭിപ്രായഃ ..൨൦൮.൨൦൯.. ഏവം മൂലോത്തരഗുണകഥനരൂപേണ ദ്വിതീയസ്ഥലേ
ഹോനേസേ ശ്രമണോംകേ മൂലഗുണ ഹീ ഹൈം . ജബ (ശ്രമണ) നിര്വികല്പ സാമായികസംയമമേം ആരൂഢതാകേ കാരണ
ജിസമേം വികല്പോംകാ അഭ്യാസ (സേവന) നഹീം ഹൈ ഐസീ ദശാമേംസേ ച്യുത ഹോതാ ഹൈ, തബ
‘കേവലസുവര്ണമാത്രകേ അര്ഥീകോ കുണ്ഡല, കംകണ, അംഗൂഠീ ആദികോ ഗ്രഹണ കരനാ (ഭീ) ശ്രേയ ഹൈ,
കിന്തു ഐസാ നഹീം ഹൈ കി (കുണ്ഡല ഇത്യാദികാ ഗ്രഹണ കഭീ ന കരകേ) സര്വഥാ സ്വര്ണകീ ഹീ പ്രാപ്തി
കരനാ ഹീ ശ്രേയ ഹൈ’ ഐസാ വിചാര കരകേ മൂലഗുണോംമേം വികല്പരൂപസേ (ഭേദരൂപസേ) അപനേകോ സ്ഥാപിത
കരതാ ഹുആ ഛേദോപസ്ഥാപക ഹോതാ ഹൈ ..൨൦൮ – ൨൦൯..
അബ ഇനകേ (ശ്രമണകേ) പ്രവ്രജ്യാദായകകീ ഭാ തി ഛേദോപസ്ഥാപക പര (ദൂസരാ) ഭീ ഹോതാ ഹൈ
ഐസാ, ആചാര്യകേ ഭേദോംകേ പ്രജ്ഞാപന ദ്വാരാ ഉപദേശ കരതേ ഹൈം : —
ജേ ലിംഗഗ്രഹണേ സാധുപദ ദേനാര തേ ഗുരു ജാണവാ;
ഛേദദ്വയേ സ്ഥാപന കരേ തേ ശേഷ മുനി നിര്യാപകാ. ൨൧൦.

Page 389 of 513
PDF/HTML Page 422 of 546
single page version

ലിങ്ഗഗ്രഹണേ തേഷാം ഗുരുരിതി പ്രവ്രജ്യാദായകോ ഭവതി .
ഛേദയോരുപസ്ഥാപകാഃ ശേഷാ നിര്യാപകാഃ ശ്രമണാഃ ..൨൧൦..
യതോ ലിംഗഗ്രഹണകാലേ നിര്വികല്പസാമായികസംയമപ്രതിപാദകത്വേന യഃ കിലാചാര്യഃ
പ്രവ്രജ്യാദായകഃ സ ഗുരുഃ, യഃ പുനരനന്തരം സവികല്പച്ഛേദോപസ്ഥാപനസംയമപ്രതിപാദകത്വേന ഛേദം
പ്രത്യുപസ്ഥാപകഃ സ നിര്യാപകഃ, യോപി ഛിന്നസംയമപ്രതിസന്ധാനവിധാനപ്രതിപാദകത്വേന ഛേദേ
സത്യുപസ്ഥാപകഃ സോപി നിര്യാപക ഏവ . തതശ്ഛേദോപസ്ഥാപകഃ പരോപ്യസ്തി ..൨൧൦..
സൂത്രദ്വയം ഗതമ് . അഥാസ്യ തപോധനസ്യ പ്രവ്രജ്യാദായക ഇവാന്യോപി നിര്യാപകസംജ്ഞോ ഗുരുരസ്തി ഇതി
ഗുരുവ്യവസ്ഥാം നിരൂപയതി — ലിംഗഗ്ഗഹണേ തേസിം ലിങ്ഗഗ്രഹണേ തേഷാം തപോധനാനാം ഗുരു ത്തി ഹോദി ഗുരുര്ഭവതീതി . സ
കഃ . പവ്വജ്ജദായഗോ നിര്വികല്പസമാധിരൂപപരമസാമായികപ്രതിപാദകോ യോസൌ പ്രവ്രജ്യാദായകഃ സ ഏവ
ദീക്ഷാഗുരുഃ, ഛേദേസു അ വട്ടഗാ ഛേദയോശ്ച വര്തകാഃ യേ സേസാ ണിജ്ജാവഗാ സമണാ തേ ശേഷാഃ ശ്രമണാ നിര്യാപകാ ഭവന്തി
ശിക്ഷാഗുരവശ്ച ഭവന്തീതി . അയമത്രാര്ഥഃ — നിര്വികല്പസമാധിരൂപസാമായികസ്യൈകദേശേന ച്യുതിരേകദേശച്ഛേദഃ,
അന്വയാര്ഥ : — [ലിംഗഗ്രഹണേ ] ലിംഗഗ്രഹണകേ സമയ [പ്രവ്രജ്യാദായകഃ ഭവതി ] ജോ
പ്രവ്രജ്യാ (ദീക്ഷാ) ദായക ഹൈം വഹ [തേഷാം ഗുരുഃ ഇതി ] ഉനകേ ഗുരു ഹൈം ഔര [ഛേദയോംഃ ഉപസ്ഥാപകാഃ ]
ജോ ൧ഛേദദ്വയമേം ഉപസ്ഥാപക ഹൈം (അര്ഥാത് (൧) – ജോ ഭേദോംമേം സ്ഥാപിത കരതേ ഹൈം തഥാ (൨) – ജോ
സംയമമേം ഛേദ ഹോനേ പര പുനഃ സ്ഥാപിത കരതേ ഹൈം ) [ശേഷാഃ ശ്രമണാഃ ] വേ ശേഷ ശ്രമണ [നിര്യാപകാഃ ]
൨നിര്യാപക ഹൈം ..൨൧൦..
ടീകാ : — ജോ ആചാര്യ ലിംഗഗ്രഹണകേ സമയ നിര്വികല്പ സാമായികസംയമകേ പ്രതിപാദക
ഹോനേസേ പ്രവ്രജ്യാദായക ഹൈം, വേ ഗുരു ഹൈം; ഔര തത്പശ്ചാത് തത്കാല ഹീ ജോ (ആചാര്യ) സവികല്പ
ഛേദോപസ്ഥാപനാസംയമകേ പ്രതിപാദക ഹോനേസേ ‘ഛേദകേ പ്രതി ഉപസ്ഥാപക (ഭേദമേം സ്ഥാപിത കരനേവാലേ)’
ഹൈം, വേ നിര്യാപക ഹൈം; ഉസീപ്രകാര ജോ (ആചാര്യ) ൩ഛിന്ന സംയമകേ ൪പ്രതിസംധാനകീ വിധികേ പ്രതിപാദക
ഹോനേസേ ‘ഛേദ ഹോനേ പര ഉപസ്ഥാപക (-സംയമമേം ഛേദ ഹോനേ പര ഉസമേം പുനഃ സ്ഥാപിത കരനേവാലേ)’ ഹൈം,
വേ ഭീ നിര്യാപക ഹീ ഹൈം . ഇസലിയേ ൩ഛേദോപസ്ഥാപക, പര ഭീ ഹോതേ ഹൈം ..൨൧൦..
൧. ഛേദദ്വയ = ദോ പ്രകാരകേ ഛേദ . [യഹാ (൧) സംയമമേം ജോ ൨൮ മൂലഗുണരൂപ ഭേദ ഹോതേ ഹൈം ഉസേ ഭീ ഛേദ കഹാ
ഹൈ ഔര (൨) ഖണ്ഡന അഥവാ ദോഷകോ ഭീ ഛേദ കഹാ ഹൈ .]]
൨. നിര്യാപക = നിര്വാഹ കരനേവാലാ; സദുപദേശസേ ദൃഢ കരനേവാലാ; ശിക്ഷാഗുരു, ശ്രുതഗുരു .
൩. ഛിന്ന = ഛേദകോ പ്രാപ്ത; ഖണ്ഡിത; ടൂടാ ഹുആ, ദോഷ പ്രാപ്ത .
൪. പ്രതിസംധാന = പുനഃ ജോഡ ദേനാ വഹ; ദോഷോംകോ ദൂര കരകേ ഏകസാ (ദോഷ രഹിത) കര ദേനാ വഹ .
൫. ഛേദോപസ്ഥാപകകേ ദോ അര്ഥ ഹൈം : (൧) ജോ ‘ഛേദ (ഭേദ) കേ പ്രതി ഉപസ്ഥാപക’ ഹൈ, അര്ഥാത് ജോ ൨൮ മൂലഗുണരൂപ
ഭേദോംകോ സമഝാകര ഉസമേം സ്ഥാപിത കരതാ ഹൈ വഹ ഛേദോപസ്ഥാപക ഹൈ; തഥാ (൨) ജോ ‘ഛേദകേ ഹോനേ പര
ഉപസ്ഥാപക’ ഹൈ, അര്ഥാത് സംയമകേ ഛിന്ന (ഖണ്ഡിത) ഹോനേ പര ഉസമേം പുനഃ സ്ഥാപിത കരതാ ഹൈ, വഹ ഭീ
ഛേദോപസ്ഥാപക ഹൈ .

Page 390 of 513
PDF/HTML Page 423 of 546
single page version

അഥ ഛിന്നസംയമപ്രതിസന്ധാനവിധാനമുപദിശതി —
പയദമ്ഹി സമാരദ്ധേ ഛേദോ സമണസ്സ കായചേട്ഠമ്ഹി .
ജായദി ജദി തസ്സ പുണോ ആലോയണപുവ്വിയാ കിരിയാ ..൨൧൧..
ഛേദുവജുത്തോ സമണോ സമണം വവഹാരിണം ജിണമദമ്ഹി .
ആസേജ്ജാലോചിത്താ ഉവദിട്ഠം തേണ കായവ്വം ..൨൧൨..
പ്രയതായാം സമാരബ്ധായാം ഛേദഃ ശ്രമണസ്യ കായചേഷ്ടായാമ് .
ജായതേ യദി തസ്യ പുനരാലോചനപൂര്വികാ ക്രിയാ ..൨൧൧..
ഛേദോപയുക്തഃ ശ്രമണഃ ശ്രമണം വ്യവഹാരിണം ജിനമതേ .
ആസാദ്യാലോച്യോപദിഷ്ടം തേന കര്തവ്യമ് ..൨൧൨..
സര്വഥാ ച്യുതിഃ സക ലച്ഛേദ ഇതി ദേശസകലഭേദേന ദ്വിധാ ഛേദഃ . തയോശ്ഛേദയോര്യേ പ്രായശ്ചിത്തം ദത്വാ സംവേഗ-
വൈരാഗ്യജനകപരമാഗമവചനൈഃ സംവരണം കുര്വന്തി തേ നിര്യാപകാഃ ശിക്ഷാഗുരവഃ ശ്രുതഗുരവശ്ചേതി ഭണ്യന്തേ .
ദീക്ഷാദായകസ്തു ദീക്ഷാഗുരുരിത്യഭിപ്രായഃ ..൨൧൦.. അഥ പൂര്വസൂത്രോക്തച്ഛേദദ്വയസ്യ പ്രായശ്ചിത്തവിധാനം കഥയതി —
പയദമ്ഹി സമാരദ്ധേ ഛേദോ സമണസ്സ കായചേട്ഠമ്ഹി ജായദി ജദി പ്രയതായാം സമാരബ്ധായാം ഛേദഃ ശ്രമണസ്യ കായചേഷ്ടായാം
ജായതേ യദി ചേത് . അഥ വിസ്തരഃ – ഛേദോ ജായതേ യദി ചേത് . സ്വസ്ഥഭാവച്യുതിലക്ഷണഃ ഛേദോ ഭവതി . കസ്യാമ് .
കായചേഷ്ടായാമ് . കഥംഭൂതായാമ് . പ്രയതായാം സ്വസ്ഥഭാവലക്ഷണപ്രയത്നപരായാം സമാരബ്ധായാം അശനശയനയാന-
അബ ഛിന്നസംയമകേ പ്രതിസംധാനകീ വിധികാ ഉപദേശ കരതേ ഹൈം : —
അന്വയാര്ഥ : — [യദി ] യദി [ശ്രമണസ്യ ] ശ്രമണകേ [പ്രയതായാം ] ൧പ്രയത്നപൂര്വക
[സമാരബ്ധായാം ] കീ ജാനേവാലീ [കായചേഷ്ടായാം ] കായചേഷ്ടാമേം [ഛേദഃ ജായതേ ] ഛേദ ഹോതാ
൧. മുനികേ (മുനിത്വോചിത) ശുദ്ധോപയോഗ വഹ അന്തരംഗ അഥവാ നിശ്ചയപ്രയത്ന ഹൈ, ഔര ഉസ ശുദ്ധോപയോഗദശാമേം പ്രവര്തമാന
(ഹഠരഹിത) ദേഹചേഷ്ടാദി സംബന്ധീ ശുഭോപയോഗ വഹ ബഹിരംഗ അഥവാ വ്യവഹാരപ്രയത്ന ഹൈ . [ജഹാ ശുദ്ധോപയോഗദശാ നഹീം
ഹോതീ വഹാ ശുഭോപയോഗ ഹഠസഹിത ഹോതാ ഹൈ; വഹ ശുഭോപയോഗ വ്യവഹാര – പ്രയത്നകോ ഭീ പ്രാപ്ത നഹീം ഹോതാ . ]
ജോ ഛേദ ഥായ പ്രയത്ന സഹ കൃത കായനീ ചേഷ്ടാ വിഷേ,
ആലോചനാപൂര്വക ക്രിയാ കര്തവ്യ ഛേ തേ സാധുനേ. ൨൧൧.
ഛേദോപയുക്ത മുനി, ശ്രമണ വ്യവഹാരവിജ്ഞ കനേ ജഈ,
നിജ ദോഷ ആലോചന കരീ, ശ്രമണോപദിഷ്ട കരേ വിധി. ൨൧൨.

Page 391 of 513
PDF/HTML Page 424 of 546
single page version

ഹൈ തോ [തസ്യ പുനഃ ] ഉസേ തോ [ആലോചനാപൂര്വികാ ക്രിയാ ] ൧ആലോചനാപൂര്വക ക്രിയാ കരനാ
ചാഹിയേ .
[ശ്രമണഃ ഛേദോപയുക്തഃ ] (കിന്തു) യദി ശ്രമണ ഛേദമേം ഉപയുക്ത ഹുആ ഹോ തോ ഉസേ
[ജിനമത ] ജൈനമതമേം [വ്യവഹാരിണം ] വ്യവഹാരകുശല [ശ്രമണം ആസാദ്യ ] ശ്രമണകേ പാസ ജാകര
[ആലോച്യ ] ൨ആലോചനാ കരകേ (അപനേ ദോഷകാ നിവേദന കരകേ), [തേന ഉപദിഷ്ടം ] വേ ജൈസാ
ഉപദേശ ദേം വഹ [കര്തവ്യമ് ] കരനാ ചാഹിയേ ..൨൧൧ -൨൧൨..
ടീകാ : — സംയമകാ ഛേദ ദോ പ്രകാരകാ ഹൈ; ബഹിരംഗ ഔര അന്തരംഗ . ഉസമേം മാത്ര കായചേഷ്ടാ
സംബംധീ വഹ ബഹിരംഗ ഹൈ ഔര ഉപയോഗ സംബംധീ വഹ അന്തരംഗ ഹൈ . ഉസമേം, യദി ഭലീഭാ തി ഉപര്യുക്ത
ശ്രമണകേ പ്രയത്നകൃത കായചേഷ്ടാകാ കഥംചിത് ബഹിരംഗ ഛേദ ഹോതാ ഹൈ, തോ വഹ സര്വഥാ അന്തരംഗ ഛേദസേ
രഹിത ഹൈ ഇസലിയേ ആലോചനാപൂര്വക ക്രിയാസേ ഹീ ഉസകാ പ്രതീകാര (ഇലാജ) ഹോതാ ഹൈ . കിന്തു യദി
വഹീ ശ്രമണ ഉപയോഗസംബംധീ ഛേദ ഹോനേസേ സാക്ഷാത് ഛേദമേം ഹീ ഉപയുക്ത ഹോതാ ഹൈ തോ ജിനോക്ത
വ്യവഹാരവിധിമേം കുശല ശ്രമണകേ ആശ്രയസേ, ആലോചനാപൂര്വക, ഉനകേ ദ്വാരാ ഉപദിഷ്ട അനുഷ്ഠാന ദ്വാരാ
(സംയമകാ) പ്രതിസംധാന ഹോതാ ഹൈ .
൧. ആലോചനാ = സൂക്ഷ്മതാസേ ദേഖ ലേനാ വഹ, സൂക്ഷ്മതാസേ വിചാരനാ വഹ, ഠീക ധ്യാനമേം ലേനാ വഹ .
൨. നിവേദന; കഥന . [൨൧൧ വീം ഗാഥാമേം ആലോചനാകാ പ്രഥമ അര്ഥ ഘടിത ഹോതാ ഹൈ ഔര ൨൧൨ വീം മേം ദൂസരാ ]
ദ്വിവിധഃ കില സംയമസ്യ ഛേദഃ, ബഹിരംഗോന്തരംഗശ്ച . തത്ര കായചേഷ്ടാമാത്രാധികൃതോ
ബഹിരംഗഃ, ഉപയോഗാധികൃതഃ പുനരന്തരംഗഃ . തത്ര യദി സമ്യഗുപയുക്തസ്യ ശ്രമണസ്യ പ്രയത്നസമാര-
ബ്ധായാഃ കായചേഷ്ടായാഃ കഥംചിദ്ബഹിരംഗച്ഛേദോ ജായതേ തദാ തസ്യ സര്വഥാന്തരംഗച്ഛേദവര്ജിതത്വാദാ-
ലോചനപൂര്വികയാ ക്രിയയൈവ പ്രതീകാരഃ . യദാ തു സ ഏവോപയോഗാധികൃതച്ഛേദത്വേന സാക്ഷാച്ഛേദ
ഏവോപയുക്തോ ഭവതി തദാ ജിനോദിതവ്യവഹാരവിധിവിദഗ്ധശ്രമണാശ്രയയാലോചനപൂര്വകതദുപദിഷ്ടാനുഷ്ഠാനേന
പ്രതിസന്ധാനമ് ..൨൧൧.൨൧൨..
സ്ഥാനാദിപ്രാരബ്ധായാമ് . തസ്സ പുണോ ആലോയണപുവ്വിയാ കിരിയാ തസ്യ പുനരാലോചനപൂര്വികാ ക്രിയാ . തദാകാലേ
തസ്യ തപോധനസ്യ സ്വസ്ഥഭാവസ്യ ബഹിരങ്ഗസഹകാരികാരണഭൂതാ പ്രതിക്രമണലക്ഷണാലോചനപൂര്വികാ പുനഃ ക്രിയൈവ
പ്രായശ്ചിത്തം പ്രതികാരോ ഭവതി, ന ചാധികമ് . കസ്മാദിതി ചേത് . അഭ്യന്തരേ സ്വസ്ഥഭാവചലനാഭാവാദിതി
പ്രഥമഗാഥാ ഗതാ . ഛേദപഉത്തോ സമണോ ഛേദേ പ്രയുക്തഃ ശ്രമണോ, നിര്വികാരസ്വസംവിത്തിഭാവനാച്യുതിലക്ഷണച്ഛേദേന
യദി ചേത് പ്രയുക്തഃ സഹിതഃ ശ്രമണോ ഭവതി . സമണം വവഹാരിണം ജിണമദമ്ഹി ശ്രമണം വ്യവഹാരിണം ജിനമതേ, തദാ
ജിനമതേ വ്യവഹാരജ്ഞം പ്രായശ്ചിത്തകുശലം ശ്രമണം ആസേജ്ജ ആസാദ്യ പ്രാപ്യ, ന കേവലമാസാദ്യ ആലോചിത്താ
നിഃപ്രപഞ്ചഭാവേനാലോച്യ ദോഷനിവേദനം കൃത്വാ . ഉവദിട്ഠം തേണ കായവ്വം ഉപദിഷ്ടം തേന കര്തവ്യമ് . തേന പ്രായശ്ചിത്ത-
പരിജ്ഞാനസഹിതാചാര്യേണ നിര്വികാരസ്വസംവിത്തിഭാവനാനുകൂലം യദുപദിഷ്ടം പ്രായശ്ചിത്തം തത്കര്തവ്യമിതി സൂത്ര-
താത്പര്യമ് ..൨൧൧.൨൧൨.. ഏവം ഗുരുവ്യവസ്ഥാകഥനരൂപേണ പ്രഥമഗാഥാ, തഥൈവ പ്രായശ്ചിത്തകഥനാര്ഥം ഗാഥാദ്വയ-

Page 392 of 513
PDF/HTML Page 425 of 546
single page version

അഥ ശ്രാമണ്യസ്യ ഛേദായതനത്വാത് പരദ്രവ്യപ്രതിബന്ധാഃ പ്രതിഷേധ്യാ ഇത്യുപദിശതി —
അധിവാസേ വ വിവാസേ ഛേദവിഹൂണോ ഭവീയ സാമണ്ണേ .
സമണോ വിഹരദു ണിച്ചം പരിഹരമാണോ ണിബംധാണി ..൨൧൩..
അധിവാസേ വാ വിവാസേ ഛേദവിഹീനോ ഭൂത്വാ ശ്രാമണ്യേ .
ശ്രമണോ വിഹരതു നിത്യം പരിഹരമാണോ നിബന്ധാന് ..൨൧൩..
മിതി സമുദായേന തൃതീയസ്ഥലേ ഗാഥാത്രയം ഗതമ് . അഥ നിര്വികാരശ്രാമണ്യച്ഛേദജനകാന്പരദ്രവ്യാനു-
ബന്ധാന്നിഷേധയതി – വിഹരദു വിഹരതു വിഹാരം കരോതു . സ കഃ . സമണോ ശത്രുമിത്രാദിസമചിത്തശ്രമണഃ . ണിച്ചം
നിത്യം സര്വകാലമ് . കിം കുര്വന്സന് . പരിഹരമാണോ പരിഹരന്സന് . കാന് . ണിബംധാണി ചേതനാചേതനമിശ്ര-
പരദ്രവ്യേഷ്വനുബന്ധാന് . ക്വ വിഹരതു . അധിവാസേ അധികൃതഗുരുകുലവാസേ നിശ്ചയേന സ്വകീയശുദ്ധാത്മവാസേ
വാ, വിവാസേ ഗുരുവിരഹിതവാസേ വാ . കിം കൃത്വാ . സാമണ്ണേ നിജശുദ്ധാത്മാനുഭൂതിലക്ഷണനിശ്ചയചാരിത്രേ ഛേദവിഹൂണോ
ഭാവാര്ഥ : — യദി മുനികേ സ്വസ്ഥഭാവലക്ഷണ പ്രയത്ന സഹിത കീ ജാനേവാലീ അശന – ശയന –
ഗമനാദിക ശാരീരിക ചേഷ്ടാസംബംധീ ഛേദ ഹോതാ ഹൈ തോ ഉസ തപോധനകേ സ്വസ്ഥഭാവകീ ബഹിരംഗ
സഹകാരീകാരണഭൂത പ്രതിക്രമണസ്വരൂപ ആലോചനാപൂര്വക ക്രിയാസേ ഹീ ഉസകാ പ്രതീകാര – പ്രായശ്ചിത്ത ഹോ
ജാതാ ഹൈ, ക്യോംകി വഹ സ്വസ്ഥഭാവസേ ചലിത നഹീം ഹുആ ഹൈ . കിന്തു യദി ഉസകേ നിര്വികാര
സ്വസംവേദനഭാവനാസേ ച്യുതിസ്വരൂപ ഛേദ ഹോതാ ഹൈ, തോ ഉസേ ജിനമതമേം വ്യവഹാരജ്ഞ – പ്രായശ്ചിത്തകുശല –
ആചാര്യകേ നികട ജാകര, നിഷ്പപ്രംചഭാവസേ ദോഷകാ നിവേദന കരകേ, വേ ആചാര്യ നിര്വികാര
സ്വസംവേദനഭാവനാകേ അനുകൂല ജോ കുഛ ഭീ പ്രായശ്ചിത്ത ഉപദേശേം വഹ കരനാ ചാഹിയേ ..൨൧൧ – ൨൧൨..
അബ, ശ്രാമണ്യകേ ഛേദകേ ആയതന ഹോനേസേ ൧പരദ്രവ്യ – പ്രതിബംധ നിഷേധ കരനേ യോഗ്യ ഹൈം, ഐസാ
ഉപദേശ കരതേ ഹൈം : —
അന്വയാര്ഥ : — [അധിവാസേ ] അധിവാസമേം (ആത്മവാസമേം അഥവാ ഗുരുഓംകേ സഹവാസമേം)
വസതേ ഹുഏ [വാ ] യാ [വിവാസേ ] വിവാസമേം (ഗുരുഓംസേ ഭിന്ന വാസമേം) വസതേ ഹുഏ, [നിത്യം ] സദാ
[നിബംധാന് ] (പരദ്രവ്യസമ്ബന്ധീ) പ്രതിബംധോംകോ [പരിഹരമാണഃ ] പരിഹരണ കരതാ ഹുആ [ശ്രാമണ്യേ ]
ശ്രാമണ്യമേം [ഛേദവിഹീനഃ ഭൂത്വാ ] ഛേദവിഹീന ഹോകര [ശ്രമണഃ വിഹരതു ] ശ്രമണ വിഹരോ ..൨൧൩..
൧. പരദ്രവ്യ -പ്രതിബംധ = പരദ്രവ്യോംമേം രാഗാദിപൂര്വക സംബംധ കരനാ; പരദ്രവ്യോംമേം ബ ധനാ – രുകനാ; ലീന ഹോനാ; പരദ്രവ്യോംമേം
രുകാവട .
പ്രതിബംധ പരിത്യാഗീ സദാ അധിവാസ അഗര വിവാസമാം,
മുനിരാജ വിഹരോ സര്വദാ ഥഈ ഛേദഹീന ശ്രാമണ്യമാം. ൨൧൩.

Page 393 of 513
PDF/HTML Page 426 of 546
single page version

സര്വ ഏവ ഹി പരദ്രവ്യപ്രതിബന്ധാ ഉപയോഗോപരംജകത്വേന നിരുപരാഗോപയോഗരൂപസ്യ ശ്രാമണ്യസ്യ
ഛേദായതനാനി; തദഭാവാദേവാഛിന്നശ്രാമണ്യമ് . അത ആത്മന്യേവാത്മനോ നിത്യാധികൃത്യ വാസേ വാ
ഗുരുത്വേന ഗുരൂനധികൃത്യ വാസേ വാ ഗുരുഭ്യോ വിശിഷ്ടേ വാസേ വാ നിത്യമേവ പ്രതിഷേധയന്
പരദ്രവ്യപ്രതിബന്ധാന് ശ്രാമണ്യേ ഛേദവിഹീനോ ഭൂത്വാ ശ്രമണോ വര്തതാമ് ..൨൧൩..
അഥ ശ്രാമണ്യസ്യ പരിപൂര്ണതായതനത്വാത് സ്വദ്രവ്യ ഏവ പ്രതിബന്ധോ വിധേയ ഇത്യുപദിശതി —
ചരദി ണിബദ്ധോ ണിച്ചം സമണോ ണാണമ്ഹി ദംസണമുഹമ്ഹി .
പയദോ മൂലഗുണേസു യ ജോ സോ പഡിപുണ്ണസാമണ്ണോ ..൨൧൪..
ചരതി നിബദ്ധോ നിത്യം ശ്രമണോ ജ്ഞാനേ ദര്ശനമുഖേ .
പ്രയതോ മൂലഗുണേഷു ച യഃ സ പരിപൂര്ണശ്രാമണ്യഃ ..൨൧൪..
ഭവീയ ഛേദവിഹീനോ ഭൂത്വാ, രാഗാദിരഹിതനിജശുദ്ധാത്മാനുഭൂതിലക്ഷണനിശ്ചയചാരിത്രച്യുതിരൂപച്ഛേദരഹിതോ ഭൂത്വാ .
തഥാഹി — ഗുരുപാര്ശ്വേ യാവന്തി ശാസ്ത്രാണി താവന്തി പഠിത്വാ തദനന്തരം ഗുരും പൃഷ്ട്വാ ച സമശീലതപോധനൈഃ സഹ,
ഭേദാഭേദരത്നത്രയഭാവനയാ ഭവ്യാനാമാനന്ദം ജനയന്, തപഃശ്രുതസത്ത്വൈകത്വസന്തോഷഭാവനാപഞ്ചകം ഭാവയന്,
പ്ര. ൫൦
ടീകാ : — വാസ്തവമേം സഭീ പരദ്രവ്യ – പ്രതിബംധ ഉപയോഗകേ ൧ഉപരംജക ഹോനേസേ ൨നിരുപരാഗ
ഉപയോഗരൂപ ശ്രാമണ്യകേ ഛേദകേ ആയതന ഹൈം; ഉനകേ അഭാവസേ ഹീ അഛിന്ന ശ്രാമണ്യ ഹോതാ ഹൈ . ഇസലിയേ
ആത്മാമേം ഹീ ആത്മാകോ സദാ ൩അധികൃത കരകേ (ആത്മാകേ ഭീതര) ബസതേ ഹുഏ അഥവാ ഗുരുരൂപസേ
ഗുരുഓംകോ ൪അധികൃത കരകേ (ഗുരുഓംകേ സഹവാസമേം) നിവാസ കരതേ ഹുഏ യാ ഗുരുഓംസേ വിശിഷ്ട – ഭിന്ന
വാസമേം വസതേ ഹുഏ, സദാ ഹീ പരദ്രവ്യപ്രതിബംധോംകോ നിഷേധതാ (പരിഹരതാ) ഹുആ ശ്രാമണ്യമേം ഛേദവിഹീന
ഹോകര ശ്രമണ വര്തോ ..൨൧൩..
അബ, ശ്രാമണ്യകീ പരിപൂര്ണതാകാ ആയതന ഹോനേസേ സ്വദ്രവ്യമേം ഹീ പ്രതിബംധ (സമ്ബന്ധ ലീനതാ)
കരനേ യോഗ്യ ഹൈ, ഐസാ ഉപദേശ കരതേ ഹൈം : —
അന്വയാര്ഥ : — [യഃ ശ്രമണഃ ] ജോ ശ്രമണ [നിത്യം ] സദാ [ജ്ഞാനേ ദര്ശനമുഖേ ] ജ്ഞാനമേം ഔര
ദര്ശനാദിമേം [നിബദ്ധഃ ] പ്രതിബദ്ധ [ച ] തഥാ [മൂലഗുണേഷു പ്രയതഃ ] മൂലഗുണോംമേം പ്രയത (പ്രയത്നശീല)
[ചരതി ] വിചരണ കരതാ ഹൈ, [സഃ ] വഹ [പരിപൂര്ണശ്രാമണ്യഃ ] പരിപൂര്ണ ശ്രാമണ്യവാന് ഹൈ ..൨൧൪..
൧. ഉപരംജക = ഉപരാഗ കരനേവാലേ, മലിനതാ – വികാര കരനേവാലേ . ൨. നിരുപരാഗ = ഉപരാഗരഹിത; വികാരരഹിത .
൩. അധികൃത കരകേ = സ്ഥാപിത കരകേ; രഖകര .
൪. അധികൃത കരകേ = അധികാര ദേകര; സ്ഥാപിത കരകേ; അംഗീകൃത കരകേ .
ജേ ശ്രമണ ജ്ഞാന – ദൃഗാദികേ പ്രതിബദ്ധ വിചരേ സര്വദാ,
നേ പ്രയത മൂളഗുണോ വിഷേ, ശ്രാമണ്യ ഛേ പരിപൂര്ണ ത്യാം. ൨൧൪.

Page 394 of 513
PDF/HTML Page 427 of 546
single page version

ഏക ഏവ ഹി സ്വദ്രവ്യപ്രതിബന്ധ ഉപയോഗമാര്ജകത്വേന മാര്ജിതോപയോഗരൂപസ്യ ശ്രാമണ്യസ്യ
പരിപൂര്ണതായതനം; തത്സദ്ഭാവാദേവ പരിപൂര്ണം ശ്രാമണ്യമ് . അതോ നിത്യമേവ ജ്ഞാനേ ദര്ശനാദൌ ച പ്രതിബദ്ധേന
മൂലഗുണപ്രയതതയാ ചരിതവ്യം; ജ്ഞാനദര്ശനസ്വഭാവശുദ്ധാത്മദ്രവ്യപ്രതിബദ്ധശുദ്ധാസ്തിത്വമാത്രേണ വര്തിതവ്യമിതി
താത്പര്യമ് ..൨൧൪..
അഥ ശ്രാമണ്യസ്യ ഛേദായതനത്വാത് യതിജനാസന്നഃ സൂക്ഷ്മപരദ്രവ്യപ്രതിബന്ധോപി പ്രതിഷേധ്യ
ഇത്യുപദിശതി —
ഭത്തേ വാ ഖമണേ വാ ആവസധേ വാ പുണോ വിഹാരേ വാ .
ഉവധിമ്ഹി വാ ണിബദ്ധം ണേച്ഛദി സമണമ്ഹി വികധമ്ഹി ..൨൧൫..
തീര്ഥകരപരമദേവഗണധരദേവാദിമഹാപുരുഷാണാം ചരിതാനി സ്വയം ഭാവയന്, പരേഷാം പ്രകാശയംശ്ച, വിഹരതീതി
ഭാവഃ ..൨൧൩.. അഥ ശ്രാമണ്യപരിപൂര്ണകാരണത്വാത്സ്വശുദ്ധാത്മദ്രവ്യേ നിരന്തരമവസ്ഥാനം കര്തവ്യമിത്യാഖ്യാതി –
ചരദി ചരതി വര്തതേ . ക ഥംഭൂതഃ . ണിബദ്ധോ ആധീനഃ, ണിച്ചം നിത്യം സര്വകാലമ് . സഃ ക : ക ര്താ . സമണോ
ലാഭാലാഭാദിസമചിത്തശ്രമണഃ . ക്വ നിബദ്ധഃ . ണാണമ്ഹി വീതരാഗസര്വജ്ഞപ്രണീതപരമാഗമജ്ഞാനേ തത്ഫലഭൂത-
സ്വസംവേദനജ്ഞാനേ വാ, ദംസണമുഹമ്ഹി ദര്ശനം തത്ത്വാര്ഥശ്രദ്ധാനം തത്ഫലഭൂതനിജശുദ്ധാത്മോപാദേയരുചിരൂപ-
നിശ്ചയസമ്യക്ത്വം വാ തത്പ്രമുഖേഷ്വനന്തസുഖാദിഗുണേഷു . പയദോ മൂലഗുണേസു യ പ്രയതഃ പ്രയത്നപരശ്ച . കേഷു .
മൂലഗുണേഷു നിശ്ചയമൂലഗുണാധാരപരമാത്മദ്രവ്യേ വാ . ജോ സോ പഡിപുണ്ണസാമണ്ണോ യ ഏവംഗുണവിശിഷ്ടശ്രമണഃ സ
പരിപൂര്ണശ്രാമണ്യോ ഭവതീതി . അയമത്രാര്ഥഃ — നിജശുദ്ധാത്മഭാവനാരതാനാമേവ പരിപൂര്ണശ്രാമണ്യം ഭവതീതി ..൨൧൪..
ടീകാ : — ഏക സ്വദ്രവ്യ – പ്രതിബംധ ഹീ, ഉപയോഗകാ മാര്ജന (-ശുദ്ധത്വ) കരനേവാലാ
ഹോനേസേ, മാര്ജിത (-ശുദ്ധ) ഉപയോഗരൂപ ശ്രാമണ്യകീ പരിപൂര്ണതാകാ ആയതന ഹൈ; ഉസകേ സദ്ഭാവസേ ഹീ
പരിപൂര്ണ ശ്രാമണ്യ ഹോതാ ഹൈ . ഇസലിയേ സദാ ജ്ഞാനമേം ഔര ദര്ശനാദികമേം ൧പ്രതിബദ്ധ രഹകര മൂലഗുണോംമേം
പ്രയത്നശീലതാസേ വിചരനാ; — ജ്ഞാനദര്ശനസ്വഭാവ ശുദ്ധാത്മദ്രവ്യമേം പ്രതിബദ്ധ ഐസാ ശുദ്ധ
അസ്തിത്വമാത്രരൂപസേ വര്തനാ, യഹ താത്പര്യ ഹൈ ..൨൧൪..
അബ, മുനിജനകോ ൨നികടകാ ൩സൂക്ഷ്മപരദ്രവ്യപ്രതിബംധ ഭീ, ശ്രാമണ്യകേ ഛേദകാ ആയതന
ഹോനേസേ നിഷേധ്യ ഹൈ, ഐസാ ഉപദേശ കരതേ ഹൈം : —
൧. പ്രതിബദ്ധ = സംബദ്ധ; രുകാ ഹുആ; ബ ധാ ഹുആ; സ്ഥിത; സ്ഥിര; ലീന .
൨. ആഗമ വിരുദ്ധ ആഹാരവിഹാരാദി തോ മുനികേ ഛൂടാ ഹുആ ഹീ ഹോനേസേ ഉസമേം പ്രതിബംധ ഹോനാ തോ മുനികേ ലിയേ ദൂര
ഹൈ; കിന്തു ആഗമകഥിത ആഹാര വിഹാരാദിമേം മുനി പ്രവര്തമാന ഹൈ ഇസലിയേ ഉസമേം പ്രതിബംധ ഹോ ജാനാ സംഭവിത ഹോനേസേ
വഹ പ്രതിബംധ നികടകാ ഹൈ .൩. സൂക്ഷ്മപരദ്രവ്യപ്രതിബന്ധ = പരദ്രവ്യമേം സൂക്ഷ്മ പ്രതിബംധ .
മുനി ക്ഷപണ മാംഹീ, നിവാസസ്ഥാന, വിഹാര യാ ഭോജന മഹീം,
ഉപധി – ശ്രമണ – വികഥാ മഹീം പ്രതിബംധനേ ഇച്ഛേ നഹീം. ൨൧൫.

Page 395 of 513
PDF/HTML Page 428 of 546
single page version

ഭക്തേ വാ ക്ഷപണേ വാ ആവസഥേ വാ പുനര്വിഹാരേ വാ .
ഉപധൌ വാ നിബദ്ധം നേച്ഛതി ശ്രമണേ വികഥായാമ് ..൨൧൫..
ശ്രാമണ്യപര്യായസഹകാരികാരണശരീരവൃത്തിഹേതുമാത്രത്വേനാദീയമാനേ ഭക്തേ, തഥാവിധശരീരവൃത്ത്യ-
വിരോധേന ശുദ്ധാത്മദ്രവ്യനീരംഗനിസ്തരംഗവിശ്രാന്തിസൂത്രണാനുസാരേണ പ്രവര്തമാനേ ക്ഷപണേ, നീരംഗ്നിസ്തരംഗാന്ത-
രംഗദ്രവ്യപ്രസിദ്ധയര്ഥമധ്യാസ്യമാനേ ഗിരീന്ദ്രകന്ദരപ്രഭൃതാവാവസഥേ, യഥോക്തശരീരവൃത്തിഹേതുമാര്ഗണാര്ഥമാരഭ്യ-
അഥ ശ്രാമണ്യഛേദകാരണത്വാത്പ്രാസുകാഹാരാദിഷ്വപി മമത്വം നിഷേധയതി — ണേച്ഛദി നേച്ഛതി . കമ് ണിബദ്ധം
നിബദ്ധമാബദ്ധമ് . ക്വ . ഭത്തേ വാ ശുദ്ധാത്മഭാവനാസഹകാരിഭൂതദേഹസ്ഥിതിഹേതുത്വേന ഗൃഹ്യമാണേ ഭക്തേ വാ
പ്രാസുകാഹാരേ, ഖമണേ വാ ഇന്ദ്രിയദര്പവിനാശകാരണഭൂതത്വേന നിര്വികല്പസമാധിഹേതുഭൂതേ ക്ഷപണേ വാനശനേ, ആവസധേ
വാ പരമാത്മതത്ത്വോപലബ്ധിസഹകാരിഭൂതേ ഗിരിഗുഹാദ്യാവസഥേ വാ, പുണോ വിഹാരേ വാ ശുദ്ധാത്മഭാവനാസഹകാരി-
ഭൂതാഹാരനീഹാരാര്ഥവ്യവഹാരാര്ഥവ്യവഹാരേ വാ പുനര്ദേശാന്തരവിഹാരേ വാ, ഉവധിമ്ഹി ശുദ്ധോപയോഗഭാവനാസഹകാരി-
ഭൂതശരീരപരിഗ്രഹേ ജ്ഞാനോപകരണാദൌ വാ, സമണമ്ഹി പരമാത്മപദാര്ഥവിചാരസഹകാരികാരണഭൂതേ ശ്രമണേ
സമശീലസംഘാതകതപോധനേ വാ, വികധമ്ഹി പരമസമാധിവിഘാതകശ്രൃങ്ഗാരവീരരാഗാദികഥായാം ചേതി .
അയമത്രാര്ഥഃ — ആഗമവിരുദ്ധാഹാരവിഹാരാദിഷു താവത്പൂര്വമേവ നിഷിദ്ധഃ, യോഗ്യാഹാരവിഹാരാദിഷ്വപി മമത്വം ന
കര്തവ്യമിതി ..൨൧൫.. ഏവം സംക്ഷേപേണാചാരാരാധനാദികഥിതതപോധനവിഹാരവ്യാഖ്യാനമുഖ്യത്വേന ചതുര്ഥസ്ഥലേ
അന്വയാര്ഥ : — [ഭക്തേ വാ ] മുനി ആഹാരമേം, [ക്ഷപണേ വാ ] ക്ഷപണമേം (ഉപവാസമേം),
[ആവസഥേ വാ ] ആവാസമേം (നിവാസസ്ഥാനമേം), [പുനഃ വിഹാരേ വാ ] ഔര വിഹാരമേം [ഉപധൌ ] ഉപധിമേം
(പരിഗ്രഹമേം), [ശ്രമണേ ] ശ്രമണമേം (അന്യ മുനിമേം) [വാ ] അഥവാ [വികഥായാമ് ] ൧വികഥാമേം
[നിബദ്ധം ] പ്രതിബന്ധ [ന ഇച്ഛതി ] നഹീം ചാഹതാ ..൨൧൫..
ടീകാ : — (൧) ശ്രാമണ്യപര്യായകേ സഹകാരീ കാരണഭൂത ശരീരകീ ൨വൃത്തികേ ഹേതുമാത്രരൂപസേ
ഗ്രഹണ കിയാ ജാനേവാലാ ജോ ആഹാര, (൨) ൩തഥാവിധ ശരീരകീ വൃത്തികേ സാഥ വിരോധ വിനാ,
ശുദ്ധാത്മദ്രവ്യമേം ൪നീരംഗ ഔര നിസ്തരംഗ വിശ്രാംതികീ രചനാനുസാര പ്രവര്തമാന ജോ ക്ഷപണ (അര്ഥാത് ശരീരകേ
ടികനേകേ സാഥ വിരോധ ന ആയേ ഇസപ്രകാര, ശുദ്ധാത്മദ്രവ്യമേം വികാരരഹിത ഔര തരംഗരഹിത സ്ഥിരതാ ഹോതീ
ജായേ, തദനുസാര പ്രവര്തമാന അനശനമേം), (൩) നീരംഗ ഔര നിസ്തരംഗ – അന്തരംഗ ദ്രവ്യകീ പ്രസിദ്ധി
(പ്രകൃഷ്ട സിദ്ധി) കേ ലിയേ സേവന കിയാ ജാനേവാലാ ജോ ഗിരീന്ദ്രകന്ദരാദിക ആവസഥമേം (-ഉച്ച
പര്വതകീ ഗുഫാ ഇത്യാദി നിവാസസ്ഥാനമേം), (൪) യഥോക്ത ശരീരകീ വൃത്തികീ കാരണഭൂത ഭിക്ഷാകേ ലിയേ
൧. ഛദ്മസ്ഥ മുനികേ ധാര്മിക കഥാ – വാര്ത്താ കരതേ ഹുയേ ഭീ നിര്മല ചൈതന്യ വികല്പമുക്ത ഹോതാ ഹൈ ഇസലിയേ അംശതഃ
മലിന ഹോതാ ഹൈ, അതഃ ഉസ ധാര്മിക കഥാകോ ഭീ വികഥാ അര്ഥാത് ശുദ്ധാത്മദ്രവ്യസേ വിരുദ്ധ കഥാ കഹാ ഹൈ .
൨. വൃത്തി = നിര്വാഹ; ടികനാ .
൩. തഥാവിധ = വൈസാ (ശ്രാമണ്യപര്യായകാ സഹകാരീ കാരണഭൂത)
൪. നീരംഗ = നീരാഗ; നിര്വികാര .

Page 396 of 513
PDF/HTML Page 429 of 546
single page version

മാണേ വിഹാരകര്മണി, ശ്രാമണ്യപര്യായസഹകാരികാരണത്വേനാപ്രതിഷിധ്യമാനേ കേവലദേഹമാത്ര ഉപധൌ,
അന്യോന്യബോധ്യബോധകഭാവമാത്രേണ കഥംചിത്പരിചിതേ ശ്രമണേ, ശബ്ദപുദ്ഗലോല്ലാസസംവലനകശ്മലിത-
ചിദ്ഭിത്തിഭാഗായാം ശുദ്ധാത്മദ്രവ്യവിരുദ്ധായാം കഥായാം ചൈതേഷ്വപി തദ്വികല്പാചിത്രിതചിത്തഭിത്തിതയാ
പ്രതിഷേധ്യഃ പ്രതിബന്ധഃ ..൨൧൫..
അഥ കോ നാമ ഛേദ ഇത്യുപദിശതി —
അപയത്താ വാ ചരിയാ സയണാസണഠാണചംകമാദീസു .
സമണസ്സ സവ്വകാലേ ഹിംസാ സാ സംതയ ത്തി മദാ ..൨൧൬..
ഗാഥാത്രയം ഗതമ് . അഥ ശുദ്ധോപയോഗഭാവനാപ്രതിബന്ധകച്ഛേദം കഥയതി — മദാ മതാ സമ്മതാ . കാ .
ഹിംസാ ശുദ്ധോപയോഗലക്ഷണശ്രാമണ്യഛേദകാരണഭൂതാ ഹിംസാ . കഥംഭൂതാ . സംതത്രിയ ത്തി സംതതാ നിരന്തരേതി . കാ
കിയേ ജാനേവാലേ വിഹാരകാര്യമേം, (൫) ശ്രാമണ്യപര്യായകാ സഹകാരീ കാരണ ഹോനേസേ ജിസകാ നിഷേധ നഹീം
ഹൈ ഐസേ കേവല ദേഹമാത്ര പരിഗ്രഹമേം, (൬) മാത്ര അന്യോന്യ ൧ബോധ്യബോധകരൂപസേ ജിനകാ കഥംചിത്
പരിചയ വര്തതാ ഹൈ ഐസേ ശ്രമണ (അന്യ മുനി) മേം, ഔര (൭) ശബ്ദരൂപ പുദ്ഗലോല്ലാസ
(പുദ്ഗലപര്യായ) കേ സാഥ സംബംധസേ ജിസമേം ചൈതന്യരൂപീ ഭിത്തികാ ഭാഗ മലിന ഹോതാ ഹൈ, ഐസീ
ശുദ്ധാത്മദ്രവ്യസേ വിരുദ്ധ കഥാമേം ഭീ പ്രതിബംധ നിഷേധ്യ – ത്യാഗനേ യോഗ്യ ഹൈ അര്ഥാത് ഉനകേ വികല്പോംസേ
ഭീ ചിത്തഭൂമികോ ചിത്രിത ഹോനേ ദേനാ യോഗ്യ നഹീം ഹൈ .
ഭാവാര്ഥ : — ആഗമവിരുദ്ധ ആഹാരവിഹാരാദി തോ മുനിനേ പഹലേ ഹീ ഛോഡ ദിയേ ഹൈം . അബ
സംയമകേ നിമിത്തപനേകീ ബുദ്ധിസേ മുനികേ ജോ ആഗമോക്ത ആഹാര, അനശന, ഗുഫാദിമേം നിവാസ, വിഹാര,
ദേഹമാത്ര പരിഗ്രഹ, അന്യ മുനിയോംകാ പരിചയ ഔര ധാര്മിക ചര്ചാ – വാര്താ പായേ ജാതേ ഹൈം, ഉനകേ പ്രതി
ഭീ രാഗാദി കരനാ യോഗ്യ നഹീം ഹൈ, — ഉനകേ വികല്പോംസേ ഭീ മനകോ ര ഗനേ ദേനാ യോഗ്യ നഹീം ഹൈ;
ഇസപ്രകാര ആഗമോക്ത ആഹാര – വിഹാരാദിമേം ഭീ പ്രതിബംധ പ്രാപ്ത കരനാ യോഗ്യ നഹീം ഹൈ, ക്യോംകി ഉസസേ
സംയമമേം ഛേദ ഹോതാ ഹൈ ..൨൧൫..
അബ ഛേദ ക്യാ ഹൈ, (അര്ഥാത് ഛേദ കിസേ കഹതേ ഹൈം ) ഉസകാ ഉപദേശ കരതേ ഹൈം : —
൧. ബോധ്യ വഹ ഹൈ ജിസേ സമഝായാ ഹൈ അഥവാ ജിസേ ഉപദേശ ദിയാ ജാതാ ഹൈ . ഔര ബോധക വഹ ഹൈ ജോ സമഝാതാ
ഹൈ, അര്ഥാത് ജോ ഉപദേശ ദേതാ ഹൈ . മാത്ര അന്യ ശ്രമണോംസേ സ്വയംബോധ ഗ്രഹണ കരനേകേ ലിയേ അഥവാ അന്യ ശ്രമണോംകോ
ബോധ ദേനേകേ ലിയേ മുനികാ അന്യ ശ്രമണകേ സാഥ പരിചയ ഹോതാ ഹൈ .
ആസന – ശയന – ഗമനാദികേ ചര്യാ പ്രയത്നവിഹീന ജേ,
തേ ജാണവീ ഹിംസാ സദാ സംതാനവാഹിനീ ശ്രമണനേ. ൨൧൬.

Page 397 of 513
PDF/HTML Page 430 of 546
single page version

അപ്രയതാ വാ ചര്യാ ശയനാസനസ്ഥാനചങ്ക്രമണാദിഷു .
ശ്രമണസ്യ സര്വകാലേ ഹിംസാ സാ സന്തതേതി മതാ ..൨൧൬..
അശുദ്ധോപയോഗോ ഹി ഛേദഃ, ശുദ്ധോപയോഗരൂപസ്യ ശ്രാമണ്യസ്യ ഛേദനാത്; തസ്യ ഹിംസനാത് സ
ഏവ ച ഹിംസാ . അതഃ ശ്രമണസ്യാശുദ്ധോപയോഗാവിനാഭാവിനീ ശയനാസനസ്ഥാനചംക്രമണാദിഷ്വപ്രയതാ യാ
ചര്യാ സാ ഖലു തസ്യ സര്വകാലമേവ സന്താനവാഹിനീ ഛേദാനര്ഥാന്തരഭൂതാ ഹിംസൈവ ..൨൧൬..
ഹിംസാ മതാ . ചരിയാ ചര്യാ ചേഷ്ടാ . യദി ചേത് കഥംഭൂതാ . അപയത്താ വാ അപ്രയത്നാ വാ, നിഃകഷായസ്വസംവിത്തി-
രൂപപ്രയത്നരഹിതാ സംക്ലേശസഹിതേത്യര്ഥഃ . കേഷു വിഷയേഷു . സയണാസണഠാണചംകമാദീസു ശയനാസനസ്ഥാന-
ചങ്ക്ര മണസ്വാധ്യായതപശ്ചരണാദിഷു . കസ്യ . സമണസ്സ ശ്രമണസ്യ തപോധനസ്യ . ക്വ . സവ്വകാലേ സര്വകാലേ .
അയമത്രാര്ഥഃ ---ബാഹ്യവ്യാപാരരൂപാഃ ശത്രവസ്താവത്പൂര്വമേവ ത്യക്താസ്തപോധനൈഃ, അശനശയനാദിവ്യാപാരൈഃ പുനസ്ത്യക്തും
നായാതി . തതഃ കാരണാദന്തരങ്ഗക്രോധാദിശത്രുനിഗ്രഹാര്ഥം തത്രാപി സംക്ലേശോ ന കര്തവ്യ ഇതി ..൨൧൬..
അഥാന്തരങ്ഗബഹിരങ്ഗഹിംസാരൂപേണ ദ്വിവിധച്ഛേദമാഖ്യാതി — മരദു വ ജിയദു വ ജീവോ, അയദാചാരസ്സ ണിച്ഛിദാ ഹിംസാ
മ്രിയതാം വാ ജീവതു വാ ജീവഃ, പ്രയത്നരഹിതസ്യ നിശ്ചിതാ ഹിംസാ ഭവതി; ബഹിരങ്ഗാന്യജീവസ്യ മരണേമരണേ
അന്വയാര്ഥ : — [ശ്രമണസ്യ ] ശ്രമണകേ [ശയനാസനസ്ഥാനചംക്രമണാദിഷു ] ശയന, ആസന
(ബൈഠനാ), സ്ഥാന (ഖഡേ രഹനാ), ഗമന ഇത്യാദിമേം [അപ്രയതാ വാ ചര്യാ ] ജോ അപ്രയത ചര്യാ ഹൈ [സാ ]
വഹ [സര്വകാലേ ] സദാ [സംതതാ ഹിംസാ ഇതി മതാ ] സതത ഹിംസാ മാനീ ഗഈ ഹൈ ..൨൧൬..
ടീകാ : — അശുദ്ധോപയോഗ വാസ്തവമേം ഛേദ ഹൈ, ക്യോംകി (ഉസസേ) ശുദ്ധോപയോഗരൂപ
ശ്രാമണ്യകാ ഛേദന ഹോതാ ഹൈ; ഔര വഹീ (-അശുദ്ധോപയോഗ ഹീ) ഹിംസാ ഹൈ, ക്യോംകി (ഉസസേ)
ശുദ്ധോപയോഗരൂപ ശ്രാമണ്യകാ ഹിംസന (ഹനന) ഹോതാ ഹൈ . ഇസലിയേ ശ്രമണകേ, ജോ അശുദ്ധോപയോഗകേ ബിനാ
നഹീം ഹോതീ ഐസേ ശയന – ആസന – സ്ഥാന – ഗമന ഇത്യാദിമേം ൧അപ്രയത ചര്യാ (ആചരണ) വഹ വാസ്തവമേം
ഉസകേ ലിയേ സര്വകാലമേം (സദാ) ഹീ ൨സംതാനവാഹിനീ ഹിംസാ ഹീ ഹൈ — ജോ കി ഛേദസേ അനന്യഭൂത ഹൈ
(അര്ഥാത് ഛേദസേ കോഈ ഭിന്ന വസ്തു നഹീം ഹൈ .)
ഭാവാര്ഥ : — അശുദ്ധോപയോഗസേ ശുദ്ധോപയോഗരൂപ മുനിത്വ (൧) ഛിദതാ ഹൈ (൨) ഹനന ഹോതാ
ഹൈ, ഇസലിയേ അശുദ്ധോപയോഗ (൧) ഛേദ ഹീ ഹൈ, (൨) ഹിംസാ ഹീ ഹൈ . ഔര ജഹാ സോനേ, ബൈഠനേ, ഖഡേ
ഹോനേ, ചലനേ ഇത്യാദിമേം അപ്രയത ആചരണ ഹോതാ ഹൈ വഹാ നിയമസേ അശുദ്ധോപയോഗ തോ ഹോതാ ഹീ ഹൈ,
ഇസലിയേ അപ്രയത ആചരണ ഛേദ ഹീ ഹൈ, ഹിംസാ ഹീ ഹൈ ..൨൧൬..
൧. അപ്രയത = പ്രയത്ന രഹിത, അസാവധാന, അസംയമീ, നിരംകുശ, സ്വച്ഛന്ദീ . [അപ്രയത ചര്യാ അശുദ്ധോപയോഗകേ ബിനാ
കഭീ നഹീം ഹോതീ .]]
൨. സംതാനവാഹിനീ = സംതത, സതത, നിരംതര, ധാരാവാഹീ, അടൂട; [ജബ തക അപ്രയത ചര്യാ ഹൈ തബ തക സദാ ഹീ ഹിംസാ
സതതരൂപസേ ചാലൂ രഹതീ ഹൈ .]]

Page 398 of 513
PDF/HTML Page 431 of 546
single page version

അഥാന്തരംഗബഹിരംഗത്വേന ഛേദസ്യ ദ്വൈവിധ്യമുപദിശതി —
മരദു വ ജിയദു വ ജീവോ അയദാചാരസ്സ ണിച്ഛിദാ ഹിംസാ .
പയദസ്സ ണത്ഥി ബംധോ ഹിംസാമേത്തേണ സമിദസ്സ ..൨൧൭..
മ്രിയതാം വാ ജീവതു വാ ജീവോയതാചാരസ്യ നിശ്ചിതാ ഹിംസാ .
പ്രയതസ്യ നാസ്തി ബന്ധോ ഹിംസാമാത്രേണ സമിതസ്യ ..൨൧൭..
അശുദ്ധോപയോഗോന്തരംഗച്ഛേദഃ, പരപ്രാണവ്യപരോപോ ബഹിരംഗഃ . തത്ര പരപ്രാണവ്യപരോപസദ്ഭാവേ
തദസദ്ഭാവേ വാ തദവിനാഭാവിനാപ്രയതാചാരേണ പ്രസിദ്ധയദശുദ്ധോപയോഗസദ്ഭാവസ്യ സുനിശ്ചിതഹിംസാ-
വാ, നിര്വികാരസ്വസംവിത്തിലക്ഷണപ്രയത്നരഹിതസ്യ നിശ്ചയശുദ്ധചൈതന്യപ്രാണവ്യപരോപണരൂപാ നിശ്ചയഹിംസാ ഭവതി .
പയദസ്സ ണത്ഥി ബംധോ ബാഹ്യാഭ്യന്തരപ്രയത്നപരസ്യ നാസ്തി ബന്ധഃ . കേന . ഹിംസാമേത്തേണ ദ്രവ്യഹിംസാമാത്രേണ .
കഥംഭൂതസ്യ പുരുഷസ്യ . സമിദസ്സ സമിതസ്യ ശുദ്ധാത്മസ്വരൂപേ സമ്യഗിതോ ഗതഃ പരിണതഃ സമിതസ്തസ്യ
സമിതസ്യ, വ്യവഹാരേണേര്യാദിപഞ്ചസമിതിയുക്തസ്യ ച . അയമത്രാര്ഥഃ — സ്വസ്ഥഭാവനാരൂപനിശ്ചിയപ്രാണസ്യ
വിനാശകാരണഭൂതാ രാഗാദിപരിണതിര്നിശ്ചയഹിംസാ ഭണ്യതേ, രാഗാദ്യുത്പത്തേര്ബഹിരങ്ഗനിമിത്തഭൂതഃ പരജീവഘാതോ
വ്യവഹാരഹിംസേതി ദ്വിധാ ഹിംസാ ജ്ഞാതവ്യാ . കിംതു വിശേഷഃ — ബഹിരങ്ഗഹിംസാ ഭവതു വാ മാ ഭവതു, സ്വസ്ഥ-
അബ, ഛേദകേ അന്തരംഗ ഔര ബഹിരംഗ ഐസേ ദോ പ്രകാര ബതലാതേ ഹൈം : —
അന്വയാര്ഥ : — [ജീവഃ ] ജീവ [മ്രിയതാം വാ ജീവതു വാ ] മരേ യാ ജിയേ,
[അയതാചാരസ്യ ] അപ്രയത ആചാരവാലേകേ [ഹിംസാ ] (അംതരംഗ) ഹിംസാ [നിശ്ചിതാ ] നിശ്ചിത ഹൈ;
[പ്രയതസ്യ സമിതസ്യ ] ൧പ്രയതകേ, ൨സമിതിവാന്കേ [ഹിംസാമാത്രേണ ] (ബഹിരംഗ) ഹിംസാമാത്രസേ [ബന്ധഃ ]
ബംധ [നാസ്തി ] നഹീം ഹൈ ..൨൧൭..
ടീകാ : — അശുദ്ധോപയോഗ അംതരംഗ ഛേദ ഹൈ; പരപ്രാണോംകാ വ്യപരോപ (വിച്ഛേദ) വഹ
ബഹിരംഗഛേദ ഹൈ . ഇനമേംസേ അന്തരംഗ ഛേദ ഹീ വിശേഷ ബലവാന ഹൈ, ബഹിരംഗ ഛേദ നഹീം; ക്യോംകി —
൧. പ്രയത = പ്രയത്നശീല, സാവധാന, സംയമീ [പ്രയത്നകേ അര്ഥകേ ലിയേ ദേഖോ ഗാഥാ ൨൧൧ കാ ഫു ടനോട]]
൨. ശുദ്ധാത്മസ്വരൂപമേം (മുനിത്വോചിത) സമ്യക് ‘ഇതി’ അര്ഥാത് പരിണതി വഹ നിശ്ചയ സമിതി ഹൈ . ഔര ഉസ ദശാമേം
ഹോനേവാലീ (ഹഠ രഹിത) ഈര്യാ – ഭാഷാദി സമ്ബന്ധീ ശുഭ പരിണതി വഹ വ്യവഹാരസമിതി ഹൈ . [ജഹാ ശുദ്ധാത്മസ്വരൂപമേം
സമ്യക്പരിണതിരൂപ ദശാ നഹീം ഹോതീ വഹാ ശുഭ പരിണതി ഹഠ സഹിത ഹോതീ ഹൈ; വഹ ശുഭപരിണതി വ്യവഹാരസമിതി
ഭീ നഹീം ഹൈ . ]
ജീവോ – മരോ ജീവ, യത്നഹീന ആചാര ത്യാം ഹിംസാ നക്കീ;
സമിതി – പ്രയത്നസഹിതനേ നഹി ബംധ ഹിംസാമാത്രഥീ. ൨൧൭.

Page 399 of 513
PDF/HTML Page 432 of 546
single page version

ഭാവപ്രസിദ്ധേഃ, തഥാ തദ്വിനാഭാവിനാ പ്രയതാചാരേണ പ്രസിദ്ധയദശുദ്ധോപയോഗാസദ്ഭാവപരസ്യ പരപ്രാണ-
വ്യപരോപസദ്ഭാവേപി ബന്ധാപ്രസിദ്ധയാ സുനിശ്ചിതഹിംസാഭാവപ്രസിദ്ധേശ്ചാന്തരംഗ ഏവ ഛേദോ ബലീയാന്, ന
പുനര്ബഹിരംഗഃ . ഏവമപ്യന്തരംഗച്ഛേദായതനമാത്രത്വാദ്ബഹിരംഗച്ഛേദോഭ്യുപഗമ്യേതൈവ ..൨൧൭..
ഭാവനാരൂപനിശ്ചയപ്രാണഘാതേ സതി നിശ്ചയഹിംസാ നിയമേന ഭവതീതി . തതഃ കാരണാത്സൈവ മുഖ്യേതി ..൨൧൭..
അഥ തമേവാര്ഥം ദൃഷ്ടാന്തദാര്ഷ്ടാന്താഭ്യാം ദൃഢയതി —
ഉച്ചാലിയമ്ഹി പാഏ ഇരിയാസമിദസ്സ ണിഗ്ഗമത്ഥാഏ .
ആബാധേജ്ജ കുലിംഗം മരിജ്ജ തം ജോഗമാസേജ്ജ ..“൧൫..
ണ ഹി തസ്സ തണ്ണിമിത്തോ ബംധോ സുഹുമോ യ ദേസിദോ സമയേ .
മുച്ഛാ പരിഗ്ഗഹോ ച്ചിയ അജ്ഝപ്പപമാണദോ ദിട്ഠോ ..“൧൬.. (ജുമ്മം)
പരപ്രാണോംകേ വ്യപരോപകാ സദ്ഭാവ ഹോ യാ അസദ്ഭാവ, ജോ അശുദ്ധോപയോഗകേ ബിനാ നഹീം ഹോതാ ഐസേ
൧അപ്രയത ആചാരസേ പ്രസിദ്ധ ഹോനേവാലാ (-ജാനനേമേം ആനേവാലാ) അശുദ്ധോപയോഗകാ സദ്ഭാവ ജിസകേ
പായാ ജാതാ ഹൈ ഉസകേ ഹിംസാകേ സദ്ഭാവകീ പ്രസിദ്ധി സുനിശ്ചിത ഹൈ; ഔര ഇസപ്രകാര ജോ അശുദ്ധോപയോഗകേ
ബിനാ ഹോതാ ഹൈ ഐസേ ൨പ്രയത ആചാരസേ പ്രസിദ്ധ ഹോനേവാലാ അശുദ്ധോപയോഗകാ അസദ്ഭാവ ജിസകേ പായാ
ജാതാ ഹൈ ഉസകേ, പരപ്രാണോംകേ വ്യപരോപകേ സദ്ഭാവമേം ഭീ ബംധകീ അപ്രസിദ്ധി ഹോനേസേ, ഹിംസാകേ അഭാവകീ
പ്രസിദ്ധി സുനിശ്ചിത ഹൈ . ഐസാ ഹോനേ പര ഭീ (അര്ഥാത് അംതരംഗ ഛേദ ഹീ വിശേഷ ബലവാന ഹൈ ബഹിരംഗ ഛേദ
നഹീം, — ഐസാ ഹോന പര ഭീ) ബഹിരംഗ ഛേദ അംതരംഗ ഛേദകാ ആയതനമാത്ര ഹൈ, ഇസലിയേ ഉസേ (ബഹിരംഗ
ഛേദകോ) സ്വീകാര തോ കരനാ ഹീ ചാഹിയേ അര്ഥാത് ഉസേ മാനനാ ഹീ ചാഹിയേ .
ഭാവാര്ഥ : — ശുദ്ധോപയോഗകാ ഹനന ഹോനാ വഹ അന്തരംഗ ഹിംസാ — അന്തരംഗ ഛേദ ഹൈ, ഔര
ദൂസരേകേ പ്രാണോംകാ വിച്ഛേദ ഹോനാ ബഹിരംഗ ഹിംസാ – ബഹിരംഗ ഛേദ ഹൈ .
ജീവ മരേ യാ ന മരേ, ജിസകേ അപ്രയത ആചരണ ഹൈ ഉസകേ ശുദ്ധോപയോഗകാ ഹനന ഹോനേസേ
അന്തരംഗ ഹിംസാ ഹോതീ ഹീ ഹൈ ഔര ഇസലിയേ അന്തരംഗ ഛേദ ഹോതാ ഹീ ഹൈ . ജിസകേ പ്രയത ആചരണ ഹൈ
ഉസകേ, പരപ്രാണോംകേ വ്യപരോപരൂപ ബഹിരംഗ ഹിംസാകേ — ബഹിരംഗ ഛേദകേ — സദ്ഭാവമേം ഭീ, ശുദ്ധോപയോഗകാ
ഹനന നഹീം ഹോനേസേ അന്തരംഗ ഹിംസാ നഹീം ഹോതീ ഔര ഇസലിയേ അന്തരംഗ ഛേദ നഹീം ഹോതാ ..൨൧൭..
൧. അശുദ്ധോപയോഗകേ ബിനാ അപ്രയത ആചാര കഭീ നഹീം ഹോതാ, ഇസലിയേ ജിസകേ അപ്രയത ആചാര വര്തതാ ഹൈ ഉസകേ
അശുദ്ധ ഉപയോഗ അവശ്യമേവ ഹോതാ ഹൈ . ഇസപ്രകാര അപ്രയത ആചാരകേ ദ്വാരാ അശുദ്ധ ഉപയോഗ പ്രസിദ്ധ ഹോതാ ഹൈ —
ജാനാ ജാതാ ഹൈ .
൨. ജഹാ അശുദ്ധ ഉപയോഗ നഹീം ഹോതാ വഹീം പ്രയത ആചാര പായാ ജാതാ ഹൈ, ഇസലിയേ പ്രയത ആചാരകേ ദ്വാരാ അശുദ്ധ
ഉപയോഗകാ അസദ്ഭാവ സിദ്ധ ഹോതാ ഹൈ — ജാനാ ജാതാ ഹൈ .

Page 400 of 513
PDF/HTML Page 433 of 546
single page version

അഥ സര്വഥാന്തരംഗച്ഛേദഃ പ്രതിഷേധ്യ ഇത്യുപദിശതി —
അയദാചാരോ സമണോ ഛസ്സു വി കായേസു വധകരോ ത്തി മദോ .
ചരദി ജദം ജദി ണിച്ചം കമലം വ ജലേ ണിരുവലേവോ ..൨൧൮..
അയതാചാരഃ ശ്രമണഃ ഷട്സ്വപി കായേഷു വധകര ഇതി മതഃ .
ചരതി യതം യദി നിത്യം കമലമിവ ജലേ നിരുപലേപഃ ..൨൧൮..
യതസ്തദവിനാഭാവിനാ അപ്രയതാചാരത്വേന പ്രസിദ്ധയദശുദ്ധോപയോഗസദ്ഭാവഃ ഷട്കായപ്രാണ-
വ്യപരോപപ്രത്യയബന്ധപ്രസിദ്ധയാ ഹിംസക ഏവ സ്യാത് . യതശ്ച തദ്വിനാഭാവിനാ പ്രയതാചാരത്വേന
ഉച്ചാലിയമ്ഹി പാഏ ഉത്ക്ഷിപ്തേ ചാലിതേ സതി പാദേ . കസ്യ . ഇരിയാസമിദസ്സ ഈര്യാസമിതിതപോധനസ്യ .
ക്വ . ണിഗ്ഗമത്ഥാഏ വിവക്ഷിതസ്ഥാനാന്നിര്ഗമസ്ഥാനേ . ആബാധേജ്ജ ആബാധ്യേത പീഡയേത . സ കഃ . കുലിംഗം
സൂക്ഷ്മജന്തുഃ . ന കേവലമാബാധ്യേത, മരിജ്ജ മ്രിയതാം വാ . കിം കൃത്വാ . തം ജോഗമാസേജ്ജ തം പൂര്വോക്തം പാദയോഗം
പാദസംഘട്ടനമാശ്രിത്യ പ്രാപ്യേതി . ണ ഹി തസ്സ തണ്ണിമിത്തോ ബംധോ സുഹുമോ യ ദേസിദോ സമയേ ന ഹി തസ്യ തന്നിമിത്തോ
ബന്ധഃ സൂക്ഷ്മോപി ദേശിതഃ സമയേ; തസ്യ തപോധനസ്യ തന്നിമിത്തോ സൂക്ഷ്മജന്തുഘാതനിമിത്തോ ബന്ധഃ സൂക്ഷ്മോപി
സ്തോകോപി നൈവ ദൃഷ്ടഃ സമയേ പരമാഗമേ . ദൃഷ്ടാന്തമാഹ – മുച്ഛാ പരിഗ്ഗഹോ ച്ചിയ മൂര്ച്ഛാ പരിഗ്രഹശ്ചൈവ അജ്ഝപ്പ-
പമാണദോ ദിട്ഠോ അധ്യാത്മപ്രമാണതോ ദൃഷ്ട ഇതി . അയമത്രാര്ഥഃ — ‘മൂര്ച്ഛാ പരിഗ്രഹഃ’ ഇതി സൂത്രേ യഥാധ്യാത്മാനുസാരേണ
മൂര്ച്ഛാരൂപരാഗാദിപരിണാമാനുസാരേണ പരിഗ്രഹോ ഭവതി, ന ച ബഹിരങ്ഗപരിഗ്രഹാനുസാരേണ; തഥാത്ര സൂക്ഷ്മ-
ജന്തുഘാതേപി യാവതാംശേന സ്വസ്ഥഭാവചലനരൂപാ രാഗാദിപരിണതിലക്ഷണഭാവഹിംസാ താവതാംശേന ബന്ധോ ഭവതി,
അബ, സര്വഥാ അന്തരംഗ ഛേദ നിഷേധ്യ – ത്യാജ്യ ഹൈ ഐസാ ഉപദേശ കരതേ ഹൈം : —
അന്വയാര്ഥ : — [അയതാചാരഃ ശ്രമണഃ ] അപ്രയത ആചാരവാലാ ശ്രമണ [ഷട്സു അപി
കായേഷു ] ഛഹോം കായ സംബംധീ [വധകരഃ ] വധകാ കരനേവാലാ [ഇതി മതഃ ] മാനനേമേം – കഹനേമേം ആയാ
ഹൈ; [യദി ] യദി [നിത്യം ] സദാ [യതം ചരതി ] പ്രയതരൂപസേ ആചരണ കരേ തോ [ജലേ കമലമ് ഇവ ]
ജലമേം കമലകീ ഭാ തി [നിരുപലേപഃ ] നിര്ലേപ കഹാ ഗയാ ഹൈ ..൨൧൮..
ടീകാ : — ജോ അശുദ്ധോപയോഗകേ ബിനാ നഹീം ഹോതാ ഐസേ അപ്രയത ആചാരകേ ദ്വാരാ പ്രസിദ്ധ
(ജ്ഞാത) ഹോനേവാലാ അശുദ്ധോപയോഗകാ സദ്ഭാവ ഹിംസക ഹീ ഹൈ, ക്യോംകി ഛഹകായകേ പ്രാണോംകേ
വ്യപരോപകേ ആശ്രയസേ ഹോനേവാലേ ബംധകീ പ്രസിദ്ധി ഹൈ; ഔര ജോ അശുദ്ധോപയോഗകേ ബിനാ ഹോതാ ഹൈ ഐസേ
പ്രയത ആചാരസേ പ്രസിദ്ധ ഹോനേവാലാ അശുദ്ധോപയോഗകാ അസദ്ഭാവ അഹിംസക ഹീ ഹൈ, ക്യോംകി പരകേ
മുനി യത്നഹീന ആചാരവംത ഛ കായനോ ഹിംസക കഹ്യോ;
ജലകമലവത് നിര്ലേപ ഭാഖ്യോ, നിത്യ യത്നസഹിത ജോ. ൨൧൮.

Page 401 of 513
PDF/HTML Page 434 of 546
single page version

പ്രസിദ്ധയദശുദ്ധോപയോഗാസദ്ഭാവഃ പരപ്രത്യയബന്ധലേശസ്യാപ്യഭാവാജ്ജലദുര്ലലിതം കമലമിവ നിരുപലേപത്വ-
പ്രസിദ്ധേരഹിംസക ഏവ സ്യാത് . തതസ്തൈസ്തൈഃ സര്വൈഃ പ്രകാരൈരശുദ്ധോപയോഗരൂപോന്തരംഗച്ഛേദഃ പ്രതിഷേധ്യോ
യൈര്യൈസ്തദായതനമാത്രഭൂതഃ പരപ്രാണവ്യപരോപരൂപോ ബഹിരംഗച്ഛേദോ ദൂരാദേവ പ്രതിഷിദ്ധഃ സ്യാത് ..൨൧൮..
അഥൈകാന്തികാന്തരംഗച്ഛേദത്വാദുപധിസ്തദ്വത്പ്രതിഷേധ്യ ഇത്യുപദിശതി —
ഹവദി വ ണ ഹവദി ബംധോ മദമ്ഹി ജീവേധ കായചേട്ഠമ്ഹി .
ബംധോ ധുവമുവധീദോ ഇദി സമണാ ഛയിാ സവ്വം ..൨൧൯..
ന ച പാദസംഘട്ടനമാത്രേണ . തസ്യ തപോധനസ്യ രാഗാദിപരിണതിലക്ഷണഭാവഹിംസാ നാസ്തി . തതഃ
കാരണാദ്ബന്ധോപി നാസ്തീതി ..“൧൫ – ൧൬.. അഥ നിശ്ചയഹിംസാരൂപോന്തരങ്ഗച്ഛേദഃ സര്വഥാ പ്രതിഷേധ്യ
ഇത്യുപദിശതി — അയദാചാരോ നിര്മലാത്മാനുഭൂതിഭാവനാലക്ഷണപ്രയത്നരഹിതത്വേന അയതാചാരഃ പ്രയത്നരഹിതഃ .
സ കഃ . സമണോ ശ്രമണസ്തപോധനഃ . ഛസ്സു വി കായേസു വധകരോ ത്തി മദോ ഷട്സ്വപി കായേഷു വധകരോ
ഹിംസാകര ഇതി മതഃ സമ്മതഃ കഥിതഃ . ചരദി ആചരതി വര്തതേ . കഥം . യഥാ ഭവതി ജദം യതം
യത്നപരം, ജദി യദി ചേത്, ണിച്ചം നിത്യം സര്വകാലം തദാ കമലം വ ജലേ ണിരുവലേവോ കമലമിവ ജലേ നിരുപലേപ
ഇതി . ഏതാവതാ കിമുക്തം ഭവതി — ശുദ്ധാത്മസംവിത്തിലക്ഷണശുദ്ധോപയോഗപരിണതപുരുഷഃ ഷഡ്ജീവകുലേ ലോകേ
വിചരന്നപി യദ്യപി ബഹിരങ്ഗദ്രവ്യഹിംസാമാത്രമസ്തി, തഥാപി നിശ്ചയഹിംസാ നാസ്തി . തതഃ കാരണാച്ഛുദ്ധ-
പരമാത്മഭാവനാബലേന നിശ്ചയഹിംസൈവ സര്വതാത്പര്യേണ പരിഹര്തവ്യേതി ..൨൧൮.. അഥ ബഹിരങ്ഗജീവഘാതേ ബന്ധോ
પ્ર. ૫૧
ആശ്രയസേ ഹോനേവാലേ ലേശമാത്ര ഭീ ബംധകാ അഭാവ ഹോനേസേ ജലമേം ഝൂലതേ ഹുഏ കമലകീ ഭാ തി
നിര്ലേപതാകീ പ്രസിദ്ധി ഹൈ . ഇസലിയേ ഉന – ഉന സര്വപ്രകാരസേ അശുദ്ധോപയോഗരൂപ അന്തരംഗ ഛേദ നിഷേധ്യ –
ത്യാഗനേ യോഗ്യ ഹൈ, ജിന – ജിന പ്രകാരോംസേ ഉസകാ ആയതനമാത്രഭൂത പരപ്രാണവ്യപരോപരൂപ ബഹിരംഗ ഛേദ
അത്യന്ത നിഷിദ്ധ ഹോ .
ഭാവാര്ഥ : — ശാസ്ത്രോംമേം അപ്രയത – ആചാരവാന് അശുദ്ധോപയോഗീകോ ഛഹ കായകാ ഹിംസക കഹാ
ഹൈ ഔര പ്രയത – ആചാരവാന് ശുദ്ധോപയോഗകോ അഹിംസക കഹാ ഹൈ, ഇസലിയേ ശാസ്ത്രോംമേം ജിസ – ജിസ
പ്രകാരസേ ഛഹ കായകീ ഹിംസാകാ നിഷേധ കിയാ ഗയാ ഹോ, ഉസ – ഉസ സമസ്ത പ്രകാരസേ അശുദ്ധോപയോഗകാ
നിഷേധ സമഝനാ ചാഹിയേ ..൨൧൮..
അബ, ഉപധി (-പരിഗ്രഹ) കോ ഐകാന്തിക അന്തരംഗ – ഛേദത്വ ഹോനേസേ ഉപധി അന്തരംഗ ഛേദകീ
ഭാ തി ത്യാജ്യ ഹൈ, ഐസാ ഉപദേശ കരതേ ഹൈം : —
ദൈഹിക ക്രിയാ ഥകീ ജീവ മരതാം ബംധ ഥായ – ന ഥായ ഛേ,
പരിഗ്രഹ ഥകീ ധ്രുവ ബംധ, തേഥീ സമസ്ത ഛോഡയോ യോഗീഏ. ൨൧൯.

Page 402 of 513
PDF/HTML Page 435 of 546
single page version

ഭവതി വാ ന ഭവതി ബന്ധോ മൃതേ ജീവേഥ കായചേഷ്ടായാമ് .
ബന്ധോ ധ്രുവമുപധേരിതി ശ്രമണാസ്ത്യക്തവന്തഃ സര്വമ് ..൨൧൯..
യഥാ ഹി കായവ്യാപാരപൂര്വകസ്യ പരപ്രാണവ്യപരോപസ്യാശുദ്ധോപയോഗസദ്ഭാവാസദ്ഭാവാഭ്യാമ-
നൈകാന്തികബന്ധത്വേന ഛേദത്വമനൈകാന്തികമിഷ്ടം, ന ഖലു തഥോപധേഃ, തസ്യ സര്വഥാ തദവിനാഭാവിത്വ-
പ്രസിദ്ധയദൈകാന്തികാശുദ്ധോപയോഗസദ്ഭാവസ്യൈകാന്തികബന്ധത്വേന ഛേദത്വമൈകാന്തികമേവ . അത ഏവ
ഭഗവന്തോര്ഹന്തഃ പരമാഃ ശ്രമണാഃ സ്വയമേവ പ്രാഗേവ സര്വമേവോപധിം പ്രതിഷിദ്ധവന്തഃ . അത ഏവ
ചാപരൈരപ്യന്തരംഗച്ഛേദവത്തദനാന്തരീയകത്വാത്പ്രാഗേവ സര്വ ഏവോപധിഃ പ്രതിഷേധ്യഃ ..൨൧൯..
ഭവതി, ന ഭവതി വാ, പരിഗ്രഹേ സതി നിയമേന ഭവതീതി പ്രതിപാദയതി — ഹവദി വ ണ ഹവദി ബംധോ ഭവതി
വാ ന ഭവതി ബന്ധഃ . കസ്മിന്സതി . മദമ്ഹി ജീവേ മൃതേ സത്യന്യജീവേ . അധ അഹോ . കസ്യാം സത്യാമ് .
കായചേട്ഠമ്ഹി കായചേഷ്ടായാമ് . തര്ഹി കഥം ബന്ധോ ഭവതി . ബംധോ ധുവമുവധീദോ ബന്ധോ ഭവതി ധ്രുവം നിശ്ചിതമ് .
കസ്മാത് . ഉപധേഃ പരിഗ്രഹാത്സകാശാത് . ഇദി ഇതി ഹേതോഃ സമണാ ഛയിാ സവ്വം ശ്രമണാ മഹാശ്രമണാഃ സര്വജ്ഞാഃ
പൂര്വം ദീക്ഷാകാലേ ശുദ്ധബുദ്ധൈകസ്വഭാവം നിജാത്മാനമേവ പരിഗ്രഹം കൃത്വാ, ശേഷം സമസ്തം ബാഹ്യാഭ്യന്തരപരിഗ്രഹം
ഛര്ദിതവന്തസ്ത്യക്തവന്തഃ . ഏവം ജ്ഞാത്വാ ശേഷതപോധനൈരപി നിജപരമാത്മപരിഗ്രഹം സ്വീകാരം കൃത്വാ, ശേഷഃ സര്വോപി
പരിഗ്രഹോ മനോവചനകായൈഃ കൃതകാരിതാനുമതൈശ്ച ത്യജനീയ ഇതി . അത്രേദമുക്തം ഭവതി – ശുദ്ധചൈതന്യരൂപനിശ്ചയ-
പ്രാണേ രാഗാദിപരിണാമരൂപനിശ്ചയഹിംസയാ പാതിതേ സതി നിയമേന ബന്ധോ ഭവതി . പരജീവഘാതേ പുനര്ഭവതി വാ
അന്വയാര്ഥ : — [അഥ ] അബ (ഉപധികേ സംബംധമേം ഐസാ ഹൈ കി), [കായചേഷ്ടായാമ് ]
കായചേഷ്ടാപൂര്വക [ജീവേ മൃതേ ] ജീവകേ മരനേ പര [ബന്ധഃ ] ബംധ [ഭവതി ] ഹോതാ ഹൈ [വാ ] അഥവാ
[ന ഭവതി ] നഹീം ഹോതാ; [ഉപധേഃ ] (കിന്തു) ഉപധിസേ – പരിഗ്രഹസേ [ധ്രുവമ് ബംധഃ ] നിശ്ചയ ഹീ ബംധ
ഹോതാ ഹൈ; [ഇതി ] ഇസലിയേ [ശ്രമണാഃ ] ശ്രമണോം (അര്ഹന്തദേവോം) നേ [സര്വ ] സര്വ പരിഗ്രഹകോ
[ത്യക്തവന്തഃ ] ഛോഡാ ഹൈ ..൨൧൯..
ടീകാ : — ജൈസേ കായവ്യാപാരപൂര്വക പരപ്രാണവ്യപരോപകോ അശുദ്ധോപയോഗകേ സദ്ഭാവ ഔര
അസദ്ഭാവകേ ദ്വാരാ അനൈകാംതിക ബംധരൂപ ഹോനേസേ ഉസേ (കായവ്യാപാരപൂര്വക പരപ്രാണവ്യപരോപകോ) ഛേദപനാ
൧അനൈകാംതിക മാനാ ഗയാ ഹൈ, വൈസാ ഉപധി – പരിഗ്രഹകാ നഹീം ഹൈ . പരിഗ്രഹ സര്വഥാ അശുദ്ധോപയോഗകേ ബിനാ
നഹീം ഹോതാ, ഐസാ ജോ പരിഗ്രഹകാ സര്വഥാ അശുദ്ധോപയോഗകേ സാഥ അവിനാഭാവിത്വ ഹൈ ഉസസേ പ്രസിദ്ധ
ഹോനേവാലേ ൨ഐകാന്തിക അശുദ്ധോപയോഗകേ സദ്ഭാവകേ കാരണ പരിഗ്രഹ തോ ഐകാന്തിക ബംധരൂപ ഹൈ, ഇസലിയേ
ഉസേ (-പരിഗ്രഹകോ) ഛേദപനാ ഐകാന്തിക ഹീ ഹൈ . ഇസീലിയേ ഭഗവന്ത അര്ഹന്തോംനേ — പരമ ശ്രമണോംനേ —
സ്വയം ഹീ പഹലേ ഹീ സര്വ പരിഗ്രഹകോ ഛോഡാ ഹൈ; ഔര ഇസീലിയേ ദൂസരോംകോ ഭീ, അന്തരംഗ ഛേദകീ ഭാ തി പ്രഥമ
ഹീ സര്വ പരിഗ്രഹ ഛോഡനേ യോഗ്യ ഹൈ, ക്യോംകി വഹ (പരിഗ്രഹ) അന്തരംഗ ഛേദകേ ബിനാ നഹീം ഹോതാ .
൧. അനൈകാന്തിക = അനിശ്ചിത; നിയമരൂപ ന ഹോ; ഐകാംതിക ന ഹോ .
൨. ഐകാന്തിക = നിശ്ചിത; അവശ്യംഭാവീ; നിയമരൂപ .

Page 403 of 513
PDF/HTML Page 436 of 546
single page version

“വക്തവ്യമേവ കില യത്തദശേഷമുക്ത -
മേതാവതൈവ യദി ചേതയതേത്ര കോപി .
വ്യാമോഹജാലമതിദുസ്തരമേവ നൂനം
നിശ്ചേതനസ്യ വചസാമതിവിസ്തരേപി ..൧൪..
ന ഭവതീതി നിയമോ നാസ്തി, പരദ്രവ്യേ മമത്വരൂപമൂര്ച്ഛാപരിഗ്രഹേണ തു നിയമേന ഭവത്യേവേതി ..൨൧൯.. ഏവം
ഭാവഹിംസാവ്യാഖ്യാനമുഖ്യത്വേന പഞ്ചമസ്ഥലേ ഗാഥാഷടംക ഗതമ് . ഇതി പൂര്വോക്തക്രമേണ ‘ഏവം പണമിയ സിദ്ധേ’
ഇത്യാദ്യേകവിംശതിഗാഥാഭിഃ സ്ഥലപഞ്ചകേനോത്സര്ഗചാരിത്രവ്യാഖ്യാനനാമാ പ്രഥമോന്തരാധികാരഃ സമാപ്തഃ . അതഃ
പരം ചാരിത്രസ്യ ദേശകാലാപേക്ഷയാപഹൃതസംയമരൂപേണാപവാദവ്യാഖ്യാനാര്ഥം പാഠക്രമേണ ത്രിംശദ്ഗാഥാഭിര്ദ്വിതീയോ-
ന്തരാധികാരഃ പ്രാരഭ്യതേ . തത്ര ചത്വാരി സ്ഥലാനി ഭവന്തി . തസ്മിന്പ്രഥമസ്ഥലേ നിര്ഗ്രന്ഥമോക്ഷമാര്ഗ-
സ്ഥാപനാമുഖ്യത്വേന ‘ണ ഹി ണിരവേക്ഖോ ചാഗോ’ ഇത്യാദി ഗാഥാപഞ്ചകമ് . അത്ര ടീകായാം ഗാഥാത്രയം നാസ്തി .
തദനന്തരം സര്വസാവദ്യപ്രത്യാഖ്യാനലക്ഷണസാമായികസംയമാസമര്ഥാനാം യതീനാം സംയമശൌചജ്ഞാനോപകരണ-
നിമിത്തമപവാദവ്യാഖ്യാനമുഖ്യത്വേന ‘ഛേദോ ജേണ ണ വിജ്ജദി’ ഇത്യാദി സൂത്രത്രയമ് . തദനന്തരം സ്ത്രീനിര്വാണ-
നിരാകരണപ്രധാനത്വേന ‘പേച്ഛദി ണ ഹി ഇഹ ലോഗം’ ഇത്യാദ്യേകാദശ ഗാഥാ ഭവന്തി . താശ്ച അമൃതചന്ദ്രടീകായാം ന
സന്തി . തതഃ പരം സര്വോപേക്ഷാസംയമാസമര്ഥസ്യ തപോധനസ്യ ദേശകാലാപേക്ഷയാ കിംചിത്സംയമസാധകശരീരസ്യ
★വസംതാതിലകാ ഛംദ
ഭാവാര്ഥ : — അശുദ്ധോപയോഗകാ അസദ്ഭാവ ഹോ, തഥാപി കായകീ ഹലനചലനാദി ക്രിയാ
ഹോനേസേ പരജീവോംകേ പ്രാണോംകാ ഘാത ഹോ ജാതാ ഹൈ . ഇസലിയേ കായചേഷ്ടാപൂര്വക പരപ്രാണോംകേ ഘാതസേ ബംധ
ഹോനേകാ നിയമ നഹീം ഹൈ; — അശുദ്ധോപയോഗകേ സദ്ഭാവമേം ഹോനേവാലേ കായചേഷ്ടാപൂര്വക പരപ്രാണോംകേ ഘാതസേ
തോ ബംധ ഹോതാ ഹൈ, ഔര അശുദ്ധോപയോഗകേ അസദ്ഭാവമേം ഹോനേവാലേ കായചേഷ്ടാപൂര്വക പരപ്രാണോംകേ ഘാതസേ
ബംധ നഹീം ഹോതാ; ഇസപ്രകാര കായചേഷ്ടാപൂര്വക ഹോനേവാലേ പരപ്രാണോംകേ ഘാതസേ ബംധകാ ഹോനാ അനൈകാന്തിക
ഹോനേസേ ഉസകേ ഛേദപനാ അനൈകാന്തിക ഹൈ — നിയമരൂപ നഹീം ഹൈ .
ജൈസേ ഭാവകേ ബിനാ ഭീ പരപ്രാണോംകാ ഘാത ഹോ ജാതാ ഹൈ, ഉസീപ്രകാര ഭാവ ന ഹോ തഥാപി
പരിഗ്രഹകാ ഗ്രഹണ ഹോ ജായ, ഐസാ കഭീ നഹീം ഹോ സകതാ . ജഹാ പരിഗ്രഹകാ ഗ്രഹണ ഹോതാ ഹൈ വഹാ
അശുദ്ധോപയോഗകാ സദ്ഭാവ അവശ്യ ഹോതാ ഹീ ഹൈ . ഇസലിയേ പരിഗ്രഹസേ ബംധകാ ഹോനാ ഐകാംതിക –
നിശ്ചിത – നിയമരൂപ ഹൈ . ഇസലിയേ പരിഗ്രഹകേ ഛേദപനാ ഐകാന്തിക ഹൈ . ഐസാ ഹോനേസേ ഹീ പരമ ശ്രമണ
ഐസേ അര്ഹന്ത ഭഗവന്തോംനേ പഹലേസേ ഹീ സര്വ പരിഗ്രഹകാ ത്യാഗ കിയാ ഹൈ ഔര അന്യ ശ്രമണോംകോ ഭീ
പഹലേസേ ഹീ സര്വ പരിഗ്രഹകാ ത്യാഗ കരനാ ചാഹിയേ ..൨൧൯..
[അബ, ‘കഹനേ യോഗ്യ സബ കഹാ ഗയാ ഹൈ’ ഇത്യാദി കഥന ശ്ലോക ദ്വാരാ കിയാ ജാതാ ഹൈ . ]
[അര്ഥ ] : — ജോ കഹനേ യോഗ്യ ഹീ ഥാ വഹ അശേഷരൂപസേ കഹാ ഗയാ ഹൈ, ഇതനേ മാത്രസേ ഹീ
യദി യഹാ കോഈ ചേത ജായ – സമഝലേ തോ, (അന്യഥാ) വാണീകാ അതിവിസ്താര കിയാ ജായ തഥാപി
നിശ്ചേതന (-ജഡവത്, നാസമഝ) കോ വ്യാമോഹകാ ജാല വാസ്തവമേം അതി ദുസ്തര ഹൈ .

Page 404 of 513
PDF/HTML Page 437 of 546
single page version

അഥാന്തരംഗച്ഛേദപ്രതിഷേധ ഏവായമുപധിപ്രതിഷേധ ഇത്യുപദിശതി —
ണ ഹി ണിരവേക്ഖോ ചാഗോ ണ ഹവദി ഭിക്ഖുസ്സ ആസയവിസുദ്ധീ .
അവിസുദ്ധസ്സ യ ചിത്തേ കഹം ണു കമ്മക്ഖഓ വിഹിദോ ..൨൨൦..
ന ഹി നിരപേക്ഷസ്ത്യാഗോ ന ഭവതി ഭിക്ഷോരാശയവിശുദ്ധിഃ .
അവിശുദ്ധസ്യ ച ചിത്തേ കഥം നു കര്മക്ഷയോ വിഹിതഃ ..൨൨൦..
ന ഖലു ബഹിരംസംഗദ്ഭാവേ തുഷസദ്ഭാവേ തണ്ഡുലഗതാശുദ്ധത്വസ്യേവാശുദ്ധോപയോഗരൂപ-
സ്യാന്തരംഗച്ഛേദസ്യ പ്രതിഷേധഃ, തദ്ഭാവേ ച ന ശുദ്ധോപയോഗമൂലസ്യ കൈവല്യസ്യോപലമ്ഭഃ . അതോശുദ്ധോപ-
നിരവദ്യാഹാരാദിസഹകാരികാരണം ഗ്രാഹ്യമിതി പുനരപ്യപവാദവിശേഷവ്യാഖ്യാനമുഖ്യത്വേന ‘ഉവയരണം ജിണമഗ്ഗേ’
ഇത്യാദ്യേകാദശഗാഥാ ഭവന്തി . അത്ര ടീകായാം ഗാഥാചതുഷ്ടയം നാസ്തി . ഏവം മൂലസൂത്രാഭിപ്രായേണ ത്രിംശദ്ഗാഥാഭിഃ,
ടീകാപേക്ഷയാ പുനര്ദ്വാദശഗാഥാഭിഃ ദ്വിതീയാന്തരാധികാരേ സമുദായപാതനികാ . തഥാഹി — അഥ ഭാവശുദ്ധി-
പൂര്വകബഹിരങ്ഗപരിഗ്രഹപരിത്യാഗേ കൃതേ സതി അഭ്യന്തരപരിഗ്രഹപരിത്യാഗഃ കൃത ഏവ ഭവതീതി നിര്ദിശതി – ണ
ഹി ണിരവേക്ഖോ ചാഗോ ന ഹി നിരപേക്ഷസ്ത്യാഗഃ യദി ചേത്, പരിഗ്രഹത്യാഗഃ സര്വഥാ നിരപേക്ഷോ ന ഭവതി കിംതു
കിമപി വസ്ത്രപാത്രാദികം ഗ്രാഹ്യമിതി ഭവതാ ഭണ്യതേ, തര്ഹി ഹേ ശിഷ്യ ണ ഹവദി ഭിക്ഖുസ്സ ആസയവിസുദ്ധീ ന
ഭവതി ഭിക്ഷോരാശയവിശുദ്ധിഃ, തദാ സാപേക്ഷപരിണാമേ സതി ഭിക്ഷോസ്തപോധനസ്യ ചിത്തശുദ്ധിര്ന ഭവതി .
അവിസുദ്ധസ്യ ഹി ചിത്തേ ശുദ്ധാത്മഭാവനാരൂപശുദ്ധിരഹിതസ്യ തപോധനസ്യ ചിത്തേ മനസി ഹി സ്ഫുടം കഹം തു
കമ്മക്ഖഓ വിഹിദോ കഥം തു കര്മക്ഷയോ വിഹിതഃ ഉചിതോ, ന കഥമപി . അനേനൈതദുക്തം ഭവതി — യഥാ
ബഹിരങ്ഗതുഷസദ്ഭാവേ സതി തണ്ഡുലസ്യാഭ്യന്തരശുദ്ധിം കര്തും നായാതി തഥാ വിദ്യമാനേ വാ ബഹിരങ്ഗപരി-
ഗ്രഹാഭിലാഷേ സതി നിര്മലശുദ്ധാത്മാനുഭൂതിരൂപാം ചിത്തശുദ്ധിം കര്തും നായാതി . യദി പുനര്വിശിഷ്ടവൈരാഗ്യ-
അബ, ഇസ ഉപധി (പരിഗ്രഹ) കാ നിഷേധ വഹ അംതരംഗ ഛേദകാ ഹീ നിഷേധ ഹൈ, ഐസാ ഉപദേശ
കരതേ ഹൈം : —
അന്വയാര്ഥ : — [നിരപേക്ഷഃ ത്യാഗഃ ന ഹി ] യദി നിരപേക്ഷ (കിസീ ഭീ വസ്തുകീ
അപേക്ഷാരഹിത) ത്യാഗ ന ഹോ തോ [ഭിക്ഷോഃ ] ഭിക്ഷുകേ [ആശയവിശുദ്ധിഃ ] ഭാവകീ വിശുദ്ധി [ന
ഭവതി ] നഹീം ഹോതീ; [ച ] ഔര [ചിത്തേ അവിശുദ്ധസ്യ ] ജോ ഭാവമേം അവിശുദ്ധ ഹൈ ഉസകേ
[കര്മക്ഷയഃ ] കര്മക്ഷയ [കഥം നു ] കൈസേ [വിഹിതഃ ] ഹോ സകതാ ഹൈ ?..൨൨൦..
ടീകാ : — ജൈസേ ഛിലകേകേ സദ്ഭാവമേം ചാവലോംമേ പാഈ ജാനേവാലീ (രക്തതാരൂപ)
അശുദ്ധതാകാ ത്യാഗ (-നാശ, അഭാവ) നഹീം ഹോതാ, ഉസീപ്രകാര ബഹിരംഗ സംഗകേ സദ്ഭാവമേം
നിരപേക്ഷ ത്യാഗ ന ഹോയ തോ നഹി ഭാവശുദ്ധി ഭിക്ഷുനേ,
നേ ഭാവമാം അവിശുദ്ധനേ ക്ഷയ കര്മനോ കഇ രീത ബനേ? ൨൨൦.

Page 405 of 513
PDF/HTML Page 438 of 546
single page version

യോഗരൂപസ്യാന്തരംഗച്ഛേദസ്യ പ്രതിഷേധം പ്രയോജനമപേക്ഷ്യോപധേര്വിധീയമാനഃ പ്രതിഷേധോന്തരംഗച്ഛേദപ്രതിഷേധ
ഏവ സ്യാത് ..൨൨൦..
അഥൈകാന്തികാന്തരംഗച്ഛേദത്വമുപധേര്വിസ്തരേണോപദിശതി —
കിധ തമ്ഹി ണത്ഥി മുച്ഛാ ആരംഭോ വാ അസംജമോ തസ്സ .
തധ പരദവ്വമ്മി രദോ കധമപ്പാണം പസാധയദി ..൨൨൧..
പൂര്വകപരിഗ്രഹത്യാഗോ ഭവതി തദാ ചിത്തശുദ്ധിര്ഭവത്യേവ, ഖ്യാതിപൂജാലാഭനിമിത്തത്യാഗേ തു ന ഭവതി ..൨൨൦..
അഥ തമേവ പരിഗ്രഹത്യാഗം ദ്രഢയതി —
ഗേണ്ഹദി വ ചേലഖംഡം ഭായണമത്ഥി ത്തി ഭണിദമിഹ സുത്തേ .
ജദി സോ ചത്താലംബോ ഹവദി കഹം വാ അണാരംഭോ ..“൧൭..
വത്ഥക്ഖംഡം ദുദ്ദിയഭായണമണ്ണം ച ഗേണ്ഹദി ണിയദം .
വിജ്ജദി പാണാരംഭോ വിക്ഖേവോ തസ്സ ചിത്തമ്മി ..“൧൮..
ഗേണ്ഹഇ വിധുണഇ ധോവഇ സോസേഇ ജദം തു ആദവേ ഖിത്താ .
പത്തം വ ചേലഖംഡം ബിഭേദി പരദോ യ പാലയദി ..“൧൯..
ഗേണ്ഹദി വ ചേലഖംഡം ഗൃഹ്ണാതി വാ ചേലഖണ്ഡം വസ്ത്രഖണ്ഡം, ഭായണം ഭിക്ഷാഭാജനം വാ അത്ഥി ത്തി ഭണിദം
അസ്തീതി ഭണിതമാസ്തേ . ക്വ . ഇഹ സുത്തേ ഇഹ വിവക്ഷിതാഗമസൂത്രേ ജദി യദി ചേത് . സോ ചത്താലംബോ ഹവദി കഹം
നിരാലമ്ബനപരമാത്മതത്ത്വഭാവനാശൂന്യഃ സന് സ പുരുഷോ ബഹിര്ദ്രവ്യാലമ്ബനരഹിതഃ കഥം ഭവതി, ന കഥമപി; വാ
അണാരംഭോ നിഃക്രിയനിരാരമ്ഭനിജാത്മതത്ത്വഭാവനാരഹിതത്വേന നിരാരമ്ഭോ വാ കഥം ഭവതി, കിംതു സാരമ്ഭ ഏവ;
ഇതി പ്രഥമഗാഥാ . വത്ഥക്ഖംഡം ദുദ്ദിയഭായണം വസ്ത്രഖണ്ഡം ദുഗ്ധികാഭാജനം അണ്ണം ച ഗേണ്ഹദി അന്യച്ച ഗൃഹ്ണാതി
കമ്ബലമൃദുശയനാദികം യദി ചേത് . തദാ കിം ഭവതി . ണിയദം വിജ്ജദി പാണാരംഭോ നിജശുദ്ധചൈതന്യ-
അശുദ്ധോപയോഗരൂപ അംതരംഗ ഛേദകാ ത്യാഗ നഹീം ഹോതാ ഔര ഉസകേ സദ്ഭാവമേം ശുദ്ധോപയോഗമൂലക
കൈവല്യ (മോക്ഷ) കീ ഉപലബ്ധി നഹീം ഹോതീ . (ഇസസേ ഐസാ കഹാ ഗയാ ഹൈ കി) അശുദ്ധോപയോഗരൂപ
അംതരംഗ ഛേദകേ നിഷേധരൂപ പ്രയോജനകീ ഉപേക്ഷാ രഖകര വിഹിത (-ആദേശ) കിയാ ജാനേവാലാ
ഉപധികാ നിഷേധ വഹ അന്തരംഗ ഛേദകാ ഹീ നിഷേധ ഹൈ ..൨൨൦..
അബ, ‘ഉപധി വഹ ഐകാന്തിക അന്തരംഗ ഛേദ ഹൈ’ ഐസാ വിസ്താരസേ ഉപദേശ കരതേ ഹൈം : —
ആരംഭ, അണസംയമ അനേ മൂര്ഛാ ന ത്യാം – ഏ കയമ ബനേ ?
പരദ്രവ്യരത ജേ ഹോയ തേ കഈ രീത സാധേ ആത്മനേ ? ൨൨൧.

Page 406 of 513
PDF/HTML Page 439 of 546
single page version

കഥം തസ്മിന്നാസ്തി മൂര്ച്ഛാ ആരമ്ഭോ വാ അസംയമസ്തസ്യ .
തഥാ പരദ്രവ്യേ രതഃ കഥമാത്മാനം പ്രസാധയതി .൨൨൧..
ഉപധിസദ്ഭാവേ ഹി മമത്വപരിണാമലക്ഷണായാ മൂര്ച്ഛായാസ്തദ്വിഷയകര്മപ്രക്രമപരിണാമലക്ഷണ-
സ്യാരമ്ഭസ്യ ശുദ്ധാത്മരൂപഹിംസനപരിണാമലക്ഷണസ്യാസംയമസ്യ വാവശ്യമ്ഭാവിത്വാത്തഥോപധിദ്വിതീയസ്യ പര-
ദ്രവ്യരതത്വേന ശുദ്ധാത്മദ്രവ്യപ്രസാധകത്വാഭാവാച്ച ഐകാന്തികാന്തരംഗച്ഛേദത്വമുപധേരവധാര്യത ഏവ . ഇദമത്ര
താത്പര്യമേവംവിധത്വമുപധേരവധാര്യ സ സര്വഥാ സംന്യസ്തവ്യഃ ..൨൨൧..
ലക്ഷണപ്രാണവിനാശരൂപോ പരജീവപ്രാണവിനാശരൂപോ വാ നിയതം നിശ്ചിതം പ്രാണാരമ്ഭഃ പ്രാണവധോ വിദ്യതേ, ന കേവലം
പ്രാണാരമ്ഭഃ, വിക്ഖേവോ തസ്സ ചിത്തമ്മി അവിക്ഷിപ്തചിത്തപരമയോഗരഹിതസ്യ സപരിഗ്രഹപുരുഷസ്യ വിക്ഷേപസ്തസ്യ വിദ്യതേ
ചിത്തേ മനസീതി . ഇതി ദ്വിതീയഗാഥാ . ഗേണ്ഹഇ സ്വശുദ്ധാത്മഗ്രഹണശൂന്യഃ സന് ഗൃഹ്ണാതി കിമപി ബഹിര്ദ്രവ്യം; വിധുണഇ
കര്മധൂലിം വിഹായ ബഹിരങ്ഗധൂലിം വിധൂനോതി വിനാശയതി; ധോവഇ നിര്മലപരമാത്മതത്ത്വമലജനകരാഗാദിമലം
വിഹായ ബഹിരങ്ഗമലം ധൌതി പ്രക്ഷാലയതി; സോസേഇ ജദം തു ആദവേ ഖിത്താ നിര്വികല്പധ്യാനാതപേന സംസാരനദീ-
ശോഷണമകുര്വന് ശോഷയതി ശുഷ്കം കരോതി യതം തു യത്നപരം തു യഥാ ഭവതി . കിം കൃത്വാ . ആതപേ നിക്ഷിപ്യ .
കിം തത് . പത്തം വ ചേലഖംഡം പാത്രം വസ്ത്രഖണ്ഡം വാ . ബിഭേദി നിര്ഭയശുദ്ധാത്മതത്ത്വഭാവനാശൂന്യഃ സന് ബിഭേതി ഭയം
കരോതി . കസ്മാത്സകാശാത് . പരദോ യ പരതശ്ചൌരാദേഃ . പാലയദി പരമാത്മഭാവനാം ന പാലയന്ന രക്ഷന്പരദ്രവ്യം
കിമപി പാലയതീതി തൃതീയഗാഥാ ..“൧൭ – ൧൯.. അഥ സപരിഗ്രഹസ്യ നിയമേന ചിത്തശുദ്ധിര്നശ്യതീതി
വിസ്തരേണാഖ്യാതി — കിധ തമ്ഹി ണത്ഥി മുച്ഛാ പരദ്രവ്യമമത്വരഹിതചിച്ചമത്കാരപരിണതേര്വിസദൃശാ മൂര്ച്ഛാ കഥം
അന്വയാര്ഥ : — [തസ്മിന് ] ഉപധികേ സദ്ഭാവമേം [തസ്യ ] ഉസ (ഭിക്ഷു) കേ [മൂര്ച്ഛാ ]
മൂര്ഛാ, [ആരമ്ഭഃ ] ആരംഭ [വാ ] യാ [അസംയമഃ ] അസംയമ [നാസ്തി ] ന ഹോ [കഥം ] യഹ കൈസേ
ഹോ സകതാ ഹൈ ? (കദാപി നഹീം ഹോ സകതാ), [തഥാ ] തഥാ [പരദ്രവ്യേ രതഃ ] ജോ പരദ്രവ്യമേം രത ഹോ
വഹ [ആത്മാനം ] ആത്മാകോ [കഥം ] കൈസേ [പ്രസാധയതി ] സാധ സകതാ ഹൈ ? ..൨൨൧..
ടീകാ : — ഉപധികേ സദ്ഭാവമേം, (൧) മമത്വ – പരിണാമ ജിസകാ ലക്ഷണ ഹൈ ഐസീ മൂര്ഛാ,
(൨) ഉപധി സംബംധീ ൧കര്മപ്രക്രമകേ പരിണാമ ജിസകാ ലക്ഷണ ഹൈ ഐസാ ആരമ്ഭ, അഥവാ (൩)
ശുദ്ധാത്മസ്വരൂപകീ ഹിംസാരൂപ പരിണാമ ജിസകാ ലക്ഷണ ഹൈ ഐസാ അസംയമ അവശ്യമേവ ഹോതാ ഹീ ഹൈ;
തഥാ ഉപധി ജിസകാ ദ്വിതീയ ഹോ (അര്ഥാത് ആത്മാസേ അന്യ ഐസാ പരിഗ്രഹ ജിസനേ ഗ്രഹണ കിയാ ഹോ)
ഉസകേ പരദ്രവ്യമേം രതപനാ ( – ലീനതാ) ഹോനേകേ കാരണ ശുദ്ധാത്മദ്രവ്യകീ സാധകതാകാ അഭാവ ഹോതാ
ഹൈ; ഇസസേ ഉപധികേ ഐകാന്തിക അന്തരംഗ ഛേദപനാ നിശ്ചിത ഹോതാ ഹീ ഹൈ .
യഹാ യഹ താത്പര്യ ഹൈ കി — ‘ഉപധി ഐസീ ഹൈ, (പരിഗ്രഹ വഹ അന്തരംഗ ഛേദ ഹീ ഹൈ ), ഐസാ
നിശ്ചിത കരകേ ഉസേ സര്വഥാ ഛോഡനാ ചാഹിയേ ..൨൨൧..
൧. കര്മപ്രക്രമ = കാമമേം യുക്ത ഹോനാ; കാമകീ വ്യവസ്ഥാ .

Page 407 of 513
PDF/HTML Page 440 of 546
single page version

അഥ കസ്യചിത്ക്വചിത്കദാചിത്കഥംചിത്ക ശ്ചിദുപധിരപ്രതിഷിദ്ധോപ്യസ്തീത്യപവാദമുപദിശതി —
ഛേദോ ജേണ ണ വിജ്ജദി ഗഹണവിസഗ്ഗേസു സേവമാണസ്സ .
സമണോ തേണിഹ വട്ടദു കാലം ഖേത്തം വിയാണിത്താ ..൨൨൨..
ഛേദോ യേന ന വിദ്യതേ ഗ്രഹണവിസര്ഗേഷു സേവമാനസ്യ .
ശ്രമണസ്തേനേഹ വര്തതാം കാലം ക്ഷേത്രം വിജ്ഞായ ..൨൨൨..
ആത്മദ്രവ്യസ്യ ദ്വിതീയപുദ്ഗലദ്രവ്യാഭാവാത്സര്വ ഏവോപധിഃ പ്രതിഷിദ്ധ ഇത്യുത്സര്ഗഃ . അയം തു
നാസ്തി, അപി ത്വസ്ത്യേവ . ക്വ . തസ്മിന് പരിഗ്രഹാകാങ്ക്ഷിതപുരുഷേ . ആരംഭോ വാ മനോവചനകായക്രിയാരഹിത-
പരമചൈതന്യപ്രതിബന്ധക ആരമ്ഭോ വാ കഥം നാസ്തി, കിന്ത്വസ്ത്യേവ; അസംജമോ തസ്സ ശുദ്ധാത്മാനുഭൂതിവിലക്ഷണാ-
സംയമോ വാ കഥം നാസ്തി, കിന്ത്വസ്ത്യേവ തസ്യ സപരിഗ്രഹസ്യ . തധ പരദവ്വമ്മി രദോ തഥൈവ നിജാത്മദ്രവ്യാത്പരദ്രവ്യേ
രതഃ കധമപ്പാണം പസാധയദി സ തു സപരിഗ്രഹപുരുഷഃ കഥമാത്മാനം പ്രസാധയതി, ന കഥമപീതി ..൨൨൧.. ഏവം
ശ്വേതാമ്ബരമതാനുസാരിശിഷ്യസമ്ബോധനാര്ഥം നിര്ഗ്രന്ഥമോക്ഷമാര്ഗസ്ഥാപനമുഖ്യത്വേന പ്രഥമസ്ഥലേ ഗാഥാപഞ്ചകം ഗതമ് .
അഥ കാലാപേക്ഷയാ പരമോപേക്ഷാസംയമശക്ത്യഭാവേ സത്യാഹാരസംയമശൌചജ്ഞാനോപകരണാദികം കിമപി
ഗ്രാഹ്യമിത്യപവാദമുപദിശതി — ഛേദോ ജേണ ണ വിജ്ജദി ഛേദോ യേന ന വിദ്യതേ . യേനോപകരണേന ശുദ്ധോപയോഗ-
ലക്ഷണസംയമസ്യ ഛേദോ വിനാശോ ന വിദ്യതേ . കയോഃ . ഗഹണവിസഗ്ഗേസു ഗ്രഹണവിസര്ഗയോഃ . യസ്യോപ-
കരണസ്യാന്യവസ്തുനോ വാ ഗ്രഹണേ സ്വീകാരേ വിസര്ജനേ ത്യാഗേ . കിം കുര്വതഃ തപോധനസ്യ . സേവമാണസ്സ തദുപകരണം
സേവമാനസ്യ . സമണോ തേണിഹ വട്ടദു കാലം ഖേത്തം വിയാണിത്താ ശ്രമണസ്തേനോപകരണേനേഹ ലോകേ വര്തതാമ് . കിം കൃത്വാ .
കാലം ക്ഷേത്രം ച വിജ്ഞായേതി . അയമത്ര ഭാവാര്ഥഃ – കാലം പഞ്ചമകാലം ശീതോഷ്ണാദികാലം വാ, ക്ഷേത്രം ഭരതക്ഷേത്രം
മനുഷജാങ്ഗലാദിക്ഷേത്രം വാ, വിജ്ഞായ യേനോപകരണേന സ്വസംവിത്തിലക്ഷണഭാവസംയമസ്യ ബഹിരങ്ഗദ്രവ്യസംയമസ്യ വാ
ഛേദോ ന ഭവതി തേന വര്തത ഇതി ..൨൨൨.. അഥ പൂര്വസൂത്രോദിതോപകരണസ്വരൂപം ദര്ശയതി — അപ്പഡികുട്ഠം ഉവധിം
അബ, ‘കിസീകേ കഹീം കഭീ കിസീ പ്രകാര കോഈ ഉപധി അനിഷിദ്ധ ഭീ ഹൈ’ ഐസേ അപവാദകാ
ഉപദേശ കരതേ ഹൈം : —
അന്വയാര്ഥ : — [ഗ്രഹണവിസര്ഗേഷു ] ജിസ ഉപധികേ (ആഹാര – നീഹാരാദികേ) ഗ്രഹണ-
വിസര്ജനമേം സേവന കരനേമേം [യേന ] ജിസസേ [സേവമാനസ്യ ] സേവന കരനേവാലേകേ [ഛേദഃ ] ഛേദ [ന
വിദ്യതേ ] നഹീം ഹോതാ, [തേന ] ഉസ ഉപധിയുക്ത, [കാലം ക്ഷേത്രം വിജ്ഞായ ] കാല ക്ഷേത്രകോ ജാനകര,
[ഇഹ ] ഇസ ലോകമേം [ശ്രമണഃ ] ശ്രമണ [വര്തതാമ് ] ഭലേ വര്തേ ..൨൨൨..
ടീകാ : — ആത്മദ്രവ്യകേ ദ്വിതീയ പുദ്ഗലദ്രവ്യകാ അഭാവ ഹോനേസേ സമസ്ത ഹീ ഉപധി നിഷിദ്ധ
ഗ്രഹണേ വിസര്ഗേ സേവതാം നഹി ഛേദ ജേഥീ ഥായ ഛേ,
തേ ഉപധി സഹ വര്തോ ഭലേ മുനി കാളക്ഷേത്ര വിജാണീനേ. ൨൨൨.