Pravachansar-Hindi (Malayalam transliteration). Gatha: 6-16 ; Shuddhopayog adhikAr.

Page 8 of 513
PDF/HTML Page 41 of 546
single page version

അബ ഇസ പ്രകാര അരഹന്ത, സിദ്ധ, ആചാര്യ, ഉപാധ്യായ തഥാ സര്വ സാധുഓംകോ പ്രണാമ ഔര

വന്ദനോച്ചാരസേ പ്രവര്തമാന ദ്വൈതകേ ദ്വാരാ, ൧ഭാവ്യഭാവക ഭാവസേ ഉത്പന്ന അത്യന്ത ഗാഢ ൨ഇതരേതര

മിലനകേ കാരണ സമസ്ത സ്വപരകാ വിഭാഗ വിലീന ഹോ ജാനേസേ ജിസമേം ൩അദ്വൈത പ്രവര്തമാന ഹൈ ഐസാ

നമസ്കാര കരകേ, ഉന്ഹീം അരഹന്ത, സിദ്ധ, ആചാര്യ, ഉപാധ്യായ, സര്വസാധുഓംകേ ആശ്രമകോ, — ജോ

കി (ആശ്രമ) വിശുദ്ധജ്ഞാനദര്ശനപ്രധാന ഹോനേസേ ൪സഹജശുദ്ധദര്ശനജ്ഞാനസ്വഭാവവാലേ ആത്മതത്ത്വകാ

ശ്രദ്ധാന ഔര ജ്ഞാന ജിസകാ ലക്ഷണ ഹൈ ഐസേ സമ്യഗ്ദര്ശന ഔര സമ്യഗ്ജ്ഞാനകാ ൫സമ്പാദക ഹൈ ഉസേ —

പ്രാപ്ത കരകേ, സമ്യഗ്ദര്ശനജ്ഞാനസമ്പന്ന ഹോകര, ജിസമേം ൬കഷായകണ വിദ്യമാന ഹോനേസേ ജീവകോ ജോ

പുണ്യബന്ധകീ പ്രാപ്തികാ കാരണ ഹൈ ഐസേ സരാഗ ചാരിത്രകോ — വഹ (സരാഗ ചാരിത്ര) ക്രമസേ ആ പഡനേ

യാമി ..൩.. അഥൈവമര്ഹത്സിദ്ധാചാര്യോപാധ്യായസര്വസാധൂനാം പ്രണതിവംദനാഭിധാനപ്രവൃത്തദ്വൈതദ്വാരേണ ഭാവ്യ-

ഭാവകഭാവവിജൃമ്ഭിതാതിനിര്ഭ̄രേതരേതരസംവലനബലവിലീനനിഖിലസ്വപരവിഭാഗതയാ പ്രവൃത്താദ്വൈതം
നമസ്കാരം കൃത്വാ ..൪.. തേഷാമേവാര്ഹത്സിദ്ധാചാര്യോപാധ്യായസര്വസാധൂനാം വിശുദ്ധജ്ഞാനദര്ശനപ്രധാനത്വേന

സഹജശുദ്ധദര്ശനജ്ഞാനസ്വഭാവാത്മതത്ത്വശ്രദ്ധാനാവബോധലക്ഷണസമ്യഗ്ദര്ശനജ്ഞാനസംപാദകമാശ്രമം സമാസാദ്യ
സമ്യഗ്ദര്ശനജ്ഞാനസംപന്നോ ഭൂത്വാ, ജീവത്കഷായകണതയാ പുണ്യബന്ധസംപ്രാപ്തിഹേതുഭൂതം സരാഗചാരിത്രം

മഹാവിദേഹസ്ഥിതശ്രീസീമന്ധരസ്വാമീതീര്ഥകരപരമദേവപ്രഭൃതിതീര്ഥകരൈഃ സഹ താനേവ പഞ്ചപരമേഷ്ഠിനോ നമസ്കരോമി .

കയാ കരണഭൂതയാ . മോക്ഷലക്ഷ്മീസ്വയംവരമണ്ഡപഭൂതജിനദീക്ഷാക്ഷണേ മങ്ഗലാചാരഭൂതയാ അനന്തജ്ഞാനാദിസിദ്ധഗുണ-

ഭാവനാരൂപയാ സിദ്ധഭക്ത്യാ, തഥൈവ നിര്മലസമാധിപരിണതപരമയോഗിഗുണഭാവനാലക്ഷണയാ യോഗഭക്ത്യാ ചേതി .

ഏവം പൂര്വവിദേഹതീര്ഥകരനമസ്കാരമുഖ്യത്വേന ഗാഥാ ഗതേത്യഭിപ്രായഃ ..൩.. അഥ കിച്ചാ കൃത്വാ . കമ് . ണമോ

നമസ്കാരമ് . കേഭ്യഃ . അരഹംതാണം സിദ്ധാണം തഹ ണമോ ഗണഹരാണം അജ്ഝാവയവഗ്ഗാണം സാഹൂണം ചേവ അര്ഹത്സിദ്ധഗണധരോ-

പാധ്യായസാധുഭ്യശ്ചൈവ . കതിസംഖ്യോപേതേഭ്യഃ . സവ്വേസിം സര്വേഭ്യഃ . ഇതി പൂര്വഗാഥാത്രയേണ കൃതപഞ്ച-

പരമേഷ്ഠിനമസ്കാരോപസംഹാരോയമ് ..൪.. ഏവം പഞ്ചപരമേഷ്ഠിനമസ്കാരം കൃത്വാ കിം കരോമി . ഉവസംപയാമി ഉപസംപദ്യേ

൧. ഭാവ്യ = ഭാനേ യോഗ്യ; ചിംതവന കരനേ യോഗ്യ; ധ്യാന കരനേ യോഗ്യ അര്ഥാത് ധ്യേയ . ഭാവക = ഭാവനാ കരനേവാലാ,

ചിംതവന കരനേവാലാ, ധ്യാന കരനേവാലാ, അര്ഥാത് ധ്യാതാ .

൨. ഇതരേതരമിലന = ഏക ദൂസരേകാ പരസ്പര മില ജാനാ അര്ഥാത് മിശ്രിത ഹോ ജാനാ .

൩. അദ്വൈത = പംച പരമേഷ്ഠീകേ പ്രതി അത്യംത ആരാധ്യ ഭാവകേ കാരണ ആരാധ്യരൂപ പംച പരമേഷ്ഠീ ഭഗവാന ഔര

ആരാധകരൂപ അപനേ ഭേദകാ വിലയ ഹോ ജാതാ ഹൈ . ഇസപ്രകാര നമസ്കാരമേം അദ്വൈത പായാ ജാതാ ഹൈ . യദ്യപി

നമസ്കാരമേം പ്രണാമ ഔര വംദനോച്ചാര ദോനോംകാ സമാവേശ ഹോതാ ഹൈ ഇസലിയേ ഉസമേം ദ്വൈത കഹാ ഹൈ, തഥാപി തീവ്ര
ഭക്തിഭാവസേ സ്വപരകാ ഭേദവിലിന ഹോ ജാനേകീ അപേക്ഷാസേ ഉസമേം അദ്വൈത പായാ ജാതാ ഹൈ .

൪. സഹജശുദ്ധദര്ശനജ്ഞാനസ്വഭാവവാലേ = സഹജ ശുദ്ധ ദര്ശന ഔര ജ്ഞാന ജിനകാ സ്വഭാവ ഹൈ വേ .

൫. സംപാദക = പ്രാപ്ത കരാനേവാലാ, ഉത്പന്ന കരനേവാലാ .

൬. കഷായകണ = കഷായകാ സൂക്ഷ്മാംശ

Page 9 of 513
PDF/HTML Page 42 of 546
single page version

പര ഭീ (ഗുണസ്ഥാന -ആരോഹണകേ ക്രമമേം ബലാത് അര്ഥാത് ചാരിത്രമോഹകേ മന്ദ ഉദയസേ ആ പഡനേ പര
ഭീ) — ദൂര ഉല്ലംഘന കരകേ, ജോ സമസ്ത കഷായക്ലേശരൂപീ കലംകസേ ഭിന്ന ഹോനേസേ

നിര്വാണപ്രാപ്തികാ കാരണ ഹൈ ഐസേ വീതരാഗചാരിത്ര നാമക സാമ്യകോ പ്രാപ്ത കരതാ ഹൂ . സമ്യഗ്ദര്ശന,

സമ്യഗ്ജ്ഞാന ഔര സമ്യക്ചാരിത്ര കീ ഐക്യസ്വരൂപ ഏകാഗ്രതാകോ മൈം പ്രാപ്ത ഹുആ ഹൂ , യഹ (ഇസ)
പ്രതിജ്ഞാകാ അര്ഥ ഹൈ . ഇസ പ്രകാര തബ ഇന്ഹോംനേ (ശ്രീമദ്ഭഗവത്കുന്ദകുന്ദാചാര്യദേവനേ) സാക്ഷാത്

മോക്ഷമാര്ഗകോ അംഗീകാര കിയാ ..൪ -൫..

അബ വേ ഹീ (കുന്ദകുന്ദാചാര്യദേവ) വീതരാഗചാരിത്ര ഇഷ്ട ഫലവാലാ ഹൈ ഇസലിയേ ഉസകീ

ഉപാദേയതാ ഔര സരാഗചാരിത്ര അനിഷ്ട ഫലവാലാ ഹൈ ഇസലിയേ ഉസകീ ഹേയതാകാ വിവേചന
കരതേ ഹൈം : —

ക്രമാപതിതമപി ദൂരമുത്ക്രമ്യ സകലകഷായകലികലംക വിവിക്തതയാ നിര്വാണസംപ്രാപ്തിഹേതുഭൂതം
വീതരാഗചാരിത്രാഖ്യം സാമ്യമുപസമ്പദ്യേ . സമ്യഗ്ദര്ശനജ്ഞാനചാരിത്രൈക്യാത്മകൈകാഗ്രയം ഗതോസ്മീതി

പ്രതിജ്ഞാര്ഥഃ . ഏവം താവദയം സാക്ഷാന്മോക്ഷമാര്ഗം സംപ്രതിപന്നഃ ..൫..

അഥായമേവ വീതരാഗസരാഗചാരിത്രയോരിഷ്ടാനിഷ്ടഫലത്വേനോപാദേയഹേയത്വം വിവേചയതി —

സംപജ്ജദി ണിവ്വാണം ദേവാസുരമണുയരായവിഹവേഹിം .

ജീവസ്സ ചരിത്താദോ ദംസണണാണപ്പഹാണാദോ ..൬..

സമാശ്രയാമി . കിമ് . സമ്മം സാമ്യം ചാരിത്രമ് . യസ്മാത് കിം ഭവതി . ജത്തോ ണിവ്വാണസംപത്തീ

യസ്മാന്നിര്വാണസംപ്രാപ്തിഃ . കിം കൃത്വാ പൂര്വം . സമാസിജ്ജ സമാസാദ്യ പ്രാപ്യ . കമ് . വിസുദ്ധണാണദംസണപഹാണാസമം

വിശുദ്ധജ്ഞാനദര്ശനലക്ഷണപ്രധാനാശ്രമമ് . കേഷാം സമ്ബന്ധിത്വേന . തേസിം തേഷാം പൂര്വോക്തപഞ്ചപരമേഷ്ഠിനാമിതി .

തഥാഹി — അഹമാരാധകഃ, ഏതേ ചാര്ഹദാദയ ആരാധ്യാ, ഇത്യാരാധ്യാരാധകവികല്പരൂപോ ദ്വൈതനമസ്കാരോ ഭണ്യതേ .

രാഗാദ്യുപാധിവികല്പരഹിതപരമസമാധിബലേനാത്മന്യേവാരാധ്യാരാധകഭാവഃ പുനരദ്വൈതനമസ്കാരോ ഭണ്യതേ . ഇത്യേവം-

ലക്ഷണം പൂര്വോക്തഗാഥാത്രയകഥിതപ്രകാരേണ പഞ്ചപരമേഷ്ഠിസമ്ബന്ധിനം ദ്വൈതാദ്വൈതനമസ്കാരം കൃത്വാ . തതഃ കിം കരോമി .

രാഗാദിഭ്യോ ഭിന്നോയം സ്വാത്മോത്ഥസുഖസ്വഭാവഃ പരമാത്മേതി ഭേദജ്ഞാനം, തഥാ സ ഏവ സര്വപ്രകാരോപാദേയ ഇതി
രുചിരൂപം സമ്യക്ത്വമിത്യുക്തലക്ഷണജ്ഞാനദര്ശനസ്വഭാവം, മഠചൈത്യാലയാദിലക്ഷണവ്യവഹാരാശ്രമാദ്വിലക്ഷണം, ഭാവാ-
ശ്രമരൂപം പ്രധാനാശ്രമം പ്രാപ്യ, തത്പൂര്വകം ക്രമായാതമപി സരാഗചാരിത്രം പുണ്യബന്ധകാരണമിതി ജ്ഞാത്വാ പരിഹൃത്യ

പ്ര. ൨

സുര -അസുര - മനുജേന്ദ്രോ തണാ വിഭവോ സഹിത നിര്വാണനീ

പ്രാപ്തി കരേ ചാരിത്രഥീ ജീവ ജ്ഞാനദര്ശനമുഖ്യഥീ. ൬.

Page 10 of 513
PDF/HTML Page 43 of 546
single page version

സമ്പദ്യതേ നിര്വാണം ദേവാസുരമനുജരാജവിഭവൈഃ .

ജീവസ്യ ചരിത്രാദ്ദര്ശനജ്ഞാനപ്രധാനാത് ..൬..

സംപദ്യതേ ഹി ദര്ശനജ്ഞാനപ്രധാനാച്ചാരിത്രാദ്വീതരാഗാന്മോക്ഷഃ . തത ഏവ ച സരാഗാദ്ദേവാസുര-

മനുജരാജവിഭവക്ലേശരൂപോ ബന്ധഃ . അതോ മുമുക്ഷുണേഷ്ടഫലത്വാദ്വീതരാഗചാരിത്രമുപാദേയമനിഷ്ടഫലത്വാ-

ത്സരാഗചാരിത്രം ഹേയമ് ..൬..

അഥ ചാരിത്രസ്വരൂപം വിഭാവയതി —

ചാരിത്തം ഖലു ധമ്മോ ധമ്മോ ജോ സോ സമോ ത്തി ണിദ്ദിട്ഠോ .

മോഹക്ഖോഹവിഹീണോ പരിണാമോ അപ്പണോ ഹു സമോ ..൭..

നിശ്ചലശുദ്ധാത്മാനുഭൂതിസ്വരൂപം വീതരാഗചാരിത്രമഹമാശ്രയാമീതി ഭാവാര്ഥഃ . ഏവം പ്രഥമസ്ഥലേ നമസ്കാരമുഖ്യ-

ത്വേന ഗാഥാപഞ്ചകം ഗതമ് ..൫.. അഥോപാദേയഭൂതസ്യാതീന്ദ്രിയസുഖസ്യ കാരണത്വാദ്വീതരാഗചാരിത്രമുപാദേയമ് .

അതീന്ദ്രിയസുഖാപേക്ഷയാ ഹേയസ്യേന്ദ്രിയസുഖസ്യ കാരണത്വാത്സരാഗചാരിത്രം ഹേയമിത്യുപദിശതി — സംപജ്ജദി സമ്പദ്യതേ .

കിമ് . ണിവ്വാണം നിര്വാണമ് . കഥമ് . സഹ . കൈഃ . ദേവാസുരമണുയരായവിഹവേഹിം ദേവാസുരമനുഷ്യരാജവിഭവൈഃ . കസ്യ .

ജീവസ്സ ജീവസ്യ . കസ്മാത് . ചരിത്താദോ ചാരിത്രാത് . കഥംഭൂതാത് . ദംസണണാണപ്പഹാണാദോ സമ്യഗ്ദര്ശന-

ജ്ഞാനപ്രധാനാദിതി . തദ്യഥാ ---ആത്മാധീനജ്ഞാനസുഖസ്വഭാവേ ശുദ്ധാത്മദ്രവ്യേ യന്നിശ്ചലനിര്വികാരാനുഭൂതിരൂപമ-

അന്വയാര്ഥ : — [ജീവസ്യ ] ജീവകോ [ദര്ശനജ്ഞാനപ്രധാനാത് ] ദര്ശനജ്ഞാനപ്രധാന [ചാരിത്രാത് ]

ചാരിത്രസേ [ദേവാസുരമനുജരാജവിഭവൈഃ ] ദേവേന്ദ്ര, അസുരേന്ദ്ര ഔര നരേന്ദ്രകേ വൈഭവോംകേ സാഥ [നിര്വാണം ]
നിര്വാണ [സംപദ്യതേ ] പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ . (ജീവകോ സരാഗചാരിത്രസേ ദേവേന്ദ്ര ഇത്യാദികേ വൈഭവോംകീ ഔര

വീതരാഗചാരിത്രസേ നിര്വാണകീ പ്രാപ്തി ഹോതീ ഹൈ .) ..൬..

ടീകാ : — ദര്ശനജ്ഞാനപ്രധാന ചാരിത്രസേ, യദി വഹ (ചാരിത്ര) വീതരാഗ ഹോ തോ മോക്ഷ പ്രാപ്ത ഹോതാ

ഹൈ; ഔര ഉസസേ ഹീ, യദി വഹ സരാഗ ഹോ തോ ദേവേന്ദ്ര -അസുരേന്ദ്ര -നരേന്ദ്രകേ വൈഭവക്ലേശരൂപ ബന്ധകീ പ്രാപ്തി
ഹോതീ ഹൈ . ഇസലിയേ മുമുക്ഷുഓംകോ ഇഷ്ട ഫലവാലാ ഹോനേസേ വീതരാഗചാരിത്ര ഗ്രഹണ കരനേ യോഗ്യ (ഉപാദേയ)

ഹൈ, ഔര അനിഷ്ട ഫലവാലാ ഹോനേസേ സരാഗചാരിത്ര ത്യാഗനേ യോഗ്യ (ഹേയ) ഹൈ ..൬..

അബ ചാരിത്രകാ സ്വരൂപ വ്യക്ത കരതേ ഹൈം : —

ചാരിത്ര ഛേ തേ ധര്മ ഛേ, ജേ ധര്മ ഛേ, തേ സാമ്യ ഛേ;

നേ സാമ്യ ജീവനോ മോഹക്ഷോഭവിഹീന നിജ പരിണാമ ഛേ. ൭.

Page 11 of 513
PDF/HTML Page 44 of 546
single page version

ചാരിത്രം ഖലു ധര്മോ ധര്മോ യസ്തത്സാമ്യമിതി നിര്ദിഷ്ടമ് .

മോഹക്ഷോഭവിഹീനഃ പരിണാമ ആത്മനോ ഹി സാമ്യമ് ..൭..

സ്വരൂപേ ചരണം ചാരിത്രം, സ്വസമയപ്രവൃത്തിരിത്യര്ഥഃ . തദേവ വസ്തുസ്വഭാവത്വാദ്ധര്മഃ . ശുദ്ധ-

ചൈതന്യപ്രകാശനമിത്യര്ഥഃ . തദേവ ച യഥാവസ്ഥിതാത്മഗുണത്വാത്സാമ്യമ് . സാമ്യം തു ദര്ശനചാരിത്ര –

മോഹനീയോദയാപാദിതസമസ്തമോഹക്ഷോഭാഭാവാദത്യന്തനിര്വികാരോ ജീവസ്യ പരിണാമഃ ..൭..

വസ്ഥാനം തല്ലക്ഷണനിശ്ചയചാരിത്രാജ്ജീവസ്യ സമുത്പദ്യതേ . കിമ് . പരാധീനേന്ദ്രിയജനിതജ്ഞാനസുഖവിലക്ഷണം,

സ്വാധീനാതീന്ദ്രിയരൂപപരമജ്ഞാനസുഖലക്ഷണം നിര്വാണമ് . സരാഗചാരിത്രാത്പുനര്ദേവാസുരമനുഷ്യരാജവിഭൂതിജനകോ

മുഖ്യവൃത്ത്യാ വിശിഷ്ടപുണ്യബന്ധോ ഭവതി, പരമ്പരയാ നിര്വാണം ചേതി . അസുരേഷു മധ്യേ സമ്യഗ്ദൃഷ്ടിഃ കഥമുത്പദ്യതേ

ഇതി ചേത് – നിദാനബന്ധേന സമ്യക്ത്വവിരാധനാം കൃത്വാ തത്രോത്പദ്യത ഇതി ജ്ഞാതവ്യമ് . അത്ര നിശ്ചയേന

വീതരാഗചാരിത്രമുപാദേയം സരാഗം ഹേയമിതി ഭാവാര്ഥഃ ..൬.. അഥ നിശ്ചയചാരിത്രസ്യ പര്യായനാമാനി

കഥയാമീത്യഭിപ്രായം മനസി സംപ്രധാര്യ സൂത്രമിംദ നിരൂപയതി, ഏവമഗ്രേപി വിവക്ഷിതസൂത്രാര്ഥം മനസി
ധൃത്വാഥവാസ്യ സൂത്രസ്യാഗ്രേ സൂത്രമിദമുചിതം ഭവത്യേവം നിശ്ചിത്യ സൂത്രമിദം പ്രതിപാദയതീതി പാതനികാലക്ഷണം
യഥാസംഭവം സര്വത്ര ജ്ഞാതവ്യമ് --ചാരിത്തം ചാരിത്രം കര്തൃ ഖലു ധമ്മോ ഖലു സ്ഫു ടം ധര്മോ ഭവതി . ധമ്മോ ജോ സോ സമോ

ത്തി ണിദ്ദിട്ഠോ ധര്മോ യഃ സ തു ശമ ഇതി നിര്ദിഷ്ടഃ . സമോ യസ്തു ശമഃ സഃ മോഹക്ഖോഹവിഹീണോ പരിണാമോ അപ്പണോ

അന്വയാര്ഥ : — [ചാരിത്രം ] ചാരിത്ര [ഖലു ] വാസ്തവമേം [ധര്മഃ ] ധര്മ ഹൈ . [യഃ ധര്മഃ ] ജോ

ധര്മ ഹൈ [തത് സാമ്യമ് ] വഹ സാമ്യ ഹൈ [ഇതി നിര്ദിഷ്ടമ് ] ഐസാ (ശാസ്ത്രോംമേം) കഹാ ഹൈ . [സാമ്യം ഹി ]

സാമ്യ [മോഹക്ഷോഭവിഹീനഃ ] മോക്ഷക്ഷോഭരഹിത ഐസാ [ആത്മനഃപരിണാമഃ ] ആത്മാകാ പരിണാമ
(ഭാവ) ഹൈ ..൭..

ടീകാ : — സ്വരൂപമേം ചരണ കരനാ ( – രമനാ) സോ ചാരിത്ര ഹൈ . സ്വസമയമേം പ്രവൃത്തി കരനാ

(അപനേ സ്വഭാവമേം പ്രവൃത്തി കരനാ) ഐസാ ഇസകാ അര്ഥ ഹൈ . യഹീ വസ്തുകാ സ്വഭാവ ഹോനേസേ ധര്മ ഹൈ .

ശുദ്ധ ചൈതന്യകാ പ്രകാശ കരനാ യഹ ഇസകാ അര്ഥ ഹൈ . വഹീ യഥാവസ്ഥിത ആത്മഗുണ ഹോനേസേ

(വിഷമതാരഹിത സുസ്ഥിത ആത്മാകാ ഗുണ ഹോനേസേ) സാമ്യ ഹൈ . ഔര സാമ്യ, ദര്ശനമോഹനീയ തഥാ

ചാരിത്രമോഹനീയകേ ഉദയസേ ഉത്പന്ന ഹോനേവാലേ സമസ്ത മോഹ ഔര ക്ഷോഭകേ അഭാവകേ കാരണ അത്യന്ത
നിര്വികാര ഐസാ ജീവകാ പരിണാമ ഹൈ .

ഭാവാര്ഥ : — ശുദ്ധ ആത്മാകേ ശ്രദ്ധാനരൂപ സമ്യക്ത്വസേ വിരുദ്ധ ഭാവ (മിഥ്യാത്വ) വഹ മോഹ

ഹൈ ഔര നിര്വികാര നിശ്ചല ചൈതന്യപരിണതിരൂപ ചാരിത്രസേ വിരുദ്ധ ഭാവ (അസ്ഥിരതാ) വഹ ക്ഷോഭ ഹൈ .

മോഹ ഔര ക്ഷോഭ രഹിത പരിണാമ, സാമ്യ, ധര്മ ഔര ചാരിത്ര യഹ സബ പര്യായവാചീ ഹൈം ..൭..

Page 12 of 513
PDF/HTML Page 45 of 546
single page version

അഥാത്മനശ്ചാരിത്രത്വം നിശ്ചിനോതി —

പരിണമദി ജേണ ദവ്വം തക്കാലം തമ്മയം തി പണ്ണത്തം .

തമ്ഹാ ധമ്മപരിണദോ ആദാ ധമ്മോ മുണേയവ്വോ ..൮..

പരിണമതി യേന ദ്രവ്യം തത്കാലം തന്മയമിതി പ്രജ്ഞപ്തമ് .

തസ്മാദ്ധര്മപരിണത ആത്മാ ധര്മോ മന്തവ്യഃ ..൮..

ഹു മോഹക്ഷോഭവിഹീനഃ പരിണാമഃ . കസ്യ . ആത്മനഃ . ഹു സ്ഫു ടമിതി . തഥാഹി --ശുദ്ധചിത്സ്വരൂപേ ചരണം ചാരിത്രം,

തദേവ ചാരിത്രം മിഥ്യാത്വരാഗാദിസംസരണരൂപേ ഭാവസംസാരേ പതന്തം പ്രാണിനമുദ്ധൃത്യ നിര്വികാരശുദ്ധചൈതന്യേ ധരതീതി
ധര്മഃ . സ ഏവ ധര്മഃ സ്വാത്മഭാവനോത്ഥസുഖാമൃതശീതജലേന കാമക്രോധാദിരൂപാഗ്നിജനിതസ്യ സംസാരദുഃഖ-

ദാഹസ്യോപശമകത്വാത് ശമ ഇതി . തതശ്ച ശുദ്ധാത്മശ്രദ്ധാനരൂപസമ്യക്ത്വസ്യ വിനാശകോ ദര്ശനമോഹാഭിധാനോ മോഹ

ഇത്യുച്യതേ . നിര്വികാരനിശ്ചലചിത്തവൃത്തിരൂപചാരിത്രസ്യ വിനാശകശ്ചാരിത്രമോഹാഭിധാനഃ ക്ഷോഭ ഇത്യുച്യതേ .

തയോര്വിധ്വംസകത്വാത്സ ഏവ ശമോ മോഹക്ഷോഭവിഹീനഃ ശുദ്ധാത്മപരിണാമോ ഭണ്യത ഇത്യഭിപ്രായഃ ..൭..

അഥാഭേദനയേന ധര്മപരിണത ആത്മൈവ ധര്മോ ഭവതീത്യാവേദയതി ---പരിണമദി ജേണ ദവ്വം തക്കാലേ തമ്മയം തി
പണ്ണത്തം പരിണമതി യേന പര്യായേണ ദ്രവ്യം കര്തൃ തത്കാലേ തന്മയം ഭവതീതി പ്രജ്ഞപ്തം യതഃ കാരണാത്,

തമ്ഹാ ധമ്മപരിണദോ ആദാ ധമ്മോ മുണേദവ്വോ തതഃ കാരണാത് ധര്മേണ പരിണത ആത്മൈവ ധര്മോ മന്തവ്യ ഇതി .

തദ്യഥാ – നിജശുദ്ധാത്മപരിണതിരൂപോ നിശ്ചയധര്മോ ഭവതി . പഞ്ചപരമേഷ്ഠയാദിഭക്തിപരിണാമരൂപോ വ്യവഹാര-

ധര്മസ്താവദുച്യതേ . യതസ്തേന തേന വിവക്ഷിതാവിവക്ഷിതപര്യായേണ പരിണതം ദ്രവ്യം തന്മയം ഭവതി, തതഃ

പൂര്വോക്തധര്മദ്വയേന പരിണതസ്തപ്തായഃപിണ്ഡവദഭേദനയേനാത്മൈവ ധര്മോ ഭവതീതി ജ്ഞാതവ്യമ് . തദപി കസ്മാത് .

ഉപാദാനകാരണസദ്രശം ഹി കാര്യമിതി വചനാത് . തച്ച പുനരുപാദാനകാരണം ശുദ്ധാശുദ്ധഭേദേന ദ്വിധാ .

രാഗാദിവികല്പരഹിതസ്വസംവേദനജ്ഞാനമാഗമഭാഷയാ ശുക്ലധ്യാനം വാ കേവലജ്ഞാനോത്പത്തൌ ശുദ്ധോപാദാനകാരണം
ഭവതി . അശുദ്ധാത്മാ തു രാഗാദീനാമശുദ്ധനിശ്ചയേനാശുദ്ധോപാദാനകാരണം ഭവതീതി സൂത്രാര്ഥഃ . ഏവം ചാരിത്രസ്യ

അബ ആത്മാകീ ചാരിത്രതാ (അര്ഥാത് ആത്മാ ഹീ ചാരിത്ര ഹൈ ഐസാ) നിശ്ചയ കരതേ ഹൈം : —

അന്വയാര്ഥ : — [ദ്രവ്യം ] ദ്രവ്യ ജിസ സമയ [യേന ] ജിസ ഭാവരൂപസേ [പരിണമതി ]

പരിണമന കരതാ ഹൈ [തത്കാലം ] ഉസ സമയ [തന്മയം ] ഉസ മയ ഹൈ [ഇതി ] ഐസാ [പ്രജ്ഞപ്തം ] (ജിനേന്ദ്ര
ദേവനേ) കഹാ ഹൈ; [തസ്മാത് ] ഇസലിയേ [ധര്മപരിണതഃ ആത്മാ ] ധര്മപരിണത ആത്മാകോ [ധര്മഃ
മന്തവ്യഃ ] ധര്മ സമഝനാ ചാഹിയേ ..൮..

ജേ ഭാവമാം പ്രണമേ ദരവ, തേ കാള തന്മയ തേ കഹ്യും;

ജീവദ്രവ്യ തേഥീ ധര്മമാം പ്രണമേല ധര്മ ജ ജാണവും . ൮.

Page 13 of 513
PDF/HTML Page 46 of 546
single page version

യത്ഖലു ദ്രവ്യം യസ്മിന്കാലേ യേന ഭാവേന പരിണമതി തത് തസ്മിന് കാലേ കിലൌഷ്ണ്യ-

പരിണതായഃപിണ്ഡവത്തന്മയം ഭവതി . തതോയമാത്മാ ധര്മേണ പരിണതോ ധര്മ ഏവ ഭവതീതി

സിദ്ധമാത്മനശ്ചാരിത്രത്വമ് ..൮..

അഥ ജീവസ്യ ശുഭാശുഭശുദ്ധത്വം നിശ്ചിനോതി —

ജീവോ പരിണമദി ജദാ സുഹേണ അസുഹേണ വാ സുഹോ അസുഹോ .

സുദ്ധേണ തദാ സുദ്ധോ ഹവദി ഹി പരിണാമസബ്ഭാവോ ..൯..

ജീവഃ പരിണമതി യദാ ശുഭേനാശുഭേന വാ ശുഭോശുഭഃ .

ശുദ്ധേന തദാ ശുദ്ധോ ഭവതി ഹി പരിണാമസ്വഭാവഃ ..൯..

സംക്ഷേപസൂചനരൂപേണ ദ്വിതീയസ്ഥലേ ഗാഥാത്രയം ഗതമ് ..൮.. അഥ ശുഭാശുഭശുദ്ധോപയോഗത്രയേണ പരിണതോ ജീവഃ

ശുഭാശുഭശുദ്ധോപയോഗസ്വരൂപോ ഭവതീത്യുപദിശതി ---ജീവോ പരിണമദി ജദാ സുഹേണ അസുഹേണ വാ ജീവഃ കര്താ യദാ

പരിണമതി ശുഭേനാശുഭേന വാ പരിണാമേന സുഹോ അസുഹോ ഹവദി തദാ ശുഭേന ശുഭോ ഭവതി, അശുഭേന വാശുഭോ

ഭവതി . സുദ്ധേണ തദാ സുദ്ധോ ഹി ശുദ്ധേന യദാ പരിണമതി തദാ ശുദ്ധോ ഭവതി, ഹി സ്ഫു ടമ് . കഥംഭൂതഃ സന് .

ടീകാ : — വാസ്തവമേം ജോ ദ്രവ്യ ജിസ സമയ ജിസ ഭാവരൂപസേ പരിണമന കരതാ ഹൈ, വഹ

ദ്രവ്യ ഉസ സമയ ഉഷ്ണതാരൂപസേ പരിണമിത ലോഹേകേ ഗോലേകീ ഭാ തി ഉസ മയ ഹൈ, ഇസലിയേ യഹ ആത്മാ
ധര്മരൂപ പരിണമിത ഹോനേ സേ ധര്മ ഹീ ഹൈ . ഇസപ്രകാര ആത്മാകീ ചാരിത്രതാ സിദ്ധ ഹുഈ .

ഭാവാര്ഥ : — സാതവീം ഗാഥാമേം കഹാ ഗയാ ഹൈ കി ചാരിത്ര ആത്മാകാ ഹീ ഭാവ ഹൈ . ഔര ഇസ

ഗാഥാമേം അഭേദനയസേ യഹ കഹാ ഹൈ കി ജൈസേ ഉഷ്ണതാരൂപ പരിണമിത ലോഹേകാ ഗോലാ സ്വയം ഹീ ഉഷ്ണതാ
ഹൈ — ലോഹേകാ ഗോലാ ഔര ഉഷ്ണതാ പൃഥക് നഹീം ഹൈ, ഇസീ പ്രകാര ചാരിത്രഭാവസേ പരിണമിത ആത്മാ സ്വയം

ഹീ ചാരിത്ര ഹൈ ..൮..

അബ യഹാ ജീവകാ ശുഭ, അശുഭ ഔര ശുദ്ധത്വ (അര്ഥാത് യഹ ജീവ ഹീ ശുഭ, അശുഭ ഔര

ശുദ്ധ ഹൈ ഐസാ) നിശ്ചിത കരതേ ഹൈം .

അന്വയാര്ഥ : — [ജീവഃ ] ജീവ [പരിണാമസ്വഭാവഃ ] പരിണാമസ്വഭാവീ ഹോനേസേ [യദാ ]

ജബ [ശുഭേന വാ അശുഭേന] ശുഭ യാ അശുഭ ഭാവരൂപ [പരിണമതി ] പരിണമന കരതാ ഹൈ [ശുഭഃ
അശുഭഃ ] തബ ശുഭ യാ അശുഭ (സ്വയം ഹീ) ഹോതാ ഹൈ, [ശുദ്ധേന ] ഔര ജബ ശുദ്ധഭാവരൂപ പരിണമിത
ഹോതാ ഹൈ [തദാ ശുദ്ധഃ ഹി ഭവതി ] തബ ശുദ്ധ ഹോതാ ഹൈ ..൯..

ശുഭ കേ അശുഭമാം പ്രണമതാം ശുഭ കേ അശുഭ ആത്മാ ബനേ,
ശുദ്ധേ പ്രണമതാം ശുദ്ധ, പരിണാമ സ്വഭാവീ ഹോഈനേ . ൯.

Page 14 of 513
PDF/HTML Page 47 of 546
single page version

യദായമാത്മാ ശുഭേനാശുഭേന വാ രാഗഭാവേന പരിണമതി തദാ ജപാതാപിച്ഛരാഗ-

പരിണതസ്ഫ ടികവത് പരിണാമസ്വഭാവഃ സന് ശുഭോശുഭശ്ച ഭവതി . യദാ പുനഃ ശുദ്ധേനാരാഗഭാവേന

പരിണമതി തദാ ശുദ്ധാരാഗപരിണതസ്ഫ ടികവത്പരിണാമസ്വഭാവഃ സന് ശുദ്ധോ ഭവതീതി സിദ്ധം ജീവസ്യ
ശുഭാശുഭശുദ്ധത്വമ് ..൯..

പരിണാമസബ്ഭാവോ പരിണാമസദ്ഭാവഃ സന്നിതി . തദ്യഥാ --യഥാ സ്ഫ ടികമണിവിശേഷോ നിര്മലോപി ജപാപുഷ്പാദി-

രക്തകൃഷ്ണശ്വേതോപാധിവശേന രക്തകൃഷ്ണശ്വേതവര്ണോ ഭവതി, തഥായം ജീവഃ സ്വഭാവേന ശുദ്ധബുദ്ധൈകസ്വരൂപോപി
വ്യവഹാരേണ ഗൃഹസ്ഥാപേക്ഷയാ യഥാസംഭവം സരാഗസമ്യക്ത്വപൂര്വകദാനപൂജാദിശുഭാനുഷ്ഠാനേന, തപോധനാപേക്ഷയാ തു
മൂലോത്തരഗുണാദിശുഭാനുഷ്ഠാനേന പരിണതഃ ശുഭോ ജ്ഞാതവ്യ ഇതി . മിഥ്യാത്വാവിരതിപ്രമാദകഷായയോഗപഞ്ചപ്രത്യയ-

രൂപാശുഭോപയോഗേനാശുഭോ വിജ്ഞേയഃ . നിശ്ചയരത്നത്രയാത്മകശുദ്ധോപയോഗേന പരിണതഃ ശുദ്ധോ ജ്ഞാതവ്യ ഇതി . കിംച

ജീവസ്യാസംഖ്യേയലോകമാത്രപരിണാമാഃ സിദ്ധാന്തേ മധ്യമപ്രതിപത്ത്യാ മിഥ്യാദൃഷ്ടയാദിചതുര്ദശഗുണസ്ഥാനരൂപേണ
കഥിതാഃ . അത്ര പ്രാഭൃതശാസ്ത്രേ താന്യേവ ഗുണസ്ഥാനാനി സംക്ഷേപേണാശുഭശുഭശുദ്ധോപയോഗരൂപേണ കഥിതാനി .

കഥമിതി ചേത് ---മിഥ്യാത്വസാസാദനമിശ്രഗുണസ്ഥാനത്രയേ താരതമ്യേനാശുഭോപയോഗഃ, തദനന്തരമസംയതസമ്യഗ്ദ്രഷ്ടി-

ദേശവിരതപ്രമത്തസംയതഗുണസ്ഥാനത്രയേ താരതമ്യേന ശുഭോപയോഗഃ, തദനന്തരമപ്രമത്താദിക്ഷീണകഷായാന്തഗുണസ്ഥാന-
ഷടകേ താരതമ്യേന ശുദ്ധോപയോഗഃ, തദനന്തരം സയോഗ്യയോഗിജിനഗുണസ്ഥാനദ്വയേ ശുദ്ധോപയോഗഫലമിതി

ടീകാ : — ജബ യഹ ആത്മാ ശുഭ യാ അശുഭ രാഗ ഭാവസേ പരിണമിത ഹോതാ ഹൈ തബ ജപാ

കുസുമ യാ തമാല പുഷ്പകേ (ലാല യാ കാലേ) രംഗരൂപ പരിണമിത സ്ഫ ടികകീ ഭാ തി,
പരിണാമസ്വഭാവ ഹോനേസേ ശുഭ യാ അശുഭ ഹോതാ ഹൈ (ഉസ സമയ ആത്മാ സ്വയം ഹീ ശുഭ യാ അശുഭ
ഹൈ); ഔര ജബ വഹ ശുദ്ധ അരാഗഭാവസേ പരിണമിത ഹോതാ ഹൈ തബ ശുദ്ധ അരാഗപരിണത (രംഗ രഹിത)
സ്ഫ ടികകീ ഭാ തി, പരിണാമസ്വഭാവ ഹോനേസേ ശുദ്ധ ഹോതാ ഹൈ . (ഉസ സമയ ആത്മാ സ്വയം ഹീ ശുദ്ധ ഹൈ) .

ഇസ പ്രകാര ജീവകാ ശുഭത്വ, അശുഭത്വ ഔര ശുദ്ധത്വ സിദ്ധ ഹുആ .

ഭാവാര്ഥ : — ആത്മാ സര്വഥാ കൂടസ്ഥ നഹീം ഹൈ കിന്തു സ്ഥിര രഹകര പരിണമന കരനാ ഉസകാ

സ്വഭാവ ഹൈ, ഇസലിയേ വഹ ജൈസേ ജൈസേ ഭാവോംസേ പരിണമിത ഹോതാ ഹൈ വൈസാ വൈസാ ഹീ വഹ സ്വയം ഹോ ജാതാ ഹൈ .

ജൈസേ സ്ഫ ടികമണി സ്വഭാവസേ നിര്മല ഹൈ തഥാപി ജബ വഹ ലാല യാ കാലേ ഫൂ ലകേ സംയോഗ നിമിത്തസേ
പരിണമിത ഹോതാ ഹൈ തബ ലാല യാ കാലാ സ്വയം ഹീ ഹോ ജാതാ ഹൈ . ഇസീപ്രകാര ആത്മാ സ്വഭാവസേ ശുദ്ധ-

ബുദ്ധ -ഏകസ്വരൂപീ ഹോനേ പര ഭീ വ്യവഹാരസേ ജബ ഗൃഹസ്ഥദശാമേം സമ്യക്ത്വ പൂര്വക ദാനപൂജാദി ശുഭ
അനുഷ്ഠാനരൂപ ശുഭോപയോഗമേം ഔര മുനിദശാമേം മൂലഗുണ തഥാ ഉത്തരഗുണ ഇത്യാദി ശുഭ അനുഷ്ഠാനരൂപ
ശുഭോപയോഗമേം പരിണമിത ഹോതാ ഹൈ തബ സ്വയം ഹീ ശുഭ ഹോതാ ഹൈ, ഔര ജബ മിഥ്യാത്വാദി പാ ച പ്രത്യയരൂപ
അശുഭോപയോഗമേം പരിണമിത ഹോതാ ഹൈ തബ സ്വയം ഹീ അശുഭ ഹോതാ ഹൈ ഔര ജൈസേ സ്ഫ ടികമണി അപനേ
സ്വാഭാവിക നിര്മല രംഗമേം പരിണമിത ഹോതാ ഹൈ തബ സ്വയം ഹീ ശുദ്ധ ഹോതാ ഹൈ, ഉസീ പ്രകാര ആത്മാ ഭീ ജബ
നിശ്ചയ രത്നത്രയാത്മക ശുദ്ധോപയോഗമേം പരിണമിത ഹോതാ ഹൈ തബ സ്വയം ഹീ ശുദ്ധ ഹോതാ ഹൈ

Page 15 of 513
PDF/HTML Page 48 of 546
single page version

അഥ പരിണാമം വസ്തുസ്വഭാവത്വേന നിശ്ചിനോതി —

ണത്ഥി വിണാ പരിണാമം അത്ഥോ അത്ഥം വിണേഹ പരിണാമോ .

ദവ്വഗുണപജ്ജയത്ഥോ അത്ഥോ അത്ഥിത്തണിവ്വത്തോ ..൧൦..

നാസ്തി വിനാ പരിണാമമര്ഥോര്ഥം വിനേഹ പരിണാമഃ .

ദ്രവ്യഗുണപര്യയസ്ഥോര്ഥോസ്തിത്വനിര്വൃത്തഃ ..൧൦..

ന ഖലു പരിണാമമന്തരേണ വസ്തു സത്താമാലമ്ബതേ . വസ്തുനോ ദ്രവ്യാദിഭിഃ പരിണാമാത്

പൃഥഗുപലമ്ഭാഭാവാന്നിഃപരിണാമസ്യ ഖരശൃംഗകല്പത്വാദ് ദ്രശ്യമാനഗോരസാദിപരിണാമവിരോധാച്ച .

ഭാവാര്ഥഃ ..൯.. അഥ നിത്യൈകാന്തക്ഷണികൈകാന്തനിഷേധാര്ഥം പരിണാമപരിണാമിനോഃ പരസ്പരം കഥംചിദഭേദം

ദര്ശയതി — ണത്ഥി വിണാ പരിണാമം അത്ഥോ മുക്തജീവേ താവത്കഥ്യതേ, സിദ്ധപര്യായരൂപശുദ്ധപരിണാമം വിനാ

ശുദ്ധജീവപദാര്ഥോ നാസ്തി . കസ്മാത് . സംജ്ഞാലക്ഷണപ്രയോജനാദിഭേദേപി പ്രദേശഭേദാഭാവാത് . അത്ഥം വിണേഹ

പരിണാമോ മുക്താത്മപദാര്ഥം വിനാ ഇഹ ജഗതി ശുദ്ധാത്മോപലമ്ഭലക്ഷണഃ സിദ്ധപര്യായരൂപഃ ശുദ്ധപരിണാമോ നാസ്തി .

കസ്മാത് . സംജ്ഞാദിഭേദേപി പ്രദേശഭേദാഭാവാത് . ദവ്വഗുണപജ്ജയത്ഥോ ആത്മസ്വരൂപം ദ്രവ്യം, തത്രൈവ കേവലജ്ഞാനാദയോ

ഗുണാഃ, സിദ്ധരൂപഃ പര്യായശ്ച, ഇത്യുക്തലക്ഷണേഷു ദ്രവ്യഗുണപര്യായേഷു തിഷ്ഠതീതി ദ്രവ്യഗുണപര്യായസ്ഥോ ഭവതി . സ

സിദ്ധാന്ത ഗ്രന്ഥോംമേം ജീവകേ അസംഖ്യ പരിണാമോംകോ മധ്യമ വര്ണനസേ ചൌദഹ ഗുണസ്ഥാനരൂപ കഹാ

ഗയാ ഹൈ . ഉന ഗുണസ്ഥാനോംകോ സംക്ഷേപസേ ‘ഉപയോഗ’ രൂപ വര്ണന കരതേ ഹുഏ, പ്രഥമ തീന ഗുണസ്ഥാനോംമേം

താരതമ്യപൂര്വക (ഘടതാ ഹുആ) അശുഭോപയോഗ, ചൌഥേ സേ ഛട്ഠേ ഗുണസ്ഥാന തക താരതമ്യ പൂര്വക (ബഢതാ
ഹുആ) ശുഭോപയോഗ, സാതവേംസേ ബാരഹവേം ഗുണസ്ഥാന തക താരതമ്യ പൂര്വക ശുദ്ധോപയോഗ ഔര അന്തിമ ദോ
ഗുണസ്ഥാനോംമേം ശുദ്ധോപയോഗകാ ഫല കഹാ ഗയാ ഹൈ, — ഐസാ വര്ണന കഥംചിത് ഹോ സകതാ ഹൈ ..൯..

അബ പരിണാമ വസ്തുകാ സ്വഭാവ ഹൈ യഹ നിശ്ചയ കരതേ ഹൈം : —

അന്വയാര്ഥ : — [ഇഹ ] ഇസ ലോകമേം [പരിണാമം വിനാ ] പരിണാമകേ ബിനാ [അര്ഥഃ നാസ്തി ]

പദാര്ഥ നഹീം ഹൈ, [അര്ഥം വിനാ ] പദാര്ഥകേ ബിനാ [പരിണാമഃ ] പരിണാമ നഹീം ഹൈ; [അര്ഥഃ ] പദാര്ഥ
[ദ്രവ്യഗുണപര്യയസ്ഥഃ ] ദ്രവ്യ -ഗുണ -പര്യായമേം രഹനേവാലാ ഔര [അസ്തിത്വനിര്വൃത്തഃ ] (ഉത്പാദ-
വ്യയധ്രൌവ്യമയ) അസ്തിത്വസേ ബനാ ഹുആ ഹൈ ..൧൦..

ടീകാ : — പരിണാമകേ ബിനാ വസ്തു അസ്തിത്വ ധാരണ നഹീം കരതീ, ക്യോംകി വസ്തു ദ്രവ്യാദികേ

ദ്വാരാ (ദ്രവ്യ -ക്ഷേത്ര -കാല -ഭാവസേ) പരിണാമസേ ഭിന്ന അനുഭവമേം (ദേഖനേമേം) നഹീം ആതീ, ക്യോംകി

പരിണാമ വിണ ന പദാര്ഥ, നേ ന പദാര്ഥ വിണ പരിണാമ ഛേ;
ഗുണ -ദ്രവ്യ -പര്യയസ്ഥിത നേ അസ്തിത്വസിദ്ധ പദാര്ഥ ഛേ .൧൦.

Page 16 of 513
PDF/HTML Page 49 of 546
single page version

അന്തരേണ വസ്തു പരിണാമോപി ന സത്താമാലമ്ബതേ . സ്വാശ്രയഭൂതസ്യ വസ്തുനോഭാവേ നിരാശ്രയസ്യ

പരിണാമസ്യ ശൂന്യത്വപ്രസംഗാത് . വസ്തു പുനരൂര്ധ്വതാസാമാന്യലക്ഷണേ ദ്രവ്യേ സഹഭാവിവിശേഷലക്ഷണേഷു

ഗുണേഷു ക്രമഭാവിവിശേഷലക്ഷണേഷു പര്യായേഷു വ്യവസ്ഥിതമുത്പാദവ്യയധ്രൌവ്യമയാസ്തിത്വേന നിര്വര്തിത-
നിര്വൃത്തിമച്ച . അതഃ പരിണാമസ്വഭാവമേവ ..൧൦..

കഃ കര്താ . അത്ഥോ പരമാത്മപദാര്ഥഃ, സുവര്ണദ്രവ്യപീതത്വാദിഗുണകുണ്ഡലാദിപര്യായസ്ഥസുവര്ണപദാര്ഥവത് . പുനശ്ച

കിംരൂപഃ . അത്ഥിത്തണിവ്വത്തോ ശുദ്ധദ്രവ്യഗുണപര്യായാധാരഭൂതം യച്ഛുദ്ധാസ്തിത്വം തേന നിര്വൃത്തോസ്തിത്വനിര്വൃത്തഃ,

സുവര്ണദ്രവ്യഗുണപര്യായാസ്തിത്വനിര്വൃത്തസുവര്ണപദാര്ഥവദിതി . അയമത്ര താത്പര്യാര്ഥഃ . യഥാ ---മുക്തജീവേ ദ്രവ്യഗുണ-

പര്യായത്രയം പരസ്പരാവിനാഭൂതം ദര്ശിതം തഥാ സംസാരിജീവേപി മതിജ്ഞാനാദിവിഭാവഗുണേഷു നരനാരകാദി-
വിഭാവപര്യായേഷു നയവിഭാഗേന യഥാസംഭവം വിജ്ഞേയമ്, തഥൈവ പുദ്ഗലാദിഷ്വപി . ഏവം ശുഭാശുഭ-

ശുദ്ധപരിണാമവ്യാഖ്യാനമുഖ്യത്വേന തൃതീയസ്ഥലേ ഗാഥാദ്വയം ഗതമ് ..൧൦.. അഥ വീതരാഗസരാഗചാരിത്രസംജ്ഞയോഃ

൧. യദി വസ്തുകോ പരിണാമ രഹിത മാനാ ജാവേ തോ ഗോരസ ഇത്യാദി വസ്തുഓംകേ ദൂധ, ദഹീ ആദി ജോ പരിണാമ പ്രത്യക്ഷ

ദിഖാഈ ദേതേ ഹൈം ഉനകേ സാഥ വിരോധ ആയേഗാ .

൨. കാലകീ അപേക്ഷാസേ സ്ഥിര ഹോനേകോ അര്ഥാത് കാലാപേക്ഷിത പ്രവാഹകോ ഊ ര്ധ്വതാ അഥവാ ഊ ചാഈ കഹാ ജാതാ ഹൈ .

ഊ ര്ധ്വതാസാമാന്യ അര്ഥാത് അനാദി -അനന്ത ഉച്ച (കാലാപേക്ഷിത) പ്രവാഹസാമാന്യ ദ്രവ്യ ഹൈ .

(൧) പരിണാമ രഹിത വസ്തു ഗധേകേ സീംഗകേ സമാന ഹൈ, (൨) തഥാ ഉസകാ, ദിഖാഈ ദേനേവാലേ ഗോരസ
ഇത്യാദി (ദൂധ, ദഹീ വഗൈരഹ) കേ പരിണാമോംകേ സാഥ ൧വിരോധ ആതാ ഹൈ . (ജൈസേ – പരിണാമകേ ബിനാ

വസ്തു അസ്തിത്വ ധാരണ നഹീം കരതീ ഉസീ പ്രകാര) വസ്തുകേ ബിനാ പരിണാമ ഭീ അസ്തിത്വകോ ധാരണ
നഹീം കരതാ, ക്യോംകി സ്വാശ്രയഭൂത വസ്തുകേ അഭാവമേം (അപനേ ആശ്രയരൂപ ജോ വസ്തു ഹൈ വഹ ന ഹോ
തോ ) നിരാശ്രയ പരിണാമകോ ശൂന്യതാകാ പ്രസംഗ ആതാ ഹൈ .

ഔര വസ്തു തോ ൨ഊ ര്ധ്വതാസാമാന്യസ്വരൂപ ദ്രവ്യമേം, സഹഭാവീ വിശേഷസ്വരൂപ (സാഥ ഹീ സാഥ

രഹനേവാലേ വിശേഷ -ഭേദ ജിനകാ സ്വരൂപ ഹൈ ഐസേ) ഗുണോംമേം തഥാ ക്രമഭാവീ വിശേഷസ്വരൂപ പര്യായോംമേം
രഹീ ഹുഈ ഔര ഉത്പാദ -വ്യയ -ധ്രൌവ്യമയ അസ്തിത്വസേ ബനീ ഹുഈ ഹൈ; ഇസലിയേ വസ്തു പരിണാമ-
സ്വഭാവവാലീ ഹീ ഹൈ .

ഭാവാര്ഥ : — ജഹാ ജഹാ വസ്തു ദിഖാഈ ദേതീ ഹൈ വഹാ വഹാ പരിണാമ ദിഖാഈ ദേതാ ഹൈ . ജൈസേ —

ഗോരസ അപനേ ദൂധ, ദഹീ ഘീ, ഛാഛ ഇത്യാദി പരിണാമോംസേ യുക്ത ഹീ ദിഖാഈ ദേതാ ഹൈ . ജഹാ പരിണാമ

നഹീം ഹോതാ വഹാ വസ്തു ഭീ നഹീം ഹോതീ . ജൈസേ കാലാപന, സ്നിഗ്ധതാ ഇത്യാദി പരിണാമ നഹീം ഹൈ തോ ഗധേകേ

സീംഗരൂപ വസ്തു ഭീ നഹീം ഹൈ . ഇസസേ സിദ്ധ ഹുആ കി വസ്തു പരിണാമ രഹിത കദാപി നഹീം ഹോതീ . ജൈസേ

വസ്തു പരിണാമകേ ബിനാ നഹീം ഹോതീ ഉസീപ്രകാര പരിണാമ ഭീ വസ്തുകേ ബിനാ നഹീം ഹോതേ, ക്യോംകി
വസ്തുരൂപ ആശ്രയകേ ബിനാ പരിണാമ കിസകേ ആശ്രയസേ രഹേംഗേ ? ഗോരസരൂപ ആശ്രയകേ ബിനാ ദൂധ, ദഹീ
ഇത്യാദി പരിണാമ കിസകേ ആധാരസേ ഹോംഗേ ?

Page 17 of 513
PDF/HTML Page 50 of 546
single page version

അഥ ചാരിത്രപരിണാമസംപര്കസംഭവവതോഃ ശുദ്ധശുഭപരിണാമയോരുപാദാനഹാനായ ഫല-

മാലോചയതി —

ധമ്മേണ പരിണദപ്പാ അപ്പാ ജദി സുദ്ധസംപഓഗജുദോ .

പാവദി ണിവ്വാണസുഹം സുഹോവജുത്തോ യ സഗ്ഗസുഹം ..൧൧..

ധര്മേണ പരിണതാത്മാ ആത്മാ യദി ശുദ്ധസംപ്രയോഗയുതഃ .

പ്രാപ്നോതി നിര്വാണസുഖം ശുഭോപയുക്തോ വാ സ്വര്ഗസുഖമ് ..൧൧..

ശുദ്ധശുഭോപയോഗപരിണാമയോഃ സംക്ഷേപേണ ഫലം ദര്ശയതി ---ധമ്മേണ പരിണദപ്പാ അപ്പാ ധര്മ്മേണ പരിണതാത്മാ

പരിണതസ്വരൂപഃ സന്നയമാത്മാ ജദി സുദ്ധസംപഓഗജുദോ യദി ചേച്ഛുദ്ധോപയോഗാഭിധാനശുദ്ധസംപ്രയോഗ-

പരിണാമയുതഃ പരിണതോ ഭവതി പാവദി ണിവ്വാണസുഹം തദാ നിര്വാണസുഖം പ്രാപ്നോതി . സുഹോവജുത്തോ വ സഗ്ഗസുഹം

ശുഭോപയോഗയുതഃ പരിണതഃ സന് സ്വര്ഗസുഖം പ്രാപ്നോതി . ഇതോ വിസ്തരമ് ---ഇഹ ധര്മശബ്ദേനാഹിംസാലക്ഷണഃ

സാഗാരാനഗാരരൂപസ്തഥോത്തമക്ഷമാദിലക്ഷണോ രത്നത്രയാത്മകോ വാ, തഥാ മോഹക്ഷോഭരഹിത ആത്മപരിണാമഃ ശുദ്ധ-
വസ്തുസ്വഭാവശ്ചേതി ഗൃഹ്യതേ . സ ഏവ ധര്മഃ പര്യായാന്തരേണ ചാരിത്രം ഭണ്യതേ . ‘ചാരിത്തം ഖലു ധമ്മോ’ ഇതി

വചനാത് . തച്ച ചാരിത്രമപഹൃതസംയമോപേക്ഷാസംയമഭേദേന സരാഗവീതരാഗഭേദേന വാ ശുഭോപയോഗശുദ്ധോപയോഗഭേദേന

പ്ര. ൩

ഔര ഫി ര വസ്തു തോ ദ്രവ്യ -ഗുണ -പര്യായമയ ഹൈ . ഉസമേം ത്രൈകാലിക ഊ ര്ധ്വ പ്രവാഹസാമാന്യ ദ്രവ്യ

ഹൈ ഔര സാഥ ഹീ സാഥ രഹനേവാലേ ഭേദ വേ ഗുണ ഹൈം, തഥാ ക്രമശഃ ഹോനേവാലേ ഭേദ വേ പര്യായേം ഹൈം . ഐസേ

ദ്രവ്യ, ഗുണ ഔര പര്യായകീ ഏകതാസേ രഹിത കോഈ വസ്തു നഹീം ഹോതീ . ദൂസരീ രീതിസേ കഹാ ജായ തോ,

വസ്തു ഉത്പാദ -വ്യയ -ധ്രൌവ്യമയ ഹൈ അര്ഥാത് വഹ ഉത്പന്ന ഹോതീ ഹൈ, നഷ്ട ഹോതീ ഹൈ ഔര സ്ഥിര രഹതീ ഹൈ .

ഇസപ്രകാര വഹ ദ്രവ്യ -ഗുണ -പര്യായമയ ഔര ഉത്പാദ -വ്യയ -ധ്രൌവ്യമയ ഹോനേസേ ഉസമേം ക്രിയാ
(പരിണമന) ഹോതീ ഹീ രഹതീ ഹൈ . ഇസലിയേ പരിണാമ വസ്തുകാ സ്വഭാവ ഹീ ഹൈ ..൧൦..

അബ ജിനകാ ചാരിത്ര പരിണാമകേ സാഥ സമ്പര്ക (സമ്ബന്ധ) ഹൈ ഐസേ ജോ ശുദ്ധ ഔര ശുഭ (ദോ

പ്രകാരകേ) പരിണാമ ഹൈം ഉനകേ ഗ്രഹണ തഥാ ത്യാഗകേ ലിയേ (ശുദ്ധ പരിണാമകേ ഗ്രഹണ ഔര ശുഭ
പരിണാമകേ ത്യാഗകേ ലിയേ) ഉനകാ ഫല വിചാരതേ ഹൈം : —

അന്വയാര്ഥ : – [ധര്മേണ പരിണതാത്മാ ] ധര്മസേ പരിണമിത സ്വരൂപവാലാ [ആത്മാ ] ആത്മാ

[യദി ] യദി [ശുദ്ധസംപ്രയോഗയുക്തഃ ] ശുദ്ധ ഉപയോഗമേം യുക്ത ഹോ തോ [നിര്വാണസുഖം ] മോക്ഷ സുഖകോ
[പ്രാപ്നോതി ] പ്രാപ്ത കരതാ ഹൈ [ശുഭോപയുക്തഃ ച ] ഔര യദി ശുഭോപയോഗവാലാ ഹോ തോ (സ്വര്ഗസുഖമ് )
സ്വര്ഗകേ സുഖകോ (ബന്ധകോ) പ്രാപ്ത കരതാ ഹൈ ..൧൧..

ജോ ധര്മ പരിണത സ്വരൂപ ജിവ ശുദ്ധോപയോഗീ ഹോയ തോ
തേ പാമതോ നിര്വാണസുഖ, നേ സ്വര്ഗസുഖ ശുഭയുക്ത ജോ.൧൧.

Page 18 of 513
PDF/HTML Page 51 of 546
single page version

യദായമാത്മാ ധര്മപരിണതസ്വഭാവഃ ശുദ്ധോപയോഗപരിണതിമുദ്വഹതി തദാ നിഃപ്രത്യനീകശക്തിതയാ

സ്വകാര്യകരണസമര്ഥചാരിത്രഃ സാക്ഷാന്മോക്ഷമവാപ്നോതി . യദാ തു ധര്മപരിണതസ്വഭാവോപി ശുഭോപ-

യോഗപരിണത്യാ സംഗച്ഛതേ തദാ സപ്രത്യനീകശക്തിതയാ സ്വകാര്യകരണാസമര്ഥഃ കഥംചിദ്വിരുദ്ധ-
കാര്യകാരിചാരിത്രഃ ശിഖിതപ്തഘൃതോപസിക്തപുരുഷോ ദാഹദുഃഖമിവ സ്വര്ഗസുഖബന്ധമവാപ്നോതി . അതഃ

ശുദ്ധോപയോഗ ഉപാദേയഃ ശുഭോപയോഗോ ഹേയഃ ..൧൧..

അഥ ചാരിത്രപരിണാമസംപര്കാസംഭവാദത്യന്തഹേയസ്യാശുഭപരിണാമസ്യ ഫലമാലോചയതി —

അസുഹോദഏണ ആദാ കുണരോ തിരിയോ ഭവീയ ണേരഇയോ .

ദുക്ഖസഹസ്സേഹിം സദാ അഭിദ്ദുദോ ഭമദി അച്ചംതം ..൧൨..

ച ദ്വിധാ ഭവതി . തത്ര യച്ഛുദ്ധസംപ്രയോഗശബ്ദവാച്യം ശുദ്ധോപയോഗസ്വരൂപം വീതരാഗചാരിത്രം തേന നിര്വാണം ലഭതേ .

നിര്വികല്പസമാധിരൂപശുദ്ധോപയോഗശക്ത്യഭാവേ സതി യദാ ശുഭോപയോഗരൂപസരാഗചാരിത്രേണ പരിണമതി തദാ

൧. ദാന, പൂജാ, പംച -മഹാവ്രത, ദേവഗുരുധര്മ പ്രതി രാഗ ഇത്യാദിരൂപ ജോ ശുഭോപയോഗ ഹൈ വഹ ചാരിത്രകാ വിരോധീ ഹൈ ഇസലിയേ

സരാഗ (ശുഭോപയോഗവാലാ) ചാരിത്ര വിരോധീ ശക്തി സഹിത ഹൈ ഔര വീതരാഗ ചാരിത്ര വിരോധീ ശക്തി രഹിത ഹൈ .

അശുഭോദയേ ആത്മാ കുനര, തിര്യംച നേ നാരകപണേ
നിത്യേ സഹസ്ര ദുഃഖേ പീഡിത, സംസാരമാം അതി അതി ഭമേ.൧൨.

ടീകാ : — ജബ യഹ ആത്മാ ധര്മപരിണത സ്വഭാവവാലാ ഹോതാ ഹുആ ശുദ്ധോപയോഗ പരിണതികോ

ധാരണ കരതാ ഹൈ — ബനായേ രഖതാ ഹൈ തബ, ജോ വിരോധീ ശക്തിസേ രഹിത ഹോനേകേ കാരണ അപനാ കാര്യ

കരനേകേ ലിയേ സമര്ഥ ഹൈ ഐസാ ചാരിത്രവാന ഹോനേസേ, (വഹ) സാക്ഷാത് മോക്ഷകോ പ്രാപ്ത കരതാ ഹൈ; ഔര
ജബ വഹ ധര്മപരിണത സ്വഭാവവാലാ ഹോനേ പര ഭീ ശുഭോപയോഗ പരിണതികേ സാഥ യുക്ത ഹോതാ ഹൈ തബ
ജോ ൧വിരോധീ ശക്തി സഹിത ഹോനേസേ സ്വകാര്യ കരനേമേം അസമര്ഥ ഹൈ ഔര കഥംചിത് വിരുദ്ധ കാര്യ

കരനേവാലാ ഹൈ ഐസേ ചാരിത്രസേ യുക്ത ഹോനേസേ, ജൈസേ അഗ്നിസേ ഗര്മ കിയാ ഹുആ ഘീ കിസീ മനുഷ്യ പര
ഡാല ദിയാ ജാവേ തോ വഹ ഉസകീ ജലനസേ ദുഃഖീ ഹോതാ ഹൈ, ഉസീപ്രകാര വഹ സ്വര്ഗ സുഖകേ ബന്ധകോ
പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ, ഇസലിയേ ശുദ്ധോപയോഗ ഉപാദേയ ഹൈ ഔര ശുഭോപയോഗ ഹേയ ഹൈ .

ഭാവാര്ഥ : — ജൈസേ ഘീ സ്വഭാവതഃ ശീതലതാ ഉത്പന്ന കരനേവാലാ ഹൈ തഥാപി ഗര്മ ഘീ സേ ജല

ജാതേ ഹൈം, ഇസീപ്രകാര ചാരിത്ര സ്വഭാവസേ മോക്ഷ ദാതാ ഹൈ, തഥാപി സരാഗ ചാരിത്രസേ ബന്ധ ഹോതാ ഹൈ . ജൈസേ

ഠംഡാ ഘീ ശീതലതാ ഉത്പന്ന കരതാ ഹൈ ഇസീപ്രകാര വീതരാഗ ചാരിത്ര സാക്ഷാത് മോക്ഷകാ കാരണ ഹൈ ..൧൧..

അബ ചാരിത്ര പരിണാമകേ സാഥ സമ്പര്ക രഹിത ഹോനേസേ ജോ അത്യന്ത ഹേയ ഹൈ ഐസേ അശുഭ

പരിണാമകാ ഫല വിചാരതേ ഹൈം : —

Page 19 of 513
PDF/HTML Page 52 of 546
single page version

അശുഭോദയേനാത്മാ കുനരസ്തിര്യഗ്ഭൂത്വാ നൈരയികഃ .

ദുഃഖസഹസ്രൈഃ സദാ അഭിദ്രുതോ ഭ്രമത്യത്യന്തമ് ..൧൨..

യദായമാത്മാ മനാഗപി ധര്മപരിണതിമനാസാദയന്നശുഭോപയോഗപരിണതിമാലമ്ബതേ തദാ

കുമനുഷ്യതിര്യങ്നാരകഭ്രമണരൂപം ദുഃഖസഹസ്രബന്ധമനുഭവതി . തതശ്ചാരിത്രലവസ്യാപ്യഭാവാദത്യന്തഹേയ

ഏവായമശുഭോപയോഗ ഇതി ..൧൨..

ഏവമയമപാസ്തസമസ്തശുഭാശുഭോപയോഗവൃത്തിഃ ശുദ്ധോപയോഗവൃത്തിമാത്മസാത്കുര്വാണഃ ശുദ്ധോപയോഗാ-

ധികാരമാരഭതേ . തത്ര ശുദ്ധോപയോഗഫലമാത്മനഃ പ്രോത്സാഹനാര്ഥമഭിഷ്ടൌതി —

പൂര്വമനാകുലത്വലക്ഷണപാരമാര്ഥികസുഖവിപരീതമാകുലത്വോത്പാദകം സ്വര്ഗസുഖം ലഭതേ . പശ്ചാത് പരമ-

സമാധിസാമഗ്രീസദ്ഭാവേ മോക്ഷം ച ലഭതേ ഇതി സൂത്രാര്ഥഃ ..൧൧.. അഥ ചാരിത്രപരിണാമാസംഭവാദത്യന്ത-

ഹേയസ്യാശുഭോപയോഗസ്യ ഫലം ദര്ശയതി ---അസുഹോദഏണ അശുഭോദയേന ആദാ ആത്മാ കുണരോ തിരിയോ ഭവീയ ണേരഇയോ

കുനരസ്തിര്യങ്നാരകോ ഭൂത്വാ . കിം കരോതി . ദുക്ഖസഹസ്സേഹിം സദാ അഭിദ്ദുദോ ഭമദി അച്ചംതം ദുഃഖസഹസ്രൈഃ സദാ

സര്വകാലമഭിദ്രുതഃ കദര്ഥിതഃ പീഡിതഃ സന് സംസാരേ അത്യന്തം ഭ്രമതീതി . തഥാഹി ---നിര്വികാരശുദ്ധാത്മ-

തത്ത്വരുചിരൂപനിശ്ചയസമ്യക്ത്വസ്യ തത്രൈവ ശുദ്ധാത്മന്യവിക്ഷിപ്തചിത്തവൃത്തിരൂപനിശ്ചയചാരിത്രസ്യ ച വിലക്ഷണേന
വിപരീതാഭിനിവേശജനകേന ദ്രഷ്ടശ്രുതാനുഭൂതപഞ്ചേന്ദ്രിയവിഷയാഭിലാഷതീവ്രസംക്ലേശരൂപേണ ചാശുഭോപയോഗേന

യദുപാര്ജിതം പാപകര്മ തദുദയേനായമാത്മാ സഹജശുദ്ധാത്മാനന്ദൈകലക്ഷണപാരമാര്ഥികസുഖവിപരീതേന ദുഃഖേന
ദുഃഖിതഃ സന് സ്വസ്വഭാവഭാവനാച്യുതോ ഭൂത്വാ സംസാരേത്യന്തം ഭ്രമതീതി താത്പര്യാര്ഥഃ . ഏവമുപയോഗത്രയ-

ഫലകഥനരൂപേണ ചതുര്ഥസ്ഥലേ ഗാഥാദ്വയം ഗതമ് ..൧൨.. അഥ ശുഭാശുഭോപയോഗദ്വയം നിശ്ചയനയേന ഹേയം ജ്ഞാത്വാ

ശുദ്ധോപയോഗാധികാരം പ്രാരഭമാണഃ, ശുദ്ധാത്മഭാവനാമാത്മസാത്കുര്വാണഃ സന് ജീവസ്യ പ്രോത്സാഹനാര്ഥം ശുദ്ധോ-
പയോഗഫലം പ്രകാശയതി . അഥവാ ദ്വിതീയപാതനീകാ --യദ്യപി ശുദ്ധോപയോഗഫലമഗ്രേ ജ്ഞാനം സുഖം ച സംക്ഷേപേണ

അന്വയാര്ഥ : — [അശുഭോദയേന ] അശുഭ ഉദയസേ [ആത്മാ ] ആത്മാ [കുനരഃ ] കുമനുഷ്യ

[തിര്യഗ് ] തിര്യംച [നൈരയികഃ ] ഔര നാരകീ [ഭൂത്വാ ] ഹോകര [ദുഃഖസഹസ്രൈഃ ] ഹജാരോം ദുഃഖോംസേ [സദാ
അഭിദ്രുതഃ ] സദാ പീഡിത ഹോതാ ഹുആ [അത്യംതം ഭ്രമതി ] (സംസാരമേം) അത്യന്ത ഭ്രമണ കരതാ ഹൈ ..൧൨..

ടീകാ : — ജബ യഹ ആത്മാ കിംചിത് മാത്ര ഭീ ധര്മപരിണതികോ പ്രാപ്ത ന കരതാ ഹുആ

അശുഭോപയോഗ പരിണതികാ അവലമ്ബന കരതാ ഹൈ, തബ വഹ കുമനുഷ്യ, തിര്യംച ഔര നാരകീകേ രൂപമേം
പരിഭ്രമണ കരതാ ഹുആ (തദ്രൂപ) ഹജാരോം ദുഃഖോംകേ ബന്ധനകാ അനുഭവ കരതാ ഹൈ; ഇസലിയേ ചാരിത്രകേ
ലേശമാത്രകാ ഭീ അഭാവ ഹോനേസേ യഹ അശുഭോപയോഗ അത്യന്ത ഹേയ ഹീ ഹൈ ..൧൨..

ഇസപ്രകാര യഹ ഭാവ (ഭഗവാന കുന്ദകുന്ദാചാര്യ ദേവ) സമസ്ത ശുഭാശുഭോപയോഗവൃത്തികോ

(ശുഭഉപയോഗരൂപ ഔര അശുഭ ഉപയോഗരൂപ പരിണതികോ) ✽അപാസ്ത കര (ഹേയ മാനകര, തിരസ്കാര

✽ അപാസ്ത കരനാ = തിരസ്കാര കരനാ; ഹേയ മാനനാ; ദൂര കരനാ; ഛോഡ ദേനാ.

Page 20 of 513
PDF/HTML Page 53 of 546
single page version

അഇസയമാദസമുത്ഥം വിസയാതീദം അണോവമമണംതം .

അവ്വുച്ഛിണ്ണം ച സുഹം സുദ്ധുവഓഗപ്പസിദ്ധാണം ..൧൩..

അതിശയമാത്മസമുത്ഥം വിഷയാതീതമനൌപമ്യമനന്തമ് .

അവ്യുച്ഛിന്നം ച സുഖം ശുദ്ധോപയോഗപ്രസിദ്ധാനാമ് ..൧൩..

ആസംസാരാപൂര്വപരമാദ്ഭുതാഹ്ലാദരൂപത്വാദാത്മാനമേവാശ്രിത്യ പ്രവൃത്തത്വാത്പരാശ്രയനിരപേക്ഷത്വാദത്യന്ത-

വിലക്ഷണത്വാത്സമസ്തായതിനിരപായിത്വാന്നൈരന്തര്യപ്രവര്തമാനത്വാച്ചാതിശയവദാത്മസമുത്ഥം വിഷയാതീത-

൧. നിഷ്പന്ന ഹോനാ = ഉത്പന്ന ഹോനാ; ഫലരൂപ ഹോനാ; സിദ്ധ ഹോനാ . (ശുദ്ധോപയോഗസേ നിഷ്പന്ന ഹുഏ അര്ഥാത് ശുദ്ധോപയോഗ

കാരണസേ കാര്യരൂപ ഹുഏ .)

അത്യംത, ആത്മോത്പന്ന, വിഷയാതീത, അനുപ അനംത നേ
വിച്ഛേദഹീന ഛേ സുഖ അഹോ ! ശുദ്ധോപയോഗപ്രസിദ്ധനേ.൧൩.

വിസ്തരേണ ച കഥയതി തഥാപ്യത്രാപി പീഠികായാം സൂചനാം കരോതി . അഥവാ തൃതീയപാതനികാ ---പൂര്വം

ശുദ്ധോപയോഗഫലം നിര്വാണം ഭണിതമിദാനീം പുനര്നിര്വാണസ്യ ഫലമനന്തസുഖം കഥയതീതി പാതനികാത്രയസ്യാര്ഥം
മനസി ധൃത്വാ സൂത്രമിദം പ്രതിപാദയതി ---അഇസയം ആസംസാരാദ്ദേവേന്ദ്രാദിസുഖേഭ്യോപ്യപൂര്വാദ്ഭുതപരമാഹ്ലാദരൂപത്വാദ-

തിശയസ്വരൂപം, ആദസമുത്ഥം രാഗാദിവികല്പരഹിതസ്വശുദ്ധാത്മസംവിത്തിസമുത്പന്നത്വാദാത്മസമുത്ഥം, വിസയാതീദം

നിര്വിഷയപരമാത്മതത്ത്വപ്രതിപക്ഷഭൂതപഞ്ചേന്ദ്രിയവിഷയാതീതത്വാദ്വിഷയാതീതം, അണോവമം നിരുപമപരമാനന്ദൈകലക്ഷണ-

ത്വേനോപമാരഹിതത്വാദനുപമം, അണംതം അനന്താഗാമികാലേ വിനാശാഭാവാദപ്രമിതത്വാദ്വാനന്തം, അവ്വുച്ഛിണ്ണം ച

കരകേ, ദൂര കരകേ) ശുദ്ധോപയോഗവൃത്തികോ ആത്മസാത് (ആത്മരൂപ, അപനേരൂപ) കരതേ ഹുഏ ശുദ്ധോപയോഗ
അധികാര പ്രാരമ്ഭ കരതേ ഹൈം . ഉസമേം (പഹലേ) ശുദ്ധോപയോഗകേ ഫലകീ ആത്മാകേ പ്രോത്സാഹനകേ ലിയേ

പ്രശംസാ കരതേ ഹൈം .

അന്വയാര്ഥ : — [ശുദ്ധോപയോഗപ്രസിദ്ധാനാം ] ശുദ്ധോപയോഗസേ ൧നിഷ്പന്ന ഹുഏ ആത്മാഓംകോ

(കേവലീ ഔര സിദ്ധോംകാ) [സുഖം ] സുഖ [അതിശയം ] അതിശയ [ആത്മസമുത്ഥം ] ആത്മോത്പന്ന
[വിഷയാതീതം ] വിഷയാതീത (അതീന്ദ്രിയ) [അനൌപമ്യം ] അനുപമ [അനന്തം ] അനന്ത (അവിനാശീ)
[അവ്യുച്ഛിന്നം ച ] ഔര അവിച്ഛിന്ന (അടൂട) ഹൈ ..൧൩..

ടീകാ : — (൧) അനാദി സംസാരസേ ജോ പഹലേ കഭീ അനുഭവമേം നഹീം ആയാ ഐസേ അപൂര്വ,

പരമ അദ്ഭുത ആഹ്ലാദരൂപ ഹോനേസേ ‘അതിശയ’, (൨) ആത്മാകാ ഹീ ആശ്രയ ലേകര (സ്വാശ്രിത)
പ്രവര്തമാന ഹോനേസേ ‘ആത്മോത്പന്ന’, (൩) പരാശ്രയസേ നിരപേക്ഷ ഹോനേസേ ( – സ്പര്ശ, രസ, ഗംധ, വര്ണ ഔര

ശബ്ദകേ തഥാ സംകല്പവികല്പകേ ആശ്രയകീ അപേക്ഷാസേ രഹിത ഹോനേസേ) ‘വിഷയാതീത’, (൪) അത്യന്ത

Page 21 of 513
PDF/HTML Page 54 of 546
single page version

മനൌപമ്യമനന്തമവ്യുച്ഛിന്നം ച ശുദ്ധോപയോഗനിഷ്പന്നാനാം സുഖമതസ്തത്സര്വഥാ പ്രാര്ഥനീയമ് ..൧൩..

അഥ ശുദ്ധോപയോഗപരിണതാത്മസ്വരൂപം നിരൂപയതി —

സുവിദിദപയത്ഥസുത്തോ സംജമതവസംജുദോ വിഗദരാഗോ .

സമണോ സമസുഹദുക്ഖോ ഭണിദോ സുദ്ധോവഓഗോ ത്തി ..൧൪..

സുവിദിതപദാര്ഥസൂത്രഃ സംയമതപഃസംയുതോ വിഗതരാഗഃ .

ശ്രമണഃ സമസുഖദുഃഖോ ഭണിതഃ ശുദ്ധോപയോഗ ഇതി ..൧൪..

അസാതോദയാഭാവാന്നിരന്തരത്വാദവിച്ഛിന്നം ച സുഹം ഏവമുക്തവിശേഷണവിശിഷ്ടം സുഖം ഭവതി . കേഷാമ് .

സുദ്ധുവഓഗപ്പസിദ്ധാണം വീതരാഗപരമസാമായികശബ്ദവാച്യശുദ്ധോപയോഗേന പ്രസിദ്ധാ ഉത്പന്നാ യേര്ഹത്സിദ്ധാസ്തേഷാ-

മിതി . അത്രേദമേവ സുഖമുപാദേയത്വേന നിരന്തരം ഭാവനീയമിതി ഭാവാര്ഥഃ ..൧൩.. അഥ യേന ശുദ്ധോപയോഗേന

പൂര്വോക്തസുഖം ഭവതി തത്പരിണതപുരുഷലക്ഷണം പ്രകാശയതി ---സുവിദിദപയത്ഥസുത്തോ സുഷ്ഠു സംശയാദിരഹിതത്വേന വിദിതാ

ജ്ഞാതാ രോചിതാശ്ച നിജശുദ്ധാത്മാദിപദാര്ഥാസ്തത്പ്രതിപാദകസൂത്രാണി ച യേന സ സുവിദിതപദാര്ഥസൂത്രോ ഭണ്യതേ .

സംജമതവസംജുദോ ബാഹ്യേ ദ്രവ്യേന്ദ്രിയവ്യാവര്തനേന ഷഡ്ജീവരക്ഷേണന ചാഭ്യന്തരേ നിജശുദ്ധാത്മസംവിത്തിബലേന സ്വരൂപേ

സംയമനാത് സംയമയുക്തഃ, ബാഹ്യാഭ്യന്തരതപോബലേന കാമക്രോധാദിശത്രുഭിരഖണ്ഡിതപ്രതാപസ്യ സ്വശുദ്ധാത്മനി
പ്രതപനാദ്വിജയനാത്തപഃസംയുക്തഃ . വിഗദരാഗോ വീതരാഗശുദ്ധാത്മഭാവനാബലേന സമസ്തരാഗാദിദോഷരഹിതത്വാദ്വി-

വിലക്ഷണ ഹോനേസേ (അന്യ സുഖോംസേ സര്വഥാ ഭിന്ന ലക്ഷണവാലാ ഹോനേസേ) ‘അനുപമ’, (൫) സമസ്ത
ആഗാമീ കാലമേം കഭീ ഭീ നാശകോ പ്രാപ്ത ന ഹോനേസേ ‘അനന്ത’ ഔര (൬) ബിനാ ഹീ അന്തരകേ പ്രവര്തമാന
ഹോനേസേ ‘അവിച്ഛിന്ന’ സുഖ ശുദ്ധോപയോഗസേ നിഷ്പന്ന ഹുഏ ആത്മാഓംകേ ഹോതാ ഹൈ, ഇസലിയേ വഹ (സുഖ)
സര്വഥാ പ്രാര്ഥനീയ (വാംഛനീയ) ഹൈ ..൧൩..

അബ ശുദ്ധോപയോഗപരിണത ആത്മാകാ സ്വരൂപ കഹതേ ഹൈം : —

അന്വയാര്ഥ : — [സുവിദിതപദാര്ഥസൂത്രഃ ] ജിന്ഹോംനേ (നിജ ശുദ്ധ ആത്മാദി) പദാര്ഥോംകോ ഔര

സൂത്രോംകോ ഭലീ ഭാ തി ജാന ലിയാ ഹൈ, [സംയമതപഃസംയുതഃ ] ജോ സംയമ ഔര തപയുക്ത ഹൈം,
[വിഗതരാഗഃ ] ജോ വീതരാഗ അര്ഥാത് രാഗ രഹിത ഹൈം [സമസുഖദുഃഖഃ ] ഔര ജിന്ഹേം സുഖ -ദുഃഖ
സമാന ഹൈം, [ശ്രമണഃ ] ഐസേ ശ്രമണകോ (മുനിവരകോ) [ശുദ്ധോപയോഗഃ ഇതി ഭണിതഃ ] ‘ശുദ്ധോപയോഗീ’
കഹാ ഗയാ ഹൈ ..൧൪..

സുവിദിത സൂത്ര പദാര്ഥ, സംയമ തപ സഹിത വീതരാഗ നേ
സുഖ ദുഃഖമാം സമ ശ്രമണനേ ശുദ്ധോപയോഗ ജിനോ കഹേ.൧൪.

Page 22 of 513
PDF/HTML Page 55 of 546
single page version

ഗതരാഗഃ . സമസുഹദുക്ഖോ നിര്വികാരനിര്വികല്പസമാധേരുദ്ഗതാ സമുത്പന്നാ തഥൈവ പരമാനന്ദസുഖരസേ ലീനാ തല്ലയാ

നിര്വികാരസ്വസംവിത്തിരൂപാ യാ തു പരമകലാ തദവഷ്ടമ്ഭേനേഷ്ടാനിഷ്ടേന്ദ്രിയവിഷയേഷു ഹര്ഷവിഷാദരഹിതത്വാത്സമ-
സുഖദുഃഖഃ . സമണോ ഏവംഗുണവിശിഷ്ടഃ ശ്രമണഃ പരമമുനിഃ ഭണിദോ സുദ്ധോവഓഗോ ത്തി ശുദ്ധോപയോഗോ ഭണിത

ഇത്യഭിപ്രായഃ ..൧൪.. ഏവം ശുദ്ധോപയോഗഫലഭൂതാനന്തസുഖസ്യ ശുദ്ധോപയോഗപരിണതപുരുഷസ്യ ച കഥനരൂപേണ

പഞ്ചമസ്ഥലേ ഗാഥാദ്വയം ഗതമ് ..

ഇതി ചതുര്ദശഗാഥാഭിഃ സ്ഥലപഞ്ചകേന പീഠികാഭിധാനഃ പ്രഥമോന്തരാധികാരഃ സമാപ്തഃ ..

തദനന്തരം സാമാന്യേന സര്വജ്ഞസിദ്ധിര്ജ്ഞാനവിചാരഃ സംക്ഷേപേണ ശുദ്ധോപയോഗഫലം ചേതി കഥനരൂപേണ ഗാഥാ-

സൂത്രാര്ഥജ്ഞാനബലേന സ്വപരദ്രവ്യവിഭാഗപരിജ്ഞാനശ്രദ്ധാനവിധാനസമര്ഥത്വാത്സുവിദിതപദാര്ഥസൂത്രഃ .

സകലഷഡ്ജീവനികായനിശുമ്ഭനവികല്പാത്പംചേന്ദ്രിയാഭിലാഷവികല്പാച്ച വ്യാവര്ത്യാത്മനഃ ശുദ്ധസ്വരൂപേ
സംയമനാത്, സ്വരൂപവിശ്രാന്തനിസ്തരംഗചൈതന്യപ്രതപനാച്ച സംയമതപഃസംയുതഃ . സകലമോഹനീയവിപാക-

വിവേകഭാവനാസൌഷ്ഠവസ്ഫു ടീകൃതനിര്വികാരാത്മസ്വരൂപത്വാദ്വിഗതരാഗഃ . പരമകലാവലോകനാനനുഭൂയമാന-

൧. പരിജ്ഞാന = പൂരാ ജ്ഞാന; ജ്ഞാന .

൨. വ്യാവൃത്ത കരകേ = വിമുഖ കരകേ; രോകകര; അലഗ കരകേ .

൩. സ്വരൂപവിശ്രാന്ത = സ്വരൂപമേം സ്ഥിര ഹുആ .

൪. നിസ്തരംഗ = തരംഗ രഹിത; ചംചലതാ രഹിത; വികല്പ രഹിത; ശാംത .

൫. പ്രതപന ഹോനാ = പ്രതാപവാന ഹോനാ, പ്രകാശിത ഹോനാ, ദൈദീപ്യമാന ഹോനാ .

ടീകാ : — സൂത്രോംകേ അര്ഥകേ ജ്ഞാനബലസേ സ്വദ്രവ്യ ഔര പരദ്രവ്യകേ വിഭാഗകേ ൧പരിജ്ഞാനമേം

ശ്രദ്ധാനമേം ഔര വിധാനമേം (ആചരണമേം) സമര്ഥ ഹോനേസേ (സ്വദ്രവ്യ ഔര പരദ്രവ്യകീ ഭിന്നതാകാ ജ്ഞാന,
ശ്രദ്ധാന ഔര ആചരണ ഹോനേസേ) ജോ ശ്രമണ പദാര്ഥോംകോ ഔര (ഉനകേ പ്രതിപാദക) സൂത്രോംകോ ജിന്ഹോംനേ
ഭലീഭാ തി ജാന ലിയാ ഹൈ ഐസേ ഹൈം, സമസ്ത ഛഹ ജീവനികായകേ ഹനനകേ വികല്പസേ ഔര പംചേന്ദ്രിയ
സമ്ബന്ധീ അഭിലാഷാകേ വികല്പസേ ആത്മാകോ ൨വ്യാവൃത്ത കരകേ ആത്മാകാ ശുദ്ധസ്വരൂപമേം സംയമന

കരനേസേ, ഔര ൩സ്വരൂപവിശ്രാന്ത ൪നിസ്തരംഗ ൫ചൈതന്യപ്രതപന ഹോനേസേ ജോ സംയമ ഔര തപയുക്ത ഹൈം,

സകല മോഹനീയകേ വിപാകസേ ഭേദകീ ഭാവനാകീ ഉത്കൃഷ്ടതാസേ (സമസ്ത മോഹനീയ കര്മകേ ഉദയസേ
ഭിന്നത്വകീ ഉത്കൃഷ്ട ഭാവനാസേ) നിര്വികാര ആത്മസ്വരൂപകോ പ്രഗട കിയാ ഹോനേസേ ജോ വീതരാഗ ഹൈ,
ഔര പരമകലാകേ അവലോകനകേ കാരണ സാതാ വേദനീയ തഥാ അസാതാ വേദനീയകേ വിപാകസേ ഉത്പന്ന
ഹോനേവാലേ ജോ സുഖ -ദുഃഖ ഉന സുഖ -ദുഃഖ ജനിത പരിണാമോംകീ വിഷമതാകാ അനുഭവ നഹീം ഹോനേസേ
(പരമ സുഖരസമേം ലീന നിര്വികാര സ്വസംവേദനരൂപ പരമകലാകേ അനുഭവകേ കാരണ ഇഷ്ടാനിഷ്ട

Page 23 of 513
PDF/HTML Page 56 of 546
single page version

സാതാസാതവേദനീയവിപാകനിര്വര്തിതസുഖദുഃഖജനിതപരിണാമവൈഷമ്യത്വാത്സമസുഖദുഃഖഃ ശ്രമണഃ ശുദ്ധോ-
പയോഗ ഇത്യഭിധീയതേ ..൧൪..

അഥ ശുദ്ധോപയോഗലാഭാനന്തരഭാവിശുദ്ധാത്മസ്വഭാവലാഭമഭിനംദതി —

ഉവഓഗവിസുദ്ധോ ജോ വിഗദാവരണംതരായമോഹരഓ .

ഭൂദോ സയമേവാദാ ജാദി പരം ണേയഭൂദാണം ..൧൫..

ഉപയോഗവിശുദ്ധോ യോ വിഗതാവരണാന്തരായമോഹരജാഃ .

ഭൂതഃ സ്വയമേവാത്മാ യാതി പാരം ജ്ഞേയഭൂതാനാമ് ..൧൫..

സപ്തകമ് . തത്ര സ്ഥലചതുഷ്ടയം ഭവതി; തസ്മിന് പ്രഥമസ്ഥലേ സര്വജ്ഞസ്വരൂപകഥനാര്ഥം പ്രഥമഗാഥാ,

സ്വയമ്ഭൂകഥനാര്ഥം ദ്വിതീയാ ചേതി ‘ഉവഓഗവിസുദ്ധോ’ ഇത്യാദി ഗാഥാദ്വയമ് . അഥ തസ്യൈവ ഭഗവത

ഉത്പാദവ്യയധ്രൌവ്യസ്ഥാപനാര്ഥം പ്രഥമഗാഥാ, പുനരപി തസ്യൈവ ദ്രഢീകരണാര്ഥം ദ്വിതീയാ ചേതി ‘ഭംഗവിഹീണോ’ ഇത്യാദി

ഗാഥാദ്വയമ് . അഥ സര്വജ്ഞശ്രദ്ധാനേനാനന്തസുഖം ഭവതീതി ദര്ശനാര്ഥം ‘തം സവ്വട്ഠവരിട്ഠം’ ഇത്യാദി സൂത്രമേകമ് .

അഥാതീന്ദ്രിയജ്ഞാനസൌഖ്യപരിണമനകഥനമുഖ്യത്വേന പ്രഥമഗാഥാ, കേവലിഭുക്തിനിരാകരണമുഖ്യത്വേന ദ്വിതീയാ
ചേതി ‘പക്ഖീണഘാഇകമ്മോ’ ഇതി പ്രഭൃതി ഗാഥാദ്വയമ് . ഏവം ദ്വിതീയാന്തരാധികാരേ സ്ഥലചതുഷ്ടയേന സമുദായ-

൧. സമസുഖദുഃഖ = ജിന്ഹേം സുഖ ഔര ദുഃഖ (ഇഷ്ടാനിഷ്ട സംയോഗ) ദോനോം സമാന ഹൈം .

ജേ ഉപയോഗവിശുദ്ധ തേ മോഹാദിഘാതിരജ ഥകീ
സ്വയമേവ രഹിത ഥയോ ഥകോ ജ്ഞേയാന്തനേ പാമേ സഹീ.൧൫.

സംയോഗോംമേം ഹര്ഷ -ശോകാദി വിഷയ പരിണാമോംകാ അനുഭവ ന ഹോനേ സേ) ജോ ൧സമസുഖദുഃഖ ഹൈം, ഐസേ

ശ്രമണ ശുദ്ധോപയോഗീ കഹലാതേ ഹൈം ..൧൪..

അബ, ശുദ്ധോപയോഗകീ പ്രാപ്തികേ ബാദ തത്കാല (അന്തര പഡേ ബിനാ) ഹീ ഹോനേവാലീ ശുദ്ധ

ആത്മസ്വഭാവ (കേവലജ്ഞാന) പ്രാപ്തികീ പ്രശംസാ കരതേ ഹൈം : —

അന്വയാര്ഥ : — [യഃ ] ജോ [ഉപയോഗവിശുദ്ധഃ ] ഉപയോഗ വിശുദ്ധ (ശുദ്ധോപയോഗീ) ഹൈ

[ആത്മാ ] വഹ ആത്മാ [വിഗതാവരണാന്തരായമോഹരജാഃ ] ജ്ഞാനാവരണ, ദര്ശനാവരണ, അന്തരായ ഔര
മോഹരൂപ രജസേ രഹിത [സ്വയമേവ ഭൂതഃ ] സ്വയമേവ ഹോതാ ഹുആ [ജ്ഞേയഭൂതാനാം ] ജ്ഞേയഭൂത പദാര്ഥോംകേ [പാരം
യാതി ] പാരകോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ ..൧൫..

Page 24 of 513
PDF/HTML Page 57 of 546
single page version

യോ ഹി നാമ ചൈതന്യപരിണാമലക്ഷണേനോപയോഗേന യഥാശക്തി വിശുദ്ധോ ഭൂത്വാ വര്തതേ സ ഖലു

പ്രതിപദമുദ്ഭിദ്യമാനവിശിഷ്ടവിശുദ്ധിശക്തിരുദ്ഗ്രന്ഥിതാസംസാരബദ്ധദൃഢതരമോഹഗ്രന്ഥിതയാത്യന്തനിര്വികാരചൈതന്യോ
നിരസ്തസമസ്തജ്ഞാനദര്ശനാവരണാന്തരായതയാ നിഃപ്രതിഘവിജൃമ്ഭിതാത്മശക്തിശ്ച സ്വയമേവ ഭൂതോ
ജ്ഞേയത്വമാപന്നാനാമന്തമവാപ്നോതി . ഇഹ കി ലാത്മാ ജ്ഞാനസ്വഭാവോ ജ്ഞാനം, തു ജ്ഞേയമാത്രം; തതഃ സമസ്ത-

ജ്ഞേയാന്തര്വര്തിജ്ഞാനസ്വഭാവമാത്മാനമാത്മാ ശുദ്ധോപയോഗപ്രസാദാദേവാസാദയതി ..൧൫..

പാതനികാ . തദ്യഥാ ---അഥ ശുദ്ധോപയോഗലാഭാനന്തരം കേവലജ്ഞാനം ഭവതീതി കഥയതി . അഥവാ

ദ്വിതീയപാതനികാ ---കുന്ദകുന്ദാചാര്യദേവാഃ സമ്ബോധനം കുര്വന്തി, ഹേ ശിവകുമാരമഹാരാജ, കോപ്യാസന്നഭവ്യഃ

സംക്ഷേപരുചിഃ പീഠികാവ്യാഖ്യാനമേവ ശ്രുത്വാത്മകാര്യം കരോതി, അന്യഃ കോപി പുനര്വിസ്തരരുചിഃ ശുദ്ധോപയോഗേന
സംജാതസര്വജ്ഞസ്യ ജ്ഞാനസുഖാദികം വിചാര്യ പശ്ചാദാത്മകാര്യം കരോതീതി വ്യാഖ്യാതി ---ഉവഓഗവിസുദ്ധോ ജോ
ഉപയോഗേന ശുദ്ധോപയോഗേന പരിണാമേന വിശുദ്ധോ ഭൂത്വാ വര്തതേ യഃ വിഗദാവരണംതരായമോഹരഓ ഭൂദോ
വിഗതാവരണാന്തരായമോഹരജോഭൂതഃ സന് . കഥമ് . സയമേവ നിശ്ചയേന സ്വയമേവ ആദാ സ പൂര്വോക്ത ആത്മാ ജാദി

യാതി ഗച്ഛതി . കിം . പരം പാരമവസാനമ് . കേഷാമ് . ണേയഭൂദാണം ജ്ഞേയഭൂതപദാര്ഥാനാമ് . സര്വം ജാനാതീത്യര്ഥഃ .

അതോ വിസ്തര : — യോ നിര്മോഹശുദ്ധാത്മസംവിത്തിലക്ഷണേന ശുദ്ധോപയോഗസംജ്ഞേനാഗമഭാഷയാ പൃഥക്ത്വവിതര്ക-

വീചാരപ്രഥമശുക്ലധ്യാനേന പൂര്വം നിരവശേഷമോഹക്ഷപണം കൃത്വാ തദനന്തരം രാഗാദിവികല്പോപാധിരഹിതസ്വസംവിത്തി-
ലക്ഷണേനൈകത്വവിതര്കാവീചാരസംജ്ഞദ്വിതീയശുക്ലധ്യാനേന ക്ഷീണകഷായഗുണസ്ഥാനേന്തര്മുഹൂര്തകാലം സ്ഥിത്വാ തസ്യൈ-
വാന്ത്യസമയേ ജ്ഞാനദര്ശനാവരണവീര്യാന്തരായാഭിധാനഘാതികര്മത്രയം യുഗപദ്വിനാശയതി, സ ജഗത്ത്രയകാലത്രയ-
വര്തിസമസ്തവസ്തുഗതാനന്തധര്മാണാം യുഗപത്പ്രകാശകം കേവലജ്ഞാനം പ്രാപ്നോതി . തതഃ സ്ഥിതം ശുദ്ധോപയോഗാത്സര്വജ്ഞോ

ഭവതീതി ..൧൫.. അഥ ശുദ്ധോപയോഗജന്യസ്യ ശുദ്ധാത്മസ്വഭാവലാഭസ്യ ഭിന്നകാരക നിരപേക്ഷത്വേനാത്മാധീനത്വം

൧. വിശിഷ്ട = വിശേഷ; അസാധാരണ; ഖാസ .

ടീകാ : — ജോ (ആത്മാ) ചൈതന്യ പരിണാമസ്വരൂപ ഉപയോഗകേ ദ്വാരാ യഥാശക്തി വിശുദ്ധ

ഹോകര വര്തതാ ഹൈ, വഹ (ആത്മാ) ജിസേ പദ പദ പര ( – പ്രത്യേക പര്യായമേം) ൧വിശിഷ്ട വിശുദ്ധ

ശക്തി പ്രഗട ഹോതീ ജാതീ ഹൈ, ഐസാ ഹോനേസേ, അനാദി സംസാരസേ ബ ധീ ഹുഈ ദൃഢതര മോഹഗ്രന്ഥി ഛൂട
ജാനേസേ അത്യന്ത നിര്വികാര ചൈതന്യവാലാ ഔര സമസ്ത ജ്ഞാനാവരണ, ദര്ശനാവരണ തഥാ അന്തരായകേ
നഷ്ട ഹോ ജാനേസേ നിര്വിഘ്ന വികസിത ആത്മശക്തിവാന സ്വയമേവ ഹോതാ ഹുആ ജ്ഞേയതാകോ പ്രാപ്ത
(പദാര്ഥോം) കേ അന്തകോ പാ ലേതാ ഹൈ .

യഹാ (യഹ കഹാ ഹൈ കി) ആത്മാ ജ്ഞാനസ്വഭാവ ഹൈ, ഔര ജ്ഞാന ജ്ഞേയ പ്രമാണ ഹൈ; ഇസലിയേ

സമസ്ത ജ്ഞേയോംകേ ഭീതര പ്രവേശകോ പ്രാപ്ത (ജ്ഞാതാ) ജ്ഞാന ജിസകാ സ്വഭാവ ഹൈ ഐസേ ആത്മാകോ ആത്മാ
ശുദ്ധോപയോഗകേ ഹീ പ്രസാദസേ പ്രാപ്ത കരതാ ഹൈ .

ഭാവാര്ഥ : — ശുദ്ധോപയോഗീ ജീവ പ്രതിക്ഷണ അത്യന്ത ശുദ്ധികോ പ്രാപ്ത കരതാ രഹതാ ഹൈ; ഔര

Page 25 of 513
PDF/HTML Page 58 of 546
single page version

അഥ ശുദ്ധോപയോഗജന്യസ്യ ശുദ്ധാത്മസ്വഭാവലാഭസ്യ കാരകാന്തരനിരപേക്ഷതയാത്യന്ത-

മാത്മായത്തത്വം ദ്യോതയതി —

തഹ സോ ലദ്ധസഹാവോ സവ്വണ്ഹൂ സവ്വലോഗപദിമഹിദോ .

ഭൂദോ സയമേവാദാ ഹവദി സയംഭു ത്തി ണിദ്ദിട്ഠോ ..൧൬..

തഥാ സ ലബ്ധസ്വഭാവഃ സര്വജ്ഞഃ സര്വലോകപതിമഹിതഃ .

ഭൂതഃ സ്വയമേവാത്മാ ഭവതി സ്വയമ്ഭൂരിതി നിര്ദിഷ്ടഃ ..൧൬..

അയം ഖല്വാത്മാ ശുദ്ധോപയോഗഭാവനാനുഭാവപ്രത്യസ്തമിതസമസ്തഘാതികര്മതയാ സമുപലബ്ധ-

ശുദ്ധാനന്തശക്തിചിത്സ്വഭാവഃ, ശുദ്ധാനന്തശക്തിജ്ഞായകസ്വഭാവേന സ്വതന്ത്രത്വാദ്ഗൃഹീതകര്തൃത്വാധികാരഃ,

പ്രകാശയതി — തഹ സോ ലദ്ധസഹാവോ യഥാ നിശ്ചയരത്നത്രയലക്ഷണശുദ്ധോപയോഗപ്രസാദാത്സര്വം ജാനാതി തഥൈവ സഃ

പൂര്വോക്തലബ്ധശുദ്ധാത്മസ്വഭാവഃ സന് ആദാ അയമാത്മാ ഹവദി സയംഭു ത്തി ണിദ്ദിട്ഠോ സ്വയമ്ഭൂര്ഭവതീതി നിര്ദിഷ്ടഃ

കഥിതഃ . കിംവിശിഷ്ടോ ഭൂതഃ . സവ്വണ്ഹൂ സവ്വലോഗപദിമഹിദോ ഭൂദോ സര്വജ്ഞഃ സര്വലോകപതിമഹിതശ്ച ഭൂതഃ സംജാതഃ .

൧. സര്വലോകകേ അധിപതി = തീനോം ലോകകേ സ്വാമീ — സുരേന്ദ്ര, അസുരേന്ദ്ര ഔര ചക്രവര്തീ .

സര്വജ്ഞ, ലബ്ധ സ്വഭാവ നേ ത്രിജഗേന്ദ്രപൂജിത ഏ രീതേ
സ്വയമേവ ജീവ ഥയോ ഥകോ തേനേ സ്വയംഭൂ ജിന കഹേ .൧൬.

പ്ര. ൪

ഇസപ്രകാര മോഹകാ ക്ഷയ കരകേ നിര്വികാര ചേതനാവാന ഹോകര, ബാരഹവേം ഗുണസ്ഥാനകേ അന്തിമ സമയമേം
ജ്ഞാനാവരണ; ദര്ശനാവരണ ഔര അന്തരായകാ യുഗപദ് ക്ഷയ കരകേ സമസ്ത ജ്ഞേയോംകോ ജാനനേവാലേ
കേവലജ്ഞാനകോ പ്രാപ്ത കരതാ ഹൈ . ഇസപ്രകാര ശുദ്ധോപയോഗസേ ഹീ ശുദ്ധാത്മസ്വഭാവകാ ലാഭ ഹോതാ

ഹൈ ..൧൫..

അബ, ശുദ്ധോപയോഗസേ ഹോനേവാലീ ശുദ്ധാത്മസ്വഭാവകീ പ്രാപ്തി അന്യ കാരകോംസേ നിരപേക്ഷ

( – സ്വതംത്ര) ഹോനേസേ അത്യന്ത ആത്മാധീന ഹൈ ( – ലേശമാത്ര പരാധീന നഹീം ഹൈ) യഹ പ്രഗട കരതേ ഹൈം : —

അന്വയാര്ഥ : — [തഥാ ] ഇസപ്രകാര [സഃ ആത്മാ ] വഹ ആത്മാ [ലബ്ധസ്വഭാവഃ ]

സ്വഭാവകോ പ്രാപ്ത [സര്വജ്ഞഃ ] സര്വജ്ഞ [സര്വലോകപതിമഹിതഃ ] ഔര ൧സര്വ (തീന) ലോകകേ

അധിപതിയോംസേ പൂജിത [സ്വയമേവ ഭൂതഃ ] സ്വയമേവ ഹുആ ഹോനേ സേ [സ്വയംഭൂഃ ഭവതി ] ‘സ്വയംഭൂ’ ഹൈ
[ഇതി നിര്ദിഷ്ടഃ ] ഐസാ ജിനേന്ദ്രദേവനേ കഹാ ഹൈ ..൧൬..

ടീകാ : — ശുദ്ധ ഉപയോഗകീ ഭാവനാകേ പ്രഭാവസേ സമസ്ത ഘാതികര്മോംകേ നഷ്ട ഹോനേസേ ജിസനേ

ശുദ്ധ അനന്തശക്തിവാന ചൈതന്യ സ്വഭാവകോ പ്രാപ്ത കിയാ ഹൈ, ഐസാ യഹ (പൂര്വോക്ത) ആത്മാ, (൧) ശുദ്ധ

Page 26 of 513
PDF/HTML Page 59 of 546
single page version

ശുദ്ധാനന്തശക്തിജ്ഞാനവിപരിണമനസ്വഭാവേന പ്രാപ്യത്വാത് കര്മത്വം കലയന്, ശുദ്ധാനന്തശക്തിജ്ഞാന-

വിപരിണമനസ്വഭാവേന സാധകതമത്വാത് കരണത്വമനുബിഭ്രാണഃ, ശുദ്ധാനന്തശക്തിജ്ഞാനവിപരിണമന-

സ്വഭാവേന കര്മണാ സമാശ്രിയമാണത്വാത് സംപ്രദാനത്വം ദധാനഃ, ശുദ്ധാനന്തശക്തിജ്ഞാനവിപരിണമനസമയേ

പൂര്വപ്രവൃത്തവികലജ്ഞാനസ്വഭാവാപഗമേപി സഹജജ്ഞാനസ്വഭാവേന ധ്രുവത്വാലമ്ബനാദപാദാനത്വമുപാദദാനഃ,
ശുദ്ധാനന്തശക്തിജ്ഞാനവിപരിണമനസ്വഭാവസ്യാധാരഭൂതത്വാദധികരണത്വമാത്മസാത്കുര്വാണഃ, സ്വയമേവ
ഷട്കാരകീരൂപേണോപജായമാനഃ, ഉത്പത്തിവ്യപേക്ഷയാ ദ്രവ്യഭാവഭേദഭിന്നഘാതികര്മാണ്യപാസ്യ സ്വയമേവാ-
വിര്ഭൂതത്വാദ്വാ സ്വയംഭൂരിതി നിര്ദിശ്യതേ . അതോ ന നിശ്ചയതഃ പരേണ സഹാത്മനഃ കാരകത്വ-

കഥമ് . സയമേവ നിശ്ചയേന സ്വയമേവേതി . തഥാഹി — അഭിന്നകാരകചിദാനന്ദൈകചൈതന്യസ്വഭാവേന സ്വതന്ത്രത്വാത്

കര്താ ഭവതി . നിത്യാനന്ദൈകസ്വഭാവേന സ്വയം പ്രാപ്യത്വാത് കര്മകാരകം ഭവതി . ശുദ്ധചൈതന്യസ്വഭാവേന

സാധകതമത്വാത്കരണകാരകം ഭവതി . നിര്വികാരപരമാനന്ദൈകപരിണതിലക്ഷണേന ശുദ്ധാത്മഭാവരൂപകര്മണാ

൧. വികലജ്ഞാന = അപൂര്ണ (മതി ശ്രുതാദി ) ജ്ഞാന .

൨. ദ്രവ്യ -ഭാവഭേദസേ ഭിന്ന ഘാതികര്മ = ദ്രവ്യ ഔര ഭാവകേ ഭേദസേ ഘാതികര്മ ദോ പ്രകാരകേ ഹൈം, ദ്രവ്യഘാതികര്മ ഔര

ഭാവഘാതികര്മ .

അനന്തശക്തിയുക്ത ജ്ഞായക സ്വഭാവകേ കാരണ സ്വതംത്ര ഹോനേസേ ജിസനേ കര്തൃത്വകേ അധികാരകോ ഗ്രഹണ
കിയാ ഹൈ ഐസാ, (൨) ശുദ്ധ അനന്തശക്തിയുക്ത ജ്ഞാനരൂപസേ പരിണമിത ഹോനേകേ സ്വഭാവകേ കാരണ സ്വയം
ഹീ പ്രാപ്യ ഹോനേസേ ( – സ്വയം ഹീ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹോനേസേ) കര്മത്വകാ അനുഭവ കരതാ ഹുആ, (൩) ശുദ്ധ

അനന്തശക്തിയുക്ത ജ്ഞാനരൂപസേ പരിണമിത ഹോനേകേ സ്വഭാവസേ സ്വയം ഹീ സാധകതമ (-ഉത്കൃഷ്ട സാധന)
ഹോനേസേ കരണതാകോ ധാരണ കരതാ ഹുആ, (൪) ശുദ്ധ അനന്തശക്തിയുക്ത ജ്ഞാനരൂപസേ പരിണമിത ഹോനേകേ
സ്വഭാവകേ കാരണ സ്വയം ഹീ കര്മ ദ്വാരാ സമാശ്രിത ഹോനേസേ (അര്ഥാത് കര്മ സ്വയംകോ ഹീ ദേനേമേം ആതാ
ഹോനേസേ) സമ്പ്രദാനതാകോ ധാരണ കരതാ ഹുആ, (൫) ശുദ്ധ അനന്തശക്തിമയ ജ്ഞാനരൂപസേ പരിണമിത
ഹോനേകേ സമയ പൂര്വമേം പ്രവര്തമാന ൧വികലജ്ഞാനസ്വഭാവകാ നാശ ഹോനേ പര ഭീ സഹജ ജ്ഞാനസ്വഭാവസേ സ്വയം

ഹീ ധ്രുവതാകാ അവലമ്ബന കരനേസേ അപാദാനകോ ധാരണ കരതാ ഹുആ, ഔര (൬) ശുദ്ധ
അനന്തശക്തിയുക്ത ജ്ഞാനരൂപസേ പരിണമിത ഹോനേകേ സ്വഭാവകാ സ്വയം ഹീ ആധാര ഹോനേ സേ അധികരണതാ
കോ ആത്മസാത് കരതാ ഹുആ — (ഇസ പ്രകാര) സ്വയമേവ ഛഹ കാരകരൂപ ഹോനേസേ അഥവാ ഉത്പത്തി –

അപേക്ഷാസേ ൨ദ്രവ്യ -ഭാവഭേദസേ ഭിന്ന ഘാതികര്മോംകോ ദൂര കരകേ സ്വയമേവ ആവിര്ഭൂത ഹോനേസേ, ‘സ്വയംഭൂ’

കഹലാതാ ഹൈ .

യഹാ യഹ കഹാ ഗയാ ഹൈ കി — നിശ്ചയസേ പരകേ സാഥ ആത്മാകാ കാരകതാകാ സമ്ബന്ധ നഹീം

ഹൈ, കി ജിസസേ ശുദ്ധാത്മസ്വഭാവകീ പ്രാപ്തികേ ലിയേ സാമഗ്രീ ( – ബാഹ്യ സാധന) ഢൂ ഢനേകീ വ്യഗ്രതാസേ

ജീവ (വ്യര്ഥ ഹീ) പരതംത്ര ഹോതേ ഹൈം .

Page 27 of 513
PDF/HTML Page 60 of 546
single page version

സംബന്ധോസ്തി, യതഃ ശുദ്ധാത്മസ്വഭാവലാഭായ സാമഗ്രീമാര്ഗണവ്യഗ്രതയാ പരതന്ത്രര്ഭൂയതേ ..൧൬..

സമാശ്രിയമാണത്വാത്സംപ്രദാനം ഭവതി . തഥൈവ പൂര്വമത്യാദിജ്ഞാനവികല്പവിനാശേപ്യഖണ്ഡിതൈകചൈതന്യ-

പ്രകാശേനാവിനശ്വരത്വാദപാദാനം ഭവതി . നിശ്ചയശുദ്ധചൈതന്യാദിഗുണസ്വഭാവാത്മനഃ സ്വയമേവാധാരത്വാദധികരണം

ഭവതീത്യഭേദഷട്കാരകീരൂപേണ സ്വത ഏവ പരിണമമാണഃ സന്നയമാത്മാ പരമാത്മസ്വഭാവ-

ഭാവാര്ഥ : — കര്താ, കര്മ, കരണ, സമ്പ്രദാന, അപാദാന ഔര അധികരണ നാമക ഛഹ കാരക

ഹൈം . ജോ സ്വതംത്രതയാ -സ്വാധീനതാസേ കരതാ ഹൈ വഹ കര്ത്താ ഹൈ; കര്ത്താ ജിസേ പ്രാപ്ത കരതാ ഹൈ വഹ കര്മ

ഹൈ; സാധകതമ അര്ഥാത് ഉത്കൃഷ്ട സാധനകോ കരണ കഹതേ ഹൈം; കര്മ ജിസേ ദിയാ ജാതാ ഹൈ അഥവാ ജിസകേ
ലിയേ കിയാ ജാതാ ഹൈ വഹ സമ്പ്രദാന ഹൈ; ജിസമേംസേ കര്മ കിയാ ജാതാ ഹൈ, വഹ ധ്രുവവസ്തു അപാദാന
ഹൈ, ഔര ജിസമേം അര്ഥാത് ജിസകേ ആധാരസേ കര്മ കിയാ ജാതാ ഹൈ വഹ അധികരണ ഹൈ . യഹ ഛഹ കാരക

വ്യവഹാര ഔര നിശ്ചയകേ ഭേദസേ ദോ പ്രകാരകേ ഹൈം . ജഹാ പരകേ നിമിത്തസേ കാര്യകീ സിദ്ധി കഹലാതീ

ഹൈ വഹാ വ്യവഹാര കാരക ഹൈം, ഔര ജഹാ അപനേ ഹീ ഉപാദാന കാരണസേ കാര്യകീ സിദ്ധി കഹീ ജാതീ
ഹൈ വഹാ നിശ്ചയകാരക ഹൈം .

വ്യവഹാര കാരകോംകാ ദൃഷ്ടാന്ത ഇസപ്രകാര ഹൈ — കുമ്ഹാര കര്താ ഹൈ; ഘഡാ കര്മ ഹൈ; ദംഡ, ചക്ര,

ചീവര ഇത്യാദി കരണ ഹൈ; കുമ്ഹാര ജല ഭരനേവാലേകേ ലിയേ ഘഡാ ബനാതാ ഹൈ, ഇസലിയേ ജല ഭരനേവാലാ
സമ്പ്രദാന ഹൈ; ടോകരീമേംസേ മിട്ടീ ലേകര ഘഡാ ബനാതാ ഹൈ, ഇസലിയേ ടോകരീ അപാദാന ഹൈ, ഔര പൃഥ്വീകേ
ആധാര പര ഘഡാ ബനാതാ ഹൈ, ഇസലിയേ പൃഥ്വീ അധികരണ ഹൈ . യഹാ സഭീ കാരക ഭിന്ന -ഭിന്ന ഹൈം .

അന്യ കര്താ ഹൈ; അന്യ കര്മ ഹൈ; അന്യ കരണ ഹൈ; അന്യ സമ്പ്രദാന; അന്യ അപാദാന ഔര അന്യ
അധികരണ ഹൈ . പരമാര്ഥതഃ കോഈ ദ്രവ്യ കിസീകാ കര്താ – ഹര്താ നഹീം ഹോ സകതാ, ഇസലിയേ യഹ ഛഹോം

വ്യവഹാര കാരക അസത്യ ഹൈം . വേ മാത്ര ഉപചരിത അസദ്ഭൂത വ്യവഹാരനയസേ കഹേ ജാതേ ഹൈം . നിശ്ചയസേ

കിസീ ദ്രവ്യകാ അന്യ ദ്രവ്യകേ സാഥ കാരണതാകാ സമ്ബന്ധ ഹൈ ഹീ നഹീം .

നിശ്ചയ കാരകോംകാ ദൃഷ്ടാന്ത ഇസ പ്രകാര ഹൈ : — മിട്ടീ സ്വതംത്രതയാ ഘടരൂപ കാര്യകോ പ്രാപ്ത ഹോതീ

ഹൈ ഇസലിഏ മിട്ടീ കര്താ ഹൈ ഔര ഘഡാ കര്മ ഹൈ . അഥവാ, ഘഡാ മിട്ടീസേ അഭിന്ന ഹൈ ഇസലിയേ മിട്ടീ

സ്വയം ഹീ കര്മ ഹൈ; അപനേ പരിണമന സ്വഭാവ സേ മിട്ടീനേ ഘഡാ ബനായാ ഇസലിയേ മിട്ടീ സ്വയം ഹീ കരണ
ഹൈ; മിട്ടീനേ ഘഡാരൂപ കര്മ അപനേകോ ഹീ ദിയാ ഇസലിഏ മിട്ടീ സ്വയം സമ്പ്രദാന ഹൈ; മിട്ടീനേ അപനേമേംസേ
പിംഡരൂപ അവസ്ഥാ നഷ്ട കരകേ ഘടരൂപ കര്മ കിയാ ഔര സ്വയം ധ്രുവ ബനീ രഹീ ഇസലിഏ വഹ സ്വയം
ഹീ അപാദാന ഹൈ; മിട്ടീനേ അപനേ ഹീ ആധാരസേ ഘഡാ ബനായാ ഇസലിയേ സ്വയം ഹീ അധികരണ ഹൈ .

ഇസപ്രകാര നിശ്ചയസേ ഛഹോം കാരക ഏക ഹീ ദ്രവ്യമേം ഹൈ . പരമാര്ഥതഃ ഏക ദ്രവ്യ ദൂസരേ കീ സഹായതാ

നഹീം കര സകതാ ഔര ദ്രവ്യ സ്വയം ഹീ, അപനേകോ, അപനേസേ, അപനേ ലിഏ, അപനേമേംസേ, അപനേമേം കരതാ
ഹൈ ഇസലിയേ നിശ്ചയ ഛഹ കാരക ഹീ പരമ സത്യ ഹൈം .

ഉപരോക്ത പ്രകാരസേ ദ്രവ്യ സ്വയം ഹീ അപനീ അനന്ത ശക്തിരൂപ സമ്പദാസേ പരിപൂര്ണ ഹൈ ഇസലിയേ

സ്വയം ഹീ ഛഹ കാരകരൂപ ഹോകര അപനാ കാര്യ കരനേകേ ലിഏ സമര്ഥ ഹൈ, ഉസേ ബാഹ്യ സാമഗ്രീ കോഈ

< Previous Page Next Page >