Pravachansar-Hindi (Malayalam transliteration). Gatha: 29-39.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 5 of 28

 

Page 48 of 513
PDF/HTML Page 81 of 546
single page version

ഭൂതരൂപിദ്രവ്യാണി ച പരസ്പരപ്രവേശമന്തരേണാപി ജ്ഞേയാകാരഗ്രഹണസമര്പണപ്രവണാന്യേവമാത്മാര്ഥാശ്ചാ-
ന്യോന്യവൃത്തിമന്തരേണാപി വിശ്വജ്ഞേയാകാരഗ്രഹണസമര്പണപ്രവണാഃ ..൨൮..
അഥാര്ഥേഷ്വവൃത്തസ്യാപി ജ്ഞാനിനസ്തദ്വൃത്തിസാധകം ശക്തിവൈചിത്ര്യമുദ്യോതയതി —
ണ പവിട്ഠോ ണാവിട്ഠോ ണാണീ ണേയേസു രൂവമിവ ചക്ഖൂ .
ജാണദി പസ്സദി ണിയദം അക്ഖാതീദോ ജഗമസേസം ..൨൯..
തഥാഹി ---യഥാ രൂപിദ്രവ്യാണി ചക്ഷുഷാ സഹ പരസ്പരം സംബന്ധാഭാവേപി സ്വാകാരസമര്പണേ സമര്ഥാനി, ചക്ഷൂംഷി ച
തദാകാരഗ്രഹണേ സമര്ഥാനി ഭവന്തി, തഥാ ത്രൈലോക്യോദരവിവരവര്തിപദാര്ഥാഃ കാലത്രയപര്യായപരിണതാ ജ്ഞാനേന സഹ
പരസ്പരപ്രദേശസംസര്ഗാഭാവേപി സ്വകീയാകാരസമര്പണേ സമര്ഥാ ഭവന്തി, അഖണ്ഡൈകപ്രതിഭാസമയം കേവലജ്ഞാനം തു
തദാകാരഗ്രഹണേ സമര്ഥമിതി ഭാവാര്ഥഃ ..൨൮.. അഥ ജ്ഞാനീ ജ്ഞേയപദാര്ഥേഷു നിശ്ചയനയേനാപ്രവിഷ്ടോപി വ്യവഹാരേണ
പ്രവിഷ്ട ഇവ പ്രതിഭാതീതി ശക്തിവൈചിത്ര്യം ദര്ശയതി ---ണ പവിട്ഠോ നിശ്ചയനയേന ന പ്രവിഷ്ടഃ, ണാവിട്ഠോ വ്യവഹാരേണ
ച നാപ്രവിഷ്ടഃ കിംതു പ്രവിഷ്ട ഏവ . സ കഃ കര്താ . ണാണീ ജ്ഞാനീ . കേഷു മധ്യേ . ണേയേസു ജ്ഞേയപദാര്ഥേഷു . കിമിവ .
രൂവമിവ ചക്ഖൂ രൂപവിഷയേ ചക്ഷുരിവ . ഏവംഭൂതസ്സന് കിം കരോതി . ജാണദി പസ്സദി ജാനാതി പശ്യതി ച . ണിയദം
നിശ്ചിതം സംശയരഹിതം . കിംവിശിഷ്ടഃ സന് . അക്ഖാതീദോ അക്ഷാതീതഃ . കിം ജാനാതി പശ്യതി . ജഗമസേസം
ഔര രൂപീ പദാര്ഥോംകീ ഭാ തി ഉപചാരസേ കഹാ ജാ സകതാ ഹൈ) . ജൈസേ നൈത്ര ഔര ഉനകേ വിഷയഭൂത
രൂപീ പദാര്ഥ പരസ്പര പ്രവേശ കിയേ ബിനാ ഹീ ജ്ഞേയാകാരോം കോ ഗ്രഹണ ഔര സമര്പണ കരനേകേ
സ്വഭാവവാലേ ഹൈം, ഉസീ പ്രകാര ആത്മാ ഔര പദാര്ഥ ഏക ദൂസരേമേം പ്രവിഷ്ട ഹുഏ ബിനാ ഹീ സമസ്ത
ജ്ഞേയാകാരോംകേ ഗ്രഹണ ഔര സമര്പണ കരനേകേ സ്വഭാവവാലേ ഹൈം . (ജിസ പ്രകാര ആ ഖ രൂപീ പദാര്ഥോംമേം
പ്രവേശ നഹീം കരതീ ഔര രൂപീ പദാര്ഥ ആ ഖമേം പ്രവേശ നഹീം കരതേ തോ ഭീ ആ ഖ രൂപീ പദാര്ഥോംകേ
ജ്ഞേയാകാരോംകേ ഗ്രഹണ കരനേ — ജാനനേകേ — സ്വഭാവവാലീ ഹൈ ഔര രൂപീ പദാര്ഥ സ്വയംകേ ജ്ഞേയാകാരോംകോ
സമര്പിത ഹോനേ — ജനാനേകേ — സ്വഭാവവാലേ ഹൈം, ഉസീപ്രകാര ആത്മാ പദാര്ഥോംമേം പ്രവേശ നഹീം കരതാ ഔര
പദാര്ഥ ആത്മാമേം പ്രവേശ നഹീം കരതേ തഥാപി ആത്മാ പദാര്ഥോംകേ സമസ്ത ജ്ഞേയാകാരോംകോ ഗ്രഹണ കര
ലേനേ — ജാനലേനേകേ സ്വഭാവവാലാ ഹൈ ഔര പദാര്ഥ സ്വയംകേ സമസ്ത ജ്ഞേയാകാരോംകോ സമര്പിത ഹോ
ജാനേ — ജ്ഞാത ഹോ ജാനേകേ സ്വഭാവവാലേ ഹൈം .) ..൨൮..
അബ, ആത്മാ പദാര്ഥോംമേം പ്രവൃത്ത നഹീം ഹോതാ തഥാപി ജിസസേ (ജിസ ശക്തിവൈചിത്ര്യസേ ) ഉസകാ
പദാര്ഥോംമേം പ്രവൃത്ത ഹോനാ സിദ്ധ ഹോതാ ഹൈ ഉസ ശക്തിവൈചിത്ര്യകോ ഉദ്യോത കരതേ ഹൈം : —
ജ്ഞേയേ പ്രവിഷ്ട ന, അണപ്രവിഷ്ട ന, ജാണതോ ജഗ സര്വനേ
നിത്യേ അതീന്ദ്രിയ ആതമാ, ജ്യമ നേത്ര ജാണേ രൂപനേ.൨൯.

Page 49 of 513
PDF/HTML Page 82 of 546
single page version

ന പ്രവിഷ്ടോ നാവിഷ്ടോ ജ്ഞാനീ ജ്ഞേയേഷു രൂപമിവ ചക്ഷുഃ .
ജാനാതി പശ്യതി നിയതമക്ഷാതീതോ ജഗദശേഷമ് ..൨൯..
യഥാ ഹി ചക്ഷൂ രൂപിദ്രവ്യാണി സ്വപ്രദേശൈരസംസ്പൃശദപ്രവിഷ്ടം പരിച്ഛേദ്യമാകാരമാത്മസാത്കുര്വന്ന
ചാപ്രവിഷ്ടം ജാനാതി പശ്യതി ച, ഏവമാത്മാപ്യക്ഷാതീതത്വാത്പ്രാപ്യകാരിതാവിചാരഗോചരദൂരതാമവാപ്തോ
ജ്ഞേയതാമാപന്നാനി സമസ്തവസ്തൂനി സ്വപ്രദേശൈരസംസ്പൃശന്ന പ്രവിഷ്ടഃ ശക്തിവൈചിത്ര്യവശതോ വസ്തുവര്തിനഃ
സമസ്തജ്ഞേയാകാരാനുന്മൂല്യ ഇവ ക വലയന്ന ചാപ്രവിഷ്ടോ ജാനാതി പശ്യതി ച . ഏവമസ്യ
വിചിത്രശക്തി യോഗിനോ ജ്ഞാനിനോര്ഥേഷ്വപ്രവേശ ഇവ പ്രവേശോപി സിദ്ധിമവതരതി ..൨൯..
ജഗദശേഷമിതി . തഥാ ഹി ---യഥാ ലോചനം കര്തൃ രൂപിദ്രവ്യാണി യദ്യപി നിശ്ചയേന ന സ്പൃശതി തഥാപി വ്യവഹാരേണ
സ്പൃശതീതി പ്രതിഭാതി ലോകേ . തഥായമാത്മാ മിഥ്യാത്വരാഗാദ്യാസ്രവാണാമാത്മനശ്ച സംബന്ധി യത്കേവലജ്ഞാനാത്പൂര്വം
വിശിഷ്ടഭേദജ്ഞാനം തേനോത്പന്നം യത്കേവലജ്ഞാനദര്ശനദ്വയം തേന ജഗത്ത്രയകാലത്രയവര്തിപദാര്ഥാന്നിശ്ചയേനാസ്പൃശന്നപി
വ്യവഹാരേണ സ്പൃശതി, തഥാ സ്പൃശന്നിവ ജ്ഞാനേന ജാനാതി ദര്ശനേന പശ്യതി ച . കഥംഭൂതസ്സന് .
അതീന്ദ്രിയസുഖാസ്വാദപരിണതഃ സന്നക്ഷാതീത ഇതി . തതോ ജ്ഞായതേ നിശ്ചയേനാപ്രവേശ ഇവ വ്യവഹാരേണ ജ്ഞേയപദാര്ഥേഷു
൧. പ്രാപ്യകാരിതാ = ജ്ഞേയ വിഷയോംകോ സ്പര്ശ കരകേ ഹീ കാര്യ കര സകനാ — ജാന സകനാ . (ഇന്ദ്രിയാതീത ഹുഏ
ആത്മാമേം പ്രാപ്യകാരിതാകേ വിചാരകാ ഭീ അവകാശ നഹീം ഹൈ) .
પ્ર. ૭
അന്വയാര്ഥ : — [ചക്ഷുഃ രൂപം ഇവ ] ജൈസേ ചക്ഷു രൂപകോ (ജ്ഞേയോംമേം അപ്രവിഷ്ട രഹകര തഥാ
അപ്രവിഷ്ട ന രഹകര ജാനതീ -ദേഖതീ ഹൈ) ഉസീപ്രകാര [ജ്ഞാനീ ] ആത്മാ [അക്ഷാതീതഃ ] ഇന്ദ്രിയാതീത ഹോതാ
ഹുആ [അശേഷം ജഗത് ] അശേഷ ജഗതകോ (-സമസ്ത ലോകാലോകകോ) [ജ്ഞേയേഷു ] ജ്ഞേയോമാം [ന
പ്രവിഷ്ടഃ ] അപ്രവിഷ്ട രഹകര [ന അവിഷ്ടഃ ] തഥാ അപ്രവിഷ്ട ന രഹകര [നിയതം ] നിരന്തര [ജാനാതി
പശ്യതി ] ജാനതാ -ദേഖതാ ഹൈ ..൨൯..
ടീകാ : — ജിസപ്രകാര ചക്ഷു രൂപീ ദ്രവ്യോംകോ സ്വപ്രദേശോംകേ ദ്വാരാ അസ്പര്ശ കരതാ ഹുആ
അപ്രവിഷ്ട രഹകര (ജാനതാ -ദേഖതാ ഹൈ) തഥാ ജ്ഞേയ ആകാരോംകോ ആത്മസാത് (-നിജരൂപ) കരതാ ഹുആ
അപ്രവിഷ്ട ന രഹകര ജാനതാ -ദേഖതാ ഹൈ; ഇസീപ്രകാര ആത്മാ ഭീ ഇന്ദ്രിയാതീതതാകേ കാരണ
൧പ്രാപ്യകാരിതാകീ വിചാരഗോചരതാസേ ദൂര ഹോതാ ഹുആ ജ്ഞേയഭൂത സമസ്ത വസ്തുഓംകോ സ്വപ്രദേശോംസേ അസ്പര്ശ
കരതാ ഹൈ, ഇസലിയേ അപ്രവിഷ്ട രഹകര (ജാനതാ -ദേഖതാ ഹൈ) തഥാ ശക്തി വൈചിത്ര്യകേ കാരണ വസ്തുമേം
വര്തതേ സമസ്ത ജ്ഞേയാകാരോംകോ മാനോം മൂലമേംസേ ഉഖാഡകര ഗ്രാസ കര ലേനേസേ അപ്രവിഷ്ട ന രഹകര ജാനതാ-
ദേഖതാ ഹൈ . ഇസപ്രകാര ഇസ വിചിത്ര ശക്തിവാലേ ആത്മാകേ പദാര്ഥോംമേം അപ്രവേശകീ ഭാ തി പ്രവേശ ഭീ സിദ്ധ
ഹോതാ ഹൈ .
ഭാവാര്ഥ : — യദ്യപി ആ ഖ അപനേ പ്രദേശോംസേ രൂപീ പദാര്ഥോംകോ സ്പര്ശ നഹീം കരതീ ഇസലിയേ വഹ
നിശ്ചയസേ ജ്ഞേയോംമേം അപ്രവിഷ്ട ഹൈ തഥാപി വഹ രൂപീ പദാര്ഥോംകോ ജാനതീ -ദേഖതീ ഹൈ, ഇസലിയേ വ്യവഹാരസേ

Page 50 of 513
PDF/HTML Page 83 of 546
single page version

അഥൈവം ജ്ഞാനമര്ഥേഷു വര്തത ഇതി സംഭാവയതി —
രയണമിഹ ഇംദണീലം ദുദ്ധജ്ഝസിയം ജഹാ സഭാസാഏ .
അഭിഭൂയ തം പി ദുദ്ധം വട്ടദി തഹ ണാണമട്ഠേസു ..൩൦..
രത്നമിഹേന്ദ്രനീലം ദുഗ്ധാധ്യുഷിതം യഥാ സ്വഭാസാ .
അഭിഭൂയ തദപി ദുഗ്ധം വര്തതേ തഥാ ജ്ഞാനമര്ഥേഷു ..൩൦..
യഥാ കിലേന്ദ്രനീലരത്നം ദുഗ്ധമധിവസത്സ്വപ്രഭാഭാരേണ തദഭിഭൂയ വര്തമാനം ദൃഷ്ടം, തഥാ
പ്രവേശോപി ഘടത ഇതി ..൨൯.. അഥ തമേവാര്ഥം ദൃഷ്ടാന്തദ്വാരേണ ദൃഢയതി --രയണം രത്നം ഇഹ ജഗതി .
കിംനാമ . ഇംദണീലം ഇന്ദ്രനീലസംജ്ഞമ് . കിംവിശിഷ്ടമ് . ദുദ്ധജ്ഝസിയം ദുഗ്ധേ നിക്ഷിപ്തം ജഹാ യഥാ
സഭാസാഏ സ്വകീയപ്രഭയാ അഭിഭൂയ തിരസ്കൃത്യ . കിമ് . തം പി ദുദ്ധം തത്പൂര്വോക്തം ദുഗ്ധമപി വട്ടദി വര്തതേ .
ഇതി ദൃഷ്ടാന്തോ ഗതഃ . തഹ ണാണമട്ഠേസു തഥാ ജ്ഞാനമര്ഥേഷു വര്തത ഇതി . തദ്യഥാ ---യഥേന്ദ്രനീലരത്നം
കര്തൃ സ്വകീയനീലപ്രഭയാ കരണഭൂതയാ ദുഗ്ധം നീലം കൃത്വാ വര്തതേ, തഥാ നിശ്ചയരത്നത്രയാത്മകപരമസാമായിക-
സംയമേന യദുത്പന്നം കേവലജ്ഞാനം തത് സ്വപരപരിച്ഛിത്തിസാമര്ഥ്യേന സമസ്താജ്ഞാനാന്ധകാരം തിരസ്കൃത്യ
യഹ കഹാ ജാതാ ഹൈ കി ‘മേരീ ആ ഖ ബഹുതസേ പദാര്ഥോംമേം ജാ പഹു ചതീ ഹൈ .’ ഇസീപ്രകാര യദ്യപി
കേവലജ്ഞാനപ്രാപ്ത ആത്മാ അപനേ പ്രദേശോംകേ ദ്വാരാ ജ്ഞേയ പദാര്ഥോംകോ സ്പര്ശ നഹീം കരതാ ഇസലിയേ വഹ
നിശ്ചയസേ തോ ജ്ഞേയോംമേം അപ്രവിഷ്ട ഹൈ തഥാപി ജ്ഞായക -ദര്ശക ശക്തികീ കിസീ പരമ അദ്ഭുത വിചിത്രതാകേ
കാരണ (നിശ്ചയസേ ദൂര രഹകര ഭീ) വഹ സമസ്ത ജ്ഞേയാകാരോംകോ ജാനതാ -ദേഖതാ ഹൈ, ഇസലിയേ വ്യവഹാരസേ
യഹ കഹാ ജാതാ ഹൈ കി ‘ആത്മാ സര്വദ്രവ്യ -പര്യായോംമേം പ്രവിഷ്ട ഹോ ജാതാ ഹൈ .’ ഇസപ്രകാര വ്യവഹാരസേ
ജ്ഞേയ പദാര്ഥോംമേം ആത്മാകാ പ്രവേശ സിദ്ധ ഹോതാ ഹൈ ..൨൯..
അബ, യഹാ ഇസപ്രകാര (ദൃഷ്ടാന്തപൂര്വക) യഹ സ്പഷ്ട കരതേ ഹൈം കി ജ്ഞാന പദാര്ഥോംമേം പ്രവൃത്ത
ഹോതാ ഹൈ : —
അന്വയാര്ഥ : — [യഥാ ] ജൈസേ [ഇഹ ] ഇസ ജഗതമേം [ദുഗ്ധാധ്യുഷിതം ] ദൂധമേം പഡാ ഹുആ
[ഇന്ദ്രനീലം രത്നം ] ഇന്ദ്രനീല രത്ന [സ്വഭാസാ ] അപനീ പ്രഭാകേ ദ്വാരാ [തദ് അപി ദുഗ്ധം ] ഉസ ദൂധമേം
[അഭിഭൂയ ] വ്യാപ്ത ഹോകര [വര്തതേ ] വര്തതാ ഹൈ, [തഥാ ] ഉസീപ്രകാര [ജ്ഞാനം ] ജ്ഞാന (അര്ഥാത്
ജ്ഞാതൃദ്രവ്യ) [അര്ഥേഷു ] പദാര്ഥോംമേം വ്യാപ്ത ഹോകര വര്തതാ ഹൈ ..൩൦..
ടീകാ : — ജൈസേ ദൂധമേം പഡാ ഹുആ ഇന്ദ്രനീല രത്ന അപനേ പ്രഭാസമൂഹസേ ദൂധമേം വ്യാപ്ത ഹോകര
ജ്യമ ദൂധമാം സ്ഥിത ഇന്ദ്രനീലമണി സ്വകീയ പ്രഭാ വഡേ
ദൂധനേ വിഷേ വ്യാപീ രഹേ, ത്യമ ജ്ഞാന പണ അര്ഥോ വിഷേ.൩൦.

Page 51 of 513
PDF/HTML Page 84 of 546
single page version

സംവേദനമപ്യാത്മനോഭിന്നത്വാത് കര്ത്രംശേനാത്മതാമാപന്നം കരണാംശേന ജ്ഞാനതാമാപന്നേന കാരണഭൂതാ-
നാമര്ഥാനാം കാര്യഭൂതാന് സമസ്തജ്ഞേയാകാരാനഭിവ്യാപ്യ വര്തമാനം, കാര്യ കാരണത്വേനോപചര്യ ജ്ഞാനമര്ഥാന-
ഭിഭൂയ വര്തത ഇത്യുച്യമാനം ന വിപ്രതിഷിധ്യതേ ..൩൦..
അഥൈവമര്ഥാ ജ്ഞാനേ വര്തന്ത ഇതി സംഭാവയതി —
ജദി തേ ണ സംതി അട്ഠാ ണാണേ ണാണം ണ ഹോദി സവ്വഗയം .
സവ്വഗയം വാ ണാണം കഹം ണ ണാണട്ഠിയാ അട്ഠാ ..൩൧..
യുഗപദേവ സര്വപദാര്ഥേഷു പരിച്ഛിത്ത്യാകാരേണ വര്തതേ . അയമത്ര ഭാവാര്ഥഃ ---കാരണഭൂതാനാം സര്വപദാര്ഥാനാം
കാര്യഭൂതാഃ പരിച്ഛിത്ത്യാകാരാ ഉപചാരേണാര്ഥാ ഭണ്യന്തേ, തേഷു ച ജ്ഞാനം വര്തത ഇതി ഭണ്യമാനേപി വ്യവഹാരേണ
ദോഷോ നാസ്തീതി ..൩൦.. അഥ പൂര്വസൂത്രേണ ഭണിതം ജ്ഞാനമര്ഥേഷു വര്തതേ വ്യവഹാരേണാത്ര പുനരര്ഥാ ജ്ഞാനേ വര്തന്ത
ഇത്യുപദിശതി – ജഇ യദി ചേത് തേ അട്ഠാ ണ സംതി തേ പദാര്ഥാഃ സ്വകീയപരിച്ഛിത്ത്യാകാരസമര്പണദ്വാരേണാദര്ശേ
ബിമ്ബവന്ന സന്തി . ക്വ . ണാണേ കേവലജ്ഞാനേ . ണാണം ണ ഹോദി സവ്വഗയം തദാ ജ്ഞാനം സര്വഗതം ന ഭവതി . സവ്വഗയം
൧. പ്രമാണദൃഷ്ടിസേ സംവേദന അര്ഥാത് ജ്ഞാന കഹനേ പര അനന്ത ഗുണപര്യായോംകാ പിംഡ സമഝമേം ആതാ ഹൈ . ഉസമേം യദി കര്താ,
കരണ ആദി അംശ കിയേ ജായേം തോ കര്താ – അംശ വഹ അഖംഡ ആത്മദ്രവ്യ ഹൈ ഔര കരണ -അംശ വഹ ജ്ഞാനഗുണ ഹൈ .
൨. പദാര്ഥ കാരണ ഹൈം ഔര ഉനകേ ജ്ഞേയാകാര (ദ്രവ്യ -ഗുണ -പര്യായ) കാര്യ ഹൈം .
൩. ഇസ ഗാഥാമേം ഭീ ‘ജ്ഞാന’ ശബ്ദസേ അനന്ത ഗുണ -പര്യായോംകാ പിംഡരൂപ ജ്ഞാതൃദ്രവ്യ സമഝനാ ചാഹിയേ .
നവ ഹോയ അര്ഥോ ജ്ഞാനമാം, തോ ജ്ഞാന സൌ -ഗത പണ നഹീം,
നേ സര്വഗത ഛേ ജ്ഞാന തോ ക്യമ ജ്ഞാനസ്ഥിത അര്ഥോ നഹീം ?.൩൧.
വര്തതാ ഹുആ ദിഖാഈ ദേതാ ഹൈ, ഉസീപ്രകാര ൧സംവേദന(ജ്ഞാന) ഭീ ആത്മാസേ അഭിന്ന ഹോനേസേ കര്താ – അംശസേ
ആത്മതാകോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹുആ ജ്ഞാനരൂപ കാരണ -അംശകേ ദ്വാരാ ൨കാരണഭൂത പദാര്ഥോംകേ കാര്യഭൂത സമസ്ത
ജ്ഞേയാകാരോംമേം വ്യാപ്ത ഹോതാ ഹുആ വര്തതാ ഹൈ, ഇസലിയേ കാര്യമേം കാരണകാ (-ജ്ഞേയാകാരോംമേം പദാര്ഥോംകാ)
ഉപചാര കരകേ യഹ കഹനേമേം വിരോധ നഹീം ആതാ കി ‘ജ്ഞാന പദാര്ഥോംമേം വ്യാപ്ത ഹോകര വര്തതാ ഹൈ .’
ഭാവാര്ഥ : — ജൈസേ ദൂധസേ ഭരേ ഹുഏ പാത്രമേം പഡാ ഹുആ ഇന്ദ്രനീല രത്ന (നീലമണി) സാരേ
ദൂധകോ (അപനീ പ്രഭാസേ നീലവര്ണ കര ദേതാ ഹൈ ഇസലിയേ വ്യവഹാരസേ രത്ന ഔര രത്നകീ പ്രഭാ സാരേ
ദൂധമേം) വ്യാപ്ത കഹീ ജാതീ ഹൈ, ഇസീപ്രകാര ജ്ഞേയോംസേ ഭരേ ഹുഏ വിശ്വമേം രഹനേവാലാ ആത്മാ സമസ്ത ജ്ഞേയോംകോ
(ലോകാലോകകോ) അപനീ ജ്ഞാനപ്രഭാകേ ദ്വാരാ പ്രകാശിത കരതാ ഹൈ അര്ഥാത് ജാനതാ ഹൈ ഇസലിയേ
വ്യവഹാരസേ ആത്മാകാ ജ്ഞാന ഔര ആത്മാ സര്വവ്യാപീ കഹലാതാ ഹൈ . (യദ്യപി നിശ്ചയസേ വേ അപനേ
അസംഖ്യ പ്രദേശോംമേം ഹീ രഹതേ ഹൈം, ജ്ഞേയോംമേം പ്രവിഷ്ട നഹീം ഹോതേ) ..൩൦..
അബ, ഐസാ വ്യക്ത കരതേ ഹൈം കി ഇസ പ്രകാര പദാര്ഥ ൩
ജ്ഞാനമേം വര്തതേ ഹൈം : —

Page 52 of 513
PDF/HTML Page 85 of 546
single page version

യദി തേ ന സന്ത്യര്ഥാ ജ്ഞാനേ ജ്ഞാനം ന ഭവതി സര്വഗതമ് .
സര്വഗതം വാ ജ്ഞാനം കഥം ന ജ്ഞാനസ്ഥിതാ അര്ഥാഃ ..൩൧..
യദി ഖലു നിഖിലാത്മീയജ്ഞേയാകാരസമര്പണദ്വാരേണാവതീര്ണാഃ സര്വേര്ഥാ ന പ്രതിഭാന്തി ജ്ഞാനേ
തദാ തന്ന സര്വഗതമഭ്യുപഗമ്യേത . അഭ്യുപഗമ്യേത വാ സര്വഗതം, തര്ഹി സാക്ഷാത് സംവേദനമുകുരുന്ദ-
ഭൂമികാവതീര്ണ(പ്രതി)ബിമ്ബസ്ഥാനീയസ്വീയസ്വീയസംവേദ്യാകാരകാരണാനി പരമ്പരയാ പ്രതിബിമ്ബസ്ഥാനീയ-
സംവേദ്യാകാരകാരണാനീതി കഥം ന ജ്ഞാനസ്ഥായിനോര്ഥാ നിശ്ചീയന്തേ .. ൩൧ ..
വാ ണാണം വ്യവഹാരേണ സര്വഗതം ജ്ഞാനം സമ്മതം ചേദ്ഭവതാം കഹം ണ ണാണട്ഠിയാ അട്ഠാ തര്ഹി
വ്യവഹാരനയേന സ്വകീയജ്ഞേയാകാരപരിച്ഛിത്തിസമര്പണദ്വാരേണ ജ്ഞാനസ്ഥിതാ അര്ഥാഃ കഥം ന ഭവന്തി കിംതു
ഭവന്ത്യേവേതി . അത്രായമഭിപ്രായഃ --യത ഏവ വ്യവഹാരേണ ജ്ഞേയപരിച്ഛിത്ത്യാകാരഗ്രഹണദ്വാരേണ ജ്ഞാനം സര്വഗതം
ഭണ്യതേ, തസ്മാദേവ ജ്ഞേയപരിച്ഛിത്ത്യാകാരസമര്പണദ്വാരേണ പദാര്ഥാ അപി വ്യവഹാരേണ ജ്ഞാനഗതാ ഭണ്യന്ത
ഇതി ..൩൧.. അഥ ജ്ഞാനിനഃ പദാര്ഥൈഃ സഹ യദ്യപി വ്യവഹാരേണ ഗ്രാഹ്യഗ്രാഹകസമ്ബന്ധോസ്തി തഥാപി
സംശ്ലേഷാദിസമ്ബന്ധോ നാസ്തി, തേന കാരണേന ജ്ഞേയപദാര്ഥൈഃ സഹ ഭിന്നത്വമേവേതി പ്രതിപാദയതി — ഗേണ്ഹദി ണേവ ണ
൧. ബിമ്ബ = ജിസകാ ദര്പണമേം പ്രതിബിംബ പഡാ ഹോ വഹ . (ജ്ഞാനകോ ദര്പണകീ ഉപമാ ദീ ജായേ തോ, പദാര്ഥോംകേ
ജ്ഞേയാകാര ബിമ്ബ സമാന ഹൈം ഔര ജ്ഞാനമേം ഹോനേവാലേ ജ്ഞാനകീ അവസ്ഥാരൂപ ജ്ഞേയാകാര പ്രതിബിമ്ബ സമാന ഹൈം) .
൨. പദാര്ഥ സാക്ഷാത് സ്വജ്ഞേയാകാരോംകേ കാരണ ഹൈം (അര്ഥാത് പദാര്ഥ അപനേ -അപനേ ദ്രവ്യ -ഗുണ -പര്യായോംകേ സാക്ഷാത്
കാരണ ഹൈം ) ഔര പരമ്പരാസേ ജ്ഞാനകീ അവസ്ഥാരൂപ ജ്ഞേയാകാരോംകേ (ജ്ഞാനാകാരോംകേ) കാരണ ഹൈം .
൩. പ്രതിബിമ്ബ നൈമിത്തിക കാര്യ ഹൈം ഔര മയൂരാദി നിമിത്ത -കാരണ ഹൈം .
അന്വയാര്ഥ : — [യദി ] യദി [തേ അര്ഥാഃ ] വേ പദാര്ഥ [ജ്ഞാനേ ന സംതി ] ജ്ഞാനമേം ന ഹോം തോ
[ജ്ഞാനം ] ജ്ഞാന [സര്വഗതം ] സര്വഗത [ന ഭവതി ] നഹീം ഹോ സകതാ [വാ ] ഔര യദി [ജ്ഞാനം സര്വഗതം ]
ജ്ഞാന സര്വഗത ഹൈ തോ [അര്ഥാഃ ] പദാര്ഥ [ജ്ഞാനസ്ഥിതാഃ ] ജ്ഞാനസ്ഥിത [കഥം ന ] കൈസേ നഹീം ഹൈം ?
(അര്ഥാത് അവശ്യ ഹൈം) ..൩൧..
ടീകാ : — യദി സമസ്ത സ്വ -ജ്ഞേയാകാരോംകേ സമര്പണ ദ്വാരാ (ജ്ഞാനമേം) അവതരിത ഹോതേ ഹുഏ
സമസ്ത പദാര്ഥ ജ്ഞാനമേം പ്രതിഭാസിത ന ഹോം തോ വഹ ജ്ഞാന സര്വഗത നഹീം മാനാ ജാതാ . ഔര യദി വഹ (ജ്ഞാന)
സര്വഗത മാനാ ജായേ, തോ ഫി ര (പദാര്ഥ) സാക്ഷാത് ജ്ഞാനദര്പണ -ഭൂമികാമേം അവതരിത ൧ബിമ്ബകീ ഭാ തി
അപനേ -അപനേ ജ്ഞേയാകാരോംകേ കാരണ (ഹോനേസേ) ഔര ൨പരമ്പരാസേ പ്രതിബിമ്ബകേ സമാന ജ്ഞേയാകാരോംകേ കാരണ
ഹോനേസേ പദാര്ഥ കൈസേ ജ്ഞാനസ്ഥിത നിശ്ചിത് നഹീം ഹോതേ ? (അവശ്യ ഹീ ജ്ഞാനസ്ഥിത നിശ്ചിത ഹോതേ ഹൈം)
ഭാവാര്ഥ : — ദര്പണമേം മയൂര, മന്ദിര, സൂര്യ, വൃക്ഷ ഇത്യാദികേ പ്രതിബിമ്ബ പഡതേ ഹൈം . വഹാ
നിശ്ചയസേ തോ പ്രതിബിമ്ബ ദര്പണകീ ഹീ അവസ്ഥായേം ഹൈം, തഥാപി ദര്പണമേം പ്രതിബിമ്ബ ദേഖകര ൩കാര്യമേം
കാരണകാ ഉപചാര കരകേ വ്യവഹാരസേ കഹാ ജാതാ ഹൈ കി ‘മയൂരാദിക ദര്പണമേം ഹൈം .’ ഇസീപ്രകാര

Page 53 of 513
PDF/HTML Page 86 of 546
single page version

അഥൈവം ജ്ഞാനിനോര്ഥൈഃ സഹാന്യോന്യവൃത്തിമത്ത്വേപി പരഗ്രഹണമോക്ഷണപരിണമനാഭാവേന സര്വം
പശ്യതോധ്യവസ്യതശ്ചാത്യന്തവിവിക്തത്വം ഭാവയതി —
ഗേണ്ഹദി ണേവ ണ മുംചദി ണ പരം പരിണമദി കേവലീ ഭഗവം .
പേച്ഛദി സമംതദോ സോ ജാണദി സവ്വം ണിരവസേസം ..൩൨..
ഗൃഹ്ണാതി നൈവ ന മുഞ്ചതി ന പരം പരിണമതി കേവലീ ഭഗവാന് .
പശ്യതി സമന്തതഃ സ ജാനാതി സര്വം നിരവശേഷമ് ..൩൨..
മുംചദി ഗൃഹ്ണാതി നൈവ മുഞ്ചതി നൈവ ണ പരം പരിണമദി പരം പരദ്രവ്യം ജ്ഞേയപദാര്ഥം നൈവ പരിണമതി . സ കഃ
കര്താ . കേവലീ ഭഗവം കേവലീ ഭഗവാന് സര്വജ്ഞഃ . തതോ ജ്ഞായതേ പരദ്രവ്യേണ സഹ ഭിന്നത്വമേവ . തര്ഹി കിം
പ്രഭു കേവലീ ന ഗ്രഹേ, ന ഛോഡേ, പരരൂപേ നവ പരിണമേ;
ദേഖേ അനേ ജാണേ നിഃശേഷേ സര്വതഃ തേ സര്വനേ.൩൨.
ജ്ഞാനദര്പണമേം ഭീ സര്വ പദാര്ഥോംകേ സമസ്ത ജ്ഞേയാകാരോംകേ പ്രതിബിമ്ബ പഡതേ ഹൈം അര്ഥാത് പദാര്ഥോംകേ
ജ്ഞേയാകാരോംകേ നിമിത്തസേ ജ്ഞാനമേം ജ്ഞാനകീ അവസ്ഥാരൂപ ജ്ഞേയാകാര ഹോതേ ഹൈം (ക്യോംകി യദി ഐസാ ന ഹോ
തോ ജ്ഞാന സര്വ പദാര്ഥോംകോ നഹീം ജാന സകേഗാ) . വഹാ നിശ്ചയസേ ജ്ഞാനമേം ഹോനേവാലേ ജ്ഞേയാകാര ജ്ഞാനകീ
ഹീ അവസ്ഥായേം ഹൈ, പദാര്ഥോംകേ ജ്ഞേയാകാര കഹീം ജ്ഞാനമേം പ്രവിഷ്ട നഹീം ഹൈ . നിശ്ചയസേ ഐസാ ഹോനേ പര ഭീ
വ്യവഹാരസേ ദേഖാ ജായേ തോ, ജ്ഞാനമേം ഹോനേവാലേ ജ്ഞേയാകാരോംകേ കാരണ പദാര്ഥോംകേ ജ്ഞേയാകാര ഹൈം, ഔര
ഉനകേ കാരണ പദാര്ഥ ഹൈം — ഇസപ്രകാര പരമ്പരാസേ ജ്ഞാനമേം ഹോനേവാലേ ജ്ഞേയാകാരോംകേ കാരണ പദാര്ഥ ഹൈം;
ഇസലിയേ ഉന (ജ്ഞാനകീ അവസ്ഥാരൂപ) ജ്ഞേയാകാരോംകോ ജ്ഞാനമേം ദേഖകര, കാര്യമേം കാരണകാ ഉപചാര
കരകേ വ്യവഹാരസേ ഐസാ കഹാ ജാ സകതാ ഹൈ കി ‘പദാര്ഥ ജ്ഞാനമേം ഹൈം’ ..൩൧..
അബ, ഇസപ്രകാര (വ്യവഹാരസേ) ആത്മാകീ പദാര്ഥോംകേ സാഥ ഏക ദൂസരേംമേം പ്രവൃത്തി ഹോനേ പര
ഭീ, (നിശ്ചയസേ) വഹ പരകാ ഗ്രഹണ -ത്യാഗ കിയേ ബിനാ തഥാ പരരൂപ പരിണമിത ഹുഏ ബിനാ സബകോ
ദേഖതാ -ജാനതാ ഹൈ ഇസലിയേ ഉസേ (പദാര്ഥോംകേ സാഥ) അത്യന്ത ഭിന്നതാ ഹൈ ഐസാ ബതലാതേ ഹൈം : —
അന്വയാര്ഥ : — [കേവലീ ഭഗവാന് ] കേവലീ ഭഗവാന [പരം ] പരകോ [ന ഏവ ഗൃഹ്ണാതി ]
ഗ്രഹണ നഹീം കരതേ, [ന മുംചതി ] ഛോഡതേ നഹീം, [ന പരിണമതി ] പരരൂപ പരിണമിത നഹീം ഹോതേ; [സഃ ]
വേ [നിരവശേഷം സര്വം ] നിരവശേഷരൂപസേ സബകോ (സമ്പൂര്ണ ആത്മാകോ, സര്വ ജ്ഞേയോംകോ) [സമന്തതഃ ]
സര്വ ഓരസേ (സര്വ ആത്മപ്രദേശോംസേ) [പശ്യതി ജാനാതി ] ദേഖതേ – ജാനതേ ഹൈം ..൩൨..

Page 54 of 513
PDF/HTML Page 87 of 546
single page version

അയം ഖല്വാത്മാ സ്വഭാവത ഏവ പരദ്രവ്യഗ്രഹണമോക്ഷണപരിണമനാഭാവാത്സ്വതത്ത്വഭൂതകേവല-
ജ്ഞാനസ്വരൂപേണ വിപരിണമ്യ നിഷ്കമ്പോന്മജ്ജജ്ജ്യോതിര്ജാത്യമണികല്പോ ഭൂത്വാവതിഷ്ഠമാനഃ സമന്തതഃ
സ്ഫു രിതദര്ശനജ്ഞാനശക്തിഃ, സമസ്തമേവ നിഃശേഷതയാത്മാനമാത്മനാത്മനി സംചേതയതേ . അഥവാ യുഗപദേവ
സര്വാര്ഥസാര്ഥസാക്ഷാത്കരണേന ജ്ഞപ്തിപരിവര്തനാഭാവാത് സംഭാവിതഗ്രഹണമോക്ഷണലക്ഷണക്രിയാവിരാമഃ
പ്രഥമമേവ സമസ്തപരിച്ഛേദ്യാകാരപരിണതത്വാത് പുനഃ പരമാകാരാന്തരമപരിണമമാനഃ സമന്തതോപി
വിശ്വമശേഷം പശ്യതി ജാനാതി ച . ഏവമസ്യാത്യന്തവിവിക്തത്വമേവ ..൩൨..
പരദ്രവ്യം ന ജാനാതി . പേച്ഛദി സമംതദോ സോ ജാണദി സവ്വം ണിരവസേസം തഥാപി വ്യവഹാരനയേന പശ്യതി
സമന്തതഃ സര്വദ്രവ്യക്ഷേത്രകാലഭാവൈര്ജാനാതി ച സര്വം നിരവശേഷമ് . അഥവാ ദ്വിതീയവ്യാഖ്യാനമ് — അഭ്യന്തരേ
കാമക്രോധാദി ബഹിര്വിഷയേ പഞ്ചേന്ദ്രിയവിഷയാദികം ബഹിര്ദ്രവ്യം ന ഗൃഹ്ണാതി, സ്വകീയാനന്തജ്ഞാനാദിചതുഷ്ടയം ച ന
മുഞ്ചതി യതസ്തതഃ കാരണാദയം ജീവഃ കേവലജ്ഞാനോത്പത്തിക്ഷണ ഏവ യുഗപത്സര്വം ജാനന്സന് പരം വികല്പാന്തരം ന
പരിണമതി . തഥാഭൂതഃ സന് കിം കരോതി . സ്വതത്ത്വഭൂതകേവലജ്ഞാനജ്യോതിഷാ ജാത്യമണികല്പോ
നിഃകമ്പചൈതന്യപ്രകാശോ ഭൂത്വാ സ്വാത്മാനം സ്വാത്മനാ സ്വാത്മനി ജാനാത്യനുഭവതി . തേനാപി കാരണേന പരദ്രവ്യൈഃ
സഹ ഭിന്നത്വമേവേത്യഭിപ്രായഃ ..൩൨.. ഏവം ജ്ഞാനം ജ്ഞേയരൂപേണ ന പരിണമതീത്യാദിവ്യാഖ്യാനരൂപേണ തൃതീയസ്ഥലേ
൧. നിഃശേഷരൂപസേ = കുഛ ഭീ കിംചിത് മാത്ര ശേഷ ന രഹേ ഇസപ്രകാര സേ .
൨. സാക്ഷാത്കാര കരനാ = പ്രത്യക്ഷ ജാനനാ .
൩. ജ്ഞപ്തിക്രിയാകാ ബദലതേ രഹനാ അര്ഥാത് ജ്ഞാനമേം ഏക ജ്ഞേയകോ ഗ്രഹണ കരനാ ഔര ദൂസരേകോ ഛോഡനാ സോ ഗ്രഹണ -ത്യാഗ
ഹൈ; ഇസപ്രകാരകാ ഗ്രഹണ -ത്യാഗ വഹ ക്രിയാ ഹൈ, ഐസീ ക്രിയാകാ കേവലീഭഗവാനകേ അഭാവ ഹുആ ഹൈ .
൪. ആകാരാന്തര = അന്യ ആകാര .
ടീകാ : — യഹ ആത്മാ, സ്വഭാവസേ ഹീ പരദ്രവ്യകേ ഗ്രഹണ -ത്യാഗകാ തഥാ പരദ്രവ്യരൂപസേ
പരിണമിത ഹോനേകാ (ഉസകേ) അഭാവ ഹോനേസേ, സ്വതത്ത്വഭൂത കേവലജ്ഞാനരൂപസേ പരിണമിത ഹോകര
നിഷ്കംപ നികലനേവാലീ ജ്യോതിവാലാ ഉത്തമ മണി ജൈസാ ഹോകര രഹതാ ഹുആ, (൧) ജിസകേ സര്വ ഓരസേ
(സര്വ ആത്മപ്രദേശോംസേ) ദര്ശനജ്ഞാനശക്തി സ്ഫു രിത ഹൈ ഐസാ ഹോതാ ഹുആ, നിഃശേഷരൂപസേ പരിപൂര്ണ
ആത്മാകോ ആത്മാസേ ആത്മാമേം സംചേതതാ -ജാനതാ -അനുഭവ കരതാ ഹൈ, അഥവാ (൨) ഏകസാഥ ഹീ സര്വ
പദാര്ഥോംകേ സമൂഹകാ ൨സാക്ഷാത്കാര കരനേകേ കാരണ ജ്ഞപ്തിപരിവര്തനകാ അഭാവ ഹോനേസേ ജിസകേ
൩ഗ്രഹണത്യാഗരൂപ ക്രിയാ വിരാമകോ പ്രാപ്ത ഹുഈ ഹൈ ഐസാ ഹോതാ ഹുആ, പഹലേസേ ഹീ സമസ്ത ജ്ഞേയാകാരരൂപ
പരിണമിത ഹോനേസേ ഫി ര പരരൂപസേ — ൪ആകാരാന്തരരൂപസേ നഹീം പരിണമിത ഹോതാ ഹുആ സര്വ പ്രകാരസേ
അശേഷ വിശ്വകോ, (മാത്ര) ദേഖതാ -ജാനതാ ഹൈ . ഇസപ്രകാര (പൂര്വോക്ത ദോനോം പ്രകാരസേ) ഉസകാ
(ആത്മാകാ പദാര്ഥോംസേ) അത്യന്ത ഭിന്നത്വ ഹീ ഹൈ .
ഭാവാര്ഥ : — കേവലീഭഗവാന സര്വ ആത്മപ്രദേശോംസേ അപനേകോ ഹീ അനുഭവ കരതേ രഹതേ ഹൈം;
ഇസപ്രകാര വേ പരദ്രവ്യോംസേ സര്വഥാ ഭിന്ന ഹൈം . അഥവാ, കേവലീ ഭഗവാനകോ സര്വ പദാര്ഥോംകാ യുഗപത്

Page 55 of 513
PDF/HTML Page 88 of 546
single page version

അഥ കേവലജ്ഞാനിശ്രുതജ്ഞാനിനോരവിശേഷദര്ശനേന വിശേഷാകാംക്ഷാക്ഷോഭം ക്ഷപയതി —
ജോ ഹി സുദേണ വിജാണദി അപ്പാണം ജാണഗം സഹാവേണ .
തം സുയകേവലിമിസിണോ ഭണംതി ലോഗപ്പദീവയരാ ..൩൩..
യോ ഹി ശ്രുതേന വിജാനാത്യാത്മാനം ജ്ഞായകം സ്വഭാവേന .
തം ശ്രുതകേവലിനമൃഷയോ ഭണന്തി ലോകപ്രദീപകരാഃ ..൩൩..
ഗാഥാപഞ്ചകം ഗതമ് . അഥ യഥാ നിരാവരണസകലവ്യക്തിലക്ഷണേന കേവലജ്ഞാനേനാത്മപരിജ്ഞാനം ഭവതി തഥാ
സാവരണൈകദേശവ്യക്തിലക്ഷണേന കേവലജ്ഞാനോത്പത്തിബീജഭൂതേന സ്വസംവേദനജ്ഞാനരൂപഭാവശ്രുതേനാപ്യാത്മപരിജ്ഞാനം
ഭവതീതി നിശ്ചിനോതി . അഥവാ ദ്വിതീയപാതനികാ --യഥാ കേവലജ്ഞാനം പ്രമാണം ഭവതി തഥാ കേവല-
ജ്ഞാനപ്രണീതപദാര്ഥപ്രകാശകം ശ്രുതജ്ഞാനമപി പരോക്ഷപ്രമാണം ഭവതീതി പാതനികാദ്വയം മനസി ധൃത്വാ സൂത്രമിദം
പ്രതിപാദയതി ---ജോ യഃ കര്താ ഹി സ്ഫു ടം സുദേണ നിര്വികാരസ്വസംവിത്തിരൂപഭാവശ്രുതപരിണാമേന വിജാണദി
ജ്ഞാന ഹോതാ ഹൈ ഇസലിയേ ഉനകാ ജ്ഞാന ഏക ജ്ഞേയമേംസേ ദൂസരേമേം ഔര ദൂസരേസേ തീസരേമേം നഹീം ബദലതാ
തഥാ ഉന്ഹേം കുഛ ഭീ ജാനനാ ശേഷ നഹീം രഹതാ ഇസലിയേ ഉനകാ ജ്ഞാന കിസീ വിശേഷ ജ്ഞേയാകാരകോ
ജാനനേകേ പ്രതി ഭീ നഹീം ജാതാ; ഇസപ്രകാര ഭീ വേ പരസേ സര്വഥാ ഭിന്ന ഹൈം . [യദി ജാനനക്രിയാ
ബദലതീ ഹോ തഭീ ഉസേ വികല്പ (പര -നിമിത്തക രാഗദ്വേഷ) ഹോ സകതേ ഹൈം ഔര തഭീ ഇതനാ
പരദ്രവ്യകേ സാഥകാ സമ്ബന്ധ കഹലാതാ ഹൈ . കിന്തു കേവലീഭഗവാനകീ ജ്ഞപ്തികാ പരിവര്തന നഹീം ഹോതാ
ഇസലിയേ വേ പരസേ അത്യന്ത ഭിന്ന ഹൈം . ] ഇസപ്രകാര കേവലജ്ഞാനപ്രാപ്ത ആത്മാ പരസേ അത്യന്ത ഭിന്ന
ഹോനേസേ ഔര പ്രത്യേക ആത്മാ സ്വഭാവസേ കേവലീഭഗവാന ജൈസാ ഹീ ഹോനേസേ യഹ സിദ്ധ ഹുആ കി
നിശ്ചയസേ പ്രത്യേക ആത്മാ പരസേ ഭിന്ന ഹൈ ..൩൨..
അബ കേവലജ്ഞാനീകോ ഔര ശ്രുതജ്ഞാനീകോ അവിശേഷരൂപസേ ദിഖാകര വിശേഷ ആകാംക്ഷാകേ
ക്ഷോഭകാ ക്ഷയ കരതേ ഹൈം (അര്ഥാത് കേവലജ്ഞാനീമേം ഔര ശ്രുതജ്ഞാനീമേം അന്തര നഹീം ഹൈ ഐസാ ബതലാകര
വിശേഷ ജാനനേകീ ഇച്ഛാകേ ക്ഷോഭകോ നഷ്ട കരതേ ഹൈം ) : —
അന്വയാര്ഥ : — [യഃ ഹി ] ജോ വാസ്തവമേം [ശ്രുതേന ] ശ്രുതജ്ഞാനകേ ദ്വാരാ [സ്വഭാവേന ജ്ഞായകം ]
സ്വഭാവസേ ജ്ഞായക (അര്ഥാത് ജ്ഞായാകസ്വഭാവ) [ആത്മാനം ] ആത്മാകോ [വിജാനാതി ] ജാനതാ ഹൈ
[തം ] ഉസേ [ലോകപ്രദീപകരാഃ ] ലോകകേ പ്രകാശക [ഋഷയഃ ] ഋഷീശ്വരഗണ [ശ്രുതകേവലിനം
ഭണന്തി ] ശ്രുതകേവലീ കഹതേ ഹൈം ..൩൩..
ശ്രുതജ്ഞാനഥീ ജാണേ ഖരേ ജ്ഞായകസ്വഭാവീ ആത്മനേ,
ഋഷിഓ പ്രകാശക ലോകനാ ശ്രുതകേവലീ തേനേ കഹേ. ൩൩.

Page 56 of 513
PDF/HTML Page 89 of 546
single page version

യഥാ ഭഗവാന് യുഗപത്പരിണതസമസ്തചൈതന്യവിശേഷശാലിനാ കേവലജ്ഞാനേനാനാദിനിധന-
നിഷ്കാരണാസാധാരണസ്വസംചേത്യമാനചൈതന്യസാമാന്യമഹിമ്നശ്ചേതകസ്വഭാവേനൈകത്വാത് കേവലസ്യാത്മന
ആത്മനാത്മനി സംചേതനാത് കേവലീ, തഥായം ജനോപി ക്രമപരിണമമാണകതിപയചൈതന്യവിശേഷ-
ശാലിനാ ശ്രുതജ്ഞാനേനാനാദിനിധനനിഷ്കാരണാസാധാരണസ്വസംചേത്യമാനചൈതന്യസാമാന്യമഹിമ്നശ്ചേതക-
സ്വഭാവേനൈകത്വാത് കേവലസ്യാത്മന ആത്മനാത്മനി സംചേതനാത് ശ്രുതകേവലീ . അലം വിശേഷാ-
കാംക്ഷാക്ഷോഭേണ, സ്വരൂപനിശ്ചലൈരേവാവസ്ഥീയതേ ..൩൩..
വിജാനാതി വിശേഷേണ ജാനാതി വിഷയസുഖാനന്ദവിലക്ഷണനിജശുദ്ധാത്മഭാവനോത്ഥപരമാനന്ദൈകലക്ഷണസുഖ-
രസാസ്വാദേനാനുഭവതി . കമ് . അപ്പാണം നിജാത്മദ്രവ്യമ് . ജാണഗം ജ്ഞായകം കേവലജ്ഞാനസ്വരൂപമ് . കേന
കൃത്വാ . സഹാവേണ സമസ്തവിഭാവരഹിതസ്വസ്വഭാവേന . തം സുയകേവലിം തം മഹായോഗീന്ദ്രം ശ്രുതകേവലിനം ഭണംതി
കഥയന്തി . കേ കര്താരഃ . ഇസിണോ ഋഷയഃ . കിംവിശിഷ്ടാഃ . ലോഗപ്പദീവയരാ ലോകപ്രദീപക രാ ലോകപ്രകാശകാ
ഇതി . അതോ വിസ്തരഃ ---യുഗപത്പരിണതസമസ്തചൈതന്യശാലിനാ കേവലജ്ഞാനേന അനാദ്യനന്തനിഷ്കാരണാന്യ-
ദ്രവ്യാസാധാരണസ്വസംവേദ്യമാനപരമചൈതന്യസാമാന്യലക്ഷണസ്യ പരദ്രവ്യരഹിതത്വേന കേവലസ്യാത്മന ആത്മനി
സ്വാനുഭവനാദ്യഥാ ഭഗവാന് കേവലീ ഭവതി, തഥായം ഗണധരദേവാദിനിശ്ചയരത്നത്രയാരാധകജനോപി
൧. അനാദിനിധന = അനാദി -അനന്ത (ചൈതന്യസാമാന്യ ആദി തഥാ അന്ത രഹിത ഹൈ) .
൨. നിഷ്കാരണ = ജിസകാ കോഈ കാരണ നഹീം ഹൈം ഐസാ; സ്വയംസിദ്ധ; സഹജ .
൩. അസാധാരണ = ജോ അന്യ കിസീ ദ്രവ്യമേം ന ഹോ, ഐസാ .
൪. സ്വസംവേദ്യമാന = സ്വതഃ ഹീ അനുഭവമേം ആനേവാലാ .
൫. ചേതക = ചേതനേവാലാ; ദര്ശകജ്ഞായക .
൬. ആത്മാ നിശ്ചയസേ പരദ്രവ്യകേ തഥാ രാഗദ്വേഷാദികേ സംയോഗോം തഥാ ഗുണപര്യായകേ ഭേദോംസേ രഹിത, മാത്ര ചേതകസ്വഭാവരൂപ
ഹീ ഹൈ, ഇസലിയേ വഹ പരമാര്ഥസേ കേവല (അകേലാ, ശുദ്ധ, അഖണ്ഡ) ഹൈ .
ടീകാ : — ജൈസേ ഭഗവാന, യുഗപത് പരിണമന കരതേ ഹുഏ സമസ്ത ചൈതന്യവിശേഷയുക്ത
കേവലജ്ഞാനകേ ദ്വാരാ, ൧അനാദിനിധന -൨നിഷ്കാരണ -൩അസാധാരണ -൪സ്വസംവേദ്യമാന ചൈതന്യസാമാന്യ
ജിസകീ മഹിമാ ഹൈ തഥാ ജോ ൫ചേതകസ്വഭാവസേ ഏകത്വ ഹോനേസേ കേവല (അകേലാ, ശുദ്ധ, അഖംഡ)
ഹൈ ഐസേ ആത്മാകോ ആത്മാസേ ആത്മാമേം അനുഭവ കരനേകേ കാരണ കേവലീ ഹൈം; ഉസീപ്രകാര ഹമ ഭീ,
ക്രമശഃ പരിണമിത ഹോതേ ഹുഏ കിതനേ ഹീ ചൈതന്യവിശേഷോംസേയുക്ത ശ്രുതജ്ഞാനകേ ദ്വാരാ, അനാദിനിധന-
നിഷ്കാരണ -അസാധാരണ -സ്വസംവേദ്യമാന -ചൈതന്യസാമാന്യ ജിസകീ മഹിമാ ഹൈ തഥാ ജോ ചേതക
സ്വഭാവകേ ദ്വാരാ ഏകത്വ ഹോനേ സേ ൬കേവല (അകേലാ) ഹൈ ഐസേ ആത്മാകോ ആത്മാസേ ആത്മാമേം അനുഭവ
കരനേകേ കാരണ ശ്രുതകേവലീ ഹൈം . (ഇസലിയേ) വിശേഷ ആകാംക്ഷാകേ ക്ഷോഭസേ ബസ ഹോ; (ഹമ തോ)
സ്വരൂപനിശ്ചല ഹീ രഹതേ ഹൈം .

Page 57 of 513
PDF/HTML Page 90 of 546
single page version

അഥ ജ്ഞാനസ്യ ശ്രുതോപാധിഭേദമുദസ്യതി —
സുത്തം ജിണോവദിട്ഠം പോഗ്ഗലദവ്വപ്പഗേഹിം വയണേഹിം .
തം ജാണണാ ഹി ണാണം സുത്തസ്സ യ ജാണണാ ഭണിയാ ..൩൪..
സൂത്രം ജിനോപദിഷ്ടം പുദ്ഗലദ്രവ്യാത്മകൈര്വചനൈഃ .
തജ്ജ്ഞപ്തിര്ഹി ജ്ഞാനം സൂത്രസ്യ ച ജ്ഞപ്തിര്ഭണിതാ ..൩൪..
പൂര്വോക്തലക്ഷണസ്യാത്മനോ ഭാവശ്രുതജ്ഞാനേന സ്വസംവേദനാന്നിശ്ചയശ്രുതകേവലീ ഭവതീതി . കിംച --യഥാ കോപി
ദേവദത്ത ആദിത്യോദയേന ദിവസേ പശ്യതി, രാത്രൌ കിമപി പ്രദീപേനേതി . തഥാദിത്യോദയസ്ഥാനീയേന കേവലജ്ഞാനേന
ദിവസസ്ഥാനീയമോക്ഷപര്യായേ ഭഗവാനാത്മാനം പശ്യതി, സംസാരീ വിവേകിജനഃ പുനര്നിശാസ്ഥാനീയസംസാരപര്യായേ
ഭാവാര്ഥ : — ഭഗവാന സമസ്ത പദാര്ഥോംകോ ജാനതേ ഹൈം, മാത്ര ഇസലിയേ ഹീ വേ ‘കേവലീ’ നഹീം
കഹലാതേ, കിന്തു കേവല അര്ഥാത് ശുദ്ധ ആത്മാകോ ജാനനേ -അനുഭവ കരനേസേ ‘കേവലീ’ കഹലാതേ ഹൈം .
കേവല (-ശുദ്ധ) ആത്മാകേ ജാനനേ -അനുഭവ കരനേവാലാ ശ്രുതജ്ഞാനീ ഭീ ‘ശ്രുതകേവലീ’ കഹലാതാ ഹൈ .
കേവലീ ഔര ശ്രുതകേവലീമേം ഇതനാ മാത്ര അന്തര ഹൈ കി — ജിസമേം ചൈതന്യകേ സമസ്ത വിശേഷ ഏക ഹീ സാഥ
പരിണമിത ഹോതേ ഹൈം ഐസേ കേവലജ്ഞാനകേ ദ്വാരാ കേവലീ കേവല ആത്മാകാ അനുഭവ കരതേ ഹൈം ജിസമേം
ചൈതന്യകേ കുഛ വിശേഷ ക്രമശഃ പരിണമിത ഹോതേ ഹൈം ഐസേ ശ്രുതജ്ഞാനകേ ദ്വാരാ ശ്രുതകേവലീ കേവല ആത്മാകാ
അനുഭവ കരതേ ഹൈം; അര്ഥാത്, കേവലീ സൂര്യകേ സമാന കേവലജ്ഞാനകേ ദ്വാരാ ആത്മാകോ ദേഖതേ ഔര അനുഭവ
കരതേ ഹൈം തഥാ ശ്രുതകേവലീ ദീപകകേ സമാന ശ്രുതജ്ഞാനകേ ദ്വാരാ ആത്മാകോ ദേഖതേ ഔര അനുഭവ കരതേ
ഹൈം, ഇസപ്രകാര കേവലീ ഔര ശ്രുതകേവലീമേം സ്വരൂപസ്ഥിരതാകീ തരതമതാരൂപ ഭേദ ഹീ മുഖ്യ ഹൈ, കമ-
ബഢ (പദാര്ഥ) ജാനനേരൂപ ഭേദ അത്യന്ത ഗൌണ ഹൈ . ഇസലിയേ അധിക ജാനനേകീ ഇച്ഛാകാ ക്ഷോഭ ഛോഡകര
സ്വരൂപമേം ഹീ നിശ്ചല രഹനാ യോഗ്യ ഹൈ . യഹീ കേവലജ്ഞാന -പ്രാപ്തികാ ഉപായ ഹൈ ..൩൩..
അബ, ജ്ഞാനകേ ശ്രുത -ഉപാധികൃത ഭേദകോ ദൂര കരതേ ഹൈം (അര്ഥാത് ഐസാ ബതലാതേ ഹൈം കി ശ്രുതജ്ഞാന
ഭീ ജ്ഞാന ഹീ ഹൈ, ശ്രുതരൂപ ഉപാധികേ കാരണ ജ്ഞാനമേം കോഈ ഭേദ നഹീം ഹോതാ) : —
അന്വയാര്ഥ : — [സൂത്രം ] സൂത്ര അര്ഥാത് [പുദ്ഗലദ്രവ്യാത്മകൈഃ വചനൈഃ ] പുദ്ഗലദ്രവ്യാത്മക
വചനോംകേ ദ്വാരാ [ജിനോപദിഷ്ടം ] ജിനേന്ദ്ര ഭഗവാനകേ ദ്വാരാ ഉപദിഷ്ട വഹ [തജ്ജ്ഞപ്തിഃ ഹീ ] ഉസകീ ജ്ഞപ്തി
[ജ്ഞാനം ] ജ്ഞാന ഹൈ [ച ] ഔര ഉസേ [സൂത്രസ്യ ജ്ഞപ്തിഃ ] സൂത്രകീ ജ്ഞപ്തി (ശ്രുതജ്ഞാന) [ഭണിതാ ] കഹാ
ഗയാ ഹൈ ..൩൪..
പുദ്ഗലസ്വരൂപ വചനോഥീ ജിന -ഉപദിഷ്ട ജേ തേ സൂത്ര ഛേ;
ഛേ ജ്ഞപ്തി തേനീ ജ്ഞാന, തേനേ സൂത്രനീ ജ്ഞപ്തി കഹേ. ൩൪.

Page 58 of 513
PDF/HTML Page 91 of 546
single page version

ശ്രുതം ഹി താവത്സൂത്രമ് . തച്ച ഭഗവദര്ഹത്സര്വജ്ഞോപജ്ഞം സ്യാത്കാരകേതനം പൌദ്ഗലികം ശബ്ദബ്രഹ്മ .
തജ്ജ്ഞപ്തിര്ഹി ജ്ഞാനമ് . ശ്രുതം തു തത്കാരണത്വാത് ജ്ഞാനത്വേനോപചര്യത ഏവ . ഏവം സതി സൂത്രസ്യ ജ്ഞപ്തിഃ
ശ്രുതജ്ഞാനമിത്യായാതി . അഥ സൂത്രമുപാധിത്വാന്നാദ്രിയതേ ജ്ഞപ്തിരേവാവശിഷ്യതേ . സാ ച കേവലിനഃ
ശ്രുതകേവലിനശ്ചാത്മസംചേതനേ തുല്യൈവ ഇതി നാസ്തി ജ്ഞാനസ്യ ശ്രുതോപാധിഭേദഃ .. ൩൪ ..
പ്രദീപസ്ഥാനീയേന രാഗാദിവികല്പരഹിതപരമസമാധിനാ നിജാത്മാനം പശ്യതീതി . അയമത്രാഭിപ്രായഃ ---ആത്മാ
പരോക്ഷഃ, കഥം ധ്യാനം ക്രിയതേ ഇതി സന്ദേഹം കൃത്വാ പരമാത്മഭാവനാ ന ത്യാജ്യേതി ..൩൩.. അഥ ശബ്ദരൂപം
ദ്രവ്യശ്രുതം വ്യവഹാരേണ ജ്ഞാനം നിശ്ചയേനാര്ഥപരിച്ഛിത്തിരൂപം ഭാവശ്രുതമേവ ജ്ഞാനമിതി കഥയതി .
അഥവാത്മഭാവനാരതോ നിശ്ചയശ്രുതകേവലീ ഭവതീതി പൂര്വസൂത്രേ ഭണിതമ് . അയം തു വ്യവഹാരശ്രുതകേവലീതി
കഥ്യതേ ---സുത്തം ദ്രവ്യശ്രുതമ് . കഥമ്ഭൂതമ് . ജിണോവദിട്ഠം ജിനോപദിഷ്ടമ് . കൈഃ കൃത്വാ . പോഗ്ഗലദവ്വപ്പഗേഹിം വയണേഹിം
പുദ്ഗലദ്രവ്യാത്മകൈര്ദിവ്യധ്വനിവചനൈഃ . തം ജാണണാ ഹി ണാണം തേന പൂര്വോക്ത ശബ്ദശ്രുതാധാരേണ ജ്ഞപ്തിരര്ഥപരി-
ച്ഛിത്തിര്ജ്ഞാനം ഭണ്യതേ ഹി സ്ഫു ടമ് . സുത്തസ്സ യ ജാണണാ ഭണിയാ പൂര്വോക്തദ്രവ്യശ്രുതസ്യാപി വ്യവഹാരേണ
ജ്ഞാനവ്യപദേശോ ഭവതി ന തു നിശ്ചയേനേതി . തഥാ ഹി --യഥാ നിശ്ചയേന ശുദ്ധബുദ്ധൈകസ്വഭാവോ ജീവഃ
പശ്ചാദ്വയവഹാരേണ നരനാരകാദിരൂപോപി ജീവോ ഭണ്യതേ; തഥാ നിശ്ചയേനാഖണ്ഡൈകപ്രതിഭാസരൂപം സമസ്ത-
വസ്തുപ്രകാശകം ജ്ഞാനം ഭണ്യതേ, പശ്ചാദ്വയവഹാരേണ മേഘപടലാവൃതാദിത്യസ്യാവസ്ഥാവിശേഷവത്കര്മപടലാവൃതാ-
ഖണ്ഡൈകജ്ഞാനരൂപജീവസ്യ മതിജ്ഞാനശ്രുതജ്ഞാനാദിവ്യപദേശോ ഭവതീതി ഭാവാര്ഥഃ ..൩൪.. അഥ ഭിന്നജ്ഞാനേനാത്മാ
൧. സ്യാത്കാര = ‘സ്യാത്’ ശബ്ദ . (സ്യാത് = കഥംചിത്; കിസീ അപേക്ഷാസേ)
൨. ജ്ഞപ്തി = ജാനനാ; ജാനനേകീ ക്രിയാ; ജാനനക്രിയാ .
ടീകാ : — പ്രഥമ തോ ശ്രുത ഹീ സൂത്ര ഹൈ; ഔര വഹ സൂത്ര ഭഗവാന അര്ഹന്ത – സര്വജ്ഞകേ ദ്വാരാ
സ്വയം ജാനകര ഉപദിഷ്ട ൧സ്യാത്കാര ചിഹ്നയുക്ത, പൌദഗലിക ശബ്ദബ്രഹ്മ ഹൈ . ഉസകീ ൨ജ്ഞപ്തി
(-ശബ്ദബ്രഹ്മകോ ജാനനേവാലീ ജ്ഞാതൃക്രിയാ) സോ ജ്ഞാന ഹൈ; ശ്രുത (-സൂത്ര) തോ ഉസകാ (-ജ്ഞാനകാ)
കാരണ ഹോനേസേ ജ്ഞാനകേ രൂപമേം ഉപചാരസേ ഹീ കഹാ ജാതാ ഹൈ (ജൈസേ കി അന്നകോ പ്രാണ കഹാ ജാതാ
ഹൈ) . ഐസാ ഹോനേസേ യഹ ഫലിത ഹുആ കി ‘സൂത്രകീ ജ്ഞപ്തി’ സോ ശ്രുതജ്ഞാന ഹൈ . അബ യദി സൂത്ര തോ
ഉപാധി ഹോനേസേ ഉസകാ ആദര ന കിയാ ജായേ തോ ‘ജ്ഞപ്തി’ ഹീ ശേഷ രഹ ജാതീ ഹൈ; (‘സൂത്രകീ ജ്ഞപ്തി’
കഹനേ പര നിശ്ചയസേ ജ്ഞപ്തി കഹീം പൌദ്ഗലിക സൂത്രകീ നഹീം, കിന്തു ആത്മാകീ ഹൈ; സൂത്ര ജ്ഞപ്തികാ
സ്വരൂപഭൂത നഹീം, കിന്തു വിശേഷ വസ്തു അര്ഥാത് ഉപാധി ഹൈ; ക്യോംകി സൂത്ര ന ഹോ തോ വഹാ ഭീ ജ്ഞപ്തി
തോ ഹോതീ ഹീ ഹൈ . ഇസലിയേ യദി സൂത്രകോ ന ഗിനാ ജായ തോ ‘ജ്ഞപ്തി’ ഹീ ശേഷ രഹതീ ഹൈ .) ഔര
വഹ (-ജ്ഞപ്തി) കേവലീ ഔര ശ്രുതകേവലീകേ ആത്മാനുഭവനമേം സമാന ഹീ ഹൈ . ഇസലിയേ ജ്ഞാനമേം ശ്രുത-
ഉപാധികൃത ഭേദ നഹീം ഹൈ ..൩൪..

Page 59 of 513
PDF/HTML Page 92 of 546
single page version

അഥാത്മജ്ഞാനയോഃ കര്തൃകരണതാകൃതം ഭേദമപനുദതി —
ജോ ജാണദി സോ ണാണം ണ ഹവദി ണാണേണ ജാണഗോ ആദാ .
ണാണം പരിണമദി സയം അട്ഠാ ണാണട്ഠിയാ സവ്വേ ..൩൫..
യോ ജാനാതി സ ജ്ഞാനം ന ഭവതി ജ്ഞാനേന ജ്ഞായക ആത്മാ .
ജ്ഞാനം പരിണമതേ സ്വയമര്ഥാ ജ്ഞാനസ്ഥിതാഃ സര്വേ ..൩൫..
അപൃഥഗ്ഭൂതകര്തൃകരണത്വശക്തിപാരമൈശ്വര്യയോഗിത്വാദാത്മനോ യ ഏവ സ്വയമേവ ജാനാതി സ
ഏവ ജ്ഞാനമന്തര്ലീനസാധകതമോഷ്ണത്വശക്തേഃ സ്വതംത്രസ്യ ജാതവേദസോ ദഹനക്രിയാപ്രസിദ്ധേരുഷ്ണ-
ജ്ഞാനീ ന ഭവതീത്യുപദിശതി — ജോ ജാണദി സോ ണാണം യഃ കര്താ ജാനാതി സ ജ്ഞാനം ഭവതീതി . തഥാ ഹി —
യഥാ സംജ്ഞാലക്ഷണപ്രയോജനാദിഭേദേപി സതി പശ്ചാദഭേദനയേന ദഹനക്രിയാസമര്ഥോഷ്ണഗുണേന പരിണതോ-
ഗ്നിരപ്യുഷ്ണോ ഭണ്യതേ, തഥാര്ഥക്രിയാപരിച്ഛിത്തിസമര്ഥജ്ഞാനഗുണേന പരിണത ആത്മാപി ജ്ഞാനം ഭണ്യതേ . തഥാ
ചോക്തമ് – ‘ജാനാതീതി ജ്ഞാനമാത്മാ’ . ണ ഹവദി ണാണേണ ജാണഗോ ആദാ സര്വഥൈവ ഭിന്നജ്ഞാനേനാത്മാ ജ്ഞായകോ ന
൧. പാരമൈശ്വര്യ = പരമ സാമര്ഥ്യ; പരമേശ്വരതാ . ൨.സാധകതമ = ഉത്കൃഷ്ട സാധന വഹ കരണ .
൩. ജോ സ്വതംത്ര രൂപസേ കരേ വഹ കര്താ .
൪. അഗ്നി ജലാനേകീ ക്രിയാ കരതീ ഹൈ, ഇസലിയേ ഉസേ ഉഷ്ണതാ കഹാ ജാതാ ഹൈ .
ജേ ജാണതോ തേ ജ്ഞാന, നഹി ജീവ ജ്ഞാനഥീ ജ്ഞായക ബനേ;
പോതേ പ്രണമതോ ജ്ഞാനരൂപ, നേ ജ്ഞാനസ്ഥിത സൌ അര്ഥ ഛേ. ൩൫.
അബ, ആത്മാ ഔര ജ്ഞാനകാ കര്ത്തൃത്വ -കരണത്വകൃത ഭേദ ദൂര കരതേ ഹൈം (അര്ഥാത് പരമാര്ഥതഃ
അഭേദ ആത്മാമേം, ‘ആത്മാ ജ്ഞാതൃക്രിയാകാ കര്താ ഹൈ ഔര ജ്ഞാന കരണ ഹൈ’ ഐസാ വ്യവഹാരസേ ഭേദ കിയാ
ജാതാ ഹൈ, തഥാപി ആത്മാ ഔര ജ്ഞാന ഭിന്ന നഹീം ഹൈം ഇസലിയേ അഭേദനയസേ ‘ആത്മാ ഹീ ജ്ഞാന ഹൈ’ ഐസാ
സമഝാതേ ഹൈം) : —
അന്വയാര്ഥ : — [യഃ ജാനാതി ] ജോ ജാനതാ ഹൈ [സഃ ജ്ഞാനം ] സോ ജ്ഞാന ഹൈ (അര്ഥാത് ജോ
ജ്ഞായക ഹൈ വഹീ ജ്ഞാന ഹൈ), [ജ്ഞാനേന ] ജ്ഞാനകേ ദ്വാരാ [ആത്മാ ] ആത്മാ [ജ്ഞായകഃ ഭവതി ] ജ്ഞായക
ഹൈ [ന ] ഐസാ നഹീം ഹൈ . [സ്വയം ] സ്വയം ഹീ [ജ്ഞാനം പരിണമതേ ] ജ്ഞാനരൂപ പരിണമിത ഹോതാ ഹൈ [സര്വേ
അര്ഥാഃ ] ഔര സര്വ പദാര്ഥ [ജ്ഞാനസ്ഥിതാഃ ] ജ്ഞാനസ്ഥിത ഹൈം ..൩൫..
ടീകാ : — ആത്മാ അപൃഥഗ്ഭൂത കര്തൃത്വ ഔര കരണത്വകീ ശക്തിരൂപ ൧പാരമൈശ്വര്യവാന ഹോനേസേ
ജോ സ്വയമേവ ജാനതാ ഹൈ (അര്ഥാത് ജോ ജ്ഞായക ഹൈ) വഹീ ജ്ഞാന ഹൈ; ജൈസേ – ജിസമേം ൨സാധകതമ
ഉഷ്ണത്വശക്തി അന്തര്ലീന ഹൈ, ഐസീ ൩സ്വതംത്ര അഗ്നികേ ൪ദഹനക്രിയാകീ പ്രസിദ്ധി ഹോനേസേ ഉഷ്ണതാ കഹീ ജാതീ
ഹൈ . പരന്തു ഐസാ നഹീം ഹൈ കി ജൈസേ പൃഥഗ്വര്തീ ഹ സിയേസേ ദേവദത്ത കാടനേവാലാ കഹലാതാ ഹൈ ഉസീപ്രകാര

Page 60 of 513
PDF/HTML Page 93 of 546
single page version

വ്യപദേശവത് . ന തു യഥാ പൃഥഗ്വര്തിനാ ദാത്രേണ ലാവകോ ഭവതി ദേവദത്തസ്തഥാ ജ്ഞാനേന ജ്ഞായകോ
ഭവത്യാത്മാ . തഥാ സത്യുഭയോരചേതനത്വമചേതനയോഃ സംയോഗേപി ന പരിച്ഛിത്തിനിഷ്പത്തിഃ . പൃഥക്ത്വ-
വര്തിനോരപി പരിച്ഛേദാഭ്യുപഗമേ പരപരിച്ഛേദേന പരസ്യ പരിച്ഛിത്തിര്ഭൂതിപ്രഭൃതീനാം ച പരിച്ഛിത്തിപ്രസൂതി-
രനംകു ശാ സ്യാത് . കിംച – സ്വതോവ്യതിരിക്തസമസ്തപരിച്ഛേദ്യാകാരപരിണതം ജ്ഞാനം സ്വയം പരിണമ-
മാനസ്യ കാര്യഭൂതസമസ്തജ്ഞേയാകാരകാരണീഭൂതാഃ സര്വേര്ഥാ ജ്ഞാനവര്തിന ഏവ കഥംചിദ്ഭവന്തി; കിം
ജ്ഞാതൃജ്ഞാനവിഭാഗക്ലേശകല്പനയാ ..൩൫..
അഥ കിം ജ്ഞാനം കിം ജ്ഞേയമിതി വ്യനക്തി —
തമ്ഹാ ണാണം ജീവോ ണേയം ദവ്വം തിഹാ സമക്ഖാദം .
ദവ്വം തി പുണോ ആദാ പരം ച പരിണാമസംബദ്ധം ..൩൬..
ഭവതീതി . അഥ മതമ് --യഥാ ഭിന്നദാത്രേണ ലാവകോ ഭവതി ദേവദത്തസ്തഥാ ഭിന്നജ്ഞാനേന ജ്ഞായകോ ഭവതു കോ
ദോഷ ഇതി . നൈവമ് . ഛേദനക്രിയാവിഷയേ ദാത്രം ബഹിരങ്ഗോപകരണം തദ്ഭിന്നം ഭവതു, അഭ്യന്തരോപകരണം തു
ദേവദത്തസ്യ ഛേദനക്രിയാവിഷയേ ശക്തിവിശേഷസ്തച്ചാഭിന്നമേവ ഭവതി; തഥാര്ഥപരിച്ഛിത്തിവിഷയേ ജ്ഞാനമേവാ-
ഭ്യന്തരോപകരണം തഥാഭിന്നമേവ ഭവതി, ഉപാധ്യായപ്രകാശാദിബഹിരങ്ഗോപകരണം തദ്ഭിന്നമപി ഭവതു ദോഷോ
നാസ്തി . യദി ച ഭിന്നജ്ഞാനേന ജ്ഞാനീ ഭവതി തര്ഹി പരകീയജ്ഞാനേന സര്വേപി കുമ്ഭസ്തമ്ഭാദിജഡപദാര്ഥാ ജ്ഞാനിനോ
(പൃഥഗ്വര്തീ) ജ്ഞാനസേ ആത്മാ ജാനനേവാലാ (-ജ്ഞായക) ഹൈ . യദി ഐസാ ഹോ തോ ദോനോംകേ അചേതനതാ ആ
ജായേഗീ ഔര അചേതനോംകാ സംയോഗ ഹോനേ പര ഭീ ജ്ഞപ്തി ഉത്പന്ന നഹീം ഹോഗീ . ആത്മാ ഔര ജ്ഞാനകേ പൃഥഗ്വര്തീ
ഹോനേ പര ഭീ യദി ആത്മാകേ ജ്ഞപ്തികാ ഹോനാ മാനാ ജായേ തോ പരജ്ഞാനകേ ദ്വാരാ പരകോ ജ്ഞപ്തി ഹോ ജായേഗീ ഔര
ഇസപ്രകാര രാഖ ഇത്യാദികേ ഭീ ജ്ഞപ്തികാ ഉദ്ഭവ നിരംകുശ ഹോ ജായേഗാ . (‘ആത്മാ ഔര ജ്ഞാന പൃഥക് ഹൈം
കിന്തു ജ്ഞാന ആത്മാകേ സാഥ യുക്ത ഹോ ജാതാ ഹൈ ഇസലിയേ ആത്മാ ജാനനേകാ കാര്യ കരതാ ഹൈ’ യദി ഐസാ
മാനാ ജായേ തോ ജൈസേ ജ്ഞാന ആത്മാകേ സാഥ യുക്ത ഹോതാ ഹൈ, ഉസീപ്രകാര രാഖ, ഘഡാ, സ്തംഭ ഇത്യാദി സമസ്ത
പദാര്ഥോംകേ സാഥ യുക്ത ഹോ ജായേ ഔര ഉസസേ വേ സബ പദാര്ഥ ഭീ ജാനനേകാ കാര്യ കരനേ ലഗേം; കിന്തു ഐസാ
തോ നഹീം ഹോതാ, ഇസലിയേ ആത്മാ ഔര ജ്ഞാന പൃഥക് നഹീം ഹൈം ) ഔര, അപനേസേ അഭിന്ന ഐസേ സമസ്ത
ജ്ഞേയാകാരരൂപ പരിണമിത ജോ ജ്ഞാന ഹൈ ഉസരൂപ സ്വയം പരിണമിത ഹോനേവാലേകോ, കാര്യഭൂത സമസ്ത
ജ്ഞേയാകാരോംകേ കാരണഭൂത സമസ്ത പദാര്ഥ ജ്ഞാനവര്തി ഹീ കഥംചിത് ഹൈം . (ഇസലിയേ) ജ്ഞാതാ ഔര ജ്ഞാനകേ
വിഭാഗകീ ക്ലിഷ്ട കല്പനാസേ ക്യാ പ്രയോജന ഹൈ ? ..൩൫..
അബ, യഹ വ്യക്ത കരതേ ഹൈം കി ജ്ഞാന ക്യാ ഹൈ ഔര ജ്ഞേയ ക്യാ ഹൈ : —
ഛേ ജ്ഞാന തേഥീ ജീവ, ജ്ഞേയ ത്രിധാ കഹേലും ദ്രവ്യ ഛേ;
ഏ ദ്രവ്യ പര നേ ആതമാ, പരിണാമസംയുത ജേഹ ഛേ. ൩൬.

Page 61 of 513
PDF/HTML Page 94 of 546
single page version

തസ്മാത് ജ്ഞാനം ജീവോ ജ്ഞേയം ദ്രവ്യം ത്രിധാ സമാഖ്യാതമ് .
ദ്രവ്യമിതി പുനരാത്മാ പരശ്ച പരിണാമസംബദ്ധഃ ..൩൬..
യതഃ പരിച്ഛേദരൂപേണ സ്വയം വിപരിണമ്യ സ്വതംത്ര ഏവ പരിച്ഛിനത്തി തതോ ജീവ ഏവ
ജ്ഞാനമന്യദ്രവ്യാണാം തഥാ പരിണന്തും പരിച്ഛേത്തും ചാശക്തേഃ . ജ്ഞേയം തു വൃത്തവര്തമാനവര്തിഷ്യമാണവിചിത്ര-
പര്യായപരമ്പരാപ്രകാരേണ ത്രിധാകാലകോടിസ്പര്ശിത്വാദനാദ്യനന്തം ദ്രവ്യമ് . തത്തു ജ്ഞേയതാമാപദ്യമാനം
ദ്വേധാത്മപരവികല്പാത് . ഇഷ്യതേ ഹി സ്വപരപരിച്ഛേദകത്വാദവബോധസ്യ ബോധ്യസ്യൈവംവിധം ദ്വൈവിധ്യമ് .
നനു സ്വാത്മനി ക്രിയാവിരോധാത് കഥം നാമാത്മപരിച്ഛേദകത്വമ് . കാ ഹി നാമ ക്രിയാ
കീദൃശശ്ച വിരോധഃ . ക്രിയാ ഹ്യത്ര വിരോധിനീ സമുത്പത്തിരൂപാ വാ ജ്ഞപ്തിരൂപാ വാ . ഉത്പത്തിരൂപാ ഹി
താവന്നൈകം സ്വസ്മാത്പ്രജായത ഇത്യാഗമാദ്വിരുദ്ധൈവ . ജ്ഞപ്തിരൂപായാസ്തു പ്രകാശനക്രിയയേവ പ്രത്യവസ്ഥിതത്വാന്ന
ഭവന്തു, ന ച തഥാ . ണാണം പരിണമദി സയം യത ഏവ ഭിന്നജ്ഞാനേന ജ്ഞാനീ ന ഭവതി തത ഏവ ഘടോത്പത്തൌ
മൃത്പിണ്ഡ ഇവ സ്വയമേവോപാദാനരൂപേണാത്മാ ജ്ഞാനം പരിണമതി . അട്ഠാ ണാണട്ഠിയാ സവ്വേ വ്യവഹാരേണ ജ്ഞേയപദാര്ഥാ
ആദര്ശേ ബിമ്ബമിവ പരിച്ഛിത്ത്യാകാരേണ ജ്ഞാനേ തിഷ്ഠന്തീത്യഭിപ്രായഃ ..൩൫.. അഥാത്മാ ജ്ഞാനം ഭവതി ശേഷം തു
ജ്ഞേയമിത്യാവേദയതി ---തമ്ഹാ ണാണം ജീവോ യസ്മാദാത്മൈവോപാദാനരൂപേണ ജ്ഞാനം പരിണമതി തഥൈവ പദാര്ഥാന്
പരിച്ഛിനത്തി, ഇതി ഭണിതം പൂര്വസൂത്രേ, തസ്മാദാത്മൈവ ജ്ഞാനം . ണേയം ദവ്വം തസ്യ ജ്ഞാനരൂപസ്യാത്മനോ ജ്ഞേയം ഭവതി .
കിമ് . ദ്രവ്യമ് . തിഹാ സമക്ഖാദം തച്ച ദ്രവ്യം കാലത്രയപര്യായപരിണതിരൂപേണ ദ്രവ്യഗുണപര്യായരൂപേണ വാ
അന്വയാര്ഥ : — [തസ്മാത് ] ഇസലിയേ [ജീവഃ ജ്ഞാനം ] ജീവ ജ്ഞാന ഹൈ [ജ്ഞേയം ] ഔര ജ്ഞേയ
[ത്രിധാ സമാഖ്യാതം ] തീന പ്രകാരസേ വര്ണിത (ത്രികാലസ്പര്ശീ) [ദ്രവ്യം ] ദ്രവ്യ ഹൈ . [പുനഃ ദ്രവ്യം ഇതി ]
(വഹ ജ്ഞേയഭൂത) ദ്രവ്യ അര്ഥാത് [ആത്മാ ] ആത്മാ (സ്വാത്മാ) [പരഃ ച ] ഔര പര
[പരിണാമസമ്ബദ്ധഃ ] ജോകി പരിണാമവാലേ ഹൈം ..൩൬..
ടീകാ : — (പൂര്വോക്ത പ്രകാര) ജ്ഞാനരൂപസേ സ്വയം പരിണമിത ഹോകര സ്വതംത്രതയാ ഹീ ജാനതാ ഹൈ
ഇസലിയേ ജീവ ഹീ ജ്ഞാന ഹൈ, ക്യോംകി അന്യ ദ്രവ്യ ഇസപ്രകാര (ജ്ഞാനരൂപ) പരിണമിത ഹോനേ തഥാ ജാനനേമേം
അസമര്ഥ ഹൈം . ഔര ജ്ഞേയ, വര്ത ചുകീ, വര്ത രഹീ ഔര വര്തനേവാലീ ഐസീ വിചിത്ര പര്യായോംകീ പരമ്പരാകേ
പ്രകാരസേ ത്രിവിധ കാലകോടികോ സ്പര്ശ കരതാ ഹോനേസേ അനാദി -അനന്ത ഐസാ ദ്രവ്യ ഹൈ . (ആത്മാ ഹീ ജ്ഞാന
ഹൈ ഔര ജ്ഞേയ സമസ്ത ദ്രവ്യ ഹൈം ) വഹ ജ്ഞേയഭൂത ദ്രവ്യ ആത്മാ ഔര പര (-സ്വ ഔര പര) ഐസേ ദോ ഭേദസേ
ദോ പ്രകാരകാ ഹൈ . ജ്ഞാന സ്വപരജ്ഞായക ഹൈ, ഇസലിയേ ജ്ഞേയകീ ഐസീ ദ്വിവിധതാ മാനീ ജാതീ ഹൈ .
(പ്രശ്ന) : — അപനേമേം ക്രിയാകേ ഹോ സകനേകാ വിരോധ ഹൈ, ഇസലിയേ ആത്മാകേ സ്വജ്ഞായകതാ
കൈസേ ഘടിത ഹോതീ ഹൈ ?
(ഉത്തര) : — കൌനസീ ക്രിയാ ഹൈ ഔര കിസ പ്രകാരകാ വിരോധ ഹൈ ? ജോ യഹാ (പ്രശ്നമേം
വിരോധീ ക്രിയാ കഹീ ഗഈ ഹൈ വഹ യാ തോ ഉത്പത്തിരൂപ ഹോഗീ യാ ജ്ഞപ്തിരൂപ ഹോഗീ . പ്രഥമ, ഉത്പത്തിരൂപ
ക്രിയാ തോ ‘കഹീം സ്വയം അപനേമേംസേ ഉത്പന്ന നഹീം ഹോ സകതീ’ ഇസ ആഗമകഥനസേ വിരുദ്ധ ഹീ ഹൈ; പരന്തു

Page 62 of 513
PDF/HTML Page 95 of 546
single page version

തത്ര വിപ്രതിഷേധസ്യാവതാരഃ . യഥാ ഹി പ്രകാശകസ്യ പ്രദീപസ്യ പരം പ്രകാശ്യതാമാപന്നം പ്രകാശയതഃ
സ്വസ്മിന് പ്രകാശ്യേ ന പ്രകാശകാന്തരം മൃഗ്യം സ്വയമേവ പ്രകാശനക്രിയായാഃ സമുപലമ്ഭാത്; തഥാ
പരിച്ഛേദകസ്യാത്മനഃ പരം പരിച്ഛേദ്യതാമാപന്നം പരിച്ഛിന്ദതഃ സ്വസ്മിന് പരിച്ഛേദ്യേ ന പരിച്ഛേദകാന്തരം
മൃഗ്യം സ്വയമേവ പരിച്ഛേദനക്രിയായാഃ സമുപലമ്ഭാത് .
നനു കുത ആത്മനോ ദ്രവ്യജ്ഞാനരൂപത്വം ദ്രവ്യാണാം ച ആത്മജ്ഞേയരൂപത്വം ച ? പരിണാമ-
സംബന്ധത്വാത് . യതഃ ഖലു ആത്മാ ദ്രവ്യാണി ച പരിണാമൈഃ സഹ സംബധ്യന്തേ, തത ആത്മനോ
ദ്രവ്യാലമ്ബനജ്ഞാനേന ദ്രവ്യാണാം തു ജ്ഞാനമാലമ്ബ്യ ജ്ഞേയാകാരേണ പരിണതിരബാധിതാ പ്രതപതി ..൩൬..
തഥൈവോത്പാദവ്യയധ്രൌവ്യരൂപേണ ച ത്രിധാ സമാഖ്യാതമ് . ദവ്വം തി പുണോ ആദാ പരം ച തച്ച ജ്ഞേയഭൂതം ദ്രവ്യമാത്മാ
ഭവതി പരം ച . കസ്മാത് . യതോ ജ്ഞാനം സ്വം ജാനാതി പരം ചേതി പ്രദീപവത് . തച്ച സ്വപരദ്രവ്യം കഥംഭൂതമ് .
പരിണാമസംബദ്ധം കഥംചിത്പരിണാമീത്യര്ഥഃ . നൈയായികമതാനുസാരീ കശ്ചിദാഹ ---ജ്ഞാനം ജ്ഞാനാന്തരവേദ്യം പ്രമേയത്വാത്
൧.കോഈ പര്യായ സ്വയം അപനേമേംസേ ഉത്പന്ന നഹീം ഹോ സകതീ, കിന്തു വഹ ദ്രവ്യകേ ആധാരസേ – ദ്രവ്യമേംസേ ഉത്പന്ന ഹോതീ ഹൈ;
ക്യോംകി യദി ഐസാ ന ഹോ തോ ദ്രവ്യരൂപ ആധാരകേ ബിനാ പര്യായേം ഉത്പന്ന ഹോനേ ലഗേം ഔര ജലകേ ബിനാ തരംഗേം ഹോനേ ലഗേം; കിന്തു
യഹ സബ പ്രത്യക്ഷ വിരുദ്ധ ഹൈ; ഇസലിയേ പര്യായകേ ഉത്പന്ന ഹോനേകേ ലിയേ ദ്രവ്യരൂപ ആധാര ആവശ്യക ഹൈ . ഇസീപ്രകാര ജ്ഞാനപര്യായ
ഭീ സ്വയം അപനേമേംസേ ഉത്പന്ന നഹീം ഹോ സകതീ; വഹ ആത്മദ്രവ്യമേംസേ ഉത്പന്ന ഹോ സകതീ ഹൈ — ജോ കി ഠീക ഹീ ഹൈ . പരന്തു ജ്ഞാന
പര്യായ സ്വയം അപനേസേ ഹീ ജ്ഞാത നഹീം ഹോ സകതീ യഹ ബാത യഥാര്ഥ നഹീം ഹൈ . ആത്മ ദ്രവ്യമേംസേ ഉത്പന്ന ഹോനേവാലീ ജ്ഞാനപര്യായ സ്വയം
അപനേസേ ഹീ ജ്ഞാത ഹോതീ ഹൈ . ജൈസേ ദീപകരൂപീ ആധാരമേംസേ ഉത്പന്ന ഹോനേ വാലീ പ്രകാശപര്യായ സ്വ -പരകോ പ്രകാശിത കരതീ ഹൈ,
ഉസീ പ്രകാര ആത്മാരൂപീ ആധാരമേംസേ ഉത്പന്ന ഹോനേവാലീ ജ്ഞാനപര്യായ സ്വപരകോ ജാനതീ ഹൈ . ഔര യഹ അനുഭവ സിദ്ധ ഭീ ഹൈ കി
ജ്ഞാന സ്വയം അപനേകോ ജാനതാ ഹൈ .
൨.ജ്ഞാനകേ ജ്ഞേയഭൂത ദ്രവ്യ ആലമ്ബന അര്ഥാത് നിമിത്ത ഹൈം . യദി ജ്ഞാന ജ്ഞേയകോ ന ജാനേ തോ ജ്ഞാനകാ ജ്ഞാനത്വ ക്യാ ?
൩.ജ്ഞേയകാ ജ്ഞാന ആലമ്ബന അര്ഥാത് നിമിത്ത ഹൈ . യദി ജ്ഞേയ ജ്ഞാനമേം ജ്ഞാത ന ഹോ തോ ജ്ഞേയകാ ജ്ഞേയത്വ ക്യാ ?
ജ്ഞപ്തിരൂപ ക്രിയാമേം വിരോധ നഹീം ആതാ, ക്യോംകി വഹ, പ്രകാശന ക്രിയാകീ ഭാ തി, ഉത്പത്തിക്രിയാസേ
വിരുദ്ധ പ്രകാരസേ (ഭിന്ന പ്രകാരസേ) ഹോതീ ഹൈ . ജൈസേ ജോ പ്രകാശ്യഭൂത പരകോ പ്രകാശിത കരതാ ഹൈ ഐസേ
പ്രകാശക ദീപകകോ സ്വ പ്രകാശ്യകോ പ്രകാശിത കരനേകേ സമ്ബന്ധമേം അന്യ പ്രകാശകകീ ആവശ്യകതാ
നഹീം ഹോതീ, ക്യോംകി ഉസകേ സ്വയമേവ പ്രകാശന ക്രിയാകീ പ്രാപ്തി ഹൈ; ഉസീപ്രകാര ജോ ജ്ഞേയഭൂത പരകോ
ജാനതാ ഹൈ ഐസേ ജ്ഞായക ആത്മാകോ സ്വ ജ്ഞേയകേ ജാനനേകേ സമ്ബന്ധമേം അന്യ ജ്ഞായകകീ ആവശ്യകതാ
നഹീം ഹോതീ, ക്യോംകി സ്വയമേവ ജ്ഞാന -ക്രിയാ കീ പ്രാപ്തി൧ ഹൈ . (ഇസസേ സിദ്ധ ഹുആ കി ജ്ഞാന സ്വകോ
ഭീ ജാന സകതാ ഹൈ .)
(പ്രശ്ന) : — ആത്മാകോ ദ്രവ്യോംകീ ജ്ഞാനരൂപതാ ഔര ദ്രവ്യോംകോ ആത്മാകീ ജ്ഞേയരൂപതാ കൈസേ
( – കിസപ്രകാര ഘടിത) ഹൈ ?
(ഉത്തര) : — വേ പരിണാമവാലേ ഹോനേസേ . ആത്മാ ഔര ദ്രവ്യ പരിണാമയുക്ത ഹൈം, ഇസലിയേ
ആത്മാകേ, ദ്രവ്യ ജിസകാ ൨ആലമ്ബന ഹൈം ഐസേ ജ്ഞാനരൂപസേ (പരിണതി), ഔര ദ്രവ്യോംകേ, ജ്ഞാനകാ
൩അവലമ്ബന ലേകര ജ്ഞേയാകാരരൂപസേ പരിണതി അബാധിതരൂപസേ തപതീ ഹൈ — പ്രതാപവംത വര്തതീ ഹൈ .

Page 63 of 513
PDF/HTML Page 96 of 546
single page version

അഥാതിവാഹിതാനാഗതാനാമപി ദ്രവ്യപര്യായാണാം താദാത്വികവത് പൃഥക്ത്വേന ജ്ഞാനേ വൃത്തിമുദ്യോതയതി —
തക്കാലിഗേവ സവ്വേ സദസബ്ഭൂദാ ഹി പജ്ജയാ താസിം .
വട്ടംതേ തേ ണാണേ വിസേസദോ ദവ്വജാദീണം ..൩൭..
താത്കാലികാ ഇവ സര്വേ സദസദ്ഭൂതാ ഹി പര്യായാസ്താസാമ് .
വര്തന്തേ തേ ജ്ഞാനേ വിശേഷതോ ദ്രവ്യജാതീനാമ് ..൩൭..
സര്വാസാമേവ ഹി ദ്രവ്യജാതീനാം ത്രിസമയാവച്ഛിന്നാത്മലാഭഭൂമികത്വേന ക്രമപ്രതപത്സ്വരൂപസംപദഃ
ഘടാദിവത് . പരിഹാരമാഹ --പ്രദീപേന വ്യഭിചാരഃ, പ്രദീപസ്താവത്പ്രമേയഃ പരിച്ഛേദ്യോ ജ്ഞേയോ ഭവതി ന ച
പ്രദീപാന്തരേണ പ്രകാശ്യതേ, തഥാ ജ്ഞാനമപി സ്വയമേവാത്മാനം പ്രകാശയതി ന ച ജ്ഞാനാന്തരേണ പ്രകാശ്യതേ . യദി
പുനര്ജ്ഞാനാന്തരേണ പ്രകാശ്യതേ തര്ഹി ഗഗനാവലമ്ബിനീ മഹതീ ദുര്നിവാരാനവസ്ഥാ പ്രാപ്നോതീതി സൂത്രാര്ഥഃ ..൩൬.. ഏവം
നിശ്ചയശ്രുതകേവലിവ്യവഹാരശ്രുതകേവലികഥനമുഖ്യത്വേന ഭിന്നജ്ഞാനനിരാകരണേന ജ്ഞാനജ്ഞേയസ്വരൂപകഥനേന ച
ചതുര്ഥസ്ഥലേ ഗാഥാചതുഷ്ടയം ഗതമ് . അഥാതീതാനാഗതപര്യായാ വര്തമാനജ്ഞാനേ സാംപ്രതാ ഇവ ദൃശ്യന്ത ഇതി
നിരൂപയതി — സവ്വേ സദസബ്ഭൂദാ ഹി പജ്ജയാ സര്വേ സദ്ഭൂതാ അസദ്ഭൂതാ അപി പര്യായാഃ യേ ഹി സ്ഫു ടം വട്ടംതേ തേ തേതേതേതേതേ
(ആത്മാ ഔര ദ്രവ്യ സമയ -സമയ പര പരിണമന കിയാ കരതേ ഹൈം, വേ കൂടസ്ഥ നഹീം ഹൈം; ഇസലിയേ ആത്മാ
ജ്ഞാന സ്വഭാവസേ ഔര ദ്രവ്യ ജ്ഞേയ സ്വഭാവസേ പരിണമന കരതാ ഹൈ, ഇസപ്രകാര ജ്ഞാന സ്വഭാവമേം പരിണമിത
ആത്മാ ജ്ഞാനകേ ആലമ്ബനഭൂത ദ്രവ്യോംകോ ജാനതാ ഹൈ ഔര ജ്ഞേയ -സ്വഭാവസേ പരിണമിത ദ്രവ്യ ജ്ഞേയകേ
ആലമ്ബനഭൂത ജ്ഞാനമേം — ആത്മാമേം — ജ്ഞാത ഹോതേ ഹൈം .) ..൩൬..
അബ, ഐസാ ഉദ്യോത കരതേ ഹൈം കി ദ്രവ്യോംകീ അതീത ഔര അനാഗത പര്യായേം ഭീ താത്കാലിക
പര്യായോംകീ ഭാ തി പൃഥക്രൂപസേ ജ്ഞാനമേം വര്തതീ ഹൈം : —
അന്വയാര്ഥ : — [താസാമ് ദ്രവ്യജാതീനാമ് ] ഉന (ജീവാദി) ദ്രവ്യജാതിയോംകീ [തേ സര്വേ ]
സമസ്ത [സദസദ്ഭൂതാഃ ഹി ] വിദ്യമാന ഔര അവിദ്യമാന [പര്യായാഃ ] പര്യായേം [താത്കാലികാഃ ഇവ ]
താത്കാലിക (വര്തമാന) പര്യായോംകീ ഭാ തി, [വിശേഷതഃ ] വിശിഷ്ടതാപൂര്വക (അപനേ -അപനേ ഭിന്ന-
ഭിന്ന സ്വരൂപമേം ) [ജ്ഞാനേ വര്തന്തേ ] ജ്ഞാനമേം വര്തതീ ഹൈം ..൩൭..
ടീകാ : — (ജീവാദിക) സമസ്ത ദ്രവ്യജാതിയോംകീ പര്യായോംകീ ഉത്പത്തികീ മര്യാദാ
തീനോംകാലകീ മര്യാദാ ജിതനീ ഹോനേസേ (വേ തീനോംകാലമേം ഉത്പന്ന ഹുആ കരതീ ഹൈം ഇസലിയേ), ഉനകീ
(ഉന സമസ്ത ദ്രവ്യ -ജാതിയോംകീ), ക്രമപൂര്വക തപതീ ഹുഈ സ്വരൂപ -സമ്പദാ വാലീ (-ഏകകേ ബാദ
തേ ദ്രവ്യനാ സദ്ഭൂത – അസദ്ഭൂത പര്യയോ സൌ വര്തതാ,
തത്കാലനാ പര്യായ ജേമ, വിശേഷപൂര്വക ജ്ഞാനമാം. ൩൭.

Page 64 of 513
PDF/HTML Page 97 of 546
single page version

സദ്ഭൂതാസദ്ഭൂതതാമായാന്തോ യേ യാവന്തഃ പര്യായാസ്തേ താവന്തസ്താത്കാലികാ ഇവാത്യന്തസംകരേണാപ്യ-
വധാരിതവിശേഷലക്ഷണാ ഏകക്ഷണ ഏവാവബോധസൌധസ്ഥിതിമവതരന്തി . ന ഖല്വേതദയുക്തമ് — ദൃഷ്ടാ-
വിരോധാത്; ദ്രശ്യതേ ഹി ഛദ്മസ്ഥസ്യാപി വര്തമാനമിവ വ്യതീതമനാഗതം വാ വസ്തു ചിന്തയതഃ
സംവിദാലമ്ബിതസ്തദാകാരഃ . — കിംച ചിത്രപടീസ്ഥാനീയത്വാത് സംവിദഃ; യഥാ ഹി ചിത്രപടയാമതി-
വാഹിതാനാമനുപസ്ഥിതാനാം വര്തമാനാനാം ച വസ്തൂനാമാലേഖ്യാകാരാഃ സാക്ഷാദേകക്ഷണ ഏവാവഭാസന്തേ, തഥാ
സംവിദ്ഭിത്താവപി . — കിം ച സര്വജ്ഞേയാകാരാണാം താദാത്വിക ത്വാവിരോധാത്; യഥാ ഹി
പ്രധ്വസ്താനാമനുദിതാനാം ച വസ്തൂനാമാലേഖ്യാകാരാ വര്തമാനാ ഏവ, തഥാതീതാനാമനാഗതാനാം ച
പര്യായാണാം ജ്ഞേയാകാരാ വര്തമാനാ ഏവ ഭവന്തി ..൩൭..
പൂര്വോക്താഃ പര്യായാ വര്തന്തേ പ്രതിഭാസന്തേ പ്രതിസ്ഫു രന്തി . ക്ക . ണാണേ കേവലജ്ഞാനേ . കഥംഭൂതാ ഇവ . തക്കാലിഗേവ
താത്കാലികാ ഇവ വര്തമാനാ ഇവ . കാസാം സമ്ബന്ധിനഃ . താസിം ദവ്വജാദീണം താസാം പ്രസിദ്ധാനാം
൧. ജ്ഞാനമേം സമസ്ത ദ്രവ്യോംകീ തീനോംകാലകീ പര്യായേം ഏക ഹീ സാഥ ജ്ഞാത ഹോനേ പര ഭീ പ്രത്യേക പര്യായകാ വിശിഷ്ട
സ്വരൂപ -പ്രദേശ, കാല, ആകാര ഇത്യാദി വിശേഷതായേം – സ്പഷ്ട ജ്ഞാത ഹോതാ ഹൈ; സംകര – വ്യതികര നഹീം ഹോതേ .
൨. ആലേഖ്യ = ആലേഖന യോഗ്യ; ചിത്രിത കരനേ യോഗ്യ .
ദൂസരീ പ്രഗട ഹോനേവാലീ), വിദ്യമാനതാ ഔര അവിദ്യമാനതാകോ പ്രാപ്ത ജോ ജിതനീ പര്യായേം ഹൈം, വേ സബ
താത്കാലിക (വര്തമാനകാലീന) പര്യായോംകീ ഭാ തി, അത്യന്ത ൧മിശ്രിത ഹോനേപര ഭീ സബ പര്യായോംകേ
വിശിഷ്ട ലക്ഷണ സ്പഷ്ട ജ്ഞാത ഹോം ഇസപ്രകാര, ഏക ക്ഷണമേം ഹീ, ജ്ഞാനമംദിരമേം സ്ഥിതികോ പ്രാപ്ത ഹോതീ ഹൈം .
യഹ (തീനോം കാലകീ പര്യായോംകാ വര്തമാന പര്യായോംകീ ഭാ തി ജ്ഞാനമേം ജ്ഞാത ഹോനാ) അയുക്ത നഹീം ഹൈ;
ക്യോംകി —
(൧) ഉസകാ ദൃഷ്ടാന്തകേ സാഥ (ജഗതമേം ജോ ദിഖാഈ ദേതാ ഹൈ — അനുഭവമേം ആതാ ഹൈ ഉസകേ
സാഥ ) അവിരോധ ഹൈ . (ജഗതമേം ) ദിഖാഈ ദേതാ ഹൈ കി ഛദ്മസ്ഥകേ ഭീ, ജൈസേ വര്തമാന വസ്തുകാ
ചിംതവന കരതേ ഹുഏ ജ്ഞാന ഉസകേ ആകാരകാ അവലമ്ബന കരതാ ഹൈ ഉസീപ്രകാര ഭൂത ഔര ഭവിഷ്യത
വസ്തുകാ ചിംതവന കരതേ ഹുഏ (ഭീ) ജ്ഞാന ഉസകേ ആകാരകാ അവലമ്ബന കരതാ ഹൈ .
(൨) ഔര ജ്ഞാന ചിത്രപടകേ സമാന ഹൈ . ജൈസേ ചിത്രപടമേം അതീത, അനാഗത ഔര വര്തമാന
വസ്തുഓംകേ ൨ആലേഖ്യാകാര സാക്ഷാത് ഏക ക്ഷണമേം ഹീ ഭാസിത ഹോതേ ഹൈം; ഉസീപ്രകാര ജ്ഞാനരൂപീ ഭിത്തിമേം
(-ജ്ഞാനഭൂമികാമേം, ജ്ഞാനപടമേം ) ഭീ അതീത, അനാഗത ഔര വര്തമാന പര്യായോംകേ ജ്ഞേയാകാര സാക്ഷാത് ഏക
ക്ഷണമേം ഹീ ഭാസിത ഹോതേ ഹൈം .
(൩) ഔര സര്വ ജ്ഞേയാകാരോംകീ താത്കാലികതാ (വര്തമാനതാ, സാമ്പ്രതികതാ) അവിരുദ്ധ ഹൈ .
ജൈസേ നഷ്ട ഔര അനുത്പന്ന വസ്തുഓംകേ ആലേഖ്യാകാര വര്തമാന ഹീ ഹൈം, ഉസീപ്രകാര അതീത ഔര അനാഗത
പര്യായോംകേ ജ്ഞേയാകാര വര്തമാന ഹീ ഹൈം .

Page 65 of 513
PDF/HTML Page 98 of 546
single page version

അഥാസദ്ഭൂതപര്യായാണാം കഥംചിത്സദ്ഭൂതത്വം വിദധാതി —
ജേ ണേവ ഹി സംജായാ ജേ ഖലു ണട്ഠാ ഭവീയ പജ്ജായാ .
തേ ഹോംതി അസബ്ഭൂദാ പജ്ജായാ ണാണപച്ചക്ഖാ ..൩൮..
യേ നൈവ ഹി സംജാതാ യേ ഖലു നഷ്ടാ ഭൂത്വാ പര്യായാഃ .
തേ ഭവന്തി അസദ്ഭൂതാഃ പര്യായാ ജ്ഞാനപ്രത്യക്ഷാഃ ..൩൮..
ശുദ്ധജീവദ്രവ്യാദിദ്രവ്യജാതീനാമിതി വ്യവഹിതസംബന്ധഃ . കസ്മാത് . വിസേസദോ സ്വകീയസ്വകീയപ്രദേശ-
കാലാകാരവിശേഷൈഃ സംകരവ്യതികരപരിഹാരേണേത്യര്ഥഃ . കിംച ---യഥാ ഛദ്മസ്ഥപുരുഷസ്യാതീതാനാഗതപര്യായാ മനസി
ചിന്തയതഃ പ്രതിസ്ഫു രന്തി, യഥാ ച ചിത്രഭിത്തൌ ബാഹുബലിഭരതാദിവ്യതിക്രാന്തരൂപാണി ശ്രേണികതീര്ഥകരാദി-
ഭാവിരൂപാണി ച വര്തമാനാനീവ പ്രത്യക്ഷേണ ദൃശ്യന്തേ തഥാ ചിത്രഭിത്തിസ്ഥാനീയകേവലജ്ഞാനേ ഭൂതഭാവിനശ്ച പര്യായാ
യുഗപത്പ്രത്യക്ഷേണ ദൃശ്യന്തേ, നാസ്തി വിരോധഃ . യഥായം കേവലീ ഭഗവാന് പരദ്രവ്യപര്യായാന് പരിച്ഛിത്തിമാത്രേണ
പ്ര. ൯
ഭാവാര്ഥ : — കേവലജ്ഞാന സമസ്ത ദ്രവ്യോംകീ തീനോം കാലകീ പര്യായോംകോ യുഗപദ് ജാനതാ ഹൈ .
യഹാ യഹ പ്രശ്ന ഹോ സകതാ ഹൈ കി ജ്ഞാന നഷ്ട ഔര അനുത്പന്ന പര്യായോംകോ വര്തമാന കാലമേം കൈസേ ജാന
സകതാ ഹൈ ? ഉസകാ സമാധാന ഹൈ കി — ജഗതമേം ഭീ ദേഖാ ജാതാ ഹൈ കി അല്പജ്ഞ ജീവകാ ജ്ഞാന ഭീ
നഷ്ട ഔര അനുത്പന്ന വസ്തുഓംകാ ചിംതവന കര സകതാ ഹൈ, അനുമാനകേ ദ്വാരാ ജാന സകതാ ഹൈ, തദാകാര
ഹോ സകതാ ഹൈ; തബ ഫി ര പൂര്ണ ജ്ഞാന നഷ്ട ഔര അനുത്പന്ന പര്യായോംകോ ക്യോം ന ജാന സകേഗാ ? ജ്ഞാനശക്തി
ഹീ ഐസീ ഹൈ കി വഹ ചിത്രപടകീ ഭാ തി അതീത ഔര അനാഗത പര്യായോംകോ ഭീ ജാന സകതീ ഹൈ ഔര
ആലേഖ്യത്വശക്തികീ ഭാ തി, ദ്രവ്യോംകീ ജ്ഞേയത്വ ശക്തി ഐസീ ഹൈ കി ഉനകീ അതീത ഔര അനാഗത
പര്യായേം ഭീ ജ്ഞാനമേം ജ്ഞേയരൂപ ഹോതീ ഹൈം – ജ്ഞാത ഹോതീ ഹൈം
. ഇസപ്രകാര ആത്മാകീ അദ്ഭുത ജ്ഞാനശക്തി ഔര
ദ്രവ്യോംകീ അദ്ഭുത ജ്ഞേയത്വശക്തികേ കാരണ കേവലജ്ഞാനമേം സമസ്ത ദ്രവ്യോംകീ തീനോംകാലകീ പര്യായോംകാ
ഏക ഹീ സമയമേം ഭാസിത ഹോനാ അവിരുദ്ധ ഹൈ ..൩൭..
അബ, അവിദ്യമാന പര്യായോംകീ (ഭീ) കഥംചിത് (-കിസീ പ്രകാരസേ; കിസീ അപേക്ഷാസേ)
വിദ്യമാനതാ ബതലാതേ ഹൈം : —
അന്വയാര്ഥ : — [യേ പര്യായാഃ ] ജോ പര്യായേം [ഹി ] വാസ്തവമേം [ന ഏവ സംജാതാഃ ] ഉത്പന്ന നഹീം
ഹുഈ ഹൈം, തഥാ [യേ ] ജോ പര്യായേം [ഖലു ] വാസ്തവമേം [ഭൂത്വാ നഷ്ടാഃ ] ഉത്പന്ന ഹോകര നഷ്ട ഹോ ഗഈ ഹൈം, [തേ ]
വേ [അസദ്ഭൂതാഃ പര്യായാഃ ] അവിദ്യമാന പര്യായേം [ജ്ഞാനപ്രത്യക്ഷാഃ ഭവന്തി ] ജ്ഞാന പ്രത്യക്ഷ ഹൈം ..൩൮..
ജേ പര്യയോ അണജാത ഛേ, വലീ ജന്മീനേ പ്രവിനഷ്ട ജേ,
തേ സൌ അസദ്ഭൂത പര്യയോ പണ ജ്ഞാനമാം പ്രത്യക്ഷ ഛേ .൩൮.

Page 66 of 513
PDF/HTML Page 99 of 546
single page version

യേ ഖലു നാദ്യാപി സംഭൂതിമനുഭവന്തി, യേ ചാത്മലാഭമനുഭൂയ വിലയമുപഗതാസ്തേ കിലാ-
സദ്ഭൂതാ അപി പരിച്ഛേദം പ്രതി നിയതത്വാത് ജ്ഞാനപ്രത്യക്ഷതാമനുഭവന്തഃ ശിലാസ്തമ്ഭോത്കീര്ണഭൂതഭാവി-
ദേവവദപ്രകമ്പാര്പിതസ്വരൂപാഃ സദ്ഭൂതാ ഏവ ഭവന്തി ..൩൮..
അഥൈതദേവാസദ്ഭൂതാനാം ജ്ഞാനപ്രത്യക്ഷത്വം ദ്രഢയതി —
ജദി പച്ചക്ഖമജാദം പജ്ജായം പലയിദം ച ണാണസ്സ .
ണ ഹവദി വാ തം ണാണം ദിവ്വം തി ഹി കേ പരൂവേംതി ..൩൯..
ജാനാതി, ന ച തന്മയത്വേന, നിശ്ചയേന തു കേവലജ്ഞാനാദിഗുണാധാരഭൂതം സ്വകീയസിദ്ധപര്യായമേവ സ്വസംവിത്ത്യാ-
കാരേണ തന്മയോ ഭൂത്വാ പരിച്ഛിനത്തി ജാനാതി, തഥാസന്നഭവ്യജീവേനാപി നിജശുദ്ധാത്മസമ്യക്ശ്രദ്ധാന-
ജ്ഞാനാനുഷ്ഠാനരൂപനിശ്ചയരത്നത്രയപര്യായ ഏവ സര്വതാത്പര്യേണ ജ്ഞാതവ്യ ഇതി താത്പര്യമ് ..൩൭.. അഥാതീതാനാ-
ഗതപര്യായാണാമസദ്ഭൂതസംജ്ഞാ ഭവതീതി പ്രതിപാദയതി ---ജേ ണേവ ഹി സംജായാ ജേ ഖലു ണട്ഠാ ഭവീയ പജ്ജായാ യേ നൈവ
സംജാതാ നാദ്യാപി ഭവന്തി, ഭാവിന ഇത്യര്ഥഃ . ഹി സ്ഫു ടം യേ ച ഖലു നഷ്ടാ വിനഷ്ടാഃ പര്യായാഃ . കിം കൃത്വാ .
ഭൂത്വാ . തേ ഹോംതി അസബ്ഭൂദാ പജ്ജായാ തേ പൂര്വോക്താ ഭൂതാ ഭാവിനശ്ച പര്യായാ അവിദ്യമാനത്വാദസദ്ഭൂതാ ഭണ്യന്തേ .
ണാണപച്ചക്ഖാ തേ ചാവിദ്യമാനത്വാദസദ്ഭൂതാ അപി വര്തമാനജ്ഞാനവിഷയത്വാദ്വയവഹാരേണ ഭൂതാര്ഥാ ഭണ്യന്തേ, തഥൈവ
ജ്ഞാനപ്രത്യക്ഷാശ്ചേതി . യഥായം ഭഗവാന്നിശ്ചയേന പരമാനന്ദൈകലക്ഷണസുഖസ്വഭാവം മോക്ഷപര്യായമേവ തന്മയത്വേന
പരിച്ഛിനത്തി, പരദ്രവ്യപര്യായം തു വ്യവഹാരേണേതി; തഥാ ഭാവിതാത്മനാ പുരുഷേണ രാഗാദിവികല്പോപാധി-
രഹിതസ്വസംവേദനപര്യായ ഏവ താത്പര്യേണ ജ്ഞാതവ്യഃ, ബഹിര്ദ്രവ്യപര്യായാശ്ച ഗൌണവൃത്ത്യേതി ഭാവാര്ഥഃ ..൩൮..
൧. പ്രത്യക്ഷ = അക്ഷകേ പ്രതി — അക്ഷകേ സന്മുഖ — അക്ഷകേ നികടമേം — അക്ഷകേ സമ്ബന്ധമേം ഹോ ഐസാ .
[അക്ഷ = ജ്ഞാന; ആത്മാ .]
ജ്ഞാനേ അജാത -വിനഷ്ട പര്യായോ തണീ പ്രത്യക്ഷതാ
നവ ഹോയ ജോ, തോ ജ്ഞാനനേ ഏ ‘ദിവ്യ’ കൌണ കഹേ ഭലാ ? ൩൯.
ടീകാ : — ജോ (പര്യായേം ) അഭീ തക ഉത്പന്ന ഭീ നഹീം ഹുഈ ഔര ജോ ഉത്പന്ന ഹോകര നഷ്ട
ഹോ ഗഈ ഹൈം, വേ (പര്യായേം ) വാസ്തവമേം അവിദ്യമാന ഹോനേ പര ഭീ, ജ്ഞാനകേ പ്രതി നിയത ഹോനേസേ (ജ്ഞാനമേം
നിശ്ചിത — സ്ഥിര — ലഗീ ഹുഈ ഹോനേസേ, ജ്ഞാനമേം സീധീ ജ്ഞാത ഹോനേസേ ) ൧ജ്ഞാനപ്രത്യക്ഷ വര്തതീ ഹുഈ, പാഷാണ
സ്തമ്ഭമേം ഉത്കീര്ണ, ഭൂത ഔര ഭാവീ ദേവോം (തീര്ഥംകരദേവോം ) കീ ഭാ തി അപനേ സ്വരൂപകോ അകമ്പതയാ
(ജ്ഞാനകോ) അര്പിത കരതീ ഹുഈ (വേ പര്യായേം ) വിദ്യമാന ഹീ ഹൈം ..൩൮..
അബ, ഇന്ഹീം അവിദ്യമാന പര്യായോംകീ ജ്ഞാനപ്രത്യക്ഷതാകോ ദൃഢ കരതേ ഹൈം : —

Page 67 of 513
PDF/HTML Page 100 of 546
single page version

യദി പ്രത്യക്ഷോജാതഃ പര്യായഃ പ്രലയിതശ്ച ജ്ഞാനസ്യ .
ന ഭവതി വാ തത് ജ്ഞാനം ദിവ്യമിതി ഹി കേ പ്രരൂപയന്തി ..൩൯..
യദി ഖല്വസംഭാവിതഭാവം സംഭാവിതഭാവം ച പര്യായജാതമപ്രതിഘവിജൃംഭിതാഖംഡിത-
പ്രതാപപ്രഭുശക്തിതയാ പ്രസഭേനൈവ നിതാന്തമാക്രമ്യാക്രമസമര്പിതസ്വരൂപസര്വസ്വമാത്മാനം പ്രതി നിയതം ജ്ഞാനം
ന കരോതി, തദാ തസ്യ കുതസ്തനീ ദിവ്യതാ സ്യാത് . അതഃ കാഷ്ഠാപ്രാപ്തസ്യ പരിച്ഛേദസ്യ സര്വ-
മേതദുപപന്നമ് ..൩൯..
അഥാസദ്ഭൂതപര്യായാണാം വര്തമാനജ്ഞാനപ്രത്യക്ഷത്വം ദൃഢയതി — ജഇ പച്ചക്ഖമജാദം പജ്ജായം പലയിദം ച ണാണസ്സ ണ ഹവദി
വാ യദി പ്രത്യക്ഷോ ന ഭവതി . സ കഃ . അജാതപര്യായോ ഭാവിപര്യായഃ . ന കേവലം ഭാവിപര്യായഃ പ്രലയിതശ്ച
വാ . കസ്യ . ജ്ഞാനസ്യ . തം ണാണം ദിവ്വം തി ഹി കേ പരൂവേംതി തദ്ജ്ഞാനം ദിവ്യമിതി കേ പ്രരൂപയന്തി, ന
കേപീതി . തഥാ ഹി — യദി വര്തമാനപര്യായവദതീതാനാഗതപര്യായം ജ്ഞാനം കര്തൃ ക്രമകരണവ്യവധാന-
രഹിതത്വേന സാക്ഷാത്പ്രത്യക്ഷം ന കരോതി, തര്ഹി തത് ജ്ഞാനം ദിവ്യം ന ഭവതി . വസ്തുതസ്തു ജ്ഞാനമേവ ന ഭവതീതി .
യഥായം കേവലീ പരകീയദ്രവ്യപര്യായാന് യദ്യപി പരിച്ഛിത്തിമാത്രേണ ജാനാതി, തഥാപി നിശ്ചയനയേന
സഹജാനന്ദൈകസ്വഭാവേ സ്വശുദ്ധാത്മനി തന്മയത്വേന പരിച്ഛിത്തിം കരോതി, തഥാ നിര്മലവിവേകിജനോപി യദ്യപി
വ്യവഹാരേണ പരകീയദ്രവ്യഗുണപര്യായപരിജ്ഞാനം കരോതി, തഥാപി നിശ്ചയേന നിര്വികാരസ്വസംവേദനപര്യായേ
വിഷയത്വാത്പര്യായേണ പരിജ്ഞാനം കരോതീതി സൂത്രതാത്പര്യമ് ..൩൯.. അഥാതീതാനാഗതസൂക്ഷ്മാദിപദാര്ഥാനിന്ദ്രിയജ്ഞാനം
അന്വയാര്ഥ : — [യദി വാ ] യദി [അജാതഃ പര്യായഃ ] അനുത്പന്ന പര്യായ [ച ]
തഥാ [പ്രലയിതഃ ] നഷ്ട പര്യായ [ജ്ഞാനസ്യ ] ജ്ഞാനകേ (കേവലജ്ഞാനകേ) [പ്രത്യക്ഷഃ ന ഭവതി ] പ്രത്യക്ഷ ന ഹോ
തോ [തത് ജ്ഞാനം ] ഉസ ജ്ഞാനകോ [ദിവ്യം ഇതി ഹി ] ‘ദിവ്യ’ [കേ പ്രരൂപയംതി ] കൌന പ്രരൂപേഗാ ? ..൩൯..
ടീകാ : — ജിസനേ അസ്തിത്വകാ അനുഭവ നഹീം കിയാ ഔര ജിസനേ അസ്തിത്വകാ അനുഭവ
കര ലിയാ ഹൈ ഐസീ (അനുത്പന്ന ഔര നഷ്ട) പര്യായമാത്രകോ യദി ജ്ഞാന അപനീ നിര്വിഘ്ന വികസിത,
അഖംഡിത പ്രതാപയുക്ത പ്രഭുശക്തികേ (-മഹാ സാമര്ഥ്യ ) ദ്വാരാ ബലാത് അത്യന്ത ആക്രമിത കരേ
(-പ്രാപ്ത കരേ), തഥാ വേ പര്യായേം അപനേ സ്വരൂപസര്വസ്വകോ അക്രമസേ അര്പിത കരേം (-ഏക ഹീ സാഥ
ജ്ഞാനമേം ജ്ഞാത ഹോം ) ഇസപ്രകാര ഉന്ഹേം അപനേ പ്രതി നിയത ന കരേ (-അപനേമേം നിശ്ചിത ന കരേ, പ്രത്യക്ഷ
ന ജാനേ), തോ ഉസ ജ്ഞാനകീ ദിവ്യതാ ക്യാ ഹൈ ? ഇസസേ (യഹ കഹാ ഗയാ ഹൈ കി) പരാകാഷ്ഠാകോ പ്രാപ്ത
ജ്ഞാനകേ ലിയേ യഹ സബ യോഗ്യ ഹൈ
.
ഭാവാര്ഥ : — അനന്ത മഹിമാവാന കേവലജ്ഞാനകീ യഹ ദിവ്യതാ ഹൈ കി വഹ അനന്ത ദ്രവ്യോംകീ
സമസ്ത പര്യായോംകോ (അതീത ഔര അനാഗത പര്യായോംകോ ഭീ) സമ്പൂര്ണതയാ ഏക ഹീ സമയ പ്രത്യക്ഷ
ജാനതാ ഹൈ ..൩൯..