Pravachansar-Hindi (Malayalam transliteration). Gatha: 40-51.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 6 of 28

 

Page 68 of 513
PDF/HTML Page 101 of 546
single page version

അഥേന്ദ്രിയജ്ഞാനസ്യൈവ പ്രലീനമനുത്പന്നം ച ജ്ഞാതുമശക്യമിതി വിതര്കയതി —
അത്ഥം അക്ഖണിവദിദം ഈഹാപുവ്വേഹിം ജേ വിജാണംതി .
തേസിം പരോക്ഖഭൂദം ണാദുമസക്കം തി പണ്ണത്തം ..൪൦..
അര്ഥമക്ഷനിപതിതമീഹാപൂര്വൈര്യേ വിജാനന്തി .
തേഷാം പരോക്ഷഭൂതം ജ്ഞാതുമശക്യമിതി പ്രജ്ഞപ്തമ് ..൪൦..
യേ ഖലു വിഷയവിഷയിസന്നിപാതലക്ഷണമിന്ദ്രിയാര്ഥസന്നികര്ഷമധിഗമ്യ ക്രമോപജായമാനേ-
നേഹാദികപ്രക്രമേണ പരിച്ഛിന്ദന്തി, തേ കിലാതിവാഹിതസ്വാസ്തിത്വകാലമനുപസ്ഥിതസ്വാസ്തിത്വകാലം വാ
ന ജാനാതീതി വിചാരയതി ---അത്ഥം ഘടപടാദിജ്ഞേയപദാര്ഥം . കഥംഭൂതം . അക്ഖണിവദിദം അക്ഷനിപതിതം ഇന്ദ്രിയപ്രാപ്തം
ഇന്ദ്രിയസംബദ്ധം . ഇത്ഥംഭൂതമര്ഥം ഈഹാപുവ്വേഹിം ജേ വിജാണംതി അവഗ്രഹേഹാവായാദിക്രമേണ യേ പുരുഷാ വിജാനന്തി ഹി
സ്ഫു ടം . തേസിം പരോക്ഖഭൂദം തേഷാം സമ്ബന്ധി ജ്ഞാനം പരോക്ഷഭൂതം സത് ണാദുമസക്കം തി പണ്ണത്തം സൂക്ഷ്മാദിപദാര്ഥാന്
ജ്ഞാതുമശക്യമിതി പ്രജ്ഞപ്തം കഥിതമ് . കൈഃ . ജ്ഞാനിഭിരിതി . തദ്യഥാ --ചക്ഷുരാദീന്ദ്രിയം ഘടപടാദിപദാര്ഥപാര്ശ്വേ
ഗത്വാ പശ്ചാദര്ഥം ജാനാതീതി സന്നികര്ഷലക്ഷണം നൈയായികമതേ . അഥവാ സംക്ഷേപേണേന്ദ്രിയാര്ഥയോഃ സംബന്ധഃ
സന്നികര്ഷഃ സ ഏവ പ്രമാണമ് . സ ച സന്നികര്ഷ ആകാശാദ്യമൂര്തപദാര്ഥേഷു ദേശാന്തരിതമേര്വാദി-
൧. പരോക്ഷ = അക്ഷസേ പര അര്ഥാത് അക്ഷസേ ദൂര ഹോവേ ഐസാ; ഇന്ദ്രിയ അഗോചര .
൨. സന്നിപാത = മിലാപ; സംബംധ ഹോനാ വഹ .൩. സന്നികര്ഷ = സംബംധ, സമീപതാ .
ഈഹാദിപൂര്വക ജാണതാ ജേ അക്ഷപതിത പദാര്ഥനേ,
തേനേ പരോക്ഷ പദാര്ഥ ജാണവും ശക്യ നാ — ജിനജീ കഹേ .൪൦.
അബ, ഇന്ദ്രിയജ്ഞാനകേ ലിയേ നഷ്ട ഔര അനുത്പന്നകാ ജാനനാ അശക്യ ഹൈ (അര്ഥാത് ഇന്ദ്രിയജ്ഞാന
ഹീ നഷ്ട ഔര അനുത്പന്ന പദാര്ഥോംകോ -പര്യായോംകോ നഹീം ജാന സകതാ) ഐസാ ന്യായസേ നിശ്ചിത കരതേ ഹൈം .
അന്വയാര്ഥ : — [യേ ] ജോ [അക്ഷനിപതിതം ] അക്ഷപതിത അര്ഥാത് ഇന്ദ്രിയഗോചര [അര്ഥം ]
പദാര്ഥകോ [ഈഹാപൂര്വൈഃ ] ഈഹാദിക ദ്വാരാ [വിജാനന്തി ] ജാനതേ ഹൈം, [തേഷാം ] ഉനകേ ലിയേ [പരോക്ഷഭൂതം ]
൧പരോക്ഷഭൂത പദാര്ഥകോ [ജ്ഞാതും ] ജാനനാ [അശക്യം ] അശക്യ ഹൈ [ഇതി പ്രജ്ഞപ്തം ] ഐസാ സര്വജ്ഞദേവനേ
കഹാ ഹൈ ..൪൦..
ടീകാ : — വിഷയ ഔര വിഷയീകാ ൨സന്നിപാത ജിസകാ ലക്ഷണ (-സ്വരൂപ) ഹൈ, ഐസേ
ഇന്ദ്രിയ ഔര പദാര്ഥകേ ൩സന്നികര്ഷകോ പ്രാപ്ത കരകേ, ജോ അനുക്രമസേ ഉത്പന്ന ഈഹാദികകേ ക്രമസേ ജാനതേ
ഹൈം വേ ഉസേ നഹീം ജാന സകതേ ജിസകാ സ്വ -അസ്തിത്വകാല ബീത ഗയാ ഹൈ തഥാ ജിസകാ സ്വ-
അസ്തിത്വകാല ഉപസ്ഥിത നഹീം ഹുആ ഹൈ ക്യോംകി (-അതീത -അനാഗത പദാര്ഥ ഔര ഇന്ദ്രിയകേ) യഥോക്ത

Page 69 of 513
PDF/HTML Page 102 of 546
single page version

യഥോദിതലക്ഷണസ്യ ഗ്രാഹ്യഗ്രാഹകസംബന്ധസ്യാസംഭവതഃ പരിച്ഛേത്തും ന ശക്നുവന്തി ..൪൦..
അഥാതീന്ദ്രിയജ്ഞാനസ്യ തു യദ്യദുച്യതേ തത്തത്സംഭവതീതി സംഭാവയതി —
അപദേസം സപദേസം മുത്തമമുത്തം ച പജ്ജയമജാദം .
പലയം ഗദം ച ജാണദി തം ണാണമദിംദിയം ഭണിയം ..൪൧..
അപ്രദേശം സപ്രദേശം മൂര്തമമൂര്തം ച പര്യയമജാതമ് .
പ്രലയം ഗതം ച ജാനാതി തജ്ജ്ഞാനമതീന്ദ്രിയം ഭണിതമ് ..൪൧..
ഇന്ദ്രിയജ്ഞാനം നാമ ഉപദേശാന്തഃകരണേന്ദ്രിയാദീനി വിരൂപകാരണത്വേനോപലബ്ധിസംസ്കാരാദീന്
പദാര്ഥേഷു കാലാന്തരിതരാമരാവണാദിഷു സ്വഭാവാന്തരിതഭൂതാദിഷു തഥൈവാതിസൂക്ഷ്മേഷു പരചേതോവൃത്തി-
പുദ്ഗലപരമാണ്വാദിഷു ച ന പ്രവര്തതേ . കസ്മാദിതി ചേത് . ഇന്ദ്രിയാണാം സ്ഥൂലവിഷയത്വാത്, തഥൈവ
മൂര്തവിഷയത്വാച്ച . തതഃ കാരണാദിന്ദ്രിയജ്ഞാനേന സര്വജ്ഞോ ന ഭവതി . തത ഏവ ചാതീന്ദ്രിയജ്ഞാനോത്പത്തികാരണം
രാഗാദിവികല്പരഹിതം സ്വസംവേദനജ്ഞാനം വിഹായ പഞ്ചേന്ദ്രിയസുഖസാധനഭൂതേന്ദ്രിയജ്ഞാനേ നാനാമനോരഥവികല്പ-
ജാലരൂപേ മാനസജ്ഞാനേ ച യേ രതിം കുര്വന്തി തേ സര്വജ്ഞപദം ന ലഭന്തേ ഇതി സൂത്രാഭിപ്രായഃ ..൪൦..
൧. ഇന്ദ്രിയഗോചര പദാര്ഥ ഗ്രാഹ്യ ഹൈ ഔര ഇന്ദ്രിയാ ഗ്രാഹക ഹൈം .
ജേ ജാണതും അപ്രദേശനേ, സപ്രദേശ, മൂര്ത, അമൂര്തനേ,
പര്യായ നഷ്ട -അജാതനേ, ഭാഖ്യും അതീംദ്രിയ ജ്ഞാന തേ . ൪൧.
ലക്ഷണ (-യഥോക്തസ്വരൂപ, ഊ പര കഹാ ഗയാ ജൈസാ) ൧ഗ്രാഹ്യഗ്രാഹകസമ്ബന്ധകാ അസംഭവ ഹൈ .
ഭാവാര്ഥ : — ഇന്ദ്രിയോംകേ സാഥ പദാര്ഥകാ (അര്ഥാത് വിഷയീകേ സാഥ വിഷയകാ) സന്നികര്ഷ
സമ്ബന്ധ ഹോ തഭീ (അവഗ്രഹ -ഈഹാ -അവായ -ധാരണാരൂപ ക്രമസേ) ഇന്ദ്രിയ ജ്ഞാന പദാര്ഥകോ ജാന സകതാ
ഹൈ . നഷ്ട ഔര അനുത്പന്ന പദാര്ഥോംകേ സാഥ ഇന്ദ്രിയോംകാ സന്നികര്ഷ -സമ്ബന്ധ ന ഹോനേസേ ഇന്ദ്രിയ ജ്ഞാന ഉന്ഹേം
നഹീം ജാന സകതാ . ഇസലിയേ ഇന്ദ്രിയജ്ഞാന ഹീന ഹൈ, ഹേയ ഹൈ ..൪൦..
അബ, ഐസാ സ്പഷ്ട കരതേ ഹൈം കി അതീന്ദ്രിയ ജ്ഞാനകേ ലിയേ ജോ ജോ കഹാ ജാതാ ഹൈ വഹ (സബ)
സംഭവ ഹൈ : —
അന്വയാര്ഥ : — [അപ്രദേശം ] ജോ ജ്ഞാന അപ്രദേശകോ, [സപ്രദേശം ] സപ്രദേശകോ, [മൂര്തം ]
മൂര്തകോ, [അമൂര്തഃ ച ] ഔര അമൂര്തകോ തഥാ [അജാതം ] അനുത്പന്ന [ച ] ഔര [പ്രലയംഗതം ] നഷ്ട
[പര്യായം ] പര്യായകോ [ജാനാതി ] ജാനതാ ഹൈ, [തത് ജ്ഞാനം ] വഹ ജ്ഞാന [അതീന്ദ്രിയം ] അതീന്ദ്രിയ
[ഭണിതമ് ] കഹാ ഗയാ ഹൈ ..൪൧..
ടീകാ : — ഇന്ദ്രിയജ്ഞാന ഉപദേശ, അന്തഃകരണ ഔര ഇന്ദ്രിയ ഇത്യാദികോ

Page 70 of 513
PDF/HTML Page 103 of 546
single page version

അന്തരംഗസ്വരൂപകാരണത്വേനോപാദായ പ്രവര്തതേ; പ്രവര്തമാനം ച സപ്രദേശമേവാധ്യവസ്യതി സ്ഥൂലോപലമ്ഭക-
ത്വാന്നാപ്രദേശമ്; മൂര്തമേവാവഗച്ഛതി തഥാവിധവിഷയനിബന്ധനസദ്ഭാവാന്നാമൂര്തമ്; വര്തമാനമേവ പരിച്ഛി-
നത്തി വിഷയവിഷയിസന്നിപാതസദ്ഭാവാന്ന തു വൃത്തം വര്ത്സ്യച്ച . യത്തു പുനരനാവരണമതീന്ദ്രിയം ജ്ഞാനം തസ്യ
സമിദ്ധധൂമധ്വജസ്യേവാനേകപ്രകാരതാലിംഗിതം ദാഹ്യം ദാഹ്യതാനതിക്രമാദ്ദാഹ്യമേവ യഥാ തഥാത്മനഃ അപ്രദേശം
സപ്രദേശം മൂര്തമമൂര്തമജാതമതിവാഹിതം ച പര്യായജാതം ജ്ഞേയതാനതിക്രമാത്പരിച്ഛേദ്യമേവ ഭവതീതി ..൪൧..
അഥാതീന്ദ്രിയജ്ഞാനമതീതാനാഗതസൂക്ഷ്മാദിപദാര്ഥാന് ജാനാതീത്യുപദിശതി ---അപദേസം അപ്രദേശം കാലാണുപരമാണ്വാദി
സപദേസം ശുദ്ധജീവാസ്തികായാദിപഞ്ചാസ്തികായസ്വരൂപം മുത്തം മൂര്തം പുദ്ഗലദ്രവ്യം അമുത്തം ച അമൂര്തം ച
ശുദ്ധജീവദ്രവ്യാദി പജ്ജയമജാദം പലയം ഗദം ച പര്യായമജാതം ഭാവിനം പ്രലയം ഗതം ചാതീതമേതത്സര്വം പൂര്വോക്തം ജ്ഞേയം
വസ്തു ജാണദി ജാനാതി യദ്ജ്ഞാനം കര്തൃ തം ണാണമദിംദിയം ഭണിയം തദ്ജ്ഞാനമതീന്ദ്രിയം ഭണിതം, തേനൈവ സര്വജ്ഞോ
ഭവതി . തത ഏവ ച പൂര്വഗാഥോദിതമിന്ദ്രിയജ്ഞാനം മാനസജ്ഞാനം ച ത്യക്ത്വാ യേ നിര്വികല്പസമാധി-
രൂപസ്വസംവേദനജ്ഞാനേ സമസ്തവിഭാവപരിണാമത്യാഗേന രതിം കുര്വന്തി ത ഏവ പരമാഹ്ലാദൈകലക്ഷണസുഖസ്വഭാവം
സര്വജ്ഞപദം ലഭന്തേ ഇത്യഭിപ്രായഃ ..൪൧.. ഏവമതീതാനാഗതപര്യായാ വര്തമാനജ്ഞാനേ പ്രത്യക്ഷാ ന ഭവന്തീതി
൧. വിരൂപ = ജ്ഞാനകേ സ്വരൂപസേ ഭിന്ന സ്വരൂപവാലേ . (ഉപദേശ, മന ഔര ഇന്ദ്രിയാ പൌദ്ഗലിക ഹോനേസേ ഉനകാ രൂപ
ജ്ഞാനകേ സ്വരൂപസേ ഭിന്ന ഹൈ . വേ ഇന്ദ്രിയജ്ഞാനമേം ബഹിരംഗ കാരണ ഹൈം .)
൨. ഉപലബ്ധി = ജ്ഞാനാവരണീയ കര്മകേ ക്ഷയോപശമകേ നിമിത്തസേ പദാര്ഥോംകോ ജാനനേകീ ശക്തി. (യഹ ‘ലബ്ധ’ ശക്തി
ജബ ‘ഉപയുക്ത’ ഹോതീ ഹൈം തഭീ പദാര്ഥ ജാനനേമേം ആതേ ഹൈ .)
൩. സംസ്കാര = ഭൂതകാലമേം ജാനേ ഹുയേ പദാര്ഥോംകീ ധാരണാ .
൧വിരൂപ - കാരണതാസേ (ഗ്രഹണ കരകേ) ഔര ൨ഉപലബ്ധി (-ക്ഷയോപശമ), ൩സംസ്കാര ഇത്യാദികോ
അംതരങ്ഗ സ്വരൂപ -കാരണതാസേ ഗ്രഹണ കരകേ പ്രവൃത്ത ഹോതാ ഹൈ; ഔര വഹ പ്രവൃത്ത ഹോതാ ഹുആ സപ്രദേശകോ
ഹീ ജാനതാ ഹൈ ക്യോംകി വഹ സ്ഥൂലകോ ജാനനേവാലാ ഹൈ, അപ്രദേശകോ നഹീം ജാനതാ, (ക്യോംകി വഹ
സൂക്ഷ്മകോ ജാനനേവാലാ നഹീം ഹൈ ); വഹ മൂര്തകോ ഹീ ജാനതാ ഹൈ ക്യോംകി വൈസേ (മൂര്തിക) വിഷയകേ
സാഥ ഉസകാ സമ്ബന്ധ ഹൈ, വഹ അമൂര്തകോ നഹീം ജാനതാ (ക്യോംകി അമൂര്തിക വിഷയകേ സാഥ
ഇന്ദ്രിയജ്ഞാനകാ സമ്ബന്ധ നഹീം ഹൈ ); വഹ വര്തമാനകോ ഹീ ജാനതാ ഹൈ, ക്യോംകി വിഷയ -വിഷയീകേ
സന്നിപാത സദ്ഭാവ ഹൈ, വഹ പ്രവര്തിത ഹോ ചുകനേവാലേകോ ഔര ഭവിഷ്യമേം പ്രവൃത്ത ഹോനേവാലേകോ നഹീം
ജാനതാ (ക്യോംകി ഇന്ദ്രിയ ഔര പദാര്ഥകേ സന്നികര്ഷകാ അഭാവ ഹൈ )
.
പരന്തു ജോ അനാവരണ അതീന്ദ്രിയ ജ്ഞാന ഹൈ ഉസേ അപനേ അപ്രദേശ, സപ്രദേശ, മൂര്ത ഔര അമൂര്ത
(പദാര്ഥ മാത്ര) തഥാ അനുത്പന്ന ഏവം വ്യതീത പര്യായമാത്ര, ജ്ഞേയതാകാ അതിക്രമണ ന കരനേസേ ജ്ഞേയ
ഹീ ഹൈ — ജൈസേ പ്രജ്വലിത അഗ്നികോ അനേക പ്രകാരകാ ഈംധന, ദാഹ്യതാകാ അതിക്രമണ ന കരനേസേ
ദാഹ്യ ഹീ ഹൈ . (ജൈസേ പ്രദീപ്ത അഗ്നി ദാഹ്യമാത്രകോ — ഈംധനമാത്രകോ — ജലാ ദേതീ ഹൈ, ഉസീപ്രകാര
നിരാവരണ ജ്ഞാന ജ്ഞേയമാത്രകോ — ദ്രവ്യപര്യായമാത്രകോ — ജാനതാ ഹൈ ) ..൪൧..

Page 71 of 513
PDF/HTML Page 104 of 546
single page version

അഥ ജ്ഞേയാര്ഥപരിണമനലക്ഷണാ ക്രിയാ ജ്ഞാനാന്ന ഭവതീതി ശ്രദ്ദധാതി —
പരിണമദി ണേയമട്ഠം ണാദാ ജദി ണേവ ഖാഇഗം തസ്സ .
ണാണം തി തം ജിണിംദാ ഖവയംതം കമ്മമേവുത്താ ..൪൨..
പരിണമതി ജ്ഞേയമര്ഥം ജ്ഞാതാ യദി നൈവ ക്ഷായികം തസ്യ .
ജ്ഞാനമിതി തം ജിനേന്ദ്രാഃ ക്ഷപയന്തം കര്മൈവോക്തവന്തഃ ..൪൨..
പരിച്ഛേത്താ ഹി യത്പരിച്ഛേദ്യമര്ഥം പരിണമതി തന്ന തസ്യ സകലകര്മകക്ഷക്ഷയപ്രവൃത്തസ്വാഭാവിക-
പരിച്ഛേദനിദാനമഥവാ ജ്ഞാനമേവ നാസ്തി തസ്യ; യതഃ പ്രത്യര്ഥപരിണതിദ്വാരേണ മൃഗതൃഷ്ണാമ്ഭോഭാര-
സംഭാവനാകരണമാനസഃ സുദുഃസഹം കര്മഭാരമേവോപഭുംജാനഃ സ ജിനേന്ദ്രൈരുദ്ഗീതഃ ..൪൨..
ബൌദ്ധമതനിരാകരണമുഖ്യത്വേന ഗാഥാത്രയം, തദനന്തരമിന്ദ്രിയജ്ഞാനേന സര്വജ്ഞോ ന ഭവത്യതീന്ദ്രിയജ്ഞാനേന ഭവതീതി
നൈയായികമതാനുസാരിശിഷ്യസംബോധനാര്ഥം ച ഗാഥാദ്വയമിതി സമുദായേന പഞ്ചമസ്ഥലേ ഗാഥാപഞ്ചകം ഗതമ് ..
അഥ രാഗദ്വേഷമോഹാഃ ബന്ധകാരണം, ന ച ജ്ഞാനമിത്യാദികഥനരൂപേണ ഗാഥാപഞ്ചകപര്യന്തം വ്യാഖ്യാനം കരോതി .
തദ്യഥാ --യസ്യേഷ്ടാനിഷ്ടവികല്പരൂപേണ കര്മബന്ധകാരണഭൂതേന ജ്ഞേയവിഷയേ പരിണമനമസ്തി തസ്യ ക്ഷായികജ്ഞാനം
നാസ്തീത്യാവേദയതി ---പരിണമദി ണേയമട്ഠം ണാദാ ജദി നീലമിദം പീതമിദമിത്യാദിവികല്പരൂപേണ യദി ജ്ഞേയാര്ഥം
പരിണമതി ജ്ഞാതാത്മാ ണേവ ഖാഇഗം തസ്സ ണാണം തി തസ്യാത്മനഃ ക്ഷായികജ്ഞാനം നൈവാസ്തി . അഥവാ ജ്ഞാനമേവ
നാസ്തി . കസ്മാന്നാസ്തി . തം ജിണിംദാ ഖവയംതം കമ്മമേവുത്താ തം പുരുഷം കര്മതാപന്നം ജിനേന്ദ്രാഃ കര്താരഃ ഉക്തവംതഃ .
അബ, ഐസീ ശ്രദ്ധാ വ്യക്ത കരതേ ഹൈം കി ജ്ഞേയ പദാര്ഥരൂപ പരിണമന ജിസകാ ലക്ഷണ ഹൈ ഐസീ
(ജ്ഞേയാര്ഥപരിണമനസ്വരൂപ) ക്രിയാ ജ്ഞാനമേംസേ ഉത്പന്ന നഹീം ഹോതീ : —
അന്വയാര്ഥ : — [ജ്ഞാതാ ] ജ്ഞാതാ [യദി ] യദി [ജ്ഞേയം അര്ഥം ] ജ്ഞേയ പദാര്ഥരൂപ [പരിണമതി ]
പരിണമിത ഹോതാ ഹോ തോ [തസ്യ ] ഉസകേ [ക്ഷായികം ജ്ഞാനം ] ക്ഷായിക ജ്ഞാന [ന ഏവ ഇതി ] ഹോതാ ഹീ
നഹീം . [ജിനേന്ദ്രാ:] ജിനേന്ദ്രദേവോംനേ [തം ] ഉസേ [കര്മ ഏവ ] കര്മകോ ഹീ [ക്ഷപയന്തം ] അനുഭവ
കരനേവാലാ [ഉക്തവന്തഃ ] കഹാ ഹൈ ..൪൨..
ടീകാ : – യദി ജ്ഞാതാ ജ്ഞേയ പദാര്ഥരൂപ പരിണമിത ഹോതാ ഹോ , തോ ഉസേ സകല കര്മവനകേ
ക്ഷയസേ പ്രവര്തമാന സ്വാഭാവിക ജാനപനേകാ കാരണ (ക്ഷായിക ജ്ഞാന) നഹീം ഹൈ; അഥവാ ഉസേ ജ്ഞാന ഹീ
നഹീം ഹൈ; ക്യോംകി പ്രത്യേക പദാര്ഥരൂപസേ പരിണതികേ ദ്വാരാ മൃഗതൃഷ്ണാമേം ജലസമൂഹകീ കല്പനാ കരനേകീ
ഭാവനാവാലാ വഹ (ആത്മാ) അത്യന്ത ദുഃസഹ കര്മഭാരകോ ഹീ ഭോഗതാ ഹൈ ഐസാ ജിനേന്ദ്രോംനേ കഹാ ഹൈ .
ജോ ജ്ഞേയ അര്ഥേ പരിണമേ ജ്ഞാതാ, ന ക്ഷായിക ജ്ഞാന ഛേ;
തേ കര്മനേ ജ അനുഭവേ ഛേ ഏമ ജിനദേവോ കഹേ .൪൨.

Page 72 of 513
PDF/HTML Page 105 of 546
single page version

അഥ കുതസ്തര്ഹി ജ്ഞേയാര്ഥപരിണമനലക്ഷണാ ക്രിയാ തത്ഫലം ച ഭവതീതി വിവേചയതി —
ഉദയഗദാ കമ്മംസാ ജിണവരവസഹേഹിം ണിയദിണാ ഭണിയാ .
തേസു വിമൂഢോ രത്തോ ദുട്ഠോ വാ ബംധമണുഭവദി ..൪൩..
ഉദയഗതാഃ കര്മാംശാ ജിനവരവൃഷഭൈഃ നിയത്യാ ഭണിതാഃ .
തേഷു വിമൂഢോ രക്തോ ദുഷ്ടോ വാ ബന്ധമനുഭവതി ..൪൩..
സംസാരിണോ ഹി നിയമേന താവദുദയഗതാഃ പുദ്ഗലകര്മാംശാഃ സന്ത്യേവ . അഥ സ സത്സു തേഷു
കിം കുര്വന്തമ് . ക്ഷപയന്തമനുഭവന്തമ് . കിമേവ . കര്മൈവ . നിര്വികാരസഹജാനന്ദൈകസുഖസ്വഭാവാനുഭവനശൂന്യഃ
സന്നുദയാഗതം സ്വകീയകര്മൈവ സ അനുഭവന്നാസ്തേ ന ച ജ്ഞാനമിത്യര്ഥഃ . അഥവാ ദ്വിതീയവ്യാഖ്യാനമ് — യദി
ജ്ഞാതാ പ്രത്യര്ഥം പരിണമ്യ പശ്ചാദര്ഥം ജാനാതി തദാ അര്ഥാനാമാനന്ത്യാത്സര്വപദാര്ഥപരിജ്ഞാനം നാസ്തി . അഥവാ
തൃതീയവ്യാഖ്യാനമ് – ബഹിരങ്ഗജ്ഞേയപദാര്ഥാന് യദാ ഛദ്മസ്ഥാവസ്ഥായാം ചിന്തയതി തദാ രാഗാദിവികല്പരഹിതം
സ്വസംവേദനജ്ഞാനം നാസ്തി, തദഭാവേ ക്ഷായികജ്ഞാനമേവ നോത്പദ്യതേ ഇത്യഭിപ്രായഃ ..൪൨.. അഥാനന്തപദാര്ഥ-
പരിച്ഛിത്തിപരിണമനേപി ജ്ഞാനം ബന്ധകാരണം ന ഭവതി, ന ച രാഗാദിരഹിതകര്മോദയോപീതി നിശ്ചിനോതി —
ഉദയഗദാ കമ്മംസാ ജിണവരവസഹേഹിം ണിയദിണാ ഭണിയാ ഉദയഗതാ ഉദയം പ്രാപ്താഃ കര്മാംശാ
ഭാവാര്ഥ : — ജ്ഞേയ പദാര്ഥരൂപസേ പരിണമന കരനാ അര്ഥാത് ‘യഹ ഹരാ ഹൈ, യഹ പീലാ ഹൈ’
ഇത്യാദി വികല്പരൂപസേ ജ്ഞേയ പദാര്ഥോംമേം പരിണമന കരനാ വഹ കര്മകാ ഭോഗനാ ഹൈ, ജ്ഞാനകാ നഹീം .
നിര്വികാര സഹജ ആനന്ദമേം ലീന രഹകര സഹജരൂപസേ ജാനതേ രഹനാ വഹീ ജ്ഞാനകാ സ്വരൂപ ഹൈ; ജ്ഞേയ
പദാര്ഥോംമേം രുകനാ — ഉനകേ സന്മുഖ വൃത്തി ഹോനാ, വഹ ജ്ഞാനകാ സ്വരൂപ നഹീം ഹൈ ..൪൨..
(യദി ഐസാ ഹൈ ) തോ ഫി ര ജ്ഞേയ പദാര്ഥരൂപ പരിണമന ജിസകാ ലക്ഷണ ഹൈ ഐസീ
(ജ്ഞേയാര്ഥപരിണമനസ്വരൂപ) ക്രിയാ ഔര ഉസകാ ഫല കഹാ സേ (കിസ കാരണസേ) ഉത്പന്ന ഹോതാ ഹൈ,
ഐസാ അബ വിവേചന കരതേ ഹൈം : —
അന്വയാര്ഥ : — [ഉദയഗതാഃ കര്മാംശാഃ ] (സംസാരീ ജീവകേ) ഉദയപ്രാപ്ത കര്മാംശ
(ജ്ഞാനാവരണീയ ആദി പുദ്ഗലകര്മകേ ഭേദ) [നിയത്യാ ] നിയമസേ [ജിനവരവൃഷഭൈഃ ] ജിനവര വൃഷഭോംനേ
[ഭണിതാഃ] കഹേ ഹൈം . [തേഷു ] ജീവ ഉന കര്മാംശോംകേ ഹോനേ പര [വിമൂഢഃ രക്തഃ ദുഷ്ടഃ വാ ] മോഹീ, രാഗീ
അഥവാ ദ്വേഷീ ഹോതാ ഹുആ [ബന്ധം അനുഭവതി ] ബന്ധകാ അനുഭവ കരതാ ഹൈ ..൪൩..
ടീകാ : — പ്രഥമ തോ, സംസാരീകേ നിയമസേ ഉദയഗത പുദ്ഗല കര്മാംശ ഹോതേ ഹീ ഹൈം . അബ
ഭാഖ്യാം ജിനേ കര്മോ ഉദയഗത നിയമഥീ സംസാരീനേ,
തേ കര്മ ഹോതാം മോഹീ -രാഗീ -ദ്വേഷീ ബംധ അനുഭവേ .൪൩.

Page 73 of 513
PDF/HTML Page 106 of 546
single page version

സംചേതയമാനോ മോഹരാഗദ്വേഷപരിണതത്വാത് ജ്ഞേയാര്ഥപരിണമനലക്ഷണയാ ക്രിയയാ യുജ്യതേ . തത ഏവ ച
ക്രിയാഫലഭൂതം ബന്ധമനുഭവതി . അതോ മോഹോദയാത് ക്രിയാക്രിയാഫലേ, ന തു ജ്ഞാനാത് ..൪൩..
അഥ കേവലിനാം ക്രിയാപി ക്രിയാഫലം ന സാധയതീത്യനുശാസ്തി —
ഠാണണിസേജ്ജവിഹാരാ ധമ്മുവദേസോ യ ണിയദയോ തേസിം .
അരഹംതാണം കാലേ മായാചാരോ വ്വ ഇത്ഥീണം ..൪൪..
ജ്ഞാനാവരണാദിമൂലോത്തരകര്മപ്രകൃതിഭേദാഃ ജിനവരവൃഷഭൈര്നിയത്യാ സ്വഭാവേന ഭണിതാഃ, കിംതു സ്വകീയ-
ശുഭാശുഭഫലം ദത്വാ ഗച്ഛന്തി, ന ച രാഗാദിപരിണാമരഹിതാഃ സന്തോ ബന്ധം കുര്വന്തി . തര്ഹി കഥം ബന്ധം കരോതി
ജീവഃ ഇതി ചേത് . തേസു വിമൂഢോ രത്തോ ദുട്ഠോ വാ ബന്ധമണുഭവദി തേഷു ഉദയാഗതേഷു സത്സു കര്മാംശേഷു
മോഹരാഗദ്വേഷവിലക്ഷണനിജശുദ്ധാത്മതത്ത്വഭാവനാരഹിതഃ സന് യോ വിശേഷേണ മൂഢോ രക്തോ ദുഷ്ടോ വാ ഭവതി സഃ
കേവലജ്ഞാനാദ്യനന്തഗുണവ്യക്തിലക്ഷണമോക്ഷാദ്വിലക്ഷണം പ്രകൃതിസ്ഥിത്യനുഭാഗപ്രദേശഭേദഭിന്നം ബന്ധമനുഭവതി . തതഃ
സ്ഥിതമേതത് ജ്ഞാനം ബന്ധകാരണം ന ഭവതി കര്മോദയോപി, കിംതു രാഗാദയോ ബന്ധകാരണമിതി ..൪൩.. അഥ
കേവലിനാം രാഗാദ്യഭാവാദ്ധര്മോപദേശാദയോപി ബന്ധകാരണം ന ഭവന്തീതി കഥയതി ---ഠാണണിസേജ്ജവിഹാരാ ധമ്മുവദേസോ
യ സ്ഥാനമൂര്ധ്വസ്ഥിതിര്നിഷദ്യാ ചാസനം ശ്രീവിഹാരോ ധര്മോപദേശശ്ച ണിയദയോ ഏതേ വ്യാപാരാ നിയതയഃ സ്വഭാവാ
પ્ર. ૧૦
വഹ സംസാരീ, ഉന ഉദയഗത കര്മാംശോംകേ അസ്തിത്വമേം, ചേതതേ -ജാനതേ -അനുഭവ കരതേ ഹുഏ, മോഹ -രാഗ-
ദ്വേഷമേം പരിണത ഹോനേസേ ജ്ഞേയ പദാര്ഥോംമേം പരിണമന ജിസകാ ലക്ഷണ ഹൈ ഐസീ (ജ്ഞേയാര്ഥപരിണമനസ്വരൂപ)
ക്രിയാകേ സാഥ യുക്ത ഹോതാ ഹൈ; ഔര ഇസീലിയേ ക്രിയാകേ ഫലഭൂത ബന്ധകാ അനുഭവ കരതാ ഹൈ . ഇസസേ
(ഐസാ കഹാ ഹൈ കി) മോഹകേ ഉദയസേ ഹീ (മോഹകേ ഉദയമേം യുക്ത ഹോനേകേ കാരണസേ ഹീ) ക്രിയാ ഔര
ക്രിയാഫല ഹോതാ ഹൈ, ജ്ഞാനസേ നഹീം .
ഭാവാര്ഥ : — സമസ്ത സംസാരീ ജീവോംകേ കര്മകാ ഉദയ ഹൈ, പരന്തു വഹ ഉദയ വന്ധകാ കാരണ
നഹീം ഹൈ . യദി കര്മനിമിത്തക ഇഷ്ട -അനിഷ്ട ഭാവോംമേം ജീവ രാഗീ -ദ്വേഷീ -മോഹീ ഹോകര പരിണമന കരേ തോ
ബന്ധ ഹോതാ ഹൈ . ഇസസേ യഹ ബാത സിദ്ധ ഹുഈ കി ജ്ഞാന, ഉദയ പ്രാപ്ത പൌദ്ഗലിക കര്മ യാ കര്മോദയസേ
ഉത്പന്ന ദേഹാദികീ ക്രിയാഏ ബന്ധകാ കാരണ നഹീം ഹൈം, ബന്ധകേ കാരണ മാത്ര രാഗ -ദ്വേഷ -മോഹഭാവ ഹൈം .
ഇസലിയേ വേ ഭാവ സര്വപ്രകാരസേ ത്യാഗനേ യോഗ്യ ഹൈ ..൪൩..
അബ, ഐസാ ഉപദേശ ദേതേ ഹൈം കി കേവലീഭഗവാനകേ ക്രിയാ ഭീ ക്രിയാഫല (-ബന്ധ) ഉത്പന്ന
നഹീം കരതീ : —
ധര്മോപദേശ, വിഹാര, ആസന, സ്ഥാന ശ്രീ അര്ഹംതനേ
വര്തേ സഹജ തേ കാലമാം, മായാചരണ ജ്യമ നാരീനേ . ൪൪.

Page 74 of 513
PDF/HTML Page 107 of 546
single page version

സ്ഥാനനിഷദ്യാവിഹാരാ ധര്മോപദേശശ്ച നിയതയസ്തേഷാമ് .
അര്ഹതാം കാലേ മായാചാര ഇവ സ്ത്രീണാമ് ..൪൪..
യഥാ ഹി മഹിലാനാം പ്രയത്നമന്തരേണാപി തഥാവിധയോഗ്യതാസദ്ഭാവാത് സ്വഭാവഭൂത ഏവ
മായോപഗുണ്ഠനാഗുണ്ഠിതോ വ്യവഹാരഃ പ്രവര്തതേ, തഥാ ഹി കേവലിനാം പ്രയത്നമന്തരേണാപി തഥാവിധ-
യോഗ്യതാസദ്ഭാവാത് സ്ഥാനമാസനം വിഹരണം ധര്മദേശനാ ച സ്വഭാവഭൂതാ ഏവ പ്രവര്തന്തേ . അപി
ചാവിരുദ്ധമേതദമ്ഭോധരദൃഷ്ടാന്താത് . യഥാ ഖല്വമ്ഭോധരാകാരപരിണതാനാം പുദ്ഗലാനാം ഗമനമവസ്ഥാനം
ഗര്ജനമമ്ബുവര്ഷം ച പുരുഷപ്രയത്നമന്തരേണാപി ദൃശ്യന്തേ, തഥാ കേവലിനാം സ്ഥാനാദയോബുദ്ധിപൂര്വകാ ഏവ
ദൃശ്യന്തേ . അതോമീ സ്ഥാനാദയോ മോഹോദയപൂര്വകത്വാഭാവാത് ക്രിയാവിശേഷാ അപി കേവലിനാം
ക്രിയാഫലഭൂതബന്ധസാധനാനി ന ഭവന്തി ..൪൪..
അനീഹിതാഃ . കേഷാമ് . തേസിം അരഹംതാണം തേഷാമര്ഹതാം നിര്ദോഷിപരമാത്മനാമ് . ക്വ . കാലേ അര്ഹദവസ്ഥായാമ് . ക
ഇവ . മായാചാരോ വ്വ ഇത്ഥീണം മായാചാര ഇവ സ്ത്രീണാമിതി . തഥാ ഹി — യഥാ സ്ത്രീണാം സ്ത്രീവേദോദയ-
സദ്ഭാവാത്പ്രയത്നാഭാവേപി മായാചാരഃ പ്രവര്തതേ, തഥാ ഭഗവതാം ശുദ്ധാത്മതത്ത്വപ്രതിപക്ഷഭൂതമോഹോദയകാര്യേഹാപൂര്വ-
അന്വയാര്ഥ : — [തേഷാമ് അര്ഹതാം ] ഉന അരഹന്ത ഭഗവന്തോംകേ [കാലേ ] ഉസ സമയ
[സ്ഥാനനിഷദ്യാവിഹാരാഃ ] ഖഡേ രഹനാ, ബൈഠനാ, വിഹാര [ധര്മോപദേശഃ ച ] ഔര ധര്മോപദേശ-[സ്ത്രീണാം
മായാചാരഃ ഇവ ] സ്ത്രിയോംകേ മായാചാരകീ ഭാ തി, [നിയതയഃ ] സ്വാഭാവിക ഹീ — പ്രയത്ന ബിനാ ഹീ —
ഹോതാ ഹൈ ..൪൪..
ടീകാ : — ജൈസേ സ്ത്രിയോംകേ, പ്രയത്നകേ ബിനാ ഭീ, ഉസ പ്രകാര യോഗ്യതാകാ സദ്ഭാവ ഹോനേസേ
സ്വഭാവഭൂത ഹീ മായാകേ ഢക്കനസേ ഢ കാ ഹുആ വ്യവഹാര പ്രവര്തതാ ഹൈ, ഉസീപ്രകാര കേവലീഭഗവാനകേ,
പ്രയത്നകേ ബിനാ ഹീ ( – പ്രയത്ന ന ഹോനേപര ഭീ) ഉസ പ്രകാരകീ യോഗ്യതാകാ സദ്ഭാവ ഹോനേസേ ഖഡേ രഹനാ,
ബൈഠനാ, വിഹാര ഔര ധര്മദേശനാ സ്വഭാവഭൂത ഹീ പ്രവര്തതേ ഹൈം ഔര യഹ (പ്രയത്നകേ ബിനാ ഹീ വിഹാരാദികാ
ഹോനാ), ബാദലകേ ദൃഷ്ടാന്തസേ അവിരുദ്ധ ഹൈ . ജൈസേ ബാദലകേ ആകാരരൂപ പരിണമിത പുദ്ഗലോംകാ ഗമന,
സ്ഥിരതാ, ഗര്ജന ഔര ജലവൃഷ്ടി പുരുഷ -പ്രയത്നകേ ബിനാ ഭീ ദേഖീ ജാതീ ഹൈ, ഉസീപ്രകാര കേവലീഭഗവാനകേ
ഖഡേ രഹനാ ഇത്യാദി അബുദ്ധിപൂര്വക ഹീ (ഇച്ഛാകേ ബിനാ ഹീ) ദേഖാ ജാതാ ഹൈ . ഇസലിയേ യഹ സ്ഥാനാദിക
( – ഖഡേ രഹനേ -ബൈഠനേ ഇത്യാദികാ വ്യാപാര), മോഹോദയപൂര്വക ന ഹോനേസേ, ക്രിയാവിശേഷ ( – ക്രിയാകേ
പ്രകാര) ഹോനേ പര ഭീ കേവലീ ഭഗവാനകേ ക്രിയാഫലഭൂത ബന്ധകേ സാധന നഹീം ഹോതേ .
ഭാവാര്ഥ : — കേവലീ ഭഗവാനകേ സ്ഥാന, ആസന ഔര വിഹാര, യഹ കായയോഗസമ്ബന്ധീ
ക്രിയാഏ തഥാ ദിവ്യധ്വനിസേ നിശ്ചയ -വ്യവഹാരസ്വരൂപ ധര്മകാ ഉപദേശ – വചനയോഗ സമ്ബന്ധീ ക്രിയാ-

Page 75 of 513
PDF/HTML Page 108 of 546
single page version

അഥൈവം സതി തീര്ഥകൃതാം പുണ്യവിപാകോകിംചിത്കര ഏവേത്യവധാരയതി —
പുണ്ണഫലാ അരഹംതാ തേസിം കിരിയാ പുണോ ഹി ഓദഇയാ .
മോഹാദീഹിം വിരഹിദാ തമ്ഹാ സാ ഖാഇഗ ത്തി മദാ ..൪൫..
പുണ്യഫലാ അര്ഹന്തസ്തേഷാം ക്രിയാ പുനര്ഹി ഔദയികീ .
മോഹാദിഭിഃ വിരഹിതാ തസ്മാത് സാ ക്ഷായികീതി മതാ ..൪൫..
അര്ഹന്തഃ ഖലു സകലസമ്യക്പരിപക്വപുണ്യകല്പപാദപഫലാ ഏവ ഭവന്തി . ക്രിയാ തു തേഷാം
യാ കാചന സാ സര്വാപി തദുദയാനുഭാവസംഭാവിതാത്മസംഭൂതിതയാ കിലൌദയിക്യേവ . അഥൈവംഭൂതാപി സാ
പ്രയത്നാഭാവേപി ശ്രീവിഹാരാദയഃ പ്രവര്തന്തേ . മേഘാനാം സ്ഥാനഗമനഗര്ജനജലവര്ഷണാദിവദ്വാ . തതഃ സ്ഥിതമേതത്
മോഹാദ്യഭാവാത് ക്രിയാവിശേഷാ അപി ബന്ധകാരണം ന ഭവന്തീതി ..൪൪.. അഥ പൂര്വം യദുക്തം രാഗാദി-
രഹിതകര്മോദയോ ബന്ധകാരണം ന ഭവതി വിഹാരാദിക്രിയാ ച, തമേവാര്ഥം പ്രകാരാന്തരേണ ദൃഢയതി ---പുണ്ണഫലാ
അരഹംതാ പഞ്ചമഹാകല്യാണപൂജാജനകം ത്രൈലോക്യവിജയകരം യത്തീര്ഥകരനാമ പുണ്യകര്മ തത്ഫലഭൂതാ അര്ഹന്തോ
ഭവന്തി . തേസിം കിരിയാ പുണോ ഹി ഓദഇയാ തേഷാം യാ ദിവ്യധ്വനിരൂപവചനവ്യാപാരാദിക്രിയാ സാ നിഃക്രിയശുദ്ധാത്മ-
അഘാതികര്മകേ നിമിത്തസേ സഹജ ഹീ ഹോതീ ഹൈ . ഉസമേം കേവലീ ഭഗവാനകീ കിംചിത് മാത്ര ഇച്ഛാ നഹീം
ഹോതീ, ക്യോംകി ജഹാ മോഹനീയ -കര്മകാ സര്വഥാ ക്ഷയ ഹോ ഗയാ ഹൈ വഹാ ഉസകീ കാര്യഭൂത ഇച്ഛാ കഹാ സേ
ഹോഗീ ? ഇസപ്രകാര ഇച്ഛാകേ ബിനാ ഹീ — മോഹ -രാഗ -ദ്വേഷകേ ബിനാ ഹീ — ഹോനേസേ കേവലീ -ഭഗവാനകേ
ലിയേ വേ ക്രിയാഏ ബന്ധകാ കാരണ നഹീം ഹോതീം ..൪൪..
ഇസപ്രകാര ഹോനേസേ തീര്ഥംകരോംകേ പുണ്യകാ വിപാക അകിംചിത്കര ഹീ ഹൈ (-കുഛ കരതാ നഹീം
ഹൈ, സ്വഭാവകാ കിംചിത് ഘാത നഹീം കരതാ) ഐസാ അബ നിശ്ചിത കരതേ ഹൈം : —
അന്വയാര്ഥ : — [അര്ഹന്തഃ ] അരഹന്തഭഗവാന [പുണ്യഫലാഃ ] പുണ്യഫലവാലേ ഹൈം [പുനഃ ഹി ]
ഔര [തേഷാം ക്രിയാ ] ഉനകീ ക്രിയാ [ഔദയികീ ] ഔദയികീ ഹൈ; [മോഹാദിഭിഃ വിരഹിതാ ]
മോഹാദിസേ രഹിത ഹൈ [തസ്മാത് ] ഇസലിയേ [സാ ] വഹ [ക്ഷായികീ ] ക്ഷായികീ [ഇതി മതാ ] മാനീ ഗഈ
ഹൈ ..൪൫..
ടീകാ : — അരഹന്തഭഗവാന ജിനകേ വാസ്തവമേം പുണ്യരൂപീ കല്പവൃക്ഷകേ സമസ്ത ഫല
ഭലീഭാ തി പരിപക്വ ഹുഏ ഹൈം ഐസേ ഹീ ഹൈം, ഔര ഉനകീ ജോ ഭീ ക്രിയാ ഹൈ വഹ സബ ഉസകേ
ഛേ പുണ്യഫല അര്ഹംത, നേ അര്ഹംതകിരിയാ ഉദയികീ;
മോഹാദിഥീ വിരഹിത തേഥീ തേ ക്രിയാ ക്ഷായിക ഗണീ .൪൫.

Page 76 of 513
PDF/HTML Page 109 of 546
single page version

സമസ്തമഹാമോഹമൂര്ധാഭിഷിക്തസ്കന്ധാവാരസ്യാത്യന്തക്ഷയേ സംഭൂതത്വാന്മോഹരാഗദ്വേഷരൂപാണാമുപരംജകാനാമ-
ഭാവാച്ചൈതന്യവികാരകാരണതാമനാസാദയന്തീ നിത്യമൌദയികീ കാര്യഭൂതസ്യ ബന്ധസ്യാകാരണഭൂതതയാ
കാര്യഭൂതസ്യ മോക്ഷസ്യ കാരണഭൂതതയാ ച ക്ഷായിക്യേവ കഥം ഹി നാമ നാനുമന്യേത . അഥാനുമന്യേത
ചേത്തര്ഹി കര്മവിപാകോപി ന തേഷാം സ്വഭാവവിഘാതായ ..൪൫..
തത്ത്വവിപരീതകര്മോദയജനിതത്വാത്സര്വാപ്യൌദയികീ ഭവതി ഹി സ്ഫു ടമ് . മോഹാദീഹിം വിരഹിദാ നിര്മോഹ-
ശുദ്ധാത്മതത്ത്വപ്രച്ഛാദകമമകാരാഹങ്കാരോത്പാദനസമര്ഥമോഹാദിവിരഹിതത്വാദ്യതഃ തമ്ഹാ സാ ഖായഗ ത്തി മദാ തസ്മാത്
സാ യദ്യപ്യൌദയികീ തഥാപി നിര്വികാരശുദ്ധാത്മതത്ത്വസ്യ വിക്രിയാമകുര്വതീ സതീ ക്ഷായികീതി മതാ . അത്രാഹ
ശിഷ്യഃ ---‘ഔദയികാ ഭാവാഃ ബന്ധകാരണമ്’ ഇത്യാഗമവചനം തര്ഹി വൃഥാ ഭവതി . പരിഹാരമാഹ --ഔദയികാ
ഭാവാ ബന്ധകാരണം ഭവന്തി, പരം കിംതു മോഹോദയസഹിതാഃ . ദ്രവ്യമോഹോദയേപി സതി യദി ശുദ്ധാത്മഭാവനാബലേന
ഭാവമോഹേന ന പരിണമതി തദാ ബംധോ ന ഭവതി . യദി പുനഃ കര്മോദയമാത്രേണ ബന്ധോ ഭവതി തര്ഹി സംസാരിണാം
സര്വദൈവ കര്മോദയസ്യ വിദ്യമാനത്വാത് സര്വദൈവ ബന്ധ ഏവ, ന മോക്ഷ ഇത്യഭിപ്രായഃ ..൪൫.. അഥ യഥാര്ഹതാം
ശുഭാശുഭപരിണാമവികാരോ നാസ്തി തഥൈകാന്തേന സംസാരിണാമപി നാസ്തീതി സാംഖ്യമതാനുസാരിശിഷ്യേണ പൂര്വപക്ഷേ
൧. ഉപരംജകോം = ഉപരാഗ -മലിനതാ കരനേവാലേ (വികാരീഭാവ) .
( – പുണ്യകേ) ഉദയകേ പ്രഭാവസേ ഉത്പന്ന ഹോനേകേ കാരണ ഔദയികീ ഹീ ഹൈ . കിന്തു ഐസീ (പുണ്യകേ
ഉദയസേ ഹോനേവാലീ) ഹോനേ പര ഭീ വഹ സദാ ഔദയികീ ക്രിയാ മഹാമോഹരാജാകീ സമസ്ത സേനാകേ
സര്വഥാ ക്ഷയസേ ഉത്പന്ന ഹോതീ ഹൈ ഇസലിയേ മോഹരാഗദ്വേഷരൂപീ ൧ഉപരംജകോംകാ അഭാവ ഹോനേസേ ചൈതന്യകേ
വികാരകാ കാരണ നഹീം ഹോതീ ഇസലിയേ കാര്യഭൂത ബന്ധകീ അകാരണഭൂതതാസേ ഔര കാര്യഭൂത മോക്ഷകീ
കാരണഭൂതതാസേ ക്ഷായികീ ഹീ ക്യോം ന മാനനീ ചാഹിയേ ? (അവശ്യ മാനനീ ചാഹിയേ) ഔര ജബ
ക്ഷായികീ ഹീ മാനേ തബ കര്മവിപാക (-കര്മോദയ) ഭീ ഉനകേ (അരഹന്തോംകേ) സ്വഭാവവിഘാതകാ
കാരണ നഹീം ഹോതാ (ഐസൈ നിശ്ചിത ഹോതാ ഹൈ ) .
ഭാവാര്ഥ : — അരഹന്തഭഗവാനകേ ജോ ദിവ്യധ്വനി, വിഹാര ആദി ക്രിയാഏ ഹൈം വേ നിഷ്ക്രിയ
ശുദ്ധ ആത്മതത്ത്വകേ പ്രദേശപരിസ്പംദമേം നിമിത്തഭൂത പൂര്വബദ്ധ കര്മോദയസേ ഉത്പന്ന ഹോതീ ഹൈം ഇസലിയേ
ഔദയികീ ഹൈം . വേ ക്രിയാഏ അരഹന്തഭഗവാനകേ ചൈതന്യവികാരരൂപ ഭാവകര്മ ഉത്പന്ന നഹീം കരതീം,
ക്യോംകി (ഉനകേ) നിര്മോഹ ശുദ്ധ ആത്മതത്ത്വകേ രാഗദ്വേഷമോഹരൂപ വികാരമേം നിമിത്തഭൂത
മോഹനീയകര്മകാ ക്ഷയ ഹോ ചുകാ ഹൈ . ഔര വേ ക്രിയാഏ ഉന്ഹേം, രാഗദ്വേഷമോഹകാ അഭാവ ഹോ ജാനേസേ
നവീന ബന്ധമേം കാരണരൂപ നഹീം ഹോതീം, പരന്തു വേ പൂര്വകര്മോംകേ ക്ഷയമേം കാരണരൂപ ഹൈം ക്യോംകി ജിന
കര്മോംകേ ഉദയസേ വേ ക്രിയാഏ ഹോതീ ഹൈം വേ കര്മ അപനാ രസ ദേകര ഖിര ജാതേ ഹൈം . ഇസപ്രകാര
മോഹനീയകര്മകേ ക്ഷയസേ ഉത്പന്ന ഹോനേസേ ഔര കര്മോംകേ ക്ഷയമേം കാരണഭൂത ഹോനേസേ അരഹംതഭഗവാനകീ
വഹ ഔദയികീ ക്രിയാ ക്ഷായികീ കഹലാതീ ഹൈ ..൪൫..

Page 77 of 513
PDF/HTML Page 110 of 546
single page version

അഥ കേവലിനാമിവ സര്വേഷാമപി സ്വഭാവവിഘാതാഭാവം നിഷേധയതി —
ജദി സോ സുഹോ വ അസുഹോ ണ ഹവദി ആദാ സയം സഹാവേണ .
സംസാരോ വി ണ വിജ്ജദി സവ്വേസിം ജീവകായാണം ..൪൬..
യദി സ ശുഭോ വാ അശുഭോ ന ഭവതി ആത്മാ സ്വയം സ്വഭാവേന .
സംസാരോപി ന വിദ്യതേ സര്വേഷാം ജീവകായാനാമ് ..൪൬..
യദി ഖല്വേകാന്തേന ശുഭാശുഭഭാവസ്വഭാവേന സ്വയമാത്മാ ന പരിണമതേ തദാ സര്വദൈവ സര്വഥാ
നിര്വിഘാതേന ശുദ്ധസ്വഭാവേനൈവാവതിഷ്ഠതേ . തഥാ ച സര്വ ഏവ ഭൂതഗ്രാമാഃ സമസ്തബന്ധസാധന-
ശൂന്യത്വാദാജവംജവാഭാവസ്വഭാവതോ നിത്യമുക്തതാം പ്രതിപദ്യേരന് . തച്ച നാഭ്യുപഗമ്യതേ; ആത്മനഃ
കൃതേ സതി ദൂഷണദ്വാരേണ പരിഹാരം ദദാതി ---ജദി സോ സുഹോ വ അസുഹോ ണ ഹവദി ആദാ സയം സഹാവേണ യഥൈവ
ശുദ്ധനയേനാത്മാ ശുഭാശുഭാഭ്യാം ന പരിണമതി തഥൈവാശുദ്ധനയേനാപി സ്വയം സ്വകീയോപാദാനകാരണേന
സ്വഭാവേനാശുദ്ധനിശ്ചയരൂപേണാപി യദി ന പരിണമതി തദാ . കിം ദൂഷണം ഭവതി . സംസാരോ വി ണ വിജ്ജദി
നിസ്സംസാരശുദ്ധാത്മസ്വരൂപാത്പ്രതിപക്ഷഭൂതോ വ്യവഹാരനയേനാപി സംസാരോ ന വിദ്യതേ . കേഷാമ് . സവ്വേസിം ജീവകായാണം
സര്വേഷാം ജീവസംഘാതാനാമിതി . തഥാ ഹി --ആത്മാ താവത്പരിണാമീ, സ ച കര്മോപാധിനിമിത്തേ സതി
സ്ഫ ടികമണിരിവോപാധിം ഗൃഹ്ണാതി, തതഃ കാരണാത്സംസാരാഭാവോ ന ഭവതി . അഥ മതമ് ---സംസാരാഭാവഃ
അബ, കേവലീഭഗവാനകീ ഭാ തി സമസ്ത ജീവോംകേ സ്വഭാവ വിഘാതകാ അഭാവ ഹോനേകാ നിഷേധ
കരതേ ഹൈം : —
അന്വയാര്ഥ : — [യദി ] യദി (ഐസാ മാനാ ജായേ കി) [സഃ ആത്മാ ] ആത്മാ
[സ്വയം ] സ്വയം [സ്വഭാവേന ] സ്വഭാവസേ (-അപനേ ഭാവസേ) [ശുഭഃ വാ അശുഭഃ ] ശുഭ യാ
അശുഭ [ന ഭവതി ] നഹീം ഹോതാ (ശുഭാശുഭ ഭാവമേം പരിണമിത ഹീ നഹീം ഹോതാ) [സര്വേഷാം ജീവകായാനാം ]
തോ സമസ്ത ജീവനികായോംകേ [സംസാരഃ അപി ] സംസാര ഭീ [ന വിദ്യതേ ] വിദ്യമാന നഹീം ഹൈ ഐസാ സിദ്ധ
ഹോഗാ ..൪൬..
ടീകാ : — യദി ഏകാന്തസേ ഐസാ മാനാ ജായേ കി ശുഭാശുഭഭാവരൂപ സ്വഭാവമേം
(-അപനേ ഭാവമേം ) ആത്മാ സ്വയം പരിണമിത നഹീം ഹോതാ, തോ യഹ സിദ്ധ ഹുആ കി (വഹ) സദാ ഹീ
സര്വഥാ നിര്വിഘാത ശുദ്ധസ്വഭാവസേ ഹീ അവസ്ഥിത ഹൈ; ഔര ഇസപ്രകാര സമസ്ത ജീവസമൂഹ, സമസ്ത
ബന്ധകാരണോംസേ രഹിത സിദ്ധ ഹോനേസേ സംസാര അഭാവരൂപ സ്വഭാവകേ കാരണ നിത്യമുക്തതാകോ പ്രാപ്ത ഹോ
ആത്മാ സ്വയം നിജ ഭാവഥീ ജോ ശുഭ -അശുഭ ബനേ നഹീം,
തോ സര്വ ജീവനികായനേ സംസാര പണ വര്തേ നഹീം ! ൪൬.

Page 78 of 513
PDF/HTML Page 111 of 546
single page version

പരിണാമധര്മത്വേന സ്ഫ ടികസ്യ ജപാതാപിച്ഛരാഗസ്വഭാവത്വവത് ശുഭാശുഭസ്വഭാവത്വദ്യോതനാത് ..൪൬..
അഥ പുനരപി പ്രകൃതമനുസൃത്യാതീന്ദ്രിയജ്ഞാനം സര്വജ്ഞത്വേനാഭിനന്ദതി —
ജം തക്കാലിയമിദരം ജാണദി ജുഗവം സമംതദോ സവ്വം .
അത്ഥം വിചിത്തവിസമം തം ണാണം ഖാഇയം ഭണിയം ..൪൭..
യത്താത്കാലികമിതരം ജാനാതി യുഗപത്സമന്തതഃ സര്വമ് .
അര്ഥം വിചിത്രവിഷമം തത് ജ്ഞാനം ക്ഷായികം ഭണിതമ് ..൪൭..
സാംഖ്യാനാം ദൂഷണം ന ഭവതി, ഭൂഷണമേവ . നൈവമ് . സംസാരാഭാവോ ഹി മോക്ഷോ ഭണ്യതേ, സ ച സംസാരിജീവാനാം
ന ദൃശ്യതേ, പ്രത്യക്ഷവിരോധാദിതി ഭാവാര്ഥഃ ..൪൬.. ഏവം രാഗാദയോ ബന്ധകാരണം, ന ച ജ്ഞാനമിത്യാദി-
വ്യാഖ്യാനമുഖ്യത്വേന ഷഷ്ഠസ്ഥലേ ഗാഥാപഞ്ചകം ഗതമ് . അഥ പ്രഥമം താവത് കേവലജ്ഞാനമേവ സര്വജ്ഞസ്വരൂപം,
ജായേംഗേ അര്ഥാത് നിത്യമുക്ത സിദ്ധ ഹോവേംഗേ ! കിന്തു ഐസാ സ്വീകാര നഹീം കിയാ ജാ സകതാ; ക്യോംകി
ആത്മാ പരിണാമധര്മവാലാ ഹോനേസേ, ജൈസേ സ്ഫ ടികമണി, ജപാകുസുമ ഔര തമാലപുഷ്പകേ രംഗ -രൂപ
സ്വഭാവയുക്തതാസേ പ്രകാശിത ഹോതാ ഹൈ ഉസീപ്രകാര, ഉസേ (ആത്മാകേ) ശുഭാശുഭ -സ്വഭാവയുക്തതാ
പ്രകാശിത ഹോതീ ഹൈ . (ജൈസേ സ്ഫ ടികമണി ലാല ഔര കാലേ ഫൂ ലകേ നിമിത്തസേ ലാല ഔര കാലേ
സ്വഭാവമേം പരിണമിത ദിഖാഈ ദേതാ ഹൈ ഉസീപ്രകാര ആത്മാ കര്മോപാധികേ നിമിത്തസേ ശുഭാശുഭ
സ്വഭാവരൂപ പരിണമിത ഹോതാ ഹുആ ദിഖാഈ ദേതാ ഹൈ) .
ഭാവാര്ഥ : — ജൈസേ ശുദ്ധനയസേ കോഈ ജീവ ശുഭാശുഭ ഭാവരൂപ പരിണമിത നഹീം ഹോതാ
ഉസീപ്രകാര യദി അശുദ്ധനയസേ ഭീ പരിണമിത ന ഹോതാ ഹോ തോ വ്യവഹാരനയസേ ഭീ സമസ്ത ജീവോംകേ
സംസാരകാ അഭാവ ഹോ ജായേ ഔര സഭീ ജീവ സദാ മുക്ത ഹീ സിദ്ധ ഹോജാവേം ! കിന്തു യഹ തോ പ്രത്യക്ഷ
വിരുദ്ധ ഹൈ . ഇസലിയേ ജൈസേ കേവലീഭഗവാനകേ ശുഭാശുഭ പരിണാമോംകാ അഭാവ ഹൈ ഉസീപ്രകാര സഭീ
ജീവോംകേ സര്വഥാ ശുഭാശുഭ പരിണാമോംകാ അഭാവ നഹീം സമഝനാ ചാഹിയേ ..൪൬..
അബ, പുനഃ പ്രകൃതകാ ( – ചാലു വിഷയകാ) അനുസരണ കരകേ അതീന്ദ്രിയ ജ്ഞാനകോ സര്വജ്ഞരൂപസേ
അഭിനന്ദന കരതേ ഹൈം . (അര്ഥാത് അതീന്ദ്രിയ ജ്ഞാന സബകാ ജ്ഞാതാ ഹൈ ഐസീ ഉസകീ പ്രശംസാ കരതേ ഹൈം )
അന്വയാര്ഥ : — [യത് ] ജോ [യുഗപദ് ] ഏക ഹീ സാഥ [സമന്തതഃ ] സര്വതഃ (സര്വ
ആത്മപ്രദേശോംസേ) [താത്കാലികം ] താത്കാലിക [ഇതരം ] യാ അതാത്കാലിക, [വിചിത്രവിഷമം ]
സൌ വര്തമാന – അവര്തമാന, വിചിത്ര, വിഷമ പദാര്ഥനേ
യുഗപദ സരവതഃ ജാണതും, തേ ജ്ഞാന ക്ഷായിക ജിന കഹേ . ൪൭.

Page 79 of 513
PDF/HTML Page 112 of 546
single page version

തത്കാലകലിതവൃത്തികമതീതോദര്കകാലകലിതവൃത്തികം ചാപ്യേകപദ ഏവ സമന്തതോപി
സകലമപ്യര്ഥജാതം, പൃഥക്ത്വവൃത്തസ്വലക്ഷണലക്ഷ്മീകടാക്ഷിതാനേകപ്രകാരവ്യംജിതവൈചിത്ര്യമിതരേതരവിരോധ-
ധാപിതാസമാനജാതീയത്വോദ്ദാമിതവൈഷമ്യം ക്ഷായികം ജ്ഞാനം കില ജാനീയാത്; തസ്യ ഹി ക്രമ-
പ്രവൃത്തിഹേതുഭൂതാനാം ക്ഷയോപശമാവസ്ഥാവസ്ഥിതജ്ഞാനാവരണീയകര്മപുദ്ഗലാനാമത്യന്താഭാവാത്താത്കാലി-
കമതാത്കാലികം വാപ്യര്ഥജാതം തുല്യകാലമേവ പ്രകാശേത; സര്വതോ വിശുദ്ധസ്യ പ്രതിനിയത-
ദേശവിശുദ്ധേരന്തഃപ്ലവനാത് സമന്തതോപി പ്രകാശേത; സര്വാവരണക്ഷയാദ്ദേശാവരണക്ഷയോപശമസ്യാന-
വസ്ഥാനാത്സര്വമപി പ്രകാശേത; സര്വപ്രകാരജ്ഞാനാവരണീയക്ഷയാദസര്വപ്രകാരജ്ഞാനാവരണീയക്ഷയോപശമസ്യ
വിലയനാദ്വിചിത്രമപി പ്രകാശേത; അസമാനജാതീയജ്ഞാനാവരണക്ഷയാത്സമാനജാതീയജ്ഞാനാവരണീയ-
തദനന്തരം സര്വപരിജ്ഞാനേ സതി ഏകപരിജ്ഞാനം, ഏകപരിജ്ഞാനേ സതി സര്വപരിജ്ഞാനമിത്യാദികഥനരൂപേണ
ഗാഥാപഞ്ചകപര്യന്തം വ്യാഖ്യാനം കരോതി . തദ്യഥാ --അത്ര ജ്ഞാനപ്രപഞ്ചവ്യാഖ്യാനം പ്രകൃതം താവത്തത്പ്രസ്തുതമനുസൃത്യ
പുനരപി കേവലജ്ഞാനം സര്വജ്ഞത്വേന നിരൂപയതി --ജം യജ്ജ്ഞാനം കര്തൃ ജാണദി ജാനാതി . കമ് . അത്ഥം അര്ഥം
൧. ദ്രവ്യോംകേ ഭിന്ന -ഭിന്ന വര്തനേവാലേ നിജ -നിജ ലക്ഷണ ഉന ദ്രവ്യോംകീ ലക്ഷ്മീ -സമ്പത്തി -ശോഭാ ഹൈം .
വിചിത്ര (-അനേക പ്രകാരകേ) ഔര വിഷമ (മൂര്ത, അമൂര്ത ആദി അസമാന ജാതികേ) [സര്വം അര്ഥം ]
സമസ്ത പദാര്ഥോംകോ [ജാനാതി ] ജാനതാ ഹൈ [തത് ജ്ഞാനം ] ഉസ ജ്ഞാനകോ [ക്ഷായികം ഭണിതമ് ] ക്ഷായിക
കഹാ ഹൈ ..൪൭..
ടീകാ : — ക്ഷായിക ജ്ഞാന വാസ്തവമേം ഏക സമയമേം ഹീ സര്വതഃ (സര്വ ആത്മപ്രദേശോംസേ),
വതര്മാനമേം വര്തതേ തഥാ ഭൂത -ഭവിഷ്യത കാലമേം വര്തതേ ഉന സമസ്ത പദാര്ഥോംകോ ജാനതാ ഹൈ ജിനമേം
൧പൃഥകരൂപസേ വര്തതേ സ്വലക്ഷണരൂപ ലക്ഷ്മീസേ ആലോകിത അനേക പ്രകാരോംകേ കാരണ വൈചിത്ര്യ പ്രഗട
ഹുആ ഹൈ ഔര ജിനമേം പരസ്പര വിരോധസേ ഉത്പന്ന ഹോനേവാലീ അസമാനജാതീയതാകേ കാരണ വൈഷമ്യ പ്രഗട
ഹുആ ഹൈ . (ഇസീ ബാതകോ യുക്തിപൂര്വക സമഝാതേ ഹൈം : — ) ക്രമ -പ്രവൃത്തികേ ഹേതുഭൂത, ക്ഷയോപശമ-
അവസ്ഥാമേം രഹനേവാലേ ജ്ഞാനാവരണീയ കര്മപുദ്ഗലോംകാ ഉസകേ (ക്ഷായിക ജ്ഞാനകേ) അത്യന്ത അഭാവ
ഹോനേസേ വഹ താത്കാലിക യാ അതാത്കാലിക പദാര്ഥ -മാത്രകോ സമകാലമേം ഹീ പ്രകാശിത കരതാ ഹൈ;
(ക്ഷായിക ജ്ഞാന) സര്വതഃ വിശുദ്ധ ഹോനേകേ കാരണ പ്രതിനിയത പ്രദേശോംകീ വിശുദ്ധി (സര്വതഃ വിശുദ്ധി)
കേ ഭീതര ഡൂബ ജാനേസേ വഹ സര്വതഃ (സര്വ ആത്മപ്രദേശോംസേ) ഭീ പ്രകാശിത കരതാ ഹൈ; സര്വ ആവരണോംകാ
ക്ഷയ ഹോനേസേ, ദേശ -ആവരണകാ ക്ഷയോപശമ ന രഹനേസേ വഹ സബകോ ഭീ പ്രകാശിത കരതാ ഹൈ, സര്വപ്രകാര
ജ്ഞാനാവരണകേ ക്ഷയകേ കാരണ (-സര്വ പ്രകാരകേ പദാര്ഥോംകോ ജാനനേവാലേ ജ്ഞാനകേ ആവരണമേം നിമിത്തഭൂത
കര്മകേ ക്ഷയ ഹോനേസേ) അസര്വപ്രകാരകേ ജ്ഞാനാവരണകാ ക്ഷയോപശമ (-അമുക ഹീ പ്രകാരകേ പദാര്ഥോംകോ
ജാനനേവാലേ ജ്ഞാനകേ ആവരണമേം നിമിത്തഭൂത കര്മോംകാ ക്ഷയോപശമ) വിലയകോ പ്രാപ്ത ഹോനേസേ വഹ വിചിത്ര
കോ ഭീ (-അനേക പ്രകാരകേ പദാര്ഥോം കോ ഭീ) പ്രകാശിത കരതാ ഹൈ; അസമാനജാതീയ -ജ്ഞാനാവരണകേ

Page 80 of 513
PDF/HTML Page 113 of 546
single page version

ക്ഷയോപശമസ്യ വിനാശനാദ്വിഷമമപി പ്രകാശേത . അലമഥവാതിവിസ്തരേണ, അനിവാരിതപ്രസരപ്രകാശ-
ശാലിതയാ ക്ഷായികജ്ഞാനമവശ്യമേവ സര്വദാ സര്വത്ര സര്വഥാ സര്വമേവ ജാനീയാത് ..൪൭..
അഥ സര്വമജാനന്നേകമപി ന ജാനാതീതി നിശ്ചിനോതി —
ജോ ണ വിജാണദി ജുഗവം അത്ഥേ തിക്കാലിഗേ തിഹുവണത്ഥേ .
ണാദും തസ്സ ണ സക്കം സപജ്ജയം ദവ്വമേഗം വാ ..൪൮..
യോ ന വിജാനാതി യുഗപദര്ഥാന് ത്രൈകാലികാന് ത്രിഭുവനസ്ഥാന് .
ജ്ഞാതും തസ്യ ന ശക്യം സപര്യയം ദ്രവ്യമേകം വാ ..൪൮..
പദാര്ഥമിതി വിശേഷ്യപദമ് . കിംവിശിഷ്ടമ് . തക്കാലിയമിദരം താത്കാലികം വര്തമാനമിതരം ചാതീതാനാഗതമ് . കഥം
ജാനാതി . ജുഗവം യുഗപദേകസമയേ സമംതദോ സമന്തതഃ സര്വാത്മപ്രദേശൈഃ സര്വപ്രകാരേണ വാ . കതിസംഖ്യോപേതമ് . സവ്വം
സമസ്തമ് . പുനരപി കിംവിശിഷ്ടമ് . വിചിത്തം നാനാഭേദഭിന്നമ് . പുനരപി കിംരൂപമ് . വിസമം
മൂര്താമൂര്തചേതനാചേതനാദിജാത്യന്തരവിശേഷൈര്വിസദ്ദശം . തം ണാണം ഖാഇയം ഭണിയം യദേവംഗുണവിശിഷ്ടം ജ്ഞാനം തത്ക്ഷായികം
ക്ഷയകേ കാരണ (-അസമാനജാതികേ പദാര്ഥോംകോ ജാനനേവാലേ ജ്ഞാനകേ ആവരണമേം നിമിത്തഭൂത കര്മോംകേ
ക്ഷയകേ കാരണ) സമാനജാതീയ ജ്ഞാനാവരണകാ ക്ഷയോപശമ (-സമാന ജാതികേ ഹീ പദാര്ഥോംകോ
ജാനനേവാലേ ജ്ഞാനകേ ആവരണമേം നിമിത്തഭൂത കര്മോംകാ ക്ഷയോപശമ) നഷ്ട ഹോ ജാനേസേ വഹ വിഷമ കോ ഭീ
(-അസമാനജാതികേ പദാര്ഥോംകോ ഭീ) പ്രകാശിത കരതാ ഹൈ . അഥവാ, അതിവിസ്താരസേ പൂരാ പഡേ (കുഛ
ലാഭ നഹീം) ? ജിസകാ അനിവാര (രോകാ ന ജാ സകേ ഐസാ അമര്യാദിത) ഫൈ ലാവ ഹൈ ഐസാ പ്രകാശമാന
ഹോനേസേ ക്ഷായിക ജ്ഞാന അവശ്യമേവ സര്വദാ സര്വത്ര സര്വഥാ സര്വകോ ജാനതാ ഹൈ .
ഭാവാര്ഥ : — ക്രമപൂര്വക ജാനനാ, നിയത ആത്മപ്രദേശോംസേ ഹീ ജാനനാ, അമുകകോ ഹീ
— ഇത്യാദി മര്യാദായേം മതി – ശ്രുതാദി ക്ഷായോപശമിക ജ്ഞാനമേം ഹീ സംഭവ ഹൈം . ക്ഷായികജ്ഞാനകേ
അമര്യാദിത ഹോനേസേ ഏക ഹീ സാഥ സര്വ ആത്മപ്രദേശോംസേ തീനോം കാലകീ പര്യായോംകേ സാഥ സര്വ പദാര്ഥോംകോ —
ഉന പദാര്ഥോംകേ അനേക പ്രകാരകേ ഔര വിരുദ്ധ ജാതികേ ഹോനേ പര ഭീ ജാനതാ ഹൈ അര്ഥാത് കേവലജ്ഞാന ഏക
ഹീ സമയമേം സര്വ ആത്മപ്രദേശോംസേ സമസ്ത ദ്രവ്യ -ക്ഷേത്ര -കാല -ഭാവകോ ജാനതാ ഹൈ ..൪൭..
അബ, ഐസാ നിശ്ചിത കരതേ ഹൈം കി ജോ സബകോ നഹീം ജാനതാ വഹ ഏകകോ ഭീ നഹീം ജാനതാ : —
അന്വയാര്ഥ : — [യ ] ജോ [യുഗപദ് ] ഏക ഹീ സാഥ [ത്രൈകാലികാന് ത്രിഭുവനസ്ഥാന് ]
ത്രൈകാലിക ത്രിഭുവനസ്ഥ (-തീനോം കാലകേ ഔര തീനോം ലോകകേ) [അര്ഥാന് ] പദാര്ഥോംകോ [ന
ജാണേ നഹി യുഗപദ ത്രികാലിക ത്രിഭുവനസ്ഥ പദാര്ഥ നേ,
തേനേ സപര്യയ ഏക പണ നഹി ദ്രവ്യ ജാണവും ശക്യ ഛേ .൪൮.

Page 81 of 513
PDF/HTML Page 114 of 546
single page version

ഇഹ കിലൈകമാകാശദ്രവ്യമേകം ധര്മദ്രവ്യമേകമധര്മദ്രവ്യമസംഖ്യേയാനി കാലദ്രവ്യാണ്യനന്താനി
ജീവദ്രവ്യാണി . തതോപ്യനന്തഗുണാനി പുദ്ഗലദ്രവ്യാണി . തഥൈഷാമേവ പ്രത്യേകമതീതാനാഗതാനുഭൂയ-
മാനഭേദഭിന്നനിരവധിവൃത്തിപ്രവാഹപരിപാതിനോനന്താഃ പര്യായാഃ . ഏവമേതത്സമസ്തമപി സമുദിതം ജ്ഞേയമ് .
ഇഹൈവൈകം കിംചിജ്ജീവദ്രവ്യം ജ്ഞാതൃ . അഥ യഥാ സമസ്തം ദാഹ്യം ദഹന് ദഹനഃ സമസ്തദാഹ്യഹേതുക-
സമസ്തദാഹ്യാകാരപര്യായപരിണതസകലൈകദഹനാകാരമാത്മാനം പരിണമതി, തഥാ സമസ്തം ജ്ഞേയം ജാനന്
ജ്ഞാതാ സമസ്തജ്ഞേയഹേതുകസമസ്തജ്ഞേയാകാരപര്യായപരിണതസകലൈകജ്ഞാനാകാരം ചേതനത്വാത് സ്വാനുഭവ-
പ്രത്യക്ഷമാത്മാനം പരിണമതി . ഏവം കില ദ്രവ്യസ്വഭാവഃ . യസ്തു സമസ്തം ജ്ഞേയം ന ജാനാതി സ സമസ്തം
ഭണിതമ് . അഭേദനയേന തദേവ സര്വജ്ഞസ്വരൂപം തദേവോപാദേയഭൂതാനന്തസുഖാദ്യനന്തഗുണാനാമാധാരഭൂതം സര്വ-
പ്രകാരോപാദേയരൂപേണ ഭാവനീയമ് ഇതി താത്പര്യമ് ..൪൭.. അഥ യഃ സര്വം ന ജാനാതി സ ഏകമപി ന
ജാനാതീതി വിചാരയതി — ജോ ണ വിജാണദി യഃ കര്താ നൈവ ജാനാതി . കഥമ് . ജുഗവം യുഗപദേകക്ഷണേ . കാന് .
അത്ഥേ അര്ഥാന് . കഥംഭൂതാന് . തിക്കാലിഗേ ത്രികാലപര്യായപരിണതാന് . പുനരപി കഥംഭൂതാന് . തിഹുവണത്ഥേ
ത്രിഭുവനസ്ഥാന് . ണാദും തസ്സ ണ സക്കം തസ്യ പുരുഷസ്യ സമ്ബന്ധി ജ്ഞാനം ജ്ഞാതും സമര്ഥം ന ഭവതി . കിമ് . ദവ്വം
൧. നിരവധി = അവധി – ഹദ – മര്യാദാ അന്തരഹിത .
൨. വൃത്തി = വര്തന കരനാ; ഉത്പാദ – വ്യയ – ധ്രൌവ്യ; അസ്തിത്വ, പരിണതി .
൩. ദഹന = ജലാനാ, ദഹനാ .
൪. സകല = സാരാ; പരിപൂര്ണ .
പ്ര. ൧൧
വിജാനാതി ] നഹീം ജാനതാ, [തസ്യ ] ഉസേ [സപര്യയം ] പര്യായ സഹിത [ഏകം ദ്രവ്യം വാ ] ഏക ദ്രവ്യ
ഭീ [ജ്ഞാതും ന ശക്യം ] ജാനനാ ശക്യ നഹീം ഹൈ ..൪൮..
ടീകാ : — ഇസ വിശ്വമേം ഏക ആകാശദ്രവ്യ, ഏക ധര്മദ്രവ്യ, ഏക അധര്മദ്രവ്യ, അസംഖ്യ
കാലദ്രവ്യ ഔര അനന്ത ജീവദ്രവ്യ തഥാ ഉനസേ ഭീ അനന്തഗുനേ പുദ്ഗല ദ്രവ്യ ഹൈം, ഔര ഉന്ഹീംകേ
പ്രത്യേകകേ അതീത, അനാഗത ഔര വര്തമാന ഐസേ (തീന) പ്രകാരോംസേ ഭേദവാലീ ൧നിരവധി ൨വൃത്തിപ്രവാഹകേ
ഭീതര പഡനേവാലീ (-സമാ ജാനേവാലീ) അനന്ത പര്യായേം ഹൈം . ഇസപ്രകാര യഹ സമസ്ത (ദ്രവ്യോം ഔര
പര്യായോംകാ) സമുദായ ജ്ഞേയ ഹൈ . ഉസീമേം ഏക കോഈ ഭീ ജീവദ്രവ്യ ജ്ഞാതാ ഹൈ . അബ യഹാ , ജൈസേ സമസ്ത
ദാഹ്യകോ ദഹകതീ ഹുഈ അഗ്നി സമസ്ത -ദാഹ്യഹേതുക (-സമസ്ത ദാഹ്യ ജിസകാ നിമിത്ത ഹൈ ഐസാ) സമസ്ത
ദാഹ്യാകാരപര്യായരൂപ പരിണമിത സകല ഏക ൩ദഹന ജിസകാ ആകാര (സ്വരൂപ) ഹൈ ഐസേ അപനേ
രൂപമേം (-അഗ്നിരൂപമേം ) പരിണമിത ഹോതീ ഹൈ, വൈസേ ഹീ സമസ്ത ജ്ഞേയോകോ ജാനതാ ഹുആ ജ്ഞാതാ
(-ആത്മാ) സമസ്തജ്ഞേയഹേതുക സമസ്ത ജ്ഞേയാകാരപര്യായരൂപ പരിണമിത ൪സകല ഏക ജ്ഞാന ജിസകാ
ആകാര (സ്വരൂപ) ഹൈ ഐസേ നിജരൂപസേ — ജോ ചേതനതാകേ കാരണ സ്വാനുഭവപ്രത്യക്ഷ ഹൈ ഉസ -രൂപ —
പരിണമിത ഹോതാ ഹൈ . ഇസപ്രകാര വാസ്തവമേം ദ്രവ്യകാ സ്വഭാവ ഹൈ . കിന്തു ജോ സമസ്ത ജ്ഞേയകോ നഹീം
ജാനതാ വഹ (ആത്മാ), ജൈസേ സമസ്ത ദാഹ്യകോ ന ദഹതീ ഹുഈ അഗ്നി സമസ്തദാഹ്യഹേതുക

Page 82 of 513
PDF/HTML Page 115 of 546
single page version

ദാഹ്യമദഹന് സമസ്തദാഹ്യഹേതുകസമസ്തദാഹ്യാകാരപര്യായപരിണതസകലൈകദഹനാകാരമാത്മാനം ദഹന ഇവ
സമസ്തജ്ഞേയഹേതുകസമസ്തജ്ഞേയാകാരപര്യായപരിണതസകലൈകജ്ഞാനാകാരമാത്മാനം ചേതനത്വാത് സ്വാനുഭവ-
പ്രത്യക്ഷത്വേപി ന പരിണമതി . ഏവമേതദായാതി യഃ സര്വം ന ജാനാതി സ ആത്മാനം ന ജാനാതി ..൪൮..
ജ്ഞേയദ്രവ്യമ് . കിംവിശിഷ്ടമ് . സപജ്ജയം അനന്തപര്യായസഹിതമ് . കതിസംഖ്യോപേതമ് . ഏഗം വാ ഏകമപീതി . തഥാ
ഹി ---ആകാശദ്രവ്യം താവദേകം, ധര്മദ്രവ്യമേകം, തഥൈവാധര്മദ്രവ്യം ച, ലോകാകാശപ്രമിതാസംഖ്യേയകാലദ്രവ്യാണി,
തതോനന്തഗുണാനി ജീവദ്രവ്യാണി, തേഭ്യോപ്യനന്തഗുണാനി പുദ്ഗലദ്രവ്യാണി . തഥൈവ സര്വേഷാം പ്രത്യേകമനന്ത-
പര്യായാഃ, ഏതത്സര്വം ജ്ഞേയം താവത്തത്രൈകം വിവക്ഷിതം ജീവദ്രവ്യം ജ്ഞാതൃ ഭവതി . ഏവം താവദ്വസ്തുസ്വഭാവഃ . തത്ര യഥാ
ദഹനഃ സമസ്തം ദാഹ്യം ദഹന് സന് സമസ്തദാഹ്യഹേതുകസമസ്തദാഹ്യാകാരപര്യായപരിണതസകലൈകദഹനസ്വരൂപമുഷ്ണ-
പരിണതതൃണപര്ണാദ്യാകാരമാത്മാനം (സ്വകീയസ്വഭാവം) പരിണമതി, തഥായമാത്മാ സമസ്തം ജ്ഞേയം ജാനന് സന്
സമസ്തജ്ഞേയഹേതുകസമസ്തജ്ഞേയാകാരപര്യായപരിണതസകലൈകാഖണ്ഡജ്ഞാനരൂപം സ്വകീയമാത്മാനം പരിണമതി ജാനാതി
പരിച്ഛിനത്തി . യഥൈവ ച സ ഏവ ദഹനഃ പൂര്വോക്ത ലക്ഷണം ദാഹ്യമദഹന് സന് തദാകാരേണ ന പരിണമതി,
തഥാത്മാപി പൂര്വോക്തലക്ഷണം സമസ്തം ജ്ഞേയമജാനന് പൂര്വോക്തലക്ഷണമേവ സകലൈകാഖണ്ഡജ്ഞാനാകാരം
സ്വകീയമാത്മാനം ന പരിണമതി ന ജാനാതി ന പരിച്ഛിനത്തി . അപരമപ്യുദാഹരണം ദീയതേ ---യഥാ കോപ്യന്ധക
ആദിത്യപ്രകാശ്യാന് പദാര്ഥാനപശ്യന്നാദിത്യമിവ, പ്രദീപപ്രകാശ്യാന് പദാര്ഥാനപശ്യന് പ്രദീപമിവ, ദര്പണസ്ഥ-
ബിമ്ബാന്യപശ്യന് ദര്പണമിവ, സ്വകീയദൃഷ്ടിപ്രകാശ്യാന് പദാര്ഥാനപശ്യന് ഹസ്തപാദാദ്യവയവപരിണതം സ്വകീയ-
ദേഹാകാരമാത്മാനം സ്വകീയദൃഷ്ടയാ ന പശ്യതി, തഥായം വിവക്ഷിതാത്മാപി കേവലജ്ഞാനപ്രകാശ്യാന് പദാര്ഥാനജാനന്
സമസ്തദാഹ്യാകാരപര്യായരൂപ പരിണമിത സകല ഏക ദഹന ജിസകാ ആകാര ഹൈ ഐസേ അപനേ രൂപമേം
പരിണമിത നഹീം ഹോതാ ഉസീപ്രകാര സമസ്തജ്ഞേയഹേതുക സമസ്തജ്ഞേയാകാരപര്യായരൂപ പരിണമിത സകല ഏക
ജ്ഞാന ജിസകാ ആകാര ഹൈ ഐസേ അപനേ രൂപമേം — സ്വയം ചേതനാകേ കാരണ സ്വാനുഭവപ്രത്യക്ഷ ഹോനേ പര ഭീ
പരിണമിത നഹീം ഹോതാ, (അപനേകോ പരിപൂര്ണ തയാ അനുഭവ നഹീം കരതാ — നഹീം ജാനതാ) ഇസ പ്രകാര
യഹ ഫലിത ഹോതാ ഹൈ കി ജോ സബകോ നഹീം ജാനതാ വഹ അപനേകോ (-ആത്മാകോ) നഹീം ജാനതാ .
ഭാവാര്ഥ : — ജോ അഗ്നി കാഷ്ഠ, തൃണ, പത്തേ ഇത്യാദി സമസ്ത ദാഹ്യപദാര്ഥോംകോ നഹീം ജലാതാ,
ഉസകാ ദഹനസ്വഭാവ (കാഷ്ഠാദിക സമസ്ത ദാഹ്യ ജിസകാ നിമിത്ത ഹൈ ഐസാ) സമസ്ത
ദാഹ്യാകാരപര്യായരൂപ പരിണമിത ന ഹോനേസേ അപൂര്ണരൂപസേ പരിണമിത ഹോതാ ഹൈ — പരിപൂര്ണരൂപസേ പരിണമിത
നഹീം ഹോതാ, ഇസലിയേ പരിപൂര്ണ ഏക ദഹന ജിസകാ സ്വരൂപ ഹൈ ഐസീ വഹ അഗ്നി അപനേ രൂപ ഹീ പൂര്ണ
രീതിസേ പരിണമിത നഹീം ഹോതീ; ഉസീ പ്രകാര യഹ ആത്മാ സമസ്ത ദ്രവ്യ -പര്യായരൂപ സമസ്ത ജ്ഞേയകോ നഹീം
ജാനതാ, ഉസകാ ജ്ഞാന (സമസ്ത ജ്ഞേയ ജിസകാ നിമിത്ത ഹൈ ഐസേ) സമസ്തജ്ഞേയാകാരപര്യായരൂപ പരിണമിത
ന ഹോനേസേ അപൂര്ണരൂപസേ പരിണമിത ഹോതാ ഹൈ – പരിപൂര്ണ രൂപസേ പരിണമിത നഹീം ഹോതാ, ഇസലിയേ പരിപൂര്ണ
ഏക ജ്ഞാന ജിസകാ സ്വരൂപ ഹൈ ഐസാ വഹ ആത്മാ അപനേ രൂപസേ ഹീ പൂര്ണ രീതിസേ പരിണമിത നഹീം ഹോതാ
അര്ഥാത് നിജകോ ഹീ പൂര്ണ രീതിസേ അനുഭവ നഹീം കരതാ — നഹീം ജാനതാ . ഇസപ്രകാര സിദ്ധ ഹുആ കി
ജോ സബകോ നഹീം ജാനതാ വഹ ഏകകോ — അപനേകോ (പൂര്ണ രീതിസേ) നഹീം ജാനതാ ..൪൮..

Page 83 of 513
PDF/HTML Page 116 of 546
single page version

അഥൈകമജാനന് സര്വം ന ജാനാതീതി നിശ്ചിനോതി —
ദവ്വം അണംതപജ്ജയമേഗമണംതാണി ദവ്വജാദാണി .
ണ വിജാണദി ജദി ജുഗവം കിധ സോ സവ്വാണി ജാണാദി ..൪൯..
ദ്രവ്യമനന്തപര്യായമേകമനന്താനി ദ്രവ്യജാതാനി .
ന വിജാനാതി യദി യുഗപത് കഥം സ സര്വാണി ജാനാതി ..൪൯..
ആത്മാ ഹി താവത്സ്വയം ജ്ഞാനമയത്വേ സതി ജ്ഞാതൃത്വാത് ജ്ഞാനമേവ . ജ്ഞാനം തു പ്രത്യാത്മവര്തി
പ്രതിഭാസമയം മഹാസാമാന്യമ് . തത്തു പ്രതിഭാസമയാനന്തവിശേഷവ്യാപി . തേ ച സര്വദ്രവ്യപര്യായ-
സകലാഖണ്ഡൈകകേവലജ്ഞാനരൂപമാത്മാനമപി ന ജാനാതി . തത ഏതത്സ്ഥിതം യഃ സര്വം ന ജാനാതി സ
ആത്മാനമപി ന ജാനാതീതി ..൪൮.. അഥൈകമജാനന് സര്വം ന ജാനാതീതി നിശ്ചിനോതി --ദവ്വം ദ്രവ്യം അണംതപജ്ജയം
അനന്തപര്യായം ഏഗം ഏകം അണംതാണി ദവ്വജാദീണി അനന്താനി ദ്രവ്യജാതീനി ജോ ണ വിജാണദി യോ ന വിജാനാതി
ജോ ഏക ദ്രവ്യ അനംതപര്യയ തേമ ദ്രവ്യ അനംതനേ
യുഗപദ ന ജാണേ ജീവ, തോ തേ കേമ ജാണേ സര്വനേ ? ൪൯.
അബ, ഐസാ നിശ്ചിത കരതേ ഹൈം കി ഏകകോ ന ജാനനേവാലാ സബകോ നഹീം ജാനതാ : —
അന്വയാര്ഥ : — [യദി ] യദി [അനന്തപര്യായം ] അനന്ത പര്യായവാലേ [ഏകം ദ്രവ്യം ] ഏക
ദ്രവ്യകോ (-ആത്മദ്രവ്യകോ) [അനന്താനി ദ്രവ്യജാതാനി ] തഥാ അനന്ത ദ്രവ്യസമൂഹകോ [യുഗപദ് ] ഏക
ഹീ സാഥ [ന വിജാനാതി ] നഹീം ജാനതാ [സഃ ] തോ വഹ പുരുഷ [സര്വാണി ] സബ കോ (-അനന്ത
ദ്രവ്യസമൂഹകോ) [കഥം ജാനാതി ] കൈസേ ജാന സകേഗാ ? (അര്ഥാത് ജോ ആത്മദ്രവ്യകോ നഹീം ജാനതാ ഹോ
വഹ സമസ്ത ദ്രവ്യസമൂഹകോ നഹീം ജാന സകതാ) ..൪൯..
പ്രകാരാന്തരസേ അന്വയാര്ഥ : — [യദി ] യദി [അനന്തപര്യായം ] അനന്ത പര്യായവാലേ [ഏകം
ദ്രവ്യം ] ഏക ദ്രവ്യകോ (-ആത്മദ്രവ്യകോ) [ന വിജാനാതി ] നഹീം ജാനതാ [സഃ ] തോ വഹ പുരുഷ
[യുഗപദ് ] ഏക ഹീ സാഥ [സര്വാണി അനന്താനി ദ്രവ്യജാതാനി ] സര്വ അനന്ത ദ്രവ്യ -സമൂഹകോ [കഥം
ജാനാതി ] കൈസേ ജാന സകേഗാ ?
ടീകാ : — പ്രഥമ തോ ആത്മാ വാസ്തവമേം സ്വയം ജ്ഞാനമയ ഹോനേസേ ജ്ഞാതൃത്വകേ കാരണ ജ്ഞാന
ഹീ ഹൈ; ഔര ജ്ഞാന പ്രത്യേക ആത്മാമേം വര്തതാ (-രഹതാ) ഹുആ പ്രതിഭാസമയ മഹാസാമാന്യ ഹൈ . വഹ
പ്രതിഭാസമയ മഹാസാമാന്യ പ്രതിഭാസമയ അനന്ത വിശേഷോംമേം വ്യാപ്ത ഹോനേവാലാ ഹൈ; ഔര ഉന വിശേഷോംകേ
(-ഭേദോംകേ) നിമിത്ത സര്വ ദ്രവ്യപര്യായ ഹൈം . അബ ജോ പുരുഷ സര്വ ദ്രവ്യപര്യായ ജിനകേ നിമിത്ത ഹൈം ഐസേ

Page 84 of 513
PDF/HTML Page 117 of 546
single page version

നിബന്ധനാഃ . അഥ യഃ സര്വദ്രവ്യപര്യായനിബന്ധനാനംതവിശേഷവ്യാപിപ്രതിഭാസമയമഹാസാമാന്യരൂപ-
മാത്മാനം സ്വാനുഭവപ്രത്യക്ഷം ന കരോതി സ ക ഥം പ്രതിഭാസമയമഹാസാമാന്യവ്യാപ്യപ്രതിഭാസമയാനന്ത-
വിശേഷനിബന്ധനഭൂതസര്വദ്രവ്യപര്യായാന് പ്രത്യക്ഷീകുര്യാത് . ഏവമേതദായാതി യ ആത്മാനം ന ജാനാതി സ
സര്വം ന ജാനാതി . അഥ സര്വജ്ഞാനാദാത്മജ്ഞാനമാത്മജ്ഞാനാത്സര്വജ്ഞാനമിത്യവതിഷ്ഠതേ . ഏവം ച സതി
ജ്ഞാനമയത്വേന സ്വസംചേതകത്വാദാത്മനോ ജ്ഞാതൃജ്ഞേയയോര്വസ്തുത്വേനാന്യത്വേ സത്യപി പ്രതിഭാസപ്രതിഭാസ്യ-
മാനയോഃ സ്വസ്യാമവസ്ഥായാമന്യോന്യസംവലനേനാത്യന്തമശക്യവിവേചനത്വാത്സര്വമാത്മനി നിഖാതമിവ
പ്രതിഭാതി . യദ്യേവം ന സ്യാത് തദാ ജ്ഞാനസ്യ പരിപൂര്ണാത്മസംചേതനാഭാവാത് പരിപൂര്ണസ്യൈകസ്യാത്മനോപി
ജ്ഞാനം ന സിദ്ധയേത് ..൪൯..
അനന്തദ്രവ്യസമൂഹാന് കിധ സോ സവ്വാണി ജാണാദി കഥം സ സര്വാന് ജാനാതി ജുഗവം യുഗപദേകസമയേ, ന
കഥമപീതി . തഥാ ഹി --ആത്മലക്ഷണം താവജ്ജ്ഞാനം തച്ചാഖണ്ഡപ്രതിഭാസമയം സര്വജീവസാധാരണം മഹാസാമാന്യമ് .
തച്ച മഹാസാമാന്യം ജ്ഞാനമയാനന്തവിശേഷവ്യാപി . തേ ച ജ്ഞാനവിശേഷാ അനന്തദ്രവ്യപര്യായാണാം വിഷയഭൂതാനാം
൧. ജ്ഞാന സാമാന്യ വ്യാപക ഹൈ, ഔര ജ്ഞാന വിശേഷ -ഭേദ വ്യാപ്യ ഹൈം . ഉന ജ്ഞാനവിശേഷോംകേ നിമിത്ത ജ്ഞേയഭൂത സര്വ ദ്രവ്യ
ഔര പര്യായേം ഹൈം .
൨. നിഖാത = ഖോദക ര ഭീതര ഗഹരാ ഉതര ഗയാ ഹുവാ; ഭീതര പ്രവിഷ്ട ഹുആ .
അനന്ത വിശേഷോംമേം വ്യാപ്ത ഹോനേവാലേ പ്രതിഭാസമയ മഹാസാമാന്യരൂപ ആത്മാകാ സ്വാനുഭവ പ്രത്യക്ഷ നഹീം
കരതാ, വഹ (പുരുഷ) പ്രതിഭാസമയ മഹാസാമാന്യകേ ദ്വാരാ ൧വ്യാപ്യ (-വ്യാപ്യ ഹോനേ യോഗ്യ) ജോ
പ്രതിഭാസമയ അനന്ത വിശേഷ ഹൈ ഉനകീ നിമിത്തഭൂത സര്വ ദ്രവ്യ പര്യായോംകോ കൈസേ പ്രത്യക്ഷ കര
സകേഗാ ? (നഹീം കര സകേഗാ) ഇസസേ ഐസാ ഫലിത ഹുആ കി ജോ ആത്മാകോ നഹീം ജാനതാ വഹ
സബകോ നഹീം ജാനതാ .
അബ, ഇസസേ ഐസാ നിശ്ചിത ഹോതാ ഹൈ കി സര്വകേ ജ്ഞാനസേ ആത്മാകാ ജ്ഞാന ഔര ആത്മാകേ ജ്ഞാനസേ
സര്വകാ ജ്ഞാന (ഹോതാ ഹൈ); ഔര ഐസാ ഹോനേസേ, ആത്മാ ജ്ഞാനമയതാകേ കാരണ സ്വസംചേതക ഹോനേസേ, ജ്ഞാതാ
ഔര ജ്ഞേയകാ വസ്തുരൂപസേ അന്യത്വ ഹോനേ പര ഭീ പ്രതിഭാസ ഔര പ്രതിഭാസ്യമാനകര അപനീ അവസ്ഥാമേം
അന്യോന്യ മിലന ഹോനേകേ കാരണ (ജ്ഞാന ഔര ജ്ഞേയ, ആത്മാകീ – ജ്ഞാനകീ അവസ്ഥാമേം പരസ്പര മിശ്രിത –
ഏകമേകരൂപ ഹോനേസേ) ഉന്ഹേം ഭിന്ന കരനാ അത്യന്ത അശക്യ ഹോനേസേ മാനോ സബ കുഛ ആത്മാമേം ൨നിഖാത
(പ്രവിഷ്ട) ഹോ ഗയാ ഹോ ഇസപ്രകാര പ്രതിഭാസിത ഹോതാ ഹൈ — ജ്ഞാത ഹോതാ ഹൈ . (ആത്മാ ജ്ഞാനമയ ഹോനേസേ
വഹ അപനേകോ അനുഭവ കരതാ ഹൈ — ജാനതാ ഹൈ, ഔര അപനേകോ ജാനനേപര സമസ്ത ജ്ഞേയ ഐസേ ജ്ഞാത
ഹോതേ ഹൈം – മാനോം വേ ജ്ഞാനമേം സ്ഥിത ഹീ ഹോം, ക്യോംകി ജ്ഞാനകീ അവസ്ഥാമേംസേ ജ്ഞേയാകാരോംകോ ഭിന്ന കരനാ
അശക്യ ഹൈ .) യദി ഐസാ ന ഹോ തോ (യദി ആത്മാ സബകോ ന ജാനതാ ഹോ തോ) ജ്ഞാനകേ പരിപൂര്ണ
ആത്മസംചേതനകാ അഭാവ ഹോനേസേ പരിപൂര്ണ ഏക ആത്മാകാ ഭീ ജ്ഞാന സിദ്ധ ന ഹോ .

Page 85 of 513
PDF/HTML Page 118 of 546
single page version

അഥ ക്രമകൃതപ്രവൃത്ത്യാ ജ്ഞാനസ്യ സര്വഗതത്വം ന സിദ്ധയതീതി നിശ്ചിനോതി —
ഉപജ്ജദി ജദി ണാണം കമസോ അട്ഠേ പഡുച്ച ണാണിസ്സ .
തം ണേവ ഹവദി ണിച്ചം ണ ഖാഇഗം ണേവ സവ്വഗദം ..൫൦..
ഉത്പദ്യതേ യദി ജ്ഞാനം ക്രമശോര്ഥാന് പ്രതീത്യ ജ്ഞാനിനഃ .
തന്നൈവ ഭവതി നിത്യം ന ക്ഷായികം നൈവ സര്വഗതമ് ..൫൦..
ജ്ഞേയഭൂതാനാം പരിച്ഛേദകാ ഗ്രാഹകാഃ . അഖണ്ഡൈകപ്രതിഭാസമയം യന്മഹാസാമാന്യം തത്സ്വഭാവമാത്മാനം യോസൌ
പ്രത്യക്ഷം ന ജാനാതി സ പുരുഷഃ പ്രതിഭാസമയേന മഹാസാമാന്യേന യേ വ്യാപ്താ അനന്തജ്ഞാനവിശേഷാസ്തേഷാം
വിഷയഭൂതാഃ യേനന്തദ്രവ്യപര്യായാസ്താന് കഥം ജാനാതി, ന കഥമപി . അഥ ഏതദായാതമ് — യഃ ആത്മാനം ന
ജാനാതി സ സര്വം ന ജാനാതീതി . തഥാ ചോക്തമ് --‘‘ഏകോ ഭാവഃ സര്വഭാവസ്വഭാവഃ സര്വേ ഭാവാ
ഏകഭാവസ്വഭാവാഃ . ഏകോ ഭാവസ്തത്ത്വതോ യേന ബുദ്ധഃ സര്വേ ഭാവാസ്തത്ത്വതസ്തേന ബുദ്ധാഃ ..’’ അത്രാഹ ശിഷ്യ : –
ആത്മപരിജ്ഞാനേ സതി സര്വപരിജ്ഞാനം ഭവതീത്യത്ര വ്യാഖ്യാതം, തത്ര തു പൂര്വസൂത്രേ ഭണിതം സര്വപരിജ്ഞാനേ
സത്യാത്മപരിജ്ഞാനം ഭവതീതി . യദ്യേവം തര്ഹി ഛദ്മസ്ഥാനാം സര്വപരിജ്ഞാനം നാസ്ത്യാത്മപരിജ്ഞാനം കഥം ഭവിഷ്യതി,
ആത്മപരിജ്ഞാനാഭാവേ ചാത്മഭാവനാ കഥം, തദഭാവേ കേവലജ്ഞാനോത്പത്തിര്നാസ്തീതി . പരിഹാരമാഹ —
പരോക്ഷപ്രമാണഭൂതശ്രുതജ്ഞാനേന സര്വപദാര്ഥാ ജ്ഞായന്തേ . കഥമിതി ചേത് --ലോകാലോകാദിപരിജ്ഞാനം വ്യാപ്തിജ്ഞാനരൂപേണ
ഛദ്മസ്ഥാനാമപി വിദ്യതേ, തച്ച വ്യാപ്തിജ്ഞാനം പരോക്ഷാകാരേണ കേവലജ്ഞാനവിഷയഗ്രാഹകം കഥംചിദാത്മൈവ ഭണ്യതേ .
ഭാവാര്ഥ : — ൪൮ ഔര ൪൯വീം ഗാഥാമേം ഐസാ ബതായാ ഗയാ ഹൈ കി സബകോ നഹീം ജാനതാ
വഹ അപനേകോ നഹീം ജാനതാ, ഔര ജോ അപനേകോ നഹീം ജാനതാ വഹ സബകോ നഹീം ജാനതാ . അപനാ ജ്ഞാന
ഔര സബകാ ജ്ഞാന ഏക സാഥ ഹീ ഹോതാ ഹൈ . സ്വയം ഔര സര്വ — ഇന ദോമേംസേ ഏകകാ ജ്ഞാന ഹോ ഔര
ദൂസരേകാ ന ഹോ യഹ അസമ്ഭവ ഹൈ .
യഹ കഥന ഏകദേശ ജ്ഞാനകീ അപേക്ഷാസേ നഹീം കിന്തു പൂര്ണജ്ഞാനകീ (കേവലജ്ഞാനകീ) അപേക്ഷാസേ
ഹൈ ..൪൯..
അബ, ഐസാ നിശ്ചിത കരതേ ഹൈം കി ക്രമശഃ പ്രവര്തമാന ജ്ഞാനകീ സര്വഗതതാ സിദ്ധ നഹീം ഹോതീ : —
അന്വയാര്ഥ : — [യദി ] യദി [ജ്ഞാനിനഃ ജ്ഞാനം ] ആത്മാകാ ജ്ഞാന [ക്രമശഃ ] ക്രമശഃ
[അര്ഥാന് പ്രതീത്യ ] പദാര്ഥോംകാ അവലമ്ബന ലേകര [ഉത്പദ്യതേ ] ഉത്പന്ന ഹോതാ ഹോ [തത് ] തോ വഹ
(ജ്ഞാന) [ ന ഏവ നിത്യം ഭവതി ] നിത്യ നഹീം ഹൈ, [ന ക്ഷായികം ] ക്ഷായിക നഹീം ഹൈ, [ന ഏവ
സര്വഗതമ് ] ഔര സര്വഗത നഹീം ഹൈ ..൫൦..
ജോ ജ്ഞാന ‘ജ്ഞാനീ’നു ഊപജേ ക്രമശഃ അരഥ അവലംബീനേ,
തോ നിത്യ നഹി, ക്ഷായിക നഹി നേ സര്വഗത നഹി ജ്ഞാന ഏ .൫൦.

Page 86 of 513
PDF/HTML Page 119 of 546
single page version

യത്കില ക്രമേണൈകൈകമര്ഥമാലമ്ബ്യ പ്രവര്തതേ ജ്ഞാനം തദേകാര്ഥാലമ്ബനാദുത്പന്നമന്യാര്ഥാലമ്ബനാത്
പ്രലീയമാനം നിത്യമസത്തഥാ കര്മോദയാദേകാം വ്യക്തിം പ്രതിപന്നം പുനര്വ്യക്ത്യന്തരം പ്രതിപദ്യമാനം ക്ഷായിക-
മപ്യസദനന്തദ്രവ്യക്ഷേത്രകാലഭാവാനാക്രാന്തുമശക്തത്വാത് സര്വഗതം ന സ്യാത് ..൫൦..
അഥ യൌഗപദ്യപ്രവൃത്ത്യൈവ ജ്ഞാനസ്യ സര്വഗതത്വം സിദ്ധയതീതി വ്യവതിഷ്ഠതേ —
തിക്കാലണിച്ചവിസമം സയലം സവ്വത്ഥസംഭവം ചിത്തം .
ജുഗവം ജാണദി ജോണ്ഹം അഹോ ഹി ണാണസ്സ മാഹപ്പം ..൫൧..
ത്രൈകാല്യനിത്യവിഷമം സകലം സര്വത്രസംഭവം ചിത്രമ് .
യുഗപജ്ജാനാതി ജൈനമഹോ ഹി ജ്ഞാനസ്യ മാഹാത്മ്യമ് ..൫൧..
അഥവാ സ്വസംവേദനജ്ഞാനേനാത്മാ ജ്ഞായതേ, തതശ്ച ഭാവനാ ക്രിയതേ, തയാ രാഗാദിവികല്പരഹിതസ്വ-
സംവേദനജ്ഞാനഭാവനയാ കേവലജ്ഞാനം ച ജായതേ . ഇതി നാസ്തി ദോഷഃ ..൪൯.. അഥ ക്രമപ്രവൃത്തജ്ഞാനേന സര്വജ്ഞോ ന
ഭവതീതി വ്യവസ്ഥാപയതി — ഉപ്പജ്ജദി ജദി ണാണം ഉത്പദ്യതേ ജ്ഞാനം യദി ചേത് . കമസോ ക്രമശഃ സകാശാത് . കിംകിം
൧. വ്യക്തി = പ്രഗടതാ; വിശേഷ, ഭേദ .
നിത്യേ വിഷമ, വിധവിധ, സകല പദാര്ഥഗണ സര്വത്രനോ,
ജിനജ്ഞാന ജാണേ യുഗപദേ, മഹിമാ അഹോ ഏ ജ്ഞാനനോ ! .൫൧.
ടീകാ : — ജോ ജ്ഞാന ക്രമശഃ ഏക ഏക പദാര്ഥകാ അവലമ്ബന ലേകര പ്രവൃത്തി കരതാ ഹൈ
വഹ (ജ്ഞാന) ഏക പദാര്ഥകേ അവലമ്ബനസേ ഉത്പന്ന ഹോകര ദൂസരേ പദാര്ഥകേ അവലമ്ബനസേ നഷ്ട ഹോ ജാനേസേ
നിത്യ നഹീം ഹോതാ തഥാ കര്മോദയകേ കാരണ ഏക ൧വ്യക്തികോ പ്രാപ്ത കരകേ ഫി ര അന്യ വ്യക്തികോ പ്രാപ്ത
കരതാ ഹൈ ഇസലിയേ ക്ഷായിക ഭീ ന ഹോതാ ഹുആ, വഹ അനന്ത ദ്രവ്യ -ക്ഷേത്ര -കാല -ഭാവകോ പ്രാപ്ത ഹോനേ
മേം (-ജാനനേ മേം ) അസമര്ഥ ഹോനേകേ കാരണ സര്വഗത നഹീം ഹൈ .
ഭാവാര്ഥ : — ക്രമശഃ പ്രവര്തമാന ജ്ഞാന അനിത്യ ഹൈ, ക്ഷായോപശമിക ഹൈ; ഐസാ ക്രമിക
ജ്ഞാനവാലാ പുരുഷ സര്വജ്ഞ നഹീം ഹോ സകതാ ..൫൦..
അബ ഐസാ നിശ്ചിത ഹോതാ ഹൈ കി യുഗപത് പ്രവൃത്തികേ ദ്വാരാ ഹീ ജ്ഞാനകാ സര്വഗതത്വ സിദ്ധ ഹോതാ
ഹൈ (അര്ഥാത് അക്രമസേ പ്രവര്തമാന ജ്ഞാന ഹീ സര്വഗത ഹോ സകതാ ഹൈ ) : —
അന്വയാര്ഥ : — [ത്രൈകാല്യനിത്യവിഷമം ] തീനോം കാലമേം സദാ വിഷമ (അസമാന ജാതികേ),
[സര്വത്ര സംഭവം ] സര്വ ക്ഷേത്രകേ [ചിത്രം ] അനേക പ്രകാരകേ [സകലം ] സമസ്ത പദാര്ഥോംകോ [ജൈനം ]
ജിനദേവകാ ജ്ഞാന [യുഗപത് ജാനാതി ] ഏക സാഥ ജാനതാ ഹൈ [അഹോ ഹി ] അഹോ ! [ജ്ഞാനസ്യ
മാഹാത്മ്യമ് ] ജ്ഞാനകാ മാഹാത്മ്യ ! ..൫൧..

Page 87 of 513
PDF/HTML Page 120 of 546
single page version

ക്ഷായികം ഹി ജ്ഞാനമതിശയാസ്പദീഭൂതപരമമാഹാത്മ്യമ് . യത്തു യുഗപദേവ സര്വാര്ഥാനാലമ്ബ്യ
പ്രവര്തതേ ജ്ഞാനം തട്ടംകോത്കീര്ണന്യായാവസ്ഥിതസമസ്തവസ്തുജ്ഞേയാകാരതയാധിരോപിതനിത്യത്വം പ്രതിപന്നസമസ്ത-
വ്യക്തിത്വേനാഭിവ്യക്തസ്വഭാവഭാസിക്ഷായികഭാവം ത്രൈകാല്യേന നിത്യമേവ വിഷമീകൃതാം സകലാമപി
സര്വാര്ഥസംഭൂതിമനന്തജാതിപ്രാപിതവൈചിത്ര്യാം പരിച്ഛിന്ദദക്രമസമാക്രാന്താനന്തദ്രവ്യക്ഷേത്രകാലഭാവതയാ
പ്രകടീകൃതാദ്ഭുതമാഹാത്മ്യം സര്വഗതമേവ സ്യാത് ..൫൧..
കൃത്വാ . അട്ഠേ പഡുച്ച ജ്ഞേയാര്ഥാനാശ്രിത്യ . കസ്യ . ണാണിസ്സ ജ്ഞാനിനഃ ആത്മനഃ . തം ണേവ ഹവദി ണിച്ചം
ഉത്പത്തിനിമിത്തഭൂതപദാര്ഥവിനാശേ തസ്യാപി വിനാശ ഇതി നിത്യം ന ഭവതി . ണ ഖാഇഗം ജ്ഞാനാവരണീയ-
കര്മക്ഷയോപശമാധീനത്വാത് ക്ഷായികമപി ന ഭവതി . ണേവ സവ്വഗദം യത ഏവ പൂര്വോക്തപ്രകാരേണ പരാധീനത്വേന നിത്യം
ന ഭവതി, ക്ഷയോപശമാധീനത്വേന ക്ഷായികം ച ന ഭവതി, തത ഏവ യുഗപത്സമസ്തദ്രവ്യക്ഷേത്രകാലഭാവാനാം
പരിജ്ഞാനസാമര്ഥ്യാഭാവാത്സര്വഗതം ന ഭവതി . അത ഏതത്സ്ഥിതം യദ്ജ്ഞാനം ക്രമേണാര്ഥാന് പ്രതീത്യ ജായതേ തേന
സര്വജ്ഞോ ന ഭവതി ഇതി ..൫൦.. അഥ യുഗപത്പരിച്ഛിത്തിരൂപജ്ഞാനേനൈവ സര്വജ്ഞോ ഭവതീത്യാവേദയതി ---ജാണദി
ജാനാതി . കിം കര്തൃ . ജോണ്ഹം ജൈനജ്ഞാനമ് . കഥമ് . ജുഗവം യുഗപദേകസമയേ . അഹോ ഹി ണാണസ്സ മാഹപ്പം അഹോ
ഹി സ്ഫു ടം ജൈനജ്ഞാനസ്യ മാഹാത്മ്യം പശ്യതാമ് . കിം ജാനാതി . അര്ഥമിത്യധ്യാഹാരഃ . കഥംഭൂതമ് . തിക്കാലണി-
ച്ചവിസയം ത്രികാലവിഷയം ത്രികാലഗതം നിത്യം സര്വകാലമ് . പുനരപി കിംവിശിഷ്ടമ് . സയലം സമസ്തമ് . പുനരപി
കഥംഭൂതമ് . സവ്വത്ഥസംഭവം സര്വത്ര ലോകേ സംഭവം സമുത്പന്നം സ്ഥിതമ് . പുനശ്ച കിംരൂപമ് . ചിത്തം നാനാജാതിഭേദേന
വിചിത്രമിതി . തഥാ ഹി --യുഗപത്സകലഗ്രാഹകജ്ഞാനേന സര്വജ്ഞോ ഭവതീതി ജ്ഞാത്വാ കിം കര്തവ്യമ് . ജ്യോതിഷ്ക-
൧. ടംകോത്കീര്ണ ന്യായ = പത്ഥരമേം ടാംകീസേ ഉത്കീര്ണ ആകൃതികീ ഭാ തി .
ടീകാ : — വാസ്തവമേം ക്ഷായിക ജ്ഞാനകാ, സര്വോത്കൃഷ്ടതാകാ സ്ഥാനഭൂത പരമ മാഹാത്മ്യ ഹൈ;
ഔര ജോ ജ്ഞാന ഏക സാഥ ഹീ സമസ്ത പദാര്ഥോംകാ അവലമ്ബന ലേകര പ്രവൃത്തി കരതാ ഹൈ വഹ ജ്ഞാന —
അപനേമേം സമസ്ത വസ്തുഓംകേ ജ്ഞേയാകാര ൧ടംകോത്കീര്ണ – ന്യായസേ സ്ഥിത ഹോനേസേ ജിസനേ നിത്യത്വ പ്രാപ്ത
കിയാ ഹൈ ഔര സമസ്ത വ്യക്തികോ പ്രാപ്ത കര ലേനേസേ ജിസനേ സ്വഭാവപ്രകാശക ക്ഷായികഭാവ പ്രഗട
കിയാ ഹൈ ഐസാ — ത്രികാലമേം സദാ വിഷമ രഹനേവാലേ (-അസമാന ജാതിരൂപസേ പരിണമിത ഹോനേവാലേ)
ഔര അനന്ത പ്രകാരോംകേ കാരണ വിചിത്രതാകോ പ്രാപ്ത സമ്പൂര്ണ സര്വ പദാര്ഥോംകേ സമൂഹകോ ജാനതാ ഹുആ,
അക്രമസേ അനന്ത ദ്രവ്യ -ക്ഷേത്ര -കാല -ഭാവകോ പ്രാപ്ത ഹോനേസേ ജിസനേ അദ്ഭുത മാഹാത്മ്യ പ്രഗട കിയാ
ഹൈ ഐസാ സര്വഗത ഹീ ഹൈ .
ഭാവാര്ഥ : — അക്രമസേ പ്രവര്തമാന ജ്ഞാന ഏക ജ്ഞേയസേ ദൂസരേകേ പ്രതി നഹീം ബദലതാ ഇസലിയേ
നിത്യ ഹൈ, അപനീ സമസ്ത ശക്തിയോംകേ പ്രഗട ഹോ ജാനേസേ ക്ഷായിക ഹൈ, ഐസേ അക്രമിക ജ്ഞാനവാലാ
പുരുഷ ഹീ സര്വജ്ഞ ഹോ സകതാ ഹൈ . സര്വജ്ഞകേ ഇസ ജ്ഞാനകാ കോഈ പരമ അദ്ഭുത മാഹാത്മ്യ ഹൈ ..൫൧..