Page 148 of 513
PDF/HTML Page 181 of 546
single page version

ତତ୍ତ୍ଵତଃ ସମସ୍ତମପି ଵସ୍ତୁଜାତଂ ପରିଚ୍ଛିନ୍ଦତଃ କ୍ଷୀଯତ ଏଵାତତ୍ତ୍ଵାଭିନିଵେଶସଂସ୍କାରକାରୀ ମୋହୋ- ପଚଯଃ . ଅତୋ ହି ମୋହକ୍ଷପଣେ ପରମଂ ଶବ୍ଦବ୍ରହ୍ମୋପାସନଂ ଭାଵଜ୍ଞାନାଵଷ୍ଟମ୍ଭଦୃଢୀକୃତପରିଣାମେନ ସମ୍ଯଗଧୀଯମାନମୁପାଯାନ୍ତରମ୍ ..୮୬..

ଅବ, ଜିନେନ୍ଦ୍ରକେ ଶବ୍ଦ ବ୍ରହ୍ମମେଂ ଅର୍ଥୋଂକୀ ଵ୍ଯଵସ୍ଥା (-ପଦାର୍ଥୋଂକୀ ସ୍ଥିତି) କିସ ପ୍ରକାର ହୈ ସୋ ଵିଚାର କରତେ ହୈଂ : —

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଦ୍ରଵ୍ଯାଣି ] ଦ୍ରଵ୍ଯ, [ଗୁଣାଃ] ଗୁଣ [ତେଷାଂ ପର୍ଯାଯାଃ ] ଔର ଉନକୀ ପର୍ଯାଯେଂ [ଅର୍ଥସଂଜ୍ଞଯା ] ‘ଅର୍ଥ’ ନାମସେ [ଭଣିତାଃ ] କହୀ ଗଈ ହୈଂ . [ତେଷୁ ] ଉନମେଂ, [ଗୁଣପର୍ଯାଯାଣାମ୍ ଆତ୍ମା ଦ୍ରଵ୍ଯମ୍ ] ଗୁଣ -ପର୍ଯାଯୋଂକା ଆତ୍ମା ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈ (ଗୁଣ ଔର ପର୍ଯାଯୋଂକା ସ୍ଵରୂପ -ସତ୍ତ୍ଵ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୀ ହୈ, ଵେ ଭିନ୍ନ ଵସ୍ତୁ ନହୀଂ ହୈଂ) [ ଇତି ଉପଦେଶଃ ] ଇସପ୍ରକାର (ଜିନେନ୍ଦ୍ରକା) ଉପଦେଶ ହୈ ..୮୭.. ୧. ତତ୍ତ୍ଵତଃ = ଯଥାର୍ଥ ସ୍ଵରୂପସେ . ୨. ଅତତ୍ତ୍ଵ – ଅଭିନିଵେଶ = ଯଥାର୍ଥ ଵସ୍ତୁସ୍ଵରୂପସେ ଵିପରୀତ ଅଭିପ୍ରାଯ .

ଦ୍ରଵ୍ଯୋ, ଗୁଣୋ ନେ ପର୍ଯଯୋ ସୌ ‘ଅର୍ଥ’ ସଂଜ୍ଞାଥୀ କହ୍ଯାଂ; ଗୁଣ -ପର୍ଯଯୋନୋ ଆତମା ଛେ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଜିନ – ଉପଦେଶମାଂ. ୮୭.

Page 149 of 513
PDF/HTML Page 182 of 546
single page version

ଦ୍ରଵ୍ଯାଣି ଚ ଗୁଣାଶ୍ଚ ପର୍ଯାଯାଶ୍ଚ ଅଭିଧେଯଭେଦେଽପ୍ଯଭିଧାନାଭେଦେନ ଅର୍ଥାଃ . ତତ୍ର ଗୁଣ- ପର୍ଯାଯାନିଯ୍ରତି ଗୁଣପର୍ଯାଯୈରର୍ଯନ୍ତ ଇତି ଵା ଅର୍ଥା ଦ୍ରଵ୍ଯାଣି, ଦ୍ରଵ୍ଯାଣ୍ଯାଶ୍ରଯତ୍ଵେନେଯ୍ରତି ଦ୍ରଵ୍ଯୈରାଶ୍ରଯ- ଭୂତୈରର୍ଯନ୍ତ ଇତି ଵା ଅର୍ଥା ଗୁଣାଃ, ଦ୍ରଵ୍ଯାଣି କ୍ରମପରିଣାମେନେଯ୍ରତି ଦ୍ରଵ୍ଯୈଃ କ୍ରମପରିଣାମେନାର୍ଯନ୍ତ ଇତି ଵା ଅର୍ଥାଃ ପର୍ଯାଯାଃ . ଯଥା ହି ସୁଵର୍ଣଂ ପୀତତାଦୀନ୍ ଗୁଣାନ୍ କୁଣ୍ଡଲାଦୀଂଶ୍ଚ ପର୍ଯାଯାନିଯର୍ତି ତୈରର୍ଯମାଣଂ ଵା ଅର୍ଥୋ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଥାନୀଯଂ, ଯଥା ଚ ସୁଵର୍ଣମାଶ୍ରଯତ୍ଵେନେଯ୍ରତି ତେନାଶ୍ରଯଭୂତେନାର୍ଯମାଣା ଵା ଅର୍ଥାଃ ତଥାହି — ଅତ୍ରୈଵ ଦେହେ ନିଶ୍ଚଯନଯେନ ଶୁଦ୍ଧବୁଦ୍ଧୈକସ୍ଵଭାଵଃ ପରମାତ୍ମାସ୍ତି . କସ୍ମାଦ୍ଧେତୋଃ . ନିର୍ଵିକାରସ୍ଵସଂଵେଦନ- ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷତ୍ଵାତ୍ ସୁଖାଦିଵତ୍ ଇତି, ତଥୈଵାନ୍ଯେଽପି ପଦାର୍ଥା ଯଥାସଂଭଵମାଗମାଭ୍ଯାସବଲୋତ୍ପନ୍ନପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷେଣାନୁମାନେନ ଵା ଜ୍ଞାଯନ୍ତେ . ତତୋ ମୋକ୍ଷାର୍ଥିନା ଭଵ୍ଯେନାଗମାଭ୍ଯାସଃ କର୍ତଵ୍ଯ ଇତି ତାତ୍ପର୍ଯମ୍ ..୮୬.. ଅଥ ଦ୍ରଵ୍ଯଗୁଣପର୍ଯାଯା- ଣାମର୍ଥସଂଜ୍ଞାଂ କଥଯତି — ଦଵ୍ଵାଣି ଗୁଣା ତେସିଂ ପଜ୍ଜାଯା ଅଟ୍ଠସଣ୍ଣଯା ଭଣିଯା ଦ୍ରଵ୍ଯାଣି ଗୁଣାସ୍ତେଷାଂ ଦ୍ରଵ୍ଯାଣାଂ ପର୍ଯାଯାଶ୍ଚ ତ୍ରଯୋଽପ୍ଯର୍ଥସଂଜ୍ଞଯା ଭଣିତାଃ କଥିତା ଅର୍ଥସଂଜ୍ଞା ଭଵନ୍ତୀତ୍ଯର୍ଥଃ . ତେସୁ ତେଷୁ ତ୍ରିଷୁ ଦ୍ରଵ୍ଯଗୁଣପର୍ଯାଯେଷୁ ମଧ୍ଯେ ଗୁଣପଜ୍ଜଯାଣଂ ଅପ୍ପା ଗୁଣପର୍ଯାଯାଣାଂ ସଂବଂଧୀ ଆତ୍ମା ସ୍ଵଭାଵଃ . କଃ ଇତି ପୃଷ୍ଟେ . ଦଵ୍ଵ ତ୍ତି ଉଵଦେସୋ ଦ୍ରଵ୍ଯମେଵ ସ୍ଵଭାଵ ଇତ୍ଯୁପଦେଶଃ, ଅଥଵା ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ କଃ ସ୍ଵଭାଵ ଇତି ପୃଷ୍ଟେ ଗୁଣପର୍ଯାଯାଣାମାତ୍ମା

ଟୀକା : — ଦ୍ରଵ୍ଯ, ଗୁଣ ଔର ପର୍ଯାଯୋଂମେଂ ଅଭିଧେଯଭେଦ ହୋନେ ପର ଭୀ ଅଭିଧାନକା ଅଭେଦ ହୋନେସେ ଵେ ‘ଅର୍ଥ’ ହୈଂ [ଅର୍ଥାତ୍ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂ, ଗୁଣୋଂ ଔର ପର୍ଯାଯୋଂମେଂ ଵାଚ୍ଯକା ଭେଦ ହୋନେ ପର ଭୀ ଵାଚକମେଂ ଭେଦ ନ ଦଂଖେଂ ତୋ ‘ଅର୍ଥ’ ଐସେ ଏକ ହୀ ଵାଚକ (-ଶବ୍ଦ) ସେ ଯେ ତୀନୋଂ ପହିଚାନେ ଜାତେ ହୈଂ ] . ଉସମେଂ (ଇନ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂ, ଗୁଣୋଂ ଔର ପର୍ଯାଯୋଂମେଂସେ), ଜୋ ଗୁଣୋଂକୋ ଔର ପର୍ଯାଯୋଂକୋ ପ୍ରାପ୍ତ କରତେ ହୈଂ — ପହୁଁଚତେ ହୈଂ ଅଥଵା ଜୋ ଗୁଣୋଂ ଔର ପର୍ଯାଯୋଂକେ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରାପ୍ତ କିଯେ ଜାତେ ହୈ — ପହୁଁଚେ ଜାତେ ହୈଂ ଐସେ ୧‘ଅର୍ଥ’ ଵେ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈଂ, ଜୋ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକୋ ଆଶ୍ରଯକେ ରୂପମେଂ ପ୍ରାପ୍ତ କରତେ ହୈଂ — ପହୁଁଚତେ ହୈଂ – ଅଥଵା ଜୋ ଆଶ୍ରଯଭୂତ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକେ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରାପ୍ତ କିଯେ ଜାତେ ହୈଂ — ପହୁଁଚେ ଜାତେ ହୈଂ ଐସେ ‘ଅର୍ଥ’ ଵେ ଗୁଣ ହୈଂ, ଜୋ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକୋ କ୍ରମପରିଣାମସେ ପ୍ରାପ୍ତ କରତେ

ପ୍ରାପ୍ତ କିଯେ ଜାତେ ହୈଂ — ପହୁଁଚେ ଜାତେ ହୈଂ ଐସେ ‘ଅର୍ଥ’ ଵେ ପର୍ଯାଯ ହୈ .

ଜୈସେ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଥାନୀଯ (-ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ସମାନ, ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତରୂପ) ସୁଵର୍ଣ, ପୀଲାପନ ଇତ୍ଯାଦି ଗୁଣୋଂକୋ ଔର କୁଣ୍ଡଲ ଇତ୍ଯାଦି ପର୍ଯାଯୋଂକୋ ପ୍ରାପ୍ତ କରତା ହୈ – ପହୁଁଚତା ହୈ ଅଥଵା (ସୁଵର୍ଣ) ଉନକେ ଦ୍ଵାରା (-ପୀଲାପନାଦି ଗୁଣୋଂ ଔର କୁଣ୍ଡଲାଦି ପର୍ଯାଯୋଂ ଦ୍ଵାରା) ପ୍ରାପ୍ତ କିଯା ଜାତା ହୈ — ପହୁଁଚା ଜାତା ହୈ ଇସଲିଯେ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଥାନୀଯ ସୁଵର୍ଣ ‘ଅର୍ଥ’ ହୈ, ଜୈସେ ପୀଲାପନ ଇତ୍ଯାଦି ଗୁଣ ସୁଵର୍ଣକୋ ଆଶ୍ରଯକେ ରୂପମେଂ ପ୍ରାପ୍ତ କରତେ ହୈଂ — ପହୁଁଚତେ ହୈଂ ଅଥଵା (ଵେ) ଆଶ୍ରଯଭୂତ ସୁଵର୍ଣକେ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରାପ୍ତ କିଯେ ଜାତେ ହୈଂ — ପହୁଁଚେ ଜାତେ ହୈଂ ଇସଲିଯେ ପୀଲାପନ ଇତ୍ଯାଦି ଗୁଣ ‘ଅର୍ଥ’ ହୈଂ; ଔର ଜୈସେ କୁଣ୍ଡଲ ଇତ୍ଯାଦି ପର୍ଯାଯେଂ ସୁଵର୍ଣକୋ ୧. ‘ଋ’ ଧାତୁମେଂସେ ‘ଅର୍ଥ’ ଶବ୍ଦ ବନା ହୈ . ‘ଋ’ ଅର୍ଥାତ୍ ପାନା, ପ୍ରାପ୍ତ କରନା, ପହୁଁଚନା, ଜାନା . ‘ଅର୍ଥ’ ଅର୍ଥାତ୍

Page 150 of 513
PDF/HTML Page 183 of 546
single page version

ପୀତତାଦଯୋ ଗୁଣାଃ, ଯଥା ଚ ସୁଵର୍ଣଂ କ୍ରମପରିଣାମେନେଯ୍ରତି ତେନ କ୍ରମପରିଣାମେନାର୍ଯମାଣା ଵା ଅର୍ଥାଃ କୁଣ୍ଡଲାଦଯଃ ପର୍ଯାଯାଃ . ଏଵମନ୍ଯତ୍ରାପି . ଯଥା ଚୈତେଷୁ ସୁଵର୍ଣପୀତତାଦିଗୁଣକୁଣ୍ଡଲାଦିପର୍ଯାଯେଷୁ ପୀତତାଦିଗୁଣକୁଣ୍ଡଲାଦିପର୍ଯାଯାଣାଂ ସୁଵର୍ଣାଦପୃଥଗ୍ଭାଵାତ୍ ସୁଵର୍ଣମେଵାତ୍ମା ତଥା ଚ ତେଷୁ ଦ୍ରଵ୍ଯଗୁଣପର୍ଯାଯେଷୁ ଗୁଣପର୍ଯାଯାଣାଂ ଦ୍ରଵ୍ଯାଦପୃଥଗ୍ଭାଵାଦ୍ଦ୍ରଵ୍ଯମେଵାତ୍ମା ..୮୭.. ଏଵ ସ୍ଵଭାଵ ଇତି . ଅଥ ଵିସ୍ତରଃ — ଅନନ୍ତଜ୍ଞାନସୁଖାଦିଗୁଣାନ୍ ତଥୈଵାମୂର୍ତତ୍ଵାତୀନ୍ଦ୍ରିଯତ୍ଵସିଦ୍ଧତ୍ଵାଦିପର୍ଯାଯାଂଶ୍ଚ ଇଯର୍ତି ଗଚ୍ଛତି ପରିଣମତ୍ଯାଶ୍ରଯତି ଯେନ କାରଣେନ ତସ୍ମାଦର୍ଥୋ ଭଣ୍ଯତେ . କିମ୍ . ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯମ୍ . ତଚ୍ଛୁଦ୍ଧାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯମାଧାରଭୂତମିଯ୍ରତି ଗଚ୍ଛନ୍ତି ପରିଣମନ୍ତ୍ଯାଶ୍ରଯନ୍ତି ଯେନ କାରଣେନ ତତୋଽର୍ଥା ଭଣ୍ଯନ୍ତେ . କେ ତେ . ଜ୍ଞାନତ୍ଵସିଦ୍ଧତ୍ଵାଦିଗୁଣପର୍ଯାଯାଃ . ଜ୍ଞାନତ୍ଵସିଦ୍ଧତ୍ଵାଦିଗୁଣପର୍ଯାଯାଣାମାତ୍ମା ସ୍ଵଭାଵଃ କ ଇତି ପୃଷ୍ଟେ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମ- କ୍ରମପରିଣାମସେ ପ୍ରାପ୍ତ କରତୀ ହୈଂ — ପହୁଁଚତୀ ହୈଂ ଅଥଵା (ଵେ) ସୁଵର୍ଣକେ ଦ୍ଵାରା କ୍ରମପରିଣାମସେ ପ୍ରାପ୍ତ କୀ ଜାତୀ ହୈଂ — ପହୁଁଚୀ ଜାତୀ ହୈଂ ଇସଲିଯେ କୁଣ୍ଡଲ ଇତ୍ଯାଦି ପର୍ଯାଯେଂ ‘ଅର୍ଥ’ ହୈଂ; ଇସୀପ୍ରକାର ୧ଅନ୍ଯତ୍ର ଭୀ ହୈ, (ଇସ ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତକୀ ଭାଁତି ସର୍ଵ ଦ୍ରଵ୍ଯ -ଗୁଣ -ପର୍ଯାଯୋଂମେଂ ଭୀ ସମଝନା ଚାହିଯେ) .

ଔର ଜୈସେ ଇନ ସୁଵର୍ଣ, ପୀଲାପନ ଇତ୍ଯାଦି ଗୁଣ ଔର କୁଣ୍ଡଲ ଇତ୍ଯାଦି ପର୍ଯାଯୋଂମେଂ (-ଇନ ତୀନୋଂମେଂ, ପୀଲାପନ ଇତ୍ଯାଦି ଗୁଣୋଂକା ଔର କୁଣ୍ଡଲ ପର୍ଯାଯୋଂକା) ସୁଵର୍ଣସେ ଅପୃଥକ୍ତ୍ଵ ହୋନେସେ ଉନକା (-ପୀଲାପନ ଇତ୍ଯାଦି ଗୁଣୋଂକା ଔର କୁଣ୍ଡଲ ଇତ୍ଯାଦି ପର୍ଯାଯୋଂକା) ସୁଵର୍ଣ ହୀ ଆତ୍ମା ହୈ, ଉସୀପ୍ରକାର ଉନ ଦ୍ରଵ୍ଯ -ଗୁଣ -ପର୍ଯାଯୋଂମେଂ ଗୁଣ -ପର୍ଯାଯୋଂକା ଦ୍ରଵ୍ଯସେ ଅପୃଥକ୍ତ୍ଵ ହୋନେସେ ଉନକା ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୀ ଆତ୍ମା ହୈ (ଅର୍ଥାତ୍ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୀ ଗୁଣ ଔର ପର୍ଯାଯୋଂକା ଆତ୍ମା -ସ୍ଵରୂପ -ସର୍ଵସ୍ଵ -ସତ୍ଯ ହୈ) .

ଭାଵାର୍ଥ : — ୮୬ଵୀଂ ଗାଥାମେଂ କହା ହୈ କି ଜିନଶାସ୍ତ୍ରୋଂକା ସମ୍ଯକ୍ ଅଭ୍ଯାସ ମୋହକ୍ଷଯକା ଉପାଯ ହୈ . ଯହାଁ ସଂକ୍ଷେପମେଂ ଯହ ବତାଯା ହୈ କି ଉନ ଜିନଶାସ୍ତ୍ରୋଂମେଂ ପଦାର୍ଥୋଂକୀ ଵ୍ଯଵସ୍ଥା କିସପ୍ରକାର କହୀ ଗଈ ହୈ . ଜିନେନ୍ଦ୍ରଦେଵନେ କହା କି — ଅର୍ଥ (ପଦାର୍ଥ) ଅର୍ଥାତ୍ ଦ୍ରଵ୍ଯ, ଗୁଣ ଔର ପର୍ଯାଯ . ଇସକେ ଅତିରିକ୍ତ ଵିଶ୍ଵମେଂ ଦୂସରା କୁଛ ନହୀଂ ହୈ, ଔର ଇନ ତୀନୋଂମେଂ ଗୁଣ ଔର ପର୍ଯାଯୋଂକା ଆତ୍ମା (-ଉସକା ସର୍ଵସ୍ଵ) ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୀ ହୈ . ଐସା ହୋନେସେ କିସୀ ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ଗୁଣ ଔର ପର୍ଯାଯ ଅନ୍ଯ ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ଗୁଣ ଔର ପର୍ଯାଯରୂପ କିଂଚିତ୍ ମାତ୍ର ନହୀଂ ହୋତେ, ସମସ୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଅପନେ -ଅପନେ ଗୁଣ ଔର ପର୍ଯାଯୋଂମେଂ ରହତେ ହୈଂ . — ଐସୀ ପଦାର୍ଥୋଂକୀ ସ୍ଥିତି ମୋହକ୍ଷଯକେ ନିମିତ୍ତଭୂତ ପଵିତ୍ର ଜିନଶାସ୍ତ୍ରୋଂମେଂ କହୀ ହୈ ..୮୭.. ୧ ଜୈସେ ସୁଵର୍ଣ, ପୀଲାପନ ଆଦିକୋ ଔର କୁଣ୍ଡଲ ଆଦିକୋ ପ୍ରାପ୍ତ କରତା ହୈ ଅଥଵା ପୀଲାପନ ଆଦି ଔର କୁଣ୍ଡଲ

Page 151 of 513
PDF/HTML Page 184 of 546
single page version

ଅଥୈଵଂ ମୋହକ୍ଷପଣୋପାଯଭୂତଜିନେଶ୍ଵରୋପଦେଶଲାଭେଽପି ପୁରୁଷକାରୋଽର୍ଥକ୍ରିଯାକାରୀତି ପୌରୁଷଂ ଵ୍ଯାପାରଯତି —

ଇହ ହି ଦ୍ରାଘୀଯସି ସଦାଜଵଂଜଵପଥେ କଥମପ୍ଯମୁଂ ସମୁପଲଭ୍ଯାପି ଜୈନେଶ୍ଵରଂ ନିଶିତତର- ଵାରିଧାରାପଥସ୍ଥାନୀଯମୁପଦେଶଂ ଯ ଏଵ ମୋହରାଗଦ୍ଵେଷାଣାମୁପରି ଦୃଢତରଂ ନିପାତଯତି ସ ଏଵ ନିଖିଲ- ଦ୍ରଵ୍ଯମେଵ ସ୍ଵଭାଵଃ, ଅଥଵା ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ କଃ ସ୍ଵଭାଵ ଇତି ପୃଷ୍ଟେ ପୂର୍ଵୋକ୍ତଗୁଣପର୍ଯାଯା ଏଵ . ଏଵଂ ଶେଷଦ୍ରଵ୍ଯଗୁଣପର୍ଯାଯାଣାମପ୍ଯର୍ଥସଂଜ୍ଞା ବୋଦ୍ଧଵ୍ଯେତ୍ଯର୍ଥଃ ..୮୭.. ଅଥ ଦୁର୍ଲଭଜୈନୋପଦେଶଂ ଲବ୍ଧ୍ଵାପି ଯ ଏଵ ମୋହରାଗ- ଦ୍ଵେଷାନ୍ନିହନ୍ତି ସ ଏଵାଶେଷଦୁଃଖକ୍ଷଯଂ ପ୍ରାପ୍ନୋତୀତ୍ଯାଵେଦଯତି — ଜୋ ମୋହରାଗଦୋସେ ଣିହଣଦି ଯ ଏଵ ମୋହରାଗ- ଦ୍ଵେଷାନ୍ନିହନ୍ତି . କିଂ କୃତ୍ଵା . ଉପଲବ୍ଭ ଉପଲଭ୍ଯ ପ୍ରାପ୍ଯ . କମ୍ . ଜୋଣ୍ହମୁଵଦେସଂ ଜୈନୋପଦେଶମ୍ . ସୋ ସଵ୍ଵଦୁକ୍ଖମୋକ୍ଖଂ ପାଵଦି ସ ସର୍ଵଦୁଃଖମୋକ୍ଷଂ ପ୍ରାପ୍ନୋତି . କେନ . ଅଚିରେଣ କାଲେଣ ସ୍ତୋକ କାଲେନେତି . ତଦ୍ଯଥା – ଏକେନ୍ଦ୍ରିଯଵିକଲେନ୍ଦ୍ରିଯ- ପଞ୍ଚେନ୍ଦ୍ରିଯାଦିଦୁର୍ଲଭପରଂପରଯା ଜୈନୋପଦେଶଂ ପ୍ରାପ୍ଯ ମୋହରାଗଦ୍ଵେଷଵିଲକ୍ଷଣଂ ନିଜଶୁଦ୍ଧାତ୍ମନିଶ୍ଚଲାନୁଭୂତିଲକ୍ଷଣଂ

ଅବ, ଇସପ୍ରକାର ମୋହକ୍ଷଯକେ ଉପାଯଭୂତ ଜିନେଶ୍ଵରକେ ଉପଦେଶକୀ ପ୍ରାପ୍ତି ହୋନେ ପର ଭୀ ପୁରୁଷାର୍ଥ ୧ଅର୍ଥକ୍ରିଯାକାରୀ ହୈ ଇସଲିଯେ ପୁରୁଷାର୍ଥ କରତା ହୈଂ : —

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଯଃ ] ଜୋ [ଜୈନଂ ଉପଦେଶଂ ] ଜିନେନ୍ଦ୍ରକେ ଉପଦେଶକୋ [ଉପଲଭ୍ଯ ] ପ୍ରାପ୍ତ କରକେ [ମୋହରାଗଦ୍ଵେଷାନ୍ ] ମୋହ -ରାଗ -ଦ୍ଵେଷକୋ [ନିହଂତି ] ହନତା ହୈ, [ସଃ ] ଵହ [ଅଚିରେଣ କାଲେନ ] ଅଲ୍ପ କାଲମେଂ [ସର୍ଵଦୁଃଖମୋକ୍ଷଂ ପ୍ରାପ୍ନୋତି ] ସର୍ଵ ଦୁଃଖୋଂସେ ମୁକ୍ତ ହୋ ଜାତା ହୈ ..୮୮..

ଟୀକା : — ଇସ ଅତି ଦୀର୍ଧ, ସଦା ଉତ୍ପାତମଯ ସଂସାରମାର୍ଗମେଂ କିସୀ ଭୀ ପ୍ରକାରସେ ଜିନେନ୍ଦ୍ରଦେଵକେ ଇସ ତୀକ୍ଷ୍ଣ ଅସିଧାରା ସମାନ ଉପଦେଶକୋ ପ୍ରାପ୍ତ କରକେ ଭୀ ଜୋ ମୋହ -ରାଗ -ଦ୍ଵେଷ ପର ଅତି ଦୃଢତା ପୂର୍ଵକ ଉସକା ପ୍ରହାର କରତା ହୈ ଵହୀ ହାଥମେଂ ତଲଵାର ଲିଯେ ହୁଏ ମନୁଷ୍ଯକୀ ଭାଁତି ଶୀଘ୍ର ହୀ ସମସ୍ତ ଦୁଃଖୋଂସେ ପରିମୁକ୍ତ ହୋତା ହୈ; ଅନ୍ଯ (କୋଈ) ଵ୍ଯାପାର (ପ୍ରଯତ୍ନ; କ୍ରିଯା) ସମସ୍ତ ଦୁଃଖୋଂସେ ୧. ଅର୍ଥକ୍ରିଯାକାରୀ = ପ୍ରଯୋଜନଭୂତ କ୍ରିଯାକା (ସର୍ଵଦୁଃଖପରିମୋକ୍ଷକା) କରନେଵାଲା .

ଜେ ପାମୀ ଜିନ -ଉପଦେଶ ହଣତୋ ରାଗ -ଦ୍ଵେଷ -ଵିମୋହନେ, ତେ ଜୀଵ ପାମେ ଅଲ୍ପ କାଲେ ସର୍ଵଦୁଃଖଵିମୋକ୍ଷନେ. ୮୮.

Page 152 of 513
PDF/HTML Page 185 of 546
single page version

ଦୁଃଖପରିମୋକ୍ଷଂ କ୍ଷିପ୍ରମେଵାପ୍ନୋତି, ନାପରୋ ଵ୍ଯାପାରଃ କରଵାଲପାଣିରିଵ . ଅତ ଏଵ ସର୍ଵାରମ୍ଭେଣ ମୋହ- କ୍ଷପଣାଯ ପୁରୁଷକାରେ ନିଷୀଦାମି ..୮୮..

ଅବ, ସ୍ଵ -ପରକେ ଵିଵେକକୀ (-ଭେଦଜ୍ଞାନକୀ) ସିଦ୍ଧିସେ ହୀ ମୋହକା କ୍ଷଯ ହୋ ସକତା ହୈ, ଇସଲିଯେ ସ୍ଵ -ପରକେ ଵିଭାଗକୀ ସିଦ୍ଧିକେ ଲିଯେ ପ୍ରଯତ୍ନ କରତେ ହୈଂ : —

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଯଃ ] ଜୋ [ନିଶ୍ଚଯତଃ ] ନିଶ୍ଚଯସେ [ଜ୍ଞାନାତ୍ମକଂ ଆତ୍ମାନଂ ] ଜ୍ଞାନାତ୍ମକ ଐସେ ଅପନେକୋ [ଚ ] ଔର [ପରଂ ] ପରକୋ [ଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵେନ ଅଭିସଂବଦ୍ଧମ୍ ] ନିଜ ନିଜ ଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵସେ ସଂବଦ୍ଧ (-ସଂଯୁକ୍ତ) [ଯଦି ଜାନାତି ] ଜାନତା ହୈ, [ସଃ ] ଵହ [ମୋହ କ୍ଷଯଂ କରୋତି ] ମୋହକା କ୍ଷଯ କରତା ହୈ ..୮୯..

ଜେ ଜ୍ଞାନରୂପ ନିଜ ଆତ୍ମନେ, ପରନେ ଵଳୀ ନିଶ୍ଚଯ ଵଡେ ଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵଥୀ ସଂବଦ୍ଧ ଜାଣେ, ମୋହନୋ କ୍ଷଯ ତେ କରେ. ୮୯.

Page 153 of 513
PDF/HTML Page 186 of 546
single page version

ଯ ଏଵ ସ୍ଵକୀଯେନ ଚୈତନ୍ଯାତ୍ମକେନ ଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵେନାଭିସଂବଦ୍ଧମାତ୍ମାନଂ ପରଂ ଚ ପରକୀଯେନ ଯଥୋଚିତେନ ଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵେନାଭିସଂବଦ୍ଧମେଵ ନିଶ୍ଚଯତଃ ପରିଚ୍ଛିନତ୍ତି, ସ ଏଵ ସମ୍ଯଗଵାପ୍ତସ୍ଵପରଵିଵେକଃ ସକଲଂ ମୋହଂ କ୍ଷପଯତି . ଅତଃ ସ୍ଵପରଵିଵେକାଯ ପ୍ରଯତୋଽସ୍ମି ..୮୯..

ମାତ୍ମାନଂ ଜାନାତି ଯଦି . କଥଂଭୂତମ୍ . ସ୍ଵକୀଯଶୁଦ୍ଧଚୈତନ୍ଯଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵେନାଭିସଂବଦ୍ଧଂ, ନ କେଵଲମାତ୍ମାନମ୍, ପରଂ ଚ ଯଥୋଚିତଚେତନାଚେତନପରକୀଯଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵେନାଭିସଂବଦ୍ଧମ୍ . କସ୍ମାତ୍ . ଣିଚ୍ଛଯଦୋ ନିଶ୍ଚଯତଃ ନିଶ୍ଚଯନଯାନୁକୂଲଂ

ଟୀକା : — ଜୋ ନିଶ୍ଚଯସେ ଅପନେକୋ ସ୍ଵକୀଯ (ଅପନେ) ଚୈତନ୍ଯାତ୍ମକ ଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵସେ ସଂବଦ୍ଧ (-ସଂଯୁକ୍ତ) ଔର ପରକୋ ପରକୀଯ (ଦୂସରେକେ) ୧ଯଥୋଚିତ ଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵସେ ସଂବଦ୍ଧ ଜାନତା ହୈ, ଵହୀ (ଜୀଵ), ଜିସନେ କି ସମ୍ଯକ୍ତ୍ଵରୂପସେ ସ୍ଵ -ପରକେ ଵିଵେକକୋ ପ୍ରାପ୍ତ କିଯା ହୈ, ସମ୍ପୂର୍ଣ ମୋହକା କ୍ଷଯ କରତା ହୈ . ଇସଲିଯେ ମୈଂ ସ୍ଵ -ପରକେ ଵିଵେକକେ ଲିଯେ ପ୍ରଯତ୍ନଶୀଲ ହୂଁ ..୮୯..

ଅବ, ସବ ପ୍ରକାରସେ ସ୍ଵପରକେ ଵିଵେକକୀ ସିଦ୍ଧି ଆଗମସେ କରନେ ଯୋଗ୍ଯ ହୈ, ଐସା ଉପସଂହାର କରତେ ହୈଂ : —

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ତସ୍ମାତ୍ ] ଇସଲିଯେ (ସ୍ଵ -ପରକେ ଵିଵେକସେ ମୋହକା କ୍ଷଯ କିଯା ଜା ସକତା ହୈ ଇସଲିଯେ) [ଯଦି ] ଯଦି [ଆତ୍ମା ] ଆତ୍ମା [ଆତ୍ମନଃ ] ଅପନୀ [ନିର୍ମୋହଂ ] ନିର୍ମୋହତା [ଇଚ୍ଛତି ] ଚାହତା ହୋ ତୋ [ଜିନମାର୍ଗାତ୍ ] ଜିନମାର୍ଗସେ [ଗୁଣୈଃ ] ଗୁଣୋଂକେ ଦ୍ଵାରା [ଦ୍ରଵ୍ଯେଷୁ ] ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂମେଂ [ ଆତ୍ମାନଂ ପରଂ ଚ ] ସ୍ଵ ଔର ପରକୋ [ଅଭିଗଚ୍ଛତୁ ] ଜାନୋ (ଅର୍ଥାତ୍ ଜିନାଗମକେ ଦ୍ଵାରା ଵିଶେଷ ଗୁଣୋଂସେ ଐସା ଵିଵେକ କରୋ କି – ଅନନ୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂମେଂସେ ଯହ ସ୍ଵ ହୈ ଔର ଯହ ପର ହୈ) ..୯୦.. ୧. ଯଥୋଚିତ = ଯଥାଯୋଗ୍ଯ – ଚେତନ ଯା ଅଚେତନ (ପୁଦ୍ଗଲାଦି ଦ୍ରଵ୍ଯ ପରକୀଯ ଅଚେତନ ଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵସେ ଔର ଅନ୍ଯ ଆତ୍ମା

Page 154 of 513
PDF/HTML Page 187 of 546
single page version

ଇହ ଖଲ୍ଵାଗମନିଗଦିତେଷ୍ଵନନ୍ତେଷୁ ଗୁଣେଷୁ କୈଶ୍ଚିଦ୍ ଗୁଣୈରନ୍ଯଯୋଗଵ୍ଯଵଚ୍ଛେଦକତଯାସାଧାରଣ- ତାମୁପାଦାଯ ଵିଶେଷଣତାମୁପଗତୈରନନ୍ତାଯାଂ ଦ୍ରଵ୍ଯସଂତତୌ ସ୍ଵପରଵିଵେକମୁପଗଚ୍ଛନ୍ତୁ ମୋହପ୍ରହାଣପ୍ରଵଣବୁଦ୍ଧଯୋ ଲବ୍ଧଵର୍ଣାଃ . ତଥାହି – ଯଦିଦଂ ସଦକାରଣତଯା ସ୍ଵତଃସିଦ୍ଧମନ୍ତର୍ବହିର୍ମୁଖପ୍ରକାଶଶାଲିତଯା ସ୍ଵପର- ପରିଚ୍ଛେଦକଂ ମଦୀଯଂ ମମ ନାମ ଚୈତନ୍ଯମହମନେନ ତେନ ସମାନଜାତୀଯମସମାନଜାତୀଯଂ ଵା ଦ୍ରଵ୍ଯମନ୍ଯଦ- ପହାଯ ମମାତ୍ମନ୍ଯେଵ ଵର୍ତମାନେନାତ୍ମୀଯମାତ୍ମାନଂ ସକଲତ୍ରିକାଲକଲିତଧ୍ରୌଵ୍ଯଂ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଜାନାମି . ଏଵଂ ଭେଦଜ୍ଞାନମାଶ୍ରିତ୍ଯ . ଜୋ ଯଃ କର୍ତା ସୋ ସ ମୋହକ୍ଖଯଂ କୁଣଦି ନିର୍ମୋହପରମାନନ୍ଦୈକସ୍ଵଭାଵଶୁଦ୍ଧାତ୍ମନୋ ଵିପରୀତସ୍ଯ ମୋହସ୍ଯ କ୍ଷଯଂ କରୋତୀତି ସୂତ୍ରାର୍ଥଃ ..୮୯.. ଅଥ ପୂର୍ଵସୂତ୍ରେ ଯଦୁକ୍ତଂ ସ୍ଵପରଭେଦଵିଜ୍ଞାନଂ ତଦାଗମତଃ ସିଦ୍ଧଯତୀତି ପ୍ରତିପାଦଯତି — ତମ୍ହା ଜିଣମଗ୍ଗାଦୋ ଯସ୍ମାଦେଵଂ ଭଣିତଂ ପୂର୍ଵଂ ସ୍ଵପରଭେଦଵିଜ୍ଞାନାଦ୍ ମୋହକ୍ଷଯୋ ଭଵତି, ତସ୍ମାତ୍କାରଣାଜ୍ଜିନମାର୍ଗାଜ୍ଜିନାଗମାତ୍ ଗୁଣେହିଂ ଗୁଣୈଃ ଆଦଂ ଆତ୍ମାନଂ, ନ କେଵଲମାତ୍ମାନଂ ପରଂ ଚ ପରଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଚ . କେଷୁ ମଧ୍ଯେ . ଦଵ୍ଵେସୁ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମାଦିଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯେଷୁ ଅଭିଗଚ୍ଛଦୁ ଅଭିଗଚ୍ଛତୁ ଜାନାତୁ . ଯଦି କିମ୍ . ଣିମ୍ମୋହଂ ଇଚ୍ଛଦି ଜଦି ନିର୍ମୋହଭାଵମିଚ୍ଛତି ଯଦି ଚେତ୍ . ସ କଃ . ଅପ୍ପା ଆତ୍ମା . କସ୍ଯ ସଂବନ୍ଧିତ୍ଵେନ .

ଟୀକା : — ମୋହକା କ୍ଷଯ କରନେକେ ପ୍ରତି ୧ପ୍ରଵଣ ବୁଦ୍ଧିଵାଲେ ବୁଧଜନ ଇସ ଜଗତମେଂ ଆଗମମେଂ କଥିତ ଅନନ୍ତ ଗୁଣୋଂମେଂସେ କିନ୍ହୀଂ ଗୁଣୋଂକେ ଦ୍ଵାରା — ଜୋ ଗୁଣ ୨ଅନ୍ଯକେ ସାଥ ଯୋଗ ରହିତ ହୋନେସେ ଅସାଧାରଣତା ଧାରଣ କରକେ ଵିଶେଷତ୍ଵକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୁଏ ହୈଂ ଉନକେ ଦ୍ଵାରା — ଅନନ୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯପରମ୍ପରାମେଂ ସ୍ଵ- ପରକେ ଵିଵେକକୋ ପ୍ରାପ୍ତ କରୋ . (ଅର୍ଥାତ୍ ମୋହକା କ୍ଷଯ କରନେକେ ଇଚ୍ଛୁକ ପଂଡିତଜନ ଆଗମ କଥିତ ଅନନ୍ତ ଗୁଣୋଂମେଂସେ ଅସାଧାରଣ ଔର ଭିନ୍ନଲକ୍ଷଣଭୂତ ଗୁଣୋଂକେ ଦ୍ଵାରା ଅନନ୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯ ପରମ୍ପରାମେଂ ‘ଯହ ସ୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈଂ ଔର ଯହ ପରଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈଂ’ ଐସା ଵିଵେକ କରୋ), ଜୋକି ଇସପ୍ରକାର ହୈଂ : —

୩ସତ୍ ଔର ୪ଅକାରଣ ହୋନେସେ ସ୍ଵତଃସିଦ୍ଧ, ଅନ୍ତର୍ମୁଖ ଔର ବହିର୍ମୁଖ ପ୍ରକାଶଵାଲା ହୋନେସେ ସ୍ଵ -ପରକା ଜ୍ଞାଯକ – ଐସା ଜୋ ଯହ, ମେରେ ସାଥ ସମ୍ବନ୍ଧଵାଲା, ମେରା ଚୈତନ୍ଯ ହୈ ଉସକେ ଦ୍ଵାରା — ଜୋ (ଚୈତନ୍ଯ) ସମାନଜାତୀଯ ଅଥଵା ଅସମାନଜାତୀଯ ଅନ୍ଯ ଦ୍ରଵ୍ଯକୋ ଛୋଡ଼କର ମେରେ ଆତ୍ମାମେଂ ହୀ ଵର୍ତତା ହୈ ଉସକେ ଦ୍ଵାରା — ମୈଂ ଅପନେ ଆତ୍ମାକୋ ୫ସକଲ -ତ୍ରିକାଲମେଂ ଧ୍ରୁଵତ୍ଵକା ଧାରକ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଜାନତା ହୂଁ . ଇସପ୍ରକାର ପୃଥକ୍ରୂପସେ ଵର୍ତମାନ ସ୍ଵଲକ୍ଷଣୋଂକେ ଦ୍ଵାରା — ଜୋ ଅନ୍ଯ ଦ୍ରଵ୍ଯକୋ ଛୋଡ଼କର ଉସୀ ଦ୍ରଵ୍ଯମେଂ ୧. ପ୍ରଵଣ = ଢଲତୀ ହୁଈ; ଅଭିମୁଖ; ରତ . ୨. କିତନେ ହୀ ଗୁଣ ଅନ୍ଯ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକେ ସାଥ ସମ୍ବନ୍ଧ ରହିତ ହୋନେସେ ଅର୍ଥାତ୍ ଅନ୍ଯ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂମେଂ ନ ହୋନେସେ ଅସାଧାରଣ ହୈଂ ଔର

ଇସଲିଯେ ଵିଶେଷଣଭୂତ – ଭିନ୍ନ ଲକ୍ଷଣଭୂତ ହୈ; ଉସକେ ଦ୍ଵାରା ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକୀ ଭିନ୍ନତା ନିଶ୍ଚିତ କୀ ଜା ସକତୀ ହୈ . ୩. ସତ୍ = ଅସ୍ତିତ୍ଵଵାଲା; ସତ୍ରୂପ; ସତ୍ତାଵାଲା . ୪. ଅକାରଣ = ଜିସକା କୋଈ କାରଣ ନ ହୋ ଐସା ଅହେତୁକ, (ଚୈତନ୍ଯ ସତ୍ ଔର ଅହେତୁକ ହୋନେସେ ସ୍ଵଯଂସେ ସିଦ୍ଧ ହୈ .) ୫. ସକଲ = ପୂର୍ଣ, ସମସ୍ତ, ନିରଵଶେଷ (ଆତ୍ମା କୋଈ କାଲକୋ ବାକୀ ରଖେ ବିନା ସଂପୂର୍ଣ ତୀନୋଂ କାଲ ଧ୍ରୁଵ ରହତା

Page 155 of 513
PDF/HTML Page 188 of 546
single page version

ପୃଥକ୍ତ୍ଵଵୃତ୍ତସ୍ଵଲକ୍ଷଣୈର୍ଦ୍ରଵ୍ଯମନ୍ଯଦପହାଯ ତସ୍ମିନ୍ନେଵ ଚ ଵର୍ତମାନୈଃ ସକଲତ୍ରିକାଲକଲିତଧ୍ରୌଵ୍ଯଂ ଦ୍ରଵ୍ଯମାକାଶଂ ଧର୍ମମଧର୍ମଂ କାଲଂ ପୁଦ୍ଗଲମାତ୍ମାନ୍ତରଂ ଚ ନିଶ୍ଚିନୋମି . ତତୋ ନାହମାକାଶଂ ନ ଧର୍ମୋ ନାଧର୍ମୋ ନ ଚ କାଲୋ ନ ପୁଦ୍ଗଲୋ ନାତ୍ମାନ୍ତରଂ ଚ ଭଵାମି; ଯତୋଽମୀଷ୍ଵେକାପଵରକପ୍ରବୋଧିତାନେକ- ଦୀପପ୍ରକାଶେଷ୍ଵିଵ ସଂଭୂଯାଵସ୍ଥିତେଷ୍ଵପି ମଚ୍ଚୈତନ୍ଯଂ ସ୍ଵରୂପାଦପ୍ରଚ୍ଯୁତମେଵ ମାଂ ପୃଥଗଵଗମଯତି . ଏଵମସ୍ଯ ନିଶ୍ଚିତସ୍ଵପରଵିଵେକସ୍ଯାତ୍ମନୋ ନ ଖଲୁ ଵିକାରକାରିଣୋ ମୋହାଂକୁ ରସ୍ଯ ପ୍ରାଦୁର୍ଭୂତିଃ ସ୍ଯାତ୍ ..୯୦.. ଅପ୍ପଣୋ ଆତ୍ମନ ଇତି . ତଥାହି — ଯଦିଦଂ ମମ ଚୈତନ୍ଯଂ ସ୍ଵପରପ୍ରକାଶକଂ ତେନାହଂ କର୍ତା ଵିଶୁଦ୍ଧଜ୍ଞାନଦର୍ଶନ- ସ୍ଵଭାଵଂ ସ୍ଵକୀଯମାତ୍ମାନଂ ଜାନାମି, ପରଂ ଚ ପୁଦ୍ଗଲାଦିପଞ୍ଚଦ୍ରଵ୍ଯରୂପଂ ଶେଷଜୀଵାନ୍ତରଂ ଚ ପରରୂପେଣ ଜାନାମି, ତତଃ କାରଣାଦେକାପଵରକ ପ୍ରବୋଧିତାନେକପ୍ରଦୀପପ୍ରକାଶେଷ୍ଵିଵ ସଂଭୂଯାଵସ୍ଥିତେଷ୍ଵପି ସର୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯେଷୁ ମମ ସହଜଶୁଦ୍ଧ- ଚିଦାନନ୍ଦୈକସ୍ଵଭାଵସ୍ଯ କେନାପି ସହ ମୋହୋ ନାସ୍ତୀତ୍ଯଭିପ୍ରାଯଃ ..୯୦.. ଏଵଂ ସ୍ଵପରପରିଜ୍ଞାନଵିଷଯେ ମୂଢତ୍ଵ- ନିରାସାର୍ଥଂ ଗାଥାଦ୍ଵଯେନ ଚତୁର୍ଥଜ୍ଞାନକଣ୍ଡିକା ଗତା . ଇତି ପଞ୍ଚଵିଂଶତିଗାଥାଭିର୍ଜ୍ଞାନକଣ୍ଡିକାଚତୁଷ୍ଟଯାଭିଧାନୋ ଦ୍ଵିତୀଯୋଽଧିକାରଃ ସମାପ୍ତଃ . ଅଥ ନିର୍ଦୋଷିପରମାତ୍ମପ୍ରଣୀତପଦାର୍ଥଶ୍ରଦ୍ଧାନମନ୍ତରେଣ ଶ୍ରମଣୋ ନ ଭଵତି, ଵର୍ତତେ ହୈଂ ଉନକେ ଦ୍ଵାରା — ଆକାଶ, ଧର୍ମ, ଅଧର୍ମ, କାଲ, ପୁଦ୍ଗଲ ଔର ଅନ୍ଯ ଆତ୍ମାକୋ ସକଲ ତ୍ରିକାଲମେଂ ଧ୍ରୁଵତ୍ଵ ଧାରକ ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ରୂପମେଂ ନିଶ୍ଚିତ କରତା ହୂଁ (ଜୈସେ ଚୈତନ୍ଯ ଲକ୍ଷଣକେ ଦ୍ଵାରା ଆତ୍ମାକୋ ଧ୍ରୁଵ ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ରୂପମେଂ ଜାନା, ଉସୀପ୍ରକାର ଅଵଗାହହେତୁତ୍ଵ, ଗତିହେତୁତ୍ଵ ଇତ୍ଯାଦି ଲକ୍ଷଣୋଂସେ – ଜୋ କି ସ୍ଵ- ଲକ୍ଷ୍ଯଭୂତ ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ଅତିରିକ୍ତ ଅନ୍ଯ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂମେଂ ନହୀଂ ପାଯେ ଜାତେ ଉନକେ ଦ୍ଵାରା — ଆକାଶ ଧର୍ମାସ୍ତିକାଯ ଇତ୍ଯାଦିକୋ ଭିନ୍ନ -ଭିନ୍ନ ଧ୍ରୁଵ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକେ ରୂପମେଂ ଜାନତା ହୂଁ) ଇସଲିଯେ ମୈଂ ଆକାଶ ନହୀଂ ହୂଁ, ମୈଂ ଧର୍ମ ନହୀଂ ହୂଁ, ଅଧର୍ମ ନହୀଂ ହୂଁ, କାଲ ନହୀଂ ହୂଁ, ପୁଦ୍ଗଲ ନହୀଂ ହୂଁ, ଔର ଆତ୍ମାନ୍ତର ନହୀଂ ହୂଁ; କ୍ଯୋଂକି — ମକାନକେ ୧ଏକ କମରେମେଂ ଜଲାଯେ ଗଯେ ଅନେକ ଦୀପକୋଂକେ ପ୍ରକାଶୋଂକୀ ଭାଁତି ଯହ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଇକଟ୍ଠେ ହୋକର ରହତେ ହୁଏ ଭୀ ମେରା ଚୈତନ୍ଯ ନିଜସ୍ଵରୂପସେ ଅଚ୍ଯୁତ ହୀ ରହତା ହୁଆ ମୁଝେ ପୃଥକ୍ ବତଲାତା ହୈ .

ଇସପ୍ରକାର ଜିସନେ ସ୍ଵ -ପରକା ଵିଵେକ ନିଶ୍ଚିତ କିଯା ହୈ ଐସେ ଇସ ଆତ୍ମାକୋ ଵିକାରକାରୀ ମୋହାଂକୁରକା ପ୍ରାଦୁର୍ଭାଵ ନହୀଂ ହୋତା .

ଭାଵାର୍ଥ : — ସ୍ଵ -ପରକେ ଵିଵେକସେ ମୋହକା ନାଶ କିଯା ଜା ସକତା ହୈ . ଵହ ସ୍ଵ- ପରକା ଵିଵେକ, ଜିନାଗମକେ ଦ୍ଵାରା ସ୍ଵ -ପରକେ ଲକ୍ଷଣୋଂକୋ ଯଥାର୍ଥତଯା ଜାନକର କିଯା ଜା ସକତା ହୈ ..୯୦.. ୧. ଜୈସେ କିସୀ ଏକ କମରେମେଂ ଅନେକ ଦୀପକ ଜଲାଯେ ଜାଯେଂ ତୋ ସ୍ଥୂଲଦୃଷ୍ଟିସେ ଦେଖନେ ପର ଉନକା ପ୍ରକାଶ ଏକ ଦୂସରେମେଂ

Page 156 of 513
PDF/HTML Page 189 of 546
single page version

ଯୋ ହି ନାମୈତାନି ସାଦୃଶ୍ଯାସ୍ତିତ୍ଵେନ ସାମାନ୍ଯମନୁଵ୍ରଜନ୍ତ୍ଯପି ସ୍ଵରୂପାସ୍ତିତ୍ଵେନାଶ୍ଲିଷ୍ଟ- ଵିଶେଷାଣି ଦ୍ରଵ୍ଯାଣି ସ୍ଵପରାଵଚ୍ଛେଦେନାପରିଚ୍ଛିନ୍ଦନ୍ନଶ୍ରଦ୍ଦଧାନୋ ଵା ଏଵମେଵ ଶ୍ରାମଣ୍ଯେନାତ୍ମାନଂ ଦମଯତି ତସ୍ମାଚ୍ଛୁଦ୍ଧୋପଯୋଗଲକ୍ଷଣଧର୍ମୋଽପି ନ ସଂଭଵତୀତି ନିଶ୍ଚିନୋତି – ସତ୍ତାସଂବଦ୍ଧେ ମହାସତ୍ତାସଂବନ୍ଧେନ ସହିତାନ୍ ଏଦେ ଏତାନ୍ ପୂର୍ଵୋକ୍ତଶୁଦ୍ଧଜୀଵାଦିପଦାର୍ଥାନ୍ . ପୁନରପି କିଂଵିଶିଷ୍ଟାନ୍ . ସଵିସେସେ ଵିଶେଷସତ୍ତାଵାନ୍ତରସତ୍ତା ସ୍ଵକୀଯ- ସ୍ଵକୀଯସ୍ଵରୂପସତ୍ତା ତଯା ସହିତାନ୍ ଜୋ ହି ଣେଵ ସାମଣ୍ଣେ ସଦ୍ଦହଦି ଯଃ କର୍ତା ଦ୍ରଵ୍ଯଶ୍ରାମଣ୍ଯେ ସ୍ଥିତୋଽପି ନ ଶ୍ରଦ୍ଧତ୍ତେ

ଅବ, ନ୍ଯାଯପୂର୍ଵକ ଐସା ଵିଚାର କରତେ ହୈଂ କି – ଜିନେନ୍ଦ୍ରୋକ୍ତ ଅର୍ଥୋଂକେ ଶ୍ରଦ୍ଧାନ ବିନା ଧର୍ମଲାଭ (ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମଅନୁଭଵରୂପ ଧର୍ମପ୍ରାପ୍ତି) ନହୀଂ ହୋତା —

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଯଃ ହି ] ଜୋ (ଜୀଵ) [ଶ୍ରାମଣ୍ଯେ ] ଶ୍ରମଣାଵସ୍ଥାମେଂ [ଏତାନ୍ ସତ୍ତା- ସଂବଦ୍ଧାନ୍ ସଵିଶେଷତାନ୍ ] ଇନ ୧ସତ୍ତାସଂଯୁକ୍ତ ୨ସଵିଶେଷ ପଦାର୍ଥୋଂକୀ [ନ ଏଵ ଶ୍ରଦ୍ଦଧାତି ] ଶ୍ରଦ୍ଧା ନହୀଂ କରତା, [ସଃ ] ଵହ [ଶ୍ରମଣଃ ନ ] ଶ୍ରମଣ ନହୀଂ ହୈ; [ତତଃ ଧର୍ମଃ ନ ସଂଭଵତି ] ଉସସେ ଧର୍ମକା ଉଦ୍ଭଵ ନହୀଂ ହୋତା (ଅର୍ଥାତ୍ ଉସ ଶ୍ରମଣାଭାସକେ ଧର୍ମ ନହୀଂ ହୋତା .) ..୯୧..

ଟୀକା : — ଜୋ (ଜୀଵ) ଇନ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକୋ — କି ଜୋ (ଦ୍ରଵ୍ଯ) ୩ସାଦୃଶ୍ଯ -ଅସ୍ତିତ୍ଵକେ ଦ୍ଵାରା ସମାନତାକୋ ଧାରଣ କରତେ ହୁଏ ସ୍ଵରୂପ – ଅସ୍ତିତ୍ଵକେ ଦ୍ଵାରା ଵିଶେଷଯୁକ୍ତ ହୈଂ ଉନ୍ହେଂ — ସ୍ଵ -ପରକେ ଭେଦପୂର୍ଵକ ନ ଜାନତା ହୁଆ ଔର ଶ୍ରଦ୍ଧା ନ କରତା ହୁଆ ଯୋଂ ହୀ (ଜ୍ଞାନ -ଶ୍ରଦ୍ଧାକେ ବିନା) ମାତ୍ର ଶ୍ରମଣତାସେ (ଦ୍ରଵ୍ଯମୁନିତ୍ଵସେ) ଆତ୍ମାକା ଦମନ କରତା ହୈ ଵହ ଵାସ୍ତଵମେଂ ଶ୍ରମଣ ନହୀଂ ହୈ; ଇସଲିଯେ, ଜୈସେ ଜିସେ ୧. ସତ୍ତାସଂଯୁକ୍ତ = ଅସ୍ତିତ୍ଵଵାଲେ . ୨. ସଵିଶେଷ = ଵିଶେଷସହିତ; ଭେଦଵାଲେ; ଭିନ୍ନ -ଭିନ୍ନ . ୩. ଅସ୍ତିତ୍ଵ ଦୋ ପ୍ରକାରକା ହୈ : — ସାଦୃଶ୍ଯ – ଅସ୍ତିତ୍ଵ ଔର ସ୍ଵରୂପ – ଅସ୍ତିତ୍ଵ . ସାଦୃଶ୍ଯ -ଅସ୍ତିତ୍ଵକୀ ଅପେକ୍ଷାସେ

ଶ୍ରାମଣ୍ଯମାଂ ସତ୍ତାମଯୀ ସଵିଶେଷ ଆ ଦ୍ରଵ୍ଯୋ ତଣୀ ଶ୍ରଦ୍ଧା ନହି, ତେ ଶ୍ରମଣ ନା; ତେମାଂଥୀ ଧର୍ମୋଦ୍ଭଵ ନହୀଂ. ୯୧.

Page 157 of 513
PDF/HTML Page 190 of 546
single page version

ସ ଖଲୁ ନ ନାମ ଶ୍ରମଣଃ . ଯତସ୍ତତୋଽପରିଚ୍ଛିନ୍ନରେଣୁକନକକଣିକାଵିଶେଷାଦ୍ଧୂଲିଧାଵକାତ୍କନକଲାଭ ଇଵ ନିରୁପରାଗାତ୍ମତତ୍ତ୍ଵୋପଲମ୍ଭଲକ୍ଷଣୋ ଧର୍ମୋପଲମ୍ଭୋ ନ ସଂଭୂତିମନୁଭଵତି ..୯୧..

ଅଥ ‘ଉଵସଂପଯାମି ସମ୍ମଂ ଜତ୍ତୋ ଣିଵ୍ଵାଣସଂପତ୍ତୀ’ ଇତି ପ୍ରତିଜ୍ଞାଯ ‘ଚାରିତ୍ତଂ ଖଲୁ ଧମ୍ମୋ ଧମ୍ମୋ ଜୋ ସୋ ସମୋ ତ୍ତି ଣିଦ୍ଦିଟ୍ଠୋ’ ଇତି ସାମ୍ଯସ୍ଯ ଧର୍ମତ୍ଵଂ ନିଶ୍ଚିତ୍ଯ ‘ପରିଣମଦି ଜେଣ ଦଵ୍ଵଂ ତକ୍କାଲଂ ତମ୍ମଯଂ ତି ପଣ୍ଣତ୍ତଂ, ତମ୍ହା ଧମ୍ମପରିଣଦୋ ଆଦା ଧମ୍ମୋ ମୁଣେଯଵ୍ଵୋ’ ଇତି ଯଦାତ୍ମନୋ ହି ସ୍ଫୁ ଟଂ ଣ ସୋ ସମଣୋ ନିଜଶୁଦ୍ଧାତ୍ମରୁଚିରୂପନିଶ୍ଚଯସମ୍ଯକ୍ତ୍ଵପୂର୍ଵକପରମସାମାଯିକସଂଯମଲକ୍ଷଣଶ୍ରାମଣ୍ଯା- ଭାଵାତ୍ସ ଶ୍ରମଣୋ ନ ଭଵତି . ଇତ୍ଥଂଭୂତଭାଵଶ୍ରାମଣ୍ଯାଭାଵାତ୍ ତତ୍ତୋ ଧମ୍ମୋ ଣ ସଂଭଵଦି ତସ୍ମାତ୍ପୂର୍ଵୋକ୍ତଦ୍ରଵ୍ଯ- ଶ୍ରମଣାତ୍ସକାଶାନ୍ନିରୁପରାଗଶୁଦ୍ଧାତ୍ମାନୁଭୂତିଲକ୍ଷଣଧର୍ମୋଽପି ନ ସଂଭଵତୀତି ସୂତ୍ରାର୍ଥଃ ..୯୧.. ଅଥ ‘ଉଵ- ସଂପଯାମି ସମ୍ମଂ’ ଇତ୍ଯାଦି ନମସ୍କାରଗାଥାଯାଂ ଯତ୍ପ୍ରତିଜ୍ଞାତଂ, ତଦନନ୍ତରଂ ‘ଚାରିତ୍ତଂ ଖଲୁ ଧମ୍ମୋ’ ଇତ୍ଯାଦିସୂତ୍ରେଣ ଚାରିତ୍ରସ୍ଯ ଧର୍ମତ୍ଵଂ ଵ୍ଯଵସ୍ଥାପିତମ୍ . ଅଥ ‘ପରିଣମଦି ଜେଣ ଦଵ୍ଵଂ’ ଇତ୍ଯାଦିସୂତ୍ରେଣାତ୍ମନୋ ଧର୍ମତ୍ଵଂ ଭଣିତ- ରେତୀ ଔର ସ୍ଵର୍ଣକଣୋଂକା ଅନ୍ତର ଜ୍ଞାତ ନହୀଂ ହୈ, ଉସେ ଧୂଲଧୋଯେକୋ – ଉସମେଂସେ ସ୍ଵର୍ଣଲାଭ ନହୀଂ ହୋତା, ଇସୀପ୍ରକାର ଉସମେଂସେ (-ଶ୍ରମଣାଭାସମେଂସେ) ୧ନିରୁପରାଗ ଆତ୍ମତତ୍ତ୍ଵକୀ ଉପଲବ୍ଧି (ପ୍ରାପ୍ତି) ଲକ୍ଷଣଵାଲେ ଧର୍ମଲାଭକା ଉଦ୍ଭଵ ନହୀଂ ହୋତା .

ଭାଵାର୍ଥ : — ଜୋ ଜୀଵ ଦ୍ରଵ୍ଯମୁନିତ୍ଵକା ପାଲନ କରତା ହୁଆ ଭୀ ସ୍ଵ -ପରକେ ଭେଦ ସହିତ ପଦାର୍ଥୋଂକୀ ଶ୍ରଦ୍ଧା ନହୀଂ କରତା, ଵହ ନିଶ୍ଚଯ ସମ୍ଯକ୍ତ୍ଵପୂର୍ଵକ ପରମସାମାଯିକସଂଯମରୂପ ମୁନିତ୍ଵକେ ଅଭାଵକେ କାରଣ ମୁନି ନହୀଂ ହୈ; ଇସଲିଯେ ଜୈସେ ଜିସେ ରେତୀ ଔର ସ୍ଵର୍ଣକଣକା ଵିଵେକ ନହୀଂ ହୈ ଐସେ ଧୂଲକୋ ଧୋନେଵାଲେକୋ, ଚାହେ ଜିତନା ପରିଶ୍ରମ କରନେ ପର ଭୀ, ସ୍ଵର୍ଣକୀ ପ୍ରାପ୍ତି ନହୀଂ ହୋତୀ, ଉସୀପ୍ରକାର ଜିସେ ସ୍ଵ ଔର ପରକା ଵିଵେକ ନହୀଂ ହୈ ଐସେ ଉସ ଦ୍ରଵ୍ଯମୁନିକୋ, ଚାହେ ଜିତନୀ ଦ୍ରଵ୍ଯମୁନିତ୍ଵକୀ କ୍ରିଯାଓଂକା କଷ୍ଟ ଉଠାନେ ପର ଭୀ, ଧର୍ମକୀ ପ୍ରାପ୍ତି ନହୀଂ ହୋତୀ ..୯୧..

୨‘ଉଵସଂପଯାମି ସମ୍ମଂ ଜତ୍ତୋ ଣିଵ୍ଵାଣସଂପତ୍ତୀ’ ଇସପ୍ରକାର (ପାଁଚଵୀଂ ଗାଥାମେଂ) ପ୍ରତିଜ୍ଞା କରକେ, ୩‘ଚାରିତ୍ତଂ ଖଲୁ ଧମ୍ମୋ ଧମ୍ମୋ ଜୋ ସୋ ସମୋ ତ୍ତି ଣିଦ୍ଦିଟ୍ଠୋ’ ଇସପ୍ରକାର (୭ଵୀଂ ଗାଥାମେଂ) ସାମ୍ଯକା ଧର୍ମତ୍ଵ (ସାମ୍ଯ ହୀ ଧର୍ମ ହୈ) ନିଶ୍ଚିତ କରକେ ୪‘ପରିଣମଦି ଜେଣ ଦଵ୍ଵଂ ତକ୍କାଲଂ ତମ୍ମଯଂ ତି ପଣ୍ଣତ୍ତଂ, ତମ୍ହା ଧମ୍ମପରିଣଦୋ ଆଦା ଧମ୍ମୋ ମୁଣେଯଵ୍ଵୋ’ ଇସପ୍ରକାର (୮ଵୀଂ ଗାଥାମେଂ) ଜୋ ଆତ୍ମାକା ଧର୍ମତ୍ଵ ୧. ନିରୁପରାଗ = ଉପରାଗ (-ମଲିନତା, ଵିକାର) ରହିତ . ୨. ଅର୍ଥ – ମୈଂ ସାମ୍ଯକୋ ପ୍ରାପ୍ତ କରତା ହୂଁ, ଜିସସେ ନିର୍ଵାଣକୀ ପ୍ରାପ୍ତି ହୋତୀ ହୈ . ୩. ଅର୍ଥ – ଚାରିତ୍ର ଵାସ୍ତଵମେଂ ଧର୍ମ ହୈ ଜୋ ଧର୍ମ ହୈ ଵହ ସାମ୍ଯ ହୈ ଐସା (ଶାସ୍ତ୍ରୋଂମେଂ) କହା ହୈ . ୪. ଅର୍ଥ – ଦ୍ରଵ୍ଯ ଜିସ କାଲମେଂ ଜିସ ଭାଵରୂପ ପରିଣମିତ ହୋତା ହୈ ଉସ କାଲମେଂ ଉସ -ମଯ ହୈ ଐସା (ଜିନେନ୍ଦ୍ରଦେଵନେ)

Page 158 of 513
PDF/HTML Page 191 of 546
single page version

ଧର୍ମତ୍ଵମାସୂତ୍ରଯିତୁମୁପକ୍ରାନ୍ତଂ, ଯତ୍ପ୍ରସିଦ୍ଧଯେ ଚ ‘ଧମ୍ମେଣ ପରିଣଦପ୍ପା ଅପ୍ପା ଜଦି ସୁଦ୍ଧସଂପଓଗଜୁଦୋ ପାଵଦି ଣିଵ୍ଵାଣସୁହଂ’ ଇତି ନିର୍ଵାଣସୁଖସାଧନଶୁଦ୍ଧୋପଯୋଗୋଽଧିକର୍ତୁମାରବ୍ଧଃ, ଶୁଭାଶୁଭୋପଯୋଗୌ ଚ ଵିରୋଧିନୌ ନିର୍ଧ୍ଵସ୍ତୌ, ଶୁଦ୍ଧୋପଯୋଗସ୍ଵରୂପଂ ଚୋପଵର୍ଣିତଂ, ତତ୍ପ୍ରସାଦଜୌ ଚାତ୍ମନୋ ଜ୍ଞାନାନନ୍ଦୌ ସହଜୌ ସମୁଦ୍ଯୋତଯତା ସଂଵେଦନସ୍ଵରୂପଂ ସୁଖସ୍ଵରୂପଂ ଚ ପ୍ରପଂଚିତମ୍, ତଦଧୁନା କଥଂ କଥମପି ଶୁଦ୍ଧୋ- ପଯୋଗପ୍ରସାଦେନ ପ୍ରସାଧ୍ଯ ପରମନିସ୍ପୃହାମାତ୍ମତୃପ୍ତାଂ ପାରମେଶ୍ଵରୀପ୍ରଵୃତ୍ତିମଭ୍ଯୁପଗତଃ କୃତକୃତ୍ଯତାମଵାପ୍ଯ ନିତାନ୍ତମନାକୁଲୋ ଭୂତ୍ଵା ପ୍ରଲୀନଭେଦଵାସନୋନ୍ମେଷଃ ସ୍ଵଯଂ ସାକ୍ଷାଦ୍ଧର୍ମ ଏଵାସ୍ମୀତ୍ଯଵତିଷ୍ଠତେ — ମିତ୍ଯାଦି . ତତ୍ସର୍ଵଂ ଶୁଦ୍ଧୋପଯୋଗପ୍ରସାଦାତ୍ପ୍ରସାଧ୍ଯେଦାନୀଂ ନିଶ୍ଚଯରତ୍ନତ୍ରଯପରିଣତ ଆତ୍ମୈଵ ଧର୍ମ ଇତ୍ଯଵତିଷ୍ଠତେ . ଅଥଵା ଦ୍ଵିତୀଯପାତନିକା — ସମ୍ଯକ୍ତ୍ଵାଭାଵେ ଶ୍ରମଣୋ ନ ଭଵତି, ତସ୍ମାତ୍ ଶ୍ରମଣାଦ୍ଧର୍ମୋଽପି ନ ଭଵତି . ତର୍ହି କଥଂ ଶ୍ରମଣୋ ଭଵତି, ଇତି ପୃଷ୍ଟେ ପ୍ରତ୍ଯୁତ୍ତରଂ ପ୍ରଯଚ୍ଛନ୍ ଜ୍ଞାନାଧିକାରମୁପସଂହରତି — ଜୋ ଣିହଦମୋହଦିଟ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵାର୍ଥ- ଶ୍ରଦ୍ଧାନଲକ୍ଷଣଵ୍ଯଵହାରସମ୍ଯକ୍ତ୍ଵୋତ୍ପନ୍ନେନ ନିଜଶୁଦ୍ଧାତ୍ମରୁଚିରୂପେଣ ନିଶ୍ଚଯସମ୍ଯକ୍ତ୍ଵେନ ପରିଣତତ୍ଵାନ୍ନିହତମୋହ- ଦୃଷ୍ଟିର୍ଵିଧ୍ଵଂସିତଦର୍ଶନମୋହୋ ଯଃ . ପୁନଶ୍ଚ କିଂରୂପଃ . ଆଗମକୁସଲୋ ନିର୍ଦୋଷିପରମାତ୍ମପ୍ରଣୀତପରମାଗମାଭ୍ଯାସେନ ନିରୁପାଧିସ୍ଵସଂଵେଦନଜ୍ଞାନକୁଶଲତ୍ଵାଦାଗମକୁଶଲ ଆଗମପ୍ରଵୀଣଃ . ପୁନଶ୍ଚ କିଂରୂପଃ . ଵିରାଗଚରିଯମ୍ହି ଅବ୍ଭୁଟ୍ଠିଦୋ ଵ୍ରତସମିତିଗୁ ପ୍ତ୍ଯାଦିବହିରଙ୍ଗଚାରିତ୍ରାନୁଷ୍ଠାନଵଶେନ ସ୍ଵଶୁଦ୍ଧାତ୍ମନିଶ୍ଚଲପରିଣତିରୂପଵୀତରାଗଚାରିତ୍ର- କହନା ପ୍ରାରମ୍ଭ କିଯା ଔର ୧ଜିସକୀ ସିଦ୍ଧିକେ ଲିଯେ ୨‘ଧମ୍ମେଣ ପରିଣଦପ୍ପା ଅପ୍ପା ଜଦି ସୁଦ୍ଧସଂପଓଗଜୁଦୋ, ପାଵଦି ଣିଵ୍ଵାଣସୁହଂ’ ଇସପ୍ରକାର (୧୧ଵୀଂ ଗାଥାମେଂ) ନିର୍ଵାଣସୁଖକେ ସାଧନଭୂତ ଶୁଦ୍ଧୋପଯୋଗକା ଅଧିକାର ପ୍ରାରମ୍ଭ କିଯା, ଵିରୋଧୀ ଶୁଭାଶୁଭ ଉପଯୋଗକୋ ନଷ୍ଟ କିଯା (-ହେଯ ବତାଯା), ଶୁଦ୍ଧୋପଯୋଗକା ସ୍ଵରୂପ ଵର୍ଣନ କିଯା, ଶୁଦ୍ଧୋପଯୋଗକେ ପ୍ରସାଦସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋନେଵାଲେ ଐସେ ଆତ୍ମାକେ ସହଜ ଜ୍ଞାନ ଔର ଆନନ୍ଦକୋ ସମଝାତେ ହୁଏ ଜ୍ଞାନକେ ସ୍ଵରୂପକା ଔର ସୁଖକେ ସ୍ଵରୂପକା ଵିସ୍ତାର କିଯା, ଉସେ (-ଆତ୍ମାକେ ଧର୍ମତ୍ଵକୋ) ଅବ କିସୀ ଭୀ ପ୍ରକାର ଶୁଦ୍ଧୋପଯୋଗକେ ପ୍ରସାଦସେ ୩ସିଦ୍ଧ କରକେ, ୪ପରମ ନିସ୍ପୃହ, ଆତ୍ମତୃପ୍ତ (ଐସୀ) ପାରମେଶ୍ଵରୀ ପ୍ରଵୃତ୍ତିକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତେ ହୁଯେ, କୃତକୃତ୍ଯତାକୋ ପ୍ରାପ୍ତ କରକେ ଅତ୍ଯନ୍ତ ଅନାକୁଲ ହୋକର, ଜିନକେ ୫ଭେଦଵାସନା କୀ ପ୍ରଗଟତାକା ପ୍ରଲଯ ହୁଆ ହୈ, ଐସେ ହୋତେ ହୁଏ, (ଆଚାର୍ଯ ଭଗଵାନ) ‘ମୈଂ ସ୍ଵଯଂ ସାକ୍ଷାତ୍ ଧର୍ମ ହୀ ହୂଁ’ ଇସପ୍ରକାର ରହତେ ହୈଂ, (-ଐସେ ଭାଵମେଂ ନିଶ୍ଚଲ ସ୍ଥିତ ହୋତେ ହୈଂ) : — ୧. ଜିସକୀ ସିଦ୍ଧିକେ ଲିଯେ = ଆତ୍ମାକୋ ଧର୍ମରୂପ ବନଵାନେକା ଜୋ କାର୍ଯ ସାଧନାକେ ଲିଯେ . ୨. ଅର୍ଥ – ଧର୍ମପରିଣତ ସ୍ଵରୂପଵାଲା ଆତ୍ମା ଯଦି ଶୁଦ୍ଧ ଉପଯୋଗମେଂ ଯୁକ୍ତ ହୋ ତୋ ମୋକ୍ଷକେ ସୁଖକୋ ପାତା ହୈ . ୩. ସିଦ୍ଧ କରକେ = ସାଧକର . (ଆତ୍ମାକୋ ଧର୍ମରୂପ ରଚନେକା ଜୋ କାର୍ଯ ସାଧନା ଥା ଉସ କାର୍ଯକୋ, ମହାପୁରୁଷାର୍ଥ

କରକେ ଶୁଦ୍ଧୋପଯୋଗ ଦ୍ଵାରା ଆଚାର୍ଯ ଭଗଵାନନେ ସିଦ୍ଧ କିଯା .) . ୪. ପରକୀ ସ୍ପୃହାସେ ରହିତ ଔର ଆତ୍ମାମେଂ ହୀ ତୃପ୍ତ, ନିଶ୍ଚଯରତ୍ନତ୍ରଯମେଂ ଲୀନତାରୂପ ପ୍ରଵୃତ୍ତି . ୫. ଭେଦଵାସନା = ଭେଦରୂପ ଵୃତ୍ତି; ଵିକଲ୍ପ – ପରିଣାମ .

Page 159 of 513
PDF/HTML Page 192 of 546
single page version

ଯଦଯଂ ସ୍ଵଯମାତ୍ମା ଧର୍ମୋ ଭଵତି ସ ଖଲୁ ମନୋରଥ ଏଵ . ତସ୍ଯ ତ୍ଵେକା ବହିର୍ମୋହଦ୍ରଷ୍ଟିରେଵ ଵିହନ୍ତ୍ରୀ . ସା ଚାଗମକୌଶଲେନାତ୍ମଜ୍ଞାନେନ ଚ ନିହତା, ନାତ୍ର ମମ ପୁନର୍ଭାଵମାପତ୍ସ୍ଯତେ . ତତୋ ଵୀତରାଗଚାରିତ୍ରସୂତ୍ରିତାଵତାରୋ ମମାଯମାତ୍ମା ସ୍ଵଯଂ ଧର୍ମୋ ଭୂତ୍ଵା ନିରସ୍ତସମସ୍ତପ୍ରତ୍ଯୂହତଯା ନିତ୍ଯମେଵ ପରିଣତତ୍ଵାତ୍ ପରମଵୀତରାଗଚାରିତ୍ରେ ସମ୍ଯଗଭ୍ଯୁତ୍ଥିତଃ ଉଦ୍ଯତଃ . ପୁନରପି କଥଂଭୂତଃ . ମହପ୍ପା ମୋକ୍ଷଲକ୍ଷଣ- ମହାର୍ଥସାଧକତ୍ଵେନ ମହାତ୍ମା ଧମ୍ମୋ ତ୍ତି ଵିସେସିଦୋ ସମଣୋ ଜୀଵିତମରଣଲାଭାଲାଭାଦିସମତାଭାଵନାପରିଣତାତ୍ମା ସ ଶ୍ରମଣ ଏଵାଭେଦନଯେନ ଧର୍ମ ଇତି ଵିଶେଷିତୋ ମୋହକ୍ଷୋଭଵିହୀନାତ୍ମପରିଣାମରୂପୋ ନିଶ୍ଚଯଧର୍ମୋ ଭଣିତ ଇତ୍ଯର୍ଥଃ ..୯୨.. ଅଥୈଵଂଭୂତନିଶ୍ଚଯରତ୍ନତ୍ରଯପରିଣତମହାତପୋଧନସ୍ଯ ଯୋଽସୌ ଭକ୍ତିଂ କରୋତି ତସ୍ଯ ଫଲଂ ଦର୍ଶଯତି —

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଯଃ ଆଗମକୁଶଲଃ ] ଜୋ ଆଗମମେଂ କୁଶଲ ହୈଂ, [ନିହତମୋହଦୃଷ୍ଟିଃ ] ଜିସକୀ ମୋହଦୃଷ୍ଟି ହତ ହୋ ଗଈ ହୈ ଔର [ଵିରାଗଚରିତେ ଅଭ୍ଯୁତ୍ଥିତଃ ] ଜୋ ଵୀତରାଗଚାରିତ୍ରମେଂ ଆରୂଢ଼ ହୈ, [ମହାତ୍ମା ଶ୍ରମଣଃ ] ଉସ ମହାତ୍ମା ଶ୍ରମଣକୋ [ଧର୍ମଃ ଇତି ଵିଶେଷିତଃ ] (ଶାସ୍ତ୍ରମେଂ) ‘ଧର୍ମ’ କହା ହୈଂ ..୯୨..

ଟୀକା : — ଯହ ଆତ୍ମା ସ୍ଵଯଂ ଧର୍ମ ହୋ, ଯହ ଵାସ୍ତଵମେଂ ମନୋରଥ ହୈ . ଉସମେଂ ଵିଘ୍ନ ଡାଲନେଵାଲୀ ଏକ ୧ବହିର୍ମୋହଦୃଷ୍ଟି ହୀ ହୈ . ଔର ଵହ (ବହିର୍ମୋହଦୃଷ୍ଟି) ତୋ ୨ଆଗମକୌଶଲ୍ଯ ତଥା ଆତ୍ମଜ୍ଞାନସେ ନଷ୍ଟ ହୋ ଜାନେକେ କାରଣ ଅବ ମୁଝମେଂ ପୁନଃ ଉତ୍ପନ୍ନ ନହୀଂ ହୋଗୀ . ଇସଲିଯେ ଵୀତରାଗଚାରିତ୍ରରୂପସେ ପ୍ରଗଟତାକୋ ପ୍ରାପ୍ତ (-ଵୀତରାଗଚାରିତ୍ରରୂପ ପର୍ଯାଯମେଂ ପରିଣତ) ମେରା ଯହ ଆତ୍ମା ୧. ବହିର୍ମୋହଦୃଷ୍ଟି = ବହିର୍ମୁଖ ଐସୀ ମୋହଦୃଷ୍ଟି . (ଆତ୍ମାକୋ ଧର୍ମରୂପ ହୋନେମେଂ ଵିଘ୍ନ ଡାଲନେଵାଲୀ ଏକ ବହିର୍ମୋହଦୃଷ୍ଟି

ଆଗମ ଵିଷେ କୌଶଲ୍ଯ ଛେ ନେ ମୋହଦୃଷ୍ଟି ଵିନଷ୍ଟ ଛେ ଵୀତରାଗ – ଚରିତାରୂଢ ଛେ, ତେ ମୁନି -ମହାତ୍ମା ‘ଧର୍ମ’ ଛେ. ୯୨.

Page 160 of 513
PDF/HTML Page 193 of 546
single page version

ନିଷ୍କମ୍ପ ଏଵାଵତିଷ୍ଠତେ . ଅଲମତିଵିସ୍ତରେଣ . ସ୍ଵସ୍ତି ସ୍ଯାଦ୍ଵାଦମୁଦ୍ରିତାଯ ଜୈନେନ୍ଦ୍ରାଯ ଶବ୍ଦବ୍ରହ୍ମଣେ . ସ୍ଵସ୍ତି ତନ୍ମୂଲାଯାତ୍ମତତ୍ତ୍ଵୋପଲମ୍ଭାଯ ଚ, ଯତ୍ପ୍ରସାଦାଦୁଦ୍ଗ୍ରନ୍ଥିତୋ ଝଗିତ୍ଯେଵାସଂସାରବଦ୍ଧୋ ମୋହଗ୍ରନ୍ଥିଃ . ସ୍ଵସ୍ତି ଚ ପରମଵୀତରାଗଚାରିତ୍ରାତ୍ମନେ ଶୁଦ୍ଧୋପଯୋଗାଯ, ଯତ୍ପ୍ରସାଦାଦଯମାତ୍ମା ସ୍ଵଯମେଵ ଧର୍ମୋ ଭୂତଃ ..୯୨..

ପୂର୍ଵସୂତ୍ରୋକ୍ତଂ ମୁନୀଶ୍ଵରଂ ଦୃଷ୍ଟ୍ଵା ତୁଷ୍ଟୋ ନିର୍ଭରଗୁଣାନୁରାଗେଣ ସଂତୁଷ୍ଟଃ ସନ୍ . କିଂ କରୋତି . ଅବ୍ଭୁଟ୍ଠିତ୍ତା କରେଦି ସକ୍କାରଂ ଅଭ୍ଯୁତ୍ଥାନଂ କୃତ୍ଵା ମୋକ୍ଷସାଧକସମ୍ଯକ୍ତ୍ଵାଦିଗୁଣାନାଂ ସତ୍କାରଂ ପ୍ରଶଂସାଂ କରୋତି ଵଂଦଣଣମଂସଣାଦିହିଂ ତତ୍ତୋ ସୋ ଧମ୍ମମାଦିଯଦି ‘ତଵସିଦ୍ଧେ ଣଯସିଦ୍ଧେ’ ଇତ୍ଯାଦି ଵନ୍ଦନା ଭଣ୍ଯତେ, ନମୋଽସ୍ତ୍ଵିତି ନମସ୍କାରୋ ଭଣ୍ଯତେ, ତତ୍ପ୍ରଭୃତିଭକ୍ତିଵିଶେଷୈଃ ତସ୍ମାଦ୍ଯତିଵରାତ୍ସ ଭଵ୍ଯଃ ପୁଣ୍ଯମାଦତ୍ତେ ପୁଣ୍ଯଂ ଗୃହ୍ଣାତି ଇତ୍ଯର୍ଥଃ ..“ “ “ “ “

ଭଵାନ୍ତରେ କିଂ ଫଲଂ ଭଵତୀତି ପ୍ରତିପାଦଯତି —

ଅର୍ଥ : — ଇସପ୍ରକାର ଶୁଦ୍ଧୋପଯୋଗକୋ ପ୍ରାପ୍ତ କରକେ ଆତ୍ମା ସ୍ଵଯଂ ଧର୍ମ ହୋତା ହୁଆ ଅର୍ଥାତ୍ ସ୍ଵଯଂ ଧର୍ମରୂପ ପରିଣମିତ ହୋତା ହୁଆ ନିତ୍ଯ ଆନନ୍ଦକେ ପ୍ରସାରସେ ସରସ (ଅର୍ଥାତ୍ ଜୋ ଶାଶ୍ଵତ ଆନନ୍ଦକେ ପ୍ରସାରସେ ରସଯୁକ୍ତ) ଐସେ ଜ୍ଞାନତତ୍ତ୍ଵମେଂ ଲୀନ ହୋକର, ଅତ୍ଯନ୍ତ ଅଵିଚଲତାକେ କାରଣ, ଦୈଦୀପ୍ଯମାନ ଜ୍ଯୋତିମଯ ଔର ସହଜରୂପସେ ଵିଲସିତ (-ସ୍ଵଭାଵସେ ହୀ ପ୍ରକାଶିତ) ରତ୍ନଦୀପକକୀ ନିଷ୍କଂପ- ପ୍ରକାଶମଯ ଶୋଭାକୋ ପାତା ହୈ . (ଅର୍ଥାତ୍ ରତ୍ନଦୀପକକୀ ଭାଁତି ସ୍ଵଭାଵସେ ହୀ ନିଷ୍କଂପତଯା ଅତ୍ଯନ୍ତ ପ୍ରକାଶିତ ହୋତା — ଜାନତା — ରହତା ହୈ) . ୧. ସ୍ଯାଦ୍ଵାଦମୁଦ୍ରିତ ଜୈନେନ୍ଦ୍ର ଶବ୍ଦବ୍ରହ୍ମ = ସ୍ଯାଦ୍ଵାଦକୀ ଛାପଵାଲା ଜିନେନ୍ଦ୍ରକା ଦ୍ରଵ୍ଯଶ୍ରୁତ . ୨. ଶବ୍ଦବ୍ରହ୍ମମୂଲକ = ଶବ୍ଦବ୍ରହ୍ମ ଜିସକା ମୂଲ କାରଣ ହୈ .

Page 161 of 513
PDF/HTML Page 194 of 546
single page version

ଇତି ପ୍ରଵଚନସାରଵୃତ୍ତୌ ତତ୍ତ୍ଵଦୀପିକାଯାଂ ଶ୍ରୀମଦମୃତଚନ୍ଦ୍ରସୂରିଵିରଚିତାଯାଂ ଜ୍ଞାନତତ୍ତ୍ଵପ୍ରଜ୍ଞାପନୋ ନାମ ପ୍ରଥମଃ ଶ୍ରୁତସ୍କନ୍ଧଃ ସମାପ୍ତଃ ..

ତେଣ ଣରା ଵ ତିରିଚ୍ଛା ତେନ ପୂର୍ଵୋକ୍ତପୁଣ୍ଯେନାତ୍ର ଵର୍ତମାନଭଵେ ନରା ଵା ତିର୍ଯଞ୍ଚୋ ଵା ଦେଵିଂ ଵା ମାଣୁସିଂ ଗଦିଂ ପପ୍ପା ଭଵାନ୍ତରେ ଦୈଵୀଂ ଵା ମାନୁଷୀଂ ଵା ଗତିଂ ପ୍ରାପ୍ଯ ଵିହଵିସ୍ସରିଯେହିଂ ସଯା ସଂପୁଣ୍ଣମଣୋରହା ହୋଂତି ରାଜାଧିରାଜରୂପଲାଵଣ୍ଯସୌଭାଗ୍ଯପୁତ୍ରକଲତ୍ରାଦିପରିପୂର୍ଣଵିଭୂତିର୍ଵିଭଵୋ ଭଣ୍ଯତେ, ଆଜ୍ଞାଫଲମୈଶ୍ଵର୍ଯଂ ଭଣ୍ଯତେ, ତାଭ୍ଯାଂ ଵିଭଵୈଶ୍ଵର୍ଯାଭ୍ଯାଂ ସଂପୂର୍ଣମନୋରଥା ଭଵନ୍ତୀତି . ତଦେଵ ପୁଣ୍ଯଂ ଭୋଗାଦିନିଦାନରହିତତ୍ଵେନ ଯଦି ସମ୍ଯକ୍ତ୍ଵପୂର୍ଵକଂ ଭଵତି ତର୍ହି ତେନ ପରଂପରଯା ମୋକ୍ଷଂ ଚ ଲଭନ୍ତେ ଇତି ଭାଵାର୍ଥଃ ..✽୯..

ଇତି ଶ୍ରୀଜଯସେନାଚାର୍ଯକୃତାଯାଂ ତାତ୍ପର୍ଯଵୃତ୍ତୌ ପୂର୍ଵୋକ୍ତପ୍ରକାରେଣ ‘ଏସ ସୁରାସୁରମଣୁସିଂଦଵଂଦିଦଂ’ ଇତୀମାଂ ଗାଥାମାଦିଂ କୃତ୍ଵା ଦ୍ଵାସପ୍ତତିଗାଥାଭିଃ ଶୁଦ୍ଧୋପଯୋଗାଧିକାରଃ, ତଦନନ୍ତରଂ ‘ଦେଵଦଜଦିଗୁରୁପୂଜାସୁ’ ଇତ୍ଯାଦି ପଞ୍ଚଵିଂଶତିଗାଥାଭିର୍ଜ୍ଞାନକଣ୍ଡିକାଚତୁଷ୍ଟଯାଭିଧାନୋ ଦ୍ଵିତୀଯୋଽଧିକାରଃ, ତତଶ୍ଚ ‘ସତ୍ତାସଂବଦ୍ଧେଦେ’ ଇତ୍ଯାଦି ସମ୍ଯକତ୍ଵକଥନରୂପେଣ ପ୍ରଥମା ଗାଥା, ରତ୍ନତ୍ରଯାଧାରପୁରୁଷସ୍ଯ ଧର୍ମଃ ସଂଭଵତୀତି ‘ଜୋ ଣିହଦମୋଦିଟ୍ଠୀ’ ଇତ୍ଯାଦି ଦ୍ଵିତୀଯା ଚେତି ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରଗାଥାଦ୍ଵଯମ୍, ତସ୍ଯ ନିଶ୍ଚଯଧର୍ମସଂଜ୍ଞତପୋଧନସ୍ଯ ଯୋଽସୌ ଭକ୍ତିଂ କରୋତି ତତ୍ଫଲକଥନେନ ‘ଜୋ ତଂ ଦିଟ୍ଠା’ ଇତ୍ଯାଦି ଗାଥାଦ୍ଵଯମ୍ . ଇତ୍ଯଧିକାରଦ୍ଵଯେନ ପୃଥଗ୍ଭୂତଗାଥାଚତୁଷ୍ଟଯସହିତେନୈକୋତ୍ତରଶତଗାଥାଭିଃ ଜ୍ଞାନତତ୍ତ୍ଵପ୍ରତିପାଦକନାମା ପ୍ରଥମୋ ମହାଧିକାରଃ ସମାପ୍ତଃ ..୧..

[ଅବ ଶ୍ଲୋକ ଦ୍ଵାରା ଜ୍ଞାନତତ୍ତ୍ଵ -ପ୍ରଜ୍ଞାପନ ନାମକ ପ୍ରଥମ ଅଧିକାରକୀ ଔର ଜ୍ଞେଯତତ୍ତ୍ଵ -ପ୍ରଜ୍ଞାପନ ନାମକ ଦୂସରେ ଅଧିକାରକୀ ସଂଧି ବତାଯୀ ଜାତୀ ହୈ . ]

ଅର୍ଥ : — ଆତ୍ମାରୂପୀ ଅଧିକରଣମେଂ ରହନେଵାଲେ ଅର୍ଥାତ୍ ଆତ୍ମାକେ ଆଶ୍ରିତ ରହନେଵାଲେ ଜ୍ଞାନତତ୍ତ୍ଵକା ଇସପ୍ରକାର ଯଥାର୍ଥତଯା ନିଶ୍ଚଯ କରକେ, ଉସକୀ ସିଦ୍ଧିକେ ଲିଯେ ( – କେଵଲଜ୍ଞାନ ପ୍ରଗଟ କରନେକେ ଲିଯେ) ପ୍ରଶମକେ ଲକ୍ଷସେ ( – ଉପଶମ ପ୍ରାପ୍ତ କରନେକେ ହେତୁସେ) ଜ୍ଞେଯତତ୍ତ୍ଵକୋ ଜାନନେକା ଇଚ୍ଛୁକ (ଜୀଵ) ସର୍ଵ ପଦାର୍ଥୋଂକୋ ଦ୍ରଵ୍ଯ -ଗୁଣ -ପର୍ଯାଯ ସହିତ ଜାନତା ହୈ, ଜିସସେ କଭୀ ମୋହାଂକୁରକୀ କିଂଚିତ୍ ମାତ୍ର ଭୀ ଉତ୍ପତ୍ତି ନ ହୋ .

ଇସ ପ୍ରକାର (ଶ୍ରୀମଦ୍ଭଗଵତ୍କୁନ୍ଦକୁନ୍ଦାଚାର୍ଯଦେଵପ୍ରଣୀତ) ଶ୍ରୀପ୍ରଵଚନସାର ଶାସ୍ତ୍ରକୀ ଶ୍ରୀମଦ୍ଅମୃତଚଂଦ୍ରାଚାର୍ଯଦେଵଵିରଚିତ ତତ୍ତ୍ଵଦୀପିକା ନାମକ ଟୀକାମେଂ ଜ୍ଞାନତତ୍ତ୍ଵ – ପ୍ରଜ୍ଞାପନ ନାମକ ପ୍ରଥମ ଶ୍ରୁତସ୍କନ୍ଧ ସମାପ୍ତ ହୁଆ .

ପ୍ର. ୨୧

Page 162 of 513
PDF/HTML Page 195 of 546
single page version

ଇତଃ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ଵଂ ‘ସତ୍ତାସଂବଦ୍ଧେଦେ’ ଇତ୍ଯାଦିଗାଥାସୂତ୍ରେଣ ପୂର୍ଵଂ ସଂକ୍ଷେପେଣ ଯଦ୍ଵଯାଖ୍ଯାତଂ ସମ୍ଯଗ୍ଦର୍ଶନଂ ତସ୍ଯେଦାନୀଂ ଵିଷଯଭୂତପଦାର୍ଥଵ୍ଯାଖ୍ଯାନଦ୍ଵାରେଣ ତ୍ରଯୋଦଶାଧିକଶତପ୍ରମିତଗାଥାପର୍ଯନ୍ତଂ ଵିସ୍ତରଵ୍ଯାଖ୍ଯାନଂ କରୋତି . ଅଥଵା ଦ୍ଵିତୀଯପାତନିକା – ପୂର୍ଵଂ ଯଦ୍ଵଯାଖ୍ଯାତଂ ଜ୍ଞାନଂ ତସ୍ଯ ଜ୍ଞେଯଭୂତପଦାର୍ଥାନ୍ କଥଯତି . ତତ୍ର ତ୍ରଯୋଦଶାଧିକ - ଶତଗାଥାସୁ ମଧ୍ଯେ ପ୍ରଥମତସ୍ତାଵତ୍ ‘ତମ୍ହା ତସ୍ସ ଣମାଇଂ’ ଇମାଂ ଗାଥାମାଦିଂ କୃତ୍ଵା ପାଠକ୍ରମେଣ ପଞ୍ଚତ୍ରିଂଶଦ୍- ଗାଥାପର୍ଯନ୍ତଂ ସାମାନ୍ଯଜ୍ଞେଯଵ୍ଯାଖ୍ଯାନଂ, ତଦନନ୍ତରଂ ‘ଦଵ୍ଵଂ ଜୀଵମଜୀଵଂ’ ଇତ୍ଯାଦ୍ଯେକୋନଵିଂଶତିଗାଥାପର୍ଯନ୍ତଂ ଵିଶେଷଜ୍ଞେଯଵ୍ଯାଖ୍ଯାନଂ, ଅଥାନନ୍ତରଂ ‘ସପଦେସେହିଂ ସମଗ୍ଗୋ ଲୋଗୋ’ ଇତ୍ଯାଦିଗାଥାଷ୍ଟକପର୍ଯନ୍ତଂ ସାମାନ୍ଯଭେଦଭାଵନା,

ଅବ, ଜ୍ଞେଯତତ୍ତ୍ଵକା ପ୍ରଜ୍ଞାପନ କରତେ ହୈଂ ଅର୍ଥାତ୍ ଜ୍ଞେଯତତ୍ତ୍ଵ ବତଲାତେ ହୈଂ . ଉସମେଂ (ପ୍ରଥମ) ପଦାର୍ଥକା ସମ୍ଯକ୍ ( — ଯଥାର୍ଥ) ଦ୍ରଵ୍ଯଗୁଣପର୍ଯାଯସ୍ଵରୂପ ଵର୍ଣନ କରତେ ହୈଂ : —

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଅର୍ଥଃ ଖଲୁ ] ପଦାର୍ଥ [ଦ୍ରଵ୍ଯମଯଃ ] ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଵରୂପ ହୈ; [ଦ୍ରଵ୍ଯାଣି ] ଦ୍ରଵ୍ଯ [ଗୁଣାତ୍ମକାନି ] ଗୁଣାତ୍ମକ [ଭଣିତାନି ] କହେ ଗଯେ ହୈଂ; [ତୈଃ ତୁ ପୁନଃ ] ଔର ଦ୍ରଵ୍ଯ ତଥା ଗୁଣୋଂସେ [ପର୍ଯାଯାଃ ] ପର୍ଯାଯେଂ ହୋତୀ ହୈଂ . [ପର୍ଯଯମୂଢା ହି ] ପର୍ଯାଯମୂଢ଼ ଜୀଵ [ପରସମଯାଃ ] ପରସମଯ (ଅର୍ଥାତ୍ ମିଥ୍ଯାଦୃଷ୍ଟି) ହୈଂ ..୯୩..

ଛେ ଅର୍ଥ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଵରୂପ, ଗୁଣ -ଆତ୍ମକ କହ୍ଯାଂ ଛେ ଦ୍ରଵ୍ଯନେ, ଵଳୀ ଦ୍ରଵ୍ଯ -ଗୁଣଥୀ ପର୍ଯଯୋ; ପର୍ଯାଯମୂଢ ପରସମଯ ଛେ. ୯୩.

Page 163 of 513
PDF/HTML Page 196 of 546
single page version

ସମୁଦାଯାତ୍ମନା ଦ୍ରଵ୍ଯେଣାଭିନିର୍ଵୃତ୍ତତ୍ଵାଦ୍ ଦ୍ରଵ୍ଯମଯଃ . ଦ୍ରଵ୍ଯାଣି ତୁ ପୁନରେକାଶ୍ରଯଵିସ୍ତାରଵିଶେଷାତ୍ମକୈ- ର୍ଗୁଣୈରଭିନିର୍ଵୃତ୍ତତ୍ଵାଦ୍ଗୁଣାତ୍ମକାନି . ପର୍ଯାଯାସ୍ତୁ ପୁନରାଯତଵିଶେଷାତ୍ମକା ଉକ୍ତଲକ୍ଷଣୈର୍ଦ୍ରଵ୍ଯୈରପି ଗୁଣୈରପ୍ଯ- ଭିନିର୍ଵୃତ୍ତତ୍ଵାଦ୍ ଦ୍ରଵ୍ଯାତ୍ମକା ଅପି ଗୁଣାତ୍ମକା ଅପି . ତତ୍ରାନେକଦ୍ରଵ୍ଯାତ୍ମକୈକ୍ଯପ୍ରତିପତ୍ତିନିବନ୍ଧନୋ ଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯଃ . ସ ଦ୍ଵିଵିଧଃ, ସମାନଜାତୀଯୋଽସମାନଜାତୀଯଶ୍ଚ . ତତ୍ର ସମାନଜାତୀଯୋ ନାମ ଯଥା ଅନେକପୁଦ୍ଗଲାତ୍ମକୋ ଦ୍ଵଯଣୁକସ୍ତ୍ର୍ଯଣୁକ ଇତ୍ଯାଦି; ଅସମାନଜାତୀଯୋ ନାମ ଯଥା ଜୀଵପୁଦ୍ଗଲାତ୍ମକୋ ଦେଵୋ ତତଶ୍ଚ ‘ଅତ୍ଥିତ୍ତଣିଚ୍ଛିଦସ୍ସ ହି’ ଇତ୍ଯାଦ୍ଯେକପଞ୍ଚାଶଦ୍ଗାଥାପର୍ଯନ୍ତଂ ଵିଶେଷଭେଦଭାଵନା ଚେତି ଦ୍ଵିତୀଯମହାଧିକାରେ ସମୁଦାଯପାତନିକା . ଅଥେଦାନୀଂ ସାମାନ୍ଯଜ୍ଞେଯଵ୍ଯାଖ୍ଯାନମଧ୍ଯେ ପ୍ରଥମା ନମସ୍କାରଗାଥା, ଦ୍ଵିତୀଯା ଦ୍ରଵ୍ଯଗୁଣ- ପର୍ଯାଯଵ୍ଯାଖ୍ଯାନଗାଥା, ତୃତୀଯା ସ୍ଵସମଯପରସମଯନିରୂପଣଗାଥା, ଚତୁର୍ଥୀ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ସତ୍ତାଦିଲକ୍ଷଣତ୍ରଯ- ସୂଚନଗାଥା ଚେତି ପୀଠିକାଭିଧାନେ ପ୍ରଥମସ୍ଥଲେ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରଗାଥାଚତୁଷ୍ଟଯମ୍ . ତଦନନ୍ତରଂ ‘ସବ୍ଭାଵୋ ହି ସହାଵୋ’ ଇତ୍ଯାଦିଗାଥାଚତୁଷ୍ଟଯପର୍ଯନ୍ତଂ ସତ୍ତାଲକ୍ଷଣଵ୍ଯାଖ୍ଯାନମୁଖ୍ଯତ୍ଵଂ, ତଦନନ୍ତରଂ ‘ଣ ଭଵୋ ଭଂଗଵିହୀଣୋ’ ଇତ୍ଯାଦି- ଗାଥାତ୍ରଯପର୍ଯନ୍ତମୁତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯଲକ୍ଷଣକଥନମୁଖ୍ଯତା, ତତଶ୍ଚ ‘ପାଡୁବ୍ଭଵଦି ଯ ଅଣ୍ଣୋ’ ଇତ୍ଯାଦିଗାଥାଦ୍ଵଯେନ ୧ଵିସ୍ତାରସାମାନ୍ଯସମୁଦାଯାତ୍ମକ ଔର ୨ଆଯତସାମାନ୍ଯସମୁଦାଯାତ୍ମକ ଦ୍ରଵ୍ଯସେ ରଚିତ ହୋନେସେ ଦ୍ରଵ୍ଯମଯ (-ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଵରୂପ) ହୈ . ଔର ୩ଦ୍ରଵ୍ଯ ଏକ ଜିନକା ଆଶ୍ରଯ ହୈ ଐସେ ଵିସ୍ତାରଵିଶେଷସ୍ଵରୂପ ଗୁଣୋଂସେ ରଚିତ (-ଗୁଣୋଂସେ ବନେ ହୁଵେ) ହୋନେସେ ଗୁଣାତ୍ମକ ହୈ . ଔର ପର୍ଯାଯେଂ — ଜୋ କି ଆଯତ -ଵିଶେଷସ୍ଵରୂପ ହୈଂ ଵେ — ଜିନକେ ଲକ୍ଷଣ (ଊ ପର) କହେ ଗଯେ ହୈଂ ଐସେ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂସେ ତଥା ଗୁଣୋଂସେ ରଚିତ ହୋନେସେ ଦ୍ରଵ୍ଯାତ୍ମକ ଭୀ ହୈଂ ଗୁଣାତ୍ମକ ଭୀ ହୈଂ . ଉସମେଂ, ଅନେକଦ୍ରଵ୍ଯାତ୍ମକ ଏକତାକୀ ୪ପ୍ରତିପତ୍ତିକୀ କାରଣଭୂତ ଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯ ହୈ . ଵହ ଦୋ ପ୍ରକାର ହୈ . (୧) ସମାନଜାତୀଯ ଔର (୨) ଅସମାନଜାତୀଯ . ଉସମେଂ (୧) ସମାନଜାତୀଯ ଵହ ହୈ — ଜୈସେ କି ଅନେକପୁଦ୍ଗଲାତ୍ମକ ୫ଦ୍ଵିଅଣୁକ, ତ୍ରିଅଣୁକ ଇତ୍ଯାଦି; (୨) ଅସମାନଜାତୀଯ ଵହ ୧. ଵିସ୍ତାରସାମାନ୍ଯ ସମୁଦାଯ = ଵିସ୍ତାରସାମାନ୍ଯରୂପ ସମୁଦାଯ . ଵିସ୍ତାରକା ଅର୍ଥ ହୈ କି ଚୌଡ଼ାଈ . ଦ୍ରଵ୍ଯକୀ

୨. ଆଯତସାମାନ୍ଯସମୁଦାଯ = ଆଯତସାମାନ୍ଯରୂପ ସମୁଦାଯ . ଆଯତକା ଅର୍ଥ ହୈ ଲମ୍ବାଈ ଅର୍ଥାତ୍

୩. ଅନନ୍ତଗୁଣୋଂକା ଆଶ୍ରଯ ଏକ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈ . ୪. ପ୍ରତିପତ୍ତି = ପ୍ରାପ୍ତି; ଜ୍ଞାନ; ସ୍ଵୀକାର . ୫. ଦ୍ଵିଅଣୁକ = ଦୋ ଅଣୁଓଂସେ ବନା ହୁଆ ସ୍କଂଧ .

Page 164 of 513
PDF/HTML Page 197 of 546
single page version

ମନୁଷ୍ଯ ଇତ୍ଯାଦି . ଗୁଣଦ୍ଵାରେଣାଯତାନୈକ୍ଯପ୍ରତିପତ୍ତିନିବନ୍ଧନୋ ଗୁଣପର୍ଯାଯଃ . ସୋଽପି ଦ୍ଵିଵିଧଃ, ସ୍ଵଭାଵପର୍ଯାଯୋ ଵିଭାଵପର୍ଯାଯଶ୍ଚ . ତତ୍ର ସ୍ଵଭାଵପର୍ଯାଯୋ ନାମ ସମସ୍ତଦ୍ରଵ୍ଯାଣାମାତ୍ମୀଯାତ୍ମୀଯାଗୁରୁଲଘୁ- ଗୁଣଦ୍ଵାରେଣ ପ୍ରତିସମଯସମୁଦୀଯମାନଷଟ୍ସ୍ଥାନପତିତଵୃଦ୍ଧିହାନିନାନାତ୍ଵାନୁଭୂତିଃ, ଵିଭାଵପର୍ଯାଯୋ ନାମ ରୂପାଦୀନାଂ ଜ୍ଞାନାଦୀନାଂ ଵା ସ୍ଵପରପ୍ରତ୍ଯଯପ୍ରଵର୍ତମାନପୂର୍ଵୋତ୍ତରାଵସ୍ଥାଵତୀର୍ଣତାରତମ୍ଯୋପଦର୍ଶିତସ୍ଵଭାଵ- ଵିଶେଷାନେକତ୍ଵାପତ୍ତିଃ . ଅଥେଦଂ ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତେନ ଦ୍ରଢଯତି — ଯଥୈଵ ହି ସର୍ଵ ଏଵ ପଟୋଽଵସ୍ଥାଯିନା ଵିସ୍ତାର- ସାମାନ୍ଯସମୁଦାଯେନାଭିଧାଵତାଽଽଯତସାମାନ୍ଯସମୁଦାଯେନ ଚାଭିନିର୍ଵର୍ତ୍ଯମାନସ୍ତନ୍ମଯ ଏଵ, ତଥୈଵ ହି ସର୍ଵ ଏଵ ପଦାର୍ଥୋଽଵସ୍ଥାଯିନା ଵିସ୍ତାରସାମାନ୍ଯସମୁଦାଯେନାଭିଧାଵତାଽଽଯତସାମାନ୍ଯସମୁଦାଯେନ ଚ ଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯଗୁଣପର୍ଯାଯନିରୂପଣମୁଖ୍ଯତା . ଅଥାନନ୍ତରଂ ‘ଣ ହଵଦି ଜଦି ସଦ୍ଦଵ୍ଵଂ’ ଇତ୍ଯାଦିଗାଥାଚତୁଷ୍ଟଯେନ ସତ୍ତା- ଦ୍ରଵ୍ଯଯୋରଭେଦଵିଷଯେ ଯୁକ୍ତିଂ କଥଯତି, ତଦନନ୍ତରଂ ‘ଜୋ ଖଲୁ ଦଵ୍ଵସହାଵୋ’ ଇତ୍ଯାଦି ସତ୍ତାଦ୍ରଵ୍ଯଯୋର୍ଗୁଣଗୁଣିକଥନେନ ପ୍ରଥମଗାଥା, ଦ୍ରଵ୍ଯେଣ ସହ ଗୁଣପର୍ଯାଯଯୋରଭେଦମୁଖ୍ଯତ୍ଵେନ ‘ଣତ୍ଥି ଗୁଣୋ ତ୍ତି ଵ କୋଈ’ ଇତ୍ଯାଦି ଦ୍ଵିତୀଯା ଚେତି ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରଗାଥାଦ୍ଵଯଂ, ତଦନନ୍ତରଂ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକନଯେନ ସଦୁତ୍ପାଦୋ ଭଵତି, ପର୍ଯାଯାର୍ଥିକନଯେନାସଦିତ୍ଯାଦି- କଥନରୂପେଣ ‘ଏଵଂଵିହଂ’ ଇତିପ୍ରଭୃତି ଗାଥାଚତୁଷ୍ଟଯଂ, ତତଶ୍ଚ ‘ଅତ୍ଥି ତ୍ତି ଯ’ ଇତ୍ଯାଦ୍ଯେକସୂତ୍ରେଣ ନଯସପ୍ତଭଙ୍ଗୀଵ୍ଯାଖ୍ଯାନମିତି ସମୁଦାଯେନ ଚତୁର୍ଵିଂଶତିଗାଥାଭିରଷ୍ଟଭିଃ ସ୍ଥଲୈର୍ଦ୍ରଵ୍ଯନିର୍ଣଯଂ କରୋତି . ତଦ୍ଯଥା – ଅଥ ସମ୍ଯକ୍ତ୍ଵଂ କଥଯତି — ହୈ — ଜୈସେ କି ଜୀଵପୁଦ୍ଗଲାତ୍ମକ ଦେଵ, ମନୁଷ୍ଯ ଇତ୍ଯାଦି . ଗୁଣ ଦ୍ଵାରା ଆଯତକୀ ଅନେକତାକୀ ପ୍ରତିପତ୍ତିକୀ କାରଣଭୂତ ଗୁଣପର୍ଯାଯ ହୈ . ଵହ ଭୀ ଦୋ ପ୍ରକାର ହୈ . (୧) ସ୍ଵଭାଵପର୍ଯାଯ ଔର (୨) ଵିଭାଵପର୍ଯାଯ . ଉସମେଂ ସମସ୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକେ ଅପନେ -ଅପନେ ଅଗୁରୁଲଘୁଗୁଣ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରତିସମଯ ପ୍ରଗଟ ହୋନେଵାଲୀ ଷଟ୍ସ୍ଥାନପତିତ ହାନି -ଵୃଦ୍ଧିରୂପ ଅନେକତ୍ଵକୀ ଅନୁଭୂତି ଵହ ସ୍ଵଭାଵପର୍ଯାଯ ହୈ; (୨) ରୂପାଦିକେ ଯା ଜ୍ଞାନାଦିକେ ୧ସ୍ଵ -ପରକେ କାରଣ ପ୍ରଵର୍ତମାନ ୨ପୂର୍ଵୋତ୍ତର ଅଵସ୍ଥାମେଂ ହୋନେଵାଲେ ତାରତମ୍ଯକେ କାରଣ ଦେଖନେମେଂ ଆନେଵାଲେ ସ୍ଵଭାଵଵିଶେଷରୂପ ଅନେକତ୍ଵକୀ ୩ଆପତ୍ତି ଵିଭାଵପର୍ଯାଯ ହୈ .

(-ବହତେ, ପ୍ରଵାହରୂପ) ହୁଯେ ଐସେ ଆଯତସାମାନ୍ଯସମୁଦାଯସେ ରଚିତ ହୋତା ହୁଆ ତନ୍ମଯ ହୀ ହୈ, ଉସୀପ୍ରକାର ସମ୍ପୂର୍ଣ ପଦାର୍ଥ ‘ଦ୍ରଵ୍ଯ’ ନାମକ ଅଵସ୍ଥାଯୀ ଵିସ୍ତାରସାମାନ୍ଯସମୁଦାଯସେ ଔର ଦୌଡ଼ତେ ହୁଯେ ଆଯତସାମାନ୍ଯସମୁଦାଯସେ ରଚିତ ହୋତା ହୁଆ ଦ୍ରଵ୍ଯମଯ ହୀ ହୈ . ଔର ଜୈସେ ପଟମେଂ, ଅଵସ୍ଥାଯୀ ଵିସ୍ତାରସାମାନ୍ଯସମୁଦାଯ ଯା ଦୌଡ଼ତେ ହୁଯେ ଆଯତସାମାନ୍ଯସମୁଦାଯ ଗୁଣୋଂସେ ରଚିତ ହୋତା ହୁଆ ଗୁଣୋଂସେ ୧. ସ୍ଵ ଉପାଦାନ ଔର ପର ନିମିତ୍ତ ହୈ . ୨. ପୂର୍ଵୋତ୍ତର = ପହଲେକୀ ଔର ବାଦକୀ . ୩. ଆପତ୍ତି = ଆପତିତ, ଆପଡ଼ନା . ୪. ପଟ = ଵସ୍ତ୍ର

Page 165 of 513
PDF/HTML Page 198 of 546
single page version

ଦ୍ରଵ୍ଯନାମ୍ନାଭିନିର୍ଵର୍ତ୍ଯମାନୋ ଦ୍ରଵ୍ଯମଯ ଏଵ . ଯଥୈଵ ଚ ପଟେଽଵସ୍ଥାଯୀ ଵିସ୍ତାରସାମାନ୍ଯ- ସମୁଦାଯୋଽଭିଧାଵନ୍ନାଯତସାମାନ୍ଯସମୁଦାଯୋ ଵା ଗୁଣୈରଭିନିର୍ଵର୍ତ୍ଯମାନୋ ଗୁଣେଭ୍ଯଃ ପୃଥଗନୁପଲମ୍ଭାଦ୍ ଗୁଣାତ୍ମକ ଏଵ, ତଥୈଵ ଚ ପଦାର୍ଥେଷ୍ଵଵସ୍ଥାଯୀ ଵିସ୍ତାରସାମାନ୍ଯସମୁଦାଯୋଽଭିଧାଵନ୍ନାଯତ- ସାମାନ୍ଯସମୁଦାଯୋ ଵା ଦ୍ରଵ୍ଯନାମା ଗୁଣୈରଭିନିର୍ଵର୍ତ୍ଯମାନୋ ଗୁଣେଭ୍ଯଃ ପୃଥଗନୁପଲମ୍ଭାଦ୍ ଗୁଣାତ୍ମକ ଏଵ . ଯଥୈଵ ଚାନେକପଟାତ୍ମକୋ ଦ୍ଵିପଟିକା ତ୍ରିପଟିକେତି ସମାନଜାତୀଯୋ ଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯଃ, ତଥୈଵ ଚାନେକପୁଦ୍ଗଲାତ୍ମକୋ ଦ୍ଵଯଣୁକସ୍ତ୍ର୍ଯଣୁକ ଇତି ସମାନଜାତୀଯୋ ଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯଃ . ଯଥୈଵ ଚାନେକକୌଶେଯକକାର୍ପାସମଯପଟାତ୍ମକୋ ଦ୍ଵିପଟିକା ତ୍ରିପଟିକେତ୍ଯସମାନଜାତୀଯୋ ଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯଃ, ତଥୈଵ ଚାନେକଜୀଵପୁଦ୍ଗଲାତ୍ମକୋ ଦେଵୋ ମନୁଷ୍ଯ ଇତ୍ଯସମାନଜାତୀଯୋ ଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯଃ . ଯଥୈଵ ଚ କ୍ଵଚିତ୍ପଟେ ସ୍ଥୂଲାତ୍ମୀଯାଗୁରୁଲଘୁଗୁଣଦ୍ଵାରେଣ କାଲକ୍ରମପ୍ରଵୃତ୍ତେନ ନାନାଵିଧେନ ପରିଣମନାନ୍ନାନାତ୍ଵ- ପ୍ରତିପତ୍ତିର୍ଗୁଣାତ୍ମକଃ ସ୍ଵଭାଵପର୍ଯାଯଃ, ତଥୈଵ ଚ ସମସ୍ତେଷ୍ଵପି ଦ୍ରଵ୍ଯେଷୁ ସୂକ୍ଷ୍ମାତ୍ମୀଯାତ୍ମୀଯାଗୁରୁ-

ତମ୍ହା ତସ୍ସ ଣମାଇଂ କିଚ୍ଚା ଯସ୍ମାତ୍ସମ୍ଯକ୍ତ୍ଵଂ ଵିନା ଶ୍ରମଣୋ ନ ଭଵତି ତସ୍ମାତ୍କାରଣାତ୍ତସ୍ଯ ସମ୍ଯକ୍ଚାରିତ୍ରଯୁକ୍ତସ୍ଯ ପୂର୍ଵୋକ୍ତତପୋଧନସ୍ଯ ନମସ୍ଯାଂ ନମସ୍କ୍ରିଯାଂ ନମସ୍କାରଂ କୃତ୍ଵା ଣିଚ୍ଚଂ ପି ତମ୍ମଣୋ ହୋଜ୍ଜ ନିତ୍ଯମପି ତଦ୍ଗତମନା ଭୂତ୍ଵା ଵୋଚ୍ଛାମି ଵକ୍ଷ୍ଯାମ୍ଯହଂ କର୍ତା ସଂଗହାଦୋ ସଂଗ୍ରହାତ୍ସଂକ୍ଷେପାତ୍ ସକାଶାତ୍ . କିମ୍ . ପରମଟ୍ଠ- ପୃଥକ୍ ଅପ୍ରାପ୍ତ ହୋନେସେ ଗୁଣାତ୍ମକ ହୀ ହୈ, ଉସୀପ୍ରକାର ପଦାର୍ଥୋଂମେଂ, ଅଵସ୍ଥାଯୀ ଵିସ୍ତାରସାମାନ୍ଯସମୁଦାଯ ଯା ଦୌଡ଼ତା ହୁଆ ଆଯତସାମାନ୍ଯସମୁଦାଯ — ଜିସକା ନାମ ‘ଦ୍ରଵ୍ଯ’ ହୈ ଵହ — ଗୁଣୋଂସେ ରଚିତ ହୋତା ହୁଆ ଗୁଣୋଂସେ ପୃଥକ୍ ଅପ୍ରାପ୍ତ ହୋନେସେ ଗୁଣାତ୍ମକ ହୀ ହୈ . ଔର ଜୈସେ ଅନେକପଟାତ୍ମକ (-ଏକସେ ଅଧିକ ଵସ୍ତ୍ରୋଂସେ ନିର୍ମିତ) ୧ଦ୍ଵିପଟିକ, ତ୍ରିପଟିକ ଐସେ ସମାନଜାତୀଯ ଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯ ହୈ, ଉସୀପ୍ରକାର ଅନେକ ପୁଦ୍ଗଲାତ୍ମକ ଦ୍ଵି -ଅଣୁକ, ତ୍ରି -ଅଣୁକ ଐସୀ ସମାନଜାତୀଯ ଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯ ହୈ; ଔର ଜୈସେ ଅନେକ ରେଶମୀ ଔର ସୂତୀ ପଟୋଂକେ ବନେ ହୁଏ ଦ୍ଵିପଟିକ, ତ୍ରିପଟିକ ଐସୀ ଅସମାନଜାତୀଯ ଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯ ହୈ, ଉସୀପ୍ରକାର ଅନେକ ଜୀଵପୁଦ୍ଗଲାତ୍ମକ ଦେଵ, ମନୁଷ୍ଯ ଐସୀ ଅସମାନଜାତୀଯ ଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯ ହୈ . ଔର ଜୈସେ କଭୀ ପଟମେଂ ଅପନେ ସ୍ଥୂଲ ଅଗୁରୁଲଘୁଗୁଣ ଦ୍ଵାରା କାଲକ୍ରମସେ ପ୍ରଵର୍ତମାନ ଅନେକ ପ୍ରକାରରୂପସେ ପରିଣମିତ ହୋନେକେ କାରଣ ଅନେକତ୍ଵକୀ ପ୍ରତିପତ୍ତି ଗୁଣାତ୍ମକ ସ୍ଵଭାଵପର୍ଯାଯ ହୈ, ଉସୀପ୍ରକାର ସମସ୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂମେଂ ଅପନେ -ଅପନେ ସୂକ୍ଷ୍ମ ଅଗୁରୁଲଘୁଗୁଣ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରତିସମଯ ପ୍ରଗଟ ହୋନେଵାଲୀ ଷଟ୍ସ୍ଥାନପତିତ ହାନିଵୃଦ୍ଧିରୂପ ଅନେକତ୍ଵକୀ ଅନୁଭୂତି ଵହ ଗୁଣାତ୍ମକ ସ୍ଵଭାଵପର୍ଯାଯ ହୈ; ଔର ଜୈସେ ପଟମେଂ, ୧. ଦ୍ଵିପଟିକ = ଦୋ ଥାନୋଂକୋ ଜୋଡ଼କର (ସୀଂକର) ବନାଯା ଗଯା ଏକ ଵସ୍ତ୍ର [ଯଦି ଦୋନୋଂ ଥାନ ଏକ ହୀ ଜାତିକେ

Page 166 of 513
PDF/HTML Page 199 of 546
single page version

ଲଘୁଗୁଣଦ୍ଵାରେଣ ପ୍ରତିସମଯସମୁଦୀଯମାନଷଟ୍ସ୍ଥାନପତିତଵୃଦ୍ଧିହାନିନାନାତ୍ଵାନୁଭୂତିଃ ଗୁଣାତ୍ମକଃ ସ୍ଵଭାଵପର୍ଯାଯଃ . ଯଥୈଵ ଚ ପଟେ ରୂପାଦୀନାଂ ସ୍ଵପରପ୍ରତ୍ଯଯପ୍ରଵର୍ତମାନପୂର୍ଵୋତ୍ତରାଵସ୍ଥାଵତୀର୍ଣତାରତମ୍ଯୋ- ପଦର୍ଶିତସ୍ଵଭାଵଵିଶେଷାନେକତ୍ଵାପତ୍ତିଃ ଗୁଣାତ୍ମକୋ ଵିଭାଵପର୍ଯାଯଃ, ତଥୈଵ ଚ ସମସ୍ତେଷ୍ଵପି ଦ୍ରଵ୍ଯେଷୁ ରୂପାଦୀନାଂ ଜ୍ଞାନାଦୀନାଂ ଵା ସ୍ଵପରପ୍ରତ୍ଯଯପ୍ରଵର୍ତମାନପୂର୍ଵୋତ୍ତରାଵସ୍ଥାଵତୀର୍ଣତାରତମ୍ଯୋପଦର୍ଶିତସ୍ଵଭାଵ- ଵିଶେଷାନେକତ୍ଵାପତ୍ତିଃ ଗୁଣାତ୍ମକୋ ଵିଭାଵପର୍ଯାଯଃ . ଇଯଂ ହି ସର୍ଵପଦାର୍ଥାନାଂ ଦ୍ରଵ୍ଯଗୁଣପର୍ଯାଯସ୍ଵଭାଵ- ପ୍ରକାଶିକା ପାରମେଶ୍ଵରୀ ଵ୍ଯଵସ୍ଥା ସାଧୀଯସୀ, ନ ପୁନରିତରା . ଯତୋ ହି ବହଵୋଽପି ପର୍ଯାଯ- ଵିଣିଚ୍ଛଯାଧିଗମଂ ପରମାର୍ଥଵିନିଶ୍ଚଯାଧିଗମଂ ସମ୍ଯକ୍ତ୍ଵମିତି . ପରମାର୍ଥଵିନିଶ୍ଚଯାଧିଗମଶବ୍ଦେନ ସମ୍ଯକ୍ତ୍ଵଂ କଥଂ ଭଣ୍ଯତ ଇତି ଚେତ୍ – ପରମୋଽର୍ଥଃ ପରମାର୍ଥଃ ଶୁଦ୍ଧବୁଦ୍ଧୈକସ୍ଵଭାଵଃ ପରମାତ୍ମା, ପରମାର୍ଥସ୍ଯ ଵିଶେଷେଣ ସଂଶଯାଦିରହିତତ୍ଵେନ ନିଶ୍ଚଯଃ ପରମାର୍ଥଵିନିଶ୍ଚଯରୂପୋଽଧିଗମଃ ଶଙ୍କାଦ୍ଯଷ୍ଟଦୋଷରହିତଶ୍ଚ ଯଃ ପରମାର୍ଥତୋଽର୍ଥାଵବୋଧୋ ଯସ୍ମାତ୍ସମ୍ଯକ୍ତ୍ଵାତ୍ତତ୍ ପରମାର୍ଥଵିନିଶ୍ଚଯାଧିଗମମ୍ . ଅଥଵା ପରମାର୍ଥଵିନିଶ୍ଚଯୋଽନେକାନ୍ତାତ୍ମକପଦାର୍ଥସମୂହ- ସ୍ତସ୍ଯାଧିଗମୋ ଯସ୍ମାଦିତି ..✽୧୦.. ଅଥ ପଦାର୍ଥସ୍ଯ ଦ୍ରଵ୍ଯଗୁଣପର୍ଯାଯସ୍ଵରୂପଂ ନିରୂପଯତି — ଅତ୍ଥୋ ଖଲୁ ଦଵ୍ଵମଓ ଅର୍ଥୋ ଜ୍ଞାନଵିଷଯଭୂତଃ ପଦାର୍ଥଃ ଖଲୁ ସ୍ଫୁ ଟଂ ଦ୍ରଵ୍ଯମଯୋ ଭଵତି . କସ୍ମାତ୍ . ତିର୍ଯକ୍- ସାମାନ୍ଯୋଦ୍ଧର୍ଵତାସାମାନ୍ଯଲକ୍ଷଣେନ ଦ୍ରଵ୍ଯେଣ ନିଷ୍ପନ୍ନତ୍ଵାତ୍ . ତିର୍ଯକ୍ସାମାନ୍ଯୋର୍ଦ୍ଧ୍ଵତାସାମାନ୍ଯଲକ୍ଷଣଂ କଥ୍ଯତେ – ଏକକାଲେ ନାନାଵ୍ଯକ୍ତିଗତୋଽନ୍ଵଯସ୍ତିର୍ଯକ୍ସାମାନ୍ଯଂ ଭଣ୍ଯତେ . ତତ୍ର ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତୋ ଯଥା – ନାନାସିଦ୍ଧଜୀଵେଷୁ ସିଦ୍ଧୋଽଯଂ ସିଦ୍ଧୋଽଯମିତ୍ଯନୁଗତାକାରଃ ସିଦ୍ଧଜାତିପ୍ରତ୍ଯଯଃ . ନାନାକାଲେଷ୍ଵେକଵ୍ଯକ୍ତିଗତୋନ୍ଵଯ ଊର୍ଧ୍ଵତାସାମାନ୍ଯଂ ଭଣ୍ଯତେ . ତତ୍ର ଦୃଷ୍ଟାଂତଃ ଯଥା – ଯ ଏଵ କେଵଲଜ୍ଞାନୋତ୍ପତ୍ତିକ୍ଷଣେ ମୁକ୍ତାତ୍ମା ଦ୍ଵିତୀଯାଦିକ୍ଷଣେଷ୍ଵପି ସ ଏଵେତି ପ୍ରତୀତିଃ . ଅଥଵା ନାନାଗୋଶରୀରେଷୁ ଗୌରଯଂ ଗୌରଯମିତି ଗୋଜାତିପ୍ରତୀତିସ୍ତିର୍ଯକ୍ସାମାନ୍ଯମ୍ . ଯଥୈଵ ଚୈକସ୍ମିନ୍ ପୁରୁଷେ ବାଲକୁମାରାଦ୍ଯଵସ୍ଥାସୁ ସ ଏଵାଯଂ ଦେଵଦତ୍ତ ଇତି ପ୍ରତ୍ଯଯ ଊର୍ଧ୍ଵତାସାମାନ୍ଯମ୍ . ଦଵ୍ଵାଣି ଗୁଣପ୍ପଗାଣି ଭଣିଦାଣି ଦ୍ରଵ୍ଯାଣି ଗୁଣାତ୍ମକାନି ଭଣିତାନି . ଅନ୍ଵଯିନୋ ଗୁଣା ଅଥଵା ସହଭୁଵୋ ଗୁଣା ଇତି ଗୁଣଲକ୍ଷଣମ୍ . ଯଥା ଅନନ୍ତଜ୍ଞାନସୁଖାଦିଵିଶେଷଗୁଣେଭ୍ଯସ୍ତଥୈଵାଗୁରୁଲଘୁକାଦିସାମାନ୍ଯଗୁଣେଭ୍ଯଶ୍ଚାଭିନ୍ନତ୍ଵାଦ୍ଗୁଣାତ୍ମକଂ ଭଵତି ସିଦ୍ଧଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯଂ, ତଥୈଵ ସ୍ଵକୀଯସ୍ଵକୀଯଵିଶେଷସାମାନ୍ଯଗୁଣେଭ୍ଯଃ ସକାଶାଦଭିନ୍ନତ୍ଵାତ୍ ସର୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯାଣି ଗୁଣାତ୍ମକାନି ଭଵନ୍ତି . ତେହିଂ ପୁଣୋ ପଜ୍ଜାଯା ତୈଃ ପୂର୍ଵୋକ୍ତଲକ୍ଷଣୈର୍ଦ୍ରଵ୍ଯୈର୍ଗୁଣୈଶ୍ଚ ପର୍ଯାଯା ଭଵନ୍ତି . ଵ୍ଯତିରେକିଣଃ ପର୍ଯାଯା ଅଥଵା କ୍ରମଭୁଵଃ ପର୍ଯାଯା ଇତି ପର୍ଯାଯଲକ୍ଷଣମ୍ . ଯଥୈକସ୍ମିନ୍ ମୁକ୍ତାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯେ କିଂଚିଦୂନଚରମ- ରୂପାଦିକକେ ସ୍ଵ -ପରକେ କାରଣ ପ୍ରଵର୍ତମାନ ପୂର୍ଵୋତ୍ତର ଅଵସ୍ଥାମେଂ ହୋନେଵାଲେ ତାରତମ୍ଯକେ କାରଣ ଦେଖନେମେଂ ଆନେଵାଲେ ସ୍ଵଭାଵଵିଶେଷରୂପ ଅନେକତ୍ଵକୀ ଆପତ୍ତି ଵହ ଗୁଣାତ୍ମକ ଵିଭାଵପର୍ଯାଯ ହୈ, ଉସୀପ୍ରକାର ସମସ୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂମେଂ, ରୂପାଦିକକେ ଯା ଜ୍ଞାନାଦିକେ ସ୍ଵ -ପରକେ କାରଣ ପ୍ରଵର୍ତମାନ ପୂର୍ଵୋତ୍ତର ଅଵସ୍ଥାମେଂ ହୋନେଵାଲେ ତାରତମ୍ଯକେ କାରଣ ଦେଖନେମେଂ ଆନେଵାଲେ ସ୍ଵଭାଵଵିଶେଷରୂପ ଅନେକତ୍ଵକୀ ଆପତ୍ତି ଵହ ଗୁଣାତ୍ମକ ଵିଭାଵପର୍ଯାଯ ହୈ .

ଵାସ୍ତଵମେଂ ଯହ, ସର୍ଵ ପଦାର୍ଥୋଂକେ ଦ୍ରଵ୍ଯଗୁଣପର୍ଯାଯସ୍ଵଭାଵକୀ ପ୍ରକାଶକ ୧ପାରମେଶ୍ଵରୀ ଵ୍ଯଵସ୍ଥା ଭଲୀ -ଉତ୍ତମ -ପୂର୍ଣ -ଯୋଗ୍ଯ ହୈ, ଦୂସରୀ କୋଈ ନହୀଂ; କ୍ଯୋଂକି ବହୁତସେ (ଜୀଵ) ପର୍ଯାଯମାତ୍ରକା ହୀ ଅଵଲମ୍ବନ ୧. ପରମେଶ୍ଵରକୀ କହୀ ହୁଈ .

Page 167 of 513
PDF/HTML Page 200 of 546
single page version

ମାତ୍ରମେଵାଵଲମ୍ବ୍ଯ ତତ୍ତ୍ଵାପ୍ରତିପତ୍ତିଲକ୍ଷଣଂ ମୋହମୁପଗଚ୍ଛନ୍ତଃ ପରସମଯା ଭଵନ୍ତି ..୯୩..

ଭାଵାର୍ଥ : — ପଦାର୍ଥ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଵରୂପ ହୈ . ଦ୍ରଵ୍ଯ ଅନନ୍ତଗୁଣମଯ ହୈ . ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂ ଔର ଗୁଣୋଂସେ ପର୍ଯାଯେଂ ହୋତୀ ହୈଂ . ପର୍ଯାଯୋଂକେ ଦୋ ପ୍ରକାର ହୈଂ : — ୧ – ଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯ, ୨ – ଗୁଣପର୍ଯାଯ . ଇନମେଂସେ ଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯକେ ଦୋ ଭେଦ ହୈଂ : — ୧ – ସମାନଜାତୀଯ — ଜୈସେ ଦ୍ଵି – ଅଣୁକ, ତ୍ରି -ଅଣୁକ, ଇତ୍ଯାଦି ସ୍କନ୍ଧ; ୨ – ଅସମାନଜାତୀଯ — ଜୈସେ ମନୁଷ୍ଯ ଦେଵ ଇତ୍ଯାଦି . ଗୁଣପର୍ଯାଯକେ ଭୀ ଦୋ ଭେଦ ହୈଂ : — ୧ – ସ୍ଵଭାଵ- ପର୍ଯାଯ — ଜୈସେ ସିଦ୍ଧକେ ଗୁଣପର୍ଯାଯ ୨ – ଵିଭାଵପର୍ଯାଯ — ଜୈସେ ସ୍ଵପରହେତୁକ ମତିଜ୍ଞାନପର୍ଯାଯ .

ଐସା ଜିନେନ୍ଦ୍ର ଭଗଵାନକୀ ଵାଣୀସେ କଥିତ ସର୍ଵ ପଦାର୍ଥୋଂକା ଦ୍ରଵ୍ଯ -ଗୁଣ -ପର୍ଯାଯସ୍ଵରୂପ ହୀ ଯଥାର୍ଥ ହୈ . ଜୋ ଜୀଵ ଦ୍ରଵ୍ଯ -ଗୁଣକୋ ନ ଜାନତେ ହୁଯେ ମାତ୍ର ପର୍ଯାଯକା ହୀ ଆଲମ୍ବନ ଲେତେ ହୈଂ ଵେ ନିଜ ସ୍ଵଭାଵକୋ ନ ଜାନତେ ହୁଯେ ପରସମଯ ହୈଂ ..୯୩..

ଅବ ୧ଆନୁଷଂଗିକ ଐସୀ ଯହ ହୀ ସ୍ଵସମଯ -ପରସମଯକୀ ଵ୍ଯଵସ୍ଥା (ଅର୍ଥାତ୍ ସ୍ଵସମଯ ଔର ପରସମଯକା ଭେଦ) ନିଶ୍ଚିତ କରକେ (ଉସକା) ଉପସଂହାର କରତେ ହୈଂ : —

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଯେ ଜୀଵାଃ ] ଜୋ ଜୀଵ [ପର୍ଯାଯେଷୁ ନିରତାଃ ] ପର୍ଯାଯୋଂମେଂ ଲୀନ ହୈଂ [ପରସମଯିକାଃ ଇତି ନିର୍ଦିଷ୍ଟାଃ ] ଉନ୍ହେଂ ପରସମଯ କହା ଗଯା ହୈ [ଆତ୍ମସ୍ଵଭାଵେ ସ୍ଥିତାଃ ] ଜୋ ଜୀଵ ଆତ୍ମସ୍ଵଭାଵମେଂ ସ୍ଥିତ ହୈଂ [ତେ ] ଵେ [ସ୍ଵକସମଯାଃ ଜ୍ଞାତଵ୍ଯାଃ ] ସ୍ଵସମଯ ଜାନନେ ..୯୪.. ୧. ଆନୁଷଂଗିକ = ପୂର୍ଵ ଗାଥାକେ କଥନକେ ସାଥ ସମ୍ବନ୍ଧଵାଲୀ .

ପର୍ଯାଯମାଂ ରତ ଜୀଵ ଜେ ତେ ‘ପରସମଯ’ ନିର୍ଦିଷ୍ଟ ଛେ; ଆତ୍ମସ୍ଵଭାଵେ ସ୍ଥିତ ଜେ ତେ ‘ସ୍ଵକସମଯ’ ଜ୍ଞାତଵ୍ଯ ଛେ . ୯୪.