Page 168 of 513
PDF/HTML Page 201 of 546
single page version
ଦୃଷ୍ଟଯୋ ମନୁଷ୍ଯ ଏଵାହମେଷ ମମୈଵୈତନ୍ମନୁଷ୍ଯଶରୀରମିତ୍ଯହଂକାରମମକାରାଭ୍ଯାଂ ଵିପ୍ରଲଭ୍ଯମାନା ଅଵିଚଲିତ-
ଚେତନାଵିଲାସମାତ୍ରାଦାତ୍ମଵ୍ଯଵହାରାତ
ମିଥ୍ଯାଦୃଷ୍ଟଯୋ ଭଵନ୍ତୀତି
ପ୍ରତି ହୀ ବଲଵାନ ହୈଂ ), ଵେ
ଅଵିଚଲିତଚେତନାଵିଲାସମାତ୍ର
Page 169 of 513
PDF/HTML Page 202 of 546
single page version
ସମସ୍ତୈକାନ୍ତଦୃଷ୍ଟିପରିଗ୍ରହଗ୍ରହା ମନୁଷ୍ଯାଦିଗତିଷୁ ତଦ୍ଵିଗ୍ରହେଷୁ ଚାଵିହିତାହଂକାରମମକାରା
ଅନେକାପଵରକସଂଚାରିତରତ୍ନପ୍ରଦୀପମିଵୈକରୂପମେଵାତ୍ମାନମୁପଲଭମାନା ଅଵିଚଲିତଚେତନାଵିଲାସ-
ମାତ୍ରମାତ୍ମଵ୍ଯଵହାରମୁରରୀକୃତ୍ଯ କ୍ରୋଡୀକୃତସମସ୍ତକ୍ରିଯାକୁଟୁମ୍ବକଂ ମନୁଷ୍ଯଵ୍ଯଵହାରମନାଶ୍ରଯନ୍ତୋ ଵିଶ୍ରାନ୍ତ-
ରାଗଦ୍ଵେଷୋନ୍ମେଷତଯା ପରମମୌଦାସୀନ୍ଯମଵଲଂବମାନା ନିରସ୍ତସମସ୍ତପରଦ୍ରଵ୍ଯସଂଗତିତଯା ସ୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯେଣୈଵ କେଵଲେନ
ସଂଗତତ୍ଵାତ୍ସ୍ଵସମଯା ଜାଯନ୍ତେ
ଚ ମମେତି ମମକାରୋ ଭଣ୍ଯତେ, ତାଭ୍ଯାଂ ପରିଣତାଃ ମମକାରାହଙ୍କାରରହିତପରମଚୈତନ୍ଯଚମତ୍କାରପରିଣତେଶ୍ଚ୍ଯୁତା ଯେ ତେ
କ ର୍ମୋଦଯଜନିତପରପର୍ଯାଯନିରତତ୍ଵାତ୍ପରସମଯା ମିଥ୍ଯାଦୃଷ୍ଟଯୋ ଭଣ୍ଯନ୍ତେ
ପର୍ଯାଯପରିଣତିରହିତତ୍ଵାତ୍ସ୍ଵସମଯା ଭଵନ୍ତୀତ୍ଯର୍ଥଃ
ଅଂଗୀକାର କରକେ, ଜିସମେଂ ସମସ୍ତ କ୍ରିଯାକଲାପସେ ଭେଂଟ କୀ ଜାତୀ ହୈ ଐସେ ମନୁଷ୍ଯଵ୍ଯଵହାରକା ଆଶ୍ରଯ
ନହୀଂ କରତେ ହୁଯେ, ରାଗଦ୍ଵେଷକା ଉନ୍ମେଷ (ପ୍ରାକଟଯ) ରୁକ ଜାନେସେ ପରମ ଉଦାସୀନତାକା ଆଲମ୍ବନ ଲେତେ
ହୁଯେ, ସମସ୍ତ ପରଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକୀ ସଂଗତି ଦୂର କର ଦେନେସେ ମାତ୍ର ସ୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯକେ ସାଥ ହୀ ସଂଗତତା ହୋନେସେ ଵାସ୍ତଵମେଂ
ହୋନେଵାଲା ଆତ୍ମା ଏକରୂପ ହୀ ହୈ, ଵହ କିଂଚିତ୍ମାତ୍ର ଭୀ ଶରୀରରୂପ ନହୀଂ ହୋତା ଔର ନ ଶରୀରକୀ କ୍ରିଯା କରତା
ହୈ
Page 170 of 513
PDF/HTML Page 203 of 546
single page version
ହୈ; ‘ମାତ୍ର ଅଚଲିତ ଚେତନା ଵହ ହୀ ମୈଂ ହୂଁ’ ଐସା ମାନନା
ପରସମଯ ହୈଂ; ଔର ଜୋ ଭଗଵାନ ଆତ୍ମସ୍ଵଭାଵମେଂ ହୀ ସ୍ଥିତ ହୈଂ ଵେ ଅନେକାନ୍ତଦୃଷ୍ଟିଵାଲେ ଲୋଗ
ମନୁଷ୍ଯଵ୍ଯଵହାରକା ଆଶ୍ରଯ ନହୀଂ କରକେ ଆତ୍ମଵ୍ଯଵହାରକା ଆଶ୍ରଯ କରତେ ହୈଂ, ଇସଲିଯେ ରାଗୀ -ଦ୍ଵେଷୀ ନହୀଂ
ହୋତେ ଅର୍ଥାତ୍ ପରମ ଉଦାସୀନ ରହତେ ହୈଂ ଔର ଇସପ୍ରକାର ପରଦ୍ରଵ୍ଯରୂପ କର୍ମକେ ସାଥ ସମ୍ବନ୍ଧ ନ କରକେ
ମାତ୍ର ସ୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯକେ ସାଥ ହୀ ସମ୍ବନ୍ଧ କରତେ ହୈଂ, ଇସଲିଯେ ଵେ ସ୍ଵସମଯ ହୈଂ
ଗୁଣଯୁକ୍ତ ଔର ପର୍ଯାଯସହିତ ହୈ, [ତତ୍ ] ଉସେ [ଦ୍ରଵ୍ଯମ୍ ଇତି ] ‘ଦ୍ରଵ୍ଯ’ [ବ୍ରୁଵନ୍ତି ] କହତେ ହୈଂ
ଵଳୀ ଗୁଣ ନେ ପର୍ଯଯ ସହିତ ଜେ, ‘ଦ୍ରଵ୍ଯ’ ଭାଖ୍ଯୁଂ ତେହନେ. ୯୫.
Page 171 of 513
PDF/HTML Page 204 of 546
single page version
ସକ୍ରି ଯତ୍ଵମକ୍ରି ଯତ୍ଵଂ ଚେତନତ୍ଵମଚେତନତ୍ଵଂ କର୍ତୃତ୍ଵମକର୍ତୃତ୍ଵଂ ଭୋକ୍ତୃତ୍ଵମଭୋକ୍ତୃତ୍ଵମଗୁରୁଲଘୁତ୍ଵଂ ଚେତ୍ଯାଦଯଃ
ସାମାନ୍ଯଗୁଣାଃ, ଅଵଗାହହେତୁତ୍ଵଂ ଗତିନିମିତ୍ତତା ସ୍ଥିତିକାରଣତ୍ଵଂ ଵର୍ତନାଯତନତ୍ଵଂ ରୂପାଦିମତ୍ତା
ଚେତନତ୍ଵମିତ୍ଯାଦଯୋ ଵିଶେଷଗୁଣାଃ
ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମୋପଲମ୍ଭଵ୍ଯକ୍ତିରୂପକାର୍ଯସମଯସାରସ୍ଯୋତ୍ପାଦଃ କାରଣସମଯସାରସ୍ଯ ଵ୍ଯଯସ୍ତଦୁଭଯାଧାରଭୂତପରମାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯ-
ତ୍ଵେନ ଧ୍ରୌଵ୍ଯଂ ଚ
ଅପ୍ରଦେଶତ୍ଵ, ମୂର୍ତତ୍ଵ, ଅମୂର୍ତତ୍ଵ, ସକ୍ରିଯତ୍ଵ, ଅକ୍ରିଯତ୍ଵ, ଚେତନତ୍ଵ, ଅଚେତନତ୍ଵ, କର୍ତୃତ୍ଵ, ଅକର୍ତୃତ୍ଵ,
ଭୋକ୍ତୃତ୍ଵ, ଅଭୋକ୍ତୃତ୍ଵ, ଅଗୁରୁଲଘୁତ୍ଵ, ଇତ୍ଯାଦି ସାମାନ୍ଯଗୁଣ ହୈଂ; ଅଵଗାହହେତୁତ୍ଵ, ଗତିନିମିତ୍ତତା,
ସ୍ଥିତିକାରଣତ୍ଵ, ଵର୍ତନାଯତନତ୍ଵ, ରୂପାଦିମତ୍ତ୍ଵ, ଚେତନତ୍ଵ ଇତ୍ଯାଦି ଵିଶେଷ ଗୁଣ ହୈଂ
Page 172 of 513
PDF/HTML Page 205 of 546
single page version
ସମୁପାତ୍ତପ୍ରାକ୍ତନାଵସ୍ଥଂ ସମୁଚିତବହିରଂଗସାଧନସନ୍ନିଧିସଦ୍ଭାଵେ ଵିଚିତ୍ରବହୁତରାଵସ୍ଥାନଂ ସ୍ଵରୂପକର୍ତୃକରଣ-
ସାମର୍ଥ୍ଯସ୍ଵଭାଵେନାନ୍ତରଂଗସାଧନତାମୁପାଗତେନାନୁଗୃହୀତମୁତ୍ତରାଵସ୍ଥଯୋତ୍ପଦ୍ଯମାନଂ ତେନୋତ୍ପାଦେନ ଲକ୍ଷ୍ଯତେ, ନ ଚ
ତେନ ସହ ସ୍ଵରୂପଭେଦମୁପଵ୍ରଜତି, ସ୍ଵରୂପତ ଏଵ ତଥାଵିଧତ୍ଵମଵଲମ୍ବତେ
ସଂଜ୍ଞାଲକ୍ଷଣପ୍ରଯୋଜନାଦିଭିର୍ଭେଦଂ କୁର୍ଵନ୍ତି ତଥାପି ସତ୍ତାସ୍ଵରୂପେଣ ଭେଦଂ ନ କୁର୍ଵନ୍ତି, ସ୍ଵଭାଵତ ଏଵ
ତଥାଵିଧତ୍ଵମଵଲମ୍ବନ୍ତେ
ଉସ ଉତ୍ପାଦକେ ସାଥ ସ୍ଵରୂପ ଭେଦ ନହୀଂ ହୈ, ସ୍ଵରୂପସେ ହୀ ଵୈସା ହୈ (ଅର୍ଥାତ୍ ସ୍ଵଯଂ ଉତ୍ପାଦରୂପସେ
ହୀ ପରିଣତ ହୈ); ଉସୀପ୍ରକାର ଜିସନେ ପୂର୍ଵ ଅଵସ୍ଥା ପ୍ରାପ୍ତ କୀ ହୈ ଐସା ଦ୍ରଵ୍ଯ ଭୀ
ଅଵସ୍ଥାଯେଂ କରତା ହୈ ଵହ
ହୈ; କିନ୍ତୁ ଉସକା ଉସ ଉତ୍ପାଦକେ ସାଥ ସ୍ଵରୂପଭେଦ ନହୀଂ ହୈ, ସ୍ଵରୂପସେ ହୀ ଵୈସା ହୈ
ହୁଆ ଉସ ଵ୍ଯଯସେ ଲକ୍ଷିତ ହୋତା ହୈ, ପରନ୍ତୁ ଉସକା ଉସ ଵ୍ଯଯକେ ସାଥ ସ୍ଵରୂପଭେଦ ନହୀଂ ହୈ,
ସ୍ଵରୂପସେ ହୀ ଵୈସା ହୈ; ଉସୀପ୍ରକାର ଵହୀ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଭୀ ଉତ୍ତର ଅଵସ୍ଥାସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତା ହୁଆ ଔର ପୂର୍ଵ
ଅଵସ୍ଥାସେ ଵ୍ଯଯକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତା ହୁଆ ଉସ ଵ୍ଯଯସେ ଲକ୍ଷିତ ହୋତା ହୈ; ପରନ୍ତୁ ଉସକା ଉସ ଵ୍ଯଯକେ
Page 173 of 513
PDF/HTML Page 206 of 546
single page version
ପ୍ରାକ୍ତନାଵସ୍ଥଯା ଵ୍ଯଯମାନଂ ତେନ ଵ୍ଯଯେନ ଲକ୍ଷ୍ଯତେ, ନ ଚ ତେନ ସହ ସ୍ଵରୂପଭେଦମୁପଵ୍ରଜତି, ସ୍ଵରୂପତ ଏଵ
ତଥାଵିଧତ୍ଵମଵଲମ୍ବତେ
ସ୍ଵରୂପଭେଦମୁପଵ୍ରଜତି, ସ୍ଵରୂପତ ଏଵ ତଥାଵିଧତ୍ଵମଵଲମ୍ବତେ, ତଥୈଵ ତଦେଵ ଦ୍ରଵ୍ଯମପ୍ଯେକକାଲ-
ମୁତ୍ତରାଵସ୍ଥଯୋତ୍ପଦ୍ଯମାନଂ ପ୍ରାକ୍ତନାଵସ୍ଥଯା ଵ୍ଯଯମାନମଵସ୍ଥାଯିନ୍ଯା ଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵାଵସ୍ଥଯା ଧ୍ରୌଵ୍ଯମାଲମ୍ବମାନଂ
ଧ୍ରୌଵ୍ଯେଣ ଲକ୍ଷ୍ଯତେ, ନ ଚ ତେନ ସହ ସ୍ଵରୂପଭେଦମୁପଵ୍ରଜତି, ସ୍ଵରୂପତ ଏଵ ତଥାଵିଧତ୍ଵମଵଲମ୍ବତେ
ତୈଃ ସହ ସ୍ଵରୂପଭେଦମୁପଵ୍ରଜତି, ସ୍ଵରୂପତ ଏଵ ତଥାଵିଧତ୍ଵମ -ଵଲମ୍ବତେ
ସ୍ଵରୂପତ ଏଵ ତଥାଵିଧତ୍ଵମଵଲମ୍ବତେ; ତଥୈଵ ତଦେଵ ଦ୍ରଵ୍ଯମପ୍ଯାଯତଵିଶେଷାତ୍ମକୈଃ ପର୍ଯାଯୈର୍ଲକ୍ଷ୍ଯତେ, ନ ଚ
ତୈଃ ସହ ସ୍ଵରୂପଭେଦମୁପଵ୍ରଜତି, ସ୍ଵରୂପତ ଏଵ ତଥାଵିଧତ୍ଵମଵଲମ୍ବତେ
ଟିକନେଵାଲୀ ଐସୀ ଵସ୍ତ୍ରତ୍ଵ -ଅଵସ୍ଥାସେ ଧ୍ରୁଵ ରହତା ହୁଆ ଧ୍ରୌଵ୍ଯସେ ଲକ୍ଷିତ ହୋତା ହୈ; ପରନ୍ତୁ ଉସକା
ଉସ ଧ୍ରୌଵ୍ଯକେ ସାଥ ସ୍ଵରୂପଭେଦ ନହୀଂ ହୈ, ସ୍ଵରୂପସେ ହୀ ଵୈସା ହୈ; ଇସୀପ୍ରକାର ଵହୀ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଭୀ ଏକ
ହୀ ସମଯ ଉତ୍ତର ଅଵସ୍ଥାସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତା ହୁଆ, ପୂର୍ଵ ଅଵସ୍ଥାସେ ଵ୍ଯଯ ହୋତା ହୁଆ, ଔର ଟିକନେଵାଲୀ
ଐସୀ ଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵଅଵସ୍ଥାସେ ଧ୍ରୁଵ ରହତା ହୁଆ ଧ୍ରୌଵ୍ଯସେ ଲକ୍ଷିତ ହୋତା ହୈ
ଭୀ ଵିସ୍ତାରଵିଶେଷସ୍ଵରୂପ ଗୁଣୋଂସେ ଲକ୍ଷିତ ହୋତା ହୈ; କିନ୍ତୁ ଉସକା ଉନ ଗୁଣୋଂକେ ସାଥ ସ୍ଵରୂପଭେଦ ନହୀଂ
ହୈ, ଵହ ସ୍ଵରୂପସେ ହୀ ଵୈସା ହୈ
ହୈ, ଵହ ସ୍ଵରୂପସେ ହୀ ଵୈସା ହୈ
ଵର୍ଣାଦିଗୁଣନଵଜୀର୍ଣାଦିପର୍ଯାଯସହିତଂ ଚ ସତ୍ ତୈରୁତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯୈସ୍ତଥୈଵ ଚ ସ୍ଵକୀଯଗୁଣପର୍ଯାଯୈଃ ସହ
ସଂଜ୍ଞାଦିଭେଦେଽପି ସତି ସତ୍ତାରୂପେଣ ଭେଦଂ ନ କରୋତି
Page 174 of 513
PDF/HTML Page 207 of 546
single page version
ସଦ୍ଭାଵଃ ] ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଜୋ ଅସ୍ତିତ୍ଵ ହୈ, [ହି ] ଵହ ଵାସ୍ତଵମେଂ [ସ୍ଵଭାଵଃ ] ସ୍ଵଭାଵ ହୈ
ଅସ୍ତିତ୍ଵ ଦ୍ରଵ୍ଯନୁଂ ସର୍ଵଦା ଜେ, ତେହ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଵଭାଵ ଛେ
Page 175 of 513
PDF/HTML Page 208 of 546
single page version
ସିଦ୍ଧିଯୁକ୍ତତ୍ଵାତ୍ତେଷାମସ୍ତିତ୍ଵମେକମେଵ, କାର୍ତସ୍ଵରଵତ୍
ପ୍ରଵୃତ୍ତିଯୁକ୍ତସ୍ଯ କାର୍ତସ୍ଵରାସ୍ତିତ୍ଵେନ ନିଷ୍ପାଦିତନିଷ୍ପତ୍ତିଯୁକ୍ତୈଃ ପୀତତାଦିଗୁଣୈଃ କୁଣ୍ଡଲାଦିପର୍ଯାଯୈଶ୍ଚ
ଯଦସ୍ତିତ୍ଵଂ କାର୍ତସ୍ଵରସ୍ଯ ସ ସ୍ଵଭାଵଃ, ତଥା ହି ଦ୍ରଵ୍ଯେଣ ଵା କ୍ଷେତ୍ରେଣ ଵା କାଲେନ ଵା ଭାଵେନ ଵା
ଦ୍ରଵ୍ଯାତ୍ପୃଥଗନୁପଲଭ୍ଯମାନୈଃ କର୍ତୃକରଣାଧିକରଣରୂପେଣ ଗୁଣାନାଂ ପର୍ଯାଯାଣାଂ ଚ ସ୍ଵରୂପମୁପାଦାଯ
ମୋକ୍ଷମୋକ୍ଷମାର୍ଗାଧାରଭୂତାନ୍ଵଯଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵଲକ୍ଷଣଂ ଧ୍ରୌଵ୍ଯଂ ଚେତ୍ଯୁକ୍ତଲକ୍ଷଣୋତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯୈଶ୍ଚ ସହ ଭିନ୍ନଂ ନ ଭଵତି
ସ୍ଵଭାଵ ହୀ କ୍ଯୋଂ ନ ହୋ ? (ଅଵଶ୍ଯ ହୋ
ହୋତେ ହୈଂ ଇସଲିଯେ
ସୁଵର୍ଣକେ ଅସ୍ତିତ୍ଵସେ ଜିନକୀ ଉତ୍ପତ୍ତି ହୋତୀ ହୈ,
ଭାଵସେ ଜୋ ଦ୍ରଵ୍ଯସେ ପୃଥକ୍ ଦିଖାଈ ନହୀଂ ଦେତେ, କର୍ତା -କରଣ-
Page 176 of 513
PDF/HTML Page 209 of 546
single page version
ସ୍ଵଭାଵଃ
ପ୍ରଵର୍ତମାନପ୍ରଵୃତ୍ତିଯୁକ୍ତୈଃ ପୀତତାଦିଗୁଣୈଃ କୁଣ୍ଡଲାଦିପର୍ଯାଯୈଶ୍ଚ ନିଷ୍ପାଦିତନିଷ୍ପତ୍ତିଯୁକ୍ତସ୍ଯ କାର୍ତସ୍ଵରସ୍ଯ
ମୂଲସାଧନତଯା ତୈର୍ନିଷ୍ପାଦିତଂ ଯଦସ୍ତିତ୍ଵଂ ସ ସ୍ଵଭାଵଃ, ତଥା ଦ୍ରଵ୍ଯେଣ ଵା କ୍ଷେତ୍ରେଣ ଵା କାଲେନ
ଵା ଭାଵେନ ଵା ଗୁଣେଭ୍ଯଃ ପର୍ଯାଯେଭ୍ଯଶ୍ଚ ପୃଥଗନୁପଲଭ୍ଯମାନସ୍ଯ କର୍ତୃକରଣାଧିକରଣରୂପେଣ
ସୁଵର୍ଣସ୍ଯ ସଦ୍ଭାଵଃ, ତଥା ସ୍ଵକୀଯଦ୍ରଵ୍ଯକ୍ଷେତ୍ରକାଲଭାଵୈଃ ପରମାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯାଦଭିନ୍ନାନାଂ କେଵଲଜ୍ଞାନାଦିଗୁଣକିଂଚିଦୂନ-
ଚରମଶରୀରାକାରାଦିପର୍ଯାଯାଣାଂ ସଂବନ୍ଧି ଯଦସ୍ତିତ୍ଵଂ ସ ଏଵ ମୁକ୍ତାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ସଦ୍ଭାଵଃ
ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ପୀତତ୍ଵାଦିକକେ ଔର କୁଣ୍ଡଲାଦିକକେ ସ୍ଵରୂପକୋ ସୁଵର୍ଣ ହୀ ଧାରଣ କରତା ହୈ, ଇସଲିଯେ
ସୁଵର୍ଣକେ ଅସ୍ତିତ୍ଵସେ ହୀ ପୀତତ୍ଵାଦିକକୀ ଔର କୁଣ୍ଡଲାଦିକକୀ ନିଷ୍ପତ୍ତି
ଦ୍ରଵ୍ଯସେ ଭିନ୍ନ ନହୀଂ ଦିଖାଈ ଦେନେଵାଲେ ଗୁଣୋଂ ଔର ପର୍ଯାଯୋଂକା ଅସ୍ତିତ୍ଵ ଵହ ଦ୍ରଵ୍ଯକା ହୀ ଅସ୍ତିତ୍ଵ ହୈ,
କ୍ଯୋଂକି ଗୁଣୋଂ ଔର ପର୍ଯାଯୋଂକେ ସ୍ଵରୂପକୋ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୀ ଧାରଣ କରତା ହୈ, ଇସଲିଯେ ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ଅସ୍ତିତ୍ଵସେ
ହୀ ଗୁଣୋଂକୀ ଔର ପର୍ଯାଯୋଂକୀ ନିଷ୍ପତ୍ତି ହୋତୀ ହୈ, ଦ୍ରଵ୍ଯ ନ ହୋ ତୋ ଗୁଣ ଔର ପର୍ଯାଯେଂ ଭୀ ନ ହୋଂ
କରକେ ପ୍ରଵର୍ତମାନ ପୀତତ୍ଵାଦିଗୁଣୋଂ ଔର କୁଣ୍ଡଲାଦିପର୍ଯାଯୋଂସେ ଜିସକୀ ନିଷ୍ପତ୍ତି ହୋତୀ ହୈ,
Page 177 of 513
PDF/HTML Page 210 of 546
single page version
ମୂଲସାଧନତଯା ତୈର୍ନିଷ୍ପାଦିତଂ ଯଦସ୍ତିତ୍ଵଂ ସ ସ୍ଵଭାଵଃ
ଜ୍ଞାନାଦିଗୁଣକିଂଚିଦୂନଚରମଶରୀରାକାରପର୍ଯାଯେଭ୍ଯଃ ସକାଶାଦଭିନ୍ନସ୍ଯ ମୁକ୍ତାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ସଂବନ୍ଧି ଯଦସ୍ତିତ୍ଵଂ ସ
ଏଵ କେଵଲଜ୍ଞାନାଦିଗୁଣକିଂଚିଦୂନଚରମଶରୀରାକାରପର୍ଯାଯାଣାଂ ସ୍ଵଭାଵୋ ଜ୍ଞାତଵ୍ଯଃ
ଔର କୁଣ୍ଡଲାଦିକ ହୀ ଧାରଣ କରତେ ହୈଂ, ଇସଲିଯେ ପୀତତ୍ଵାଦିକ ଔର କୁଣ୍ଡଲାଦିକକେ ଅସ୍ତିତ୍ଵସେ
ହୀ ସୁଵର୍ଣକୀ ନିଷ୍ପତ୍ତି ହୋତୀ ହୈ, ପୀତତ୍ଵାଦିକ ଔର କୁଣ୍ଡଲାଦିକ ନ ହୋଂ ତୋ ସୁଵର୍ଣ ଭୀ ନ ହୋ;
ଇସୀପ୍ରକାର ଗୁଣୋଂସେ ଔର ପର୍ଯାଯୋଂସେ ଭିନ୍ନ ନ ଦିଖାଈ ଦେନେଵାଲେ ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଅସ୍ତିତ୍ଵ ଵହ ଗୁଣୋଂ ଔର
ପର୍ଯାଯୋଂକା ହୀ ଅସ୍ତିତ୍ଵ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ସ୍ଵରୂପକୋ ଗୁଣ ଔର ପର୍ଯାଯେଂ ହୀ ଧାରଣ କରତୀ ହୈଂ
ଇସଲିଯେ ଗୁଣୋଂ ଔର ପର୍ଯାଯୋଂକେ ଅସ୍ତିତ୍ଵସେ ହୀ ଦ୍ରଵ୍ଯକୀ ନିଷ୍ପତ୍ତି ହୋତୀ ହୈ
ଔର ଉତ୍ପାଦ -ଵ୍ଯଯ -ଧ୍ରୌଵ୍ଯକା ଭୀ ଏକ ହୀ ଅସ୍ତିତ୍ଵ ହୈ
Page 178 of 513
PDF/HTML Page 211 of 546
single page version
ପୀତତାଦ୍ଯୁତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯୈର୍ଯଦସ୍ତିତ୍ଵଂ କାର୍ତସ୍ଵରସ୍ଯ ସ ସ୍ଵଭାଵଃ, ତଥା ହି ଦ୍ରଵ୍ଯେଣ ଵା କ୍ଷେତ୍ରେଣ ଵା
କାଲେନ ଵା ଭାଵେନ ଵା ଦ୍ରଵ୍ଯାତ୍ପୃଥଗନୁପଲଭ୍ଯମାନୈଃ କର୍ତୃକରଣାଧିକରଣରୂପେଣୋତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯାଣାଂ
ସ୍ଵରୂପମୁପାଦାଯ ପ୍ରଵର୍ତମାନପ୍ରଵୃତ୍ତିଯୁକ୍ତସ୍ଯ ଦ୍ରଵ୍ଯାସ୍ତିତ୍ଵେନ ନିଷ୍ପାଦିତନିଷ୍ପତ୍ତିଯୁକ୍ତୈରୁତ୍ପାଦଵ୍ଯଯ-
ଧ୍ରୌଵ୍ଯୈର୍ଯଦସ୍ତିତ୍ଵଂ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ସ ସ୍ଵଭାଵଃ
ସ୍ଵରୂପମୁପାଦାଯ ପ୍ରଵର୍ତମାନପ୍ରଵୃତ୍ତିଯୁକ୍ତୈଃ କୁଣ୍ଡଲାଂଗଦପୀତତାଦ୍ଯୁତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯୈର୍ନିଷ୍ପାଦିତନିଷ୍ପତ୍ତିଯୁକ୍ତସ୍ଯ
କାର୍ତସ୍ଵରସ୍ଯ ମୂଲସାଧନତଯା ତୈର୍ନିଷ୍ପାଦିତଂ ଯଦସ୍ତିତ୍ଵଂ ସ ସ୍ଵଭାଵଃ, ତଥା ଦ୍ରଵ୍ଯେଣ ଵା କ୍ଷେତ୍ରେଣ ଵା
ଭୂତପରମାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵଲକ୍ଷଣଧ୍ରୌଵ୍ଯାଣାଂ ସଂବନ୍ଧି ଯଦସ୍ତିତ୍ଵଂ ସ ଏଵ ମୁକ୍ତାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯସଦ୍ଭାଵଃ
ଯଦସ୍ତିତ୍ଵଂ ସ ଏଵ କଟକପର୍ଯାଯୋତ୍ପାଦକଙ୍କଣପର୍ଯାଯଵ୍ଯଯତଦୁଭଯାଧାରଭୂତସୁଵର୍ଣତ୍ଵଲକ୍ଷଣଧ୍ରୌଵ୍ଯାଣାଂ ସ୍ଵଭାଵଃ,
ତଥା ସ୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯାଦିଚତୁଷ୍ଟଯେନ ମୋକ୍ଷପର୍ଯାଯୋତ୍ପାଦମୋକ୍ଷମାର୍ଗପର୍ଯାଯଵ୍ଯଯତଦୁଭଯାଧାରଭୂତମୁକ୍ତାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵଲକ୍ଷଣ-
ଧ୍ରୌଵ୍ଯେଭ୍ଯଃ ସକାଶାଦଭିନ୍ନସ୍ଯ ପରମାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ସଂବନ୍ଧି ଯଦସ୍ତିତ୍ଵଂ ସ ଏଵ
ପୃଥକ୍ ଦିଖାଈ ନହୀଂ ଦେତେ, କର୍ତା -କରଣ -ଅଧିକରଣରୂପସେ ଉତ୍ପାଦ -ଵ୍ଯଯ -ଧ୍ରୌଵ୍ଯୋଂକେ ସ୍ଵରୂପକୋ
ଧାରଣ କରକେ ପ୍ରଵର୍ତମାନ ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ଅସ୍ତିତ୍ଵସେ ଜିନକୀ ନିଷ୍ପତ୍ତି ହୋତୀ ହୈ,
ଅସ୍ତିତ୍ଵ ହୈ; କ୍ଯୋଂକି ଉତ୍ପାଦ, ଵ୍ଯଯ ଔର ଧ୍ରୌଵ୍ଯୋଂକେ ସ୍ଵରୂପକୋ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୀ ଧାରଣ କରତା ହୈ,
ଇସଲିଏ ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ଅସ୍ତିତ୍ଵସେ ହୀ ଉତ୍ପାଦ, ଵ୍ଯଯ ଔର ଧ୍ରୌଵ୍ଯୋଂକୀ ନିଷ୍ପତ୍ତି ହୋତୀ ହୈ
ସୁଵର୍ଣକେ ସ୍ଵରୂପକୋ ଧାରଣ କରକେ ପ୍ରଵର୍ତମାନ କୁଣ୍ଡଲାଦି -ଉତ୍ପାଦୋଂ, ବାଜୂବଂଧାଦି ଵ୍ଯଯୋଂ ଔର
ପୀତତ୍ଵାଦି ଧ୍ରୌଵ୍ଯୋଂସେ ଜିସକୀ ନିଷ୍ପତ୍ତି ହୋତୀ ହୈ,
Page 179 of 513
PDF/HTML Page 212 of 546
single page version
ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଵରୂପମୁପାଦାଯ ପ୍ରଵର୍ତମାନପ୍ରଵୃତ୍ତିଯୁକ୍ତୈରୁତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯୈର୍ନିଷ୍ପାଦିତନିଷ୍ପତ୍ତିଯୁକ୍ତସ୍ଯ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ମୂଲ-
ସାଧନତଯା ତୈର୍ନିଷ୍ପାଦିତଂ ଯଦସ୍ତିତ୍ଵଂ ସ ସ୍ଵଭାଵଃ
ଧ୍ରୌଵ୍ଯୋଂକା ହୀ ଅସ୍ତିତ୍ଵ ହୈ; କ୍ଯୋଂକି ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ସ୍ଵରୂପକୋ ଉତ୍ପାଦ, ଵ୍ଯଯ ଔର ଧ୍ରୌଵ୍ଯ ହୀ ଧାରଣ କରତେ
ହୈଂ, ଇସଲିଯେ ଉତ୍ପାଦ -ଵ୍ଯଯ ଔର ଧ୍ରୌଵ୍ଯୋଂକେ ଅସ୍ତିତ୍ଵସେ ହୀ ଦ୍ରଵ୍ଯକୀ ନିଷ୍ପତ୍ତି ହୋତୀ ହୈ
ଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରକା ହୈ; ଐସା ହୋନେସେ ଅସ୍ତିତ୍ଵ ଦ୍ରଵ୍ଯକା ସ୍ଵଭାଵ ହୀ ହୈ
ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତେ ହୈଂ, ଔର ଦ୍ରଵ୍ଯ ଉତ୍ପାଦ -ଵ୍ଯଯ -ଧ୍ରୌଵ୍ଯୋଂସେ ହୀ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତା ହୈ
Page 180 of 513
PDF/HTML Page 213 of 546
single page version
ଵୃତ୍ତଂ ପ୍ରତିଦ୍ରଵ୍ଯମାସୂତ୍ରିତଂ ସୀମାନଂ ଭିନ୍ଦତ୍ସଦିତି ସର୍ଵଗତଂ ସାମାନ୍ଯଲକ୍ଷଣଭୂତଂ ସାଦୃଶ୍ଯାସ୍ତିତ୍ଵମେକଂ
ଖଲ୍ଵଵବୋଧଵ୍ଯମ୍
ସ୍ଯାତ୍
ଵିଚିତ୍ରତାକେ ଵିସ୍ତାରକୋ ଅସ୍ତ କରତା ହୁଆ, ସର୍ଵ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂମେଂ ପ୍ରଵୃତ୍ତ ହୋକର ରହନେଵାଲା, ଔର ପ୍ରତ୍ଯେକ
ଦ୍ରଵ୍ଯକୀ ବଁଧୀ ହୁଈ ସୀମାକୀ ଅଵଗଣନା କରତା ହୁଆ, ‘ସତ୍’ ଐସା ଜୋ ସର୍ଵଗତ ସାମାନ୍ଯଲକ୍ଷଣଭୂତ
ସାଦୃଶ୍ଯାସ୍ତିତ୍ଵ ହୈ ଵହ ଵାସ୍ତଵମେଂ ଏକ ହୀ ଜାନନା ଚାହିଏ
ଔର କୋଈ ଅଵାଚ୍ଯ ହୋନା ଚାହିଯେ; କିନ୍ତୁ ଵହ ତୋ ଵିରୁଦ୍ଧ ହୀ ହୈ, ଔର ଯହ (‘ସତ୍’ ଐସା କଥନ
ଔର ଜ୍ଞାନକେ ସର୍ଵପଦାର୍ଥପରାମର୍ଶୀ ହୋନେକୀ ବାତ) ତୋ ସିଦ୍ଧ ହୋ ସକତୀ ହୈ, ଵୃକ୍ଷକୀ ଭାଁତି
Page 181 of 513
PDF/HTML Page 214 of 546
single page version
ଲକ୍ଷଣଭୂତେନ ସାଦୃଶ୍ଯୋଦ୍ଭାସିନାନୋକହତ୍ଵେନୋତ୍ଥାପିତମେକତ୍ଵଂ ତିରିଯତି, ତଥା ବହୂନାଂ ବହୁଵିଧାନାଂ
ଦ୍ରଵ୍ଯାଣାମାତ୍ମୀଯାତ୍ମୀଯସ୍ଯ ଵିଶେଷଲକ୍ଷଣଭୂତସ୍ଯ ସ୍ଵରୂପାସ୍ତିତ୍ଵସ୍ଯାଵଷ୍ଟମ୍ଭେନୋତ୍ତିଷ୍ଠନ୍ନାନାତ୍ଵଂ ସାମାନ୍ଯ-
ଲକ୍ଷଣଭୂତେନ ସାଦୃଶ୍ଯୋଦ୍ଭାସିନା ସଦିତ୍ଯସ୍ଯ ଭାଵେନୋତ୍ଥାପିତମେକତ୍ଵଂ ତିରିଯତି
ଵିଶେଷଲକ୍ଷଣଭୂତସ୍ଯ ସ୍ଵରୂପାସ୍ତିତ୍ଵସ୍ଯାଵଷ୍ଟମ୍ଭେନୋତ୍ତିଷ୍ଠନ୍ନାନାତ୍ଵମୁଚ୍ଚକାସ୍ତି, ତଥା ସର୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯାଣାମପି
ସାମାନ୍ଯଲକ୍ଷଣଭୂତେନ ସାଦୃଶ୍ଯୋଦ୍ଭାସିନା ସଦିତ୍ଯସ୍ଯ ଭାଵେନୋତ୍ଥାପିତେନୈକତ୍ଵେନ ତିରୋହିତମପି ଵିଶେଷ-
ଲକ୍ଷଣଭୂତସ୍ଯ ସ୍ଵରୂପାସ୍ତିତ୍ଵସ୍ଯାଵଷ୍ଟମ୍ଭେନୋତ୍ତିଷ୍ଠନ୍ନାନାତ୍ଵମୁଚ୍ଚକାସ୍ତି
ସାମାନ୍ଯଲକ୍ଷଣଭୂତ ସାଦୃଶ୍ଯଦର୍ଶକ ‘ସତ୍’ ପନେସେ (-‘ସତ୍’ ଐସେ ଭାଵସେ, ଅସ୍ତିତ୍ଵସେ, ‘ହୈ’ ପନେସେ)
ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋନେଵାଲା ଏକତ୍ଵ ତିରୋହିତ କର ଦେତା ହୈ
ଵିଶେଷଲକ୍ଷଣଭୂତ ସ୍ଵରୂପାସ୍ତିତ୍ଵକେ ଅଵଲମ୍ବନସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋନେଵାଲା ଅନେକତ୍ଵ ସ୍ପଷ୍ଟତଯା ପ୍ରକାଶମାନ
ରହତା ହୈ, (ବନା ରହତା ହୈ, ନଷ୍ଟ ନହୀଂ ହୋତା); ଉସୀପ୍ରକାର ସର୍ଵ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକେ ଵିଷଯମେଂ ଭୀ ସାମାନ୍ଯଲକ୍ଷଣଭୂତ
ସାଦୃଶ୍ଯଦର୍ଶକ ‘ସତ୍’ ପନେସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋନେଵାଲେ ଏକତ୍ଵସେ ତିରୋହିତ ହୋନେ ପର ଭୀ (ଅପନେ -ଅପନେ)
ଵିଶେଷଲକ୍ଷଣଭୂତ ସ୍ଵରୂପାସ୍ତିତ୍ଵକେ ଅଵଲମ୍ବନସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋନେଵାଲା ଅନେକତ୍ଵ ସ୍ପଷ୍ଟତଯା ପ୍ରକାଶମାନ
ରହତା ହୈ
ଅନେକତ୍ଵ ହୈ, ପରନ୍ତୁ ଵୃକ୍ଷତ୍ଵ ଜୋ କି ସର୍ଵ ଵୃକ୍ଷୋଂକା ସାମାନ୍ଯଲକ୍ଷଣ ହୈ ଔର ଜୋ ସର୍ଵ ଵୃକ୍ଷୋଂମେଂ ସାଦୃଶ୍ଯ
ବତଲାତା ହୈ, ଉସକୀ ଅପେକ୍ଷାସେ ସର୍ଵ ଵୃକ୍ଷୋଂମେଂ ଏକତ୍ଵ ହୈ
Page 182 of 513
PDF/HTML Page 215 of 546
single page version
ସିଦ୍ଧଜୀଵାନାଂ ଗ୍ରହଣଂ ଭଵତି, ତଥା ‘ସର୍ଵଂ ସତ୍’ ଇତ୍ଯୁକ୍ତେ ସଂଗ୍ରହନଯେନ ସର୍ଵପଦାର୍ଥାନାଂ ଗ୍ରହଣଂ ଭଵତି
ଯୁଗପଦ୍ଗ୍ରହଣଂ ଭଵତି, ତଥା ସର୍ଵଂ ସଦିତ୍ଯୁକ୍ତେ ସତି ସାଦୃଶ୍ଯସତ୍ତାଭିଧାନେନ ମହାସତ୍ତାରୂପେଣ ଶୁଦ୍ଧସଂଗ୍ରହ-
ନଯେନ ସର୍ଵପଦାର୍ଥାନାଂ ସ୍ଵଜାତ୍ଯଵିରୋଧେନ ଗ୍ରହଣଂ ଭଵତୀତ୍ଯର୍ଥଃ
ହୈ, ପରନ୍ତୁ ସତ୍ପନା (-ଅସ୍ତିତ୍ଵପନା, ‘ହୈ’ ଐସା ଭାଵ) ଜୋ କି ସର୍ଵ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକା ସାମାନ୍ଯ ଲକ୍ଷଣ ହୈ ଔର
ଜୋ ସର୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯୋଂମେଂ ସାଦୃଶ୍ଯ ବତଲାତା ହୈ ଉସକୀ ଅପେକ୍ଷାସେ ସର୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯୋଂମେଂ ଏକତ୍ଵ ହୈ
(ସମସ୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକା ସ୍ଵରୂପ -ଅସ୍ତିତ୍ଵ ସଂବଂଧୀ) ଅନେକତ୍ଵ ସ୍ପଷ୍ଟତଯା ପ୍ରକାଶମାନ ହୀ ରହତା ହୈ
କହା ହୈ; [ତଥା ] ଇସପ୍ରକାର [ଆଗମତଃ ] ଆଗମସେ [ସିଦ୍ଧଂ ] ସିଦ୍ଧ ହୈ; [ଯଃ ] ଜୋ [ନ ଇଚ୍ଛତି ] ଇସେ
ନହୀଂ ମାନତା [ସଃ ] ଵହ [ହି ] ଵାସ୍ତଵମେଂ [ପରସମଯଃ ] ପରସମଯ ହୈ
Page 183 of 513
PDF/HTML Page 216 of 546
single page version
ଯୁକ୍ତତ୍ଵାତ୍
ସମରସୀଭାଵପରିଣତସର୍ଵଶୁଦ୍ଧାତ୍ମପ୍ରଦେଶଭରିତାଵସ୍ଥେନ ଶୁଦ୍ଧୋପାଦାନଭୂତେନ ସ୍ଵକୀଯସ୍ଵଭାଵେନ ନିଷ୍ପନ୍ନତ୍ଵାତ୍
ନିଷ୍ପନ୍ନ ହୁଏ ଭାଵଵାଲା ହୈ (
Page 184 of 513
PDF/HTML Page 217 of 546
single page version
ସତ୍ତାମେଂ ଭେଦ ହୋନେସେ) ହୋତୀ ହୈ ତୋ, ଵହ କୌନସା ଭେଦ ହୈ ? ପ୍ରାଦେଶିକ ଯା ଅତାଦ୍ଭାଵିକ ?
ସତ୍ତାକେ ଯୋଗସେ ଦ୍ରଵ୍ଯ ‘ସତ୍ତାଵାଲା’ (‘ସତ୍’) ହୁଆ ହୈ ଐସା ନହୀଂ ହୈ
Page 185 of 513
PDF/HTML Page 218 of 546
single page version
ମିତ୍ଯାଦିଵତ୍ପ୍ରପଶ୍ଯତଃ ସମୂଲ ଏଵାତାଦ୍ଭାଵିକୋ ଭେଦୋ ନିମଜ୍ଜତି
ରାଶେର୍ଜଲକଲ୍ଲୋଲ ଇଵ ଦ୍ରଵ୍ଯାନ୍ନ ଵ୍ଯତିରିକ୍ତଂ ସ୍ଯାତ
ହୈ;
ହୈ
ତବ ଭୀ (ଵହ) ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ପର୍ଯାଯରୂପସେ ଉନ୍ମଗ୍ନ ହୋନେସେ,
Page 186 of 513
PDF/HTML Page 219 of 546
single page version
ଉତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯ ସହିତ [ପରିଣାମଃ ] ପରିଣାମ ହୈ [ସଃ ] ଵହ [ଅର୍ଥେଷୁ ସ୍ଵଭାଵଃ ] ପଦାର୍ଥୋଂକା
ସ୍ଵଭାଵ ହୈ
Page 187 of 513
PDF/HTML Page 220 of 546
single page version
ସୂକ୍ଷ୍ମାଂଶାଃ ପରିଣାମାଃ
ସଂହାରଧ୍ରୌଵ୍ଯାତ୍ମକମାତ୍ମାନଂ ଧାରଯନ୍ତି, ତଥୈଵ ତେ ପରିଣାମାଃ ସ୍ଵାଵସରେ ସ୍ଵରୂପପୂର୍ଵରୂପାଭ୍ଯା-
ମୁତ୍ପନ୍ନୋଚ୍ଛନ୍ନତ୍ଵାତ୍ସର୍ଵତ୍ର ପରସ୍ପରାନୁସ୍ଯୂତିସୂତ୍ରିତୈକପ୍ରଵାହତଯାନୁତ୍ପନ୍ନପ୍ରଲୀନତ୍ଵାଚ୍ଚ ସଂଭୂତିସଂହାରଧ୍ରୌଵ୍ଯା-
ତ୍ମକମାତ୍ମାନଂ ଧାରଯନ୍ତି
ହୋନେସେ ତଥା ସର୍ଵତ୍ର ପରସ୍ପର ଅନୁସ୍ଯୂତିସେ ରଚିତ ଏକ ପ୍ରଵାହପନେ ଦ୍ଵାରା ଅନୁତ୍ପନ୍ନ -ଅଵିନଷ୍ଟ ହୋନେସେ
ଉତ୍ପତ୍ତି -ସଂହାର -ଧ୍ରୌଵ୍ଯାତ୍ମକ ହୈଂ
ଅନୁସ୍ଯୂତିସେ ରଚିତ ଏକ ଵାସ୍ତୁପନେ ଦ୍ଵାରା ଅନୁଭଯ ସ୍ଵରୂପ ହୈ (ଅର୍ଥାତ୍ ଦୋମେଂସେ ଏକ ଭୀ ସ୍ଵରୂପ ନହୀଂ
ହୈ), ଇସୀପ୍ରକାର ପ୍ରଵାହକା ଜୋ ଛୋଟେସେ ଛୋଟା ଅଂଶ ପୂର୍ଵପରିଣାମକେ ଵିନାଶସ୍ଵରୂପ ହୈ ଵହୀ ଉସକେ