Page 168 of 513
PDF/HTML Page 201 of 546
single page version

ଯେ ଖଲୁ ଜୀଵପୁଦ୍ଗଲାତ୍ମକମସମାନଜାତୀଯଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯଂ ସକଲାଵିଦ୍ଯାନାମେକମୂଲମୁପଗତା ଯଥୋଦିତାତ୍ମସ୍ଵଭାଵସଂଭାଵନକ୍ଲୀବାଃ ତସ୍ମିନ୍ନେଵାଶକ୍ତିମୁପଵ୍ରଜନ୍ତି, ତେ ଖଲୂଚ୍ଛଲିତନିରର୍ଗଲୈକାନ୍ତ- ଦୃଷ୍ଟଯୋ ମନୁଷ୍ଯ ଏଵାହମେଷ ମମୈଵୈତନ୍ମନୁଷ୍ଯଶରୀରମିତ୍ଯହଂକାରମମକାରାଭ୍ଯାଂ ଵିପ୍ରଲଭ୍ଯମାନା ଅଵିଚଲିତ- ଚେତନାଵିଲାସମାତ୍ରାଦାତ୍ମଵ୍ଯଵହାରାତ୍ ପ୍ରଚ୍ଯୁତ୍ଯ କ୍ରୋଡୀକୃତସମସ୍ତକ୍ରିଯାକୁଟୁମ୍ବକଂ ମନୁଷ୍ଯଵ୍ଯଵହାରମାଶ୍ରିତ୍ଯ ରଜ୍ଯନ୍ତୋ ଦ୍ଵିଷନ୍ତଶ୍ଚ ପରଦ୍ରଵ୍ଯେଣ କର୍ମଣା ସଂଗତତ୍ଵାତ୍ପରସମଯା ଜାଯନ୍ତେ .

ଯେ ତୁ ପୁନରସଂକୀର୍ଣ -ଦ୍ରଵ୍ଯଗୁଣପର୍ଯାଯସୁସ୍ଥିତଂ ଭଗଵନ୍ତମାତ୍ମନଃ ସ୍ଵଭାଵଂ ସକଲଵିଦ୍ଯାନାମେକମୂଲମୁପଗମ୍ଯ ଯଥୋଦିତାତ୍ମସ୍ଵଭାଵସଂଭାଵନସମର୍ଥତଯା ପର୍ଯାଯମାତ୍ରାଶକ୍ତି- ଦ୍ରଵ୍ଯଗୁଣପର୍ଯାଯପରିଜ୍ଞାନମୂଢା ଅଥଵା ନାରକାଦିପର୍ଯାଯରୂପୋ ନ ଭଵାମ୍ଯହମିତି ଭେଦଵିଜ୍ଞାନମୂଢାଶ୍ଚ ପରସମଯା ମିଥ୍ଯାଦୃଷ୍ଟଯୋ ଭଵନ୍ତୀତି . ତସ୍ମାଦିଯଂ ପାରମେଶ୍ଵରୀ ଦ୍ରଵ୍ଯଗୁଣପର୍ଯାଯଵ୍ଯାଖ୍ଯା ସମୀଚୀନା ଭଦ୍ରା ଭଵତୀତ୍ଯଭି- ପ୍ରାଯଃ ..୯୩.. ଅଥ ପ୍ରସଂଗାଯାତାଂ ପରସମଯସ୍ଵସମଯଵ୍ଯଵସ୍ଥାଂ କଥଯତି — ଜେ ପଜ୍ଜଏସୁ ଣିରଦା ଜୀଵା ଯେ ପର୍ଯାଯେଷୁ

ଟୀକା : — ଜୋ ଜୀଵ ପୁଦ୍ଗଲାତ୍ମକ ଅସମାନଜାତୀଯ ଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯକା — ଜୋ କି ସକଲ ଅଵିଦ୍ଯାଓଂକା ଏକ ମୂଲ ହୈ ଉସକା — ଆଶ୍ରଯ କରତେ ହୁଏ ୧ଯଥୋକ୍ତ ଆତ୍ମସ୍ଵଭାଵକୀ ୨ସଂଭାଵନା କରନେମେଂ ନପୁଂସକ ହୋନେସେ ଉସୀମେଂ ବଲ ଧାରଣ କରତେ ହୈଂ (ଅର୍ଥାତ୍ ଉନ ଅସମାନଜାତୀଯ ଦ୍ରଵ୍ଯ -ପର୍ଯାଯୋଂକେ ପ୍ରତି ହୀ ବଲଵାନ ହୈଂ ), ଵେ — ଜିନକୀ ୩ନିରର୍ଗଲ ଏକାନ୍ତଦୃଷ୍ଟି ଉଛଲତୀ ହୈ ଐସେ — ‘ଯହ ମୈଂ ମନୁଷ୍ଯ ହୀ ହୂଁ, ମେରା ହୀ ଯହ ମନୁଷ୍ଯ ଶରୀର ହୈ’ ଇସପ୍ରକାର ଅହଂକାର -ମମକାରସେ ଠଗାଯେ ଜାତେ ହୁଯେ, ଅଵିଚଲିତଚେତନାଵିଲାସମାତ୍ର ୪ଆତ୍ମଵ୍ଯଵହାରସେ ଚ୍ଯୁତ ହୋକର, ଜିସମେଂ ସମସ୍ତ କ୍ରିଯାକଲାପକୋ ଛାତୀସେ ଲଗାଯା ଜାତା ହୈ ଐସେ ୫ମନୁଷ୍ଯଵ୍ଯଵହାରକା ଆଶ୍ରଯ କରକେ ରାଗୀ -ଦ୍ଵେଷୀ ହୋତେ ହୁଏ ପର ଦ୍ରଵ୍ଯରୂପ କର୍ମକେ ସାଥ ସଂଗତତାକେ କାରଣ (-ପରଦ୍ରଵ୍ଯରୂପ କର୍ମକେ ସାଥ ଯୁକ୍ତ ହୋ ଜାନେସେ) ଵାସ୍ତଵମେଂ ୬ପରସମଯ ହୋତେ ହୈଂ ଅର୍ଥାତ୍ ପରସମଯରୂପ ପରିଣମିତ ହୋତେ ହୈଂ .

ଔର ଜୋ ୭ଅସଂକୀର୍ଣ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଗୁଣ -ପର୍ଯାଯୋଂସେ ସୁସ୍ଥିତ ଭଗଵାନ ଆତ୍ମାକେ ସ୍ଵଭାଵକା — ଜୋ କି ସକଲ ଵିଦ୍ଯାଓଂକା ଏକ ମୂଲ ହୈ ଉସକା — ଆଶ୍ରଯ କରକେ ଯଥୋକ୍ତ ଆତ୍ମସ୍ଵଭାଵକୀ ସଂଭାଵନାମେଂ ସମର୍ଥ ହୋନେସେ ପର୍ଯାଯମାତ୍ର ପ୍ରତିକେ ବଲକୋ ଦୂର କରକେ ଆତ୍ମାକେ ସ୍ଵଭାଵମେଂ ହୀ ସ୍ଥିତି କରତେ ୧. ଯଥୋକ୍ତ = ପୂର୍ଵ ଗାଥାମେଂ କହା ଜୈସା . ୨. ସଂଭାଵନା = ସଂଚେତନ; ଅନୁଭଵ; ମାନ୍ଯତା; ଆଦର . ୩. ନିରର୍ଗଲ = ଅଂକୁଶ ବିନା କୀ; ବେହଦ (ଜୋ ମନୁଷ୍ଯାଦି ପର୍ଯାଯମେଂ ଲୀନ ହୈଂ, ଵେ ବେହଦ ଏକାଂତଦୃଷ୍ଟିରୂପ ହୈ .) ୪. ଆତ୍ମଵ୍ଯଵହାର = ଆତ୍ମାରୂପ ଵର୍ତନ, ଆତ୍ମାରୂପ କାର୍ଯ, ଆତ୍ମାରୂପ ଵ୍ଯାପାର . ୫. ମନୁଷ୍ଯଵ୍ଯଵହାର = ମନୁଷ୍ଯରୂପ ଵର୍ତନ (ମୈଂ ମନୁଷ୍ଯ ହୀ ହୂଁ . ଐସୀ ମାନ୍ଯତାପୂର୍ଵକ ଵର୍ତନ) . ୬. ଜୋ ଜୀଵ ପରକେ ସାଥ ଏକତ୍ଵକୀ ମାନ୍ଯତାପୂର୍ଵକ ଯୁକ୍ତ ହୋତା ହୈ, ଉସେ ପରସମଯ କହତେ ହୈଂ . ୭. ଅସଂକୀର୍ଣ = ଏକମେକ ନହୀଂ ଐସେ; ସ୍ପଷ୍ଟତଯା ଭିନ୍ନ [ଭଗଵାନ ଆତ୍ମସ୍ଵଭାଵ ସ୍ପଷ୍ଟ ଭିନ୍ନ -ପରକେ ସାଥ ଏକମେକ

Page 169 of 513
PDF/HTML Page 202 of 546
single page version

ମତ୍ଯସ୍ଯାତ୍ମନଃ ସ୍ଵଭାଵ ଏଵ ସ୍ଥିତିମାସୂତ୍ରଯନ୍ତି, ତେ ଖଲୁ ସହଜଵିଜୃମ୍ଭିତାନେକାନ୍ତଦୃଷ୍ଟିପ୍ରକ୍ଷପିତ- ସମସ୍ତୈକାନ୍ତଦୃଷ୍ଟିପରିଗ୍ରହଗ୍ରହା ମନୁଷ୍ଯାଦିଗତିଷୁ ତଦ୍ଵିଗ୍ରହେଷୁ ଚାଵିହିତାହଂକାରମମକାରା ଅନେକାପଵରକସଂଚାରିତରତ୍ନପ୍ରଦୀପମିଵୈକରୂପମେଵାତ୍ମାନମୁପଲଭମାନା ଅଵିଚଲିତଚେତନାଵିଲାସ- ମାତ୍ରମାତ୍ମଵ୍ଯଵହାରମୁରରୀକୃତ୍ଯ କ୍ରୋଡୀକୃତସମସ୍ତକ୍ରିଯାକୁଟୁମ୍ବକଂ ମନୁଷ୍ଯଵ୍ଯଵହାରମନାଶ୍ରଯନ୍ତୋ ଵିଶ୍ରାନ୍ତ- ରାଗଦ୍ଵେଷୋନ୍ମେଷତଯା ପରମମୌଦାସୀନ୍ଯମଵଲଂବମାନା ନିରସ୍ତସମସ୍ତପରଦ୍ରଵ୍ଯସଂଗତିତଯା ସ୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯେଣୈଵ କେଵଲେନ ସଂଗତତ୍ଵାତ୍ସ୍ଵସମଯା ଜାଯନ୍ତେ

ଅତଃ ସ୍ଵସମଯ ଏଵାତ୍ମନ -ସ୍ତତ୍ତ୍ଵମ୍ ..୯୪.. ନିରତାଃ ଜୀଵାଃ ପରସମଇଗ ତ୍ତି ଣିଦ୍ଦିଟ୍ଠା ତେ ପରସମଯା ଇତି ନିର୍ଦିଷ୍ଟାଃ କ ଥିତାଃ . ତଥାହିତଥାହି — ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯରୂପୋଽହମିତ୍ଯହଙ୍କାରୋ ଭଣ୍ଯତେ, ମନୁଷ୍ଯାଦିଶରୀରଂ ତଚ୍ଛରୀରାଧାରୋତ୍ପନ୍ନପଞ୍ଚେନ୍ଦ୍ରିଯଵିଷଯସୁଖସ୍ଵରୂପଂ ଚ ମମେତି ମମକାରୋ ଭଣ୍ଯତେ, ତାଭ୍ଯାଂ ପରିଣତାଃ ମମକାରାହଙ୍କାରରହିତପରମଚୈତନ୍ଯଚମତ୍କାରପରିଣତେଶ୍ଚ୍ଯୁତା ଯେ ତେ କ ର୍ମୋଦଯଜନିତପରପର୍ଯାଯନିରତତ୍ଵାତ୍ପରସମଯା ମିଥ୍ଯାଦୃଷ୍ଟଯୋ ଭଣ୍ଯନ୍ତେ . ଆଦସହାଵମ୍ହି ଠିଦା ଯେ ପୁନରାତ୍ମସ୍ଵରୂପେ ସ୍ଥିତାସ୍ତେ ସଗସମଯା ମୁଣେଦଵ୍ଵା ସ୍ଵସମଯା ମନ୍ତଵ୍ଯା ଜ୍ଞାତଵ୍ଯା ଇତି . ତଦ୍ଯଥାତଦ୍ଯଥା — ଅନେକାପଵରକ ସଂଚାରିତୈକ - ରତ୍ନପ୍ରଦୀପ ଇଵାନେକ ଶରୀରେଷ୍ଵପ୍ଯେକୋଽହମିତି ଦୃଢସଂସ୍କାରେଣ ନିଜଶୁଦ୍ଧାତ୍ମନି ସ୍ଥିତା ଯେ ତେ କ ର୍ମୋଦଯଜନିତ- ପର୍ଯାଯପରିଣତିରହିତତ୍ଵାତ୍ସ୍ଵସମଯା ଭଵନ୍ତୀତ୍ଯର୍ଥଃ ..୯୪.. ଅଥ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ସତ୍ତାଦିଲକ୍ଷଣତ୍ରଯଂ ସୂଚଯତି — ହୈଂ (-ଲୀନ ହୋତେ ହୈଂ), ଵେ — ଜିନ୍ହୋଂନେ ସହଜ -ଵିକସିତ ଅନେକାନ୍ତଦୃଷ୍ଟି ସେ ସମସ୍ତ ଏକାନ୍ତଦୃଷ୍ଟିକେ ୧ପରିଗ୍ରହକେ ଆଗ୍ରହ ପ୍ରକ୍ଷୀଣ କର ଦିଯେ ହୈଂ, ଐସେ — ମନୁଷ୍ଯାଦି ଗତିଯୋଂମେଂ ଔର ଉନ ଗତିଯୋଂକେ ଶରୀରୋଂମେଂ ଅହଂକାର – ମମକାର ନ କରକେ ଅନେକ କକ୍ଷୋଂ (କମରୋଂ) ମେଂ ୨ସଂଚାରିତ ରତ୍ନଦୀପକକୀ ଭାଁତି ଏକରୂପ ହୀ ଆତ୍ମାକୋ ଉପଲବ୍ଧ (-ଅନୁଭଵ) କରତେ ହୁଯେ, ଅଵିଚଲିତ -ଚେତନାଵିଲାସମାତ୍ର ଆତ୍ମଵ୍ଯଵହାରକୋ ଅଂଗୀକାର କରକେ, ଜିସମେଂ ସମସ୍ତ କ୍ରିଯାକଲାପସେ ଭେଂଟ କୀ ଜାତୀ ହୈ ଐସେ ମନୁଷ୍ଯଵ୍ଯଵହାରକା ଆଶ୍ରଯ ନହୀଂ କରତେ ହୁଯେ, ରାଗଦ୍ଵେଷକା ଉନ୍ମେଷ (ପ୍ରାକଟଯ) ରୁକ ଜାନେସେ ପରମ ଉଦାସୀନତାକା ଆଲମ୍ବନ ଲେତେ ହୁଯେ, ସମସ୍ତ ପରଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକୀ ସଂଗତି ଦୂର କର ଦେନେସେ ମାତ୍ର ସ୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯକେ ସାଥ ହୀ ସଂଗତତା ହୋନେସେ ଵାସ୍ତଵମେଂ ୩ସ୍ଵସମଯ ହୋତେ ହୈଂ ଅର୍ଥାତ୍ ସ୍ଵସମଯରୂପ ପରିଣମିତ ହୋତେ ହୈଂ .

ଇସଲିଯେ ସ୍ଵସମଯ ହୀ ଆତ୍ମାକା ତତ୍ତ୍ଵ ହୈ . ୧. ପରିଗ୍ରହ = ସ୍ଵୀକାର; ଅଂଗୀକାର . ୨. ସଂଚାରିତ = ଲେଜାଯେ ଗଯେ . (ଜୈସେ ଭିନ୍ନ -ଭିନ୍ନ କମରୋଂମେଂ ଲେଜାଯା ଗଯା ରତ୍ନଦୀପକ ଏକରୂପ ହୀ ହୈ, ଵହ କିଂଚିତ୍ମାତ୍ର

ଭୀ କମରେକେ ରୂପମେଂ ନହୀଂ ହୋତା, ଔର ନ କମରେକୀ କ୍ରିଯା କରତା ହୈ, ଉସୀପ୍ରକାର ଭିନ୍ନ -ଭିନ୍ନ ଶରୀରୋଂମେଂ ପ୍ରଵିଷ୍ଟ ହୋନେଵାଲା ଆତ୍ମା ଏକରୂପ ହୀ ହୈ, ଵହ କିଂଚିତ୍ମାତ୍ର ଭୀ ଶରୀରରୂପ ନହୀଂ ହୋତା ଔର ନ ଶରୀରକୀ କ୍ରିଯା କରତା ହୈ – ଇସପ୍ରକାର ଜ୍ଞାନୀ ଜାନତା ହୈ .) ୩. ଜୋ ଜୀଵ ସ୍ଵକେ ସାଥ ଏକତ୍ଵକୀ ମାନ୍ଯତାପୂର୍ଵକ (ସ୍ଵକେ ସାଥ) ଯୁକ୍ତ ହୋତା ହୈ ଉସେ ସ୍ଵ -ସମଯ କହା ଜାତା

. ପ୍ର ୨୨

Page 170 of 513
PDF/HTML Page 203 of 546
single page version

ଭାଵାର୍ଥ : — ‘ମୈଂ ମନୁଷ୍ଯ ହୂଁ, ଶରୀରାଦିକ ସମସ୍ତ କ୍ରିଯାଓଂକୋ ମୈଂ କରତା ହୂଁ, ସ୍ତ୍ରୀ -ପୁତ୍ର- ଧନାଦିକେ ଗ୍ରହଣ -ତ୍ଯାଗକା ମୈଂ ସ୍ଵାମୀ ହୂଁ’ ଇତ୍ଯାଦି ମାନନା ସୋ ମନୁଷ୍ଯଵ୍ଯଵହାର (ମନୁଷ୍ଯରୂପ ପ୍ରଵୃତ୍ତି) ହୈ; ‘ମାତ୍ର ଅଚଲିତ ଚେତନା ଵହ ହୀ ମୈଂ ହୂଁ’ ଐସା ମାନନା — ପରିଣମିତ ହୋନା ସୋ ଆତ୍ମଵ୍ଯଵହାର (ଆତ୍ମାରୂପ ପ୍ରଵୃତ୍ତି) ହୈ .

ଜୋ ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯମେଂ ଲୀନ ହୈଂ, ଵେ ଏକାନ୍ତଦୃଷ୍ଟିଵାଲେ ଲୋଗ ମନୁଷ୍ଯଵ୍ଯଵହାରକା ଆଶ୍ରଯ କରତେ ହୈଂ, ଇସଲିଯେ ରାଗୀ -ଦ୍ଵେଷୀ ହୋତେ ହୈଂ ଔର ଇସପ୍ରକାର ପରଦ୍ରଵ୍ଯରୂପ କର୍ମକେ ସାଥ ସମ୍ବନ୍ଧ କରତେ ହୋନେସେ ଵେ ପରସମଯ ହୈଂ; ଔର ଜୋ ଭଗଵାନ ଆତ୍ମସ୍ଵଭାଵମେଂ ହୀ ସ୍ଥିତ ହୈଂ ଵେ ଅନେକାନ୍ତଦୃଷ୍ଟିଵାଲେ ଲୋଗ ମନୁଷ୍ଯଵ୍ଯଵହାରକା ଆଶ୍ରଯ ନହୀଂ କରକେ ଆତ୍ମଵ୍ଯଵହାରକା ଆଶ୍ରଯ କରତେ ହୈଂ, ଇସଲିଯେ ରାଗୀ -ଦ୍ଵେଷୀ ନହୀଂ ହୋତେ ଅର୍ଥାତ୍ ପରମ ଉଦାସୀନ ରହତେ ହୈଂ ଔର ଇସପ୍ରକାର ପରଦ୍ରଵ୍ଯରୂପ କର୍ମକେ ସାଥ ସମ୍ବନ୍ଧ ନ କରକେ ମାତ୍ର ସ୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯକେ ସାଥ ହୀ ସମ୍ବନ୍ଧ କରତେ ହୈଂ, ଇସଲିଯେ ଵେ ସ୍ଵସମଯ ହୈଂ ..୯୪..

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଅପରିତ୍ଯକ୍ତସ୍ଵଭାଵେନ ] ସ୍ଵଭାଵକୋ ଛୋଡ଼େ ବିନା [ଯତ୍ ] ଜୋ [ଉତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୁଵତ୍ଵସଂବଦ୍ଧମ୍ ] ଉତ୍ପାଦ -ଵ୍ଯଯ -ଧ୍ରୌଵ୍ଯସଂଯୁକ୍ତ ହୈ [ଚ ] ତଥା [ଗୁଣଵତ୍ ସପର୍ଯାଯଂ ] ଗୁଣଯୁକ୍ତ ଔର ପର୍ଯାଯସହିତ ହୈ, [ତତ୍ ] ଉସେ [ଦ୍ରଵ୍ଯମ୍ ଇତି ] ‘ଦ୍ରଵ୍ଯ’ [ବ୍ରୁଵନ୍ତି ] କହତେ ହୈଂ ..୯୫..

ଛୋଡଯା ଵିନା ଜ ସ୍ଵଭାଵନେ ଉତ୍ପାଦ -ଵ୍ଯଯ -ଧ୍ରୁଵଯୁକ୍ତ ଛେ, ଵଳୀ ଗୁଣ ନେ ପର୍ଯଯ ସହିତ ଜେ, ‘ଦ୍ରଵ୍ଯ’ ଭାଖ୍ଯୁଂ ତେହନେ. ୯୫.

Page 171 of 513
PDF/HTML Page 204 of 546
single page version

ଇହ ଖଲୁ ଯଦନାରବ୍ଧସ୍ଵଭାଵଭେଦମୁତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯତ୍ରଯେଣ ଗୁଣପର୍ଯାଯଦ୍ଵଯେନ ଚ ଯଲ୍ଲକ୍ଷ୍ଯତେ ତଦ୍ ଦ୍ରଵ୍ଯମ୍ . ତତ୍ର ହି ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ସ୍ଵଭାଵୋଽସ୍ତିତ୍ଵସାମାନ୍ଯାନ୍ଵଯଃ . ଅସ୍ତିତ୍ଵଂ ହି ଵକ୍ଷ୍ଯତି ଦ୍ଵିଵିଧଂ – ସ୍ଵରୂପାସ୍ତିତ୍ଵଂ ସାଦୃଶ୍ଯାସ୍ତିତ୍ଵଂ ଚେତି . ତତ୍ରୋତ୍ପାଦଃ ପ୍ରାଦୁର୍ଭାଵଃ, ଵ୍ଯଯଃ ପ୍ରଚ୍ଯଵନଂ, ଧ୍ରୌଵ୍ଯମଵସ୍ଥିତିଃ . ଗୁଣା ଵିସ୍ତାରଵିଶେଷାଃ . ତେ ଦ୍ଵିଵିଧାଃ ସାମାନ୍ଯଵିଶେଷାତ୍ମକତ୍ଵାତ୍ . ତତ୍ରାସ୍ତିତ୍ଵଂ ନାସ୍ତିତ୍ଵ- ମେକତ୍ଵମନ୍ଯତ୍ଵଂ ଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵଂ ପର୍ଯାଯତ୍ଵଂ ସର୍ଵଗତତ୍ଵମସର୍ଵଗତତ୍ଵଂ ସପ୍ରଦେଶତ୍ଵମପ୍ରଦେଶତ୍ଵଂ ମୂର୍ତତ୍ଵମମୂର୍ତତ୍ଵଂ ସକ୍ରି ଯତ୍ଵମକ୍ରି ଯତ୍ଵଂ ଚେତନତ୍ଵମଚେତନତ୍ଵଂ କର୍ତୃତ୍ଵମକର୍ତୃତ୍ଵଂ ଭୋକ୍ତୃତ୍ଵମଭୋକ୍ତୃତ୍ଵମଗୁରୁଲଘୁତ୍ଵଂ ଚେତ୍ଯାଦଯଃ ସାମାନ୍ଯଗୁଣାଃ, ଅଵଗାହହେତୁତ୍ଵଂ ଗତିନିମିତ୍ତତା ସ୍ଥିତିକାରଣତ୍ଵଂ ଵର୍ତନାଯତନତ୍ଵଂ ରୂପାଦିମତ୍ତା ଚେତନତ୍ଵମିତ୍ଯାଦଯୋ ଵିଶେଷଗୁଣାଃ . ପର୍ଯାଯା ଆଯତଵିଶେଷାଃ . ତେ ପୂର୍ଵମେଵୋକ୍ତାଶ୍ଚତୁର୍ଵିଧାଃ . କେଵଲଜ୍ଞାନୋତ୍ପତ୍ତିପ୍ରସ୍ତାଵେ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମରୁଚିପରିଚ୍ଛିତ୍ତିନିଶ୍ଚଲାନୁଭୂତିରୂପକାରଣସମଯସାରପର୍ଯାଯସ୍ଯ ଵିନାଶେ ସତି ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମୋପଲମ୍ଭଵ୍ଯକ୍ତିରୂପକାର୍ଯସମଯସାରସ୍ଯୋତ୍ପାଦଃ କାରଣସମଯସାରସ୍ଯ ଵ୍ଯଯସ୍ତଦୁଭଯାଧାରଭୂତପରମାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯ- ତ୍ଵେନ ଧ୍ରୌଵ୍ଯଂ ଚ . ତଥାନନ୍ତଜ୍ଞାନାଦିଗୁଣାଃ, ଗତିମାର୍ଗଣାଵିପକ୍ଷଭୂତସିଦ୍ଧଗତିଃ, ଇନ୍ଦ୍ରିଯମାର୍ଗଣାଵିପକ୍ଷ- ଭୂତାତୀନ୍ଦ୍ରିଯତ୍ଵାଦିଲକ୍ଷଣାଃ ଶୁଦ୍ଧପର୍ଯାଯାଶ୍ଚ ଭଵନ୍ତୀତି . ଯଥା ଶୁଦ୍ଧସତ୍ତଯା ସହାଭିନ୍ନଂ ପରମାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯଂ ପୂର୍ଵୋକ୍ତୋତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯୈର୍ଗୁଣପର୍ଯାଯୈଶ୍ଚ ସହ ସଂଜ୍ଞାଲକ୍ଷଣପ୍ରଯୋଜନାଦିଭେଦେଽପି ସତି ତୈଃ ସହ ସତ୍ତାଭେଦଂ ନ

ଟୀକା : — ଯହାଁ (ଇସ ଵିଶ୍ଵମେଂ) ଜୋ, ସ୍ଵଭାଵଭେଦ କିଯେ ବିନା, ୧ଉତ୍ପାଦ -ଵ୍ଯଯ -ଧ୍ରୌଵ୍ଯତ୍ରଯସେ ଔର ୨ଗୁଣପର୍ଯାଯଦ୍ଵଯସେ ୩ଲକ୍ଷିତ ହୋତା ହୈ, ଵହ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈ . ଇନମେଂସେ (-ସ୍ଵଭାଵ, ଉତ୍ପାଦ, ଵ୍ଯଯ, ଧ୍ରୌଵ୍ଯ, ଗୁଣ ଔର ପର୍ଯାଯମେଂସେ) ଦ୍ରଵ୍ଯକା ସ୍ଵଭାଵ ଵହ ୪ଅସ୍ତିତ୍ଵସାମାନ୍ଯରୂପ ଅନ୍ଵଯ ହୈ; ଅସ୍ତିତ୍ଵ ଦୋ ପ୍ରକାରକା କହେଂଗେ : — ୧ – ସ୍ଵରୂପ -ଅସ୍ତିତ୍ଵ . ୨ – ସାଦୃଶ୍ଯ -ଅସ୍ତିତ୍ଵ . ଉତ୍ପାଦ ଵହ ପ୍ରାଦୁର୍ଭାଵ (ପ୍ରଗଟ ହୋନା – ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋନା) ହୈ; ଵ୍ଯଯ ଵହ ପ୍ରଚ୍ଯୁତି (ଅର୍ଥାତ୍ ଭ୍ରଷ୍ଟ, – ନଷ୍ଟ ହୋନା) ହୈ; ଧ୍ରୌଵ୍ଯ ଵହ ଅଵସ୍ଥିତି (ଠିକାନା) ହୈ; ଗୁଣ ଵହ ଵିସ୍ତାରଵିଶେଷ ହୈଂ . ଵେ ସାମାନ୍ଯଵିଶେଷାତ୍ମକ ହୋନେସେ ଦୋ ପ୍ରକାରକେ ହୈଂ . ଇନମେଂ, ଅସ୍ତିତ୍ଵ, ନାସ୍ତିତ୍ଵ, ଏକତ୍ଵ, ଅନ୍ଯତ୍ଵ, ଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵ, ପର୍ଯାଯତ୍ଵ, ସର୍ଵଗତତ୍ଵ, ଅସର୍ଵଗତତ୍ଵ, ସପ୍ରଦେଶତ୍ଵ, ଅପ୍ରଦେଶତ୍ଵ, ମୂର୍ତତ୍ଵ, ଅମୂର୍ତତ୍ଵ, ସକ୍ରିଯତ୍ଵ, ଅକ୍ରିଯତ୍ଵ, ଚେତନତ୍ଵ, ଅଚେତନତ୍ଵ, କର୍ତୃତ୍ଵ, ଅକର୍ତୃତ୍ଵ, ଭୋକ୍ତୃତ୍ଵ, ଅଭୋକ୍ତୃତ୍ଵ, ଅଗୁରୁଲଘୁତ୍ଵ, ଇତ୍ଯାଦି ସାମାନ୍ଯଗୁଣ ହୈଂ; ଅଵଗାହହେତୁତ୍ଵ, ଗତିନିମିତ୍ତତା, ସ୍ଥିତିକାରଣତ୍ଵ, ଵର୍ତନାଯତନତ୍ଵ, ରୂପାଦିମତ୍ତ୍ଵ, ଚେତନତ୍ଵ ଇତ୍ଯାଦି ଵିଶେଷ ଗୁଣ ହୈଂ . ପର୍ଯାଯ ଆଯତଵିଶେଷ ହୈଂ . ଵେ ପୂର୍ଵ ହୀ (୯୩ ଵୀଂ ଗାଥା କୀ ଟୀକାମେଂ) କଥିତ ଚାର ପ୍ରକାରକୀ ହୈଂ . ୧. ଉତ୍ପାଦ -ଵ୍ଯଯ -ଧ୍ରୌଵ୍ଯତ୍ରଯ = ଉତ୍ପାଦ, ଵ୍ଯଯ ଔର ଧ୍ରୌଵ୍ଯ – ଯହ ତ୍ରିପୁଟୀ (ତୀନୋଂକା ସମୂହ) . ୨. ଗୁଣପର୍ଯାଯଦ୍ଵଯ = ଗୁଣ ଔର ପର୍ଯାଯ – ଯହ ଯୁଗଲ (ଦୋନୋଂକା ସମୂହ) ୩. ଲକ୍ଷିତ ହୋତା ହୈ = ଲକ୍ଷ୍ଯରୂପ ହୋତା ହୈ, ପହିଚାନା ଜାତା ହୈ . [ (୧) ଉତ୍ପାଦ -ଵ୍ଯଯ -ଧ୍ରୌଵ୍ଯ ତଥା (୨) ଗୁଣପର୍ଯାଯ

ଵେ ଲକ୍ଷଣ ହୈଂ ଔର ଦ୍ରଵ୍ଯ ଵହ ଲକ୍ଷ୍ଯ ହୈ . ] ୪. ଅସ୍ତିତ୍ଵସାମାନ୍ଯରୂପ ଅନ୍ଵଯ = ‘ହୈ, ହୈ, ହୈ’ ଐସା ଏକରୂପ ଭାଵ ଦ୍ରଵ୍ଯକା ସ୍ଵଭାଵ ହୈ . (ଅନ୍ଵଯ = ଏକରୂପତା

Page 172 of 513
PDF/HTML Page 205 of 546
single page version

ନ ଚ ତୈରୁତ୍ପାଦାଦିଭିର୍ଗୁଣପର୍ଯାଯୈର୍ଵା ସହ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଲକ୍ଷ୍ଯଲକ୍ଷଣଭେଦେଽପି ସ୍ଵରୂପଭେଦମୁପଵ୍ରଜତି, ସ୍ଵରୂପତ ଏଵ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ତଥାଵିଧତ୍ଵାଦୁତ୍ତରୀଯଵତ୍ .

ଯଥା ଖଲୂତ୍ତରୀଯମୁପାତ୍ତମଲିନାଵସ୍ଥଂ ପ୍ରକ୍ଷାଲିତମମଲାଵସ୍ଥଯୋତ୍ପଦ୍ଯମାନଂ ତେନୋତ୍ପାଦେନ ଲକ୍ଷ୍ଯତେ, ନ ଚ ତେନ ସହ ସ୍ଵରୂପଭେଦମୁପଵ୍ରଜତି, ସ୍ଵରୂପତ ଏଵ ତଥାଵିଧତ୍ଵମଵଲମ୍ବତେ, ତଥା ଦ୍ରଵ୍ଯମପି ସମୁପାତ୍ତପ୍ରାକ୍ତନାଵସ୍ଥଂ ସମୁଚିତବହିରଂଗସାଧନସନ୍ନିଧିସଦ୍ଭାଵେ ଵିଚିତ୍ରବହୁତରାଵସ୍ଥାନଂ ସ୍ଵରୂପକର୍ତୃକରଣ- ସାମର୍ଥ୍ଯସ୍ଵଭାଵେନାନ୍ତରଂଗସାଧନତାମୁପାଗତେନାନୁଗୃହୀତମୁତ୍ତରାଵସ୍ଥଯୋତ୍ପଦ୍ଯମାନଂ ତେନୋତ୍ପାଦେନ ଲକ୍ଷ୍ଯତେ, ନ ଚ ତେନ ସହ ସ୍ଵରୂପଭେଦମୁପଵ୍ରଜତି, ସ୍ଵରୂପତ ଏଵ ତଥାଵିଧତ୍ଵମଵଲମ୍ବତେ . ଯଥା ଚ ତଦେଵୋତ୍ତରୀଯ- ମମଲାଵସ୍ଥଯୋତ୍ପଦ୍ଯମାନଂ ମଲିନାଵସ୍ଥଯା ଵ୍ଯଯମାନଂ ତେନ ଵ୍ଯଯେନ ଲକ୍ଷ୍ଯତେ, ନ ଚ ତେନ ସହ ସ୍ଵରୂପଭେଦ- କରୋତି, ସ୍ଵରୂପତ ଏଵ ତଥାଵିଧତ୍ଵମଵଲମ୍ବତେ . ତଥାଵିଧତ୍ଵଂ କୋଽର୍ଥଃ . ଉତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯଗୁଣପର୍ଯାଯସ୍ଵରୂପେଣ ପରିଣମତି, ତଥା ସର୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯାଣି ସ୍ଵକୀଯସ୍ଵକୀଯଯଥୋଚିତୋତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯୈସ୍ତଥୈଵ ଗୁଣପର୍ଯାଯୈଶ୍ଚ ସହ ଯଦ୍ଯପି ସଂଜ୍ଞାଲକ୍ଷଣପ୍ରଯୋଜନାଦିଭିର୍ଭେଦଂ କୁର୍ଵନ୍ତି ତଥାପି ସତ୍ତାସ୍ଵରୂପେଣ ଭେଦଂ ନ କୁର୍ଵନ୍ତି, ସ୍ଵଭାଵତ ଏଵ ତଥାଵିଧତ୍ଵମଵଲମ୍ବନ୍ତେ . ତଥାଵିଧତ୍ଵଂ କୋଽର୍ଥଃ . ଉତ୍ପାଦଵ୍ଯଯାଦିସ୍ଵରୂପେଣ ପରିଣମନ୍ତି . ଅଥଵା ଯଥା ଵସ୍ତ୍ରଂ

ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଉନ ଉତ୍ପାଦାଦିକେ ସାଥ ଅଥଵା ଗୁଣପର୍ଯାଯୋଂକେ ସାଥ ଲକ୍ଷ୍ଯ -ଲକ୍ଷଣ ଭେଦ ହୋନେ ପର ଭୀ ସ୍ଵରୂପଭେଦ ନହୀଂ ହୈ . ସ୍ଵରୂପସେ ହୀ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଵୈସା (ଉତ୍ପାଦାଦି ଅଥଵା ଗୁଣପର୍ଯାଯଵାଲା) ହୈ — ଵସ୍ତ୍ରକେ ସମାନ .

ଜୈସେ ମଲିନ ଅଵସ୍ଥାକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ଵସ୍ତ୍ର, ଧୋନେ ପର ନିର୍ମଲ ଅଵସ୍ଥାସେ (-ନିର୍ମଲ ଅଵସ୍ଥାରୂପ, ନିର୍ମଲ ଅଵସ୍ଥାକୀ ଅପେକ୍ଷାସେ) ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତା ହୁଆ ଉସ ଉତ୍ପାଦସେ ଲକ୍ଷିତ ହୋତା ହୈ; କିନ୍ତୁ ଉସକା ଉସ ଉତ୍ପାଦକେ ସାଥ ସ୍ଵରୂପ ଭେଦ ନହୀଂ ହୈ, ସ୍ଵରୂପସେ ହୀ ଵୈସା ହୈ (ଅର୍ଥାତ୍ ସ୍ଵଯଂ ଉତ୍ପାଦରୂପସେ ହୀ ପରିଣତ ହୈ); ଉସୀପ୍ରକାର ଜିସନେ ପୂର୍ଵ ଅଵସ୍ଥା ପ୍ରାପ୍ତ କୀ ହୈ ଐସା ଦ୍ରଵ୍ଯ ଭୀ — ଜୋ କି ଉଚିତ ବହିରଂଗ ସାଧନୋଂକେ ସାନ୍ନିଧ୍ଯ (ନିକଟତା; ହାଜରୀ) କେ ସଦ୍ଭାଵମେଂ ଅନେକ ପ୍ରକାରକୀ ବହୁତସୀ ଅଵସ୍ଥାଯେଂ କରତା ହୈ ଵହ — ୧ଅନ୍ତରଂଗସାଧନଭୂତ ସ୍ଵରୂପକର୍ତା ଔର ସ୍ଵରୂପକରଣକେ ସାମର୍ଥ୍ଯରୂପ ସ୍ଵଭାଵସେ ଅନୁଗୃହୀତ ହୋନେ ପର, ଉତ୍ତର ଅଵସ୍ଥାସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତା ହୁଆ ଵହ ଉତ୍ପାଦସେ ଲକ୍ଷିତ ହୋତା ହୈ; କିନ୍ତୁ ଉସକା ଉସ ଉତ୍ପାଦକେ ସାଥ ସ୍ଵରୂପଭେଦ ନହୀଂ ହୈ, ସ୍ଵରୂପସେ ହୀ ଵୈସା ହୈ . ଔର ଜୈସେ ଵହୀ ଵସ୍ତ୍ର ନିର୍ମଲ ଅଵସ୍ଥାସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତା ହୁଆ ଔର ମଲିନ ଅଵସ୍ଥାସେ ଵ୍ଯଯକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତା ହୁଆ ଉସ ଵ୍ଯଯସେ ଲକ୍ଷିତ ହୋତା ହୈ, ପରନ୍ତୁ ଉସକା ଉସ ଵ୍ଯଯକେ ସାଥ ସ୍ଵରୂପଭେଦ ନହୀଂ ହୈ, ସ୍ଵରୂପସେ ହୀ ଵୈସା ହୈ; ଉସୀପ୍ରକାର ଵହୀ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଭୀ ଉତ୍ତର ଅଵସ୍ଥାସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତା ହୁଆ ଔର ପୂର୍ଵ ଅଵସ୍ଥାସେ ଵ୍ଯଯକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତା ହୁଆ ଉସ ଵ୍ଯଯସେ ଲକ୍ଷିତ ହୋତା ହୈ; ପରନ୍ତୁ ଉସକା ଉସ ଵ୍ଯଯକେ ୧. ଦ୍ରଵ୍ଯମେଂ ନିଜମେଂ ହୀ ସ୍ଵରୂପକର୍ତା ଔର ସ୍ଵରୂପକରଣ ହୋନେକୀ ସାମର୍ଥ୍ଯ ହୈ . ଯହ ସାମର୍ଥ୍ଯସ୍ଵରୂପ ସ୍ଵଭାଵ ହୀ ଅପନେ

Page 173 of 513
PDF/HTML Page 206 of 546
single page version

ମୁପଵ୍ରଜତି, ସ୍ଵରୂପତ ଏଵ ତଥାଵିଧତ୍ଵମଵଲମ୍ବତେ, ତଥା ତଦେଵ ଦ୍ରଵ୍ଯମପ୍ଯୁତ୍ତରାଵସ୍ଥଯୋତ୍ପଦ୍ଯମାନଂ ପ୍ରାକ୍ତନାଵସ୍ଥଯା ଵ୍ଯଯମାନଂ ତେନ ଵ୍ଯଯେନ ଲକ୍ଷ୍ଯତେ, ନ ଚ ତେନ ସହ ସ୍ଵରୂପଭେଦମୁପଵ୍ରଜତି, ସ୍ଵରୂପତ ଏଵ ତଥାଵିଧତ୍ଵମଵଲମ୍ବତେ . ଯଥୈଵ ଚ ତଦେଵୋତ୍ତରୀଯମେକକାଲମମଲାଵସ୍ଥଯୋତ୍ପଦ୍ଯମାନଂ ମଲିନାଵସ୍ଥଯା ଵ୍ଯଯମାନମଵସ୍ଥାଯିନ୍ଯୋତ୍ତରୀଯତ୍ଵାଵସ୍ଥଯା ଧ୍ରୌଵ୍ଯମାଲମ୍ବମାନଂ ଧ୍ରୌଵ୍ଯେଣ ଲକ୍ଷ୍ଯତେ, ନ ଚ ତେନ ସହ ସ୍ଵରୂପଭେଦମୁପଵ୍ରଜତି, ସ୍ଵରୂପତ ଏଵ ତଥାଵିଧତ୍ଵମଵଲମ୍ବତେ, ତଥୈଵ ତଦେଵ ଦ୍ରଵ୍ଯମପ୍ଯେକକାଲ- ମୁତ୍ତରାଵସ୍ଥଯୋତ୍ପଦ୍ଯମାନଂ ପ୍ରାକ୍ତନାଵସ୍ଥଯା ଵ୍ଯଯମାନମଵସ୍ଥାଯିନ୍ଯା ଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵାଵସ୍ଥଯା ଧ୍ରୌଵ୍ଯମାଲମ୍ବମାନଂ ଧ୍ରୌଵ୍ଯେଣ ଲକ୍ଷ୍ଯତେ, ନ ଚ ତେନ ସହ ସ୍ଵରୂପଭେଦମୁପଵ୍ରଜତି, ସ୍ଵରୂପତ ଏଵ ତଥାଵିଧତ୍ଵମଵଲମ୍ବତେ .

ଯଥୈଵ ଚ ତଦେଵୋତ୍ତରୀଯଂ ଵିସ୍ତାରଵିଶେଷାତ୍ମକୈର୍ଗୁଣୈର୍ଲକ୍ଷ୍ଯତେ, ନ ଚ ତୈଃ ସହ ସ୍ଵରୂପଭେଦମୁପଵ୍ରଜତି, ସ୍ଵରୂପତ ଏଵ ତଥାଵିଧତ୍ଵମଵଲମ୍ବତେ, ତଥୈଵ ତଦେଵ ଦ୍ରଵ୍ଯମପି ଵିସ୍ତାରଵିଶେଷାତ୍ମକୈର୍ଗୁଣୈର୍ଲକ୍ଷ୍ଯତେ, ନ ଚ ତୈଃ ସହ ସ୍ଵରୂପଭେଦମୁପଵ୍ରଜତି, ସ୍ଵରୂପତ ଏଵ ତଥାଵିଧତ୍ଵମ -ଵଲମ୍ବତେ . ଯଥୈଵ ଚ ତଦେଵୋତ୍ତରୀଯମାଯତଵିଶେଷାତ୍ମକୈଃ ପର୍ଯାଯଵର୍ତିଭିସ୍ତନ୍ତୁଭିର୍ଲକ୍ଷ୍ଯତେ, ନ ଚ ତୈଃ ସହ ସ୍ଵରୂପ -ଭେଦମୁପଵ୍ରଜତି, ସ୍ଵରୂପତ ଏଵ ତଥାଵିଧତ୍ଵମଵଲମ୍ବତେ; ତଥୈଵ ତଦେଵ ଦ୍ରଵ୍ଯମପ୍ଯାଯତଵିଶେଷାତ୍ମକୈଃ ପର୍ଯାଯୈର୍ଲକ୍ଷ୍ଯତେ, ନ ଚ ତୈଃ ସହ ସ୍ଵରୂପଭେଦମୁପଵ୍ରଜତି, ସ୍ଵରୂପତ ଏଵ ତଥାଵିଧତ୍ଵମଵଲମ୍ବତେ ..୯୫.. ନିର୍ମଲପର୍ଯାଯେଣୋତ୍ପନ୍ନଂ ମଲିନପର୍ଯାଯେଣ ଵିନଷ୍ଟଂ ତଦୁଭଯାଧାରଭୂତଵସ୍ତ୍ରରୂପେଣ ଧ୍ରୁଵମଵିନଶ୍ଵରଂ, ତଥୈଵ ଶୁକ୍ଲ- ଵର୍ଣାଦିଗୁଣନଵଜୀର୍ଣାଦିପର୍ଯାଯସହିତଂ ଚ ସତ୍ ତୈରୁତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯୈସ୍ତଥୈଵ ଚ ସ୍ଵକୀଯଗୁଣପର୍ଯାଯୈଃ ସହ ସଂଜ୍ଞାଦିଭେଦେଽପି ସତି ସତ୍ତାରୂପେଣ ଭେଦଂ ନ କରୋତି . ତର୍ହି କିଂ କରୋତି . ସ୍ଵରୂପତ ଏଵୋତ୍ପାଦାଦିରୂପେଣ ସାଥ ସ୍ଵରୂପଭେଦ ନହୀଂ ହୈ, ଵହ ସ୍ଵରୂପସେ ହୀ ଵୈସା ହୈ . ଔର ଜୈସେ ଵହୀ ଵସ୍ତ୍ର ଏକ ହୀ ସମଯମେଂ ନିର୍ମଲ ଅଵସ୍ଥାସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତା ହୁଆ, ମଲିନ ଅଵସ୍ଥାସେ ଵ୍ଯଯକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତା ହୁଆ ଔର ଟିକନେଵାଲୀ ଐସୀ ଵସ୍ତ୍ରତ୍ଵ -ଅଵସ୍ଥାସେ ଧ୍ରୁଵ ରହତା ହୁଆ ଧ୍ରୌଵ୍ଯସେ ଲକ୍ଷିତ ହୋତା ହୈ; ପରନ୍ତୁ ଉସକା ଉସ ଧ୍ରୌଵ୍ଯକେ ସାଥ ସ୍ଵରୂପଭେଦ ନହୀଂ ହୈ, ସ୍ଵରୂପସେ ହୀ ଵୈସା ହୈ; ଇସୀପ୍ରକାର ଵହୀ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଭୀ ଏକ ହୀ ସମଯ ଉତ୍ତର ଅଵସ୍ଥାସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତା ହୁଆ, ପୂର୍ଵ ଅଵସ୍ଥାସେ ଵ୍ଯଯ ହୋତା ହୁଆ, ଔର ଟିକନେଵାଲୀ ଐସୀ ଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵଅଵସ୍ଥାସେ ଧ୍ରୁଵ ରହତା ହୁଆ ଧ୍ରୌଵ୍ଯସେ ଲକ୍ଷିତ ହୋତା ହୈ . କିନ୍ତୁ ଉସକା ଉସ ଧ୍ରୌଵ୍ଯକେ ସାଥ ସ୍ଵରୂପଭେଦ ନହୀଂ ହୈ, ଵହ ସ୍ଵରୂପସେ ହୀ ଵୈସା ହୈ .

ଔର ଜୈସେ ଵହୀ ଵସ୍ତ୍ର ଵିସ୍ତାରଵିଶେଷସ୍ଵରୂପ (ଶୁକ୍ଲତ୍ଵାଦି) ଗୁଣୋଂସେ ଲକ୍ଷିତ ହୋତା ହୈ; କିନ୍ତୁ ଉସକା ଉନ ଗୁଣୋଂକେ ସାଥ ସ୍ଵରୂପଭେଦ ନହୀଂ ହୈ, ସ୍ଵରୂପସେ ହୀ ଵହ ଵୈସା ହୈ; ଇସୀପ୍ରକାର ଵହୀ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଭୀ ଵିସ୍ତାରଵିଶେଷସ୍ଵରୂପ ଗୁଣୋଂସେ ଲକ୍ଷିତ ହୋତା ହୈ; କିନ୍ତୁ ଉସକା ଉନ ଗୁଣୋଂକେ ସାଥ ସ୍ଵରୂପଭେଦ ନହୀଂ ହୈ, ଵହ ସ୍ଵରୂପସେ ହୀ ଵୈସା ହୈ . ଔର ଜୈସେ ଵହୀ ଵସ୍ତ୍ର ଆଯତଵିଶେଷସ୍ଵରୂପ ପର୍ଯାଯଵର୍ତୀ (-ପର୍ଯାଯସ୍ଥାନୀଯ) ତଂତୁଓଂସେ ଲକ୍ଷିତ ହୋତା ହୈ; କିନ୍ତୁ ଉସକା ଉନ ତଂତୁଓଂକେ ସାଥ ସ୍ଵରୂପଭେଦ ନହୀଂ ହୈ, ଵହ ସ୍ଵରୂପସେ ହୀ ଵୈସା ହୈ . ଉସୀପ୍ରକାର ଵହୀ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଭୀ ଆଯତଵିଶେଷସ୍ଵରୂପ ପର୍ଯାଯୋଂସେ ଲକ୍ଷିତ ହୋତା ହୈ, ପରନ୍ତୁ ଉସକା ଉନ ପର୍ଯାଯୋଂକେ ସାଥ ସ୍ଵରୂପଭେଦ ନହୀଂ ହୈ, ଵହ ସ୍ଵରୂପସେ ହୀ ଵୈସା ହୈ ..୯୫..

Page 174 of 513
PDF/HTML Page 207 of 546
single page version

ଅଥ କ୍ରମେଣାସ୍ତିତ୍ଵଂ ଦ୍ଵିଵିଧମଭିଦଧାତି — ସ୍ଵରୂପାସ୍ତିତ୍ଵଂ ସାଦୃଶ୍ଯାସ୍ତିତ୍ଵଂ ଚେତି . ତତ୍ରେଦଂ ସ୍ଵରୂପାସ୍ତିତ୍ଵାଭିଧାନମ୍ —

ଅସ୍ତିତ୍ଵଂ ହି କିଲ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ସ୍ଵଭାଵଃ. ତତ୍ପୁନରନ୍ଯସାଧନନିରପେକ୍ଷତ୍ଵାଦନାଦ୍ଯନନ୍ତତଯା- ହେତୁକଯୈକରୂପଯା ଵୃତ୍ତ୍ଯା ନିତ୍ଯପ୍ରଵୃତ୍ତତ୍ଵାଦ୍ ଵିଭାଵଧର୍ମଵୈଲକ୍ଷଣ୍ଯାଚ୍ଚ ଭାଵଭାଵଵଦ୍ଭାଵାନ୍ନାନାତ୍ଵେଽପି ପରିଣମତି, ତଥା ସର୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯାଣୀତ୍ଯଭିପ୍ରାଯଃ ..୯୫.. ଏଵଂ ନମସ୍କାରଗାଥା ଦ୍ରଵ୍ଯଗୁଣପର୍ଯାଯକଥନଗାଥା ସ୍ଵସମଯପରସମଯନିରୂପଣଗାଥା ସତ୍ତାଦିଲକ୍ଷଣତ୍ରଯସୂଚନଗାଥା ଚେତି ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରଗାଥାଚତୁଷ୍ଟଯେନ ପୀଠିକାଭିଧାନଂ ପ୍ରଥମସ୍ଥଲଂ ଗତମ୍ . ଅଥ ପ୍ରଥମଂ ତାଵତ୍ସ୍ଵରୂପାସ୍ତିତ୍ଵଂ ପ୍ରତିପାଦଯତି — ସହାଵୋ ହି ସ୍ଵଭାଵଃ ସ୍ଵରୂପଂ ଭଵତି ହି ସ୍ଵଭାଵଃ ସ୍ଵରୂପଂ ଭଵତି ହି ସ୍ଫୁ ଟମ୍ . କଃ କର୍ତା . ସବ୍ଭାଵୋ ସଦ୍ଭାଵଃ ଶୁଦ୍ଧସତ୍ତା ଶୁଦ୍ଧାସ୍ତିତ୍ଵମ୍ . କସ୍ଯ ସ୍ଵଭାଵୋ ଭଵତି . ଦଵ୍ଵସ୍ସ ମୁକ୍ତାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ . ତଚ୍ଚ ସ୍ଵରୂପାସ୍ତିତ୍ଵଂ ଯଥା ମୁକ୍ତାତ୍ମନଃ ସକାଶାତ୍ପୃଥଗ୍ଭୂତାନାଂ ପୁଦ୍ଗଲାଦିପଞ୍ଚଦ୍ରଵ୍ଯାଣାଂ

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ସର୍ଵକାଲଂ ] ସର୍ଵକାଲମେଂ [ଗୁଣୈଃ ] ଗୁଣ ତଥା [ଚିତ୍ରୈଃ ସ୍ଵକପର୍ଯାଯୈଃ ] ଅନେକ ପ୍ରକାରକୀ ଅପନୀ ପର୍ଯାଯୋଂସେ [ଉତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୁଵତ୍ଵୈଃ ] ଔର ଉତ୍ପାଦ -ଵ୍ଯଯ -ଧ୍ରୌଵ୍ଯସେ [ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ସଦ୍ଭାଵଃ ] ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଜୋ ଅସ୍ତିତ୍ଵ ହୈ, [ହି ] ଵହ ଵାସ୍ତଵମେଂ [ସ୍ଵଭାଵଃ ] ସ୍ଵଭାଵ ହୈ ..୯୬..

ଟୀକା : — ଅସ୍ତିତ୍ଵ ଵାସ୍ତଵମେଂ ଦ୍ରଵ୍ଯକା ସ୍ଵଭାଵ ହୈ; ଔର ଵହ (ଅସ୍ତିତ୍ଵ) ଅନ୍ଯ ସାଧନସେ ୧ନିରପେକ୍ଷ ହୋନେକେ କାରଣ ଅନାଦି – ଅନନ୍ତ ହୋନେସେ ତଥା ୨ଅହେତୁକ, ଏକରୂପ ୩ଵୃତ୍ତିସେ ସଦା ହୀ ପ୍ରଵର୍ତତା ହୋନେକେ କାରଣ ଵିଭାଵଧର୍ମସେ ଵିଲକ୍ଷଣ ହୋନେସେ, ଭାଵ ଔର ୪ଭାଵଵାନତାକେ କାରଣ ୧. ଅସ୍ତିତ୍ଵ ଅନ୍ଯ ସାଧନକୀ ଅପେକ୍ଷାସେ ରହିତ – ସ୍ଵଯଂସିଦ୍ଧ ହୈ ଇସଲିଯେ ଅନାଦି -ଅନନ୍ତ ହୈ . ୨. ଅହେତୁକ = ଅକାରଣ, ଜିସକା କୋଈ କାରଣ ନହୀଂ ହୈ ଐସୀ . ୩. ଵୃତ୍ତି = ଵର୍ତନ; ଵର୍ତନା ଵହ; ପରିଣତି . (ଅକାରଣିକ ଏକରୂପ ପରିଣତିସେ ସଦାକାଲ ପରିଣମତା ହୋନେସେ ଅସ୍ତିତ୍ଵ

୪. ଅସ୍ତିତ୍ଵ ତୋ (ଦ୍ରଵ୍ଯକା) ଭାଵ ହୈ ଔର ଦ୍ରଵ୍ଯ ଭାଵଵାନ୍ ହୈ .

ଉତ୍ପାଦ -ଧ୍ରୌଵ୍ଯ -ଵିନାଶଥୀ, ଗୁଣ ନେ ଵିଵିଧ ପର୍ଯାଯଥୀ ଅସ୍ତିତ୍ଵ ଦ୍ରଵ୍ଯନୁଂ ସର୍ଵଦା ଜେ, ତେହ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଵଭାଵ ଛେ . ୯୬.

Page 175 of 513
PDF/HTML Page 208 of 546
single page version

ପ୍ରଦେଶଭେଦାଭାଵାଦ୍ ଦ୍ରଵ୍ଯେଣ ସହୈକତ୍ଵମଵଲମ୍ବମାନଂ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ସ୍ଵଭାଵ ଏଵ କଥଂ ନ ଭଵେତ୍ . ତତ୍ତୁ ଦ୍ରଵ୍ଯାନ୍ତରାଣାମିଵ ଦ୍ରଵ୍ଯଗୁଣପର୍ଯାଯାଣାଂ ନ ପ୍ରତ୍ଯେକଂ ପରିସମାପ୍ଯତେ, ଯତୋ ହି ପରସ୍ପରସାଧିତ- ସିଦ୍ଧିଯୁକ୍ତତ୍ଵାତ୍ତେଷାମସ୍ତିତ୍ଵମେକମେଵ, କାର୍ତସ୍ଵରଵତ୍ .

ଯଥା ହି ଦ୍ରଵ୍ଯେଣ ଵା କ୍ଷେତ୍ରେଣ ଵା କାଲେନ ଵା ଭାଵେନ ଵା କାର୍ତସ୍ଵରାତ୍ ପୃଥଗନୁପଲଭ୍ଯମାନୈଃ କର୍ତୃକରଣାଧିକରଣରୂପେଣ ପୀତତାଦିଗୁଣାନାଂ କୁଣ୍ଡଲାଦିପର୍ଯାଯାଣାଂ ଚ ସ୍ଵରୂପମୁପାଦାଯ ପ୍ରଵର୍ତମାନ- ପ୍ରଵୃତ୍ତିଯୁକ୍ତସ୍ଯ କାର୍ତସ୍ଵରାସ୍ତିତ୍ଵେନ ନିଷ୍ପାଦିତନିଷ୍ପତ୍ତିଯୁକ୍ତୈଃ ପୀତତାଦିଗୁଣୈଃ କୁଣ୍ଡଲାଦିପର୍ଯାଯୈଶ୍ଚ ଯଦସ୍ତିତ୍ଵଂ କାର୍ତସ୍ଵରସ୍ଯ ସ ସ୍ଵଭାଵଃ, ତଥା ହି ଦ୍ରଵ୍ଯେଣ ଵା କ୍ଷେତ୍ରେଣ ଵା କାଲେନ ଵା ଭାଵେନ ଵା ଦ୍ରଵ୍ଯାତ୍ପୃଥଗନୁପଲଭ୍ଯମାନୈଃ କର୍ତୃକରଣାଧିକରଣରୂପେଣ ଗୁଣାନାଂ ପର୍ଯାଯାଣାଂ ଚ ସ୍ଵରୂପମୁପାଦାଯ ଶେଷଜୀଵାନାଂ ଚ ଭିନ୍ନଂ ଭଵତି ନ ଚ ତଥା . କୈଃ ସହ . ଗୁଣେହିଂ ସଗପଜ୍ଜଏହିଂ କେଵଲଜ୍ଞାନାଦିଗୁଣୈଃ କିଞ୍ଚିଦୂନଚରମଶରୀରାକାରାଦିସ୍ଵକପର୍ଯାଯୈଶ୍ଚ ସହ . କଥଂଭୂତୈଃ . ଚିତ୍ତେହିଂ ସିଦ୍ଧଗତିତ୍ଵମତୀନ୍ଦ୍ରିଯତ୍ଵମକାଯତ୍ଵମ- ଯୋଗତ୍ଵମଵେଦତ୍ଵମିତ୍ଯାଦିବହୁଭେଦଭିନ୍ନୈଃ . ନ କେଵଲଂ ଗୁଣପର୍ଯାଯୈଃ ସହ ଭିନ୍ନଂ ନ ଭଵତି . ଉପ୍ପାଦଵ୍ଵଯଧୁଵତ୍ତେହିଂ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମପ୍ରାପ୍ତିରୂପମୋକ୍ଷପର୍ଯାଯସ୍ଯୋତ୍ପାଦୋ ରାଗାଦିଵିକଲ୍ପରହିତପରମସମାଧିରୂପମୋକ୍ଷମାର୍ଗପର୍ଯାଯସ୍ଯ ଵ୍ଯଯସ୍ତଥା ମୋକ୍ଷମୋକ୍ଷମାର୍ଗାଧାରଭୂତାନ୍ଵଯଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵଲକ୍ଷଣଂ ଧ୍ରୌଵ୍ଯଂ ଚେତ୍ଯୁକ୍ତଲକ୍ଷଣୋତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯୈଶ୍ଚ ସହ ଭିନ୍ନଂ ନ ଭଵତି . କଥମ୍ . ସଵ୍ଵକାଲଂ ସର୍ଵକାଲପର୍ଯନ୍ତଂ ଯଥା ଭଵତି . କସ୍ମାତ୍ତୈଃ ସହ ଭିନ୍ନଂ ନ ଭଵତୀତି ଚେତ୍. ଯତଃ କାରଣାଦ୍ଗୁଣପର୍ଯାଯାସ୍ତିତ୍ଵେନୋତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯାସ୍ତିତ୍ଵେନ ଚ କର୍ତୃଭୂତେନ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯାସ୍ତିତ୍ଵଂ ସାଧ୍ଯତେ, ଅନେକତ୍ଵ ହୋନେ ପର ଭୀ ପ୍ରଦେଶଭେଦ ନ ହୋନେସେ ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ସାଥ ଏକତ୍ଵକୋ ଧାରଣ କରତା ହୁଆ, ଦ୍ରଵ୍ଯକା ସ୍ଵଭାଵ ହୀ କ୍ଯୋଂ ନ ହୋ ? (ଅଵଶ୍ଯ ହୋ .) ଵହ ଅସ୍ତିତ୍ଵ — ଜୈସେ ଭିନ୍ନ -ଭିନ୍ନ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂମେଂ ପ୍ରତ୍ଯେକମେଂ ସମାପ୍ତ ହୋ ଜାତା ହୈ ଉସୀପ୍ରକାର — ଦ୍ରଵ୍ଯ -ଗୁଣ -ପର୍ଯାଯମେଂ ପ୍ରତ୍ଯେକମେଂ ସମାପ୍ତ ନହୀଂ ହୋ ଜାତା, କ୍ଯୋଂକି ଉନକୀ ସିଦ୍ଧି ପରସ୍ପର ହୋତୀ ହୈ, ଇସଲିଯେ (ଅର୍ଥାତ୍ ଦ୍ରଵ୍ଯ -ଗୁଣ ଔର ପର୍ଯାଯ ଏକ ଦୂସରେସେ ପରସ୍ପର ସିଦ୍ଧ ହୋତେ ହୈଂ ଇସଲିଯେ — ଯଦି ଏକ ନ ହୋ ତୋ ଦୂସରେ ଦୋ ଭୀ ସିଦ୍ଧ ନହୀଂ ହୋତେ ଇସଲିଯେ) ଉନକା ଅସ୍ତିତ୍ଵ ଏକ ହୀ ହୈ; — ସୁଵର୍ଣକୀ ଭାଁତି .

ଜୈସେ ଦ୍ରଵ୍ଯ, କ୍ଷେତ୍ର, କାଲ ଯା ଭାଵସେ ୧ସୁଵର୍ଣସେ ଜୋ ପୃଥକ୍ ଦିଖାଈ ନହୀଂ ଦେତେ; କର୍ତା -କରଣ- ଅଧିକରଣରୂପସେ ପୀତତ୍ଵାଦିଗୁଣୋଂକେ ଔର କୁଣ୍ଡଲାଦିପର୍ଯାଯୋଂକେ ସ୍ଵରୂପକୋ ଧାରଣ କରକେ ପ୍ରଵର୍ତମାନ ସୁଵର୍ଣକେ ଅସ୍ତିତ୍ଵସେ ଜିନକୀ ଉତ୍ପତ୍ତି ହୋତୀ ହୈ, — ଐସେ ପୀତତ୍ଵାଦିଗୁଣୋଂ ଔର କୁଣ୍ଡଲାଦି ପର୍ଯାଯୋଂସେ ଜୋ ସୁଵର୍ଣକା ଅସ୍ତିତ୍ଵ ହୈ, ଵହ ସୁଵର୍ଣକା ସ୍ଵଭାଵ ହୈ; ଉସୀପ୍ରକାର ଦ୍ରଵ୍ଯସେ, କ୍ଷେତ୍ରସେ, କାଲସେ ଯା ଭାଵସେ ଜୋ ଦ୍ରଵ୍ଯସେ ପୃଥକ୍ ଦିଖାଈ ନହୀଂ ଦେତେ, କର୍ତା -କରଣ-୨ଅଧିକରଣରୂପସେ ଗୁଣୋଂକେ ଔର ପର୍ଯାଯୋଂକେ ୧. ପୀତତ୍ଵାଦି ଗୁଣ ଔର କୁଣ୍ଡଲାଦି ପର୍ଯାଯେଂ . ୨. ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୀ ଗୁଣ -ପର୍ଯାଯୋଂକା କର୍ତା (କରନେଵାଲା), ଉନକା କରଣ (ସାଧନ) ଔର ଉନକା ଅଧିକରଣ (ଆଧାର)

Page 176 of 513
PDF/HTML Page 209 of 546
single page version

ପ୍ରଵର୍ତମାନପ୍ରଵୃତ୍ତିଯୁକ୍ତସ୍ଯ ଦ୍ରଵ୍ଯାସ୍ତିତ୍ଵେନ ନିଷ୍ପାଦିତନିଷ୍ପତ୍ତିଯୁକ୍ତୈର୍ଗୁଣୈଃ ପର୍ଯାଯୈଶ୍ଚ ଯଦସ୍ତିତ୍ଵଂ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ସ ସ୍ଵଭାଵଃ . ଯଥା ଵା ଦ୍ରଵ୍ଯେଣ ଵା କ୍ଷେତ୍ରେଣ ଵା କାଲେନ ଵା ଭାଵେନ ଵା ପୀତତାଦିଗୁଣେଭ୍ଯଃ କୁଣ୍ଡଲାଦିପର୍ଯାଯେଭ୍ଯଶ୍ଚ ପୃଥଗନୁପଲଭ୍ଯମାନସ୍ଯ କର୍ତୃକରଣାଧିକ ରଣରୂପେଣ କାର୍ତସ୍ଵରସ୍ଵରୂପମୁପାଦାଯ ପ୍ରଵର୍ତମାନପ୍ରଵୃତ୍ତିଯୁକ୍ତୈଃ ପୀତତାଦିଗୁଣୈଃ କୁଣ୍ଡଲାଦିପର୍ଯାଯୈଶ୍ଚ ନିଷ୍ପାଦିତନିଷ୍ପତ୍ତିଯୁକ୍ତସ୍ଯ କାର୍ତସ୍ଵରସ୍ଯ ମୂଲସାଧନତଯା ତୈର୍ନିଷ୍ପାଦିତଂ ଯଦସ୍ତିତ୍ଵଂ ସ ସ୍ଵଭାଵଃ, ତଥା ଦ୍ରଵ୍ଯେଣ ଵା କ୍ଷେତ୍ରେଣ ଵା କାଲେନ ଵା ଭାଵେନ ଵା ଗୁଣେଭ୍ଯଃ ପର୍ଯାଯେଭ୍ଯଶ୍ଚ ପୃଥଗନୁପଲଭ୍ଯମାନସ୍ଯ କର୍ତୃକରଣାଧିକରଣରୂପେଣ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯାସ୍ତିତ୍ଵେନ ଚ ଗୁଣପର୍ଯାଯୋତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯାସ୍ତିତ୍ଵଂ ସାଧ୍ଯତ ଇତି . ତଦ୍ଯଥା – ଯଥା ସ୍ଵକୀଯ- ଦ୍ରଵ୍ଯକ୍ଷେତ୍ରକାଲଭାଵୈଃ ସୁଵର୍ଣାଦଭିନ୍ନାନାଂ ପୀତତ୍ଵାଦିଗୁଣକୁଣ୍ଡଲାଦିପର୍ଯାଯାଣାଂ ସଂବନ୍ଧି ଯଦସ୍ତିତ୍ଵଂ ସ ଏଵ ସୁଵର୍ଣସ୍ଯ ସଦ୍ଭାଵଃ, ତଥା ସ୍ଵକୀଯଦ୍ରଵ୍ଯକ୍ଷେତ୍ରକାଲଭାଵୈଃ ପରମାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯାଦଭିନ୍ନାନାଂ କେଵଲଜ୍ଞାନାଦିଗୁଣକିଂଚିଦୂନ- ଚରମଶରୀରାକାରାଦିପର୍ଯାଯାଣାଂ ସଂବନ୍ଧି ଯଦସ୍ତିତ୍ଵଂ ସ ଏଵ ମୁକ୍ତାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ସଦ୍ଭାଵଃ . ଯଥା ସ୍ଵକୀଯ- ଦ୍ରଵ୍ଯକ୍ଷେତ୍ରକାଲଭାଵୈଃ ପୀତତ୍ଵାଦିଗୁଣକୁଣ୍ଡଲାଦିପର୍ଯାଯେଭ୍ଯଃ ସକାଶାଦଭିନ୍ନସ୍ଯ ସୁଵର୍ଣସ୍ଯ ସମ୍ବନ୍ଧି ଯଦସ୍ତିତ୍ଵଂ ସ ସ୍ଵରୂପକୋ ଧାରଣ କରକେ ପ୍ରଵର୍ତମାନ ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ଅସ୍ତିତ୍ଵସେ ଜିନକୀ ଉତ୍ପତ୍ତି ହୋତୀ ହୈ, — ଐସେ ଗୁଣୋଂ ଔର ପର୍ଯାଯୋଂସେ ଜୋ ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଅସ୍ତିତ୍ଵ ହୈ, ଵହ ସ୍ଵଭାଵ ହୈ . (ଦ୍ରଵ୍ଯସେ, କ୍ଷେତ୍ରସେ, କାଲସେ ଯା ଭାଵସେ ସୁଵର୍ଣସେ ଭିନ୍ନ ନ ଦିଖାଈ ଦେନେଵାଲେ ପୀତତ୍ଵାଦିକ ଔର କୁଣ୍ଡଲାଦିକକା ଅସ୍ତିତ୍ଵ ଵହ ସୁଵର୍ଣକା ହୀ ଅସ୍ତିତ୍ଵ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ପୀତତ୍ଵାଦିକକେ ଔର କୁଣ୍ଡଲାଦିକକେ ସ୍ଵରୂପକୋ ସୁଵର୍ଣ ହୀ ଧାରଣ କରତା ହୈ, ଇସଲିଯେ ସୁଵର୍ଣକେ ଅସ୍ତିତ୍ଵସେ ହୀ ପୀତତ୍ଵାଦିକକୀ ଔର କୁଣ୍ଡଲାଦିକକୀ ନିଷ୍ପତ୍ତି — ସିଦ୍ଧ — ହୋତୀ ହୈ; ସୁଵର୍ଣ ନ ହୋ ତୋ ପୀତତ୍ଵାଦିକ ଔର କୁଣ୍ଡଲାଦିକ ଭୀ ନ ହୋଂ, ଇସୀପ୍ରକାର ଦ୍ରଵ୍ଯସେ, କ୍ଷେତ୍ରସେ, କାଲସେ ଯା ଭାଵସେ ଦ୍ରଵ୍ଯସେ ଭିନ୍ନ ନହୀଂ ଦିଖାଈ ଦେନେଵାଲେ ଗୁଣୋଂ ଔର ପର୍ଯାଯୋଂକା ଅସ୍ତିତ୍ଵ ଵହ ଦ୍ରଵ୍ଯକା ହୀ ଅସ୍ତିତ୍ଵ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଗୁଣୋଂ ଔର ପର୍ଯାଯୋଂକେ ସ୍ଵରୂପକୋ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୀ ଧାରଣ କରତା ହୈ, ଇସଲିଯେ ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ଅସ୍ତିତ୍ଵସେ ହୀ ଗୁଣୋଂକୀ ଔର ପର୍ଯାଯୋଂକୀ ନିଷ୍ପତ୍ତି ହୋତୀ ହୈ, ଦ୍ରଵ୍ଯ ନ ହୋ ତୋ ଗୁଣ ଔର ପର୍ଯାଯେଂ ଭୀ ନ ହୋଂ . ଐସା ଅସ୍ତିତ୍ଵ ଵହ ଦ୍ରଵ୍ଯକା ସ୍ଵଭାଵ ହୈ .)

ଅଥଵା, ଜୈସେ ଦ୍ରଵ୍ଯସେ, କ୍ଷେତ୍ରସେ, କାଲସେ ଯା ଭାଵସେ ୧ଜୋ ପୀତତ୍ଵାଦି ଗୁଣୋଂସେ ଔର କୁଣ୍ଡଲାଦି ପର୍ଯାଯୋଂସେ ପୃଥକ୍ ନହୀଂ ଦିଖାଈ ଦେତା; କର୍ତା -କରଣ -ଅଧିକରଣରୂପସେ ସୁଵର୍ଣକେ ସ୍ଵରୂପକୋ ଧାରଣ କରକେ ପ୍ରଵର୍ତମାନ ପୀତତ୍ଵାଦିଗୁଣୋଂ ଔର କୁଣ୍ଡଲାଦିପର୍ଯାଯୋଂସେ ଜିସକୀ ନିଷ୍ପତ୍ତି ହୋତୀ ହୈ, — ଐସେ ସୁଵର୍ଣକା, ମୂଲସାଧନପନେସେ ୨ଉନସେ ନିଷ୍ପନ୍ନ ହୋତା ହୁଆ, ଜୋ ଅସ୍ତିତ୍ଵ ହୈ, ଵହ ସ୍ଵଭାଵ ହୈ; ଉସୀପ୍ରକାର ଦ୍ରଵ୍ଯସେ, କ୍ଷେତ୍ରସେ, କାଲସେ ଯା ଭାଵସେ ଗୁଣୋଂସେ ଔର ପର୍ଯାଯୋଂସେ ଜୋ ପୃଥକ୍ ନହୀଂ ଦିଖାଈ ଦେତା, କର୍ତା- ୧. ଜୋ = ଜୋ ସୁଵର୍ଣ . ୨. ଉନସେ = ପୀତତ୍ଵାଦି ଗୁଣୋଂ ଔର କୁଣ୍ଡଲାଦି ପର୍ଯାଯୋଂସେ . (ସୁଵର୍ଣକା ଅସ୍ତିତ୍ଵ ନିଷ୍ପନ୍ନ ହୋନେମେଂ, ଉପଜନେମେଂ, ଯା

Page 177 of 513
PDF/HTML Page 210 of 546
single page version

ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଵରୂପମୁପାଦାଯ ପ୍ରଵର୍ତମାନପ୍ରଵୃତ୍ତିଯୁକ୍ତୈର୍ଗୁଣୈଃ ପର୍ଯାଯୈଶ୍ଚ ନିଷ୍ପାଦିତନିଷ୍ପତ୍ତିଯୁକ୍ତସ୍ଯ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ମୂଲସାଧନତଯା ତୈର୍ନିଷ୍ପାଦିତଂ ଯଦସ୍ତିତ୍ଵଂ ସ ସ୍ଵଭାଵଃ .

କିଂଚ — ଯଥା ହି ଦ୍ରଵ୍ଯେଣ ଵା କ୍ଷେତ୍ରେଣ ଵା କାଲେନ ଵା ଭାଵେନ ଵା କାର୍ତସ୍ଵରା- ତ୍ପୃଥଗନୁପଲଭ୍ଯମାନୈଃ କର୍ତୃକରଣାଧିକରଣରୂପେଣ କୁଣ୍ଡଲାଂଗଦପୀତତାଦ୍ଯୁତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯାଣାଂ ସ୍ଵରୂପ- ଏଵ ପୀତତ୍ଵାଦିଗୁଣକୁଣ୍ଡଲାଦିପର୍ଯାଯାଣାଂ ସ୍ଵଭାଵୋ ଭଵତି, ତଥା ସ୍ଵକୀଯଦ୍ରଵ୍ଯକ୍ଷେତ୍ରକାଲଭାଵୈଃ କେଵଲ- ଜ୍ଞାନାଦିଗୁଣକିଂଚିଦୂନଚରମଶରୀରାକାରପର୍ଯାଯେଭ୍ଯଃ ସକାଶାଦଭିନ୍ନସ୍ଯ ମୁକ୍ତାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ସଂବନ୍ଧି ଯଦସ୍ତିତ୍ଵଂ ସ ଏଵ କେଵଲଜ୍ଞାନାଦିଗୁଣକିଂଚିଦୂନଚରମଶରୀରାକାରପର୍ଯାଯାଣାଂ ସ୍ଵଭାଵୋ ଜ୍ଞାତଵ୍ଯଃ . ଅଥେଦାନୀମୁତ୍ପାଦଵ୍ଯଯ- ଧ୍ରୌଵ୍ଯାଣାମପି ଦ୍ରଵ୍ଯେଣ ସହାଭିନ୍ନାସ୍ତିତ୍ଵଂ କଥ୍ଯତେ . ଯଥା ସ୍ଵକୀଯଦ୍ରଵ୍ଯାଦିଚତୁଷ୍ଟଯେନ ସୁଵର୍ଣାଦଭିନ୍ନାନାଂ କଟକପର୍ଯାଯୋତ୍ପାଦକଙ୍କଣପର୍ଯାଯଵିନାଶସୁଵର୍ଣତ୍ଵଲକ୍ଷଣଧ୍ରୌଵ୍ଯାଣାଂ ସଂବନ୍ଧି ଯଦସ୍ତିତ୍ଵଂ ସ ଏଵ ସୁଵର୍ଣସଦ୍ଭାଵଃ, କରଣ-୧ଅଧିକରଣରୂପସେ ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ସ୍ଵରୂପକୋ ଧାରଣ କରକେ ପ୍ରଵର୍ତମାନ ଗୁଣୋଂ ଔର ପର୍ଯାଯୋଂସେ ଜିସକୀ ନିଷ୍ପତ୍ତି ହୋତୀ ହୈ, — ଐସେ ଦ୍ରଵ୍ଯକା, ମୂଲସାଧନପନେସେ ଉନସେ ନିଷ୍ପନ୍ନ ହୋତା ହୁଆ ଜୋ ଅସ୍ତିତ୍ଵ ହୈ, ଵହ ସ୍ଵଭାଵ ହୈ . (ପୀତତ୍ଵାଦିକସେ ଔର କୁଣ୍ଡଲାଦିକସେ ଭିନ୍ନ ନ ଦିଖାଈ ଦେନେଵାଲେ ସୁଵର୍ଣକା ଅସ୍ତିତ୍ଵ ଵହ ପୀତତ୍ଵାଦିକ ଔର କୁଣ୍ଡଲାଦିକକା ହୀ ଅସ୍ତିତ୍ଵ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ସୁଵର୍ଣକେ ସ୍ଵରୂପକୋ ପୀତତ୍ଵାଦିକ ଔର କୁଣ୍ଡଲାଦିକ ହୀ ଧାରଣ କରତେ ହୈଂ, ଇସଲିଯେ ପୀତତ୍ଵାଦିକ ଔର କୁଣ୍ଡଲାଦିକକେ ଅସ୍ତିତ୍ଵସେ ହୀ ସୁଵର୍ଣକୀ ନିଷ୍ପତ୍ତି ହୋତୀ ହୈ, ପୀତତ୍ଵାଦିକ ଔର କୁଣ୍ଡଲାଦିକ ନ ହୋଂ ତୋ ସୁଵର୍ଣ ଭୀ ନ ହୋ; ଇସୀପ୍ରକାର ଗୁଣୋଂସେ ଔର ପର୍ଯାଯୋଂସେ ଭିନ୍ନ ନ ଦିଖାଈ ଦେନେଵାଲେ ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଅସ୍ତିତ୍ଵ ଵହ ଗୁଣୋଂ ଔର ପର୍ଯାଯୋଂକା ହୀ ଅସ୍ତିତ୍ଵ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ସ୍ଵରୂପକୋ ଗୁଣ ଔର ପର୍ଯାଯେଂ ହୀ ଧାରଣ କରତୀ ହୈଂ ଇସଲିଯେ ଗୁଣୋଂ ଔର ପର୍ଯାଯୋଂକେ ଅସ୍ତିତ୍ଵସେ ହୀ ଦ୍ରଵ୍ଯକୀ ନିଷ୍ପତ୍ତି ହୋତୀ ହୈ . ଯଦି ଗୁଣ ଔର ପର୍ଯାଯେଂ ନ ହୋ ତୋ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଭୀ ନ ହୋ . ଐସା ଅସ୍ତିତ୍ଵ ଵହ ଦ୍ରଵ୍ଯକା ସ୍ଵଭାଵ ହୈ .)

(ଜିସପ୍ରକାର ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଔର ଗୁଣ -ପର୍ଯାଯକା ଏକ ହୀ ଅସ୍ତିତ୍ଵ ହୈ ଐସା ସୁଵର୍ଣକେ ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ପୂର୍ଵକ ସମଝାଯା, ଉସୀପ୍ରକାର ଅବ ସୁଵର୍ଣକେ ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ପୂର୍ଵକ ଐସା ବତାଯା ଜା ରହା ହୈ କି ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଔର ଉତ୍ପାଦ -ଵ୍ଯଯ -ଧ୍ରୌଵ୍ଯକା ଭୀ ଏକ ହୀ ଅସ୍ତିତ୍ଵ ହୈ .)

ଜୈସେ ଦ୍ରଵ୍ଯସେ, କ୍ଷେତ୍ରସେ, କାଲସେ ଯା ଭାଵସେ, ସୁଵର୍ଣସେ ୨ଜୋ ପୃଥକ୍ ନହୀଂ ଦିଖାଈ ଦେତେ, କର୍ତା -କରଣ-୩ଅଧିକରଣରୂପସେ କୁଣ୍ଡଲାଦି ଉତ୍ପାଦୋଂକେ, ବାଜୂବଂଧାଦି ଵ୍ଯଯୋଂକେ ଔର ପୀତତ୍ଵାଦି ୧. ଗୁଣ -ପର୍ଯାଯେଂ ହୀ ଦ୍ରଵ୍ଯକୀ କର୍ତା, କରଣ ଔର ଅଧିକରଣ ହୈଂ; ଇସଲିଯେ ଗୁଣ – ପର୍ଯାଯେଂ ହୀ ଦ୍ରଵ୍ଯକା ସ୍ଵରୂପ ଧାରଣ

କରତୀ ହୈଂ . ୨. ଜୋ = ଜୋ କୁଣ୍ଡଲାଦି ଉତ୍ପାଦ, ବାଜୂବଂଧାଦି ଵ୍ଯଯ ଆର ପୀତାଦି ଧ୍ରୌଵ୍ଯ . ୩. ସୁଵର୍ଣ ହୀ କୁଣ୍ଡଲାଦି -ଉତ୍ପାଦ, ବାଜୂବଂଧାଦି -ଵ୍ଯଯ ଔର ପୀତତ୍ଵାଦି ଧ୍ରୌଵ୍ଯକା କର୍ତା, କରଣ ତଥା ଅଧିକରଣ ହୈ;

ପ୍ର ୨୩

Page 178 of 513
PDF/HTML Page 211 of 546
single page version

ମୁପାଦାଯ ପ୍ରଵର୍ତମାନପ୍ରଵୃତ୍ତିଯୁକ୍ତସ୍ଯ କାର୍ତସ୍ଵରାସ୍ତିତ୍ଵେନ ନିଷ୍ପାଦିତନିଷ୍ପତ୍ତିଯୁକ୍ତୈଃ କୁଣ୍ଡଲାଂଗଦ- ପୀତତାଦ୍ଯୁତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯୈର୍ଯଦସ୍ତିତ୍ଵଂ କାର୍ତସ୍ଵରସ୍ଯ ସ ସ୍ଵଭାଵଃ, ତଥା ହି ଦ୍ରଵ୍ଯେଣ ଵା କ୍ଷେତ୍ରେଣ ଵା କାଲେନ ଵା ଭାଵେନ ଵା ଦ୍ରଵ୍ଯାତ୍ପୃଥଗନୁପଲଭ୍ଯମାନୈଃ କର୍ତୃକରଣାଧିକରଣରୂପେଣୋତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯାଣାଂ ସ୍ଵରୂପମୁପାଦାଯ ପ୍ରଵର୍ତମାନପ୍ରଵୃତ୍ତିଯୁକ୍ତସ୍ଯ ଦ୍ରଵ୍ଯାସ୍ତିତ୍ଵେନ ନିଷ୍ପାଦିତନିଷ୍ପତ୍ତିଯୁକ୍ତୈରୁତ୍ପାଦଵ୍ଯଯ- ଧ୍ରୌଵ୍ଯୈର୍ଯଦସ୍ତିତ୍ଵଂ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ସ ସ୍ଵଭାଵଃ . ଯଥା ଵା ଦ୍ରଵ୍ଯେଣ ଵା କ୍ଷେତ୍ରେଣ ଵା କାଲେନ ଵା ଭାଵେନ ଵା କୁଣ୍ଡଲାଂଗଦପୀତତାଦ୍ଯୁତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯେଭ୍ଯଃ ପୃଥଗନୁପଲଭ୍ଯମାନସ୍ଯ କର୍ତୃକରଣାଧିକରଣରୂପେଣ କାର୍ତସ୍ଵର- ସ୍ଵରୂପମୁପାଦାଯ ପ୍ରଵର୍ତମାନପ୍ରଵୃତ୍ତିଯୁକ୍ତୈଃ କୁଣ୍ଡଲାଂଗଦପୀତତାଦ୍ଯୁତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯୈର୍ନିଷ୍ପାଦିତନିଷ୍ପତ୍ତିଯୁକ୍ତସ୍ଯ କାର୍ତସ୍ଵରସ୍ଯ ମୂଲସାଧନତଯା ତୈର୍ନିଷ୍ପାଦିତଂ ଯଦସ୍ତିତ୍ଵଂ ସ ସ୍ଵଭାଵଃ, ତଥା ଦ୍ରଵ୍ଯେଣ ଵା କ୍ଷେତ୍ରେଣ ଵା ତଥା ସ୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯାଦିଚତୁଷ୍ଟଯେନ ପରମାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯାଦଭିନ୍ନାନାଂ ମୋକ୍ଷପର୍ଯାଯୋତ୍ପାଦମୋକ୍ଷମାର୍ଗପର୍ଯାଯଵ୍ଯଯତଦୁଭଯାଧାର- ଭୂତପରମାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵଲକ୍ଷଣଧ୍ରୌଵ୍ଯାଣାଂ ସଂବନ୍ଧି ଯଦସ୍ତିତ୍ଵଂ ସ ଏଵ ମୁକ୍ତାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯସଦ୍ଭାଵଃ . ଯଥା ସ୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯାଦି- ଚତୁଷ୍ଟଯେନ କଟକପର୍ଯାଯୋତ୍ପାଦକଙ୍କଣପର୍ଯାଯଵ୍ଯଯସୁଵର୍ଣତ୍ଵଲକ୍ଷଣଧ୍ରୌଵ୍ଯେଭ୍ଯଃ ସକାଶାଦଭିନ୍ନସ୍ଯ ସୁଵର୍ଣସ୍ଯ ସଂବନ୍ଧି ଯଦସ୍ତିତ୍ଵଂ ସ ଏଵ କଟକପର୍ଯାଯୋତ୍ପାଦକଙ୍କଣପର୍ଯାଯଵ୍ଯଯତଦୁଭଯାଧାରଭୂତସୁଵର୍ଣତ୍ଵଲକ୍ଷଣଧ୍ରୌଵ୍ଯାଣାଂ ସ୍ଵଭାଵଃ, ତଥା ସ୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯାଦିଚତୁଷ୍ଟଯେନ ମୋକ୍ଷପର୍ଯାଯୋତ୍ପାଦମୋକ୍ଷମାର୍ଗପର୍ଯାଯଵ୍ଯଯତଦୁଭଯାଧାରଭୂତମୁକ୍ତାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵଲକ୍ଷଣ- ଧ୍ରୌଵ୍ଯେଭ୍ଯଃ ସକାଶାଦଭିନ୍ନସ୍ଯ ପରମାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ସଂବନ୍ଧି ଯଦସ୍ତିତ୍ଵଂ ସ ଏଵ ମୋକ୍ଷପର୍ଯାଯୋତ୍ପାଦମୋକ୍ଷମାର୍ଗ- ଧ୍ରୌଵ୍ଯୋଂକେ ସ୍ଵରୂପକୋ ଧାରଣ କରକେ ପ୍ରଵର୍ତମାନ ସୁଵର୍ଣକେ ଅସ୍ତିତ୍ଵସେ ଜିନକୀ ନିଷ୍ପତ୍ତି ହୋତୀ ହୈ, — ଐସେ କୁଣ୍ଡଲାଦି – ଉତ୍ପାଦ, ବାଜୂବଂଧାଦି – ଵ୍ଯଯ ଔର ପୀତତ୍ଵାଦି ଧ୍ରୌଵ୍ଯୋଂସେ ଜୋ ସୁଵର୍ଣକା ଅସ୍ତିତ୍ଵ ହୈ, ଵହ (ସୁଵର୍ଣକା) ସ୍ଵଭାଵ ହୈ; ଉସୀପ୍ରକାର ଦ୍ରଵ୍ଯସେ, କ୍ଷେତ୍ରସେ, କାଲସେ ଯା ଭାଵସେ, ଜୋ ଦ୍ରଵ୍ଯସେ ପୃଥକ୍ ଦିଖାଈ ନହୀଂ ଦେତେ, କର୍ତା -କରଣ -ଅଧିକରଣରୂପସେ ଉତ୍ପାଦ -ଵ୍ଯଯ -ଧ୍ରୌଵ୍ଯୋଂକେ ସ୍ଵରୂପକୋ ଧାରଣ କରକେ ପ୍ରଵର୍ତମାନ ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ଅସ୍ତିତ୍ଵସେ ଜିନକୀ ନିଷ୍ପତ୍ତି ହୋତୀ ହୈ, — ଐସେ ଉତ୍ପାଦ -ଵ୍ଯଯ- ଧ୍ରୌଵ୍ଯୋଂସେ ଜୋ ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଅସ୍ତିତ୍ଵ ହୈ ଵହ ସ୍ଵଭାଵ ହୈ . (ଦ୍ରଵ୍ଯସେ, କ୍ଷେତ୍ରସେ, କାଲସେ ଯା ଭାଵସେ ଦ୍ରଵ୍ଯସେ ଭିନ୍ନ ଦିଖାଈ ନ ଦେନେଵାଲେ ଉତ୍ପାଦ, ଵ୍ଯଯ ଔର ଧ୍ରୌଵ୍ଯୋଂକା ଅସ୍ତିତ୍ଵ ହୈ ଵହ ଦ୍ରଵ୍ଯକା ହୀ ଅସ୍ତିତ୍ଵ ହୈ; କ୍ଯୋଂକି ଉତ୍ପାଦ, ଵ୍ଯଯ ଔର ଧ୍ରୌଵ୍ଯୋଂକେ ସ୍ଵରୂପକୋ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୀ ଧାରଣ କରତା ହୈ, ଇସଲିଏ ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ଅସ୍ତିତ୍ଵସେ ହୀ ଉତ୍ପାଦ, ଵ୍ଯଯ ଔର ଧ୍ରୌଵ୍ଯୋଂକୀ ନିଷ୍ପତ୍ତି ହୋତୀ ହୈ . ଯଦି ଦ୍ରଵ୍ଯ ନ ହୋ ତୋ ଉତ୍ପାଦ, ଵ୍ଯଯ ଔର ଧ୍ରୌଵ୍ଯ ଭୀ ନ ହୋଂ . ଐସା ଅସ୍ତିତ୍ଵ ଵହ ଦ୍ରଵ୍ଯକା ସ୍ଵଭାଵ ହୈ .)

ଅଥଵା ଜୈସେ ଦ୍ରଵ୍ଯସେ, କ୍ଷେତ୍ରସେ, କାଲସେ ଯା ଭାଵସେ କୁଣ୍ଡଲାଦି -ଉତ୍ପାଦୋଂସେ ବାଜୂବଂଧାଦି ଵ୍ଯଯୋଂସେ ଔର ପୀତତ୍ଵାଦି ଧ୍ରୌଵ୍ଯୋଂସେ ଜୋ ପୃଥକ୍ ନହୀଂ ଦିଖାଈ ଦେତା; କର୍ତା -କରଣ -ଅଧିକରଣରୂପସେ ସୁଵର୍ଣକେ ସ୍ଵରୂପକୋ ଧାରଣ କରକେ ପ୍ରଵର୍ତମାନ କୁଣ୍ଡଲାଦି -ଉତ୍ପାଦୋଂ, ବାଜୂବଂଧାଦି ଵ୍ଯଯୋଂ ଔର ପୀତତ୍ଵାଦି ଧ୍ରୌଵ୍ଯୋଂସେ ଜିସକୀ ନିଷ୍ପତ୍ତି ହୋତୀ ହୈ, — ଐସେ ସୁଵର୍ଣକା, ମୂଲସାଧନପନେସେ ଉନସେ ନିଷ୍ପନ୍ନ ହୋତା ହୁଆ, ଜୋ ଅସ୍ତିତ୍ଵ ହୈ, ଵହ ସ୍ଵଭାଵ ହୈ . ଉସୀପ୍ରକାର ଦ୍ରଵ୍ଯସେ, କ୍ଷେତ୍ରସେ, କାଲସେ ଯା ଭାଵସେ

Page 179 of 513
PDF/HTML Page 212 of 546
single page version

କାଲେନ ଵା ଭାଵେନ ଵୋତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯେଭ୍ଯଃ ପୃଥଗନୁପଲଭ୍ଯମାନସ୍ଯ କର୍ତୃକରଣାଧିକରଣରୂପେଣ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଵରୂପମୁପାଦାଯ ପ୍ରଵର୍ତମାନପ୍ରଵୃତ୍ତିଯୁକ୍ତୈରୁତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯୈର୍ନିଷ୍ପାଦିତନିଷ୍ପତ୍ତିଯୁକ୍ତସ୍ଯ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ମୂଲ- ସାଧନତଯା ତୈର୍ନିଷ୍ପାଦିତଂ ଯଦସ୍ତିତ୍ଵଂ ସ ସ୍ଵଭାଵଃ ..୯୬..

ପର୍ଯାଯଵ୍ଯଯତଦୁଭଯାଧାରଭୂତମୁକ୍ତାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵଲକ୍ଷଣଧ୍ରୌଵ୍ଯାଣାଂ ସ୍ଵଭାଵ ଇତି . ଏଵଂ ଯଥା ମୁକ୍ତାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ସ୍ଵକୀଯଗୁଣପର୍ଯାଯୋତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯୈଃ ସହ ସ୍ଵରୂପାସ୍ତିତ୍ଵାଭିଧାନମଵାନ୍ତରାସ୍ତିତ୍ଵମଭିନ୍ନଂ ଵ୍ଯଵସ୍ଥାପିତଂ ତଥୈଵ ଉତ୍ପାଦ -ଵ୍ଯଯ -ଧ୍ରୌଵ୍ଯୋଂସେ ଜୋ ପୃଥକ୍ ଦିଖାଈ ନହୀଂ ଦେତା, କର୍ତା -କରଣ-୧ଅଧିକରଣରୂପସେ ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ସ୍ଵରୂପକୋ ଧାରଣ କରକେ ପ୍ରଵର୍ତମାନ ଉତ୍ପାଦ -ଵ୍ଯଯ -ଧ୍ରୌଵ୍ଯୋଂସେ ଜିସକୀ ନିଷ୍ପତ୍ତି ହୋତୀ ହୈ, — ଐସେ ଦ୍ରଵ୍ଯକା ମୂଲସାଧନପନେସେ ଉନସେ ନିଷ୍ପନ୍ନ ହୋତା ହୁଆ ଜୋ ଅସ୍ତିତ୍ଵ ହୈ, ଵହ ସ୍ଵଭାଵ ହୈ . (ଉତ୍ପାଦୋଂସେ, ଵ୍ଯଯୋଂସେ ଔର ଧ୍ରୌଵ୍ଯୋଂସେ ଭିନ୍ନ ନ ଦିଖାଈ ଦେନେଵାଲେ ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଅସ୍ତିତ୍ଵ ଵହ ଉତ୍ପାଦୋଂ, ଵ୍ଯଯୋଂ ଔର ଧ୍ରୌଵ୍ଯୋଂକା ହୀ ଅସ୍ତିତ୍ଵ ହୈ; କ୍ଯୋଂକି ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ସ୍ଵରୂପକୋ ଉତ୍ପାଦ, ଵ୍ଯଯ ଔର ଧ୍ରୌଵ୍ଯ ହୀ ଧାରଣ କରତେ ହୈଂ, ଇସଲିଯେ ଉତ୍ପାଦ -ଵ୍ଯଯ ଔର ଧ୍ରୌଵ୍ଯୋଂକେ ଅସ୍ତିତ୍ଵସେ ହୀ ଦ୍ରଵ୍ଯକୀ ନିଷ୍ପତ୍ତି ହୋତୀ ହୈ . ଯଦି ଉତ୍ପାଦ- ଵ୍ଯଯ -ଧ୍ରୌଵ୍ଯ ନ ହୋଂ ତୋ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଭୀ ନ ହୋ . ଐସା ଅସ୍ତିତ୍ଵ ଵହ ଦ୍ରଵ୍ଯକା ସ୍ଵଭାଵ ହୈ .)

ଭାଵାର୍ଥ : — ଅସ୍ତିତ୍ଵକେ ଔର ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ପ୍ରଦେଶଭେଦ ନହୀଂ ହୈ; ଔର ଵହ ଅସ୍ତିତ୍ଵ ଅନାଦି- ଅନନ୍ତ ହୈ ତଥା ଅହେତୁକ ଏକରୂପ ପରିଣତିସେ ସଦା ପରିଣମିତ ହୋତା ହୈ, ଇସଲିଯେ ଵିଭାଵଧର୍ମସେ ଭୀ ଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରକା ହୈ; ଐସା ହୋନେସେ ଅସ୍ତିତ୍ଵ ଦ୍ରଵ୍ଯକା ସ୍ଵଭାଵ ହୀ ହୈ .

ଗୁଣ -ପର୍ଯାଯୋଂକା ଔର ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଅସ୍ତିତ୍ଵ ଭିନ୍ନ ନହୀଂ ହୈ; ଏକ ହୀ ହୈ; କ୍ଯୋଂକି ଗୁଣ -ପର୍ଯାଯେଂ ଦ୍ରଵ୍ଯସେ ହୀ ନିଷ୍ପନ୍ନ ହୋତୀ ହୈଂ, ଔର ଦ୍ରଵ୍ଯ ଗୁଣ -ପର୍ଯାଯୋଂସେ ହୀ ନିଷ୍ପନ୍ନ ହୋତା ହୈ . ଔର ଇସୀପ୍ରକାର ଉତ୍ପାଦ- ଵ୍ଯଯ -ଧ୍ରୌଵ୍ଯକା ଔର ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଅସ୍ତିତ୍ଵ ଭୀ ଏକ ହୀ ହୈ; କ୍ଯୋଂକି ଉତ୍ପାଦ -ଵ୍ଯଯ -ଧ୍ରୌଵ୍ଯ ଦ୍ରଵ୍ଯସେ ହୀ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତେ ହୈଂ, ଔର ଦ୍ରଵ୍ଯ ଉତ୍ପାଦ -ଵ୍ଯଯ -ଧ୍ରୌଵ୍ଯୋଂସେ ହୀ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତା ହୈ .

ଇସପ୍ରକାର ସ୍ଵରୂପାସ୍ତିତ୍ଵକା ନିରୂପଣ ହୁଆ ..୯୬.. ୧. ଉତ୍ପାଦ -ଵ୍ଯଯ -ଧ୍ରୌଵ୍ଯ ହୀ ଦ୍ରଵ୍ଯକେ କର୍ତା, କରଣ ଔର ଅଧିକରଣ ହୈଂ, ଇସଲିଯେ ଉତ୍ପାଦ -ଵ୍ଯଯ -ଧ୍ରୌଵ୍ଯ ହୀ ଦ୍ରଵ୍ଯକେ

– ଏ ଧର୍ମନେ ଉପଦେଶତା ଜିନଵରଵୃଷଭ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଛେ. ୯୭.

Page 180 of 513
PDF/HTML Page 213 of 546
single page version

ଇହ କିଲ ପ୍ରପଂଚିତଵୈଚିତ୍ର୍ଯେଣ ଦ୍ରଵ୍ଯାନ୍ତରେଭ୍ଯୋ ଵ୍ଯାଵୃତ୍ଯ ଵୃତ୍ତେନ ପ୍ରତିଦ୍ରଵ୍ଯଂ ସୀମାନମାସୂତ୍ରଯତା ଵିଶେଷଲକ୍ଷଣଭୂତେନ ଚ ସ୍ଵରୂପାସ୍ତିତ୍ଵେନ ଲକ୍ଷ୍ଯମାଣାନାମପି ସର୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯାଣାମସ୍ତମିତଵୈଚିତ୍ର୍ଯପ୍ରପଂଚ ପ୍ରଵୃତ୍ଯ ଵୃତ୍ତଂ ପ୍ରତିଦ୍ରଵ୍ଯମାସୂତ୍ରିତଂ ସୀମାନଂ ଭିନ୍ଦତ୍ସଦିତି ସର୍ଵଗତଂ ସାମାନ୍ଯଲକ୍ଷଣଭୂତଂ ସାଦୃଶ୍ଯାସ୍ତିତ୍ଵମେକଂ ଖଲ୍ଵଵବୋଧଵ୍ଯମ୍ . ଏଵଂ ସଦିତ୍ଯଭିଧାନଂ ସଦିତି ପରିଚ୍ଛେଦନଂ ଚ ସର୍ଵାର୍ଥପରାମର୍ଶି ସ୍ଯାତ୍ . ଯଦି ପୁନରିଦମେଵଂ ନ ସ୍ଯାତ୍ତଦା କିଂଚିତ୍ସଦିତି କିଂଚିଦସଦିତି କିଂଚିତ୍ସଚ୍ଚାସଚ୍ଚେତି କିଂଚିଦଵାଚ୍ଯମିତି ଚ ସ୍ଯାତ୍ . ତତ୍ତୁ ଵିପ୍ରତିଷିଦ୍ଧମେଵ . ପ୍ରସାଧ୍ଯଂ ଚୈତଦନୋକହଵତ୍ . ଯଥା ହି ବହୂନାଂ ବହୁଵିଧାନାମନୋ- ସମସ୍ତଶେଷଦ୍ରଵ୍ଯାଣାମପି ଵ୍ଯଵସ୍ଥାପନୀଯମିତ୍ଯର୍ଥଃ ..୯୬.. ଅଥ ସାଦୃଶ୍ଯାସ୍ତିତ୍ଵଶବ୍ଦାଭିଧେଯାଂ ମହାସତ୍ତାଂ ପ୍ରଜ୍ଞାପଯତି — ଇହ ଵିଵିହଲକ୍ଖଣାଣଂ ଇହ ଲୋକେ ପ୍ରତ୍ଯେକସତ୍ତାଭିଧାନେନ ସ୍ଵରୂପାସ୍ତିତ୍ଵେନ ଵିଵିଧଲକ୍ଷଣାନାଂ ଭିନ୍ନଲକ୍ଷଣାନାଂ ଚେତନାଚେତନମୂର୍ତାମୂର୍ତପଦାର୍ଥାନାଂ ଲକ୍ଖଣମେଗଂ ତୁ ଏକମଖଣ୍ଡଲକ୍ଷଣଂ ଭଵତି . କିଂ କର୍ତୃ . ସଦିତ୍ତି ସର୍ଵଂ ସଦିତି ମହାସତ୍ତାରୂପମ୍ . କିଂଵିଶିଷ୍ଟମ୍ . ସଵ୍ଵଗଯଂ ସଂକରଵ୍ଯତିକରପରିହାରରୂପସ୍ଵଜାତ୍ଯଵିରୋଧେନ

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଧର୍ମଂ ] ଧର୍ମକା [ଖଲୁ ] ଵାସ୍ତଵମେଂ [ଉପଦିଶତା ] ଉପଦେଶ କରତେ ହୁଯେ [ଜିନଵରଵୃଷଭେଣ ] ୧ଜିନଵରଵୃଷଭନେ [ଇହ ] ଇସ ଵିଶ୍ଵମେଂ [ଵିଵିଧଲକ୍ଷଣାନାଂ ] ଵିଵିଧ ଲକ୍ଷଣଵାଲେ (ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ସ୍ଵରୂପାସ୍ତିତ୍ଵଵାଲେ ସର୍ଵ) ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକା [ସତ୍ ଇତି ] ‘ସତ୍’ ଐସା [ସର୍ଵଗତଂ ] ୨ସର୍ଵଗତ [ଲକ୍ଷଣଂ ] ଲକ୍ଷଣ (ସାଦୃଶ୍ଯାସ୍ତିତ୍ଵ) [ଏକଂ ] ଏକ [ପ୍ରଜ୍ଞପ୍ତମ୍ ] କହା ହୈ ..୯୭..

ଟୀକା : — ଇସ ଵିଶ୍ଵମେଂ, ଵିଚିତ୍ରତାକୋ ଵିସ୍ତାରିତ କରତେ ହୁଏ (ଵିଵିଧତା -ଅନେକତାକୋ ଦିଖାତେ ହୁଏ), ଅନ୍ଯ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂସେ ୩ଵ୍ଯାଵୃତ୍ତ ରହକର ପ୍ରଵର୍ତମାନ, ଔର ପ୍ରତ୍ଯେକ ଦ୍ରଵ୍ଯକୀ ସୀମାକୋ ବାଁଧତେ ହୁଏ ଐସେ ଵିଶେଷଲକ୍ଷଣଭୂତ ସ୍ଵରୂପାସ୍ତିତ୍ଵସେ (ସମସ୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯ) ଲକ୍ଷିତ ହୋତେ ହୈଂ ଫି ର ଭୀ ସର୍ଵ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକା, ଵିଚିତ୍ରତାକେ ଵିସ୍ତାରକୋ ଅସ୍ତ କରତା ହୁଆ, ସର୍ଵ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂମେଂ ପ୍ରଵୃତ୍ତ ହୋକର ରହନେଵାଲା, ଔର ପ୍ରତ୍ଯେକ ଦ୍ରଵ୍ଯକୀ ବଁଧୀ ହୁଈ ସୀମାକୀ ଅଵଗଣନା କରତା ହୁଆ, ‘ସତ୍’ ଐସା ଜୋ ସର୍ଵଗତ ସାମାନ୍ଯଲକ୍ଷଣଭୂତ ସାଦୃଶ୍ଯାସ୍ତିତ୍ଵ ହୈ ଵହ ଵାସ୍ତଵମେଂ ଏକ ହୀ ଜାନନା ଚାହିଏ . ଇସପ୍ରକାର ‘ସତ୍’ ଐସା କଥନ ଔର ‘ସତ୍’ ଐସା ଜ୍ଞାନ ସର୍ଵ ପଦାର୍ଥୋଂକା ୪ପରାମର୍ଶ କରନେଵାଲା ହୈ . ଯଦି ଵହ ଐସା (ସର୍ଵପଦାର୍ଥପରାମର୍ଶୀ) ନ ହୋ ତୋ କୋଈ ପଦାର୍ଥ ସତ୍, (ଅସ୍ତିତ୍ଵଵାଲା) କୋଈ ଅସତ୍ (ଅସ୍ତିତ୍ଵ ରହିତ), କୋଈ ସତ୍ ତଥା ଅସତ୍ ଔର କୋଈ ଅଵାଚ୍ଯ ହୋନା ଚାହିଯେ; କିନ୍ତୁ ଵହ ତୋ ଵିରୁଦ୍ଧ ହୀ ହୈ, ଔର ଯହ (‘ସତ୍’ ଐସା କଥନ ଔର ଜ୍ଞାନକେ ସର୍ଵପଦାର୍ଥପରାମର୍ଶୀ ହୋନେକୀ ବାତ) ତୋ ସିଦ୍ଧ ହୋ ସକତୀ ହୈ, ଵୃକ୍ଷକୀ ଭାଁତି . ୧. ଜିନଵରଵୃଷଭ = ଜିନଵରୋଂମେଂ ଶ୍ରେଷ୍ଠ; ତୀର୍ଥଂକର .୨. ସର୍ଵଗତ = ସର୍ଵମେଂ ଵ୍ଯାପନେଵାଲା . ୩. ଵ୍ଯାଵୃତ୍ତ = ପୃଥକ୍; ଅଲଗ; ଭିନ୍ନ .୪. ପରାମର୍ଶ = ସ୍ପର୍ଶ; ଵିଚାର; ଲକ୍ଷ; ସ୍ମରଣ .

Page 181 of 513
PDF/HTML Page 214 of 546
single page version

କହାନାମାତ୍ମୀଯାତ୍ମୀଯସ୍ଯ ଵିଶେଷଲକ୍ଷଣଭୂତସ୍ଯ ସ୍ଵରୂପାସ୍ତିତ୍ଵସ୍ଯାଵଷ୍ଟମ୍ଭେନୋତ୍ତିଷ୍ଠନ୍ନାନାତ୍ଵଂ ସାମାନ୍ଯ- ଲକ୍ଷଣଭୂତେନ ସାଦୃଶ୍ଯୋଦ୍ଭାସିନାନୋକହତ୍ଵେନୋତ୍ଥାପିତମେକତ୍ଵଂ ତିରିଯତି, ତଥା ବହୂନାଂ ବହୁଵିଧାନାଂ ଦ୍ରଵ୍ଯାଣାମାତ୍ମୀଯାତ୍ମୀଯସ୍ଯ ଵିଶେଷଲକ୍ଷଣଭୂତସ୍ଯ ସ୍ଵରୂପାସ୍ତିତ୍ଵସ୍ଯାଵଷ୍ଟମ୍ଭେନୋତ୍ତିଷ୍ଠନ୍ନାନାତ୍ଵଂ ସାମାନ୍ଯ- ଲକ୍ଷଣଭୂତେନ ସାଦୃଶ୍ଯୋଦ୍ଭାସିନା ସଦିତ୍ଯସ୍ଯ ଭାଵେନୋତ୍ଥାପିତମେକତ୍ଵଂ ତିରିଯତି . ଯଥା ଚ ତେଷାମନୋ- କହାନାଂ ସାମାନ୍ଯଲକ୍ଷଣଭୂତେନ ସାଦୃଶ୍ଯୋଦ୍ଭାସିନାନୋକହତ୍ଵେନୋତ୍ଥାପିତେନୈକତ୍ଵେନ ତିରୋହିତମପି ଵିଶେଷଲକ୍ଷଣଭୂତସ୍ଯ ସ୍ଵରୂପାସ୍ତିତ୍ଵସ୍ଯାଵଷ୍ଟମ୍ଭେନୋତ୍ତିଷ୍ଠନ୍ନାନାତ୍ଵମୁଚ୍ଚକାସ୍ତି, ତଥା ସର୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯାଣାମପି ସାମାନ୍ଯଲକ୍ଷଣଭୂତେନ ସାଦୃଶ୍ଯୋଦ୍ଭାସିନା ସଦିତ୍ଯସ୍ଯ ଭାଵେନୋତ୍ଥାପିତେନୈକତ୍ଵେନ ତିରୋହିତମପି ଵିଶେଷ- ଲକ୍ଷଣଭୂତସ୍ଯ ସ୍ଵରୂପାସ୍ତିତ୍ଵସ୍ଯାଵଷ୍ଟମ୍ଭେନୋତ୍ତିଷ୍ଠନ୍ନାନାତ୍ଵମୁଚ୍ଚକାସ୍ତି ..୯୭.. ଶୁଦ୍ଧସଂଗ୍ରହନଯେନ ସର୍ଵଗତଂ ସର୍ଵପଦାର୍ଥଵ୍ଯାପକମ୍ . ଇଦଂ କେନୋକ୍ତ ମ୍ . ଉଵଦିସଦା ଖଲୁ ଧମ୍ମଂ ଜିଣଵରଵସହେଣ ପଣ୍ଣତ୍ତଂ ଧର୍ମଂ ଵସ୍ତୁସ୍ଵଭାଵସଂଗ୍ରହମୁପଦିଶତା ଖଲୁ ସ୍ଫୁ ଟଂ ଜିନଵରଵୃଷଭେଣ ପ୍ରଜ୍ଞପ୍ତମିତି . ତଦ୍ଯଥା – ଯଥା ସର୍ଵେ ମୁକ୍ତାତ୍ମନଃ ସନ୍ତୀତ୍ଯୁକ୍ତେ ସତି ପରମାନନ୍ଦୈକଲକ୍ଷଣସୁଖାମୃତରସାସ୍ଵାଦଭରିତାଵସ୍ଥଲୋକାକାଶପ୍ରମିତଶୁଦ୍ଧାସଂଖ୍ଯେଯାତ୍ମପ୍ରଦେଶୈ-

ଜୈସେ ବହୁତସେ, ଅନେକ ପ୍ରକାରକେ ଵୃକ୍ଷୋଂକୋ ଅପନେ ଅପନେ ଵିଶେଷଲକ୍ଷଣଭୂତ ସ୍ଵରୂପାସ୍ତିତ୍ଵକେ ଅଵଲମ୍ବନସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋନେଵାଲେ ଅନେକତ୍ଵକୋ, ସାମାନ୍ଯ ଲକ୍ଷଣଭୂତ ୧ସାଦୃଶ୍ଯଦର୍ଶକ ଵୃକ୍ଷତ୍ଵସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋନେଵାଲା ଏକତ୍ଵ ୨ତିରୋହିତ (ଅଦୃଶ୍ଯ) କର ଦେତା ହୈ, ଇସୀପ୍ରକାର ବହୁତସେ, ଅନେକପ୍ରକାରକେ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକୋ ଅପନେ -ଅପନେ ଵିଶେଷ ଲକ୍ଷଣଭୂତ ସ୍ଵରୂପାସ୍ତିତ୍ଵକେ ଅଵଲମ୍ବନସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋନେଵାଲେ ଅନେକତ୍ଵକୋ, ସାମାନ୍ଯଲକ୍ଷଣଭୂତ ସାଦୃଶ୍ଯଦର୍ଶକ ‘ସତ୍’ ପନେସେ (-‘ସତ୍’ ଐସେ ଭାଵସେ, ଅସ୍ତିତ୍ଵସେ, ‘ହୈ’ ପନେସେ) ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋନେଵାଲା ଏକତ୍ଵ ତିରୋହିତ କର ଦେତା ହୈ . ଔର ଜୈସେ ଉନ ଵୃକ୍ଷୋଂକେ ଵିଷଯମେଂ ସାମାନ୍ଯଲକ୍ଷଣଭୂତ ସାଦୃଶ୍ଯଦର୍ଶକ ଵୃକ୍ଷତ୍ଵସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋନେଵାଲେ ଏକତ୍ଵସେ ତିରୋହିତ ହୋନେ ପର ଭୀ (ଅପନେ -ଅପନେ) ଵିଶେଷଲକ୍ଷଣଭୂତ ସ୍ଵରୂପାସ୍ତିତ୍ଵକେ ଅଵଲମ୍ବନସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋନେଵାଲା ଅନେକତ୍ଵ ସ୍ପଷ୍ଟତଯା ପ୍ରକାଶମାନ ରହତା ହୈ, (ବନା ରହତା ହୈ, ନଷ୍ଟ ନହୀଂ ହୋତା); ଉସୀପ୍ରକାର ସର୍ଵ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକେ ଵିଷଯମେଂ ଭୀ ସାମାନ୍ଯଲକ୍ଷଣଭୂତ ସାଦୃଶ୍ଯଦର୍ଶକ ‘ସତ୍’ ପନେସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋନେଵାଲେ ଏକତ୍ଵସେ ତିରୋହିତ ହୋନେ ପର ଭୀ (ଅପନେ -ଅପନେ) ଵିଶେଷଲକ୍ଷଣଭୂତ ସ୍ଵରୂପାସ୍ତିତ୍ଵକେ ଅଵଲମ୍ବନସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋନେଵାଲା ଅନେକତ୍ଵ ସ୍ପଷ୍ଟତଯା ପ୍ରକାଶମାନ ରହତା ହୈ

[ବହୁତସେ (ସଂଖ୍ଯାପେକ୍ଷାସେ ଅନେକ) ଔର ଅନେକ ପ୍ରକାରକେ (ଅର୍ଥାତ୍ ଆମ୍ର, ଅଶୋକାଦି) ଵୃକ୍ଷୋଂକା ଅପନା -ଅପନା ସ୍ଵରୂପାସ୍ତିତ୍ଵ ଭିନ୍ନ -ଭିନ୍ନ ହୈ, ଇସଲିଯେ ସ୍ଵରୂପାସ୍ତିତ୍ଵକୀ ଅପେକ୍ଷାସେ ଉନମେଂ ଅନେକତ୍ଵ ହୈ, ପରନ୍ତୁ ଵୃକ୍ଷତ୍ଵ ଜୋ କି ସର୍ଵ ଵୃକ୍ଷୋଂକା ସାମାନ୍ଯଲକ୍ଷଣ ହୈ ଔର ଜୋ ସର୍ଵ ଵୃକ୍ଷୋଂମେଂ ସାଦୃଶ୍ଯ ବତଲାତା ହୈ, ଉସକୀ ଅପେକ୍ଷାସେ ସର୍ଵ ଵୃକ୍ଷୋଂମେଂ ଏକତ୍ଵ ହୈ . ଜବ ଇସ ଏକତ୍ଵକୋ ମୁଖ୍ଯ କରତେ ହୈଂ ତବ ଅନେକତ୍ଵ ଗୌଣ ହୋ ଜାତା ହୈ; ଇସୀପ୍ରକାର ବହୁତସେ (ଅନନ୍ତ) ଔର ଅନେକ (ଛହ) ପ୍ରକାରକେ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକା ୧. ସାଦୃଶ୍ଯ = ସମାନତ୍ଵ .୨. ତିରୋହିତ = ତିରୋଭୂତ; ଆଚ୍ଛାଦିତ; ଅଦୃଶ୍ଯ .

Page 182 of 513
PDF/HTML Page 215 of 546
single page version

ଖଣ୍ଡନ କରତେ ହୈଂ . (ଅର୍ଥାତ୍ ଐସା ନିଶ୍ଚିତ କରତେ ହୈଂ କି କିସୀ ଦ୍ରଵ୍ଯସେ ଅନ୍ଯ ଦ୍ରଵ୍ଯକୀ ଉତ୍ପତ୍ତି ନହୀଂ ହୋତୀ ଔର ଦ୍ରଵ୍ଯସେ ଅସ୍ତିତ୍ଵ କୋଈ ପୃଥକ୍ ପଦାର୍ଥ ନହୀଂ ହୈ) : —

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ] ଦ୍ରଵ୍ଯ [ସ୍ଵଭାଵସିଦ୍ଧଂ ] ସ୍ଵଭାଵସେ ସିଦ୍ଧ ଔର [ସତ୍ ଇତି ] (ସ୍ଵଭାଵସେ ହୀ) ‘ସତ୍’ ହୈ, ଐସା [ଜିନାଃ ] ଜିନେନ୍ଦ୍ରଦେଵନେ [ତତ୍ତ୍ଵତଃ ] ଯଥାର୍ଥତଃ [ସମାଖ୍ଯାତଵନ୍ତଃ ] କହା ହୈ; [ତଥା ] ଇସପ୍ରକାର [ଆଗମତଃ ] ଆଗମସେ [ସିଦ୍ଧଂ ] ସିଦ୍ଧ ହୈ; [ଯଃ ] ଜୋ [ନ ଇଚ୍ଛତି ] ଇସେ ନହୀଂ ମାନତା [ସଃ ] ଵହ [ହି ] ଵାସ୍ତଵମେଂ [ପରସମଯଃ ] ପରସମଯ ହୈ ..୯୮.. ୧. ଅର୍ଥାନ୍ତରତ୍ଵ = ଅନ୍ଯପଦାର୍ଥପନା .

Page 183 of 513
PDF/HTML Page 216 of 546
single page version

ନ ଖଲୁ ଦ୍ରଵ୍ଯୈର୍ଦ୍ରଵ୍ଯାନ୍ତରାଣାମାରମ୍ଭଃ, ସର୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯାଣାଂ ସ୍ଵଭାଵସିଦ୍ଧତ୍ଵାତ୍ . ସ୍ଵଭାଵସିଦ୍ଧତ୍ଵଂ ତୁ ତେଷାମନାଦିନିଧନତ୍ଵାତ୍ . ଅନାଦିନିଧନଂ ହି ନ ସାଧନାନ୍ତରମପେକ୍ଷତେ . ଗୁଣପର୍ଯାଯାତ୍ମାନମାତ୍ମନଃ ସ୍ଵଭାଵମେଵ ମୂଲସାଧନମୁପାଦାଯ ସ୍ଵଯମେଵ ସିଦ୍ଧସିଦ୍ଧିମଦ୍ଭୂତଂ ଵର୍ତତେ . ଯତ୍ତୁ ଦ୍ରଵ୍ଯୈରାରଭ୍ଯତେ ନ ତଦ୍ ଦ୍ରଵ୍ଯାନ୍ତରଂ, କାଦାଚିତ୍କତ୍ଵାତ୍ ସ ପର୍ଯାଯଃ, ଦ୍ଵଯଣୁକାଦିଵନ୍ମନୁଷ୍ଯାଦିଵଚ୍ଚ . ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ପୁନରନଵଧି ତ୍ରିସମଯାଵସ୍ଥାଯି ନ ତଥା ସ୍ଯାତ୍ . ଅଥୈଵଂ ଯଥା ସିଦ୍ଧଂ ସ୍ଵଭାଵତ ଏଵ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ, ତଥା ସଦିତ୍ଯପି ତତ୍ସ୍ଵଭାଵତ ଏଵ ସିଦ୍ଧମିତ୍ଯଵଧାର୍ଯତାମ୍, ସତ୍ତାତ୍ମନାତ୍ମନଃ ସ୍ଵଭାଵେନ ନିଷ୍ପନ୍ନନିଷ୍ପତ୍ତିମଦ୍ଭାଵ- ଯୁକ୍ତତ୍ଵାତ୍ . ନ ଚ ଦ୍ରଵ୍ଯାଦର୍ଥାନ୍ତରଭୂତା ସତ୍ତୋପପତ୍ତିମଭିପ୍ରପଦ୍ଯତେ, ଯତସ୍ତତ୍ସମଵାଯାତ୍ତତ୍ସଦିତି ସ୍ଯାତ୍ . ତତ୍ସଦପି ସ୍ଵଭାଵତ ଏଵେତ୍ଯାଖ୍ଯାତି — ଦଵ୍ଵଂ ସହାଵସିଦ୍ଧଂ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ପରମାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯଂ ସ୍ଵଭାଵସିଦ୍ଧଂ ଭଵତି . କସ୍ମାତ୍ . ଅନାଦ୍ଯନନ୍ତେନ ପରହେତୁନିରପେକ୍ଷେଣ ସ୍ଵତଃ ସିଦ୍ଧେନ କେଵଲଜ୍ଞାନାଦିଗୁଣାଧାରଭୂତେନ ସଦାନନ୍ଦୈକରୂପସୁଖସୁଧାରସପରମ- ସମରସୀଭାଵପରିଣତସର୍ଵଶୁଦ୍ଧାତ୍ମପ୍ରଦେଶଭରିତାଵସ୍ଥେନ ଶୁଦ୍ଧୋପାଦାନଭୂତେନ ସ୍ଵକୀଯସ୍ଵଭାଵେନ ନିଷ୍ପନ୍ନତ୍ଵାତ୍ . ଯଚ୍ଚ ସ୍ଵଭାଵସିଦ୍ଧଂ ନ ଭଵତି ତଦ୍ଦ୍ରଵ୍ଯମପି ନ ଭଵତି . ଦ୍ଵଯଣୁକାଦିପୁଦ୍ଗଲସ୍କନ୍ଧପର୍ଯାଯଵତ୍ ମନୁଷ୍ଯାଦିଜୀଵପର୍ଯାଯଵଚ୍ଚ . ସଦିତି ଯଥା ସ୍ଵଭାଵତଃ ସିଦ୍ଧଂ ତଦ୍ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ତଥା ସଦିତି ସତ୍ତାଲକ୍ଷଣମପି ସ୍ଵଭାଵତ

ଟୀକା : — ଵାସ୍ତଵମେଂ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂସେ ଦ୍ରଵ୍ଯାନ୍ତରୋଂକୀ ଉତ୍ପତ୍ତି ନହୀଂ ହୋତୀ, କ୍ଯୋଂକି ସର୍ଵ ଦ୍ରଵ୍ଯ ସ୍ଵଭାଵସିଦ୍ଧ ହୈଂ . (ଉନକୀ) ସ୍ଵଭାଵସିଦ୍ଧତା ତୋ ଉନକୀ ଅନାଦିନିଧନତାସେ ହୈ; କ୍ଯୋଂକି ୧ଅନାଦିନିଧନ ସାଧନାନ୍ତରକୀ ଅପେକ୍ଷା ନହୀଂ ରଖତା . ଵହ ଗୁଣପର୍ଯାଯାତ୍ମକ ଐସେ ଅପନେ ସ୍ଵଭାଵକୋ ହୀ — ଜୋ କି ମୂଲ ସାଧନ ହୈ ଉସେ — ଧାରଣ କରକେ ସ୍ଵଯମେଵ ସିଦ୍ଧ ହୁଆ ଵର୍ତତା ହୈ .

ଜୋ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତା ହୈ ଵହ ତୋ ଦ୍ରଵ୍ଯାନ୍ତର ନହୀଂ ହୈ, ୨କାଦାଚିତ୍କପନେକେ କାରଣ ପର୍ଯାଯ ହୈ; ଜୈସେ – ଦ୍ଵିଅଣୁକ ଇତ୍ଯାଦି ତଥା ମନୁଷ୍ଯ ଇତ୍ଯାଦି . ଦ୍ରଵ୍ଯ ତୋ ଅନଵଧି (ମର୍ଯାଦା ରହିତ) ତ୍ରିସମଯ – ଅଵସ୍ଥାଯୀ (ତ୍ରିକାଲସ୍ଥାଯୀ) ହୋନେସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ନହୀଂ ହୋତା .

ଅବ ଇସପ୍ରକାର – ଜୈସେ ଦ୍ରଵ୍ଯ ସ୍ଵଭାଵସେ ହୀ ସିଦ୍ଧ ହୈ ଉସୀପ୍ରକାର ‘(ଵହ) ସତ୍ ହୈ’ ଐସା ଭୀ ଉସକେ ସ୍ଵଭାଵସେ ହୀ ସିଦ୍ଧ ହୈ, ଐସା ନିର୍ଣଯ ହୋ; କ୍ଯୋଂକି ସତ୍ତାତ୍ମକ ଐସେ ଅପନେ ସ୍ଵଭାଵସେ ନିଷ୍ପନ୍ନ ହୁଏ ଭାଵଵାଲା ହୈ ( – ଦ୍ରଵ୍ଯକା ‘ସତ୍ ହୈ’ ଐସା ଭାଵ ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ସତ୍ତାସ୍ଵରୂପ ସ୍ଵଭାଵକା ହୀ ବନା ହୁଆ ହୈ) .

ଦ୍ରଵ୍ଯସେ ଅର୍ଥାନ୍ତରଭୂତ ସତ୍ତା ଉତ୍ପନ୍ନ ନହୀଂ ହୈ (-ନହୀଂ ବନ ସକତୀ, ଯୋଗ୍ଯ ନହୀଂ ହୈ) କି ଜିସକେ ସମଵାଯସେ ଵହ (-ଦ୍ରଵ୍ଯ) ‘ସତ୍’ ହୋ . (ଇସୀକୋ ସ୍ପଷ୍ଟ ସମଝାତେ ହୈଂ ) : — ୧. ଅନାଦିନିଧନ = ଆଦି ଔର ଅନ୍ତସେ ରହିତ . (ଜୋ ଅନାଦିଅନନ୍ତ ହୋ ଉସକୀ ସିଦ୍ଧିକେ ଲିଯେ ଅନ୍ଯ ସାଧନକୀ

ଆଵଶ୍ଯକତା ନହୀଂ ହୈ .) ୨. କାଦାଚିତ୍କ = କଦାଚିତ୍ – କିସୀସମଯ ହୋ ଐସା; ଅନିତ୍ଯ .

Page 184 of 513
PDF/HTML Page 217 of 546
single page version

ସତଃ ସତ୍ତାଯାଶ୍ଚ ନ ତାଵଦ୍ଯୁତସିଦ୍ଧତ୍ଵେନାର୍ଥାନ୍ତରତ୍ଵଂ, ତଯୋର୍ଦଣ୍ଡଦଣ୍ଡିଵଦ୍ଯୁତସିଦ୍ଧସ୍ଯାଦର୍ଶନାତ୍ . ଅଯୁତ- ସିଦ୍ଧତ୍ଵେନାପି ନ ତଦୁପପଦ୍ଯତେ . ଇହେଦମିତି ପ୍ରତୀତେରୁପପଦ୍ଯତ ଇତି ଚେତ୍ କିଂନିବନ୍ଧନା ହୀହେଦମିତି ପ୍ରତୀତିଃ . ଭେଦନିବନ୍ଧନେତି ଚେତ୍ କୋ ନାମ ଭେଦଃ . ପ୍ରାଦେଶିକ ଅତାଦ୍ଭାଵିକୋ ଵା . ନ ତାଵତ୍ପ୍ରାଦେଶିକଃ, ପୂର୍ଵମେଵ ଯୁତସିଦ୍ଧତ୍ଵସ୍ଯାପସାରଣାତ୍ . ଅତାଦ୍ଭାଵିକଶ୍ଚେତ୍ ଉପପନ୍ନ ଏଵ, ଯଦ୍ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ତନ୍ନ ଗୁଣ ଇତି ଵଚନାତ୍ . ଅଯଂ ତୁ ନ ଖଲ୍ଵେକାନ୍ତେନେହେଦମିତି ପ୍ରତୀତେର୍ନିବନ୍ଧନଂ, ଏଵ ଭଵତି, ନ ଚ ଭିନ୍ନସତ୍ତାସମଵାଯାତ୍ . ଅଥଵା ଯଥା ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ସ୍ଵଭାଵତଃ ସିଦ୍ଧଂ ତଥା ତସ୍ଯ ଯୋଽସୌ ସତ୍ତାଗୁଣଃ ସୋଽପି ସ୍ଵଭାଵସିଦ୍ଧ ଏଵ . କସ୍ମାଦିତି ଚେତ୍ . ସତ୍ତାଦ୍ରଵ୍ଯଯୋଃ ସଂଜ୍ଞାଲକ୍ଷଣପ୍ରଯୋଜନାଦିଭେଦେଽପି ଦଣ୍ଡଦଣ୍ଡିଵଦ୍ଭିନ୍ନପ୍ରଦେଶାଭାଵାତ୍ . ଇଦଂ କେ କଥିତଵନ୍ତଃ . ଜିଣା ତଚ୍ଚଦୋ ସମକ୍ଖାଦା ଜିନାଃ କର୍ତାରଃ ତତ୍ତ୍ଵତଃ ସମ୍ଯଗାଖ୍ଯାତଵନ୍ତଃ କଥିତଵନ୍ତଃ ସିଦ୍ଧଂ ତହ ଆଗମଦୋ ସନ୍ତାନାପେକ୍ଷଯା ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକନଯେନାନାଦିନିଧନାଗମାଦପି ତଥା ସିଦ୍ଧଂ ଣେଚ୍ଛଦି ଜୋ ସୋ ହି ପରସମଓ ନେଚ୍ଛତି ନ ମନ୍ଯତେ ଯ ଇଦଂ ଵସ୍ତୁସ୍ଵରୂପଂ ସ ହି ସ୍ଫୁ ଟଂ ପରସମଯୋ

ପ୍ରଥମ ତୋ ୧ସତ୍ସେ ୨ସତ୍ତାକୀ ୩ଯୁତସିଦ୍ଧତାସେ ଅର୍ଥାନ୍ତରତ୍ଵ ନହୀଂ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଦଣ୍ଡ ଔର ଦଣ୍ଡୀକୀ ଭାଁତି ଉନକେ ସମ୍ବନ୍ଧମେଂ ଯୁତସିଦ୍ଧତା ଦିଖାଈ ନହୀଂ ଦେତୀ . (ଦୂସରେ) ଅଯୁତସିଦ୍ଧତାସେ ଭୀ ଵହ (ଅର୍ଥାନ୍ତରତ୍ଵ) ନହୀଂ ବନତା . ‘ଇସମେଂ ଯହ ହୈ (ଅର୍ଥାତ୍ ଦ୍ରଵ୍ଯମେଂ ସତ୍ତା ହୈ)’ ଐସୀ ପ୍ରତୀତି ହୋତୀ ହୈ ଇସଲିଯେ ଵହ ବନ ସକତା ହୈ, — ଐସା କହା ଜାଯ ତୋ (ପୂଛତେ ହୈଂ କି) ‘ଇସମେଂ ଯହ ହୈ’ ଐସୀ ପ୍ରତୀତି କିସକେ ଆଶ୍ରଯ (-କାରଣ) ସେ ହୋତୀ ହୈ ? ଯଦି ଐସା କହା ଜାଯ କି ଭେଦକେ ଆଶ୍ରଯସେ (ଅର୍ଥାତ୍ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଔର ସତ୍ତାମେଂ ଭେଦ ହୋନେସେ) ହୋତୀ ହୈ ତୋ, ଵହ କୌନସା ଭେଦ ହୈ ? ପ୍ରାଦେଶିକ ଯା ଅତାଦ୍ଭାଵିକ ? ୪ପ୍ରାଦେଶିକ ତୋ ହୈ ନହୀଂ, କ୍ଯୋଂକି ଯୁତସିଦ୍ଧତ୍ଵ ପହଲେ ହୀ ରଦ୍ଦ (ନଷ୍ଟ, ନିରର୍ଥକ) କର ଦିଯା ଗଯା ହୈ, ଔର ଯଦି ୫ଅତାଦ୍ଭାଵିକ କହା ଜାଯ ତୋ ଵହ ଉପପନ୍ନ ହୀ (ଠୀକ ହୀ) ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଐସା (ଶାସ୍ତ୍ରକା) ଵଚନ ହୈ କି ‘ଜୋ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈ ଵହ ଗୁଣ ନହୀଂ ହୈ .’ ପରନ୍ତୁ (ଯହାଁ ଭୀ ଯହ ଧ୍ଯାନମେଂ ରଖନା କି) ଯହ ଅତାଦ୍ଭାଵିକ ଭେଦ ‘ଏକାନ୍ତସେ ଇସମେଂ ଯହ ହୈ’ ଐସୀ ପ୍ରତୀତିକା ଆଶ୍ରଯ (କାରଣ) ନହୀଂ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଵହ ୧. ସତ୍ = ଅସ୍ତିତ୍ଵଵାନ୍ ଅର୍ଥାତ୍ ଦ୍ରଵ୍ଯ .୨. ସତ୍ତା = ଅସ୍ତିତ୍ଵ (ଗୁଣ) . ୩. ଯୁତସିଦ୍ଧ = ଜୁଡ଼କର ସିଦ୍ଧ ହୁଆ; ସମଵାଯସେ – ସଂଯୋଗସେ ସିଦ୍ଧ ହୁଆ . [ଜୈସେ ଲାଠୀ ଔର ମନୁଷ୍ଯକେ ଭିନ୍ନ ହୋନେ

୪. ଦ୍ରଵ୍ଯ ଔର ସତ୍ତାମେଂ ପ୍ରଦେଶଭେଦ ନହୀଂ ହୈ; କ୍ଯୋଂକି ପ୍ରଦେଶଭେଦ ହୋ ତୋ ଯୁତସିଦ୍ଧତ୍ଵ ଆଯେ, ଜିସକୋ ପହଲେ ହୀ ରଦ୍ଦ କରକେ

ବତାଯା ହୈ . ୫. ଦ୍ରଵ୍ଯ ଵହ ଗୁଣ ନହୀଂ ହୈ ଔର ଗୁଣ ଵହ ଦ୍ରଵ୍ଯ ନହୀଂ ହୈ, – ଐସେ ଦ୍ରଵ୍ଯ -ଗୁଣକେ ଭେଦକୋ (ଗୁଣ -ଗୁଣୀ -ଭେଦକୋ)

Page 185 of 513
PDF/HTML Page 218 of 546
single page version

ସ୍ଵଯମେଵୋନ୍ମଗ୍ନନିମଗ୍ନତ୍ଵାତ୍ . ତଥା ହି — ଯଦୈଵ ପର୍ଯାଯେଣାର୍ପ୍ଯତେ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ତଦୈଵ ଗୁଣଵଦିଦଂ ଦ୍ରଵ୍ଯମଯ- ମସ୍ଯ ଗୁଣଃ, ଶୁଭ୍ରମିଦମୁତ୍ତରୀଯମଯମସ୍ଯ ଶୁଭ୍ରୋ ଗୁଣ ଇତ୍ଯାଦିଵଦତାଦ୍ଭାଵିକୋ ଭେଦ ଉନ୍ମଜ୍ଜତି . ଯଦା ତୁ ଦ୍ରଵ୍ଯେଣାର୍ପ୍ଯତେ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ତଦାସ୍ତମିତସମସ୍ତଗୁଣଵାସନୋନ୍ମେଷସ୍ଯ ତଥାଵିଧଂ ଦ୍ରଵ୍ଯମେଵ ଶୁଭ୍ରମୁତ୍ତରୀଯ- ମିତ୍ଯାଦିଵତ୍ପ୍ରପଶ୍ଯତଃ ସମୂଲ ଏଵାତାଦ୍ଭାଵିକୋ ଭେଦୋ ନିମଜ୍ଜତି . ଏଵଂ ହି ଭେଦେ ନିମଜ୍ଜତି ତତ୍ପ୍ରତ୍ଯଯା ପ୍ରତୀତିର୍ନିମଜ୍ଜତି . ତସ୍ଯାଂ ନିମଜ୍ଜତ୍ଯାମଯୁତସିଦ୍ଧତ୍ଵୋତ୍ଥମର୍ଥାନ୍ତରତ୍ଵଂ ନିମଜ୍ଜତି . ତତଃ ସମସ୍ତମପି ଦ୍ରଵ୍ଯମେଵୈକଂ ଭୂତ୍ଵାଵତିଷ୍ଠତେ . ଯଦା ତୁ ଭେଦ ଉନ୍ମଜ୍ଜତି, ତସ୍ମିନ୍ନୁନ୍ମଜ୍ଜତି ତତ୍ପ୍ରତ୍ଯଯା ପ୍ରତୀତି- ରୁନ୍ମଜ୍ଜତି, ତସ୍ଯାମୁନ୍ମଜ୍ଜତ୍ଯାମଯୁତସିଦ୍ଧତ୍ଵୋତ୍ଥମର୍ଥାନ୍ତରତ୍ଵମୁନ୍ମଜ୍ଜତି, ତଦାପି ତତ୍ପର୍ଯାଯତ୍ଵେନୋନ୍ମଜ୍ଜଜ୍ଜଲ- ରାଶେର୍ଜଲକଲ୍ଲୋଲ ଇଵ ଦ୍ରଵ୍ଯାନ୍ନ ଵ୍ଯତିରିକ୍ତଂ ସ୍ଯାତ୍ . ଏଵଂ ସତି ସ୍ଵଯମେଵ ସଦ୍ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଭଵତି . ଯସ୍ତ୍ଵେଵଂ ମିଥ୍ଯାଦୃଷ୍ଟିର୍ଭଵତି . ଏଵଂ ଯଥା ପରମାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯଂ ସ୍ଵଭାଵତଃ ସିଦ୍ଧମଵବୋଦ୍ଧଵ୍ଯଂ ତଥା ସର୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯାଣୀତି . ଅତ୍ର ଦ୍ରଵ୍ଯଂ କେନାପି ପୁରୁଷେଣ ନ କ୍ରିଯତେ . ସତ୍ତାଗୁଣୋଽପି ଦ୍ରଵ୍ଯାଦ୍ଭିନ୍ନୋ ନାସ୍ତୀତ୍ଯଭିପ୍ରାଯଃ ..୯୮.. ଅଥୋତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯତ୍ଵେ (ଅତାଦ୍ଭାଵିକ ଭେଦ) ସ୍ଵଯମେଵ ୧ଉନ୍ମଗ୍ନ ଔର ୨ନିମଗ୍ନ ହୋତା ହୈ . ଵହ ଇସପ୍ରକାର ହୈ : — ଜବ ଦ୍ରଵ୍ଯକୋ ପର୍ଯାଯ ପ୍ରାପ୍ତ କରାଈ ଜାଯ ( ଅର୍ଥାତ୍ ଜବ ଦ୍ରଵ୍ଯକୋ ପର୍ଯାଯ ପ୍ରାପ୍ତ କରତୀ ହୈ — ପହୁଁଚତୀ ହୈ ଇସପ୍ରକାର ପର୍ଯାଯାର୍ଥିକନଯସେ ଦେଖା ଜାଯ) ତବ ହୀ — ‘ଶୁକ୍ଲ ଯହ ଵସ୍ତ୍ର ହୈ, ଯହ ଇସକା ଶୁକ୍ଲତ୍ଵ ଗୁଣ ହୈ’ ଇତ୍ଯାଦିକୀ ଭାଁତି — ‘ଗୁଣଵାଲା ଯହ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈ, ଯହ ଇସକା ଗୁଣ ହୈ’ ଇସପ୍ରକାର ଅତାଦ୍ଭାଵିକ ଭେଦ ଉନ୍ମଗ୍ନ ହୋତା ହୈ; ପରନ୍ତୁ ଜବ ଦ୍ରଵ୍ଯକୋ ଦ୍ରଵ୍ଯ ପ୍ରାପ୍ତ କରାଯା ଜାଯ (ଅର୍ଥାତ୍ ଦ୍ରଵ୍ଯକୋ ଦ୍ରଵ୍ଯ ପ୍ରାପ୍ତ କରତା ହୈ; — ପହୁଁଚତା ହୈ ଇସପ୍ରକାର ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକନଯସେ ଦେଖା ଜାଯ), ତବ ଜିସକେ ସମସ୍ତ ୩ଗୁଣଵାସନାକେ ଉନ୍ମେଷ ଅସ୍ତ ହୋ ଗଯେ ହୈଂ ଐସେ ଉସ ଜୀଵକୋ — ‘ଶୁକ୍ଲଵସ୍ତ୍ର ହୀ ହୈ’ ଇତ୍ଯାଦିକୀ ଭାଁତି — ‘ଐସା ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୀ ହୈ’ ଇସପ୍ରକାର ଦେଖନେ ପର ସମୂଲ ହୀ ଅତାଦ୍ଭାଵିକ ଭେଦ ନିମଗ୍ନ ହୋତା ହୈ . ଇସପ୍ରକାର ଭେଦକେ ନିମଗ୍ନ ହୋନେ ପର ଉସକେ ଆଶ୍ରଯସେ (-କାରଣସେ) ହୋତୀ ହୁଈ ପ୍ରତୀତି ନିମଗ୍ନ ହୋତୀ ହୈ . ଉସକେ ନିମଗ୍ନ ହୋନେ ପର ଅଯୁତସିଦ୍ଧତ୍ଵଜନିତ ଅର୍ଥାନ୍ତରପନା ନିମଗ୍ନ ହୋତା ହୈ, ଇସଲିଯେ ସମସ୍ତ ହୀ ଏକ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୀ ହୋକର ରହତା ହୈ . ଔର ଜବ ଭେଦ ଉନ୍ମଗ୍ନ ହୋତା ହୈ, ଵହ ଉନ୍ମଗ୍ନ ହୋନେ ପର ଉସକେ ଆଶ୍ରଯ (କାରଣ) ସେ ହୋତୀ ହୁଈ ପ୍ରତୀତି ଉନ୍ମଗ୍ନ ହୋତୀ ହୈ, ଉସକେ ଉନ୍ମଗ୍ନ ହୋନେ ପର ଅଯୁତସିଦ୍ଧତ୍ଵଜନିତ ଅର୍ଥାନ୍ତରପନା ଉନ୍ମଗ୍ନ ହୋତା ହୈ, ତବ ଭୀ (ଵହ) ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ପର୍ଯାଯରୂପସେ ଉନ୍ମଗ୍ନ ହୋନେସେ, — ଜୈସେ ଜଲରାଶିସେ ଜଲତରଂଗେଂ ଵ୍ଯତିରିକ୍ତ ନହୀଂ ହୈଂ (ଅର୍ଥାତ୍ ସମୁଦ୍ରସେ ତରଂଗେଂ ଅଲଗ ନହୀଂ ହୈଂ) ଉସୀପ୍ରକାର — ଦ୍ରଵ୍ଯସେ ଵ୍ଯତିରିକ୍ତ ନହୀଂ ହୋତା . ୧. ଉନ୍ମଗ୍ନ ହୋନା = ଊ ପର ଆନା; ତୈର ଆନା; ପ୍ରଗଟ ହୋନା (ମୁଖ୍ଯ ହୋନା) . ୨. ନିମଗ୍ନ ହୋନା = ଡୂବ ଜାନା (ଗୌଣ ହୋନା) . ୩. ଗୁଣଵାସନାକେ ଉନ୍ମେଷ = ଦ୍ରଵ୍ଯମେଂ ଅନେକ ଗୁଣ ହୋନେକେ ଅଭିପ୍ରାଯକୀ ପ୍ରଗଟତା; ଗୁଣଭେଦ ହୋନେରୂପ ମନୋଵୃତ୍ତିକେ

(ଅଭିପ୍ରାଯକେ) ଅଂକୁର . ପ୍ର ୨୪

Page 186 of 513
PDF/HTML Page 219 of 546
single page version

ନେଚ୍ଛତି ସ ଖଲୁ ପରସମଯ ଏଵ ଦ୍ରଷ୍ଟଵ୍ଯଃ ..୯୮..

ଇହ ହି ସ୍ଵଭାଵେ ନିତ୍ଯମଵତିଷ୍ଠମାନତ୍ଵାତ୍ସଦିତି ଦ୍ରଵ୍ଯମ୍ . ସ୍ଵଭାଵସ୍ତୁ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ଧ୍ରୌଵ୍ଯୋ- ତ୍ପାଦୋଚ୍ଛେଦୈକ୍ଯାତ୍ମକପରିଣାମଃ . ଯଥୈଵ ହି ଦ୍ରଵ୍ଯଵାସ୍ତୁନଃ ସାମସ୍ତ୍ଯେନୈକସ୍ଯାପି ଵିଷ୍କମ୍ଭକ୍ରମ- ସତି ସତ୍ତୈଵ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଭଵତୀତି ପ୍ରଜ୍ଞାପଯତି — ସଦଵଟ୍ଠିଦଂ ସହାଵେ ଦଵ୍ଵଂ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ମୁକ୍ତାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଭଵତି . କିଂ କର୍ତୃ . ସଦିତି ଶୁଦ୍ଧଚେତନାନ୍ଵଯରୂପମସ୍ତିତ୍ଵମ୍ . କିଂଵିଶିଷ୍ଟମ୍ . ଅଵସ୍ଥିତମ୍ . କ୍ଵ . ସ୍ଵଭାଵେ . ସ୍ଵଭାଵଂ କଥଯତି — ଦଵ୍ଵସ୍ସ ଜୋ ହି ପରିଣାମୋ ତସ୍ଯ ପରମାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ସଂବନ୍ଧୀ ହି ସ୍ଫୁ ଟଂ ଯଃ ପରିଣାମଃ . କେଷୁ ଵିଷଯେଷୁ . ଅତ୍ଥେସୁ

ଐସା ହୋନେସେ (ଯହ ନିଶ୍ଚିତ ହୁଆ କି) ଦ୍ରଵ୍ଯ ସ୍ଵଯମେଵ ସତ୍ ହୈ . ଜୋ ଐସା ନହୀଂ ମାନତା ଵହ (ଉସେ) ଵାସ୍ତଵମେଂ ‘ପରସମଯ’ (ମିଥ୍ଯାଦୃଷ୍ଟି) ହୀ ମାନନା ..୯୮..

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ସ୍ଵଭାଵେ ] ସ୍ଵଭାଵମେଂ [ଅଵସ୍ଥିତଂ ] ଅଵସ୍ଥିତ (ହୋନେସେ) [ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ] ଦ୍ରଵ୍ଯ [ସତ୍ ] ‘ସତ୍’ ହୈ; [ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ] ଦ୍ରଵ୍ଯକା [ଯଃ ହି ] ଜୋ [ସ୍ଥିତିସଂଭଵନାଶସଂବଦ୍ଧଃ ] ଉତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯ ସହିତ [ପରିଣାମଃ ] ପରିଣାମ ହୈ [ସଃ ] ଵହ [ଅର୍ଥେଷୁ ସ୍ଵଭାଵଃ ] ପଦାର୍ଥୋଂକା ସ୍ଵଭାଵ ହୈ ..୯୯..

ଟୀକା : — ଯହାଁ (ଵିଶ୍ଵମେଂ) ସ୍ଵଭାଵମେଂ ନିତ୍ଯ ଅଵସ୍ଥିତ ହୋନେସେ ଦ୍ରଵ୍ଯ ‘ସତ୍’ ହୈ . ସ୍ଵଭାଵ ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଧ୍ରୌଵ୍ଯ -ଉତ୍ପାଦ -ଵିନାଶକୀ ଏକତାସ୍ଵରୂପ ପରିଣାମ ହୈ .

ଜୈସେ ୧ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଵାସ୍ତୁ ସମଗ୍ରପନେ ଦ୍ଵାରା (ଅଖଣ୍ଡତା ଦ୍ଵାରା) ଏକ ହୋନେପର ଭୀ, ଵିସ୍ତାରକ୍ରମମେଂ ୧. ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଵାସ୍ତୁ = ଦ୍ରଵ୍ଯକା ସ୍ଵ -ଵିସ୍ତାର, ଦ୍ରଵ୍ଯକା ସ୍ଵ -କ୍ଷେତ୍ର, ଦ୍ରଵ୍ଯକା ସ୍ଵ -ଆକାର, ଦ୍ରଵ୍ଯକା ସ୍ଵ -ଦଲ .

Page 187 of 513
PDF/HTML Page 220 of 546
single page version

ପ୍ରଵୃତ୍ତିଵର୍ତିନଃ ସୂକ୍ଷ୍ମାଂଶାଃ ପ୍ରଦେଶାଃ, ତଥୈଵ ହି ଦ୍ରଵ୍ଯଵୃତ୍ତେଃ ସାମସ୍ତ୍ଯେନୈକସ୍ଯାପି ପ୍ରଵାହକ୍ରମପ୍ରଵୃତ୍ତିଵର୍ତିନଃ ସୂକ୍ଷ୍ମାଂଶାଃ ପରିଣାମାଃ . ଯଥା ଚ ପ୍ରଦେଶାନାଂ ପରସ୍ପରଵ୍ଯତିରେକନିବନ୍ଧନୋ ଵିଷ୍କମ୍ଭକ୍ରମଃ, ତଥା ପରିଣାମାନାଂ ପରସ୍ପରଵ୍ଯତିରେକନିବନ୍ଧନଃ ପ୍ରଵାହକ୍ରମଃ . ଯଥୈଵ ଚ ତେ ପ୍ରଦେଶାଃ ସ୍ଵସ୍ଥାନେ ସ୍ଵରୂପ- ପୂର୍ଵରୂପାଭ୍ଯାମୁତ୍ପନ୍ନୋଚ୍ଛନ୍ନତ୍ଵାତ୍ସର୍ଵତ୍ର ପରସ୍ପରାନୁସ୍ଯୂତିସୂତ୍ରିତୈକଵାସ୍ତୁତଯାନୁତ୍ପନ୍ନପ୍ରଲୀନତ୍ଵାଚ୍ଚ ସଂଭୂତି- ସଂହାରଧ୍ରୌଵ୍ଯାତ୍ମକମାତ୍ମାନଂ ଧାରଯନ୍ତି, ତଥୈଵ ତେ ପରିଣାମାଃ ସ୍ଵାଵସରେ ସ୍ଵରୂପପୂର୍ଵରୂପାଭ୍ଯା- ମୁତ୍ପନ୍ନୋଚ୍ଛନ୍ନତ୍ଵାତ୍ସର୍ଵତ୍ର ପରସ୍ପରାନୁସ୍ଯୂତିସୂତ୍ରିତୈକପ୍ରଵାହତଯାନୁତ୍ପନ୍ନପ୍ରଲୀନତ୍ଵାଚ୍ଚ ସଂଭୂତିସଂହାରଧ୍ରୌଵ୍ଯା- ତ୍ମକମାତ୍ମାନଂ ଧାରଯନ୍ତି . ଯଥୈଵ ଚ ଯ ଏଵ ହି ପୂର୍ଵପ୍ରଦେଶୋଚ୍ଛେଦନାତ୍ମକୋ ଵାସ୍ତୁସୀମାନ୍ତଃ ସ ଏଵ ହି ତଦୁତ୍ତରୋତ୍ପାଦାତ୍ମକଃ, ସ ଏଵ ଚ ପରସ୍ପରାନୁସ୍ଯୂତିସୂତ୍ରିତୈକଵାସ୍ତୁତଯାତଦୁଭଯାତ୍ମକ ଇତି; ତଥୈଵ ପରମାତ୍ମପଦାର୍ଥସ୍ଯ ଧର୍ମତ୍ଵାଦଭେଦନଯେନାର୍ଥା ଭଣ୍ଯନ୍ତେ . କେ ତେ . କେଵଲଜ୍ଞାନାଦିଗୁଣାଃ ସିଦ୍ଧତ୍ଵାଦିପର୍ଯାଯାଶ୍ଚ, ତେଷ୍ଵର୍ଥେଷୁ ଵିଷଯେଷୁ ଯୋଽସୌ ପରିଣାମଃ . ସୋ ସହାଵୋ କେଵଲଜ୍ଞାନାଦିଗୁଣସିଦ୍ଧତ୍ଵାଦିପର୍ଯାଯରୂପସ୍ତସ୍ଯ ପରମାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ସ୍ଵଭାଵୋ ଭଵତି . ସ ଚ କଥଂଭୂତଃ . ଠିଦିସଂଭଵଣାସସଂବଦ୍ଧୋ ସ୍ଵାତ୍ମପ୍ରାପ୍ତିରୂପମୋକ୍ଷପର୍ଯାଯସ୍ଯ ସଂଭଵସ୍ତସ୍ମିନ୍ନେଵ କ୍ଷଣେ ପରମାଗମଭାଷଯୈକତ୍ଵଵିତର୍କାଵୀଚାରଦ୍ଵିତୀଯଶୁକ୍ଲଧ୍ଯାନସଂଜ୍ଞସ୍ଯ ଶୁଦ୍ଧୋପାଦାନଭୂତସ୍ଯ ପ୍ରଵର୍ତମାନ ଉସକେ ଜୋ ସୂକ୍ଷ୍ମ ଅଂଶ ହୈଂ ଵେ ପ୍ରଦେଶ ହୈଂ, ଇସୀପ୍ରକାର ଦ୍ରଵ୍ଯକୀ ୧ଵୃତ୍ତି ସମଗ୍ରପନେ ଦ୍ଵାରା ଏକ ହୋନେପର ଭୀ, ପ୍ରଵାହକ୍ରମମେଂ ପ୍ରଵର୍ତମାନ ଉସକେ ଜୋ ସୂକ୍ଷ୍ମ ଅଂଶ ହୈଂ ଵେ ପରିଣାମ ହୈ . ଜୈସେ ଵିସ୍ତାରକ୍ରମକା କାରଣ ପ୍ରଦେଶୋଂକା ପରସ୍ପର ଵ୍ଯତିରେକ ହୈ, ଉସୀପ୍ରକାର ପ୍ରଵାହକ୍ରମକା କାରଣ ପରିଣାମୋଂକା ପରସ୍ପର ୨ଵ୍ଯତିରେକ ହୈ .

ଜୈସେ ଵେ ପ୍ରଦେଶ ଅପନେ ସ୍ଥାନମେଂ ସ୍ଵ -ରୂପସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ଔର ପୂର୍ଵ -ରୂପସେ ଵିନଷ୍ଟ ହୋନେସେ ତଥା ସର୍ଵତ୍ର ପରସ୍ପର ୩ଅନୁସ୍ଯୂତିସେ ରଚିତ ଏକଵାସ୍ତୁପନେ ଦ୍ଵାରା ଅନୁତ୍ପନ୍ନ -ଅଵିନଷ୍ଟ ହୋନେସେ ଉତ୍ପତ୍ତି -ସଂହାର- ଧ୍ରୌଵ୍ଯାତ୍ମକ ହୈଂ, ଉସୀପ୍ରକାର ଵେ ପରିଣାମ ଅପନେ ଅଵସରମେଂ ସ୍ଵ -ରୂପସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ଔର ପୂର୍ଵରୂପସେ ଵିନଷ୍ଟ ହୋନେସେ ତଥା ସର୍ଵତ୍ର ପରସ୍ପର ଅନୁସ୍ଯୂତିସେ ରଚିତ ଏକ ପ୍ରଵାହପନେ ଦ୍ଵାରା ଅନୁତ୍ପନ୍ନ -ଅଵିନଷ୍ଟ ହୋନେସେ ଉତ୍ପତ୍ତି -ସଂହାର -ଧ୍ରୌଵ୍ଯାତ୍ମକ ହୈଂ . ଔର ଜୈସେ ଵାସ୍ତୁକା ଜୋ ଛୋଟେସେ ଛୋଟା ଅଂଶ ପୂର୍ଵପ୍ରଦେଶକେ ଵିନାଶସ୍ଵରୂପ ହୈ ଵହୀ (ଅଂଶ) ଉସକେ ବାଦକେ ପ୍ରଦେଶକା ଉତ୍ପାଦସ୍ଵରୂପ ହୈ ତଥା ଵହୀ ପରସ୍ପର ଅନୁସ୍ଯୂତିସେ ରଚିତ ଏକ ଵାସ୍ତୁପନେ ଦ୍ଵାରା ଅନୁଭଯ ସ୍ଵରୂପ ହୈ (ଅର୍ଥାତ୍ ଦୋମେଂସେ ଏକ ଭୀ ସ୍ଵରୂପ ନହୀଂ ହୈ), ଇସୀପ୍ରକାର ପ୍ରଵାହକା ଜୋ ଛୋଟେସେ ଛୋଟା ଅଂଶ ପୂର୍ଵପରିଣାମକେ ଵିନାଶସ୍ଵରୂପ ହୈ ଵହୀ ଉସକେ ୧. ଵୃତ୍ତି = ଵର୍ତନା ଵହ; ହୋନା ଵହ; ଅସ୍ତିତ୍ଵ . ୨. ଵ୍ଯତିରେକ = ଭେଦ; (ଏକକା ଦୂସରେମେଂ) ଅଭାଵ, (ଏକ ପରିଣାମ ଦୂସରେ ପରିଣାମରୂପ ନହୀଂ ହୈ, ଇସଲିଯେ ଦ୍ରଵ୍ଯକେ

ପ୍ରଵାହମେଂ କ୍ରମ ହୈ) . ୩. ଅନୁସ୍ଯୂତି = ଅନ୍ଵଯପୂର୍ଵକ ଜୁଡ଼ାନ . [ସର୍ଵ ପରିଣାମ ପରସ୍ପର ଅନ୍ଵଯପୂର୍ଵକ (ସାଦୃଶ୍ଯ ସହିତ) ଗୁଂଥିତ (ଜୁଡ଼େ)