Page 188 of 513
PDF/HTML Page 221 of 546
single page version

ଯ ଏଵ ହି ପୂର୍ଵପରିଣାମୋଚ୍ଛେଦାତ୍ମକଃ ପ୍ରଵାହସୀମାନ୍ତଃ ସ ଏଵ ହି ତଦୁତ୍ତରୋତ୍ପାଦାତ୍ମକଃ, ସ ଏଵ ଚ ପରସ୍ପରାନୁସ୍ଯୂତିସୂତ୍ରିତୈକପ୍ରଵାହତଯାତଦୁଭଯାତ୍ମକ ଇତି . ଏଵମସ୍ଯ ସ୍ଵଭାଵତ ଏଵ ତ୍ରିଲକ୍ଷଣାଯାଂ ପରିଣାମପଦ୍ଧତୌ ଦୁର୍ଲଲିତସ୍ଯ ସ୍ଵଭାଵାନତିକ୍ରମାତ୍ତ୍ରିଲକ୍ଷଣମେଵ ସତ୍ତ୍ଵମନୁମୋଦନୀଯମ୍; ମୁକ୍ତାଫଲଦାମ- ଵତ୍ . ଯଥୈଵ ହି ପରିଗୃହୀତଦ୍ରାଘିମ୍ନି ପ୍ରଲମ୍ବମାନେ ମୁକ୍ତାଫଲଦାମନି ସମସ୍ତେଷ୍ଵପି ସ୍ଵଧାମସୂଚ୍ଚକାସତ୍ସୁ ମୁକ୍ତାଫଲେଷୂତ୍ତରୋତ୍ତରେଷୁ ଧାମସୂତ୍ତରୋତ୍ତରମୁକ୍ତାଫଲାନାମୁଦଯନାତ୍ପୂର୍ଵପୂର୍ଵମୁକ୍ତାଫଲାନାମନୁଦଯନାତ୍ ସର୍ଵତ୍ରାପି ପରସ୍ପରାନୁସ୍ଯୂତିସୂତ୍ରକସ୍ଯ ସୂତ୍ରକସ୍ଯାଵସ୍ଥାନାତ୍ତ୍ରୈଲକ୍ଷଣ୍ଯଂ ପ୍ରସିଦ୍ଧିମଵତରତି, ତଥୈଵ ହି ପରିଗୃହୀତ- ନିତ୍ଯଵୃତ୍ତିନିଵର୍ତମାନେ ଦ୍ରଵ୍ଯେ ସମସ୍ତେଷ୍ଵପି ସ୍ଵାଵସରେଷୂଚ୍ଚକାସତ୍ସୁ ପରିଣାମେଷୂତ୍ତରୋତ୍ତରେଷ୍ଵଵସରେଷୂତ୍ତରୋତ୍ତର- ପରିଣାମାନାମୁଦଯନାତ୍ପୂର୍ଵପୂର୍ଵପରିଣାମାନାମନୁଦଯନାତ୍ ସର୍ଵତ୍ରାପି ପରସ୍ପରାନୁସ୍ଯୂତିସୂତ୍ରକସ୍ଯ ପ୍ରଵାହସ୍ଯା- ଵସ୍ଥାନାତ୍ତ୍ରୈଲକ୍ଷଣ୍ଯଂ ପ୍ରସିଦ୍ଧିମଵତରତି ..୯୯.. ସମସ୍ତରାଗାଦିଵିକଲ୍ପୋପାଧିରହିତସ୍ଵସଂଵେଦନଜ୍ଞାନପର୍ଯାଯସ୍ଯ ନାଶସ୍ତସ୍ମିନ୍ନେଵ ସମଯେ ତଦୁଭଯାଧାରଭୂତପରମାତ୍ମ- ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ସ୍ଥିତିରିତ୍ଯୁକ୍ତଲକ୍ଷଣୋତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯତ୍ରଯେଣ ସଂବନ୍ଧୋ ଭଵତୀତି . ଏଵମୁତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯତ୍ରଯେଣୈକସମଯେ ବାଦକେ ପରିଣାମକେ ଉତ୍ପାଦସ୍ଵରୂପ ହୈ, ତଥା ଵହୀ ପରସ୍ପର ଅନୁସ୍ଯୂତିସେ ରଚିତ ଏକପ୍ରଵାହପନେ ଦ୍ଵାରା ଅନୁଭଯସ୍ଵରୂପ ହୈ .

ଇସପ୍ରକାର ସ୍ଵଭାଵସେ ହୀ ତ୍ରିଲକ୍ଷଣ ପରିଣାମପଦ୍ଧତିମେଂ (ପରିଣାମୋଂକୀ ପରମ୍ପରାମେଂ) ପ୍ରଵର୍ତମାନ ଦ୍ରଵ୍ଯ ସ୍ଵଭାଵକା ୧ଅତିକ୍ରମ ନହୀଂ କରତା ଇସଲିଯେ ୨ସତ୍ତ୍ଵକୋ ୩ତ୍ରିଲକ୍ଷଣ ହୀ ୪ଅନୁମୋଦନା ଚାହିଯେ – ମୋତିଯୋଂକେ ହାରକୀ ଭାଁତି .

ଜୈସେ – ଜିସନେ (ଅମୁକ) ଲମ୍ବାଈ ଗ୍ରହଣ କୀ ହୈ ଐସେ ଲଟକତେ ହୁଯେ ମୋତିଯୋଂକେ ହାରମେଂ, ଅପନେ- ଅପନେ ସ୍ଥାନୋଂମେଂ ପ୍ରକାଶିତ ହୋତେ ହୁଯେ ସମସ୍ତ ମୋତିଯୋଂମେଂ, ପୀଛେ -ପୀଛେକେ ସ୍ଥାନୋଂମେଂ ପୀଛେ -ପୀଛେକେ ମୋତୀ ପ୍ରଗଟ ହୋତେ ହୈଂ ଇସଲିଯେ, ଔର ପହଲେ -ପହଲେକେ ମୋତୀ ପ୍ରଗଟ ନହୀଂ ହୋତେ ଇସଲିଯେ, ତଥା ସର୍ଵତ୍ର ପରସ୍ପର ଅନୁସ୍ଯୂତିକା ରଚଯିତା ସୂତ୍ର ଅଵସ୍ଥିତ ହୋନେସେ ତ୍ରିଲକ୍ଷଣତ୍ଵ ପ୍ରସିଦ୍ଧିକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତା ହୈ . ଇସୀପ୍ରକାର ଜିସନେ ୫ନିତ୍ଯଵୃତ୍ତି ଗ୍ରହଣ କୀ ହୈ ଐସେ ରଚିତ (ପରିଣମିତ) ଦ୍ରଵ୍ଯମେଂ ଅପନେ ଅପନେ ଅଵସରୋଂମେଂ ପ୍ରକାଶିତ (ପ୍ରଗଟ) ହୋତେ ହୁଯେ ସମସ୍ତ ପରିଣାମୋଂମେଂ ପୀଛେ -ପୀଛେକେ ଅଵସରୋଂ ପର ପୀଛେ ପୀଛେକେ ପରିଣାମ ପ୍ରଗଟ ହୋତେ ହୈଂ ଇସଲିଯେ, ଔର ପହଲେ -ପହଲେକେ ପରିମାମ ନହୀଂ ପ୍ରଗଟ ହୋତେ ହୈଂ ଇସଲିଯେ, ତଥା ସର୍ଵତ୍ର ପରସ୍ପର ଅନୁସ୍ଯୂତି ରଚନେଵାଲା ପ୍ରଵାହ ଅଵସ୍ଥିତ ହୋନେସେ ତ୍ରିଲକ୍ଷଣପନା ପ୍ରସିଦ୍ଧିକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତା ହୈ . ୧. ଅତିକ୍ରମ = ଉଲ୍ଲଂଘନ; ତ୍ଯାଗ . ୨. ସତ୍ତ୍ଵ = ସତ୍ପନା; (ଅଭେଦନଯସେ) ଦ୍ରଵ୍ଯ . ୩. ତ୍ରିଲକ୍ଷଣ = ଉତ୍ପାଦ, ଵ୍ଯଯ ଔର ଧ୍ରୌଵ୍ଯ ଯେ ତୀନୋଂ ଲକ୍ଷଣଵାଲା; ତ୍ରିସ୍ଵରୂପ; ତ୍ରଯାତ୍ମକ . ୪. ଅନୁମୋଦନା = ଆନଂଦମେଂ ସମ୍ମତ କରନା . ୫. ନିତ୍ଯଵୃତ୍ତି = ନିତ୍ଯସ୍ଥାଯିତ୍ଵ; ନିତ୍ଯ ଅସ୍ତିତ୍ଵ; ସଦା ଵର୍ତନା .

Page 189 of 513
PDF/HTML Page 222 of 546
single page version

ଭାଵାର୍ଥ : — ପ୍ରତ୍ଯେକ ଦ୍ରଵ୍ଯ ସଦା ସ୍ଵଭାଵମେଂ ରହତା ହୈ ଇସଲିଯେ ‘ସତ୍’ ହୈ . ଵହ ସ୍ଵଭାଵ ଉତ୍ପାଦ -ଵ୍ଯଯ -ଧ୍ରୌଵ୍ଯସ୍ଵରୂପ ପରିଣାମ ହୈ . ଜୈସେ ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ଵିସ୍ତାରକା ଛୋଟେସେ ଛୋଟା ଅଂଶ ଵହ ପ୍ରଦେଶ ହୈ, ଉସୀପ୍ରକାର ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ପ୍ରଵାହକା ଛୋଟେସେ ଛୋଟା ଅଂଶ ଵହ ପରିଣାମ ହୈ . ପ୍ରତ୍ଯେକ ପରିଣାମ ସ୍ଵ -କାଲମେଂ ଅପନେ ରୂପସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତା ହୈ, ପୂର୍ଵରୂପସେ ନଷ୍ଟ ହୋତା ହୈ ଔର ସର୍ଵ ପରିଣାମୋଂମେଂ ଏକପ୍ରଵାହପନା ହୋନେସେ ପ୍ରତ୍ଯେକ ପରିଣାମ ଉତ୍ପାଦ -ଵିନାଶସେ ରହିତ ଏକରୂପ – ଧ୍ରୁଵ ରହତା ହୈ . ଔର ଉତ୍ପାଦ -ଵ୍ଯଯ -ଧ୍ରୌଵ୍ଯମେଂ ସମଯଭେଦ ନହୀଂ ହୈ, ତୀନୋଂ ହୀ ଏକ ହୀ ସମଯମେଂ ହୈଂ . ଐସେ ଉତ୍ପାଦ -ଵ୍ଯଯ -ଧ୍ରୌଵ୍ଯାତ୍ମକ ପରିଣାମୋଂକୀ ପରମ୍ପରାମେଂ ଦ୍ରଵ୍ଯ ସ୍ଵଭାଵସେ ହୀ ସଦା ରହତା ହୈ, ଇସଲିଯେ ଦ୍ରଵ୍ଯ ସ୍ଵଯଂ ଭୀ, ମୋତିଯୋଂକେ ହାରକୀ ଭାଁତି, ଉତ୍ପାଦ -ଵ୍ଯଯ -ଧ୍ରୌଵ୍ଯାତ୍ମକ ହୈ ..୯୯..

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଭଵଃ ] ଉତ୍ପାଦ [ଭଙ୍ଗଵିହୀନଃ ] ୨ଭଂଗ ରହିତ [ନ ] ନହୀଂ ହୋତା, [ଵା ] ଔର [ଭଙ୍ଗଃ ] ଭଂଗ [ସଂଭଵଵିହୀନଃ ] ଵିନା ଉତ୍ପାଦକେ [ନାସ୍ତି ] ନହୀଂ ହୋତା; [ଉତ୍ପାଦଃ ] ଉତ୍ପାଦ [ଅପି ଚ ] ତଥା [ଭଙ୍ଗଃ ] ଭଂଗ [ଧ୍ରୌଵ୍ଯେଣ ଅର୍ଥେନ ଵିନା ] ଧ୍ରୌଵ୍ଯ ପଦାର୍ଥକେ ବିନା [ନ ] ନହୀଂ ହୋତେ ..୧୦୦.. ୧. ଅଵିନାଭାଵ = ଏକକେ ବିନା ଦୂସରେକା ନହୀଂ ହୋନା ଵହ; ଏକ -ଦୂସରେ ବିନା ହୋ ହୀ ନହୀଂ ସକେ ଐସା ଭାଵ . ୨. ଭଂଗ = ଵ୍ଯଯ; ନାଶ .

ଉତ୍ପାଦ ଭଂଗ ଵିନା ନହୀଂ, ସଂହାର ସର୍ଗ ଵିନା ନହୀଂ; ଉତ୍ପାଦ ତେମ ଜ ଭଂଗ, ଧ୍ରୌଵ୍ଯ -ପଦାର୍ଥ ଵିଣ ଵର୍ତେ ନହୀଂ. ୧୦୦.

Page 190 of 513
PDF/HTML Page 223 of 546
single page version

ନ ଖଲୁ ସର୍ଗଃ ସଂହାରମନ୍ତରେଣ, ନ ସଂହାରୋ ଵା ସର୍ଗମନ୍ତରେଣ, ନ ସୃଷ୍ଟିସଂହାରୌ ସ୍ଥିତି- ମନ୍ତରେଣ, ନ ସ୍ଥିତିଃ ସର୍ଗସଂହାରମନ୍ତରେଣ . ଯ ଏଵ ହି ସର୍ଗଃ ସ ଏଵ ସଂହାରଃ, ଯ ଏଵ ସଂହାରଃ ସ ଏଵ ସର୍ଗଃ, ଯାଵେଵ ସର୍ଗସଂହାରୌ ସୈଵ ସ୍ଥିତିଃ, ଯୈଵ ସ୍ଥିତିସ୍ତାଵେଵ ସର୍ଗସଂହାରାଵିତି . ତଥା ହି — ଯ ଏଵ କୁମ୍ଭସ୍ଯ ସର୍ଗଃ ସ ଏଵ ମୃତ୍ପିଣ୍ଡସ୍ଯ ସଂହାରଃ, ଭାଵସ୍ଯ ଭାଵାନ୍ତରାଭାଵସ୍ଵଭାଵେନାଵଭାସନାତ୍ . ଯ ଏଵ ଚ ମୃତ୍ପିଣ୍ଡସ୍ଯ ସଂହାରଃ ସ ଏଵ କୁମ୍ଭସ୍ଯ ସର୍ଗଃ, ଅଭାଵସ୍ଯ ଭାଵାନ୍ତରଭାଵସ୍ଵଭାଵେନାଵ- ଭାସନାତ୍ . ଯୌ ଚ କୁମ୍ଭପିଣ୍ଡଯୋଃ ସର୍ଗସଂହାରୌ ସୈଵ ମୃତ୍ତିକାଯାଃ ସ୍ଥିତିଃ, ❃ଵ୍ଯତିରେକାଣାମନ୍ଵଯା- ସତ୍ତାଲକ୍ଷଣଵିଵରଣମୁଖ୍ଯତଯା ଦ୍ଵିତୀଯସ୍ଥଲଂ ଗତମ୍ . ଅଥୋତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯାଣାଂ ପରସ୍ପରସାପେକ୍ଷତ୍ଵଂ ଦର୍ଶଯତି — ଣ ଭଵୋ ଭଂଗଵିହୀଣୋ ନିର୍ଦୋଷପରମାତ୍ମରୁଚିରୂପସମ୍ଯକ୍ତ୍ଵପର୍ଯାଯସ୍ଯ ଭଵ ଉତ୍ପାଦଃ ତଦ୍ଵିପରୀତମିଥ୍ଯାତ୍ଵପର୍ଯାଯସ୍ଯ ଭଙ୍ଗଂ ଵିନା ନ ଭଵତି . କସ୍ମାତ୍ . ଉପାଦାନକାରଣାଭାଵାତ୍, ମୃତ୍ପିଣ୍ଡଭଙ୍ଗାଭାଵେ ଘଟୋତ୍ପାଦ ଇଵ . ଦ୍ଵିତୀଯଂ ଚ କାରଣଂ ମିଥ୍ଯାତ୍ଵପର୍ଯାଯଭଙ୍ଗସ୍ଯ ସମ୍ଯକ୍ତ୍ଵପର୍ଯାଯରୂପେଣ ପ୍ରତିଭାସନାତ୍ . ତଦପି କସ୍ମାତ୍ . ‘‘ଭାଵାନ୍ତର- ସ୍ଵଭାଵରୂପୋ ଭଵତ୍ଯଭାଵ’’ ଇତି ଵଚନାତ୍ . ଘଟୋତ୍ପାଦରୂପେଣ ମୃତ୍ପିଣ୍ଡଭଙ୍ଗ ଇଵ . ଯଦି ପୁନର୍ମିଥ୍ଯାତ୍ଵପର୍ଯାଯ- ଭଙ୍ଗସ୍ଯ ସମ୍ଯକ୍ତ୍ଵୋପାଦାନକାରଣଭୂତସ୍ଯାଭାଵେଽପି ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମାନୁଭୂତିରୁଚିରୂପସମ୍ଯକ୍ତ୍ଵସ୍ଯୋତ୍ପାଦୋ ଭଵତି, ତର୍ହ୍ଯୁପାଦାନକାରଣରହିତାନାଂ ଖପୁଷ୍ପାଦୀନାମପ୍ଯୁତ୍ପାଦୋ ଭଵତୁ . ନ ଚ ତଥା . ଭଂଗୋ ଵା ଣତ୍ଥି ସଂଭଵଵିହୀଣୋ

ଟୀକା : — ଵାସ୍ତଵମେଂ ୧ସର୍ଗ ୨ସଂହାରକେ ବିନା ନହୀଂ ହୋତା ଔର ସଂହାର ସର୍ଗକେ ବିନା ନହୀଂ ହୋତା; ୩ସୃଷ୍ଟି ଔର ସଂହାର ୪ସ୍ଥିତି (ଧ୍ରୌଵ୍ଯ) କେ ବିନା ନହୀଂ ହୋତେ, ସ୍ଥିତି ସର୍ଗ ଔର ସଂହାରକେ ବିନା ନହୀଂ ହୋତୀ .

ଜୋ ସର୍ଗ ହୈ ଵହୀ ସଂହାର ହୈ, ଜୋ ସଂହାର ହୈ ଵହୀ ସର୍ଗ ହୈ; ଜୋ ସର୍ଗ ଔର ସଂହାର ହୈ ଵହୀ ସ୍ଥିତି ହୈ; ଜୋ ସ୍ଥିତି ହୈ ଵହୀ ସର୍ଗ ଔର ସଂହାର ହୈ . ଵହ ଇସପ୍ରକାର : — ଜୋ କୁମ୍ଭକା ସର୍ଗ ହୈ ଵହୀ ୫ମୃତିକାପିଣ୍ଡକା ସଂହାର ହୈ; କ୍ଯୋଂକି ଭାଵକା ଭାଵାନ୍ତରକେ ଅଭାଵସ୍ଵଭାଵସେ ଅଵଭାସନ ହୈ . (ଅର୍ଥାତ୍ ଭାଵ ଅନ୍ଯଭାଵକେ ଅଭାଵରୂପ ସ୍ଵଭାଵସେ ପ୍ରକାଶିତ ହୈ – ଦିଖାଈ ଦେତା ହୈ .) ଔର ଜୋ ମୃତ୍ତିକାପିଣ୍ଡକା ସଂହାର ହୈ ଵହୀ କୁମ୍ଭକା ସର୍ଗ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଅଭାଵକା ଭାଵାନ୍ତରକେ ଭାଵସ୍ଵଭାଵସେ ଅଵଭାସନ ହୈ; (ଅର୍ଥାତ୍ ନାଶ ଅନ୍ଯଭାଵକେ ଉତ୍ପାଦରୂପ ସ୍ଵଭାଵସେ ପ୍ରକାଶିତ ହୈ .)

ଔର ଜୋ କୁମ୍ଭକା ସର୍ଗ ଔର ପିଣ୍ଡକା ସଂହାର ହୈ ଵହୀ ମୃତ୍ତିକାକୀ ସ୍ଥିତି ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ❃‘ଵ୍ଯତିରେକମୁଖେନ.....କ୍ରମଣାତ୍’ କେ ସ୍ଥାନ ପର ନିମ୍ନ ପ୍ରକାର ପାଠ ଚାହିଯେ ଐସା ଲଗତା ହୈ, ‘‘ଵ୍ଯତିରେକାଣାମନ୍ଵଯାନତିକ୍ରମଣାତ୍ . ଯୈଵ ଚ ମୃତ୍ତିକାଯାଃ ସ୍ଥିତିସ୍ତାଵେଵ କୁମ୍ଭପିଣ୍ଡଯୋଃ ସର୍ଗସଂହାରୌ,

ଵ୍ଯତିରେକମୁଖେନୈଵାନ୍ଵଯସ୍ଯ ପ୍ରକାଶନାତ୍ .’’ ହିନ୍ଦୀ ଅନୁଵାଦ ଇସ ସଂଶୋଧିତ ପାଠାନୁସାର କିଯା ହୈ . ୧. ସର୍ଗ = ଉତ୍ପାଦ, ଉତ୍ପତ୍ତି . ୨. ସଂହାର = ଵ୍ଯଯ, ନାଶ . ୩. ସୃଷ୍ଟି = ଉତ୍ପତ୍ତି . ୪. ସ୍ଥିତି = ସ୍ଥିତ ରହନା; ଧ୍ରୁଵ ରହନା, ଧ୍ରୌଵ୍ଯ . ୫. ମୃତ୍ତିକାପିଣ୍ଡ = ମିଟ୍ଟୀକା ପିଣ୍ଡ .

Page 191 of 513
PDF/HTML Page 224 of 546
single page version

ନତିକ୍ରମଣାତ୍ . ଯୈଵ ଚ ମୃତ୍ତିକାଯାଃ ସ୍ଥିତିସ୍ତାଵେଵ କୁମ୍ଭପିଣ୍ଡଯୋଃ ସର୍ଗସଂହାରୌ, ଵ୍ଯତିରେକ - ମୁଖେନୈଵାନ୍ଵଯସ୍ଯ ପ୍ରକାଶନାତ୍ . ଯଦି ପୁନର୍ନେଦମେଵମିଷ୍ଯେତ ତଦାନ୍ଯଃ ସର୍ଗୋଽନ୍ଯଃ ସଂହାରଃ ଅନ୍ଯା ସ୍ଥିତିରିତ୍ଯାଯାତି . ତଥା ସତି ହି କେଵଲଂ ସର୍ଗଂ ମୃଗଯମାଣସ୍ଯ କୁମ୍ଭସ୍ଯୋତ୍ପାଦନକାରଣାଭାଵାଦ- ଭଵନିରେଵ ଭଵେତ୍, ଅସଦୁତ୍ପାଦ ଏଵ ଵା . ତତ୍ର କୁମ୍ଭସ୍ଯାଭଵନୌ ସର୍ଵେଷାମେଵ ଭାଵାନାମଭଵନିରେଵ ଭଵେତ୍; ଅସଦୁତ୍ପାଦେ ଵା ଵ୍ଯୋମପ୍ରସଵାଦୀନାମପ୍ଯୁତ୍ପାଦଃ ସ୍ଯାତ୍ . ତଥା କେ ଵଲଂ ସଂହାରମାରଭମାଣସ୍ଯ ମୃତ୍ପିଣ୍ଡସ୍ଯ ସଂହାରକାରଣାଭାଵାଦସଂହରଣିରେଵ ଭଵେତ୍, ସଦୁଚ୍ଛେଦ ଏଵ ଵା . ତତ୍ର ମୃତ୍ପିଣ୍ଡସ୍ଯାସଂହରଣୌ ପରଦ୍ରଵ୍ଯୋପାଦେଯରୁଚିରୂପମିଥ୍ଯାତ୍ଵସ୍ଯ ଭଙ୍ଗୋ ନାସ୍ତି . କଥଂଭୂତଃ . ପୂର୍ଵୋକ୍ତସମ୍ଯକ୍ତ୍ଵପର୍ଯାଯସଂଭଵରହିତଃ . କସ୍ମାଦିତି ଚେତ୍ . ଭଙ୍ଗକାରଣାଭାଵାତ୍, ଘଟୋତ୍ପାଦାଭାଵେ ମୃତ୍ପିଣ୍ଡସ୍ଯେଵ . ଦ୍ଵିତୀଯଂ ଚ କାରଣଂ ସମ୍ଯକ୍ତ୍ଵପର୍ଯାଯୋତ୍ପାଦସ୍ଯ ମିଥ୍ଯାତ୍ଵପର୍ଯାଯାଭାଵରୂପେଣ ଦର୍ଶନାତ୍ . ତଦପି କସ୍ମାତ୍ . ପର୍ଯାଯସ୍ଯ ପର୍ଯାଯାନ୍ତରାଭାଵରୂପତ୍ଵାତ୍, ଘଟପର୍ଯାଯସ୍ଯ ମୃତ୍ପିଣ୍ଡାଭାଵରୂପେଣେଵ . ଯଦି ପୁନଃ ସମ୍ଯକ୍ତ୍ଵୋତ୍ପାଦନିରପେକ୍ଷୋ ଭଵତି ମିଥ୍ଯାତ୍ଵପର୍ଯାଯାଭାଵସ୍ତର୍ହ୍ଯଭାଵ ଏଵ ନ ସ୍ଯାତ୍ . କସ୍ମାତ୍ . ଅଭାଵକାରଣାଭାଵାଦିତି, ଘଟୋତ୍ପାଦାଭାଵେ ୧ଵ୍ଯତିରେକ ଅନ୍ଵଯକା ଅତିକ୍ରମଣ (ଉଲ୍ଲଂଘନ) ନହୀଂ କରତେ, ଔର ଜୋ ମୃତ୍ତିକାକୀ ସ୍ଥିତି ହୈ ଵହୀ କୁମ୍ଭକା ସର୍ଗ ଔର ପିଣ୍ଡକା ସଂହାର ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଵ୍ଯତିରେକୋଂକେ ଦ୍ଵାରା ୨ଅନ୍ଵଯ ପ୍ରକାଶିତ ହୋତା ହୈ . ଔର ଯଦି ଐସା ହୀ (ଊ ପର ସମଝାଯା ତଦନୁସାର) ନ ମାନା ଜାଯ ତୋ ଐସା ସିଦ୍ଧ ହୋଗା କି ‘ସର୍ଗ ଅନ୍ଯ ହୈ, ସଂହାର ଅନ୍ଯ ହୈ, ସ୍ଥିତି ଅନ୍ଯ ହୈ .’ (ଅର୍ଥାତ୍ ତୀନୋଂ ପୃଥକ୍ ହୈଂ ଐସା ମାନନେକା ପ୍ରସଂଗ ଆ ଜାଯଗା .) ଐସା ହୋନେ ପର (କ୍ଯା ଦୋଷ ଆତା ହୈ, ସୋ ସମଝାତେ ହୈଂ) : —

କେଵଲ ସର୍ଗ -ଶୋଧକ କୁମ୍ଭକୀ (-ଵ୍ଯଯ ଔର ଧ୍ରୌଵ୍ଯସେ ଭିନ୍ନ ମାତ୍ର ଉତ୍ପାଦ କରନେକୋ ଜାନେଵାଲେ କୁମ୍ଭକୀ) ୩ଉତ୍ପାଦନ କାରଣକା ଅଭାଵ ହୋନେସେ ଉତ୍ପତ୍ତି ହୀ ନହୀଂ ହୋଗୀ; ଅଥଵା ତୋ ଅସତ୍କା ହୀ ଉତ୍ପାଦ ହୋଗା . ଔର ଵହାଁ, (୧) ଯଦି କୁମ୍ଭକୀ ଉତ୍ପତ୍ତି ନ ହୋଗୀ ତୋ ସମସ୍ତ ହୀ ଭାଵୋଂକୀ ଉତ୍ପତ୍ତି ହୀ ନହୀଂ ହୋଗୀ . (ଅର୍ଥାତ୍ ଜୈସେ କୁମ୍ଭକୀ ଉତ୍ପତ୍ତି ନହୀଂ ହୋଗୀ ଉସୀପ୍ରକାର ଵିଶ୍ଵକେ କିସୀ ଭୀ ଦ୍ରଵ୍ଯମେଂ କିସୀ ଭୀ ଭାଵକା ଉତ୍ପାଦ ହୀ ନହୀଂ ହୋଗା, – ଯହ ଦୋଷ ଆଯଗା); ଅଥଵା (୨) ଯଦି ଅସତ୍କା ଉତ୍ପାଦ ହୋ ତୋ ୪ଵ୍ଯୋମ -ପୁଷ୍ପ ଇତ୍ଯାଦିକା ଭୀ ଉତ୍ପାଦ ହୋଗା, (ଅର୍ଥାତ୍ ଶୂନ୍ଯମେଂସେ ଭୀ ପଦାର୍ଥ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋନେ ଲଗେଂଗେ, – ଯହ ଦୋଷ ଆଯଗା .)

ଔର କେଵଲ ଵ୍ଯଯାରମ୍ଭକ (ଉତ୍ପାଦ ଔର ଧ୍ରୌଵ୍ଯସେ ରହିତ କେଵଲ ଵ୍ଯଯ କରନେକୋ ଉଦ୍ଯତ ମୃତ୍ତିକାପିଣ୍ଡକା) ସଂହାରକାରଣକା ଅଭାଵ ହୋନେସେ ସଂହାର ହୀ ନହୀଂ ହୋଗା; ଅଥଵା ତୋ ସତ୍କା ହୀ ଉଚ୍ଛେଦ ହୋଗା . ଵହାଁ, (୧) ଯଦି ମୃତ୍ତିକାପିଣ୍ଡକା ଵ୍ଯଯ ନ ହୋଗା ତୋ ସମସ୍ତ ହୀ ଭାଵୋଂକା ସଂହାର ୧. ଵ୍ଯତିରେକ = ଭେଦ; ଏକ ଦୂସରେରୂପ ନ ହୋନା ଵହ; ‘ଯହ ଵହ ନହୀଂ ହୈ’ ଐସେ ଜ୍ଞାନକା ନିମିତ୍ତଭୂତ ଭିନ୍ନରୂପତ୍ଵ . ୨. ଅନ୍ଵଯ = ଏକରୂପତା; ସାଦୃଶ୍ଯତା; ‘ଯହ ଵହୀ ହୈ’ ଐସେ ଜ୍ଞାନକା କାରଣଭୂତ ଏକରୂପତ୍ଵ . ୩. ଉତ୍ପାଦନକାରଣ = ଉତ୍ପତ୍ତିକା କାରଣ . ୪. ଵ୍ଯୋମପୁଷ୍ପ = ଆକାଶକେ ଫୂ ଲ .

Page 192 of 513
PDF/HTML Page 225 of 546
single page version

ସର୍ଵେଷାମେଵ ଭାଵାନାମସଂହରଣିରେଵ ଭଵେତ୍; ସଦୁଚ୍ଛେଦେ ଵା ସଂଵିଦାଦୀନାମପ୍ଯୁଚ୍ଛେଦଃ ସ୍ଯାତ୍ . ତଥା କେଵଲାଂ ସ୍ଥିତିମୁପଗଚ୍ଛନ୍ତ୍ଯା ମୃତ୍ତିକାଯା ଵ୍ଯତିରେକାକ୍ରାନ୍ତସ୍ଥିତ୍ଯନ୍ଵଯାଭାଵାଦସ୍ଥାନିରେଵ ଭଵେତ୍, କ୍ଷଣିକ- ନିତ୍ଯତ୍ଵମେଵ ଵା . ତତ୍ର ମୃତ୍ତିକାଯା ଅସ୍ଥାନୌ ସର୍ଵେଷାମେଵ ଭାଵାନାମସ୍ଥାନିରେଵ ଭଵେତ୍; କ୍ଷଣିକନିତ୍ଯତ୍ଵେ ଵା ଚିତ୍ତକ୍ଷଣାନାମପି ନିତ୍ଯତ୍ଵଂ ସ୍ଯାତ୍ . ତତ ଉତ୍ତରୋତ୍ତରଵ୍ଯତିରେକାଣାଂ ସର୍ଗେଣ ପୂର୍ଵପୂର୍ଵଵ୍ଯତିରେକାଣାଂ ସଂହାରେଣାନ୍ଵଯସ୍ଯାଵସ୍ଥାନେନାଵିନାଭୂତମୁଦ୍ଯୋତମାନନିର୍ଵିଘ୍ନତ୍ରୈଲକ୍ଷଣ୍ଯଲାଂଛନଂ ଦ୍ରଵ୍ଯ- ମଵଶ୍ଯମନୁମନ୍ତଵ୍ଯମ୍ ..୧୦୦.. ମୃତ୍ପିଣ୍ଡାଭାଵସ୍ଯ ଇଵ . ଉପ୍ପାଦୋ ଵି ଯ ଭଂଗୋ ଣ ଵିଣା ଦଵ୍ଵେଣ ଅତ୍ଥେଣ ପରମାତ୍ମରୁଚିରୂପସମ୍ଯକ୍ତ୍ଵ- ସ୍ଯୋତ୍ପାଦସ୍ତଦ୍ଵିପରୀତମିଥ୍ଯାତ୍ଵସ୍ଯ ଭଙ୍ଗୋ ଵା ନାସ୍ତି . କଂ ଵିନା . ତଦୁଭଯାଧାରଭୂତପରମାତ୍ମରୂପଦ୍ରଵ୍ଯପଦାର୍ଥଂ ଵିନା . କସ୍ମାତ୍ . ଦ୍ରଵ୍ଯାଭାଵେ ଵ୍ଯଯୋତ୍ପାଦାଭାଵାନ୍ମୃତ୍ତିକାଦ୍ରଵ୍ଯାଭାଵେ ଘଟୋତ୍ପାଦମୃତ୍ପିଣ୍ଡଭଙ୍ଗାଭାଵଵଦିତି . ଯଥା ସମ୍ଯକ୍ତ୍ଵମିଥ୍ଯାତ୍ଵପର୍ଯାଯଦ୍ଵଯେ ପରସ୍ପରସାପେକ୍ଷମୁତ୍ପାଦାଦିତ୍ରଯଂ ଦର୍ଶିତଂ ତଥା ସର୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯେଷୁ ଦ୍ରଷ୍ଟଵ୍ଯ- ହୀ ନ ହୋଗା, (ଅର୍ଥାତ୍ ଜୈସେ ମୃତ୍ତିକାପିଣ୍ଡକା ସଂହାର ନହୀଂ ହୋଗା ଉସୀପ୍ରକାର ଵିଶ୍ଵକେ କିସୀ ଭୀ ଦ୍ରଵ୍ଯମେଂ କିସୀ ଭାଵକା ସଂହାର ହୀ ନହୀଂ ହୋଗା, – ଯହ ଦୋଷ ଆଯଗା); ଅଥଵା (୨) ଯଦି ସତ୍କା ଉଚ୍ଛେଦ ହୋଗା ତୋ ଚୈତନ୍ଯ ଇତ୍ଯାଦିକା ଭୀ ଉଚ୍ଛେଦ ହୋ ଜାଯଗା, (ଅର୍ଥାତ୍ ସମସ୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକା ସମ୍ପୂର୍ଣ ଵିନାଶ ହୋ ଜାଯଗା – ଯହ ଦୋଷ ଆଯଗା .)

ଔର ୧କେଵଲ ସ୍ଥିତି ପ୍ରାପ୍ତ କରନେକୋ ଜାନେଵାଲୀ ମୃତ୍ତିକାକୀ, ଵ୍ଯତିରେକୋଂ ସହିତ ସ୍ଥିତିକା — ଅନ୍ଵଯକା — ଉସସେ ଅଭାଵ ହୋନେସେ, ସ୍ଥିତି ହୀ ନହୀଂ ହୋଗୀ; ଅଥଵା ତୋ କ୍ଷଣିକକୋ ହୀ ନିତ୍ଯତ୍ଵ ଆ ଜାଯଗା . ଵହାଁ (୧) ଯଦି ମୃତ୍ତିକାକୀ ସ୍ଥିତି ନ ହୋ ତୋ ସମସ୍ତ ହୀ ଭାଵୋଂକୀ ସ୍ଥିତି ନହୀଂ ହୋଗୀ, (ଅର୍ଥାତ୍ ଯଦି ମିଟ୍ଟୀ ଧ୍ରୁଵ ନ ରହେ ତୋ ମିଟ୍ଟୀକୀ ହୀ ଭାଁତି ଵିଶ୍ଵକା କୋଈ ଭୀ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଧ୍ରୁଵ ନହୀଂ ରହେଗା, – ଟିକେଗା ହୀ ନହୀଂ ଯହ ଦୋଷ ଆଯଗା .) ଅଥଵା (୨) ଯଦି କ୍ଷଣିକକା ନିତ୍ଯତ୍ଵ ହୋ ତୋ ଚିତ୍ତକେ କ୍ଷଣିକ -ଭାଵୋଂକା ଭୀ ନିତ୍ଯତ୍ଵ ହୋଗା; (ଅର୍ଥାତ୍ ମନକା ପ୍ରତ୍ଯେକ ଵିକଲ୍ପ ଭୀ ତ୍ରୈକାଲିକ ଧ୍ରୁଵ ହୋ ଜାଯ, – ଯହ ଦୋଷ ଆଯଗା .)

ଇସଲିଯେ ଦ୍ରଵ୍ଯକୋ ୨ଉତ୍ତର ଉତ୍ତର ଵ୍ଯତିରେକୋଂକେ ସର୍ଗକେ ସାଥ, ପୂର୍ଵ ପୂର୍ଵକେ ଵ୍ଯତିରେକୋଂକେ ସଂହାରକେ ସାଥ ଔର ଅନ୍ଵଯକେ ଅଵସ୍ଥାନ (ଧ୍ରୌଵ୍ଯ)କେ ସାଥ ଅଵିନାଭାଵଵାଲା, ଜିସକୋ ନିର୍ଵିଘ୍ନ (ଅବାଧିତ) ତ୍ରିଲକ୍ଷଣତାରୂପ ୨ଲାଂଛନ ପ୍ରକାଶମାନ ହୈ ଐସା ଅଵଶ୍ଯ ସମ୍ମତ କରନା ..୧୦୦.. ୧. କେଵଲ ସ୍ଥିତି = (ଉତ୍ପାଦ ଔର ଵ୍ଯଯ ରହିତ) ଅକେଲା ଧ୍ରୁଵପନା, କେଵଲ ସ୍ଥିତିପନା; ଅକେଲା ଅଵସ୍ଥାନ .

ହୈ; – ସମଗ୍ର ଦ୍ରଵ୍ଯ ନହୀଂ . ] ୨. ଉତ୍ତର ଉତ୍ତର = ବାଦ ବାଦକେ . ୩. ଲାଂଛନ = ଚିହ୍ନ .

Page 193 of 513
PDF/HTML Page 226 of 546
single page version

ଉତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯାଣି ହି ପର୍ଯାଯାନାଲମ୍ବନ୍ତେ, ତେ ପୁନଃ ପର୍ଯାଯା ଦ୍ରଵ୍ଯମାଲମ୍ବନ୍ତେ . ତତଃ ସମସ୍ତମପ୍ଯେତଦେକମେଵ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ, ନ ପୁନର୍ଦ୍ରଵ୍ଯାନ୍ତରମ୍ . ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ହି ତାଵତ୍ପର୍ଯାଯୈରାଲମ୍ବ୍ଯତେ, ସମୁଦାଯିନଃ ସମୁଦାଯାତ୍ମକତ୍ଵାତ୍; ପାଦପଵତ୍ . ଯଥା ହି ସମୁଦାଯୀ ପାଦପଃ ସ୍କନ୍ଧମୂଲଶାଖାସମୁଦାଯାତ୍ମକଃ ମିତ୍ଯର୍ଥଂଃ ..୧୦୦.. ଅଥୋତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯାଣି ଦ୍ରଵ୍ଯେଣ ସହ ପରସ୍ପରାଧାରାଧେଯଭାଵତ୍ଵାଦନ୍ଵଯଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକନଯେନ ଦ୍ରଵ୍ଯମେଵ ଭଵତୀତ୍ଯୁପଦିଶତି — ଉପ୍ପାଦଟ୍ଠିଦିଭଂଗା ଵିଶୁଦ୍ଧଜ୍ଞାନଦର୍ଶନସ୍ଵଭାଵାତ୍ମତତ୍ତ୍ଵନିର୍ଵିକାରସ୍ଵସଂଵେଦନଜ୍ଞାନ- ରୂପେଣୋତ୍ପାଦସ୍ତସ୍ମିନ୍ନେଵ କ୍ଷଣେ ସ୍ଵସଂଵେଦନଜ୍ଞାନଵିଲକ୍ଷଣାଜ୍ଞାନପର୍ଯାଯରୂପେଣ ଭଙ୍ଗ, ତଦୁଭଯାଧାରାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵା- ଵସ୍ଥାରୂପେଣ ସ୍ଥିତିରିତ୍ଯୁକ୍ତଲକ୍ଷଣାସ୍ତ୍ରଯୋ ଭଙ୍ଗାଃ କର୍ତାରଃ . ଵିଜ୍ଜଂତେ ଵିଦ୍ଯନ୍ତେ ତିଷ୍ଠନ୍ତି . କେଷୁ . ପଜ୍ଜଏସୁ

ଅବ, ଉତ୍ପାଦାଦିକା ଦ୍ରଵ୍ଯସେ ଅର୍ଥାନ୍ତରତ୍ଵକୋ ନଷ୍ଟ କରତେ ହୈଂ; (ଅର୍ଥାତ୍ ଯହ ସିଦ୍ଧ କରତେ ହୈଂ କି ଉତ୍ପାଦ -ଵ୍ଯଯ -ଧ୍ରୌଵ୍ଯ ଦ୍ରଵ୍ଯସେ ପୃଥକ୍ ପଦାର୍ଥ ନହୀଂ ହୈଂ) : —

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଉତ୍ପାଦସ୍ଥିତିଭଙ୍ଗାଃ ] ଉତ୍ପାଦ, ଧ୍ରୌଵ୍ଯ ଔର ଵ୍ଯଯ [ପର୍ଯାଯେଷୁ ] ପର୍ଯାଯୋଂମେଂ [ଵିଦ୍ଯନ୍ତେ ] ଵର୍ତତେ ହୈଂ; [ପର୍ଯାଯାଃ ] ପର୍ଯାଯେଂ [ନିଯତଂ ] ନିଯମସେ [ଦ୍ରଵ୍ଯେ ହି ସନ୍ତି ] ଦ୍ରଵ୍ଯମେଂ ହୋତୀ ହୈଂ, [ତସ୍ମାତ୍ ] ଇସଲିଯେ [ସର୍ଵଂ ] ଵହ ସବ [ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଭଵତି ] ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈ ..୧୦୧..

ଟୀକା : — ଉତ୍ପାଦ, ଵ୍ଯଯ ଔର ଧ୍ରୌଵ୍ଯ ଵାସ୍ତଵମେଂ ପର୍ଯାଯୋଂ କା ଆଲମ୍ବନ କରତେ ହୈଂ, ଔର ଵେ ପର୍ଯାଯେଂ ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଆଲମ୍ବନ କରତୀ ହୈଂ, (ଅର୍ଥାତ୍ ଉତ୍ପାଦ -ଵ୍ଯଯ -ଧ୍ରୌଵ୍ଯ ପର୍ଯାଯୋଂକେ ଆଶ୍ରଯସେ ହୈଂ ଔର ପର୍ଯାଯେଂ ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ଆଶ୍ରଯସେ ହୈଂ); ଇସଲିଯେ ଯହ ସବ ଏକ ହୀ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈ, ଦ୍ରଵ୍ଯାନ୍ତର ନହୀଂ .

ପ୍ରଥମ ତୋ ଦ୍ରଵ୍ଯ ପର୍ଯାଯୋଂକେ ଦ୍ଵାରା ଆଲମ୍ବିତ ହୈ (ଅର୍ଥାତ୍ ପର୍ଯାଯେଂ ଦ୍ରଵ୍ଯାଶ୍ରିତ ହୈଂ), କ୍ଯୋଂକି ୧ସମୁଦାଯୀ ସମୁଦାଯସ୍ଵରୂପ ହୋତା ହୈ; ଵୃକ୍ଷକୀ ଭାଁତି . ଜୈସେ ସମୁଦାଯୀ ଵୃକ୍ଷ ସ୍କଂଧ, ମୂଲ ଔର ୧. ସମୁଦାଯୀ = ସମୁଦାଯଵାନ ସମୁଦାଯ (ସମୂହ) କା ବନା ହୁଆ . (ଦ୍ରଵ୍ଯ ସମୁଦାଯୀ ହୈ କ୍ଯୋଂକି ପର୍ଯାଯୋଂକେ

Page 194 of 513
PDF/HTML Page 227 of 546
single page version

ସ୍କନ୍ଧମୂଲଶାଖାଭିରାଲମ୍ବିତ ଏଵ ପ୍ରତିଭାତି, ତଥା ସମୁଦାଯି ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ପର୍ଯାଯସମୁଦାଯାତ୍ମକଂ ପର୍ଯାଯୈରାଲମ୍ବିତମେଵ ପ୍ରତିଭାତି . ପର୍ଯାଯାସ୍ତୂତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯୈରାଲମ୍ବ୍ଯନ୍ତେ, ଉତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯାଣାମଂଶ- ଧର୍ମତ୍ଵାତ୍; ବୀଜାଂକୁରପାଦପତ୍ଵଵତ୍ . ଯଥା କିଲାଂଶିନଃ ପାଦପସ୍ଯ ବୀଜାଂକୁରପାଦପତ୍ଵ- ଲକ୍ଷଣାସ୍ତ୍ରଯୋଂଽଶା ଭଂଗୋତ୍ପାଦଧ୍ରୌଵ୍ଯଲକ୍ଷଣୈରାତ୍ମଧର୍ମୈରାଲମ୍ବିତାଃ ସମମେଵ ପ୍ରତିଭାନ୍ତି, ତଥାଂଶିନୋ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯୋଚ୍ଛିଦ୍ଯମାନୋତ୍ପଦ୍ଯମାନାଵତିଷ୍ଠମାନଭାଵଲକ୍ଷଣାସ୍ତ୍ରଯୋଂଽଶା ଭଂଗୋତ୍ପାଦଧ୍ରୌଵ୍ଯଲକ୍ଷଣୈରାତ୍ମଧର୍ମୈରା- ଲମ୍ବିତାଃ ସମମେଵ ପ୍ରତିଭାନ୍ତି . ଯଦି ପୁନଭଂଗୋତ୍ପାଦଧ୍ରୌଵ୍ଯାଣି ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯୈଵେଷ୍ଯନ୍ତେ ତଦା ସମଗ୍ରମେଵ ଵିପ୍ଲଵତେ . ତଥା ହି — ଭଂଗେ ତାଵତ୍ କ୍ଷଣଭଂଗକଟାକ୍ଷିତାନାମେକକ୍ଷଣ ଏଵ ସର୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯାଣାଂ ସଂହରଣାଦ୍ ଦ୍ରଵ୍ଯଶୂନ୍ଯତାଵତାରଃ ସଦୁଚ୍ଛେଦୋ ଵା . ଉତ୍ପାଦେ ତୁ ପ୍ରତିସମଯୋତ୍ପାଦମୁଦ୍ରିତାନାଂ ପ୍ରତ୍ଯେକଂ ଦ୍ରଵ୍ଯାଣା- ସମ୍ଯକ୍ତ୍ଵପୂର୍ଵକନିର୍ଵିକାରସ୍ଵସଂଵେଦନଜ୍ଞାନପର୍ଯାଯେ ତାଵଦୁତ୍ପାଦସ୍ତିଷ୍ଠତି ସ୍ଵସଂଵେଦନଜ୍ଞାନଵିଲକ୍ଷଣାଜ୍ଞାନପର୍ଯାଯରୂପେଣ ଭଙ୍ଗସ୍ତଦୁଭଯାଧାରାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵାଵସ୍ଥାରୂପପର୍ଯାଯେଣ ଧ୍ରୌଵ୍ଯଂ ଚେତ୍ଯୁକ୍ତଲକ୍ଷଣସ୍ଵକୀଯସ୍ଵକୀଯପର୍ଯାଯେଷୁ . ପଜ୍ଜାଯା ଦଵ୍ଵମ୍ହି ସଂତି ତେ ଚୋକ୍ତଲକ୍ଷଣଜ୍ଞାନାଜ୍ଞାନତଦୁଭଯାଧାରାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵାଵସ୍ଥାରୂପପର୍ଯାଯା ହି ସ୍ଫୁ ଟଂ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ସନ୍ତି . ଣିଯଦଂ ଶାଖାଓଂକା ସମୁଦାଯସ୍ଵରୂପ ହୋନେସେ ସ୍କଂଧ, ମୂଲ ଔର ଶାଖାଓଂସେ ଆଲମ୍ବିତ ହୀ (ଭାସିତ) ଦିଖାଈ ଦେତା ହୈ, ଇସୀପ୍ରକାର ସମୁଦାଯୀ ଦ୍ରଵ୍ଯ ପର୍ଯାଯୋଂକା ସମୁଦାଯସ୍ଵରୂପ ହୋନେସେ ପର୍ଯାଯୋଂକେ ଦ୍ଵାରା ଆଲମ୍ବିତ ହୀ ଭାସିତ ହୋତା ହୈ . (ଅର୍ଥାତ୍ ଜୈସେ ସ୍କଂଧ, ମୂଲ ଶାଖାଯେଂ ଵୃକ୍ଷାଶ୍ରିତ ହୀ ହୈଂ — ଵୃକ୍ଷସେ ଭିନ୍ନ ପଦାର୍ଥରୂପ ନହୀଂ ହୈଂ, ଉସୀପ୍ରକାର ପର୍ଯାଯେଂ ଦ୍ରଵ୍ଯାଶ୍ରିତ ହୀ ହୈଂ, — ଦ୍ରଵ୍ଯସେ ଭିନ୍ନ ପଦାର୍ଥରୂପ ନହୀଂ ହୈଂ .)

ଔର ପର୍ଯାଯେଂ ଉତ୍ପାଦ -ଵ୍ଯଯ -ଧ୍ରୌଵ୍ଯକେ ଦ୍ଵାରା ଆଲମ୍ବିତ ହୈଂ (ଅର୍ଥାତ୍ ଉତ୍ପାଦ -ଵ୍ଯଯ -ଧ୍ରୌଵ୍ଯ ପର୍ଯାଯାଶ୍ରିତ ହୈଂ ) କ୍ଯୋଂକି ଉତ୍ପାଦ -ଵ୍ଯଯ -ଧ୍ରୌଵ୍ଯ ଅଂଶୋଂକେ ଧର୍ମ ହୈଂ (-୧ଅଂଶୀକେ ନହୀଂ); ବୀଜ, ଅଂକୁର ଔର ଵୃକ୍ଷତ୍ଵକୀ ଭାଁତି . ଜୈସେ ଅଂଶୀ -ଵୃକ୍ଷକେ ବୀଜ ଅଂକୁର -ଵୃକ୍ଷତ୍ଵସ୍ଵରୂପ ତୀନ ଅଂଶ, ଵ୍ଯଯ -ଉତ୍ପାଦ- ଧ୍ରୌଵ୍ଯସ୍ଵରୂପ ନିଜ ଧର୍ମୋଂସେ ଆଲମ୍ବିତ ଏକ ସାଥ ହୀ ଭାସିତ ହୋତେ ହୈଂ, ଉସୀପ୍ରକାର ଅଂଶୀ -ଦ୍ରଵ୍ଯକେ, ନଷ୍ଟ ହୋତା ହୁଆ ଭାଵ, ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତା ହୁଆ ଭାଵ, ଔର ଅଵସ୍ଥିତ ରହନେଵାଲା ଭାଵ; — ଯହ ତୀନୋଂ ଅଂଶ ଵ୍ଯଯ -ଉତ୍ପାଦ -ଧ୍ରୌଵ୍ଯସ୍ଵରୂପ ନିଜଧର୍ମୋଂକେ ଦ୍ଵାରା ଆଲମ୍ବିତ ଏକ ସାଥ ହୀ ଭାସିତ ହୋତେ ହୈଂ . କିନ୍ତୁ ଯଦି (୧) ଭଂଗ, (୨) ଉତ୍ପାଦ ଔର (୩) ଧ୍ରୌଵ୍ଯକୋ (ଅଂଶୀକା ନ ମାନକର) ଦ୍ରଵ୍ଯକା ହୀ ମାନା ଜାଯ ତୋ ସାରା ୨ଵିପ୍ଲଵ କୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଗା . ଯଥା – (୧) ପହଲେ, ଯଦି ଦ୍ରଵ୍ଯକା ହୀ ଭଂଗ ମାନା ଜାଯ ତୋ ୩କ୍ଷଣଭଂଗସେ ଲକ୍ଷିତ ସମସ୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକା ଏକ କ୍ଷଣମେଂ ହୀ ସଂହାର ହୋ ଜାନେସେ ଦ୍ରଵ୍ଯଶୂନ୍ଯତା ଆ ଜାଯଗୀ, ଅଥଵା ସତ୍କା ଉଚ୍ଛେଦ ହୋ ଜାଯଗା . (୨) ଯଦି ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଉତ୍ପାଦ ମାନା ଜାଯ ତୋ ସମଯ -ସମଯ ପର ହୋନେଵାଲେ ଉତ୍ପାଦକେ ଦ୍ଵାରା ଚିହ୍ନିତ ଐସେ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକୋ ପ୍ରତ୍ଯେକକୋ ଅନନ୍ତତା ଆ ଜାଯଗୀ . (ଅର୍ଥାତ୍ ସମଯ- ୧. ଅଂଶୀ = ଅଂଶୋଂଵାଲା; ଅଂଶୋଂଂକା ବନା ହୁଆ . (ଦ୍ରଵ୍ଯ ଅଂଶୀ ହୈ .) ୨. ଵିପ୍ଲଵ = ଅଂଧାଧୁଂଧୀ = ଉଥଲପୁଥଲ; ଘୋଟାଲା; ଵିରୋଧ . ୩. କ୍ଷଣ = ଵିନାଶ ଜିନକା ଲକ୍ଷଣ ହୋ ଐସେ .

Page 195 of 513
PDF/HTML Page 228 of 546
single page version

ମାନନ୍ତ୍ଯମସଦୁତ୍ପାଦୋ ଵା . ଧ୍ରୌଵ୍ଯେ ତୁ କ୍ରମଭୁଵାଂ ଭାଵାନାମଭାଵାଦ୍ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯାଭାଵଃ କ୍ଷଣିକତ୍ଵଂ ଵା . ଅତ ଉତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯୈରାଲମ୍ବ୍ଯନ୍ତାଂ ପର୍ଯାଯାଃ ପର୍ଯାଯୈଶ୍ଚ ଦ୍ରଵ୍ଯମାଲମ୍ବ୍ଯନ୍ତାଂ, ଯେନ ସମସ୍ତମପ୍ଯେତଦେକମେଵ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଭଵତି ..୧୦୧..

ନିଶ୍ଚିତଂ ପ୍ରଦେଶାଭେଦେଽପି ସ୍ଵକୀଯସ୍ଵକୀଯସଂଜ୍ଞାଲକ୍ଷଣପ୍ରଯୋଜନାଦିଭେଦେନ . ତମ୍ହା ଦଵ୍ଵଂ ହଵଦି ସଵ୍ଵଂ ଯତୋ ନିଶ୍ଚଯାଧାରାଧେଯଭାଵେନ ତିଷ୍ଠନ୍ତ୍ଯୁତ୍ପାଦାଦଯସ୍ତସ୍ମାତ୍କାରଣାଦୁତ୍ପାଦାଦିତ୍ରଯଂ ସ୍ଵସଂଵେଦନଜ୍ଞାନାଦିପର୍ଯାଯତ୍ରଯଂ ଚାନ୍ଵଯ- ସମଯ ପର ହୋନେଵାଲା ଉତ୍ପାଦ ଜିସକା ଚିହ୍ନ ହୋ ଐସା ପ୍ରତ୍ଯେକ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଅନଂତ ଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋ ଜାଯଗା) ଅଥଵା ଅସତ୍କା ଉତ୍ପାଦ ହୋ ଜାଯଗା; (୩) ଯଦି ଦ୍ରଵ୍ଯକା ହୀ ଧ୍ରୌଵ୍ଯ ମାନା ଜାଯ ତୋ କ୍ରମଶଃ ହୋନେଵାଲେ ଭାଵୋଂକେ ଅଭାଵକେ କାରଣ ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଅଭାଵ ଆଯଗା, ଅଥଵା କ୍ଷଣିକପନା ହୋଗା .

ଇସଲିଯେ ଉତ୍ପାଦ -ଵ୍ଯଯ -ଧ୍ରୌଵ୍ଯକେ ଦ୍ଵାରା ପର୍ଯାଯେଂ ଆଲମ୍ବିତ ହୋଂ, ଔର ପର୍ଯାଯୋଂକେ ଦ୍ଵାରା ଦ୍ରଵ୍ଯ ଆଲମ୍ବିତ ହୋ, କି ଜିସସେ ଯହ ସବ ଏକ ହୀ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈ .

ଭାଵାର୍ଥ : — ବୀଜ, ଅଂକୁର ଔର ଵୃକ୍ଷତ୍ଵ, ଯହ ଵୃକ୍ଷକେ ଅଂଶ ହୈଂ . ବୀଜକା ନାଶ, ଅଂକୁରକା ଉତ୍ପାଦ ଔର ଵୃକ୍ଷତ୍ଵକା ଧ୍ରୌଵ୍ଯ – ତୀନୋଂ ଏକ ହୀ ସାଥ ହୋତେ ହୈଂ . ଇସପ୍ରକାର ନାଶ ବୀଜକେ ଆଶ୍ରିତ ହୈ, ଉତ୍ପାଦ ଅଂକୁରକେ ଆଶ୍ରିତ ହୈ, ଔର ଧ୍ରୌଵ୍ଯ ଵୃକ୍ଷତ୍ଵକେ ଆଶ୍ରିତ ହୈ; ନାଶ, ଉତ୍ପାଦ ଔର ଧ୍ରୌଵ୍ଯ ବୀଜ ଅଂକୁର ଔର ଵୃକ୍ଷତ୍ଵସେ ଭିନ୍ନ ପଦାର୍ଥରୂପ ନହୀଂ ହୈ . ତଥା ବୀଜ, ଅଂକୁର ଔର ଵୃକ୍ଷତ୍ଵ ଭୀ ଵୃକ୍ଷସେ ଭିନ୍ନ ପଦାର୍ଥରୂପ ନହୀଂ ହୈଂ . ଇସଲିଯେ ଯହ ସବ ଏକ ଵୃକ୍ଷ ହୀ ହୈଂ . ଇସୀପ୍ରକାର ନଷ୍ଟ ହୋତା ହୁଆ ଭାଵ, ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତା ହୁଆ ଭାଵ ଔର ଧ୍ରୌଵ୍ଯ ଭାଵ ସବ ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ଅଂଶ ହୈଂ . ନଷ୍ଟ ହୋତେ ହୁଯେ ଭାଵକା ନାଶ, ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତେ ହୁଯେ ଭାଵକା ଉତ୍ପାଦ ଔର ସ୍ଥାଯୀ ଭାଵକା ଧ୍ରୌଵ୍ଯ ଏକ ହୀ ସାଥ ହୈ . ଇସପ୍ରକାର ନାଶ ନଷ୍ଟ ହୋତେ ଭାଵକେ ଆଶ୍ରିତ ହୈ, ଉତ୍ପାଦ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତେ ଭାଵକେ ଆଶ୍ରିତ ହୈ ଔର ଧ୍ରୌଵ୍ଯ ସ୍ଥାଯୀ ଭାଵକେ ଆଶ୍ରିତ ହୈ . ନାଶ, ଉତ୍ପାଦ ଔର ଧ୍ରୌଵ୍ଯ ଉନ ଭାଵୋଂସେ ଭିନ୍ନ ପଦାର୍ଥରୂପ ନହୀଂ ହୈଂ . ଔର ଵେ ଭାଵ ଭୀ ଦ୍ରଵ୍ଯସେ ଭିନ୍ନ ପଦାର୍ଥରୂପ ନହୀଂ ହୈଂ . ଇସଲିଯେ ଯହ ସବ, ଏକ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୀ ହୈଂ ..୧୦୧..

ଅବ, ଉତ୍ପାଦାଦିକା କ୍ଷଣଭେଦ ୧ନିରସ୍ତ କରକେ ଵେ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈଂ ଯହ ସମଝାତେ ହୈଂ : — ୧. ନିରସ୍ତ କରକେ = ଦୂର କରକେ; ନଷ୍ଟ କରକେ; ଖଣ୍ଡିତ କରକେ; ନିରାକୃତ କରକେ .

Page 196 of 513
PDF/HTML Page 229 of 546
single page version

ଇହ ହି ଯୋ ନାମ ଵସ୍ତୁନୋ ଜନ୍ମକ୍ଷଣଃ ସ ଜନ୍ମନୈଵ ଵ୍ଯାପ୍ତତ୍ଵାତ୍ ସ୍ଥିତିକ୍ଷଣୋ ନାଶକ୍ଷଣଶ୍ଚ ନ ଭଵତି; ଯଶ୍ଚ ସ୍ଥିତିକ୍ଷଣଃ ସ ଖଲୂଭଯୋରନ୍ତରାଲଦୁର୍ଲଲିତତ୍ଵାଜ୍ଜନ୍ମକ୍ଷଣୋ ନାଶକ୍ଷଣଶ୍ଚ ନ ଭଵତି; ଯଶ୍ଚ ନାଶକ୍ଷଣଃ ସ ତୂତ୍ପଦ୍ଯାଵସ୍ଥାଯ ଚ ନଶ୍ଯତୋ ଜନ୍ମକ୍ଷଣଃ ସ୍ଥିତିକ୍ଷଣଶ୍ଚ ନ ଭଵତି; — ଇତ୍ଯୁତ୍ପାଦାଦୀନାଂ ଵିତର୍କ୍ଯମାଣଃ କ୍ଷଣଭେଦୋ ହୃଦଯଭୂମିମଵତରତି . ଅଵତରତ୍ଯେଵଂ ଯଦି ଦ୍ରଵ୍ଯମାତ୍ମ- ନୈଵୋତ୍ପଦ୍ଯତେ ଆତ୍ମନୈଵାଵତିଷ୍ଠତେ ଆତ୍ମନୈଵ ନଶ୍ଯତୀତ୍ଯଭ୍ଯୁପଗମ୍ଯତେ . ତତ୍ତୁ ନାଭ୍ଯୁପଗତମ୍ . ପର୍ଯାଯାଣା- ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକନଯେନ ସର୍ଵଂ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଭଵତି . ପୂର୍ଵୋକ୍ତୋତ୍ପାଦାଦିତ୍ରଯସ୍ଯ ତଥୈଵ ସ୍ଵସଂଵେଦନଜ୍ଞାନାଦିପର୍ଯାଯତ୍ରଯସ୍ଯ ଚାନୁଗତାକାରେଣାନ୍ଵଯରୂପେଣ ଯଦାଧାରଭୂତଂ ତଦନ୍ଵଯଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଭଣ୍ଯତେ, ତଦ୍ଵିଷଯୋ ଯସ୍ଯ ସ ଭଵତ୍ଯନ୍ଵଯଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକନଯଃ . ଯଥେଦଂ ଜ୍ଞାନାଜ୍ଞାନପର୍ଯାଯଦ୍ଵଯେ ଭଙ୍ଗତ୍ରଯଂ ଵ୍ଯାଖ୍ଯାତଂ ତଥାପି ସର୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯେଷୁ ଯଥାସଂଭଵଂ ଜ୍ଞାତଵ୍ଯମିତ୍ଯ- ଭିପ୍ରାଯଃ ..୧୦୧.. ଅଥୋତ୍ପାଦାଦୀନାଂ ପୁନରପି ପ୍ରକାରାନ୍ତରେଣ ଦ୍ରଵ୍ଯେଣ ସହାଭେଦଂ ସମର୍ଥଯତି ସମଯଭେଦଂ ଚ ନିରାକରୋତି — ସମଵେଦଂ ଖଲୁ ଦଵ୍ଵଂ ସମଵେତମେକୀଭୂତମଭିନ୍ନଂ ଭଵତି ଖଲୁ ସ୍ଫୁ ଟମ୍ . କିମ୍ . ଆତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯମ୍ . କୈଃ ସହ . ସଂଭଵଠିଦିଣାସସଣ୍ଣିଦଟ୍ଠେହିଂ ସମ୍ଯକ୍ତ୍ଵଜ୍ଞାନପୂର୍ଵକନିଶ୍ଚଲନିର୍ଵିକାରନିଜାତ୍ମାନୁଭୂତିଲକ୍ଷଣଵୀତରାଗଚାରିତ୍ର- ପର୍ଯାଯେଣୋତ୍ପାଦଃ ତଥୈଵ ରାଗାଦିପରଦ୍ରଵ୍ଯୈକତ୍ଵପରିଣତିରୂପଚାରିତ୍ରପର୍ଯାଯେଣ ନାଶସ୍ତଦୁଭଯାଧାରାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵାଵସ୍ଥା-

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ] ଦ୍ରଵ୍ଯ [ଏକସ୍ମିନ୍ ଚ ଏଵ ସମଯେ ] ଏକ ହୀ ସମଯମେଂ [ସଂଭଵସ୍ଥିତିନାଶସଂଜ୍ଞିତାର୍ଥୈଃ ] ଉତ୍ପାଦ, ସ୍ଥିତି ଔର ନାଶ ନାମକ ୧ଅର୍ଥୋଂକେ ସାଥ [ଖଲୁ ] ଵାସ୍ତଵମେଂ [ସମଵେତଂ ] ୨ସମଵେତ (ଏକମେକ) ହୈ; [ତସ୍ମାତ୍ ] ଇସଲିଯେ [ତତ୍ ତ୍ରିତଯଂ ] ଯହ ୩ତ୍ରିତଯ [ଖଲୁ ] ଵାସ୍ତଵମେଂ [ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ] ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈ ..୧୦୨..

ଟୀକା : — (ପ୍ରଥମ ଶଂକା ଉପସ୍ଥିତ କୀ ଜାତୀ ହୈ : — ) ଯହାଁ, (ଵିଶ୍ଵମେଂ) ଵସ୍ତୁକା ଜୋ ଜନ୍ମକ୍ଷଣ ହୈ ଵହ ଜନ୍ମସେ ହୀ ଵ୍ଯାପ୍ତ ହୋନେସେ ସ୍ଥିତିକ୍ଷଣ ଔର ନାଶକ୍ଷଣ ନହୀଂ ହୈ, (-ଵହ ପୃଥକ୍ ହୀ ହୋତା ହୈ); ଜୋ ସ୍ଥିତିକ୍ଷଣ ହୋ ଵହ ଦୋନୋଂକେ ଅନ୍ତରାଲମେଂ (ଉତ୍ପାଦକ୍ଷଣ ଔର ନାଶକ୍ଷଣକେ ବୀଚ) ଦୃଢ଼ତଯା ରହତା ହୈ, ଇସଲିଯେ (ଵହ) ଜନ୍ମକ୍ଷଣ ଔର ନାଶକ୍ଷଣ ନହୀଂ ହୈ; ଔର ଜୋ ନାଶକ୍ଷଣ ହୈ ଵହ, – ଵସ୍ତୁ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋକର ଔର ସ୍ଥିର ରହକର ଫି ର ନାଶକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତୀ ହୈ ଇସଲିଯେ, – ଜନ୍ମକ୍ଷଣ ଔର ସ୍ଥିତିକ୍ଷଣ ନହୀଂ ହୈ; — ଇସପ୍ରକାର ତର୍କ ପୂର୍ଵକ ଵିଚାର କରନେ ପର ଉତ୍ପାଦାଦିକା କ୍ଷଣଭେଦ ହୃଦଯଭୂମିମେଂ ଉତରତା ହୈ (ଅର୍ଥାତ୍ ଉତ୍ପାଦ, ଵ୍ଯଯ ଔର ଧ୍ରୌଵ୍ଯକା ସମଯ ୧. ଅର୍ଥ = ପଦାର୍ଥ (୮୭ ଵୀଂ ଗାଥାମେଂ ସମଝାଯା ଗଯା ହୈ, ତଦ୍ନୁସାର ପର୍ଯାଯ ଭୀ ଅର୍ଥ ହୈ .) ୨. ସମଵେତ = ସମଵାଯଵାଲା, ତାଦାତ୍ମ୍ଯସହିତ ଜୁଡ଼ା ହୁଵା, ଏକମେକ . ୩. ତ୍ରିତଯ = ତୀନକା ସମୁଦାଯ . (ଉତ୍ପାଦ, ଵ୍ଯଯ ଔର ଧ୍ରୌଵ୍ଯ, ଇନ ତୀନୋଂକା ସମୁଦାଯ ଵାସ୍ତଵମେଂ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୀ ହୈ .)

Page 197 of 513
PDF/HTML Page 230 of 546
single page version

ମେଵୋତ୍ପାଦାଦଯଃ, କୁତଃ କ୍ଷଣଭେଦଃ . ତଥା ହି — ଯଥା କୁଲାଲଦଣ୍ଡଚକ୍ରଚୀଵରାରୋପ୍ଯମାଣସଂସ୍କାର- ସନ୍ନିଧୌ ଯ ଏଵ ଵର୍ଧମାନସ୍ଯ ଜନ୍ମକ୍ଷଣଃ, ସ ଏଵ ମୃତ୍ପିଣ୍ଡସ୍ଯ ନାଶକ୍ଷଣଃ, ସ ଏଵ ଚ କୋଟିଦ୍ଵଯାଧି- ରୂଢସ୍ଯ ମୃତ୍ତିକାତ୍ଵସ୍ଯ ସ୍ଥିତିକ୍ଷଣଃ, ତଥା ଅନ୍ତରଂଗବହିରଂଗସାଧନାରୋପ୍ଯମାଣସଂସ୍କାରସନ୍ନିଧୌ ଯ ଏଵୋତ୍ତରପର୍ଯାଯସ୍ଯ ଜନ୍ମକ୍ଷଣଃ, ସ ଏଵ ପ୍ରାକ୍ତନପର୍ଯାଯସ୍ଯ ନାଶକ୍ଷଣଃ, ସ ଏଵ ଚ କୋଟିଦ୍ଵଯାଧିରୂଢସ୍ଯ ଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵସ୍ଯ ସ୍ଥିତିକ୍ଷଣଃ . ଯଥା ଚ ଵର୍ଧମାନମୃତ୍ପିଣ୍ଡମୃତ୍ତିକାତ୍ଵେଷୁ ପ୍ରତ୍ଯେକଵର୍ତୀନ୍ଯୁତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯାଣି ତ୍ରିସ୍ଵଭାଵସ୍ପର୍ଶିନ୍ଯାଂ ମୃତ୍ତିକାଯାଂ ସାମସ୍ତ୍ଯେନୈକସମଯ ଏଵାଵଲୋକ୍ଯନ୍ତେ, ତଥା ଉତ୍ତରପ୍ରାକ୍ତନ- ରୂପପର୍ଯାଯେଣ ସ୍ଥିତିରିତ୍ଯୁକ୍ତଲକ୍ଷଣସଂଜ୍ଞିତ୍ଵୋତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯୈଃ ସହ . ତର୍ହି କିଂ ବୌଦ୍ଧମତଵଦ୍ଭିନ୍ନଭିନ୍ନସମଯେ ତ୍ରଯଂ ଭଵିଷ୍ଯତି . ନୈଵମ୍ . ଏକ୍କମ୍ମି ଚେଵ ସମଯେ ଅଙ୍ଗୁଲିଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ଵକ୍ରପର୍ଯାଯଵତ୍ସଂସାରିଜୀଵସ୍ଯ ମରଣକାଲେ ଋଜୁଗତିଵତ୍ କ୍ଷୀଣକଷାଯଚରମସମଯେ କେଵଲଜ୍ଞାନୋତ୍ପତ୍ତିଵଦଯୋଗିଚରମସମଯେ ମୋକ୍ଷଵଚ୍ଚେତ୍ଯେକସ୍ମିନ୍ସମଯ ଏଵ . ତମ୍ହା ଦଵ୍ଵଂ ଖୁ ତତ୍ତିଦଯଂ ଯସ୍ମାତ୍ପୂର୍ଵୋକ୍ତପ୍ରକାରେଣୈକସମଯେ ଭଙ୍ଗତ୍ରଯେଣ ପରିଣମତି ତସ୍ମାତ୍ସଂଜ୍ଞାଲକ୍ଷଣପ୍ରଯୋଜନାଦିଭେଦେଽପି ପ୍ରଦେଶା- ନାମଭେଦାତ୍ତ୍ରଯମପି ଖୁ ସ୍ଫୁ ଟଂ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଭଵତି . ଯଥେଦଂ ଚାରିତ୍ରାଚାରିତ୍ରପର୍ଯାଯଦ୍ଵଯେ ଭଙ୍ଗତ୍ରଯମଭେଦେନ ଦର୍ଶିତଂ ତଥା ଭିନ୍ନ -ଭିନ୍ନ ହୋତା ହୈ, ଏକ ନହୀଂ ହୋତା, — ଐସୀ ବାତ ହୃଦଯମେଂ ଜମତୀ ହୈ .)

(ଯହାଁ ଉପରୋକ୍ତ ଶଂକାକା ସମାଧାନ କିଯା ଜାତା ହୈ : — ଇସପ୍ରକାର ଉତ୍ପାଦାଦିକା କ୍ଷଣଭେଦ ହୃଦଯଭୂମିମେଂ ତଭୀ ଉତର ସକତା ହୈ ଜବ ଯହ ମାନା ଜାଯ କି ‘ଦ୍ରଵ୍ଯ ସ୍ଵଯଂ ହୀ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତା ହୈ, ସ୍ଵଯଂ ହୀ ଧ୍ରୁଵ ରହତା ହୈ ଔର ସ୍ଵଯଂ ହୀ ନାଶକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତା ହୈ !’ କିନ୍ତୁ ଐସା ତୋ ମାନା ନହୀଂ ଗଯା ହୈ; (କ୍ଯୋଂକି ଯହ ସ୍ଵୀକାର ଔର ସିଦ୍ଧ କିଯା ଗଯା ହୈ କି) ପର୍ଯାଯୋଂକେ ହୀ ଉତ୍ପାଦାଦି ହୈଂ; (ତବ ଫି ର) ଵହାଁ କ୍ଷଣଭେଦ -କହାଁସେ ହୋ ସକତା ହୈ ? ଯହ ସମଝତେ ହୈଂ : —

ଜୈସେ କୁମ୍ହାର, ଦଣ୍ଡ, ଚକ୍ର ଔର ଡୋରୀ ଦ୍ଵାରା ଆରୋପିତ କିଯେ ଜାନେଵାଲେ ସଂସ୍କାରକୀ ଉପସ୍ଥିତିମେଂ ଜୋ ରାମପାତ୍ରକା ଜନ୍ମକ୍ଷଣ ହୋତା ହୈ ଵହୀ ମୃତ୍ତିକାପିଣ୍ଡକା ନାଶକ୍ଷଣ ହୋତା ହୈ, ଔର ଵହୀ ଦୋନୋଂ ୧କୋଟିଯୋଂମେଂ ରହନେଵାଲା ମିଟ୍ଟୀପନକା ସ୍ଥିତିକ୍ଷଣ ହୋତା ହୈ; ଇସୀପ୍ରକାର ଅନ୍ତରଂଗ ଔର ବହିରଂଗ ସାଧନୋଂ ଦ୍ଵାରା କିଯେ ଜାନେଵାଲେ ସଂସ୍କାରୋଂକୀ ଉପସ୍ଥିତିମେଂ, ଜୋ ଉତ୍ତର ପର୍ଯାଯକା ଜନ୍ମକ୍ଷଣ ହୋତା ହୈ ଵହୀ ପୂର୍ଵ ପର୍ଯାଯକା ନାଶ କ୍ଷଣ ହୋତା ହୈ, ଔର ଵହୀ ଦୋନୋଂ କୋଟିଯୋଂମେଂ ରହନେଵାଲେ ଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵକା ସ୍ଥିତିକ୍ଷଣ ହୋତା ହୈ .

ଔର ଜୈସେ ରାମପାତ୍ରମେଂ, ମୃତ୍ତିକାପିଣ୍ଡମେଂ ଔର ମିଟ୍ଟୀପନମେଂ ଉତ୍ପାଦ, ଵ୍ଯଯ ଔର ଧ୍ରୌଵ୍ଯ ପ୍ରତ୍ଯେକ ରୂପମେଂ (ପ୍ରତ୍ଯେକ ପୃଥକ୍ ପୃଥକ୍) ଵର୍ତତେ ହୋନେ ପର ଭୀ ତ୍ରିସ୍ଵଭାଵସ୍ପର୍ଶୀ ମୃତ୍ତିକାମେଂ ଵେ ସମ୍ପୂର୍ଣତଯା (ସଭୀ ଏକ ସାଥ) ଏକ ସମଯମେଂ ହୀ ଦେଖେ ଜାତେ ହୈଂ; ଇସୀପ୍ରକାର ଉତ୍ତର ପର୍ଯାଯମେଂ, ପୂର୍ଵ ପର୍ଯାଯମେଂ ଔର ଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵମେଂ ଉତ୍ପାଦ, ଵ୍ଯଯ ଔର ଧ୍ରୌଵ୍ଯ ପ୍ରତ୍ଯେକତଯା (ଏକ -ଏକ) ପ୍ରଵର୍ତମାନ ହୋନେ ପର ଭୀ ୧. କୋଟି = ପ୍ରକାର (ମିଟ୍ଟୀପନ ତୋ ପିଣ୍ଡରୂପ ତଥା ରାମପାତ୍ରରୂପ – ଦୋନୋଂ ପ୍ରକାରୋଂମେଂ ଵିଦ୍ଯମାନ ହୈ .)

Page 198 of 513
PDF/HTML Page 231 of 546
single page version

ପର୍ଯାଯଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵେଷୁ ପ୍ରତ୍ଯେକଵର୍ତୀନ୍ଯପ୍ଯୁତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯାଣି ତ୍ରିସ୍ଵଭାଵସ୍ପର୍ଶିନି ଦ୍ରଵ୍ଯେ ସାମସ୍ତ୍ଯେନୈକ- ସମଯ ଏଵାଵଲୋକ୍ଯନ୍ତେ . ଯଥୈଵ ଚ ଵର୍ଧମାନପିଣ୍ଡମୃତ୍ତିକାତ୍ଵଵର୍ତୀନ୍ଯୁତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯାଣି ମୃତ୍ତିକୈଵ, ନ ଵସ୍ତ୍ଵନ୍ତରଂ; ତଥୈଵୋତ୍ତରପ୍ରାକ୍ତନପର୍ଯାଯଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵଵର୍ତୀନ୍ଯପ୍ଯୁତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯାଣି ଦ୍ରଵ୍ଯମେଵ, ନ ଖଲ୍ଵ- ର୍ଥାନ୍ତରମ୍ ..୧୦୨..

ସର୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯେଷ୍ଵଵବୋଦ୍ଧଵ୍ଯମିତ୍ଯର୍ଥଃ ..୧୦୨.. ଏଵମୁତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯରୂପଲକ୍ଷଣଵ୍ଯାଖ୍ଯାନମୁଖ୍ଯତଯା ଗାଥା- ତ୍ରଯେଣ ତୃତୀଯସ୍ଥଲଂ ଗତମ୍ . ଅଥ ଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯେଣୋତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯାଣି ଦର୍ଶଯତି — ପାଡୁବ୍ଭଵଦି ଯ ପ୍ରାଦୁର୍ଭଵତି ଚ ଜାଯତେ . ଅଣ୍ଣୋ ଅନ୍ଯଃ କଶ୍ଚିଦପୂର୍ଵାନନ୍ତଜ୍ଞାନସୁଖାଦିଗୁଣାସ୍ପଦଭୂତଃ ଶାଶ୍ଵତିକଃ . ସ କଃ . ପଜ୍ଜାଓ ୧ତ୍ରିସ୍ଵଭାଵସ୍ପର୍ଶୀ ଦ୍ରଵ୍ଯମେଂ ଵେ ସଂପୂର୍ଣତଯା (ତୀନୋଂ ଏକସାଥ) ଏକ ସମଯମେଂ ହୀ ଦେଖେ ଜାତେ ହୈଂ .

ଔର ଜୈସେ ରାମପାତ୍ର, ମୃତ୍ତିକାପିଣ୍ଡ ତଥା ମିଟ୍ଟୀପନମେଂ ପ୍ରଵର୍ତମାନ ଉତ୍ପାଦ, ଵ୍ଯଯ ଔର ଧ୍ରୌଵ୍ଯ ମିଟ୍ଟୀ ହୀ ହୈଂ, ଅନ୍ଯ ଵସ୍ତୁ ନହୀଂ; ଉସୀପ୍ରକାର ଉତ୍ତର ପର୍ଯାଯ, ପୂର୍ଵ ପର୍ଯାଯ, ଔର ଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵମେଂ ପ୍ରଵର୍ତମାନ ଉତ୍ପାଦ, ଵ୍ଯଯ ଔର ଧ୍ରୌଵ୍ଯ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୀ ହୈଂ, ଅନ୍ଯ ପଦାର୍ଥ ନହୀଂ ..୧୦୨..

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ] ଦ୍ରଵ୍ଯକୀ [ଅନ୍ଯଃ ପର୍ଯାଯଃ ] ଅନ୍ଯ ପର୍ଯାଯ [ପ୍ରାଦୁର୍ଭଵତି ] ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତୀ ହୈ [ଚ ] ଔର [ଅନ୍ଯଃ ପର୍ଯାଯଃ ] କୋଈ ଅନ୍ଯ ପର୍ଯାଯ [ଵ୍ଯେତି ] ନଷ୍ଟ ହୋତୀ ହୈ; [ତଦପି ] ଫି ର ଭୀ [ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ] ଦ୍ରଵ୍ଯ [ପ୍ରଣଷ୍ଟଂ ନ ଏଵ ] ନ ତୋ ନଷ୍ଟ ହୈ, [ଉତ୍ପନ୍ନଂ ନ ] ନ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୈ (- ଵହ ଧ୍ରୁଵ ହୈ .)..୧୦୩.. ୧. ତ୍ରିସ୍ଵଭାଵସ୍ପର୍ଶୀ = ତୀନୋଂ ସ୍ଵଭାଵୋଂକୋ ସ୍ପର୍ଶ କରନେଵାଲା . (ଦ୍ରଵ୍ଯ ଉତ୍ପାଦ, ଵ୍ଯଯ ଔର ଧ୍ରୌଵ୍ଯ – ଇନ ତୀନୋଂ

ସ୍ଵଭାଵୋଂକୋ ଧାରଣ କରତା ହୈ .) ୨. ଅନେକଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯ = ଏକସେ ଅଧିକ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକେ ସଂଯୋଗସେ ହୋନେଵାଲୀ ପର୍ଯାଯ .

ଉପଜେ ଦରଵନୋ ଅନ୍ଯ ପର୍ଯଯ, ଅନ୍ଯ କୋ ଵିଣସେ ଵଳୀ, ପଣ ଦ୍ରଵ୍ଯ ତୋ ନଥୀ ନଷ୍ଟ କେ ଉତ୍ପନ୍ନ ଦ୍ରଵ୍ଯ ନଥୀ ତହୀଂ. ୧୦୩.

Page 199 of 513
PDF/HTML Page 232 of 546
single page version

ଇହ ହି ଯଥା କିଲୈକସ୍ତ୍ର୍ଯଣୁକଃ ସମାନଜାତୀଯୋଽନେକଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯୋ ଵିନଶ୍ଯତ୍ଯନ୍ଯଶ୍ଚତୁରଣୁକଃ ପ୍ରଜାଯତେ, ତେ ତୁ ତ୍ରଯଶ୍ଚତ୍ଵାରୋ ଵା ପୁଦ୍ଗଲା ଅଵିନଷ୍ଟାନୁତ୍ପନ୍ନା ଏଵାଵତିଷ୍ଠନ୍ତେ, ତଥା ସର୍ଵେଽପି ସମାନଜାତୀଯା ଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯା ଵିନଶ୍ଯନ୍ତି ପ୍ରଜାଯନ୍ତେ ଚ, ସମାନଜାତୀନି ଦ୍ରଵ୍ଯାଣି ତ୍ଵଵିନଷ୍ଟାନୁ- ତ୍ପନ୍ନାନ୍ଯେଵାଵତିଷ୍ଠନ୍ତେ . ଯଥା ଚୈକୋ ମନୁଷ୍ଯତ୍ଵଲକ୍ଷଣୋଽସମାନଜାତୀଯୋ ଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯୋ ଵିନଶ୍ଯତ୍ଯନ୍ଯ- ସ୍ତ୍ରିଦଶତ୍ଵଲକ୍ଷଣଃ ପ୍ରଜାଯତେ, ତୌ ଚ ଜୀଵପୁଦ୍ଗଲୌ ଅଵିନଷ୍ଟାନୁତ୍ପନ୍ନାଵେଵାଵତିଷ୍ଠେତେ, ତଥା ସର୍ଵେଽପ୍ଯସମାନଜାତୀଯା ଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯା ଵିନଶ୍ଯନ୍ତି ପ୍ରଜାଯନ୍ତେ ଚ, ଅସମାନଜାତୀନି ଦ୍ରଵ୍ଯାଣି ତ୍ଵଵିନଷ୍ଟାନୁତ୍ପନ୍ନାନ୍ଯେଵାଵତିଷ୍ଠନ୍ତେ . ଏଵମାତ୍ମନା ଧ୍ରୁଵାଣି ଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯଦ୍ଵାରେଣୋତ୍ପାଦଵ୍ଯଯୀଭୂତାନ୍ଯୁତ୍ପାଦ- ଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯାଣି ଦ୍ରଵ୍ଯାଣି ଭଵନ୍ତି ..୧୦୩.. ପରମାତ୍ମାଵାପ୍ତିରୂପଃ ସ୍ଵଭାଵଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯଃ . ପଜ୍ଜଓ ଵଯଦି ଅଣ୍ଣୋ ପର୍ଯାଯୋ ଵ୍ଯେତି ଵିନଶ୍ଯତି . କଥଂଭୂତଃ . ଅନ୍ଯଃ ପୂର୍ଵୋକ୍ତମୋକ୍ଷପର୍ଯାଯାଦ୍ଭିନ୍ନୋ ନିଶ୍ଚଯରତ୍ନତ୍ରଯାତ୍ମକନିର୍ଵିକଲ୍ପସମାଧିରୂପସ୍ଯୈଵ ମୋକ୍ଷପର୍ଯାଯସ୍ଯୋପାଦାନକାରଣଭୂତଃ . କସ୍ଯ ସଂବନ୍ଧୀ ପର୍ଯାଯଃ . ଦଵ୍ଵସ୍ସ ପରମାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ . ତଂ ପି ଦଵ୍ଵଂ ତଦପି ପରମାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଣେଵ ପଣଟ୍ଠଂ ଣ ଉପ୍ପଣ୍ଣଂ ଶୁଦ୍ଧଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକନଯେନ ନୈଵ ନଷ୍ଟଂ ନ ଚୋତ୍ପନ୍ନମ୍ . ଅଥଵା ସଂସାରିଜୀଵାପେକ୍ଷଯା ଦେଵାଦିରୂପୋ ଵିଭାଵଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯୋ ଜାଯତେ ମନୁଷ୍ଯାଦିରୂପୋ ଵିନଶ୍ଯତି ତଦେଵ ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯଂ ନିଶ୍ଚଯେନ ନ ଚୋତ୍ପନ୍ନଂ ନ ଚ ଵିନଷ୍ଟଂ, ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଵା ଦ୍ଵଯଣୁକାଦିସ୍କ ନ୍ଧରୂପସ୍ଵଜାତୀଯଵିଭାଵଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯାଣାଂ ଵିନାଶୋତ୍ପାଦେଽପି ନିଶ୍ଚଯେନ ନ ଚୋତ୍ପନ୍ନଂ ନ ଚ ଵିନଷ୍ଟମିତି . ତତଃ ସ୍ଥିତଂ ଯତଃ କାରଣାଦୁତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯରୂପେଣ ଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯାଣାଂ ଵିନାଶୋତ୍ପାଦେଽପି ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ

ଟୀକା : — ଯହାଁ (ଵିଶ୍ଵମେଂ) ଜୈସେ ଏକ ତ୍ରି -ଅଣୁକ ସମାନଜାତୀଯ ଅନେକ ଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯ ଵିନଷ୍ଟ ହୋତୀ ହୈ ଔର ଦୂସରୀ ୧ଚତୁରଣୁକ (ସମାନଜାତୀଯ ଅନେକ ଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯ) ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତୀ ହୈ; ପରନ୍ତୁ ଵେ ତୀନ ଯା ଚାର ପୁଦ୍ଗଲ (ପରମାଣୁ) ତୋ ଅଵିନଷ୍ଟ ଔର ଅନୁତ୍ପନ୍ନ ହୀ ରହତେ ହୈଂ ( – ଧ୍ରୁଵ ହୈଂ ); ଇସୀପ୍ରକାର ସଭୀ ସମାନଜାତୀଯ ଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯେଂ ଵିନଷ୍ଟ ହୋତୀ ହୈଂ ଔର ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତୀ ହୈଂ, କିନ୍ତୁ ସମାନଜାତୀଯ ଦ୍ରଵ୍ଯ ତୋ ଅଵିନଷ୍ଟ ଔର ଅନୁତ୍ପନ୍ନ ହୀ ରହତେ ହୈଂ (-ଧ୍ରୁଵ ହୈଂ ) .

ଔର, ଜୈସେ ଏକ ମନୁଷ୍ଯତ୍ଵସ୍ଵରୂପ ଅସମାନଜାତୀଯ ଦ୍ରଵ୍ଯ -ପର୍ଯାଯ ଵିନଷ୍ଟ ହୋତୀ ହୈ ଔର ଦୂସରୀ ଦେଵତ୍ଵସ୍ଵରୂପ (ଅସମାନଜାତୀଯ ଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯ) ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତୀ ହୈ, ପରନ୍ତୁ ଵହ ଜୀଵ ଔର ପୁଦ୍ଗଲ ତୋ ଅଵିନଷ୍ଟ ଔର ଅନୁତ୍ପନ୍ନ ହୀ ରହତେ ହୈଂ, ଇସୀପ୍ରକାର ସଭୀ ଅସମାନଜାତୀଯ ଦ୍ରଵ୍ଯ -ପର୍ଯାଯେଂ ଵିନଷ୍ଟ ହୋ ଜାତୀ ହୈଂ ଔର ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତୀ ହୈଂ, ପରନ୍ତୁ ଅସମାନଜାତୀଯ ଦ୍ରଵ୍ଯ ତୋ ଅଵିନଷ୍ଟ ଔର ଅନୁତ୍ପନ୍ନ ହୀ ରହତେ ହୈଂ .

ଇସ ପ୍ରକାର ଅପନେସେ (୨ଦ୍ରଵ୍ଯରୂପସେ) ଧ୍ରୁଵ ଔର ଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯୋଂ ଦ୍ଵାରା ଉତ୍ପାଦ -ଵ୍ଯଯରୂପ ଐସେ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଉତ୍ପାଦ -ଵ୍ଯଯ -ଧ୍ରୌଵ୍ଯ ହୈଂ ..୧୦୩.. ୧. ଚତୁରଣୁକ = ଚାର ଅଣୁଓଂକା (ପରମାଣୁଓଂକା) ବନା ହୁଆ ସ୍କଂଧ . ୨. ‘ଦ୍ରଵ୍ଯ’ ଶବ୍ଦ ମୁଖ୍ଯତଯା ଦୋ ଅର୍ଥୋଂମେଂ ପ୍ରଯୁକ୍ତ ହୋତା ହୈ : (୧) ଏକ ତୋ ସାମାନ୍ଯ – ଵିଶେଷକେ ପିଣ୍ଡକୋ ଅର୍ଥାତ୍

Page 200 of 513
PDF/HTML Page 233 of 546
single page version

ଏକଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯା ହି ଗୁଣପର୍ଯାଯାଃ, ଗୁଣପର୍ଯାଯାଣାମେକଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵାତ୍ . ଏକଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵଂ ହି ତେଷାଂ ସହକାରଫଲଵତ୍ . ଯଥା କିଲ ସହକାରଫଲଂ ସ୍ଵଯମେଵ ହରିତଭାଵାତ୍ ପାଣ୍ଡୁଭାଵଂ ପରିଣମ- ତ୍ପୂର୍ଵୋତ୍ତରପ୍ରଵୃତ୍ତହରିତାପାଣ୍ଡୁଭାଵାଭ୍ଯାମନୁଭୂତାତ୍ମସତ୍ତାକଂ ହରିତପାଣ୍ଡୁଭାଵାଭ୍ଯାଂ ସମମଵିଶିଷ୍ଟସତ୍ତାକ- ଵିନାଶୋ ନାସ୍ତି, ତତଃ କାରଣାଦ୍ଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯା ଅପି ଦ୍ରଵ୍ଯଲକ୍ଷଣଂ ଭଵନ୍ତୀତ୍ଯଭିପ୍ରାଯଃ ..୧୦୩.. ଅଥ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯୋତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯାଣି ଗୁଣପର୍ଯାଯମୁଖ୍ଯତ୍ଵେନ ପ୍ରତିପାଦଯତି — ପରିଣମଦି ସଯଂ ଦଵ୍ଵଂ ପରିଣମତି ସ୍ଵଯଂ ସ୍ଵଯମେଵୋପାଦାନକାରଣଭୂତଂ ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯଂ କର୍ତୃ . କଂ ପରିଣମତି . ଗୁଣଦୋ ଯ ଗୁଣଂତରଂ ନିରୁପରାଗସ୍ଵସଂଵେଦନଜ୍ଞାନ-

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ସଦଵିଶିଷ୍ଟଂ ] ସତ୍ତାପେକ୍ଷାସେ ଅଵିଶିଷ୍ଟରୂପସେ, [ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ସ୍ଵଯଂ ] ଦ୍ରଵ୍ଯ ସ୍ଵଯଂ ହୀ [ଗୁଣତଃ ଚ ଗୁଣାନ୍ତରଂ ] ଗୁଣସେ ଗୁଣାନ୍ତରରୂପ [ପରିଣମତେ ] ପରିଣମିତ ହୋତା ହୈ, ଅର୍ଥାତ୍ ଦ୍ରଵ୍ଯ ସ୍ଵଯଂ ହୀ ଏକ ଗୁଣପର୍ଯାଯମେଂସେ ଅନ୍ଯ ଗୁଣପର୍ଯାଯରୂପ ପରିଣମିତ ହୋତା ହୈ, ଔର ଉସକୀ ସତ୍ତା ଗୁଣପର୍ଯାଯୋଂକୀ ସତ୍ତାକେ ସାଥ ଅଵିଶିଷ୍ଟ — ଅଭିନ୍ନ — ଏକ ହୀ ରହତୀ ହୈ), [ତସ୍ମାତ୍ ପୁନଃ ] ଔର ଉନସେ [ଗୁଣପର୍ଯାଯାଃ] ଗୁଣପର୍ଯାଯେଂ [ଦ୍ରଵ୍ଯମ୍ ଏଵ ଇତି ଭଣିତାଃ ] ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୀ କହୀ ଗଈ ହୈଂ ..୧୦୪..

ଟୀକା : — ଗୁଣପର୍ଯାଯେଂ ଏକ ଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯେଂ ହୈଂ, କ୍ଯୋଂକି ଗୁଣପର୍ଯାଯୋଂକୋ ଏକ ଦ୍ରଵ୍ଯପନା ହୈ, (ଅର୍ଥାତ୍ ଗୁଣପର୍ଯାଯେଂ ଏକଦ୍ରଵ୍ଯକୀ ପର୍ଯାଯେଂ ହୈଂ, କ୍ଯୋଂକି ଵେ ଏକ ହୀ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈଂ — ଭିନ୍ନ -ଭିନ୍ନ ଦ୍ରଵ୍ଯ ନହୀଂ .) ଉନକା ଏକଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵ ଆମ୍ରଫଲକୀ ଭାଁତି ହୈ . ଜୈସେ – ଆମ୍ରଫଲ ସ୍ଵଯଂ ହୀ ହରିତଭାଵମେଂସେ ପୀତଭାଵରୂପ ପରିଣମିତ ହୋତା ହୁଆ, ପ୍ରଥମ ଔର ପଶ୍ଚାତ୍ ପ୍ରଵର୍ତମାନ ହରିତଭାଵ ଔର ପୀତଭାଵକେ ଦ୍ଵାରା ଅପନୀ ସତ୍ତାକା ଅନୁଭଵ କରତା ହୈ, ଇସଲିଯେ ହରିତଭାଵ ଔର ପୀତଭାଵକେ ସାଥ ୧ଅଵିଶିଷ୍ଟ ୧. ଅଵିଶିଷ୍ଟ ସତ୍ତାଵାଲା = ଅଭିନ୍ନ ସତ୍ତାଵାଲା; ଏକ ସତ୍ତାଵାଲା; (ଆମକୀ ସତ୍ତା ହରେ ଔର ପୀଲେ ଭାଵକୀ ସତ୍ତାସେ

Page 201 of 513
PDF/HTML Page 234 of 546
single page version

ତଯୈକମେଵ ଵସ୍ତୁ, ନ ଵସ୍ତ୍ଵନ୍ତରଂ, ତଥା ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ସ୍ଵଯମେଵ ପୂର୍ଵାଵସ୍ଥାଵସ୍ଥିତଗୁଣାଦୁତ୍ତରାଵସ୍ଥାଵସ୍ଥିତ- ଗୁଣଂ ପରିଣମତ୍ପୂର୍ଵୋତ୍ତରାଵସ୍ଥାଵସ୍ଥିତଗୁଣାଭ୍ଯାଂ ତାଭ୍ଯାମନୁଭୂତାତ୍ମସତ୍ତାକଂ ପୂର୍ଵୋତ୍ତରାଵସ୍ଥାଵସ୍ଥିତ- ଗୁଣାଭ୍ଯାଂ ସମମଵିଶିଷ୍ଟସତ୍ତାକତଯୈକମେଵ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ, ନ ଦ୍ରଵ୍ଯାନ୍ତରମ୍ . ଯଥୈଵ ଚୋତ୍ପଦ୍ଯମାନଂ ପାଣ୍ଡୁଭାଵେନ ଵ୍ଯଯମାନଂ ହରିତଭାଵେନାଵତିଷ୍ଠମାନଂ ସହକାରଫଲତ୍ଵେନୋତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯାଣ୍ଯେକଵସ୍ତୁପର୍ଯାଯଦ୍ଵାରେଣ ସହକାରଫଲଂ, ତଥୈଵୋତ୍ପଦ୍ଯମାନମୁତ୍ତରାଵସ୍ଥାଵସ୍ଥିତଗୁଣେନ ଵ୍ଯଯମାନଂ ପୂର୍ଵାଵସ୍ଥାଵସ୍ଥିତଗୁଣେନାଵତିଷ୍ଠମାନଂ ଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵଗୁଣେନୋତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯାଣ୍ଯେକଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯଦ୍ଵାରେଣ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଭଵତି ..୧୦୪.. ଗୁଣାତ୍ କେଵଲଜ୍ଞାନୋତ୍ପତ୍ତିବୀଜଭୂତାତ୍ସକାଶାତ୍ସକଲଵିମଲକେଵଲଜ୍ଞାନଗୁଣାନ୍ତରମ୍ . କଥଂଭୂତଂ ସତ୍ପରିଣମତି . ସଦଵିସିଟ୍ଠଂ ସ୍ଵକୀଯସ୍ଵରୂପତ୍ଵାଚ୍ଚିଦ୍ରୂପାସ୍ତିତ୍ଵାଦଵିଶିଷ୍ଟମଭିନ୍ନମ୍ . ତମ୍ହା ଗୁଣପଜ୍ଜାଯା ଭଣିଯା ପୁଣ ଦଵ୍ଵମେଵ ତ୍ତି ତସ୍ମାତ୍ କାରଣାନ୍ନ କେଵଲଂ ପୂର୍ଵସୂତ୍ରୋଦିତାଃ ଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯାଃ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଭଵନ୍ତି, ଗୁଣରୂପପର୍ଯାଯା ଗୁଣପର୍ଯାଯା ଭଣ୍ଯନ୍ତେ ତେଽପି ଦ୍ରଵ୍ଯମେଵ ଭଵନ୍ତି . ଅଥଵା ସଂସାରିଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯଂ ମତିସ୍ମୃତ୍ଯାଦିଵିଭାଵଗୁଣଂ ତ୍ଯକ୍ତ୍ଵା ଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନାଦି- ସତ୍ତାଵାଲା ହୋନେସେ ଏକ ହୀ ଵସ୍ତୁ ହୈ, ଅନ୍ଯ ଵସ୍ତୁ ନହୀଂ; ଇସୀପ୍ରକାର ଦ୍ରଵ୍ଯ ସ୍ଵଯଂ ହୀ ୧ପୂର୍ଵ ଅଵସ୍ଥାମେଂ ଅଵସ୍ଥିତ ଗୁଣମେଂସେ ଉତ୍ତର ଅଵସ୍ଥାମେଂ ଅଵସ୍ଥିତ ଗୁଣରୂପ ପରିଣମିତ ହୋତା ହୁଆ, ପୂର୍ଵ ଔର ଉତ୍ତର ଅଵସ୍ଥାମେଂ ଅଵସ୍ଥିତ ଉନ ଗୁଣୋଂକେ ଦ୍ଵାରା ଅପନୀ ସତ୍ତାକା ଅନୁଭଵ କରତା ହୈ, ଇସଲିଯେ ପୂର୍ଵ ଔର ଉତ୍ତର ଅଵସ୍ଥାମେଂ ଅଵସ୍ଥିତ ଗୁଣୋଂକେ ସାଥ ଅଵଶିଷ୍ଟ ସତ୍ତାଵାଲା ହୋନେସେ ଏକ ହୀ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈ, ଦ୍ରଵ୍ଯାନ୍ତର ନହୀଂ .

(ଆମକେ ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତକୀ ଭାଁତି, ଦ୍ରଵ୍ଯ ସ୍ଵଯଂ ହୀ ଗୁଣକୀ ପୂର୍ଵ ପର୍ଯାଯମେଂସେ ଉତ୍ତରପର୍ଯାଯରୂପ ପରିଣମିତ ହୋତା ହୁଆ, ପୂର୍ଵ ଔର ଉତ୍ତର ଗୁଣପର୍ଯାଯୋଂକେ ଦ୍ଵାରା ଅପନେ ଅସ୍ତିତ୍ଵକା ଅନୁଭଵ କରତା ହୈ, ଇସଲିଯେ ପୂର୍ଵ ଔର ଉତ୍ତର ଗୁଣପର୍ଯାଯୋଂକେ ସାଥ ଅଭିନ୍ନ ଅସ୍ତିତ୍ଵ ହୋନେସେ ଏକ ହୀ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈ ଦ୍ରଵ୍ଯାନ୍ତର ନହୀଂ; ଅର୍ଥାତ୍ ଵେ ଵେ ଗୁଣପର୍ଯାଯେଂ ଔର ଦ୍ରଵ୍ଯ ଏକ ହୀ ଦ୍ରଵ୍ଯରୂପ ହୈଂ, ଭିନ୍ନ -ଭିନ୍ନ ଦ୍ରଵ୍ଯ ନହୀଂ ହୈଂ .)

ଔର, ଜୈସେ ପୀତଭାଵସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତା ହରିତଭାଵସେ ନଷ୍ଟ ହୋତା ଔର ଆମ୍ରଫଲରୂପସେ ସ୍ଥିର ରହତା ହୋନେସେ ଆମ୍ରଫଲ ଏକ ଵସ୍ତୁକୀ ପର୍ଯାଯୋଂ ଦ୍ଵାରା ଉତ୍ପାଦ -ଵ୍ଯଯ -ଧ୍ରୌଵ୍ଯ ହୈ, ଉସୀପ୍ରକାର ଉତ୍ତର ଅଵସ୍ଥାମେଂ ଅଵସ୍ଥିତ ଗୁଣସେ ଉତ୍ପନ୍ନ, ପୂର୍ଵ ଅଵସ୍ଥାମେଂ ଅଵସ୍ଥିତ ଗୁଣସେ ନଷ୍ଟ ଔର ଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵ ଗୁଣସେ ସ୍ଥିର ହୋନେସେ, ଦ୍ରଵ୍ଯ ଏକଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯକେ ଦ୍ଵାରା ଉତ୍ପାଦ -ଵ୍ଯଯ -ଧ୍ରୌଵ୍ଯ ହୈ .

ଭାଵାର୍ଥ : — ଇସସେ ପୂର୍ଵକୀ ଗାଥାମେଂ ଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯକେ ଦ୍ଵାରା (ଅନେକ ଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯୋଂକେ ଦ୍ଵାରା) ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ଉତ୍ପାଦ -ଵ୍ଯଯ -ଧ୍ରୌଵ୍ଯ ବତାଯେ ଗଯେ ଥେ . ଇସ ଗାଥାମେଂ ଗୁଣପର୍ଯାଯକେ ଦ୍ଵାରା (ଏକ- ଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯକେ ଦ୍ଵାରା) ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ଉତ୍ପାଦ -ଵ୍ଯଯ -ଧ୍ରୌଵ୍ଯ ବତାଯେ ଗଯେ ହୈଂ ..୧୦୪.. ୧. ପୂର୍ଵ ଅଵସ୍ଥାମେଂ ଅଵାସ୍ଥିତ ଗୁଣ = ପହଲେକୀ ଅଵସ୍ଥାମେଂ ରହା ହୁଆ ଗୁଣ; ଗୁଣକୀ ପୂର୍ଵ ପର୍ଯାଯ; ପୂର୍ଵ ଗୁଣପର୍ଯାଯ. ପ୍ର. ୨୬

Page 202 of 513
PDF/HTML Page 235 of 546
single page version

ଯଦି ହି ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ସ୍ଵରୂପତ ଏଵ ସନ୍ନ ସ୍ଯାତ୍ତଦା ଦ୍ଵିତଯୀ ଗତିଃ ଅସଦ୍ଵା ଭଵତି, ସତ୍ତାତଃ ପୃଥଗ୍ଵା ଭଵତି . ତତ୍ରାସଦ୍ଭଵଦ୍ ଧ୍ର୍ରୌଵ୍ଯସ୍ଯାସଂଭଵାଦାତ୍ମାନମଧାରଯଦ୍ ଦ୍ରଵ୍ଯମେଵାସ୍ତଂ ଗଚ୍ଛେତ୍; ସତ୍ତାତଃ ଵିଭାଵଗୁଣାନ୍ତରଂ ପରିଣମତି, ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଵା ପୂର୍ଵୋକ୍ତଶୁକ୍ଲଵର୍ଣାଦିଗୁଣଂ ତ୍ଯକ୍ତ୍ଵା ରକ୍ତାଦିଗୁଣାନ୍ତରଂ ପରିଣମତି, ହରିତଗୁଣଂ ତ୍ଯକ୍ତ୍ଵା ପାଣ୍ଡୁରଗୁଣାନ୍ତରମାମ୍ରଫଲମିଵେତି ଭାଵାର୍ଥଃ ..୧୦୪.. ଏଵଂ ସ୍ଵଭାଵଵିଭାଵରୂପା ଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯା ଗୁଣପର୍ଯାଯାଶ୍ଚ ନଯଵିଭାଗେନ ଦ୍ରଵ୍ଯଲକ୍ଷଣଂ ଭଵନ୍ତି ଇତି କଥନମୁଖ୍ଯତଯା ଗାଥାଦ୍ଵଯେନ ଚତୁର୍ଥସ୍ଥଲଂ ଗତମ୍ . ଅଥ

ଅବ, ସତ୍ତା ଔର ଦ୍ରଵ୍ଯ ଅର୍ଥାନ୍ତର (ଭିନ୍ନ ପଦାର୍ଥ, ଅନ୍ଯ ପଦାର୍ଥ) ନହୀଂ ହୋନେକେ ସମ୍ବନ୍ଧମେଂ ଯୁକ୍ତି ଉପସ୍ଥିତ କରତେ ହୈଂ : —

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଯଦି ] ଯଦି [ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ] ଦ୍ରଵ୍ଯ [ସତ୍ ନ ଭଵତି ] (ସ୍ଵରୂପସେ ହୀ) ସତ୍ ନ ହୋ ତୋ — (୧) [ଧ୍ରୁଵଂ ଅସତ୍ ଭଵତି ] ନିଶ୍ଚଯସେ ଵହ ଅସତ୍ ହୋଗା; [ତତ୍ କଥଂ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ] (ଜୋ ଅସତ୍ ହୋଗା) ଵହ ଦ୍ରଵ୍ଯ କୈସେ ହୋ ସକତା ହୈ ? [ପୁନଃ ଵା ] ଅଥଵା (ଯଦି ଅସତ୍ ନ ହୋ) ତୋ (୨) [ଅନ୍ଯତ୍ ଭଵତି ] ଵହ ସତ୍ତାସେ ଅନ୍ଯ (ପୃଥକ୍) ହୋ ! (ସୋ ଭୀ କୈସେ ହୋ ସକତା ହୈ ?) [ତସ୍ମାତ୍ ] ଇସଲିଯେ [ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ସ୍ଵଯଂ ] ଦ୍ରଵ୍ଯ ସ୍ଵଯଂ ହୀ [ସତ୍ତା ] ହୈ ..୧୦୫..

ଟୀକା : — ଯଦି ଦ୍ରଵ୍ଯ ସ୍ଵରୂପସେ ହୀ ୧ସତ୍ ନ ହୋ ତୋ ଦୂସରୀ ଗତି ଯହ ହୋ କି ଵହ — (୧) ୨ଅସତ୍ ହୋଗା, ଅଥଵା (୨) ସତ୍ତାସେ ପୃଥକ୍ ହୋଗା . ଵହାଁ, (୧) ଯଦି ଵହ ଅସତ୍ ହୋଗା ତୋ, ଧ୍ରୌଵ୍ଯକେ ଅସଂଭଵକେ କାରଣ ସ୍ଵଯଂ ସ୍ଥିର ନ ହୋତା ହୁଆ ଦ୍ରଵ୍ଯକା ହୀ ୩ଅସ୍ତ ହୋ ଜାଯଗା; ଔର ୧. ସତ୍ = ମୌଜୂଦ . ୨. ଅସତ୍ = ନହୀଂ ମୌଜୂଦ ଐସା . ୩. ଅସ୍ତ = ନଷ୍ଟ . [ଜୋ ଅସତ୍ ହୋ ଉସକା ଟିକନା -ମୌଜୂଦ ରହନା କୈସା ? ଇସଲିଯେ ଦ୍ରଵ୍ଯକୋ ଅସତ୍ ମାନନେସେ,

Page 203 of 513
PDF/HTML Page 236 of 546
single page version

ପୃଥଗ୍ଭଵତ୍ସତ୍ତାମନ୍ତରେଣାତ୍ମାନଂ ଧାରଯତ୍ତାଵନ୍ମାତ୍ରପ୍ରଯୋଜନାଂ ସତ୍ତାମେଵାସ୍ତଂ ଗମଯେତ୍ . ସ୍ଵରୂପତସ୍ତୁ- ସଦ୍ଭଵଦ୍ ଧ୍ର୍ରୌଵ୍ଯସ୍ଯ ସଂଭଵାଦାତ୍ମାନଂ ଧାରଯଦ୍ଦ୍ରଵ୍ଯମୁଦ୍ଗଚ୍ଛେତ୍; ସତ୍ତାତୋଽପୃଥଗ୍ଭୂତ୍ଵା ଚାତ୍ମାନଂ ଧାରଯତ୍ତା- ଵନ୍ମାତ୍ରପ୍ରଯୋଜନାଂ ସତ୍ତାମୁଦ୍ଗମଯେତ୍ . ତତଃ ସ୍ଵଯମେଵ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ସତ୍ତ୍ଵେନାଭ୍ଯୁପଗନ୍ତଵ୍ଯଂ, ଭାଵଭାଵ- ଵତୋରପୃଥକ୍ତ୍ଵେନାନନ୍ଯତ୍ଵାତ୍ ..୧୦୫.. ସତ୍ତାଦ୍ରଵ୍ଯଯୋରଭେଦଵିଷଯେ ପୁନରପି ପ୍ରକାରାନ୍ତରେଣ ଯୁକ୍ତିଂ ଦର୍ଶଯତି — ଣ ହଵଦି ଜଦି ସଦ୍ଦଵ୍ଵଂ ପରମଚୈତନ୍ଯପ୍ରକାଶରୂପେଣ ସ୍ଵରୂପେଣ ସ୍ଵରୂପସତ୍ତାସ୍ତିତ୍ଵଗୁଣେନ ଯଦି ଚେତ୍ ସନ୍ନ ଭଵତି . କିଂ କର୍ତୃ . ପରମାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯଂ . ତଦା ଅସଦ୍ଧୁଵଂ ହୋଦି ଅସଦଵିଦ୍ଯମାନଂ ଭଵତି ଧ୍ରୁଵଂ ନିଶ୍ଚିତମ୍ . ଅଵିଦ୍ଯମାନଂ ସତ୍ ତଂ କଧଂ ଦଵ୍ଵଂ ତତ୍ପରମାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯଂ କଥଂ ଭଵତି, କିଂତୁ ନୈଵ . ସ ଚ ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷଵିରୋଧଃ . କସ୍ମାତ୍ . ସ୍ଵସଂଵେଦନଜ୍ଞାନେନ ଗମ୍ଯମାନତ୍ଵାତ୍ . ଅଥାଵିଚାରିତରମଣୀଯନ୍ଯାଯେନ ସତ୍ତାଗୁଣାଭାଵେଽପ୍ଯସ୍ତୀତି ଚେତ୍, ତତ୍ର ଵିଚାର୍ଯତେ – ଯଦି କେଵଲଜ୍ଞାନଦର୍ଶନଗୁଣାଵିନାଭୂତସ୍ଵକୀଯସ୍ଵରୂପାସ୍ତି- ତ୍ଵାତ୍ପୃଥଗ୍ଭୂତା ତିଷ୍ଠତି ତଦା ସ୍ଵରୂପାସ୍ତିତ୍ଵଂ ନାସ୍ତି, ସ୍ଵରୂପାସ୍ତିତ୍ଵାଭାଵେ ଦ୍ରଵ୍ଯମପି ନାସ୍ତି . ଅଥଵା ସ୍ଵକୀଯସ୍ଵରୂପାସ୍ତିତ୍ଵାତ୍ସଂଜ୍ଞାଲକ୍ଷଣପ୍ରଯୋଜନାଦିଭେଦେଽପି ପ୍ରଦେଶରୂପେଣାଭିନ୍ନଂ ତିଷ୍ଠତି ତଦା ସଂମତମେଵ . ଅତ୍ରାଵସରେ ସୌଗତମତାନୁସାରୀ କଶ୍ଚିଦାହ – ସିଦ୍ଧପର୍ଯାଯସତ୍ତାରୂପେଣ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯମୁପଚାରେଣାସ୍ତି, ନ ଚ ମୁଖ୍ଯଵୃତ୍ତ୍ଯେତି . ପରିହାରମାହ — ସିଦ୍ଧପର୍ଯାଯୋପାଦାନକାରଣଭୂତପରମାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯାଭାଵେ ସିଦ୍ଧପର୍ଯାଯସତ୍ତୈଵ ନ ସଂଭଵତି, ଵୃକ୍ଷାଭାଵେ ଫଲମିଵ . ଅତ୍ର ପ୍ରସ୍ତାଵେ ନୈଯାଯିକମତାନୁସାରୀ କଶ୍ଚିଦାହ — ହଵଦି ପୁଣୋ ଅଣ୍ଣଂ ଵା ତତ୍ପରମାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଭଵତି ପୁନଃ କିଂତୁ ସତ୍ତାଯାଃ ସକାଶାଦନ୍ଯଦ୍ଭିନ୍ନଂ ଭଵତି ପଶ୍ଚାତ୍ସତ୍ତାସମଵାଯାତ୍ସଦ୍ଭଵତି . ଆଚାର୍ଯାଃ ପରିହାରମାହୁଃ — ସତ୍ତାସମଵାଯାତ୍ପୂର୍ଵଂ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ସଦସଦ୍ଵା, ଯଦି ସତ୍ତଦା ସତ୍ତାସମଵାଯୋ ଵୃଥା, ପୂର୍ଵମେଵାସ୍ତିତ୍ଵଂ ତିଷ୍ଠତି; ଅଥାସତ୍ତର୍ହି (୨) ଯଦି ସତ୍ତାସେ ପୃଥକ୍ ହୋ ତୋ ସତ୍ତାକେ ବିନା ଭୀ ସ୍ଵଯଂ ରହତା ହୁଆ, ଇତନା ହୀ ମାତ୍ର ଜିସକା ପ୍ରଯୋଜନ ହୈ ଐସୀ ୧ସତ୍ତାକୋ ହୀ ଅସ୍ତ କର ଦେଗା .

କିନ୍ତୁ ଯଦି ଦ୍ରଵ୍ଯ ସ୍ଵରୂପସେ ହୀ ସତ୍ ହୋ ତୋ — (୧) ଧ୍ରୌଵ୍ଯକେ ସଦ୍ଭାଵକେ କାରଣ ସ୍ଵଯଂ ସ୍ଥିର ରହତା ହୁଆ, ଦ୍ରଵ୍ଯ ଉଦିତ ହୋତା ହୈ, (ଅର୍ଥାତ୍ ସିଦ୍ଧ ହୋତା ହୈ); ଔର (୨) ସତ୍ତାସେ ଅପୃଥକ୍ ରହକର ସ୍ଵଯଂ ସ୍ଥିର (-ଵିଦ୍ଯମାନ) ରହତା ହୁଆ, ଇତନା ହୀ ମାତ୍ର ଜିସକା ପ୍ରଯୋଜନ ହୈ ଐସୀ ସତ୍ତାକୋ ଉଦିତ (ସିଦ୍ଧ) କରତା ହୈ .

ଇସଲିଯେ ଦ୍ରଵ୍ଯ ସ୍ଵଯଂ ହୀ ସତ୍ତ୍ଵ (ସତ୍ତା) ହୈ ଐସା ସ୍ଵୀକାର କରନା ଚାହିଯେ, କ୍ଯୋଂକି ଭାଵ ଔର ୨ଭାଵଵାନ୍କା ଅପୃଥକ୍ତ୍ଵ ଦ୍ଵାରା ଅନନ୍ଯତ୍ଵ ହୈ ..୧୦୫.. ୧. ସତ୍ତାକା କାର୍ଯ ଇତନା ହୀ ହୈ କି ଵହ ଦ୍ରଵ୍ଯକୋ ଵିଦ୍ଯମାନ ରଖେ . ଯଦି ଦ୍ରଵ୍ଯ ସତ୍ତାସେ ଭିନ୍ନ ରହକର ଭୀ

୨. ଭାଵଵାନ୍ = ଭାଵଵାଲା . [ଦ୍ରଵ୍ଯ ଭାଵଵାଲା ହୈ ଔର ସତ୍ତା ଉସକା ଭାଵ ହୈ . ଵେ ଅପୃଥକ୍ ହୈଂ, ଇସ ଅପେକ୍ଷାସେ

Page 204 of 513
PDF/HTML Page 237 of 546
single page version

ପ୍ରଵିଭକ୍ତପ୍ରଦେଶତ୍ଵଂ ହି ପୃଥକ୍ତ୍ଵସ୍ଯ ଲକ୍ଷଣମ୍ . ତତ୍ତୁ ସତ୍ତାଦ୍ରଵ୍ଯଯୋର୍ନ ସଂଭାଵ୍ଯତେ, ଗୁଣଗୁଣିନୋଃ ପ୍ରଵିଭକ୍ତପ୍ରଦେଶତ୍ଵାଭାଵାତ୍, ଶୁକ୍ଲୋତ୍ତରୀଯଵତ୍ . ତଥା ହି — ଯଥା ଯ ଏଵ ଶୁକ୍ଲସ୍ଯ ଗୁଣସ୍ଯ ପ୍ରଦେଶାସ୍ତ ଖପୁଷ୍ପଵଦଵିଦ୍ଯମାନଦ୍ରଵ୍ଯେଣ ସହ କଥଂ ସତ୍ତା ସମଵାଯଂ କରୋତି, କରୋତୀତି ଚେତ୍ତର୍ହି ଖପୁଷ୍ପେଣାପି ସହ ସତ୍ତା କର୍ତୃ ସମଵାଯଂ କରୋତୁ, ନ ଚ ତଥା . ତମ୍ହା ଦଵ୍ଵଂ ସଯଂ ସତ୍ତା ତସ୍ମାଦଭେଦନଯେନ ଶୁଦ୍ଧଚୈତନ୍ଯସ୍ଵରୂପସତ୍ତୈଵ ପରମାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଭଵତୀତି . ଯଥେଦଂ ପରମାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯେଣ ସହ ଶୁଦ୍ଧଚେତନାସତ୍ତାଯା ଅଭେଦଵ୍ଯାଖ୍ଯାନଂ କୃତଂ ତଥା ସର୍ଵେଷାଂ ଚେତନାଚେତନଦ୍ରଵ୍ଯାଣାଂ ସ୍ଵକୀଯସ୍ଵକୀଯସତ୍ତଯା ସହାଭେଦଵ୍ଯାଖ୍ଯାନଂ କର୍ତଵ୍ଯମିତ୍ଯଭିପ୍ରାଯଃ ..୧୦୫..

ଅଥ ପୃଥକ୍ତ୍ଵଲକ୍ଷଣଂ କିମନ୍ଯତ୍ଵଲକ୍ଷଣଂ ଚ କିମିତି ପୃଷ୍ଟେ ପ୍ରତ୍ଯୁତ୍ତରଂ ଦଦାତି — ପଵିଭତ୍ତପଦେସତ୍ତଂ ପୁଧତ୍ତଂ ପୃଥକ୍ତ୍ଵଂ ଭଵତି ପୃଥକ୍ତ୍ଵାଭିଧାନୋ ଭେଦୋ ଭଵତି . କିଂଵିଶିଷ୍ଟମ୍ . ପ୍ରକର୍ଷେଣ ଵିଭକ୍ତପ୍ରଦେଶତ୍ଵଂ ଭିନ୍ନପ୍ରଦେଶତ୍ଵମ୍ . କିଂଵତ୍ . ଦଣ୍ଡଦଣ୍ଡିଵତ୍ . ଇତ୍ଥଂଭୂତଂ ପୃଥକ୍ତ୍ଵଂ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯଶୁଦ୍ଧସତ୍ତାଗୁଣଯୋର୍ନ ଘଟତେ .

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ପ୍ରଵିଭକ୍ତପ୍ରଦେଶତ୍ଵଂ ] ଵିଭକ୍ତପ୍ରଦେଶତ୍ଵ ଵହ [ପୃଥକ୍ତ୍ଵଂ ] ପୃଥକ୍ତ୍ଵ ହୈ, [ଇତି ହି ] ଐସା [ଵୀରସ୍ଯ ଶାସନଂ ] ଵୀରକା ଉପଦେଶ ହୈ . [ଅତଦ୍ଭାଵଃ ] ଅତଦ୍ଭାଵ (ଉସରୂପ ନ ହୋନା) ଵହ [ଅନ୍ଯତ୍ଵ ] ଅନ୍ଯତ୍ଵ ହୈ . [ନ ତତ୍ ଭଵତ୍ ] ଜୋ ଉସରୂପ ନ ହୋ [କଥଂ ଏକମ୍ ଭଵତି ] ଵହ ଏକ କୈସେ ହୋ ସକତା ହୈ ? (କଥଂଚିତ୍ ସତ୍ତା ଦ୍ରଵ୍ଯରୂପ ନହୀଂ ହୈ ଔର ଦ୍ରଵ୍ଯ ସତ୍ତାରୂପ ନହୀଂ ହୈ, ଇସଲିଯେ ଵେ ଏକ ନହୀଂ ହୈଂ .)..୧୦୬..

ଟୀକା : — ଵିଭକ୍ତ ପ୍ରଦେଶତ୍ଵ (ଭିନ୍ନ ପ୍ରଦେଶତ୍ଵ) ପୃଥକ୍ତ୍ଵକା ଲକ୍ଷଣ ହୈ . ଵହ ତୋ ସତ୍ତା ଔର ଦ୍ରଵ୍ଯମେଂ ସମ୍ଭଵ ନହୀଂ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଗୁଣ ଔର ଗୁଣୀମେଂ ଵିଭକ୍ତପ୍ରଦେଶତ୍ଵକା ଅଭାଵ ହୋତା ହୈ — ଶୁକ୍ଲତ୍ଵ ଔର ଵସ୍ତ୍ରକୀ ଭାଁତି . ଵହ ଇସପ୍ରକାର ହୈ କି ଜୈସେ – ଜୋ ଶୁକ୍ଲତ୍ଵକେ – ଗୁଣକେ – ପ୍ରଦେଶ ହୈଂ ଵେ

Page 205 of 513
PDF/HTML Page 238 of 546
single page version

ଏଵୋତ୍ତରୀଯସ୍ଯ ଗୁଣିନ ଇତି ତଯୋର୍ନ ପ୍ରଦେଶଵିଭାଗଃ, ତଥା ଯ ଏଵ ସତ୍ତାଯା ଗୁଣସ୍ଯ ପ୍ରଦେଶାସ୍ତ ଏଵ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ଗୁଣିନ ଇତି ତଯୋର୍ନ ପ୍ରଦେଶଵିଭାଗଃ . ଏଵମପି ତଯୋରନ୍ଯତ୍ଵମସ୍ତି ତଲ୍ଲକ୍ଷଣସଦ୍ଭାଵାତ୍ . ଅତଦ୍ଭାଵୋ ହ୍ଯନ୍ଯତ୍ଵସ୍ଯ ଲକ୍ଷଣଂ, ତତ୍ତୁ ସତ୍ତାଦ୍ରଵ୍ଯଯୋର୍ଵିଦ୍ଯତ ଏଵ, ଗୁଣଗୁଣିନୋସ୍ତଦ୍ଭାଵସ୍ଯାଭାଵାତ୍, ଶୁକ୍ଲୋତ୍ତରୀଯଵଦେଵ . ତଥା ହି — ଯଥା ଯଃ କିଲୈକଚକ୍ଷୁରିନ୍ଦ୍ରିଯଵିଷଯମାପଦ୍ଯମାନଃ ସମସ୍ତେତରେନ୍ଦ୍ରିଯ- ଗ୍ରାମଗୋଚରମତିକ୍ରାନ୍ତଃ ଶୁକ୍ଲୋ ଗୁଣୋ ଭଵତି, ନ ଖଲୁ ତଦଖିଲେନ୍ଦ୍ରିଯଗ୍ରାମଗୋଚରୀଭୂତମୁତ୍ତରୀଯଂ ଭଵତି, ଯଚ୍ଚ କିଲାଖିଲେନ୍ଦ୍ରିଯଗ୍ରାମଗୋଚରୀଭୂତମୁତ୍ତରୀଯଂ ଭଵତି, ନ ଖଲୁ ସ ଏକଚକ୍ଷୁରିନ୍ଦ୍ରିଯଵିଷଯମାପଦ୍ଯମାନଃ ସମସ୍ତେତରେନ୍ଦ୍ରିଯଗ୍ରାମଗୋଚରମତିକ୍ରାନ୍ତଃ ଶୁକ୍ଲୋ ଗୁଣୋ ଭଵତୀତି ତଯୋସ୍ତଦ୍ଭାଵସ୍ଯାଭାଵଃ; ତଥା ଯା କସ୍ମାଦ୍ଧେତୋଃ . ଭିନ୍ନପ୍ରଦେଶାଭାଵାତ୍ . କ ଯୋରିଵ . ଶୁକ୍ଲଵସ୍ତ୍ରଶୁକ୍ଲଗୁଣଯୋରିଵ . ଇଦି ସାସଣଂ ହି ଵୀରସ୍ସ ଇତି ଶାସନମୁପଦେଶ ଆଜ୍ଞେତି . କସ୍ଯ . ଵୀରସ୍ଯ ଵୀରାଭିଧାନାନ୍ତିମତୀର୍ଥଂକରପରମଦେଵସ୍ଯ . ଅଣ୍ଣତ୍ତଂ ତଥାପି ପ୍ରଦେଶାଭେଦେଽପି ମୁକ୍ତାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯଶୁଦ୍ଧସତ୍ତାଗୁଣଯୋରନ୍ଯତ୍ଵଂ ଭିନ୍ନତ୍ଵଂ ଭଵତି . କଥଂଭୂତମ୍ . ଅତବ୍ଭାଵୋ ଅତଦ୍ଭାଵରୂପଂ ସଂଜ୍ଞାଲକ୍ଷଣପ୍ରଯୋଜନାଦିଭେଦସ୍ଵଭାଵମ୍ . ଯଥା ପ୍ରଦେଶରୂପେଣାଭେଦସ୍ତଥା ସଂଜ୍ଞାଦିଲକ୍ଷଣରୂପେଣାପ୍ଯଭେଦୋ ଭଵତୁ, କୋ ଦୋଷ ଇତି ଚେତ୍ . ନୈଵମ୍ . ଣ ତବ୍ଭଵଂ ହୋଦି ତନ୍ମୁକ୍ତାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମସତ୍ତାଗୁଣେନ ସହ ପ୍ରଦେଶାଭେଦେଽପି ହୀ ଵସ୍ତ୍ରକେ – ଗୁଣୀକେ – ହୈଂ, ଇସଲିଯେ ଉନମେଂ ପ୍ରଦେଶଭେଦ ନହୀଂ ହୈ; ଇସୀପ୍ରକାର ଜୋ ସତ୍ତାକେ – ଗୁଣକେ – ପ୍ରଦେଶ ହୈଂ ଵେ ହୀ ଦ୍ରଵ୍ଯକେ – ଗୁଣୀକେ – ହୈଂ, ଇସଲିଯେ ଉନମେଂ ପ୍ରଦେଶଭେଦ ନହୀଂ ହୈ .

ଐସା ହୋନେ ପର ଭୀ ଉନମେଂ (-ସତ୍ତା ଔର ଦ୍ରଵ୍ଯମେଂ) ଅନ୍ଯତ୍ଵ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି (ଉନମେଂ) ଅନ୍ଯତ୍ଵକେ ଲକ୍ଷଣକା ସଦ୍ଭାଵ ହୈ . ୧ଅତଦ୍ଭାଵ ଅନ୍ଯତ୍ଵକା ଲକ୍ଷଣ ହୈ . ଵହ ତୋ ସତ୍ତା ଔର ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ହୈ ହୀ, କ୍ଯୋଂକି ଗୁଣ ଔର ଗୁଣୀକେ ୨ତଦ୍ଭାଵକା ଅଭାଵ ହୋତା ହୈ — ଶୁକ୍ଲତ୍ଵ ଔର ଵସ୍ତ୍ରକୀ ଭାଁତି . ଵହ ଇସ ପ୍ରକାର ହୈ କି : — ଜୈସେ ଏକ ଚକ୍ଷୁଇନ୍ଦ୍ରିଯକେ ଵିଷଯମେଂ ଆନେଵାଲା ଔର ଅନ୍ଯ ସବ ଇନ୍ଦ୍ରିଯୋଂକେ ସମୂହକୋ ଗୋଚର ନ ହୋନେଵାଲା ଶୁକ୍ଲତ୍ଵ ଗୁଣ ହୈ ଵହ ସମସ୍ତ ଇନ୍ଦ୍ରିଯ ସମୂହକୋ ଗୋଚର ହୋନେଵାଲା ଐସା ଵସ୍ତ୍ର ନହୀଂ ହୈ; ଔର ଜୋ ସମସ୍ତ ଇନ୍ଦ୍ରିଯସମୂହକୋ ଗୋଚର ହୋନେଵାଲା ଵସ୍ତ୍ର ହୈ ଵହ ଏକ ଚକ୍ଷୁଇନ୍ଦ୍ରିଯକେ ଵିଷଯମେଂ ଆନେଵାଲା ତଥା ଅନ୍ଯ ସମସ୍ତ ଇନ୍ଦ୍ରିଯୋଂକେ ସମୂହକୋ ଗୋଚର ନ ହୋନେଵାଲା ଐସା ଶୁକ୍ଲତ୍ଵ ଗୁଣ ନହୀଂ ହୈ, ଇସଲିଯେ ଉନକେ ତଦ୍ଭାଵକା ଅଭାଵ ହୈ; ଇସୀପ୍ରକାର, ୩କିସୀକେ ଆଶ୍ରଯ ରହନେଵାଲୀ, ୧. ଅତଦ୍ଭାଵ = (କଥଂଚିତ୍) ଉସକା ନ ହୋନା; (କଥଂଚିତ୍) ଉସରୂପ ନ ହୋନା (କଥଂଚିତ୍) ଅତଦ୍ରୂପତା . ଦ୍ରଵ୍ଯ

କଥଂଚିତ୍ ସତ୍ତାସ୍ଵରୂପସେ ନହୀଂ ହୈ ଔର ସତ୍ତା କଥଂଚିତ୍ ଦ୍ରଵ୍ଯରୂପସେ ନହୀଂ ହୈ, ଇସଲିଯେ ଉନକେ ଅତଦ୍ଭାଵ ହୈ . ୨. ତଦ୍ଭାଵ = ଉସକା ହୋନା, ଉସରୂପ ହୋନା, ତଦ୍ରୂପତା . ୩. ସତ୍ତା ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ଆଶ୍ରଯସେ ରହତୀ ହୈ, ଦ୍ରଵ୍ଯକୋ କିସୀକା ଆଶ୍ରଯ ନହୀଂ ହୈ . [ଜୈସେ ଘଡ଼େମେଂ ଘୀ ରହତା ହୈ, ଉସୀପ୍ରକାର

Page 206 of 513
PDF/HTML Page 239 of 546
single page version

କିଲାଶ୍ରିତ୍ଯ ଵର୍ତିନୀ ନିର୍ଗୁଣୈକଗୁଣସମୁଦିତା ଵିଶେଷଣଂ ଵିଧାଯିକା ଵୃତ୍ତିସ୍ଵରୂପା ଚ ସତ୍ତା ଭଵତି, ନ ଖଲୁ ତଦନାଶ୍ରିତ୍ଯ ଵର୍ତି ଗୁଣଵଦନେକଗୁଣସମୁଦିତଂ ଵିଶେଷ୍ଯଂ ଵିଧୀଯମାନଂ ଵୃତ୍ତିମତ୍ସ୍ଵରୂପଂ ଚ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଭଵତି; ଯତ୍ତୁ କିଲାନାଶ୍ରିତ୍ଯ ଵର୍ତି ଗୁଣଵଦନେକଗୁଣସମୁଦିତଂ ଵିଶେଷ୍ଯଂ ଵିଧୀଯମାନଂ ଵୃତ୍ତିମତ୍ସ୍ଵରୂପଂ ଚ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଭଵତି, ନ ଖଲୁ ସାଶ୍ରିତ୍ଯ ଵର୍ତିନୀ ନିର୍ଗୁଣୈକଗୁଣସମୁଦିତା ଵିଶେଷଣଂ ଵିଧାଯିକା ଵୃତ୍ତିସ୍ଵରୂପା ଚ ସତ୍ତା ଭଵତୀତି ତଯୋସ୍ତଦ୍ଭାଵସ୍ଯାଭାଵଃ . ଅତ ଏଵ ଚ ସତ୍ତାଦ୍ରଵ୍ଯଯୋଃ କଥଂଚିଦନର୍ଥାନ୍ତରତ୍ଵେଽପି ସଂଜ୍ଞାଦିରୂପେଣ ତନ୍ମଯଂ ନ ଭଵତି . କଧମେଗଂ ତନ୍ମଯତ୍ଵଂ ହି କିଲୈକତ୍ଵଲକ୍ଷଣଂ . ସଂଜ୍ଞାଦିରୂପେଣ ତନ୍ମଯତ୍ଵାଭାଵେ କଥମେକତ୍ଵଂ, କିଂତୁ ନାନାତ୍ଵମେଵ . ଯଥେଦଂ ମୁକ୍ତାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯେ ପ୍ରଦେଶାଭେଦେଽପି ସଂଜ୍ଞାଦିରୂପେଣ ନାନାତ୍ଵଂ କଥିତଂ ତଥୈଵ ୧ନିର୍ଗୁଣ, ଏକ ଗୁଣକୀ ବନୀ ହୁଈ, ୨ଵିଶେଷଣ ୩ଵିଧାଯକ ଔର ୪ଵୃତ୍ତିସ୍ଵରୂପ ଜୋ ସତ୍ତା ହୈ ଵହ କିସୀକେ ଆଶ୍ରଯକେ ବିନା ରହନେଵାଲା, ଗୁଣଵାଲା, ଅନେକ ଗୁଣୋଂସେ ନିର୍ମିତ, ୫ଵିଶେଷ୍ଯ, ୬ଵିଧୀଯମାନ ଔର ୭ଵୃତ୍ତିମାନସ୍ଵରୂପ ଐସା ଦ୍ରଵ୍ଯ ନହୀଂ ହୈ, ତଥା ଜୋ କିସୀକେ ଆଶ୍ରଯକେ ବିନା ରହନେଵାଲା, ଗୁଣଵାଲା, ଅନେକ ଗୁଣୋଂସେ ନିର୍ମିତ, ଵିଶେଷ୍ଯ, ଵିଧୀଯମାନ ଔର ଵୃତ୍ତିମାନସ୍ଵରୂପ ଐସା ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈ ଵହ କିସୀକେ ଆଶ୍ରିତ ରହନେଵାଲୀ, ନିର୍ଗୁଣ, ଏକ ଗୁଣସେ ନିର୍ମିତ, ଵିଶେଷଣ, ଵିଧାଯକ ଔର ଵୃତ୍ତିସ୍ଵରୂପ ଐସୀ ସତ୍ତା ନହୀଂ ହୈ, ଇସଲିଯେ ଉନକେ ତଦ୍ଭାଵକା ଅଭାଵ ହୈ . ଐସା ହୋନେସେ ହୀ, ଯଦ୍ଯପି, ସତ୍ତା ଔର ଦ୍ରଵ୍ଯକେ କଥଂଚିତ୍ ଅନର୍ଥାନ୍ତରତ୍ଵ (-ଅଭିନ୍ନପଦାର୍ଥତ୍ଵ, ଅନନ୍ଯପଦାର୍ଥତ୍ଵ) ହୈ ତଥାପି ଉନକେ ସର୍ଵଥା ୧. ନିର୍ଗୁଣ = ଗୁଣରହିତ [ସତ୍ତା ନିର୍ଗୁଣ ହୈ, ଦ୍ରଵ୍ଯ ଗୁଣଵାଲା ହୈ . ଜୈସେ ଆମ ଵର୍ଣ, ଗଂଧ ସ୍ପର୍ଶାଦି ଗୁଣଯୁକ୍ତ ହୈ, କିନ୍ତୁ

ଔର ଦଣ୍ଡମେଂ ପ୍ରଦେଶଭେଦ ହୈ, କିନ୍ତୁ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଔର ଗୁଣ ଅଭିନ୍ନପ୍ରଦେଶୀ ହୈଂ . ] ୨. ଵିଶେଷଣ = ଵିଶେଷତା; ଲକ୍ଷଣ; ଭେଦକ ଧର୍ମ .୩. ଵିଧାଯକ = ଵିଧାନ କରନେଵାଲା; ରଚଯିତା . ୪. ଵୃତ୍ତି = ହୋନା, ଅସ୍ତିତ୍ଵ, ଉତ୍ପାଦ -ଵ୍ଯଯ -ଧ୍ରୌଵ୍ଯ . ୫. ଵିଶେଷ୍ଯ = ଵିଶେଷତାକୋ ଧାରଣ କରନେଵାଲା ପଦାର୍ଥ; ଲକ୍ଷ୍ଯ; ଭେଦ୍ଯ ପଦାର୍ଥ — ଧର୍ମୀ . [ଜୈସେ ମିଠାସ, ସଫେ ଦୀ,

ଚାହିଯେ କି ଵିଶେଷ୍ଯ ଔର ଵିଶେଷଣୋଂକେ ପ୍ରଦେଶଭେଦ ନହୀଂ ହୈଂ .) ୬. ଵିଧୀଯମାନ = ରଚିତ ହୋନେଵାଲା . (ସତ୍ତା ଇତ୍ଯାଦି ଗୁଣ ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ରଚଯିତା ହୈ ଔର ଦ୍ରଵ୍ଯ ଉନକେ ଦ୍ଵାରା ରଚା ଜାନେଵାଲା

ପଦାର୍ଥ ହୈ .) ୭. ଵୃତ୍ତିମାନ = ଵୃତ୍ତିଵାଲା, ଅସ୍ତିତ୍ଵଵାଲା, ସ୍ଥିର ରହନେଵାଲା . (ସତ୍ତା ଵୃତ୍ତିସ୍ଵରୂପ ଅର୍ଥାତ୍ ଅସ୍ତିସ୍ଵରୂପ ହୈ ଔର

Page 207 of 513
PDF/HTML Page 240 of 546
single page version

ସର୍ଵଥୈକତ୍ଵଂ ନ ଶଂକ ନୀଯଂ; ତଦ୍ଭାଵୋ ହ୍ଯେକତ୍ଵସ୍ଯ ଲକ୍ଷଣମ୍ . ଯତ୍ତୁ ନ ତଦ୍ଭଵଦ୍ଵିଭାଵ୍ଯତେ ତତ୍କଥମେକଂ ସ୍ଯାତ୍ . ଅପି ତୁ ଗୁଣଗୁଣିରୂପେଣାନେକମେଵେତ୍ଯର୍ଥଃ ..୧୦୬..

ସର୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯାଣାଂ ସ୍ଵକୀଯସ୍ଵକୀଯସ୍ଵରୂପାସ୍ତିତ୍ଵଗୁଣେନ ସହ ଜ୍ଞାତଵ୍ଯମିତ୍ଯର୍ଥଃ ..୧୦୬.. ଅଥାତଦ୍ଭାଵଂ ଵିଶେଷେଣ ଵିସ୍ତାର୍ଯ କଥଯତି — ସଦ୍ଦଵ୍ଵଂ ସଚ୍ଚ ଗୁଣୋ ସଚ୍ଚେଵ ଯ ପଜ୍ଜଓ ତ୍ତି ଵିତ୍ଥାରୋ ସଦ୍ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ସଂଶ୍ଚ ଗୁଣଃ ସଂଶ୍ଚୈଵ ପର୍ଯାଯ ଇତି ସତ୍ତାଗୁଣସ୍ଯ ଦ୍ରଵ୍ଯଗୁଣପର୍ଯାଯେଷୁ ଵିସ୍ତାରଃ . ତଥାହି — ଯଥା ମୁକ୍ତାଫଲହାରେ ସତ୍ତାଗୁଣ- ଏକତ୍ଵ ହୋଗା ଐସୀ ଶଂକା ନହୀଂ କରନୀ ଚାହିଯେ; କ୍ଯୋଂକି ତଦ୍ଭାଵ ଏକତ୍ଵକା ଲକ୍ଷଣ ହୈ . ଜୋ ଉସରୂପ ଜ୍ଞାତ ନହୀଂ ହୋତା ଵହ (ସର୍ଵଥା) ଏକ କୈସେ ହୋ ସକତା ହୈ ? ନହୀଂ ହୋ ସକତା; ପରନ୍ତୁ ଗୁଣ- ଗୁଣୀ -ରୂପସେ ଅନେକ ହୀ ହୈ, ଐସା ଅର୍ଥ ହୈ .

ଭାଵାର୍ଥ : — ଭିନ୍ନପ୍ରଦେଶତ୍ଵ ଵହ ପୃଥକ୍ତ୍ଵକା ଲକ୍ଷଣ ହୈ, ଔର ଅତଦ୍ଭାଵ ଵହ ଅନ୍ଯତ୍ଵକା ଲକ୍ଷଣ ହୈ . ଦ୍ରଵ୍ଯମେଂ ଔର ଗୁଣମେଂ ପୃଥକ୍ତ୍ଵ ନହୀଂ ହୈ ଫି ର ଭୀ ଅନ୍ଯତ୍ଵ ହୈ .

ଔର ଉସକୀ ଶୁଭ୍ରତାକେ ପ୍ରଦେଶ ଭିନ୍ନ ନହୀଂ ହୈଂ, ଇସଲିଯେ ଉନମେଂ ପୃଥକ୍ତ୍ଵ ନହୀଂ ହୈ . ଐସା ହୋନେ ପର ଭୀ ଶୁଭ୍ରତା ତୋ ମାତ୍ର ଆଁଖୋଂସେ ହୀ ଦିଖାଈ ଦେତୀ ହୈ, ଜୀଭ, ନାକ ଆଦି ଶେଷ ଚାର ଇନ୍ଦ୍ରିଯୋଂସେ ଜ୍ଞାତ ନହୀଂ ହୋତୀ . ଔର ଵସ୍ତ୍ର ପାଁଚୋଂ ଇନ୍ଦ୍ରିଯୋଂସେ ଜ୍ଞାତ ହୋତା ହୈ . ଇସଲିଯେ (କଥଂଚିତ୍) ଵସ୍ତ୍ର ଵହ ଶୁଭ୍ରତା ନହୀଂ ହୈ ଔର ଶୁଭ୍ରତା ଵହ ଵସ୍ତ୍ର ନହୀଂ ହୈ . ଯଦି ଐସା ନ ହୋ ତୋ ଵସ୍ତ୍ରକୀ ଭାଁତି ଶୁଭ୍ରତା ଭୀ ଜୀଭ, ନାକ ଇତ୍ଯାଦି ସର୍ଵ ଇନ୍ଦ୍ରିଯୋଂସେ ଜ୍ଞାତ ହୋନା ଚାହିଯେ . କିନ୍ତୁ ଐସା ନହୀଂ ହୋତା . ଇସଲିଯେ ଵସ୍ତ୍ର ଔର ଶୁଭ୍ରତାମେଂ ଅପୃଥକ୍ତ୍ଵ ହୋନେ ପର ଭୀ ଅନ୍ଯତ୍ଵ ହୈ ଯହ ସିଦ୍ଧ ହୋତା ହୈ .

ଇସୀପ୍ରକାର ଦ୍ରଵ୍ଯମେଂ ଔର ସତ୍ତାଦି ଗୁଣୋଂମେଂ ଅପୃଥକ୍ତ୍ଵ ହୋନେ ପର ଭୀ ଅନ୍ଯତ୍ଵ ହୈ; କ୍ଯୋଂକି ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ଔର ଗୁଣକେ ପ୍ରଦେଶ ଅଭିନ୍ନ ହୋନେ ପର ଭୀ ଦ୍ରଵ୍ଯମେଂ ଔର ଗୁଣମେଂ ସଂଜ୍ଞା -ସଂଖ୍ଯା -ଲକ୍ଷଣାଦି ଭେଦ ହୋନେସେ (କଥଂଚିତ୍) ଦ୍ରଵ୍ଯ ଗୁଣରୂପ ନହୀଂ ହୈ ଔର ଗୁଣ ଵହ ଦ୍ରଵ୍ଯରୂପ ନହୀଂ ହୈ ..୧୦୬..