Page 208 of 513
PDF/HTML Page 241 of 546
single page version

ଯଥା ଖଲ୍ଵେକଂ ମୁକ୍ତାଫଲସ୍ରଗ୍ଦାମ ହାର ଇତି ସୂତ୍ରମିତି ମୁକ୍ତାଫଲମିତି ତ୍ରେଧା ଵିସ୍ତାର୍ଯତେ, ତଥୈକଂ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଦ୍ରଵ୍ଯମିତି ଗୁଣ ଇତି ପର୍ଯାଯ ଇତି ତ୍ରେଧା ଵିସ୍ତାର୍ଯତେ . ଯଥା ଚୈକସ୍ଯ ମୁକ୍ତାଫଲସ୍ରଗ୍ଦାମ୍ନଃ ଶୁକ୍ଲୋ ଗୁଣଃ ଶୁକ୍ଲୋ ହାରଃ ଶୁକ୍ଲଂ ସୂତ୍ରଂ ଶୁକ୍ଲଂ ମୁକ୍ତାଫଲମିତି ତ୍ରେଧା ଵିସ୍ତାର୍ଯତେ, ତଥୈକସ୍ଯ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ସତ୍ତାଗୁଣଃ ସଦ୍ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ସଦ୍ଗୁଣଃ ସତ୍ପର୍ଯାଯ ଇତି ତ୍ରେଧା ଵିସ୍ତାର୍ଯତେ . ଯଥା ଚୈକସ୍ମିନ୍ ମୁକ୍ତାଫଲସ୍ରଗ୍ଦାମ୍ନି ଯଃ ଶୁକ୍ଲୋ ଗୁଣଃ ସ ନ ହାରୋ ନ ସୂତ୍ରଂ ନ ମୁକ୍ତାଫଲଂ ଯଶ୍ଚ ହାରଃ ସୂତ୍ରଂ ମୁକ୍ତାଫଲଂ ଵା ସ ନ ଶୁକ୍ଲୋ ଗୁଣ ଇତୀତରେତରସ୍ଯ ଯସ୍ତସ୍ଯାଭାଵଃ ସ ତଦଭାଵ- ଲକ୍ଷଣୋଽତଦ୍ଭାଵୋଽନ୍ଯତ୍ଵନିବନ୍ଧନଭୂତଃ, ତଥୈକସ୍ମିନ୍ ଦ୍ରଵ୍ଯେ ଯଃ ସତ୍ତାଗୁଣସ୍ତନ୍ନ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ନାନ୍ଯୋ ଗୁଣୋ ସ୍ଥାନୀଯୋ ଯୋଽସୌ ଶୁକ୍ଲଗୁଣଃ ସ ପ୍ରଦେଶାଭେଦେନ କିଂ କିଂ ଭଣ୍ଯତେ . ଶୁକ୍ଲୋ ହାର ଇତି ଶୁକ୍ଲଂ ସୂତ୍ରମିତି ଶୁକ୍ଲଂ ମୁକ୍ତାଫଲମିତି ଭଣ୍ଯତେ, ଯଶ୍ଚ ହାରଃ ସୂତ୍ରଂ ମୁକ୍ତାଫଲଂ ଵା ତୈସ୍ତ୍ରିଭିଃ ପ୍ରଦେଶାଭେଦେନ ଶୁକ୍ଲୋ ଗୁଣୋ ଭଣ୍ଯତ ଇତି ତଦ୍ଭାଵସ୍ଯ ଲକ୍ଷଣମିଦମ୍ . ତଦ୍ଭାଵସ୍ଯେତି କୋଽର୍ଥଃ . ହାରସୂତ୍ରମୁକ୍ତାଫଲାନାଂ ଶୁକ୍ଲଗୁଣେନ ସହ ତନ୍ମଯତ୍ଵଂ ପ୍ରଦେଶାଭିନ୍ନତ୍ଵମିତି . ତଥା ମୁକ୍ତାତ୍ମପଦାର୍ଥେ ଯୋଽସୌ ଶୁଦ୍ଧସତ୍ତାଗୁଣଃ ସ ପ୍ରଦେଶାଭେଦେନ କିଂ କିଂ ଭଣ୍ଯତେ . ସତ୍ତାଲକ୍ଷଣଃ ପରମାତ୍ମପଦାର୍ଥ ଇତି ସତ୍ତାଲକ୍ଷଣଃ କେଵଲଜ୍ଞାନାଦିଗୁଣ ଇତି ସତ୍ତାଲକ୍ଷଣଃ ସିଦ୍ଧପର୍ଯାଯ

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ସତ୍ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ] ‘ସତ୍ ଦ୍ରଵ୍ଯ’ [ସତ୍ ଚ ଗୁଣଃ ] ‘ସତ୍ ଗୁଣ’ [ଚ ] ଔର [ସତ୍ ଚ ଏଵ ପର୍ଯାଯଃ ] ‘ସତ୍ ପର୍ଯାଯ’ — [ଇତି ] ଇସ ପ୍ରକାର [ଵିସ୍ତାରଃ ] (ସତ୍ତାଗୁଣକା) ଵିସ୍ତାର ହୈ . [ଯଃ ଖଲୁ ] (ଉନମେଂ ପରସ୍ପର) ଜୋ [ତସ୍ଯ ଅଭାଵଃ ] ‘ଉସକା ଅଭାଵ’ ଅର୍ଥାତ୍ ‘ଉସରୂପ ହୋନେକା ଅଭାଵ’ ହୈ [ସଃ ] ଵହ [ତଦ୍ଭାଵଃ ] ‘ତଦ୍ -ଅଭାଵ’ [ଅତଦ୍ଭାଵଃ ] ଅର୍ଥାତ୍ ଅତଦ୍ଭାଵ ହୈ ..୧୦୭..

ଟୀକା : — ଜୈସେ ଏକ ୧ମୋତିଯୋଂକୀ ମାଲା ‘ହାର’କେ ରୂପମେଂ, ‘ସୂତ୍ର’ (ଧାଗା) କେ ରୂପମେଂ ଔର ‘ମୋତୀ’ କେ ରୂପମେଂ — (ତ୍ରିଧା) ତୀନ ପ୍ରକାରସେ ଵିସ୍ତାରିତ କୀ ଜାତୀ ହୈ, ଉସୀପ୍ରକାର ଏକ ‘ଦ୍ରଵ୍ଯ,’ ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ରୂପମେଂ, ‘ଗୁଣ’କେ ରୂପମେଂ ଔର ‘ପର୍ଯାଯ’କେ ରୂପମେଂ — ତୀନ ପ୍ରକାରସେ ଵିସ୍ତାରିତ କିଯା ଜାତା ହୈ .

ଔର ଜୈସେ ଏକ ମୋତିଯୋଂକୀ ମାଲାକା ଶୁକ୍ଲତ୍ଵ ଗୁଣ, ‘ଶୁକ୍ଲ ହାର,’ ‘ଶୁକ୍ଲ ଧାଗା’, ଔର ‘ଶୁକ୍ଲ ମୋତୀ’, — ଐସେ ତୀନ ପ୍ରକାରସେ ଵିସ୍ତାରିତ କିଯା ଜାତା ହୈ, ଉସୀପ୍ରକାର ଏକ ଦ୍ରଵ୍ଯକା ସତ୍ତାଗୁଣ ‘ସତ୍ଦ୍ରଵ୍ଯ’, ‘ସତ୍ଗୁଣ’, ଔର ‘ସତ୍ପର୍ଯାଯ’, — ଐସେ ତୀନ ପ୍ରକାରସେ ଵିସ୍ତାରିତ କିଯା ଜାତା ହୈ .

ଔର ଜିସ ପ୍ରକାର ଏକ ମୋତିଯୋଂକୀ ମାଲାମେଂ ଜୋ ଶୁକ୍ଲତ୍ଵଗୁଣ ହୈ ଵହ ହାର ନହୀଂ ହୈ, ଧାଗା ନହୀଂ ହୈ ଯା ମୋତୀ ନହୀଂ ହୈ, ଔର ଜୋ ହାର, ଧାଗା ଯା ମୋତୀ ହୈ ଵହ ଶୁକ୍ଲତ୍ଵଗୁଣ ନହୀଂ ହୈ; — ଇସପ୍ରକାର ୧ ମୋତିଯୋଂକୀ ମାଲା = ମୋତୀ କା ହାର, ମୌକ୍ତିକମାଲା .

Page 209 of 513
PDF/HTML Page 242 of 546
single page version

ନ ପର୍ଯାଯୋ ଯଚ୍ଚ ଦ୍ରଵ୍ଯମନ୍ଯୋ ଗୁଣଃ ପର୍ଯାଯୋ ଵା ସ ନ ସତ୍ତାଗୁଣ ଇତୀତରେତରସ୍ଯ ଯସ୍ତସ୍ଯାଭାଵଃ ସ ତଦଭାଵଲକ୍ଷଣୋଽତଦ୍ଭାଵୋଽନ୍ଯତ୍ଵନିବନ୍ଧନଭୂତଃ ..୧୦୭.. ଇତି ଭଣ୍ଯତେ . ଯଶ୍ଚ ପରମାତ୍ମପଦାର୍ଥଃ କେଵଲଜ୍ଞାନାଦିଗୁଣଃ ସିଦ୍ଧତ୍ଵପର୍ଯାଯ ଇତି ତୈଶ୍ଚ ତ୍ରିଭିଃ (ପ୍ରଦେଶାଭେଦେନ ?) ଶୁଦ୍ଧସତ୍ତାଗୁଣୋ ଭଣ୍ଯତ ଇତି ତଦ୍ଭାଵସ୍ଯ ଲକ୍ଷଣମିଦମ୍ . ତଦ୍ଭାଵସ୍ଯେତି କୋଽର୍ଥଃ . ପରମାତ୍ମପଦାର୍ଥ- କେଵଲଜ୍ଞାନାଦିଗୁଣସିଦ୍ଧତ୍ଵପର୍ଯାଯାଣାଂ ଶୁଦ୍ଧସତ୍ତାଗୁଣେନ ସହ ସଂଜ୍ଞାଦିଭେଦେଽପି ପ୍ରଦେଶୈସ୍ତନ୍ମଯତ୍ଵମିତି . ଜୋ ଖଲୁ ତସ୍ସ ଅଭାଵୋ ଯସ୍ତସ୍ଯ ପୂର୍ଵୋକ୍ତଲକ୍ଷଣତଦ୍ଭାଵସ୍ଯ ଖଲୁ ସ୍ଫୁ ଟଂ ସଂଜ୍ଞାଦିଭେଦଵିଵକ୍ଷାଯାମଭାଵଃ ସୋ ତଦଭାଵୋ ସ ପୂର୍ଵୋକ୍ତଲକ୍ଷଣସ୍ତଦଭାଵୋ ଭଣ୍ଯତେ . ସ ଚ ତଦଭାଵଃ କିଂ ଭଣ୍ଯତେ . ଅତବ୍ଭାଵୋ ନ ତଦ୍ଭାଵସ୍ତନ୍ମଯତ୍ଵମ୍ କିଂଚ ଅତଦ୍ଭାଵଃ ସଂଜ୍ଞାଲକ୍ଷଣପ୍ରଯୋଜନାଦିଭେଦଃ ଇତ୍ଯର୍ଥଃ . ତଦ୍ଯଥା — ଯଥା ମୁକ୍ତାଫଲହାରେ ଯୋଽସୌ ଶୁକ୍ଲଗୁଣସ୍ତଦ୍ଵାଚକେ ନ ଶୁକ୍ଲମିତ୍ଯକ୍ଷରଦ୍ଵଯେନ ହାରୋ ଵାଚ୍ଯୋ ନ ଭଵତି ସୂତ୍ରଂ ଵା ମୁକ୍ତାଫଲଂ ଵା, ହାରସୂତ୍ରମୁକ୍ତାଫଲଶବ୍ଦୈଶ୍ଚ ଶୁକ୍ଲଗୁଣୋ ଵାଚ୍ଯୋ ନ ଭଵତି . ଏଵଂ ପରସ୍ପରଂ ପ୍ରଦେଶାଭେଦେଽପି ଯୋଽସୌ ସଂଜ୍ଞାଦିଭେଦଃ ସ ତସ୍ଯ ପୂର୍ଵୋକ୍ତ ଲକ୍ଷଣ- ତଦ୍ଭାଵସ୍ଯାଭାଵସ୍ତଦଭାଵୋ ଭଣ୍ଯତେ . ସ ଚ ତଦଭାଵଃ ପୁନରପି କିଂ ଭଣ୍ଯତେ . ଅତଦ୍ଭାଵଃ ସଂଜ୍ଞା- ଲକ୍ଷଣପ୍ରଯୋଜନାଦିଭେଦ ଇତି . ତଥା ମୁକ୍ତଜୀଵେ ଯୋଽସୌ ଶୁଦ୍ଧସତ୍ତାଗୁଣସ୍ତଦ୍ଵାଚକେନ ସତ୍ତାଶବ୍ଦେନ ମୁକ୍ତଜୀଵୋ ଏକ -ଦୂସରେମେଂ ଜୋ ‘ଉସକା ଅଭାଵ’ ଅର୍ଥାତ୍ ‘ତଦ୍ରୂପ ହୋନେକା ଅଭାଵ’ ହୈ ଵହ ‘ତଦ୍ -ଅଭାଵ’ ଲକ୍ଷଣ ‘ଅତଦ୍ଭାଵ’ ହୈ, ଜୋ କି ଅନ୍ଯତ୍ଵକା କାରଣ ହୈ . ଇସୀପ୍ରକାର ଏକ ଦ୍ରଵ୍ଯମେଂ ଜୋ ସତ୍ତାଗୁଣ ହୈ ଵହ ଦ୍ରଵ୍ଯ ନହୀଂ ହୈ, ୧ଅନ୍ଯଗୁଣ ନହୀଂ ହୈ, ଯା ପର୍ଯାଯ ନହୀଂ ହୈ; ଔର ଜୋ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଅନ୍ଯ ଗୁଣ ଯା ପର୍ଯାଯ ହୈ ଵହ ସତ୍ତାଗୁଣ

— ଇସପ୍ରକାର ଏକ -ଦୂସରେମେଂ ଜୋ ‘ଉସକା ଅଭାଵ’ ଅର୍ଥାତ୍ ‘ତଦ୍ରୂପ ହୋନେକା ଅଭାଵ’ ହୈ ଵହ ୨‘ତଦ୍ -ଅଭାଵ’ ଲକ୍ଷଣ ‘ଅତଦ୍ଭାଵ’ ହୈ ଜୋ କି ଅନ୍ଯତ୍ଵକା କାରଣ ହୈ .

ଭାଵାର୍ଥ : — ଏକ ଆତ୍ମାକା ଵିସ୍ତାରକଥନମେଂ ‘ଆତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯ’କେ ରୂପମେଂ ‘ଜ୍ଞାନାଦିଗୁଣ’ କେ ରୂପମେଂ ଔର ‘ସିଦ୍ଧତ୍ଵାଦି ପର୍ଯାଯ’ କେ ରୂପମେଂ — ତୀନ ପ୍ରକାରସେ ଵର୍ଣନ କିଯା ଜାତା ହୈ . ଇସୀପ୍ରକାର ସର୍ଵ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକେ ସମ୍ବନ୍ଧମେଂ ସମଝନା ଚାହିଯେ .

ଔର ଏକ ଆତ୍ମାକେ ଅସ୍ତିତ୍ଵ ଗୁଣକୋ ‘ସତ୍ ଆତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯ’, ସତ୍ ଜ୍ଞାନାଦିଗୁଣ’ ଔର ‘ସତ୍ ସିଦ୍ଧତ୍ଵାଦି ପର୍ଯାଯ’ — ଐସେ ତୀନ ପ୍ରକାରସେ ଵିସ୍ତାରିତ କିଯା ଜାତା ହୈ; ଇସୀପ୍ରକାର ସଭୀ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକେ ସମ୍ବନ୍ଧମେଂ ସମଝନା ଚାହିଯେ .

ଔର ଏକ ଆତ୍ମାକା ଜୋ ଅସ୍ତିତ୍ଵ ଗୁଣ ହୈ ଵହ ଆତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯ ନହୀଂ ହୈ, (ସତ୍ତା ଗୁଣକେ ବିନା) ଜ୍ଞାନାଦିଗୁଣ ନହୀଂ ହୈ, ଯା ସିଦ୍ଧତ୍ଵାଦି ପର୍ଯାଯ ନହୀଂ ହୈ; ଔର ଜୋ ଆତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈ, (ଅସ୍ତିତ୍ଵକେ ସିଵାଯ) ଜ୍ଞାନାଦିଗୁଣ ହୈ ଯା ସିଦ୍ଧତ୍ଵାଦି ପର୍ଯାଯ ହୈ ଵହ ଅସ୍ତିତ୍ଵ ଗୁଣ ନହୀଂ ହୈ — ଇସପ୍ରକାର ଉନମେଂ ପରସ୍ପର ଅତଦ୍ଭାଵ ହୈ, ଜିସକେ କାରଣ ଉନମେଂ ଅନ୍ଯତ୍ଵ ହୈ . ଇସୀପ୍ରକାର ସଭୀ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକେ ସମ୍ବନ୍ଧମେଂ ସମଝନା ଚାହିଯେ . ୧. ଅନ୍ଯଗୁଣ = ସତ୍ତା କେ ଅତିରିକ୍ତ ଦୂସରା କୋଈ ଭୀ ଗୁଣ . ୨. ତଦ୍ -ଅଭାଵ = ଉସକା ଅଭାଵ; (ତଦ୍ -ଅଭାଵ = ତସ୍ଯ ଅଭାଵଃ) ତଦ୍ଭାଵ ଅତଦ୍ଭାଵକା ଲକ୍ଷଣ (ସ୍ଵରୂପ) ହୈ;

ଅତଦ୍ଭାଵ ଅନ୍ଯତ୍ଵକା କାରଣ ହୈ . ପ୍ର. ୨୭

Page 210 of 513
PDF/HTML Page 243 of 546
single page version

ଭୀ ଭଲୀଭାଁତି ସମଝ ଲେନା ଚାହିଯେ . ଜୈସେ କି : — ସତ୍ତା ଗୁଣକୀ ଭାଁତି ଏକ ଆତ୍ମାକେ ପୁରୁଷାର୍ଥ ଗୁଣକୋ ‘ପୁରୁଷାର୍ଥୀ ଆତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯ’ ‘ପୁରୁଷାର୍ଥୀ ଜ୍ଞାନାଦିଗୁଣ’ ଔର ‘ପୁରୁଷାର୍ଥୀ ସିଦ୍ଧତ୍ଵାଦି ପର୍ଯାଯ’ — ଇସପ୍ରକାର ଵିସ୍ତରିତ କର ସକତେ ହୈଂ . ଅଭିନ୍ନପ୍ରଦେଶ ହୋନେସେ ଇସପ୍ରକାର ଵିସ୍ତାର କିଯା ଜାତା ହୈ, ଫି ର ଭୀ ସଂଜ୍ଞା -ଲକ୍ଷଣ -ପ୍ରଯୋଜନାଦି ଭେଦ ହୋନେସେ ପୁରୁଷାର୍ଥଗୁଣକୋ ତଥା ଆତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯକୋ, ଜ୍ଞାନାଦି ଅନ୍ଯ ଗୁଣ ଔର ସିଦ୍ଧତ୍ଵାଦି ପର୍ଯାଯକୋ ଅତଦ୍ଭାଵ ହୈ, ଜୋ କି ଉନମେଂ ଅନ୍ଯତ୍ଵକା କାରଣ ହୈ ..୧୦୭..

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଅର୍ଥାତ୍ ] ସ୍ଵରୂପ ଅପେକ୍ଷାସେ [ଯଦ୍ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ] ଜୋ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈ [ତତ୍ ନ ଗୁଣଃ ] ଵହ ଗୁଣ ନହୀଂ ହୈ, [ଯଃ ଅପି ଗୁଣଃ ] ଔର ଜୋ ଗୁଣ ହୈ [ସଃ ନ ତତ୍ତ୍ଵଂ ] ଯହ ଦ୍ରଵ୍ଯ ନହୀଂ ହୈ . [ଏଷଃ ହି ଅତଦ୍ଭାଵଃ ] ଯହ ଅତଦ୍ଭାଵ ହୈ; [ନ ଏଵ ଅଭାଵଃ ] ସର୍ଵଥା ଅଭାଵ ଵହ ଅତଦ୍ଭାଵ ନହୀଂ ହୈ; [ଇତି ନିର୍ଦିଷ୍ଟଃ ] ଐସା (ଜିନେନ୍ଦ୍ରଦେଵ ଦ୍ଵାରା) ଦରଶାଯା ଗଯା ହୈ ..୧୦୮..

– ଆନେ ଅତତ୍ପଣୁଂ ଜାଣଵୁଂ, ନ ଅଭାଵନେ; ଭାଖ୍ଯୁଂ ଜିନେ. ୧୦୮.

Page 211 of 513
PDF/HTML Page 244 of 546
single page version

ଏକସ୍ମିନ୍ଦ୍ରଵ୍ଯେ ଯଦ୍ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଗୁଣୋ ନ ତଦ୍ଭଵତି, ଯୋ ଗୁଣଃ ସ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ନ ଭଵତୀତ୍ଯେଵଂ ଯଦ୍ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ଗୁଣରୂପେଣ ଗୁଣସ୍ଯ ଵା ଦ୍ରଵ୍ଯରୂପେଣ ତେନାଭଵନଂ ସୋଽତଦ୍ଭାଵଃ, ଏତାଵତୈଵାନ୍ଯତ୍ଵଵ୍ଯଵହାରସିଦ୍ଧେଃ . ନ ପୁନର୍ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯାଭାଵୋ ଗୁଣୋ ଗୁଣସ୍ଯାଭାଵୋ ଦ୍ରଵ୍ଯମିତ୍ଯେଵଂଲକ୍ଷଣୋଽଭାଵୋଽତଦ୍ଭାଵଃ . ଏଵଂ ସତ୍ଯେକଦ୍ରଵ୍ଯ- ସ୍ଯାନେକତ୍ଵମୁଭଯଶୂନ୍ଯତ୍ଵମପୋହରୂପତ୍ଵଂ ଵା ସ୍ଯାତ୍ . ତଥା ହି — ଯଥା ଖଲୁ ଚେତନଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯାଭାଵୋ- ଽଚେତନଦ୍ରଵ୍ଯମଚେତନଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯାଭାଵଶ୍ଚେତନଦ୍ରଵ୍ଯମିତି ତଯୋରନେକତ୍ଵଂ, ତଥା ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯାଭାଵୋ ଗୁଣୋ ଗୁଣସ୍ଯାଭାଵୋ ଦ୍ରଵ୍ଯମିତ୍ଯେକସ୍ଯାପି ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯାନେକତ୍ଵଂ ସ୍ଯାତ୍ . ଯଥା ସୁଵର୍ଣସ୍ଯାଭାଵେ ସୁଵର୍ଣତ୍ଵସ୍ଯା- ଭାଵଃ ସୁଵର୍ଣତ୍ଵସ୍ଯାଭାଵେ ସୁଵର୍ଣସ୍ଯାଭାଵ ଇତ୍ଯୁଭଯଶୂନ୍ଯତ୍ଵଂ, ତଥା ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯାଭାଵେ ଗୁଣସ୍ଯାଭାଵୋ ଯୋଽପି ଗୁଣଃ ସ ନ ତତ୍ତ୍ଵଂ ଦ୍ରଵ୍ଯମର୍ଥତଃ ପରମାର୍ଥତଃ, ଯଃ ଶୁଦ୍ଧସତ୍ତାଗୁଣଃ ସ ମୁକ୍ତାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯଂ ନ ଭଵତି . ଶୁଦ୍ଧସତ୍ତାଶବ୍ଦେନ ମୁକ୍ତାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଵାଚ୍ଯଂ ନ ଭଵତୀତ୍ଯର୍ଥଃ . ଏସୋ ହି ଅତବ୍ଭାଵୋ ଏଷ ଉକ୍ତଲକ୍ଷଣୋ ହି ସ୍ଫୁ ଟମତଦ୍ଭାଵଃ . ଉକ୍ତଲକ୍ଷଣ ଇତି କୋଽର୍ଥଃ . ଗୁଣଗୁଣିନୋଃ ସଂଜ୍ଞାଦିଭେଦେଽପି ପ୍ରଦେଶଭେଦାଭାଵଃ . ଣେଵ ଅଭାଵୋ ତ୍ତି ଣିଦ୍ଦିଟ୍ଠୋ ନୈଵାଭାଵ ଇତି ନିର୍ଦିଷ୍ଟଃ . ନୈଵ ଅଭାଵ ଇତି କୋଽର୍ଥଃ . ଯଥା ସତ୍ତାଵାଚକଶବ୍ଦେନ ମୁକ୍ତାତ୍ମ- ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଵାଚ୍ଯଂ ନ ଭଵତି ତଥା ଯଦି ସତ୍ତାପ୍ରଦେଶୈରପି ସତ୍ତାଗୁଣାତ୍ସକାଶାଦ୍ଭିନ୍ନଂ ଭଵତି ତଦା ଯଥା

ଟୀକା : — ଏକ ଦ୍ରଵ୍ଯମେଂ, ଜୋ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈ ଵହ ଗୁଣ ନହୀଂ ହୈ, ଜୋ ଗୁଣ ହୈ ଵହ ଦ୍ରଵ୍ଯ ନହୀଂ ହୈ; — ଇସପ୍ରକାର ଜୋ ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଗୁଣରୂପସେ ଅଭଵନ (-ନ ହୋନା) ଅଥଵା ଗୁଣକା ଦ୍ରଵ୍ଯରୂପସେ ଅଭଵନ ଵହ ଅତଦ୍ଭାଵ ହୈ; କ୍ଯୋଂକି ଇତନେସେ ହୀ ଅନ୍ଯତ୍ଵଵ୍ଯଵହାର (-ଅନ୍ଯତ୍ଵରୂପ ଵ୍ଯଵହାର) ସିଦ୍ଧ ହୋତା ହୈ . ପରନ୍ତୁ ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଅଭାଵ ଗୁଣ ହୈ, ଗୁଣକା ଅଭାଵ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈ; — ଐସେ ଲକ୍ଷଣଵାଲା ଅଭାଵ ଵହ ଅତଦ୍ଭାଵ ନହୀଂ ହୈ . ଯଦି ଐସା ହୋ ତୋ (୧) ଏକ ଦ୍ରଵ୍ଯକୋ ଅନେକତ୍ଵ ଆ ଜାଯଗା, (୨) ଉଭଯଶୂନ୍ଯତା (ଦୋନୋଂକା ଅଭାଵ) ହୋ ଜାଯଗୀ, ଅଥଵା (୩) ଅପୋହରୂପତା ଆ ଜାଯଗୀ . ଇସୀ କୋ ସମଝାତେ ହୈଂ : —

(ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଅଭାଵ ଵହ ଗୁଣ ହୈ ଔର ଗୁଣକା ଅଭାଵ ଵହ ଦ୍ରଵ୍ଯ; ଵହ ଐସା ମାନନେ ପର ପ୍ରଥମ ଦୋଷ ଇସ ପ୍ରକାର ଆଯଗା : — )

(୧) ଜୈସେ ଚେତନଦ୍ରଵ୍ଯକା ଅଭାଵ ଵହ ଅଚେତନ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈ, ଅଚେତନଦ୍ରଵ୍ଯକା ଅଭାଵ ଵହ ଚେତନଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈ, — ଇସପ୍ରକାର ଉନକେ ଅନେକତ୍ଵ (ଦ୍ଵିତ୍ଵ) ହୈ, ଉସୀପ୍ରକାର ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଅଭାଵ ଵହ ଗୁଣ, ଗୁଣକା ଅଭାଵ ଵହ ଦ୍ରଵ୍ଯ — ଇସପ୍ରକାର ଏକ ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ଭୀ ଅନେକତ୍ଵ ଆ ଜାଯଗା . (ଅର୍ଥାତ୍ ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ଏକ ହୋନେପର ଭୀ ଉସକେ ଅନେକତ୍ଵକା ପ୍ରସଂଗ ଆ ଜାଯଗା .)

ସୁଵର୍ଣତ୍ଵକା ଅଭାଵ ହୋନେ ପର ସୁଵର୍ଣକା ଅଭାଵ ହୋ ଜାତା ହୈ, — ଇସପ୍ରକାର ଉଭଯଶୂନ୍ଯତ୍ଵ – ଦୋନୋଂକା ଅଭାଵ ହୋ ଜାତା ହୈ; ଉସୀପ୍ରକାର ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଅଭାଵ ହୋନେ ପର ଗୁଣକା ଅଭାଵ ଔର ଗୁଣକା ଅଭାଵ ହୋନେ ପର ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଅଭାଵ ହୋ ଜାଯଗା; — ଇସପ୍ରକାର ଉଭଯଶୂନ୍ଯତା ହୋ ଜାଯଗୀ . (ଅର୍ଥାତ୍

Page 212 of 513
PDF/HTML Page 245 of 546
single page version

ଗୁଣସ୍ଯାଭାଵେ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯାଭାଵ ଇତ୍ଯୁଭଯଶୂନ୍ଯତ୍ଵଂ ସ୍ଯାତ୍ . ଯଥା ପଟାଭାଵମାତ୍ର ଏଵ ଘଟୋ ଘଟାଭାଵମାତ୍ର ଏଵ ପଟ ଇତ୍ଯୁଭଯୋରପୋହରୂପତ୍ଵଂ, ତଥା ଦ୍ରଵ୍ଯାଭାଵମାତ୍ର ଏଵ ଗୁଣୋ ଗୁଣାଭାଵମାତ୍ର ଏଵ ଦ୍ରଵ୍ଯ- ମିତ୍ଯତ୍ରାପ୍ଯପୋହରୂପତ୍ଵଂ ସ୍ଯାତ୍ . ତତୋ ଦ୍ରଵ୍ଯଗୁଣଯୋରେକତ୍ଵମଶୂନ୍ଯତ୍ଵମନପୋହତ୍ଵଂ ଚେଚ୍ଛତା ଯଥୋଦିତ ଏଵାତଦ୍ଭାଵୋଽଭ୍ଯୁପଗନ୍ତଵ୍ଯଃ ..୧୦୮..

ଜୀଵପ୍ରଦେଶେଭ୍ଯଃ ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଭିନ୍ନଂ ସଦ୍ଦ୍ରଵ୍ଯାନ୍ତରଂ ଭଵତି ତଥା ସତ୍ତାଗୁଣପ୍ରଦେଶେଭ୍ଯୋ ମୁକ୍ତଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯଂ ସତ୍ତାଗୁଣାଦ୍ଭିନ୍ନଂ ସତ୍ପୃଥଗ୍ଦ୍ରଵ୍ଯାନ୍ତରଂ ପ୍ରାପ୍ନୋତି . ଏଵଂ କିଂ ସିଦ୍ଧମ୍ . ସତ୍ତାଗୁଣରୂପଂ ପୃଥଗ୍ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ମୁକ୍ତାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଚ ପୃଥଗିତି ଦ୍ରଵ୍ଯଦ୍ଵଯଂ ଜାତଂ, ନ ଚ ତଥା . ଦ୍ଵିତୀଯଂ ଚ ଦୂଷଣଂ ପ୍ରାପ୍ନୋତି — ଯଥା ସୁଵର୍ଣତ୍ଵଗୁଣପ୍ରଦେଶେଭ୍ଯୋ ଦ୍ରଵ୍ଯ ତଥା ଗୁଣ ଦୋନୋଂକେ ଅଭାଵକା ପ୍ରସଂଗ ଆ ଜାଯଗା .)

ଅଭାଵ ଜିତନା ହୀ ଘଟ ହୈ, ଔର ଘଟକେ କେଵଲ ଅଭାଵ ଜିତନା ହୀ ଵସ୍ତ୍ର ହୈ) — ଇସପ୍ରକାର ଦୋନୋଂକେ ଅପୋହରୂପତା ହୈ, ଉସୀପ୍ରକାର ଦ୍ରଵ୍ଯାଭାଵମାତ୍ର ହୀ ଗୁଣ ଔର ଗୁଣାଭାଵମାତ୍ର ହୀ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୋଗା; — ଇସପ୍ରକାର ଇସମେଂ ଭୀ (ଦ୍ରଵ୍ଯ -ଗୁଣମେଂ ଭୀ) ୧ଅପୋହରୂପତା ଆ ଜାଯଗୀ, (ଅର୍ଥାତ୍ କେଵଲ ନକାରରୂପତାକା ପ୍ରସଙ୍ଗ ଆ ଜାଯଗା .)

ଇସଲିଯେ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଔର ଗୁଣକା ଏକତ୍ଵ, ଅଶୂନ୍ଯତ୍ଵ ଔର ୨ଅନପୋହତ୍ଵ ଚାହନେଵାଲେକୋ ଯଥୋକ୍ତ ହୀ (ଜୈସା କହା ଵୈସା ହୀ) ଅତଦ୍ଭାଵ ମାନନା ଚାହିଯେ ..୧୦୮..

ଅବ, ସତ୍ତା ଔର ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଗୁଣ – ଗୁଣୀପନା ସିଦ୍ଧ କରତେ ହୈଂ : — ୧. ଅପୋହରୂପତା = ସର୍ଵଥା ନକାରାତ୍ମକତା; ସର୍ଵଥା ଭିନ୍ନତା . (ଦ୍ରଵ୍ଯ ଔର ଗୁଣମେଂ ଏକ -ଦୂସରେକା କେଵଲ ନକାର ହୀ

୨. ଅନପୋହତ୍ଵ = ଅପୋହରୂପତାକା ନ ହୋନା; କେଵଲ ନକାରାତ୍ମକତାକା ନ ହୋନା .

ପରିଣାମ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଵଭାଵ ଜେ, ତେ ଗୁଣ ‘ସତ୍’-ଅଵିଶିଷ୍ଟ ଛେ; ‘ଦ୍ରଵ୍ଯୋ ସ୍ଵଭାଵେ ସ୍ଥିତ ସତ୍ ଛେ’ – ଏ ଜ ଆ ଉପଦେଶ ଛେ. ୧୦୯.

Page 213 of 513
PDF/HTML Page 246 of 546
single page version

ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ହି ସ୍ଵଭାଵେ ନିତ୍ଯମଵତିଷ୍ଠମାନତ୍ଵାତ୍ସଦିତି ପ୍ରାକ୍ ପ୍ରତିପାଦିତମ୍ . ସ୍ଵଭାଵସ୍ତୁ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ପରିଣାମୋଽଭିହିତଃ . ଯ ଏଵ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ସ୍ଵଭାଵଭୂତଃ ପରିଣାମଃ, ସ ଏଵ ସଦଵିଶିଷ୍ଟୋ ଗୁଣ ଇତୀହ ସାଧ୍ଯତେ . ଯଦେଵ ହି ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଵରୂପଵୃତ୍ତିଭୂତମସ୍ତିତ୍ଵଂ ଦ୍ରଵ୍ଯପ୍ରଧାନନିର୍ଦେଶାତ୍ସଦିତି ସଂଶବ୍ଦ୍ଯତେ ତଦଵିଶିଷ୍ଟଗୁଣଭୂତ ଏଵ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ସ୍ଵଭାଵଭୂତଃ ପରିଣାମଃ, ଦ୍ରଵ୍ଯଵୃତ୍ତେର୍ହି ତ୍ରିକୋଟିସମଯ- ଭିନ୍ନସ୍ଯ ସୁଵର୍ଣସ୍ଯାଭାଵସ୍ତଥୈଵ ସୁଵର୍ଣପ୍ରଦେଶେଭ୍ଯୋ ଭିନ୍ନସ୍ଯ ସୁଵର୍ଣତ୍ଵଗୁଣସ୍ଯାପ୍ଯଭାଵଃ, ତଥା ସତ୍ତାଗୁଣ- ପ୍ରଦେଶେଭ୍ଯୋ ଭିନ୍ନସ୍ଯ ମୁକ୍ତଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯାଭାଵସ୍ତଥୈଵ ମୁକ୍ତଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯପ୍ରଦେଶେଭ୍ଯୋ ଭିନ୍ନସ୍ଯ ସତ୍ତାଗୁଣସ୍ଯାପ୍ଯଭାଵଃ ଇତ୍ଯୁଭଯଶୂନ୍ଯତ୍ଵଂ ପ୍ରାପ୍ନୋତି . ଯଥେଦଂ ମୁକ୍ତଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯେ ସଂଜ୍ଞାଦିଭେଦଭିନ୍ନସ୍ଯାତଦ୍ଭାଵସ୍ତସ୍ଯ ସତ୍ତାଗୁଣେନ ସହ ପ୍ରଦେଶାଭେଦଵ୍ଯାଖ୍ଯାନଂ କୃତଂ ତଥା ସର୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯେଷୁ ଯଥାସଂଭଵଂ ଜ୍ଞାତଵ୍ଯମିତ୍ଯର୍ଥଃ ..୧୦୮.. ଏଵଂ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯାସ୍ତିତ୍ଵ- କଥନରୂପେଣ ପ୍ରଥମଗାଥା, ପୃଥକ୍ତ୍ଵଲକ୍ଷଣାତଦ୍ଭାଵାଭିଧାନାନ୍ଯତ୍ଵଲକ୍ଷଣଯୋଃ କଥନେନ ଦ୍ଵିତୀଯା, ସଂଜ୍ଞାଲକ୍ଷଣ- ପ୍ରଯୋଜନାଦିଭେଦରୂପସ୍ଯାତଦ୍ଭାଵସ୍ଯ ଵିଵରଣରୂପେଣ ତୃତୀଯା, ତସ୍ଯୈଵ ଦୃଢୀକରଣାର୍ଥଂ ଚ ଚତୁର୍ଥୀତି ଦ୍ରଵ୍ଯଗୁଣ- ଯୋରଭେଦଵିଷଯେ ଯୁକ୍ତିକଥନମୁଖ୍ଯତଯା ଗାଥାଚତୁଷ୍ଟଯେନ ପଞ୍ଚମସ୍ଥଲଂ ଗତମ୍ . ଅଥ ସତ୍ତା ଗୁଣୋ ଭଵତି, ଦ୍ରଵ୍ଯଂ

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଯଃ ଖଲୁ ] ଜୋ, [ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଵଭାଵଃ ପରିଣାମଃ ] ଦ୍ରଵ୍ଯକା ସ୍ଵଭାଵଭୂତ (ଉତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯାତ୍ମକ) ପରିଣାମ ହୈ [ସଃ ] ଵହ (ପରିଣାମ) [ସଦଵିଶିଷ୍ଟଃ ଗୁଣଃ ] ‘ସତ୍’ ସେ ଅଵିଶିଷ୍ଟ (-ସତ୍ତାସେ ଅଭିନ୍ନ ହୈ ଐସା) ଗୁଣ ହୈ . [ସ୍ଵଭାଵେ ଅଵସ୍ଥିତଂ ] ‘ସ୍ଵଭାଵମେଂ ଅଵସ୍ଥିତ (ହୋନେସେ) [ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ] ଦ୍ରଵ୍ଯ [ସତ୍ ] ସତ୍ ହୈ’ — [ଇତି ଜିନୋପଦେଶଃ ] ଐସା ଜୋ (୯୯ ଵୀଂ ଗାଥାମେଂ କଥିତ) ଜିନୋପଦେଶ ହୈ [ଅଯମ୍ ] ଵହୀ ଯହ ହୈ . (ଅର୍ଥାତ୍ ୯୯ଵୀଂ ଗାଥାକେ କଥନମେଂସେ ଇସ ଗାଥାମେଂ କଥିତ ଭାଵ ସହଜ ହୀ ନିକଲତା ହୈ .) ..୧୦୯..

ଟୀକା : — ଦ୍ରଵ୍ଯ ସ୍ଵଭାଵମେଂ ନିତ୍ଯ ଅଵସ୍ଥିତ ହୋନେସେ ସତ୍ ହୈ, — ଐସା ପହଲେ (୯୯ଵୀଂ ଗାଥାମେଂ) ପ୍ରତିପାଦିତ କିଯା ଗଯା ହୈ; ଔର (ଵହାଁ) ଦ୍ରଵ୍ଯକା ସ୍ଵଭାଵ ପରିଣାମ କହା ଗଯା ହୈ . ଯହାଁ ଯହ ସିଦ୍ଧ କିଯା ଜା ରହା ହୈ କି — ଜୋ ଦ୍ରଵ୍ଯକା ସ୍ଵଭାଵଭୂତ ପରିଣାମ ହୈ ଵହୀ ‘ସତ୍’ ସେ ଅଵିଶିଷ୍ଟ (-ଅସ୍ତିତ୍ଵସେ ଅଭିନ୍ନ ଐସା – ଅସ୍ତିତ୍ଵସେ କୋଈ ଅନ୍ଯ ନହୀଂ ଐସା) ଗୁଣ ହୈ .

ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ସ୍ଵରୂପକା ଵୃତ୍ତିଭୂତ ଐସା ଜୋ ଅସ୍ତିତ୍ଵ ଦ୍ରଵ୍ଯପ୍ରଧାନ କଥନକେ ଦ୍ଵାରା ‘ସତ୍’ ଶବ୍ଦସେ କହା ଜାତା ହୈ ଉସସେ ଅଵିଶିଷ୍ଟ (-ଉସ ଅସ୍ତିତ୍ଵସେ ଅନନ୍ଯ) ଗୁଣଭୂତ ହୀ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଵଭାଵଭୂତ ପରିଣାମ ହୈ; କ୍ଯୋଂକି ଦ୍ରଵ୍ଯକୀ ୧ଵୃତ୍ତି (ଅସ୍ତିତ୍ଵ) ତୀନ ପ୍ରକାରକେ ସମଯକୋ ସ୍ପର୍ଶିତ କରତୀ ହୋନେସେ ୧. ଵୃତ୍ତି = ଵର୍ତନା; ଅସ୍ତିତ୍ଵ ରହନା ଵହ; ଟିକନା ଵହ .

Page 214 of 513
PDF/HTML Page 247 of 546
single page version

ସ୍ପର୍ଶିନ୍ଯାଃ ପ୍ରତିକ୍ଷଣଂ ତେନ ତେନ ସ୍ଵଭାଵେନ ପରିଣମନାତ୍ . ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଵଭାଵଭୂତ ଏଵ ତାଵତ୍ପରିଣାମଃ . ସ ତ୍ଵସ୍ତିତ୍ଵଭୂତଦ୍ରଵ୍ଯଵୃତ୍ତ୍ଯାତ୍ମକତ୍ଵାତ୍ସଦଵିଶିଷ୍ଟୋ ଦ୍ରଵ୍ଯଵିଧାଯକୋ ଗୁଣ ଏଵେତି ସତ୍ତାଦ୍ରଵ୍ଯଯୋ- ର୍ଗୁଣଗୁଣିଭାଵଃ ସିଦ୍ଧଯତି ..୧୦୯..

ଚ ଗୁଣୀ ଭଵତୀତି ପ୍ରତିପାଦଯତି — ଜୋ ଖଲୁ ଦଵ୍ଵସହାଵୋ ପରିଣାମୋ ଯଃ ଖଲୁ ସ୍ଫୁ ଟଂ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ସ୍ଵଭାଵଭୂତଃ ପରିଣାମଃ ପଞ୍ଚେନ୍ଦ୍ରିଯଵିଷଯାନୁଭଵରୂପମନୋଵ୍ଯାପାରୋତ୍ପନ୍ନସମସ୍ତମନୋରଥରୂପଵିକଲ୍ପଜାଲାଭାଵେ ସତି ଯଶ୍ଚିଦା- ନନ୍ଦୈକାନୁଭୂତିରୂପଃ ସ୍ଵସ୍ଥଭାଵସ୍ତସ୍ଯୋତ୍ପାଦଃ, ପୂର୍ଵୋକ୍ତଵିକଲ୍ପଜାଲଵିନାଶୋ ଵ୍ଯଯଃ, ତଦୁଭଯାଧାରଭୂତଜୀଵତ୍ଵଂ ଧ୍ରୌଵ୍ଯମିତ୍ଯୁକ୍ତଲକ୍ଷଣୋତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯାତ୍ମକଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ସ୍ଵଭାଵଭୂତୋ ଯୋଽସୌ ପରିଣାମଃ ସୋ ଗୁଣୋ ସ ଗୁଣୋ ଭଵତି . ସ ପରିଣାମଃ କଥଂଭୂତଃ ସନ୍ଗୁଣୋ ଭଵତି . ସଦଵିସିଟ୍ଠୋ ସତୋଽସ୍ତିତ୍ଵାଦଵିଶିଷ୍ଟୋଽଭିନ୍ନସ୍ତଦୁତ୍ପାଦାଦିତ୍ରଯଂ ତିଷ୍ଠତ୍ଯସ୍ତିତ୍ଵଂ ଚୈକଂ ତିଷ୍ଠତ୍ଯସ୍ତିତ୍ଵେନ ସହ କଥମଭିନ୍ନୋ ଭଵତୀତି ଚେତ୍ . ‘‘ଉତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯଯୁକ୍ତଂ ସତ୍’’ ଇତି ଵଚନାତ୍ . ଏଵଂ ସତି ସତ୍ତୈଵ ଗୁଣୋ ଭଵତୀତ୍ଯର୍ଥଃ . ଇତି ଗୁଣଵ୍ଯାଖ୍ଯାନଂ ଗତମ୍ . ସଦଵଟ୍ଠିଦଂ ସହାଵେ ଦଵ୍ଵଂ ତି ସଦଵସ୍ଥିତଂ ସ୍ଵଭାଵେ ଦ୍ରଵ୍ଯମିତି . ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ପରମାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଭଵତି . କିଂ କର୍ତୃ . ସଦିତି . କେନ . ଅଭେଦ- ନଯେନ . କଥଂଭୂତମ୍ . ସତ୍ ଅଵସ୍ଥିତମ୍ . କ୍ଵ . ଉତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯାତ୍ମକସ୍ଵଭାଵେ . ଜିଣୋଵଦେସୋଯଂ ଅଯଂ ଜିନୋପଦେଶ ଇତି ‘ସଦଵଟ୍ଠିଦଂ ସହାଵେ ଦଵ୍ଵଂ ଦଵ୍ଵସ୍ସ ଜୋ ହୁ ପରିଣାମୋ’ ଇତ୍ଯାଦିପୂର୍ଵସୂତ୍ରେ ଯଦୁକ୍ତଂ ତଦେଵେଦଂ ଵ୍ଯାଖ୍ଯାନମ୍, ଗୁଣକଥନଂ ପୁନରଧିକମିତି ତାତ୍ପର୍ଯମ୍ . ଯଥେଦଂ ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯେ ଗୁଣଗୁଣିନୋର୍ଵ୍ଯାଖ୍ଯାନଂ (ଵହ ଵୃତ୍ତି – ଅସ୍ତିତ୍ଵ) ପ୍ରତିକ୍ଷଣ ଉସ -ଉସ ସ୍ଵଭାଵରୂପ ପରିଣମିତ ହୋତୀ ହୈ .

(ଇସପ୍ରକାର) ପ୍ରଥମ ତୋ ଦ୍ରଵ୍ଯକା ସ୍ଵଭାଵଭୂତ ପରିଣାମ ହୈ; ଔର ଵହ (ଉତ୍ପାଦ -ଵ୍ଯଯ- ଧ୍ରୌଵ୍ଯାତ୍ମକ ପରିଣାମ) ଅସ୍ତିତ୍ଵଭୂତ ଐସୀ ଦ୍ରଵ୍ଯକୀ ଵୃତ୍ତିସ୍ଵରୂପ ହୋନେସେ, ‘ସତ୍’ ସେ ଅଵିଶିଷ୍ଟ, ଦ୍ରଵ୍ଯଵିଧାଯକ (-ଦ୍ରଵ୍ଯକା ରଚଯିତା) ଗୁଣ ହୀ ହୈ . — ଇସପ୍ରକାର ସତ୍ତା ଔର ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଗୁଣଗୁଣୀପନା ସିଦ୍ଧ ହୋତା ହୈ ..୧୦୯..

Page 215 of 513
PDF/HTML Page 248 of 546
single page version

ନ ଖଲୁ ଦ୍ରଵ୍ଯାତ୍ପୃଥଗ୍ଭୂତୋ ଗୁଣ ଇତି ଵା ପର୍ଯାଯ ଇତି ଵା କଶ୍ଚିଦପି ସ୍ଯାତ୍; ଯଥା ସୁଵର୍ଣାତ୍ପୃଥଗ୍ଭୂତଂ ତତ୍ପୀତତ୍ଵାଦିକମିତି ଵା ତତ୍କୁଣ୍ଡଲତ୍ଵାଦିକମିତି ଵା . ଅଥ ତସ୍ଯ ତୁ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ସ୍ଵରୂପଵୃତ୍ତିଭୂତମସ୍ତିତ୍ଵାଖ୍ଯଂ ଯଦ୍ଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵଂ ସ ଖଲୁ ତଦ୍ଭାଵାଖ୍ଯୋ ଗୁଣ ଏଵ ଭଵନ୍ କିଂ ହି ଦ୍ରଵ୍ଯାତ୍ପୃଥଗ୍ଭୂତତ୍ଵେନ ଵର୍ତତେ . ନ ଵର୍ତତ ଏଵ . ତର୍ହି ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ସତ୍ତାଽସ୍ତୁ ସ୍ଵଯମେଵ ..୧୧୦..

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଇହ ] ଇସ ଵିଶ୍ଵମେଂ [ଗୁଣଃ ଇତି ଵା କଶ୍ଚିତ୍ ] ଗୁଣ ଐସା କୁଛ [ପର୍ଯାଯଃ ଇତି ଵା ] ଯା ପର୍ଯାଯ ଐସା କୁଛ [ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଵିନା ନାସ୍ତି ] ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ବିନା (-ଦ୍ରଵ୍ଯସେ ପୃଥକ୍) ନହୀଂ ହୋତା; [ଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵଂ ପୁନଃ ଭାଵଃ ] ଔର ଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵ ଵହ ଭାଵ ହୈ (ଅର୍ଥାତ୍ ଅସ୍ତିତ୍ଵ ଗୁଣ ହୈ); [ତସ୍ମାତ୍ ] ଇସଲିଯେ [ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ସ୍ଵଯଂ ସତ୍ତା ] ଦ୍ରଵ୍ଯ ସ୍ଵଯଂ ସତ୍ତା (ଅସ୍ତିତ୍ଵ) ହୈ ..୧୧୦..

ଟୀକା : — ଵାସ୍ତଵମେଂ ଦ୍ରଵ୍ଯସେ ପୃଥଗ୍ଭୂତ (ଭିନ୍ନ) ଐସା କୋଈ ଗୁଣ ଯା ଐସୀ କୋଈ ପର୍ଯାଯ କୁଛ ନହୀଂ ହୋତା; ଜୈସେ — ସୁଵର୍ଣସେ ପୃଥଗ୍ଭୂତ ଉସକା ପୀଲାପନ ଆଦି ଯା ଉସକା କୁଣ୍ଡଲତ୍ଵାଦି ନହୀଂ ହୋତା ତଦନୁସାର . ଅବ, ଉସ ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ସ୍ଵରୂପକୀ ଵୃତ୍ତିଭୂତ ଜୋ ‘ଅସ୍ତିତ୍ଵ’ ନାମସେ କହା ଜାନେଵାଲା ଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵ ଵହ ଉସକା ‘ଭାଵ’ ନାମସେ କ ହା ଜାନେଵାଲା ଗୁଣ ହୀ ହୋନେସେ, କ୍ଯା ଵହ ଦ୍ରଵ୍ଯସେ ପୃଥକ୍ରୂପ ଵର୍ତତା ହୈ ? ନହୀଂ ହୀ ଵର୍ତତା . ତବ ଫି ର ଦ୍ରଵ୍ଯ ସ୍ଵଯମେଵ ସତ୍ତା ହୋ ..୧୧୦..

Page 216 of 513
PDF/HTML Page 249 of 546
single page version

ଏଵମେତଦ୍ଯଥୋଦିତପ୍ରକାରସାକଲ୍ଯାକଲଂକ ଲାଂଛନମନାଦିନିଧନଂ ସତ୍ସ୍ଵଭାଵେ ପ୍ରାଦୁର୍ଭାଵମାସ୍କନ୍ଦତି ଦ୍ରଵ୍ଯମ୍ . ସ ତୁ ପ୍ରାଦୁର୍ଭାଵୋ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ଦ୍ରଵ୍ଯାଭିଧେଯତାଯାଂ ସଦ୍ଭାଵନିବଦ୍ଧ ଏଵ ସ୍ଯାତ୍; ପର୍ଯାଯାଭିଧେଯତାଯାଂ ତ୍ଵସଦ୍ଭାଵନିବଦ୍ଧ ଏଵ . ତଥା ହି — ଯଦା ଦ୍ରଵ୍ଯମେଵାଭିଧୀଯତେ ନ ପର୍ଯାଯାସ୍ତଦା ପ୍ରଭଵାଵସାନ- ଵର୍ଜିତାଭିର୍ଯୌଗପଦ୍ଯପ୍ରଵୃତ୍ତାଭିର୍ଦ୍ରଵ୍ଯନିଷ୍ପାଦିକାଭିରନ୍ଵଯଶକ୍ତିଭିଃ ପ୍ରଭଵାଵସାନଲାଂଛନାଃ କ୍ରମପ୍ରଵୃତ୍ତାଃ ମୋକ୍ଷପର୍ଯାଯଃ କେଵଲଜ୍ଞାନାଦିରୂପୋ ଗୁଣସମୂହଶ୍ଚ ଯେନ କାରଣେନ ତଦ୍ଦ୍ଵଯମପି ପରମାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଵିନା ନାସ୍ତି, ନ ଵିଦ୍ଯତେ . କସ୍ମାତ୍ . ପ୍ରଦେଶାଭେଦାଦିତି . ଉତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯାତ୍ମକଶୁଦ୍ଧସତ୍ତାରୂପଂ ମୁକ୍ତାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଭଵତି . ତସ୍ମାଦଭେଦେନ ସତ୍ତୈଵ ଦ୍ରଵ୍ଯମିତ୍ଯର୍ଥଃ . ଯଥା ମୁକ୍ତାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯେ ଗୁଣପର୍ଯାଯାଭ୍ଯାଂ ସହାଭେଦଵ୍ଯାଖ୍ଯାନଂ କୃତଂ ତଥା ଯଥାସଂଭଵଂ ସର୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯେଷୁ ଜ୍ଞାତଵ୍ଯମିତି ..୧୧୦.. ଏଵଂ ଗୁଣଗୁଣିଵ୍ଯାଖ୍ଯାନରୂପେଣ ପ୍ରଥମଗାଥା, ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ଗୁଣପର୍ଯାଯାଭ୍ଯାଂ ସହ ଭେଦୋ ନାସ୍ତୀତି କଥନରୂପେଣ ଦ୍ଵିତୀଯା ଚେତି ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରଗାଥାଦ୍ଵଯେନ ଷଷ୍ଠସ୍ଥଲଂ ଗତମ୍ .. ଅଥ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକପର୍ଯାଯାର୍ଥିକନଯାଭ୍ଯାଂ ସଦୁତ୍ପାଦାସଦୁତ୍ପାଦୌ ଦର୍ଶଯତି – ଏଵଂଵିହସବ୍ଭାଵେ ଏଵଂଵିଧସଦ୍ଭାଵେ ସତ୍ତାଲକ୍ଷଣମୁତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯଲକ୍ଷଣଂ ଗୁଣପର୍ଯାଯଲକ୍ଷଣଂ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଚେତ୍ଯେଵଂଵିଧପୂର୍ଵୋକ୍ତସଦ୍ଭାଵେ ସ୍ଥିତଂ, ଅଥଵା ଏଵଂଵିହଂ ସହାଵେ ଇତି ପାଠାନ୍ତରମ୍ . ତତ୍ରୈଵଂଵିଧଂ ପୂର୍ଵୋକ୍ତଲକ୍ଷଣଂ ସ୍ଵକୀଯସଦ୍ଭାଵେ ସ୍ଥିତମ୍ . କିମ୍ . ଦଵ୍ଵଂ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ କର୍ତୃ . କିଂ

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଏଵଂଵିଧଂ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ] ଐସା (ପୂର୍ଵୋକ୍ତ) ଦ୍ରଵ୍ଯ [ସ୍ଵଭାଵେ ] ସ୍ଵଭାଵମେଂ [ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥପର୍ଯାଯାର୍ଥାଭ୍ଯାଂ ] ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକ ଔର ପର୍ଯାଯାର୍ଥିକ ନଯୋଂକେ ଦ୍ଵାରା [ସଦସଦ୍ଭାଵନିବଦ୍ଧଂ ପ୍ରାଦୁର୍ଭାଵଂ ] ସଦ୍ଭାଵସଂବଦ୍ଧ ଔର ଅସଦ୍ଭାଵସଂବଦ୍ଧ ଉତ୍ପାଦକୋ [ସଦା ଲଭତେ ] ସଦା ପ୍ରାପ୍ତ କରତା ହୈ ..୧୧୧..

ଟୀକା : — ଇସପ୍ରକାର ଯଥୋଦିତ (ପୂର୍ଵକଥିତ) ସର୍ଵ ପ୍ରକାରସେ ୧ଅକଲଂକ ଲକ୍ଷଣଵାଲା, ଅନାଦିନିଧନ ଵହ ଦ୍ରଵ୍ଯ ସତ୍ -ସ୍ଵଭାଵମେଂ (ଅସ୍ତିତ୍ଵସ୍ଵଭାଵମେଂ) ଉତ୍ପାଦକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତା ହୈ . ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଵହ ଉତ୍ପାଦ, ଦ୍ରଵ୍ଯକୀ ୨ଅଭିଧେଯତାକେ ସମଯ ସଦ୍ଭାଵସଂବଦ୍ଧ ହୀ ହୈ ଔର ପର୍ଯାଯୋଂକୀ ଅଭିଧେଯତାକେ ସମଯ ଅସଦ୍ଭାଵସଂବଦ୍ଧ ହୀ ହୈ . ଇସେ ସ୍ପଷ୍ଟ ସମଝାତେ ହୈଂ : —

ଜବ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୀ କହା ଜାତା ହୈ — ପର୍ଯାଯେଂ ନହୀଂ, ତବ ଉତ୍ପତ୍ତିଵିନାଶ ରହିତ, ଯୁଗପତ୍ ପ୍ରଵର୍ତମାନ, ଦ୍ରଵ୍ଯକୋ ଉତ୍ପନ୍ନ କରନେଵାଲୀ ୩ଅନ୍ଵଯଶକ୍ତିଯୋଂକେ ଦ୍ଵାରା, ଉତ୍ପତ୍ତିଵିନାଶଲକ୍ଷଣଵାଲୀ, କ୍ରମଶଃ ପ୍ରଵର୍ତମାନ, ୧. ଅକଲଂକ = ନିର୍ଦୋଷ (ଯହ ଦ୍ରଵ୍ଯ ପୂର୍ଵକଥିତ ସର୍ଵପ୍ରକାର ନିର୍ଦୋଷ ଲକ୍ଷଣଵାଲା ହୈ .) ୨. ଅଭିଧେଯତା = କହନେ ଯୋଗ୍ଯପନା; ଵିଵକ୍ଷା; କଥନୀ . ୩. ଅନ୍ଵଯଶକ୍ତି = ଅନ୍ଵଯରୂପଶକ୍ତି . (ଅନ୍ଵଯଶକ୍ତିଯାଁ ଉତ୍ପତ୍ତି ଔର ନାଶସେ ରହିତ ହୈଂ, ଏକ ହୀ ସାଥ ପ୍ରଵୃତ୍ତ

Page 217 of 513
PDF/HTML Page 250 of 546
single page version

ପର୍ଯାଯନିଷ୍ପାଦିକା ଵ୍ଯତିରେକଵ୍ଯକ୍ତୀସ୍ତାସ୍ତାଃ ସଂକ୍ରାମତୋ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ସଦ୍ଭାଵନିବଦ୍ଧ ଏଵ ପ୍ରାଦୁର୍ଭାଵଃ, ହେମଵତ୍ . ତଥା ହି — ଯଦା ହେମୈଵାଭିଧୀଯତେ ନାଂଗଦାଦଯଃ ପର୍ଯାଯାସ୍ତଦା ହେମସମାନଜୀଵିତାଭିର୍ଯୌଗ- ପଦ୍ଯପ୍ରଵୃତ୍ତାଭିର୍ହେମନିଷ୍ପାଦିକାଭିରନ୍ଵଯଶକ୍ତି ଭିରଂଗଦାଦିପର୍ଯାଯସମାନଜୀଵିତାଃ କ୍ରମପ୍ରଵୃତ୍ତା ଅଂଗଦାଦି- ପର୍ଯାଯନିଷ୍ପାଦିକା ଵ୍ଯତିରେକଵ୍ଯକ୍ତୀସ୍ତାସ୍ତାଃ ସଂକ୍ରାମତୋ ହେମ୍ନଃ ସଦ୍ଭାଵନିବଦ୍ଧ ଏଵ ପ୍ରାଦୁର୍ଭାଵଃ . ଯଦା ତୁ ପର୍ଯାଯା ଏଵାଭିଧୀଯନ୍ତେ ନ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ, ତଦା ପ୍ରଭଵାଵସାନଲାଂଛନାଭିଃ କ୍ରମପ୍ରଵୃତ୍ତାଭିଃ ପର୍ଯାଯନିଷ୍ପାଦିକାଭିର୍ଵ୍ଯତିରେକଵ୍ଯକ୍ତିଭିସ୍ତାଭିସ୍ତାଭିଃ ପ୍ରଭଵାଵସାନଵର୍ଜିତା ଯୌଗପଦ୍ଯପ୍ରଵୃତ୍ତା ଦ୍ରଵ୍ଯ- କରୋତି . ସଦା ଲଭଦି ସଦା ସର୍ଵକାଲଂ ଲଭତେ . କିଂ କର୍ମତାପନ୍ନମ୍ . ପାଦୁବ୍ଭାଵଂ ପ୍ରାଦୁର୍ଭାଵମୁତ୍ପାଦମ୍ . କଥଂଭୂତମ୍ . ସଦସବ୍ଭାଵଣିବଦ୍ଧଂ ସଦ୍ଭାଵନିବଦ୍ଧମସଦ୍ଭାଵନିବଦ୍ଧଂ ଚ . କାଭ୍ଯାଂ କୃତ୍ଵା . ଦଵ୍ଵତ୍ଥପଜ୍ଜଯତ୍ଥେହିଂ ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକପର୍ଯାଯାର୍ଥିକନଯାଭ୍ଯାମିତି . ତଥାହି — ଯଥା ଯଦା କାଲେ ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକନଯେନ ଵିଵକ୍ଷା କ୍ରିଯତେ ଯଦେଵ କଟକପର୍ଯାଯେ ସୁଵର୍ଣଂ ତଦେଵ କଙ୍କଣପର୍ଯାଯେ ନାନ୍ଯଦିତି, ତଦା କାଲେ ସଦ୍ଭାଵନିବଦ୍ଧ ଏଵୋତ୍ପାଦଃ . କସ୍ମାଦିତି ଚେତ୍ . ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ଦ୍ରଵ୍ଯରୂପେଣାଵିନଷ୍ଟତ୍ଵାତ୍ . ଯଦା ପୁନଃ ପର୍ଯାଯଵିଵକ୍ଷା କ୍ରିଯତେ କଟକପର୍ଯାଯାତ୍ ସକାଶାଦନ୍ଯୋ ଯଃ କଙ୍କଣପର୍ଯାଯଃ ସୁଵର୍ଣସମ୍ବନ୍ଧୀ ସ ଏଵ ନ ଭଵତି, ତଦା ପୁନରସଦୁତ୍ପାଦଃ . କସ୍ମାଦିତି ଚେତ୍ . ପୂର୍ଵପର୍ଯାଯସ୍ଯ ଵିନଷ୍ଟତ୍ଵାତ୍ . ତଥା ଯଦା ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକନଯଵିଵକ୍ଷା କ୍ରିଯତେ ଯ ଏଵ ପୂର୍ଵଂ ଗୃହସ୍ଥାଵସ୍ଥାଯାମେଵମେଵଂ ଗୃହଵ୍ଯାପାରଂ କୃତଵାନ୍ ପଶ୍ଚାଜ୍ଜିନଦୀକ୍ଷାଂ ଗୃହୀତ୍ଵା ସ ଏଵେଦାନୀଂ ରାମାଦିକେଵଲିପୁରୁଷୋ ନିଶ୍ଚଯରତ୍ନତ୍ରଯାତ୍ମକପରମାତ୍ମଧ୍ଯାନେ- ପର୍ଯାଯୋଂକୀ ଉତ୍ପାଦକ ଉନ -ଉନ ୧ଵ୍ଯତିରେକଵ୍ଯକ୍ତିଯୋଂକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋନେଵାଲେ ଦ୍ରଵ୍ଯକୋ ୨ସଦ୍ଭାଵସଂବଦ୍ଧ ହୀ ଉତ୍ପାଦ ହୈ; ସୁଵର୍ଣକୀ ଭାଁତି . ଜୈସେ : — ଜବ ସୁଵର୍ଣ ହୀ କହା ଜାତା ହୈ — ବାଜୂବଂଧା ଆଦି ପର୍ଯାଯେଂ ନହୀଂ, ତବ ସୁଵର୍ଣ ଜିତନୀ ସ୍ଥାଯୀ, ଯୁଗପତ୍ ପ୍ରଵର୍ତମାନ, ସୁଵର୍ଣକୀ ଉତ୍ପାଦକ ଅନ୍ଵଯଶକ୍ତିଯୋଂକେ ଦ୍ଵାରା ବାଜୂବଂଧ ଇତ୍ଯାଦି ପର୍ଯାଯ ଜିତନେ ସ୍ଥାଯୀ, କ୍ରମଶଃ ପ୍ରଵର୍ତମାନ, ବାଜୂବଂଧ ଇତ୍ଯାଦି ପର୍ଯାଯୋଂକୀ ଉତ୍ପାଦକ ଉନ -ଉନ ଵ୍ଯତିରେକଵ୍ଯକ୍ତିଯୋଂକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋନେଵାଲେ ସୁଵର୍ଣକା ସଦ୍ଭାଵସଂବଦ୍ଧ ହୀ ଉତ୍ପାଦ ହୈ .

ଔର ଜବ ପର୍ଯାଯେଂ ହୀ କହୀ ଜାତୀ ହୈଂ, — ଦ୍ରଵ୍ଯ ନହୀଂ, ତବ ଉତ୍ପତ୍ତିଵିନାଶ ଜିନକା ଲକ୍ଷଣ ହୈ ଐସୀ, କ୍ରମଶଃ ପ୍ରଵର୍ତମାନ, ପର୍ଯାଯୋଂକୋ ଉତ୍ପନ୍ନ କରନେଵାଲୀ ଉନ -ଉନ ଵ୍ଯତିରେକଵ୍ଯକ୍ତିଯୋଂକେ ଦ୍ଵାରା, ଉତ୍ପତ୍ତିଵିନାଶ ରହିତ, ଯୁଗପତ୍ ପ୍ରଵର୍ତମାନ, ଦ୍ରଵ୍ଯକୀ ଉତ୍ପାଦକ ଅନ୍ଵଯଶକ୍ତିଯୋଂକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋନେଵାଲେ *୧. ଵ୍ଯତିରେକଵ୍ଯକ୍ତି = ଭେଦରୂପ ପ୍ରଗଟତା . [ଵ୍ଯତିରେକଵ୍ଯକ୍ତିଯାଁ ଉତ୍ପତ୍ତି ଵିନାଶକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତୀ ହୈଂ, କ୍ରମଶଃ ପ୍ରଵୃତ୍ତ

୨. ସଦ୍ଭାଵସଂବଦ୍ଧ = ସଦ୍ଭାଵ -ଅସ୍ତିତ୍ଵକେ ସାଥ ସଂବଂଧ ରଖନେଵାଲା, – ସଂକଲିତ . [ଦ୍ରଵ୍ଯକୀ ଵିଵକ୍ଷାକେ ସମଯ

ଅନ୍ଵଯ ଶକ୍ତିଯୋଂକୋ ମୁଖ୍ଯ ଔର ଵ୍ଯତିରେକଵ୍ଯକ୍ତିଯୋଂକୋ ଗୌଣ କର ଦିଯା ଜାତା ହୈ, ଇସଲିଯେ ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ସଦ୍ଭାଵସଂବଦ୍ଧ ଉତ୍ପାଦ (ସତ୍ -ଉତ୍ପାଦ, ଵିଦ୍ଯମାନକା ଉତ୍ପାଦ) ହୈ . ] પ્ર. ૨૮

Page 218 of 513
PDF/HTML Page 251 of 546
single page version

ନିଷ୍ପାଦିକା ଅନ୍ଵଯଶକ୍ତୀଃ ସଂକ୍ରାମତୋ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯାସଦ୍ଭାଵନିବଦ୍ଧ ଏଵ ପ୍ରାଦୁର୍ଭାଵଃ, ହେମଵଦେଵ . ତଥା ହି — ଯଦାଂଗଦାଦିପର୍ଯାଯା ଏଵାଭିଧୀଯନ୍ତେ, ନ ହେମ, ତଦାଂଗଦାଦିପର୍ଯାଯସମାନଜୀଵିତାଭିଃ କ୍ରମପ୍ରଵୃତ୍ତାଭିରଂଗଦାଦିପର୍ଯାଯନିଷ୍ପାଦିକାଭିର୍ଵ୍ଯତିରେକଵ୍ଯକ୍ତିଭିସ୍ତାଭିସ୍ତାଭିର୍ହେମସମାନଜୀଵିତା ଯୌଗପଦ୍ଯପ୍ରଵୃତ୍ତା ହେମନିଷ୍ପାଦିକା ଅନ୍ଵଯଶକ୍ତିଃ ସଂକ୍ରାମତୋ ହେମ୍ନୋଽସଦ୍ଭାଵନିବଦ୍ଧ ଏଵ ପ୍ରାଦୁର୍ଭାଵଃ . ଅଥ ପର୍ଯାଯାଭିଧେଯତାଯାମପ୍ଯସଦୁତ୍ପତ୍ତୌ ପର୍ଯାଯନିଷ୍ପାଦିକାସ୍ତାସ୍ତା ଵ୍ଯତିରେକଵ୍ଯକ୍ତଯୋ ଯୌଗପଦ୍ଯପ୍ରଵୃତ୍ତି- ମାସାଦ୍ଯାନ୍ଵଯଶକ୍ତିତ୍ଵମାପନ୍ନାଃ ପର୍ଯାଯାନ୍ ଦ୍ରଵୀକୁର୍ଯୁଃ, ତଥାଂଗଦାଦିପର୍ଯାଯନିଷ୍ପାଦିକାଭିସ୍ତାଭି- ସ୍ତାଭିର୍ଵ୍ଯତିରେକଵ୍ଯକ୍ତିଭିର୍ଯୌଗପଦ୍ଯପ୍ରଵୃତ୍ତିମାସାଦ୍ଯାନ୍ଵଯଶକ୍ତିତ୍ଵମାପନ୍ନାଭିରଂଗଦାଦିପର୍ଯାଯା ଅପି ହେମୀ- କ୍ରିଯେରନ୍ . ଦ୍ରଵ୍ଯାଭିଧେଯତାଯାମପି ସଦୁତ୍ପତ୍ତୌ ଦ୍ରଵ୍ଯନିଷ୍ପାଦିକା ଅନ୍ଵଯଶକ୍ତଯଃ କ୍ରମପ୍ରଵୃତ୍ତିମାସାଦ୍ଯ ତତ୍ତଦ୍ଵଯତିରେକଵ୍ଯକ୍ତିତ୍ଵମାପନ୍ନା ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ପର୍ଯାଯୀକୁର୍ଯୁଃ, ତଥା ହେମନିଷ୍ପାଦିକାଭିରନ୍ଵଯଶକ୍ତିଭିଃ ନାନନ୍ତସୁଖାମୃତତୃପ୍ତୋ ଜାତଃ, ନ ଚାନ୍ଯ ଇତି, ତଦା ସଦ୍ଭାଵନିବଦ୍ଧ ଏଵୋତ୍ପାଦଃ . କସ୍ମାଦିତି ଚେତ୍ . ପୁରୁଷତ୍ଵେନାଵିନଷ୍ଟତ୍ଵାତ୍ . ଯଦା ତୁ ପର୍ଯାଯନଯଵିଵକ୍ଷା କ୍ରିଯତେ ପୂର୍ଵଂ ସରାଗାଵସ୍ଥାଯାଃ ସକାଶାଦନ୍ଯୋଽଯଂ ଭରତସଗରରାମପାଣ୍ଡଵାଦିକେଵଲିପୁରୁଷାଣାଂ ସଂବନ୍ଧୀ ନିରୁପରାଗପରମାତ୍ମପର୍ଯାଯଃ ସ ଏଵ ନ ଭଵତି, ତଦା ଦ୍ରଵ୍ଯକୋ ୧ଅସଦ୍ଭାଵସଂବଦ୍ଧ ହୀ ଉତ୍ପାଦ ହୈ; ସୁଵର୍ଣକୀ ହୀ ଭାଁତି . ଵହ ଇସପ୍ରକାର ଜବ ବାଜୂବଂଧାଦି ପର୍ଯାଯେଂ ହୀ କହୀ ଜାତୀ ହୈଂ — ସୁଵର୍ଣ ନହୀଂ, ତବ ବାଜୂବଂଧ ଇତ୍ଯାଦି ପର୍ଯାଯ ଜିତନୀ ଟିକନେଵାଲୀ, କ୍ରମଶଃ ପ୍ରଵର୍ତମାନ, ବାଜୂବଂଧ ଇତ୍ଯାଦି ପର୍ଯାଯୋଂକୀ ଉତ୍ପାଦକ ଉନ -ଉନ ଵ୍ଯତିରେକ -ଵ୍ଯକ୍ତିଯୋଂକେ ଦ୍ଵାରା, ସୁଵର୍ଣ ଜିତନୀ ଟିକନେଵାଲୀ, ଯୁଗପତ୍ ପ୍ରଵର୍ତମାନ, ସୁଵର୍ଣକୀ ଉତ୍ପାଦକ ଅନ୍ଵଯଶକ୍ତିଯୋଂକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ସୁଵର୍ଣକେ ଅସଦ୍ଭାଵଯୁକ୍ତ ହୀ ଉତ୍ପାଦ ହୈ .

ଅବ, ପର୍ଯାଯୋଂକୀ ଅଭିଧେଯତା (କଥନୀ) କେ ସମଯ ଭୀ, ଅସତ୍ -ଉତ୍ପାଦମେଂ ପର୍ଯାଯୋଂକୋ ଉତ୍ପନ୍ନ କରନେଵାଲୀ ଵେ -ଵେ ଵ୍ଯତିରେକଵ୍ଯକ୍ତିଯାଁ ଯୁଗପତ୍ ପ୍ରଵୃତ୍ତି ପ୍ରାପ୍ତ କରକେ ଅନ୍ଵଯଶକ୍ତିପନେକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତୀ ହୁଈ ପର୍ଯାଯୋଂକୋ ଦ୍ରଵ୍ଯ କରତା ହୈ (-ପର୍ଯାଯୋଂକୀ ଵିଵକ୍ଷାକେ ସମଯ ଭୀ ଵ୍ଯତିରେକଵ୍ଯକ୍ତିଯାଁ ଅନ୍ଵଯଶକ୍ତିରୂପ ବନତୀ ହୁଈ ପର୍ଯାଯୋଂକୋ ଦ୍ରଵ୍ଯରୂପ କରତୀ ହୈଂ ); ଜୈସେ ବାଜୂବଂଧ ଆଦି ପର୍ଯାଯୋଂକୋ ଉତ୍ପନ୍ନ କରନେଵାଲୀ ଵେ- ଵେ ଵ୍ଯତିରେକଵ୍ଯକ୍ତିଯାଁ ଯୁଗପତ୍ ପ୍ରଵୃତ୍ତି ପ୍ରାପ୍ତ କରକେ ଅନ୍ଵଯଶକ୍ତିପନେକୋ ପ୍ରାପ୍ତ କରତୀ ହୁଈ ବାଜୁବଂଧ ଇତ୍ଯାଦି ପର୍ଯାଯୋଂକୋ ସୁଵର୍ଣ କରତା ହୈ ତଦ୍ନୁସାର . ଦ୍ରଵ୍ଯକୀ ଅଭିଧେଯତାକେ ସମଯ ଭୀ, ସତ୍ -ଉତ୍ପାଦମେଂ ଦ୍ରଵ୍ଯକୀ ଉତ୍ପାଦକ ଅନ୍ଵଯଶକ୍ତିଯାଁ କ୍ରମପ୍ରଵୃତ୍ତିକୋ ପ୍ରାପ୍ତ କରକେ ଉସ -ଉସ ଵ୍ଯତିରେକଵ୍ଯକ୍ତିତ୍ଵକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତୀ ହୁଈ, ଦ୍ରଵ୍ଯକୋ ପର୍ଯାଯେଂ (-ପର୍ଯାଯରୂପ) କରତୀ ହୈଂ; ଜୈସେ ସୁଵର୍ଣକୀ ଉତ୍ପାଦକ ଅନ୍ଵଯଶକ୍ତିଯାଁ ୧. ଅସଦ୍ଭାଵସଂବଂଦ୍ଧ = ଅନସ୍ତିତ୍ଵକେ ସାଥ ସଂବଂଧଵାଲା — ସଂକଲିତ . [ପର୍ଯାଯୋଂକୀ ଵିଵକ୍ଷାକେ ସମଯ

Page 219 of 513
PDF/HTML Page 252 of 546
single page version

କ୍ରମପ୍ରଵୃତ୍ତିମାସାଦ୍ଯ ତତ୍ତଦ୍ଵଯତିରେକମାପନ୍ନାଭିର୍ହେମାଂଗଦାଦିପର୍ଯାଯମାତ୍ରୀକ୍ରିଯେତ . ତତୋ ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥାଦେଶା- ତ୍ସଦୁତ୍ପାଦଃ, ପର୍ଯାଯାର୍ଥାଦେଶାଦସତ୍ ଇତ୍ଯନଵଦ୍ଯମ୍ ..୧୧୧..

ପୁନରସଦ୍ଭାଵନିବଦ୍ଧ ଏଵୋତ୍ପାଦଃ . କସ୍ମାଦିତି ଚେତ୍ . ପୂର୍ଵପର୍ଯାଯାଦନ୍ଯତ୍ଵାଦିତି . ଯଥେଦଂ ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯେ ସଦୁତ୍ପାଦା- ସଦୁତ୍ପାଦଵ୍ଯାଖ୍ଯାନଂ କୃତଂ ତଥା ସର୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯେଷୁ ଯଥାସଂଭଵଂ ଜ୍ଞାତଵ୍ଯମିତି ..୧୧୧.. ଅଥ ପୂର୍ଵୋକ୍ତମେଵ ସଦୁତ୍ପାଦଂ ଦ୍ରଵ୍ଯାଦଭିନ୍ନତ୍ଵେନ ଵିଵୃଣୋତି — ଜୀଵୋ ଜୀଵଃ କର୍ତା ଭଵଂ ଭଵନ୍ ପରିଣମନ୍ ସନ୍ ଭଵିସ୍ସଦି ଭଵିଷ୍ଯତି ତାଵତ୍ . କ୍ରମପ୍ରଵୃତ୍ତି ପ୍ରାପ୍ତ କରକେ ଉସ -ଉସ ଵ୍ଯତିରେକଵ୍ଯକ୍ତିତ୍ଵକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତୀ ହୁଈ, ସୁଵର୍ଣକୋ ବାଜୂବଂଧାଦି ପର୍ଯାଯମାତ୍ର (-ପର୍ଯାଯମାତ୍ରରୂପ) କରତୀ ହୈଂ .

ଇସଲିଯେ ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକ କଥନସେ ସତ୍ -ଉତ୍ପାଦ ହୈ, ପର୍ଯାଯାର୍ଥିକ କଥନସେ ଅସତ୍ -ଉତ୍ପାଦ ହୈ — ଯହ ବାତ ଅନଵଦ୍ଯ (ନିର୍ଦୋଷ, ଅବାଧ୍ଯ) ହୈ .

ଭାଵାର୍ଥ : — ଜୋ ପହଲେ ଵିଦ୍ଯମାନ ହୋ ଉସୀକୀ ଉତ୍ପତ୍ତିକୋ ସତ୍ -ଉତ୍ପାଦ କହତେ ହୈଂ ଔର ଜୋ ପହଲେ ଵିଦ୍ଯମାନ ନ ହୋ ଉସକୀ ଉତ୍ପତ୍ତିକୋ ଅସତ୍ -ଉତ୍ପାଦ କହତେ ହୈଂ . ଜବ ପର୍ଯାଯୋଂକୋ ଗୌଣ କରକେ ଦ୍ରଵ୍ଯକା ମୁଖ୍ଯତଯା କଥନ କିଯା ଜାତା ହୈ, ତବ ତୋ ଜୋ ଵିଦ୍ଯମାନ ଥା ଵହୀ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତା ହୈ, (କ୍ଯୋଂକି ଦ୍ରଵ୍ଯ ତୋ ତୀନୋଂ କାଲମେଂ ଵିଦ୍ଯମାନ ହୈ); ଇସଲିଯେ ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକ ନଯସେ ତୋ ଦ୍ରଵ୍ଯକୋ ସତ୍ -ଉତ୍ପାଦ ହୈ; ଔର ଜବ ଦ୍ରଵ୍ଯକୋ ଗୌଣ କରକେ ପର୍ଯାଯୋଂକା ମୁଖ୍ଯତଯା କଥନ କିଯା ଜାତା ହୈ ତବ ଜୋ ଵିଦ୍ଯମାନ ନହୀଂ ଥା ଵହ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତା ହୈ (କ୍ଯୋଂକି ଵର୍ତମାନ ପର୍ଯାଯ ଭୂତକାଲମେଂ ଵିଦ୍ଯମାନ ନହୀଂ ଥୀ), ଇସଲିଯେ ପର୍ଯାଯାର୍ଥିକ ନଯସେ ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ଅସତ୍ -ଉତ୍ପାଦ ହୈ .

ଯହାଁ ଯହ ଲକ୍ଷ୍ଯମେଂ ରଖନା ଚାହିଯେ କି ଦ୍ରଵ୍ଯ ଔର ପର୍ଯାଯେଂ ଭିନ୍ନ -ଭିନ୍ନ ଵସ୍ତୁଏଁ ନହୀଂ ହୈଂ; ଇସଲିଯେ ପର୍ଯାଯୋଂକୀ ଵିଵକ୍ଷାକେ ସମଯ ଭୀ, ଅସତ୍ -ଉତ୍ପାଦମେଂ, ଜୋ ପର୍ଯାଯେଂ ହୈଂ ଵେ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୀ ହୈଂ, ଔର ଦ୍ରଵ୍ଯକୀ ଵିଵକ୍ଷାକେ ସମଯ ଭୀ ସତ୍ -ଉତ୍ପାଦମେଂ, ଜୋ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈ ଵେ ହୀ ପର୍ଯାଯେଂ ହୀ ହୈଂ ..୧୧୧..

Page 220 of 513
PDF/HTML Page 253 of 546
single page version

ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ହି ତାଵଦ୍ ଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵଭୂତାମନ୍ଵଯଶକ୍ତିଂ ନିତ୍ଯମପ୍ଯପରିତ୍ଯଜଦ୍ଭଵତି ସଦେଵ . ଯସ୍ତୁ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ପର୍ଯାଯଭୂତାଯା ଵ୍ଯତିରେକଵ୍ଯକ୍ତେଃ ପ୍ରାଦୁର୍ଭାଵଃ ତସ୍ମିନ୍ନପି ଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵଭୂତାଯା ଅନ୍ଵଯଶକ୍ତେରପ୍ରଚ୍ଯଵନାଦ୍ ଦ୍ରଵ୍ଯମନନ୍ଯଦେଵ . ତତୋଽନନ୍ଯତ୍ଵେନ ନିଶ୍ଚୀଯତେ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ସଦୁତ୍ପାଦଃ . ତଥା ହି — ଜୀଵୋ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଭଵନ୍ନାରକତିର୍ଯଙ୍ମନୁଷ୍ଯଦେଵସିଦ୍ଧତ୍ଵାନାମନ୍ଯତମେନ ପର୍ଯାଯେଣ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ପର୍ଯାଯଦୁର୍ଲଲିତଵୃତ୍ତିତ୍ଵାଦ- ଵଶ୍ଯମେଵ ଭଵିଷ୍ଯତି . ସ ହି ଭୂତ୍ଵା ଚ ତେନ କିଂ ଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵଭୂତାମନ୍ଵଯଶକ୍ତିମୁଜ୍ଝତି, ନୋଜ୍ଝତି . କିଂ କିଂ ଭଵିଷ୍ଯତି . ନିର୍ଵିକାରଶୁଦ୍ଧୋପଯୋଗଵିଲକ୍ଷଣାଭ୍ଯାଂ ଶୁଭାଶୁଭୋପଯୋଗାଭ୍ଯାଂ ପରିଣମ୍ଯ ଣରୋଽମରୋ ଵା ପରୋ ନରୋ ଦେଵଃ ପରସ୍ତିର୍ଯଙ୍ନାରକରୂପୋ ଵା ନିର୍ଵିକାରଶୁଦ୍ଧୋପଯୋଗେନ ସିଦ୍ଧୋ ଵା ଭଵିଷ୍ଯତି . ଭଵୀଯ ପୁଣୋ ଏଵଂ ପୂର୍ଵୋକ୍ତପ୍ରକାରେଣ ପୁନର୍ଭୂତ୍ଵାପି . ଅଥଵା ଦ୍ଵିତୀଯଵ୍ଯାଖ୍ଯାନମ୍ . ଭଵନ୍ ଵର୍ତମାନକାଲାପେକ୍ଷଯା ଭଵିଷ୍ଯତି ଭାଵିକାଲାପେକ୍ଷଯା ଭୂତ୍ଵା ଭୂତକାଲାପେକ୍ଷଯା ଚେତି କାଲତ୍ରଯେ ଚୈଵଂ ଭୂତ୍ଵାପି କିଂ ଦଵ୍ଵତ୍ତଂ ପଜହଦି କିଂ ଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵଂ ପରିତ୍ଯଜତି . ଣ ଚଯଦି ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକନଯେନ ଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵଂ ନ ତ୍ଯଜତି, ଦ୍ରଵ୍ଯାଦ୍ଭିନ୍ନୋ ନ ଭଵତି . ଅଣ୍ଣୋ କହଂ ହଵଦି

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଜୀଵଃ ] ଜୀଵ [ଭଵନ୍ ] ପରିଣମିତ ହୋତା ହୁଆ [ନରଃ ] ମନୁଷ୍ଯ, [ଅମରଃ ] ଦେଵ [ଵା ] ଅଥଵା [ପରଃ ] ଅନ୍ଯ (-ତିର୍ଯଂଚ, ନାରକୀ ଯା ସିଦ୍ଧ) [ଭଵିଷ୍ଯତି ] ହୋଗା, [ପୁନଃ ] ପରନ୍ତୁ [ଭୂତ୍ଵା ] ମନୁଷ୍ଯ ଦେଵାଦି ହୋକର [କିଂ ] କ୍ଯା ଵହ [ଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵଂ ପ୍ରଜହାତି ] ଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵକୋ ଛୋଡ଼ ଦେତା ହୈ ? [ନ ଜହତ୍ ] ନହୀଂ ଛୋଡ଼ତା ହୁଆ ଵହ [ଅନ୍ଯଃ କଥଂ ଭଵତି ] ଅନ୍ଯ କୈସେ ହୋ ସକତା ହୈ ? (ଅର୍ଥାତ୍ ଵହ ଅନ୍ଯ ନହୀଂ, ଵହକା ଵହୀ ହୈ .)..୧୧୨..

ଟୀକା : — ପ୍ରଥମ ତୋ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵଭୂତ ଅନ୍ଵଯଶକ୍ତିକୋ କଭୀ ଭୀ ନ ଛୋଡ଼ତା ହୁଆ ସତ୍ (ଵିଦ୍ଯମାନ) ହୀ ହୈ . ଔର ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ଜୋ ପର୍ଯାଯଭୂତ ଵ୍ଯତିରେକଵ୍ଯକ୍ତିକା ଉତ୍ପାଦ ହୋତା ହୈ ଉସମେଂ ଭୀ ଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵଭୂତ ଅନ୍ଵଯଶକ୍ତିକା ଅଚ୍ଯୁତପନା ହୋନେସେ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଅନନ୍ଯ ହୀ ହୈ, (ଅର୍ଥାତ୍ ଉସ ଉତ୍ପାଦମେଂ ଭୀ ଅନ୍ଵଯଶକ୍ତି ତୋ ଅପତିତ -ଅଵିନଷ୍ଟ -ନିଶ୍ଚଲ ହୋନେସେ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଵହକା ଵହୀ ହୈ, ଅନ୍ଯ ନହୀଂ .) ଇସଲିଯେ ଅନନ୍ଯପନେକେ ଦ୍ଵାରା ଦ୍ରଵ୍ଯକା ସତ୍ -ଉତ୍ପାଦ ନିଶ୍ଚିତ ହୋତା ହୈ, (ଅର୍ଥାତ୍ ଉପରୋକ୍ତ କଥନାନୁସାର ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଦ୍ରଵ୍ଯାପେକ୍ଷାସେ ଅନନ୍ଯପନା ହୋନେସେ, ଉସକେ ସତ୍ -ଉତ୍ପାଦ ହୈ, — ଐସା ଅନନ୍ଯପନେ ଦ୍ଵାରା ସିଦ୍ଧ ହୋତା ହୈ .)

ଦେଵତ୍ଵ ଔର ସିଦ୍ଧତ୍ଵମେଂସେ କିସୀ ଏକ ପର୍ଯାଯମେଂ ଅଵଶ୍ଯମେଵ (ପରିଣମିତ) ହୋଗା . ପରନ୍ତୁ ଵହ ଜୀଵ ଉସ ପର୍ଯାଯରୂପ ହୋକର କ୍ଯା ଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵଭୂତ ଅନ୍ଵଯଶକ୍ତିକୋ ଛୋଡ଼ତା ହୈ ? ନହୀଂ ଛୋଡ଼ତା .

Page 221 of 513
PDF/HTML Page 254 of 546
single page version

ଯଦି ନୋଜ୍ଝତି କଥମନ୍ଯୋ ନାମ ସ୍ଯାତ୍, ଯେନ ପ୍ରକଟିତତ୍ରିକୋଟିସତ୍ତାକଃ ସ ଏଵ ନ ସ୍ଯାତ୍ ..୧୧୨..

ଭାଵାର୍ଥ : — ଜୀଵ ମନୁଷ୍ଯ -ଦେଵାଦିକ ପର୍ଯାଯରୂପ ପରିଣମିତ ହୋତା ହୁଆ ଭୀ ଅନ୍ଯ ନହୀଂ ହୋ ଜାତା, ଅନନ୍ଯ ରହତା ହୈ, ଵହକା ଵହୀ ରହତା ହୈ; କ୍ଯୋଂକି ‘ଵହୀ ଯହ ଦେଵକା ଜୀଵ ହୈ, ଜୋ ପୂର୍ଵଭଵମେଂ ମନୁଷ୍ଯ ଥା ଔର ଅମୁକ ଭଵମେଂ ତିର୍ଯଂଚ ଥା’ ଐସା ଜ୍ଞାନ ହୋ ସକତା ହୈ . ଇସପ୍ରକାର ଜୀଵକୀ ଭାଁତି ପ୍ରତ୍ଯେକ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଅପନୀ ସର୍ଵ ପର୍ଯାଯୋଂମେଂ ଵହକା ଵହୀ ରହତା ହୈ, ଅନ୍ଯ ନହୀଂ ହୋ ଜାତା, — ✽ଅନନ୍ଯ ରହତା ହୈ . ଇସପ୍ରକାର ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଅନନ୍ଯପନା ହୋନେସେ ଦ୍ରଵ୍ଯକା ସତ୍ -ଉତ୍ପାଦ ନିଶ୍ଚିତ ହୋତା ହୈ ..୧୧୨..

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ମନୁଜଃ ] ମନୁଷ୍ଯ [ଦେଵଃ ନ ଭଵତି ] ଦେଵ ନହୀଂ ହୈ, [ଵା ] ଅଥଵା [ଦେଵଃ ] ଦେଵ [ମାନୁଷଃ ଵା ସିଦ୍ଧଃ ଵା ] ମନୁଷ୍ଯ ଯା ସିଦ୍ଧ ନହୀଂ ହୈ; [ଏଵଂ ଅଭଵନ୍ ] ଐସା ନ ହୋତା ହୁଆ [ଅନନ୍ଯ ଭାଵଂ କଥଂ ଲଭତେ ] ଅନନ୍ଯଭାଵକୋ କୈସେ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋ ସକତା ହୈ ? ..୧୧୩.. ✽(ଅର୍ଥାତ୍ ଉତ୍ପାଦ -ଵ୍ଯଯ -ଧ୍ରୌଵ୍ଯାତ୍ମକ ଜୀଵ, ମନୁଷ୍ଯାଦି ପର୍ଯାଯୋଂରୂପ ପରିଣମିତ ହୋନେ ପର ଭୀ, ଅନ୍ଵଯଶକ୍ତିକୋ ନହୀଂ ଛୋଡ଼ତା ହୋନେସେ ଅନନ୍ଯ – ଵହକା ଵହୀ – ହୈ .)

Page 222 of 513
PDF/HTML Page 255 of 546
single page version

ପର୍ଯାଯା ହି ପର୍ଯାଯଭୂତାଯା ଆତ୍ମଵ୍ଯତିରେକଵ୍ଯକ୍ତେଃ କାଲ ଏଵ ସତ୍ତ୍ଵାତ୍ତତୋଽନ୍ଯକାଲେଷୁ ଭଵନ୍ତ୍ଯସନ୍ତ ଏଵ . ଯଶ୍ଚ ପର୍ଯାଯାଣାଂ ଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵଭୂତଯାନ୍ଵଯଶକ୍ତ୍ଯାନୁସ୍ଯୂତଃ କ୍ରମାନୁପାତୀ ସ୍ଵକାଲେ ପ୍ରାଦୁର୍ଭାଵଃ ତସ୍ମିନ୍ପର୍ଯାଯଭୂତାଯା ଆତ୍ମଵ୍ଯତିରେକଵ୍ଯକ୍ତେଃ ପୂର୍ଵମସତ୍ତ୍ଵାତ୍ପର୍ଯାଯା ଅନ୍ଯ ଏଵ . ତତଃ ପର୍ଯାଯାଣାମନ୍ଯତ୍ଵେନ ନିଶ୍ଚୀଯତେ ପର୍ଯାଯସ୍ଵରୂପକର୍ତୃକରଣାଧିକରଣଭୂତତ୍ଵେନ ପର୍ଯାଯେଭ୍ଯୋଽପୃଥଗ୍ଭୂତସ୍ଯ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯାସଦୁତ୍ପାଦଃ . ତଥା ହି — ନ ହି ମନୁଜସ୍ତ୍ରିଦଶୋ ଵା ସିଦ୍ଧୋ ଵା ସ୍ଯାତ୍, ନ ହି ତ୍ରିଦଶୋ ମନୁଜୋ ଵା ସିଦ୍ଧୋ ଵା ସ୍ଯାତ୍ . ଏଵମସନ୍ କଥମନନ୍ଯୋ ନାମ ସ୍ଯାତ୍, ଯେନାନ୍ଯ ଏଵ ନ ସ୍ଯାତ୍; ଯେନ ଚ ନିଷ୍ପଦ୍ଯମାନମନୁଜାଦିପର୍ଯାଯଂ ଜାଯମାନଵଲଯାଦିଵିକାରଂ କାଂଚନମିଵ ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯମପି ପ୍ରତିପଦ- ମନ୍ଯନ୍ନ ସ୍ଯାତ୍ ..୧୧୩.. ଦେଵପର୍ଯାଯକାଲେ ମନୁଷ୍ଯପର୍ଯାଯସ୍ଯାନୁପଲମ୍ଭାତ୍ . ଦେଵୋ ଵା ମାଣୁସୋ ଵ ସିଦ୍ଧୋ ଵା ଦେଵୋ ଵା ମନୁଷ୍ଯୋ ନ ଭଵତି ସ୍ଵାତ୍ମୋପଲବ୍ଧିରୂପସିଦ୍ଧପର୍ଯାଯୋ ଵା ନ ଭଵତି . କସ୍ମାତ୍ . ପର୍ଯାଯାଣାଂ ପରସ୍ପରଂ ଭିନ୍ନକାଲତ୍ଵାତ୍, ସୁଵର୍ଣଦ୍ରଵ୍ଯେ କୁଣ୍ଡଲାଦିପର୍ଯାଯାଣାମିଵ . ଏଵଂ ଅହୋଜ୍ଜମାଣୋ ଏଵମଭଵନ୍ସନ୍ ଅଣଣ୍ଣଭାଵଂ କଧଂ ଲହଦି ଅନନ୍ଯଭାଵ-

ଟୀକା : — ପର୍ଯାଯେଂ ପର୍ଯାଯଭୂତ ସ୍ଵଵ୍ଯତିରେକଵ୍ଯକ୍ତିକେ କାଲମେଂ ହୀ ସତ୍ (-ଵିଦ୍ଯମାନ) ହୋନେସେ, ଉସସେ ଅନ୍ଯ କାଲୋଂମେଂ ଅସତ୍ (-ଅଵିଦ୍ଯମାନ) ହୀ ହୈଂ . ଔର ପର୍ଯାଯୋଂକା ଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵଭୂତ ଅନ୍ଵଯଶକ୍ତିକେ ସାଥ ଗୁଂଥା ହୁଆ (-ଏକରୂପତାସେ ଯୁକ୍ତ) ଜୋ କ୍ରମାନୁପାତୀ (କ୍ରମାନୁସାର) ସ୍ଵକାଲମେଂ ଉତ୍ପାଦ ହୋତା ହୈ ଉସମେଂ ପର୍ଯାଯଭୂତ ସ୍ଵଵ୍ଯତିରେକଵ୍ଯକ୍ତିକା ପହଲେ ଅସତ୍ପନା ହୋନେସେ, ପର୍ଯାଯେଂ ଅନ୍ଯ ହୀ ହୈଂ . ଇସୀଲିଯେ ପର୍ଯାଯୋଂକୀ ଅନ୍ଯତାକେ ଦ୍ଵାରା ଦ୍ରଵ୍ଯକା — ଜୋ କି ପର୍ଯାଯୋଂକେ ସ୍ଵରୂପକା କର୍ତା, କରଣ ଔର ଅଧିକରଣ ହୋନେସେ ପର୍ଯାଯୋଂସେ ଅପୃଥକ୍ ହୈ ଉସକା — ଅସତ୍ -ଉତ୍ପାଦ ନିଶ୍ଚିତ ହୋତା ହୈ .

ନ ହୋତା ହୁଆ ଅନନ୍ଯ (-ଵହକା ଵହୀ) କୈସେ ହୋ ସକତା ହୈ, କି ଜିସସେ ଅନ୍ଯ ହୀ ନ ହୋ ଔର ଜିସସେ ମନୁଷ୍ଯାଦି ପର୍ଯାଯେଂ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତୀ ହୈଂ ଐସା ଜୀଵ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଭୀ — ଵଲଯାଦି ଵିକାର (କଂକଣାଦି ପର୍ଯାଯେଂ) ଜିସକେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତୀ ହୈଂ ଐସେ ସୁଵର୍ଣକୀ ଭାଁତି — ପଦ -ପଦ ପର (ପ୍ରତି ପର୍ଯାଯ ପର) ଅନ୍ଯ ନ ହୋ ? [ଜୈସେ କଂକଣ, କୁଣ୍ଡଲ ଇତ୍ଯାଦି ପର୍ଯାଯେଂ ଅନ୍ଯ ହୈଂ, (-ଭିନ୍ନ -ଭିନ୍ନ ହୈଂ, ଵେ କୀ ଵେ ହୀ ନହୀଂ ହୈଂ) ଇସଲିଯେ ଉନ ପର୍ଯାଯୋଂକା କର୍ତା ସୁଵର୍ଣ ଭୀ ଅନ୍ଯ ହୈ, ଇସୀପ୍ରକାର ମନୁଷ୍ଯ, ଦେଵ ଇତ୍ଯାଦି ପର୍ଯାଯେଂ ଅନ୍ଯ ହୈଂ, ଇସଲିଯେ ଉନ ପର୍ଯାଯୋଂକା କର୍ତା ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯ ଭୀ ପର୍ଯାଯାପେକ୍ଷାସେ ଅନ୍ଯ ହୈ . ]

ଭାଵାର୍ଥ : — ଜୀଵକେ ଅନାଦି ଅନନ୍ତ -ହୋନେ ପର ଭୀ, ମନୁଷ୍ଯ ପର୍ଯାଯକାଲମେଂ ଦେଵପର୍ଯାଯକୀ ଯା ସ୍ଵାତ୍ମୋପଲବ୍ଧିରୂପ ସିଦ୍ଧପର୍ଯାଯକୀ ଅପ୍ରାପ୍ତି ହୈ ଅର୍ଥାତ୍ ମନୁଷ୍ଯ, ଦେଵ ଯା ସିଦ୍ଧ ନହୀଂ ହୈ, ଇସଲିଯେ ଵେ ପର୍ଯାଯେଂ ଅନ୍ଯ ଅନ୍ଯ ହୈଂ . ଐସା ହୋନେସେ, ଉନ ପର୍ଯାଯୋଂକା କର୍ତ୍ତା, ସାଧନ ଔର ଆଧାର ଜୀଵ ଭୀ ପର୍ଯାଯାପେକ୍ଷାସେ ଅନ୍ଯପନେକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତା ହୈ . ଇସପ୍ରକାର ଜୀଵକୀ ଭାଁତି ପ୍ରତ୍ଯେକ ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ପର୍ଯାଯାପେକ୍ଷାସେ

Page 223 of 513
PDF/HTML Page 256 of 546
single page version

ସର୍ଵସ୍ଯ ହି ଵସ୍ତୁନଃ ସାମାନ୍ଯଵିଶେଷାତ୍ମକତ୍ଵାତ୍ତତ୍ସ୍ଵରୂପମୁତ୍ପଶ୍ଯତାଂ ଯଥାକ୍ରମଂ ସାମାନ୍ଯ- ଵିଶେଷୌ ପରିଚ୍ଛିନ୍ଦତୀ ଦ୍ଵେ କିଲ ଚକ୍ଷୁଷୀ, ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକଂ ପର୍ଯାଯାର୍ଥିକଂ ଚେତି . ତତ୍ର ପର୍ଯାଯାର୍ଥିକ- ମେକତ୍ଵଂ କଥଂ ଲଭତେ, ନ କଥମପି . ତତ ଏତାଵଦାଯାତି ଅସଦ୍ଭାଵନିବଦ୍ଧୋତ୍ପାଦଃ ପୂର୍ଵପର୍ଯାଯାଦ୍ଭିନ୍ନୋ ଭଵତୀତି ..୧୧୩.. ଅଥୈକଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ପର୍ଯାଯୈସ୍ସହାନନ୍ଯତ୍ଵାଭିଧାନମେକତ୍ଵମନ୍ଯତ୍ଵାଭିଧାନମନେକତ୍ଵଂ ଚ ନଯ- ଵିଭାଗେନ ଦର୍ଶଯତି, ଅଥଵା ପୂର୍ଵୋକ୍ତସଦ୍ଭାଵନିବଦ୍ଧାସଦ୍ଭାଵନିବଦ୍ଧମୁତ୍ପାଦଦ୍ଵଯଂ ପ୍ରକାରାନ୍ତରେଣ ସମର୍ଥଯତି — ହଵଦି ଭଵତି . କିଂ କର୍ତୃ . ସଵ୍ଵଂ ଦଵ୍ଵଂ ସର୍ଵଂ ଵିଵକ୍ଷିତାଵିଵକ୍ଷିତଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯମ୍ . କିଂଵିଶିଷ୍ଟଂ ଭଵତି . ଅଣଣ୍ଣଂ ଅନନ୍ଯମଭିନ୍ନମେକଂ ତନ୍ମଯମିତି . କେନ ସହ . ତେନ ନାରକତିର୍ଯଙ୍ମନୁଷ୍ଯଦେଵରୂପଵିଭାଵପର୍ଯାଯସମୂହେନ କେଵଲ- ଜ୍ଞାନାଦ୍ଯନନ୍ତଚତୁଷ୍ଟଯଶକ୍ତିରୂପସିଦ୍ଧପର୍ଯାଯେଣ ଚ . କେନ କୃତ୍ଵା . ଦଵ୍ଵଟ୍ଠିଏଣ ଶୁଦ୍ଧାନ୍ଵଯଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକନଯେନ . କସ୍ମାତ୍ . କୁଣ୍ଡଲାଦିପର୍ଯାଯେଷୁ ସୁଵର୍ଣସ୍ଯେଵ ଭେଦାଭାଵାତ୍ . ତଂ ପଜ୍ଜଯଟ୍ଠିଏଣ ପୁଣୋ ତଦ୍ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ପର୍ଯାଯାର୍ଥିକନଯେନ ଅନ୍ଯପନା ହୈ . ଇସପ୍ରକାର ଦ୍ରଵ୍ଯକୋ ଅନ୍ଯପନା ହୋନେସେ ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ଅସତ୍ -ଉତ୍ପାଦ ହୈ, – ଐସା ନିଶ୍ଚିତ ହୋତା ହୈ ..୧୧୩..

ଅବ, ଏକ ହୀ ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ଅନନ୍ଯପନା ଔର ଅନନ୍ଯପନା ହୋନେମେଂ ଜୋ ଵିରୋଧ ହୈ, ଉସେ ଦୂର କରତେ ହୈଂ . (ଅର୍ଥାତ୍ ଉସମେଂ ଵିରୋଧ ନହୀଂ ଆତା, ଯହ ବତଲାତେ ହୈଂ) : —

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକେନ ] ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକ (ନଯ) ସେ [ସର୍ଵ ] ସବ [ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ] ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈ; [ପୁନଃ ଚ ] ଔର [ପର୍ଯାଯାର୍ଥିକେନ ] ପର୍ଯାଯାର୍ଥିକ (ନଯ) ସେ [ତତ୍ ] ଵହ (ଦ୍ରଵ୍ଯ) [ଅନ୍ଯତ୍ ] ଅନ୍ଯ- ଅନ୍ଯ ହୈ, [ତତ୍କାଲେ ତନ୍ମଯତ୍ଵାତ୍ ] କ୍ଯୋଂକି ଉସ ସମଯ ତନ୍ମଯ ହୋନେସେ [ଅନନ୍ଯତ୍ ] (ଦ୍ରଵ୍ଯ ପର୍ଯାଯୋଂସେ) ଅନନ୍ଯ ହୈ ..୧୧୪..

ଟୀକା : — ଵାସ୍ତଵମେଂ ସଭୀ ଵସ୍ତୁ ସାମାନ୍ଯ -ଵିଶେଷାତ୍ମକ ହୋନେସେ ଵସ୍ତୁକା ସ୍ଵରୂପ ଦେଖନେଵାଲୋଂକେ କ୍ରମଶଃ (୧) ସାମାନ୍ଯ ଔର (୨) ଵିଶେଷକୋ ଜାନନେଵାଲୀ ଦୋ ଆଁଖେଂ ହୈଂ — (୧) ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକ ଔର (୨) ପର୍ଯାଯାର୍ଥିକ .

ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକେ ବଧୁଂ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଛେ; ନେ ତେ ଜ ପର୍ଯାଯାର୍ଥିକେ ଛେ ଅନ୍ଯ, ଜେଥୀ ତେ ସମଯ ତଦ୍ରୂପ ହୋଈ ଅନନ୍ଯ ଛେ. ୧୧୪.

Page 224 of 513
PDF/HTML Page 257 of 546
single page version

ମେକାନ୍ତନିମୀଲିତଂ ଵିଧାଯ କେଵଲୋନ୍ମୀଲିତେନ ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକେନ ଯଦାଵଲୋକ୍ଯତେ ତଦା ନାରକତିର୍ଯଙ୍- ମନୁଷ୍ଯଦେଵସିଦ୍ଧତ୍ଵପର୍ଯାଯାତ୍ମକେଷୁ ଵିଶେଷେଷୁ ଵ୍ଯଵସ୍ଥିତଂ ଜୀଵସାମାନ୍ଯମେକମଵଲୋକଯତାମନଵ- ଲୋକିତଵିଶେଷାଣାଂ ତତ୍ସର୍ଵଂ ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯମିତି ପ୍ରତିଭାତି . ଯଦା ତୁ ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକମେକାନ୍ତନିମୀଲିତଂ ଵିଧାଯ କେଵଲୋନ୍ମୀଲିତେନ ପର୍ଯାଯାର୍ଥିକେନାଵଲୋକ୍ଯତେ ତଦା ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯେ ଵ୍ଯଵସ୍ଥିତାନ୍ନାରକତିର୍ଯଙ୍ମନୁଷ୍ଯଦେଵ- ସିଦ୍ଧତ୍ଵପର୍ଯାଯାତ୍ମକାନ୍ ଵିଶେଷାନନେକାନଵଲୋକଯତାମନଵଲୋକିତସାମାନ୍ଯାନାମନ୍ଯଦନ୍ଯତ୍ପ୍ରତିଭାତି, ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ତତ୍ତଦ୍ଵିଶେଷକାଲେ ତତ୍ତଦ୍ଵିଶେଷେଭ୍ଯସ୍ତନ୍ମଯତ୍ଵେନାନନ୍ଯତ୍ଵାତ୍, ଗଣତୃଣପର୍ଣଦାରୁମଯହଵ୍ଯଵାହଵତ୍ . ଯଦା ତୁ ତେ ଉଭେ ଅପି ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକପର୍ଯାଯାର୍ଥିକେ ତୁଲ୍ଯକାଲୋନ୍ମୀଲିତେ ଵିଧାଯ ତତ ଇତଶ୍ଚାଵଲୋକ୍ଯତେ ତଦା ନାରକତିର୍ଯଙ୍ମନୁଷ୍ଯଦେଵସିଦ୍ଧତ୍ଵପର୍ଯାଯେଷୁ ଵ୍ଯଵସ୍ଥିତଂ ଜୀଵସାମାନ୍ଯଂ ଜୀଵସାମାନ୍ଯେ ଚ ଵ୍ଯଵସ୍ଥିତା ନାରକତିର୍ଯଙ୍ମନୁଷ୍ଯଦେଵସିଦ୍ଧତ୍ଵପର୍ଯାଯାତ୍ମକା ଵିଶେଷାଶ୍ଚ ତୁଲ୍ଯକାଲମେଵାଵଲୋକ୍ଯନ୍ତେ . ତତ୍ରୈକଚକ୍ଷୁରଵ- ପୁନଃ ଅଣ୍ଣଂ ଅନ୍ଯଦ୍ଭିନ୍ନମନେକଂ ପର୍ଯାଯୈଃ ସହ ପୃଥଗ୍ଭଵତି . କସ୍ମାଦିତି ଚେତ୍ . ତକ୍କାଲେ ତମ୍ମଯତ୍ତାଦୋ ତୃଣାଗ୍ନି- କାଷ୍ଠାଗ୍ନିପତ୍ରାଗ୍ନିଵତ୍ ସ୍ଵକୀଯପର୍ଯାଯୈଃ ସହ ତତ୍କାଲେ ତନ୍ମଯତ୍ଵାଦିତି . ଏତାଵତା କିମୁକ୍ତଂ ଭଵତି . ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକ- ନଯେନ ଯଦା ଵସ୍ତୁପରୀକ୍ଷା କ୍ରିଯତେ ତଦା ପର୍ଯାଯସନ୍ତାନରୂପେଣ ସର୍ଵଂ ପର୍ଯାଯକଦମ୍ବକଂ ଦ୍ରଵ୍ଯମେଵ ପ୍ରତିଭାତି . ଯଦା ତୁ ପର୍ଯାଯନଯଵିଵକ୍ଷା କ୍ରିଯତେ ତଦା ଦ୍ରଵ୍ଯମପି ପର୍ଯାଯରୂପେଣ ଭିନ୍ନଂ ଭିନ୍ନଂ ପ୍ରତିଭାତି . ଯଦା ଚ ପରସ୍ପରସାପେକ୍ଷ- ନଯଦ୍ଵଯେନ ଯୁଗପତ୍ସମୀକ୍ଷ୍ଯତେ, ତଦୈକତ୍ଵମନେକତ୍ଵଂ ଚ ଯୁଗପତ୍ପ୍ରତିଭାତୀତି . ଯଥେଦଂ ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯେ ଵ୍ଯାଖ୍ଯାନଂ କୃତଂ ତଥା

ଇନମେଂସେ ପର୍ଯାଯାର୍ଥିକ ଚକ୍ଷୁକୋ ସର୍ଵଥା ବନ୍ଦ କରକେ ଜବ ମାତ୍ର ଖୁଲୀ ହୁଈ ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକ ଚକ୍ଷୁକେ ଦ୍ଵାରା ଦେଖା ଜାତା ହୈ ତବ ନାରକପନା, ତିର୍ଯଂଚପନା, ମନୁଷ୍ଯପନା, ଦେଵପନା ଔର ସିଦ୍ଧପନା — ଵହ ପର୍ଯାଯସ୍ଵରୂପ ଵିଶେଷୋଂମେଂ ରହନେଵାଲେ ଏକ ଜୀଵସାମାନ୍ଯକୋ ଦେଖନେଵାଲେ ଔର ଵିଶେଷୋଂକୋ ନ ଦେଖନେଵାଲେ ଜୀଵୋଂକୋ ‘ଵହ ସବ ଜୀଵ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈ’ ଐସା ଭାସିତ ହୋତା ହୈ . ଔର ଜବ ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକ ଚକ୍ଷୁକୋ ସର୍ଵଥା ବନ୍ଦ କରକେ ମାତ୍ର ଖୁଲୀ ହୁଈ ପର୍ଯାଯାର୍ଥିକ ଚକ୍ଷୁକେ ଦ୍ଵାରା ଦେଖା ଜାତା ହୈ ତବ ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯମେଂ ରହନେଵାଲେ ନାରକପନା, ତିର୍ଯଂଚପନା, ମନୁଷ୍ଯପନା, ଦେଵପନା ଔର ସିଦ୍ଧପନା — ଵେ ପର୍ଯାଯସ୍ଵରୂପ ଅନେକ ଵିଶେଷୋଂକୋ ଦେଖନେଵାଲେ ଔର ସାମାନ୍ଯକୋ ନ ଦେଖନେଵାଲେ ଜୀଵୋଂକୋ (ଵହ ଜୀଵ ଦ୍ରଵ୍ଯ) ଅନ୍ଯ -ଅନ୍ଯ ଭାସିତ ହୋତା ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଦ୍ରଵ୍ଯ ଉନ -ଉନ ଵିଶେଷୋଂକେ ସମଯ ତନ୍ମଯ ହୋନେସେ ଉନ -ଉନ ଵିଶେଷୋଂସେ ଅନନ୍ଯ ହୈ — କଣ୍ଡେ, ଘାସ, ପତ୍ତେ ଔର କାଷ୍ଠମଯ ଅଗ୍ନିକୀ ଭାଁତି . (ଜୈସେ ଘାସ, ଲକଡ଼ୀ ଇତ୍ଯାଦିକୀ ଅଗ୍ନି ଉସ -ଉସ ସମଯ ଘାସମଯ, ଲକଡୀମଯ ଇତ୍ଯାଦି ହୋନେସେ ଘାସ, ଲକଡ଼ୀ ଇତ୍ଯାଦିସେ ଅନନ୍ଯ ହୈ ଉସୀପ୍ରକାର ଦ୍ରଵ୍ଯ ଉନ- ଉନ ପର୍ଯାଯରୂପ ଵିଶେଷୋଂକେ ସମଯ ତନ୍ମଯ ହୋନେସେ ଉନସେ ଅନନ୍ଯ ହୈ — ପୃଥକ୍ ନହୀଂ ହୈ .) ଔର ଜବ ଉନ ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକ ଔର ପର୍ଯାଯାର୍ଥିକ ଦୋନୋଂ ଆଁଖୋଂକୋ ଏକ ହୀ ସାଥ ଖୋଲକର ଉନକେ ଦ୍ଵାରା ଔର ଇନକେ ଦ୍ଵାରା (-ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକ ତଥା ପର୍ଯାଯାର୍ଥିକ ଚକ୍ଷୁଓଂକେ) ଦେଖା ଜାତା ହୈ ତବ ନାରକପନା, ତିର୍ଯଂଚପନା, ମନୁଷ୍ଯପନା, ଦେଵପନା ଔର ସିଦ୍ଧପନା ପର୍ଯାଯୋଂମେଂ ରହନେଵାଲା ଜୀଵସାମାନ୍ଯ ତଥା ଜୀଵସାମାନ୍ଯମେଂ ରହନେଵାଲା ନାରକପନା -ତିର୍ଯଂଚପନା -ମନୁଷ୍ଯପନା -ଦେଵପନା ଔର ସିଦ୍ଧତ୍ଵପର୍ଯାଯସ୍ଵରୂପ ଵିଶେଷ ତୁଲ୍ଯକାଲମେଂ ହୀ (ଏକ ହୀ ସାଥ) ଦିଖାଈ ଦେତେ ହୈଂ .

Page 225 of 513
PDF/HTML Page 258 of 546
single page version

ଲୋକନମେକଦେଶାଵଲୋକନଂ, ଦ୍ଵିଚକ୍ଷୁରଵଲୋକନଂ ସର୍ଵାଵଲୋକନମ୍ . ତତଃ ସର୍ଵାଵଲୋକନେ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯା- ନ୍ଯତ୍ଵାନନ୍ଯତ୍ଵଂ ଚ ନ ଵିପ୍ରତିଷିଧ୍ଯତେ ..୧୧୪..

ସର୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯେଷୁ ଯଥାସଂଭଵଂ ଜ୍ଞାତଵ୍ଯମିତ୍ଯର୍ଥଃ ..୧୧୪.. ଏଵଂ ସଦୁତ୍ପାଦାସଦୁତ୍ପାଦକଥନେନ ପ୍ରଥମା, ସଦୁତ୍ପାଦ- ଵିଶେଷଵିଵରଣରୂପେଣ ଦ୍ଵିତୀଯା, ତଥୈଵାସଦୁତ୍ପାଦଵିଶେଷଵିଵରଣରୂପେଣ ତୃତୀଯା, ଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯଯୋରେକତ୍ଵାନେକତ୍ଵ- ପ୍ରତିପାଦନେନ ଚତୁର୍ଥୀତି ସଦୁତ୍ପାଦାସଦୁତ୍ପାଦଵ୍ଯାଖ୍ଯାନମୁଖ୍ଯତଯା ଗାଥାଚତୁଷ୍ଟଯେନ ସପ୍ତମସ୍ଥଲଂ ଗତମ୍ . ଅଥ ସମସ୍ତଦୁର୍ନଯୈକାନ୍ତରୂପଵିଵାଦନିଷେଧିକାଂ ନଯସପ୍ତଭଙ୍ଗୀଂ ଵିସ୍ତାରଯତି — ଅତ୍ଥି ତ୍ତି ଯ ସ୍ଯାଦସ୍ତ୍ଯେଵ . ସ୍ଯାଦିତି

ଵହାଁ, ଏକ ଆଁଖସେ ଦେଖା ଜାନା ଵହ ଏକଦେଶ ଅଵଲୋକନ ହୈ ଔର ଦୋନୋଂ ଆଁଖୋଂସେ ଦେଖନା ଵହ ସର୍ଵାଵଲୋକନ (-ସମ୍ପୂର୍ଣ ଅଵଲୋକନ) ହୈ . ଇସଲିଯେ ସର୍ଵାଵଲୋକନମେଂ ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ଅନ୍ଯତ୍ଵ ଔର ଅନନ୍ଯତ୍ଵ ଵିରୋଧକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ନହୀଂ ହୋତେ .

ଭାଵାର୍ଥ : — ପ୍ରତ୍ଯେକ ଦ୍ରଵ୍ଯ ସାମାନ୍ଯ – ଵିଶେଷାତ୍ମକ ହୈ, ଇସଲିଯେ ପ୍ରତ୍ଯେକ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଵହକା ଵହୀ ରହତା ହୈ ଔର ବଦଲତା ଭୀ ହୈ . ଦ୍ରଵ୍ଯକା ସ୍ଵରୂପ ହୀ ଐସା ଉଭଯାତ୍ମକ ହୋନେସେ ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ଅନନ୍ଯତ୍ଵମେଂ ଔର ଅନ୍ଯତ୍ଵମେଂ ଵିରୋଧ ନହୀଂ ହୈ . ଜୈସେ – ମରୀଚି ଔର ଭଗଵାନ ମହାଵୀରକା ଜୀଵସାମାନ୍ଯକୀ ଅପେକ୍ଷାସେ ଅନନ୍ଯତ୍ଵ ଔର ଜୀଵ ଵିଶେଷୋଂକୀ ଅପେକ୍ଷାସେ ଅନ୍ଯତ୍ଵ ହୋନେମେଂ କିସୀ ପ୍ରକାରକା ଵିରୋଧ ନହୀଂ ହୈ .

ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକନଯରୂପୀ ଏକ ଚକ୍ଷୁସେ ଦେଖନେ ପର ଦ୍ରଵ୍ଯସାମାନ୍ଯ ହୀ ଜ୍ଞାତ ହୋତା ହୈ, ଇସଲିଯେ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଅନନ୍ଯ ଅର୍ଥାତ୍ ଵହକା ଵହୀ ଭାସିତ ହୋତା ହୈ ଔର ପର୍ଯାଯାର୍ଥିକନଯରୂପୀ ଦୂସରୀ ଏକ ଚକ୍ଷୁସେ ଦେଖନେ ପର ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ପର୍ଯାଯରୂପ ଵିଶେଷ ଜ୍ଞାତ ହୋତେ ହୈଂ, ଇସଲିଯେ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଅନ୍ଯ -ଅନ୍ଯ ଭାସିତ ହୋତା ହୈ . ଦୋନୋଂ ନଯରୂପୀ ଦୋନୋଂ ଚକ୍ଷୁଓଂସେ ଦେଖନେ ପର ଦ୍ରଵ୍ଯସାମାନ୍ଯ ଔର ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ଵିଶେଷ ଦୋନୋଂ ଜ୍ଞାତ ହୋତେ ହୈଂ, ଇସଲିଯେ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଅନନ୍ଯ ତଥା ଅନ୍ଯ -ଅନ୍ଯ ଦୋନୋଂ ଭାସିତ ହୋତା ହୈ ..୧୧୪..

Page 226 of 513
PDF/HTML Page 259 of 546
single page version

ସ୍ଯାଦସ୍ତ୍ଯେଵ ୧, ସ୍ଯାନ୍ନାସ୍ତ୍ଯେଵ ୨, ସ୍ଯାଦଵକ୍ତଵ୍ଯମେଵ ୩, ସ୍ଯାଦସ୍ତିନାସ୍ତ୍ଯେଵ ୪, ସ୍ଯାଦ- ସ୍ତ୍ଯଵକ୍ତଵ୍ଯମେଵ ୫, ସ୍ଯାନ୍ନାସ୍ତ୍ଯଵକ୍ତଵ୍ଯମେଵ ୬, ସ୍ଯାଦସ୍ତିନାସ୍ତ୍ଯଵକ୍ତଵ୍ଯମେଵେତି ୭, ସ୍ଵରୂପେଣ ୧, ପରରୂପେଣ ୨, ସ୍ଵପରରୂପଯୌଗପଦ୍ଯେନ ୩, ସ୍ଵପରରୂପକ୍ର ମେଣ ୪, ସ୍ଵରୂପସ୍ଵପରରୂପଯୌଗପଦ୍ଯାଭ୍ଯାଂ ୫, ପରରୂପସ୍ଵପରରୂପଯୌଗପଦ୍ଯାଭ୍ଯାଂ ୬, ସ୍ଵରୂପପରରୂପସ୍ଵପରରୂପଯୌଗପଦ୍ଯୈଃ ୭, ଆଦିଶ୍ଯମାନସ୍ଯ ସ୍ଵରୂପେଣ କୋଽର୍ଥଃ . କଥଂଚିତ୍ . କଥଂଚିତ୍କୋଽର୍ଥଃ . ଵିଵକ୍ଷିତପ୍ରକାରେଣ ସ୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯାଦିଚତୁଷ୍ଟଯେନ . ତଚ୍ଚତୁଷ୍ଟଯଂ ଶୁଦ୍ଧ- ଜୀଵଵିଷଯେ କଥ୍ଯତେ . ଶୁଦ୍ଧଗୁଣପର୍ଯାଯାଧାରଭୂତଂ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଭଣ୍ଯତେ, ଲୋକାକାଶପ୍ରମିତାଃ ଶୁଦ୍ଧାସଂଖ୍ଯେଯପ୍ରଦେଶାଃ କ୍ଷେତ୍ରଂ ଭଣ୍ଯତେ, ଵର୍ତମାନଶୁଦ୍ଧପର୍ଯାଯରୂପପରିଣତୋ ଵର୍ତମାନସମଯଃ କାଲୋ ଭଣ୍ଯତେ, ଶୁଦ୍ଧଚୈତନ୍ଯଂ ଭାଵଶ୍ଚେତ୍ଯୁକ୍ତଲକ୍ଷଣଦ୍ରଵ୍ଯାଦିଚତୁଷ୍ଟଯ ଇତି ପ୍ରଥମଭଙ୍ଗଃ ୧ . ଣତ୍ଥି ତ୍ତି ଯ ସ୍ଯାନ୍ନାସ୍ତ୍ଯେଵ . ସ୍ଯାଦିତି

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ] ଦ୍ରଵ୍ଯ [ଅସ୍ତି ଇତି ଚ ] କିସୀ ପର୍ଯାଯସେ ‘ଅସ୍ତି’, [ନାସ୍ତି ଇତି ଚ ] କିସୀ ପର୍ଯାଯସେ ‘ନାସ୍ତି’ [ପୁନଃ ] ଔର [ଅଵକ୍ତଵ୍ଯମ୍ ଇତି ଭଵତି ] କିସୀ ପର୍ଯାଯସେ ‘ଅଵକ୍ତଵ୍ଯ’ ହୈ, [କେନଚିତ୍ ପର୍ଯାଯେଣ ତୁ ତଦୁଭଯଂ ] ଔର କିସୀ ପର୍ଯାଯସେ ‘ଅସ୍ତି- ନାସ୍ତି’ [ଵା ] ଅଥଵା [ଅନ୍ଯତ୍ ଆଦିଷ୍ଟମ୍ ] କିସୀ ପର୍ଯାଯସେ ଅନ୍ଯ ତୀନ ଭଂଗରୂପ କହା ଗଯା ହୈ ..୧୧୫..

ଟୀକା : — ଦ୍ରଵ୍ଯ (୧) ସ୍ଵରୂପାପେକ୍ଷାସେ ‘ସ୍ଯାତ୍ ଅସ୍ତି’; (୨) ପରରୂପକୀ ଅପେକ୍ଷାସେ ‘ସ୍ଯାତ୍ ନାସ୍ତି’; (୩) ସ୍ଵରୂପ -ପରରୂପକୀ ଯୁଗପତ୍ ଅପେକ୍ଷାସେ ‘ସ୍ଯାତ୍ ୨ଅଵକ୍ତଵ୍ଯ’; (୪) ସ୍ଵରୂପ -ପରରୂପକେ କ୍ରମକୀ ଅପେକ୍ଷାସେ ‘ସ୍ଯାତ୍ ଅସ୍ତି -ନାସ୍ତି’; (୫) ସ୍ଵରୂପକୀ ଔର ସ୍ଵରୂପ -ପରରୂପକୀ ଯୁଗପତ୍ ଅପେକ୍ଷାସେ ‘ସ୍ଯାତ୍ ଅସ୍ତି -ଅଵକ୍ତଵ୍ଯ’; (୬) ପରରୂପକୀ ଔର ସ୍ଵରୂପ -ପରରୂପକୀ ଯୁଗପତ୍ ଅପେକ୍ଷାସେ ‘ସ୍ଯାତ୍ ନାସ୍ତି’, ଅଵକ୍ତଵ୍ଯ; ଔର (୭) ସ୍ଵରୂପକୀ, ପରରୂପକୀ ତଥା ସ୍ଵରୂପ -ପରରୂପକୀ ଯୁଗପତ୍ ଅପେକ୍ଷାସେ ‘ସ୍ଯାତ୍ ଅସ୍ତି -ନାସ୍ତି -ଅଵକ୍ତଵ୍ଯ’ ହୈ . ୧. ‘ସ୍ଯାତ୍’ = କଥଂଚିତ୍; କିସୀପ୍ରକାର; କିସୀ ଅପେକ୍ଷାସେ . (ପ୍ରତ୍ଯେକ ଦ୍ରଵ୍ଯ ସ୍ଵଚତୁଷ୍ଟଯକୀ ଅପେକ୍ଷାସେ — ସ୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯ,

ଗୁଣ -ପର୍ଯାଯୋଂକା ଆଧାରଭୂତ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯ ଵହ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈ; ଲୋକାକାଶପ୍ରମାଣ ଶୁଦ୍ଧ ଅସଂଖ୍ଯପ୍ରଦେଶ ଵହ କ୍ଷେତ୍ର ହୈ, ଶୁଦ୍ଧ ପର୍ଯାଯରୂପସେ ପରିଣତ ଵର୍ତମାନ ସମଯ ଵହ କାଲ ହୈ, ଔର ଶୁଦ୍ଧ ଚୈତନ୍ଯ ଵହ ଭାଵ ହୈ .) ୨. ଅଵକ୍ତଵ୍ଯ = ଜୋ କହା ନ ଜା ସକେ . (ଏକ ହୀ ସାଥ ସ୍ଵରୂପ ତଥା ପରରୂପକୀ ଅପେକ୍ଷାସେ ଦ୍ରଵ୍ଯ କଥନମେଂ ନହୀଂ

Page 227 of 513
PDF/HTML Page 260 of 546
single page version

ସତଃ, ପରରୂପେଣାସତଃ, ସ୍ଵପରରୂପାଭ୍ଯାଂ ଯୁଗପଦ୍ଵକ୍ତୁମଶକ୍ଯସ୍ଯ, ସ୍ଵପରରୂପାଭ୍ଯାଂ କ୍ରମେଣ ସତୋଽସତଶ୍ଚ, ସ୍ଵରୂପସ୍ଵପରରୂପଯୌଗପଦ୍ଯାଭ୍ଯାଂ ସତୋ ଵକ୍ତୁମଶକ୍ଯସ୍ଯ ଚ, ପରରୂପସ୍ଵପରରୂପଯୌଗପଦ୍ଯାଭ୍ଯାମସତୋ ଵକ୍ତୁମ- ଶକ୍ଯସ୍ଯ ଚ, ସ୍ଵରୂପପରରୂପସ୍ଵପରରୂପଯୌଗପଦ୍ଯୈଃ ସତୋଽସତୋ ଵକ୍ତୁମଶକ୍ଯସ୍ଯ ଚାନନ୍ତଧର୍ମଣୋ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯୈ- କୈକଂ ଧର୍ମମାଶ୍ରିତ୍ଯ ଵିଵକ୍ଷିତାଵିଵକ୍ଷିତଵିଧିପ୍ରତିଷେଧାଭ୍ଯାମଵତରନ୍ତୀ ସପ୍ତଭଂଗିକୈଵକାରଵିଶ୍ରାନ୍ତମ- କୋଽର୍ଥଃ . କଥଂଚିଦ୍ଵିଵକ୍ଷିତପ୍ରକାରେଣ ପରଦ୍ରଵ୍ଯାଦିଚତୁଷ୍ଟଯେନ ୨ . ହଵଦି ଭଵତି . କଥଂଭୂତମ୍ . ଅଵତ୍ତଵ୍ଵମିଦି ସ୍ଯାଦଵକ୍ତଵ୍ଯମେଵ . ସ୍ଯାଦିତି କୋଽର୍ଥଃ . କଥଂଚିଦ୍ଵିଵକ୍ଷିତପ୍ରକାରେଣ ଯୁଗପତ୍ସ୍ଵପରଦ୍ରଵ୍ଯାଦିଚତୁଷ୍ଟଯେନ ୩ . ସ୍ଯାଦସ୍ତି, ସ୍ଯାନ୍ନାସ୍ତି, ସ୍ଯାଦଵକ୍ତଵ୍ଯଂ, ସ୍ଯାଦସ୍ତିନାସ୍ତି, ସ୍ଯାଦସ୍ତ୍ଯେଵାଵକ୍ତଵ୍ଯଂ, ସ୍ଯାନ୍ନାସ୍ତ୍ଯେଵାଵକ୍ତଵ୍ଯଂ, ସ୍ଯାଦସ୍ତିନାସ୍ତ୍ଯେଵାଵକ୍ତଵ୍ଯମ୍ . ପୁଣୋ ପୁନଃ ଇତ୍ଥଂଭୂତମ୍ କିଂ ଭଵତି . ଦଵ୍ଵଂ ପରମାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯଂ କର୍ତୃ . ପୁନରପି କଥଂଭୂତଂ ଭଵତି . ତଦୁଭଯଂ ସ୍ଯାଦସ୍ତିନାସ୍ତ୍ଯେଵ . ସ୍ଯାଦିତି କୋଽର୍ଥଃ . କଥଂଚିଦ୍ଵିଵକ୍ଷିତପ୍ରକାରେଣ କ୍ରମେଣ ସ୍ଵପର- ଦ୍ରଵ୍ଯାଦିଚତୁଷ୍ଟଯେନ ୪ . କଥଂଭୂତଂ ସଦିତ୍ଥମିତ୍ଥଂ ଭଵତି . ଆଦିଟ୍ଠଂ ଆଦିଷ୍ଟଂ ଵିଵକ୍ଷିତଂ ସତ୍ . କେନ କୃତ୍ଵା . ପଜ୍ଜାଏଣ ଦୁ ପର୍ଯାଯେଣ ତୁ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତରରୂପନଯଵିଭାଗେନ ତୁ . କଥଂଭୂତେନ . କେଣ ଵି କେନାପି ଵିଵକ୍ଷିତେନ ନୈଗମାଦିନଯରୂପେଣ . ଅଣ୍ଣଂ ଵା ଅନ୍ଯଦ୍ଵା ସଂଯୋଗଭଙ୍ଗତ୍ରଯରୂପେଣ . ତତ୍କଥ୍ଯତେ — ସ୍ଯାଦସ୍ତ୍ଯେଵାଵକ୍ତଵ୍ଯଂ . ସ୍ଯାଦିତି କୋଽର୍ଥଃ . କଥଂଚିତ୍ ଵିଵକ୍ଷିତପ୍ରକାରେଣ ସ୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯାଦିଚତୁଷ୍ଟଯେନ ଯୁଗପତ୍ସ୍ଵପରଦ୍ରଵ୍ଯାଦିଚତୁଷ୍ଟଯେନ ଚ ୫ . ସ୍ଯାନ୍ନାସ୍ତ୍ଯେଵାଵକ୍ତ ଵ୍ଯଂ . ସ୍ଯାଦିତି କୋଽର୍ଥଃ . କ ଥଂଚିତ୍ ଵିଵକ୍ଷିତପ୍ରକାରେଣ ପରଦ୍ରଵ୍ଯାଦିଚତୁଷ୍ଟଯେନ ଯୁଗପତ୍ସ୍ଵପରଦ୍ରଵ୍ଯାଦିଚତୁଷ୍ଟଯେନ ଚ ୬ . ସ୍ଯାଦସ୍ତିନାସ୍ତ୍ଯେଵାଵକ୍ତଵ୍ଯଂ . ସ୍ଯାଦିତି କୋଽର୍ଥଃ . କଥଂଚିତ୍ ଵିଵକ୍ଷିତପ୍ରକାରେଣ କ୍ରମେଣ ସ୍ଵପରଦ୍ରଵ୍ଯାଦିଚତୁଷ୍ଟଯେନ ଯୁଗପତ୍ସ୍ଵପରଦ୍ରଵ୍ଯାଦିଚତୁଷ୍ଟଯେନ ଚ ୭ . ପୂର୍ଵଂ ପଞ୍ଚାସ୍ତିକାଯେ ସ୍ଯାଦସ୍ତୀତ୍ଯାଦିପ୍ରମାଣଵାକ୍ଯେନ ପ୍ରମାଣସପ୍ତଭଙ୍ଗୀ ଵ୍ଯାଖ୍ଯାତା, ଅତ୍ର ତୁ ସ୍ଯାଦସ୍ତ୍ଯେଵ, ଯଦେଵକାରଗ୍ରହଣଂ ତନ୍ନଯସପ୍ତଭଙ୍ଗୀଜ୍ଞାପନାର୍ଥମିତି ଭାଵାର୍ଥଃ . ଯଥେଦଂ ନଯସପ୍ତଭଙ୍ଗୀଵ୍ଯାଖ୍ଯାନଂ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯେ ଦର୍ଶିତଂ ତଥା ଯଥାସଂଭଵଂ

ଦ୍ରଵ୍ଯକା କଥନ କରନେମେଂ, (୧) ଜୋ ସ୍ଵରୂପସେ ‘ସତ୍’ ହୈ; (୨) ଜୋ ପରରୂପସେ ‘ଅସତ୍’ ହୈ; (୩) ଜିସକା ସ୍ଵରୂପ ଔର ପରରୂପସେ ଯୁଗପତ୍ ‘କଥନ ଅଶକ୍ଯ’ ହୈ; (୪) ଜୋ ସ୍ଵରୂପସେ ଔର ପରରୂପସେ କ୍ରମଶଃ ‘ସତ୍ ଔର ଅସତ୍’ ହୈ; (୫) ଜୋ ସ୍ଵରୂପସେ, ଔର ସ୍ଵରୂପ -ପରରୂପସେ ଯୁଗପତ୍ ‘ସତ୍ ଔର ଅଵକ୍ତଵ୍ଯ’ ହୈ; (୬) ଜୋ ପରରୂପସେ, ଔର ସ୍ଵରୂପ -ପରରୂପସେ ଯୁଗପତ୍ ‘ଅସତ୍ ଔର ଅଵକ୍ତଵ୍ଯ’ ହୈ; ତଥା (୭) ଜୋ ସ୍ଵରୂପସେ ପର -ରୂପ ଔର ସ୍ଵରୂପ -ପରରୂପସେ ଯୁଗପତ୍ ‘ସତ୍’, ‘ଅସତ୍’ ଔର ‘ଅଵକ୍ତଵ୍ଯ’ ହୈ — ଐସେ ଅନନ୍ତ ଧର୍ମୋଂଵାଲେ ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ଏକ ଏକ ଧର୍ମକା ଆଶ୍ରଯ ଲେକର ୧ଵିଵକ୍ଷିତ -ଅଵିଵକ୍ଷିତତାକେ ଵିଧି -ନିଷେଧକେ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରଗଟ ହୋନେଵାଲୀ ୧. ଵିଵକ୍ଷିତ (କଥନୀଯ) ଧର୍ମକୋ ମୁଖ୍ଯ କରକେ ଉସକା ପ୍ରତିପାଦନ କରନେସେ ଔର ଅଵିଵକ୍ଷିତ (ନ କହନେ ଯୋଗ୍ଯ)