Pravachansar-Hindi (Oriya transliteration). Gatha: 116-126.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 14 of 28

 

Page 228 of 513
PDF/HTML Page 261 of 546
single page version

ଶ୍ରାନ୍ତସମୁଚ୍ଚାର୍ଯମାଣସ୍ଯାତ୍କାରାମୋଘମନ୍ତ୍ରପଦେନ ସମସ୍ତମପି ଵିପ୍ରତିଷେଧଵିଷମୋହମୁଦସ୍ଯତି ..୧୧୫..
ଅଥ ନିର୍ଧାର୍ଯମାଣତ୍ଵେନୋଦାହରଣୀକୃତସ୍ଯ ଜୀଵସ୍ଯ ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯାଣାଂ କ୍ରିଯାଫଲତ୍ଵେନାନ୍ଯତ୍ଵଂ
ଦ୍ଯୋତଯତି
ଏସୋ ତ୍ତି ଣତ୍ଥି କୋଈ ଣ ଣତ୍ଥି କିରିଯା ସହାଵଣିଵ୍ଵତ୍ତା .
କିରିଯା ହି ଣତ୍ଥି ଅଫଲା ଧମ୍ମୋ ଜଦି ଣିପ୍ଫଲୋ ପରମୋ ..୧୧୬..
ସର୍ଵପଦାର୍ଥେଷୁ ଦ୍ରଷ୍ଟଵ୍ଯମିତି ..୧୧୫.. ଏଵଂ ନଯସପ୍ତଭଙ୍ଗୀଵ୍ଯାଖ୍ଯାନଗାଥଯାଷ୍ଟମସ୍ଥଲଂ ଗତମ୍ . ଏଵଂ ପୂର୍ଵୋକ୍ତ-
ପ୍ରକାରେଣ ପ୍ରଥମା ନମସ୍କାରଗାଥା, ଦ୍ରଵ୍ଯଗୁଣପର୍ଯାଯକଥନରୂପେଣ ଦ୍ଵିତୀଯା, ସ୍ଵସମଯପରସମଯପ୍ରତିପାଦନେନ
ତୃତୀଯା, ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ସତ୍ତାଦିଲକ୍ଷଣତ୍ରଯସୂଚନରୂପେଣ ଚତୁର୍ଥୀତି ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରଗାଥାଚତୁଷ୍ଟଯେନ ପୀଠିକାସ୍ଥଲମ୍
.
ତଦନନ୍ତରମଵାନ୍ତରସତ୍ତାକଥନରୂପେଣ ପ୍ରଥମା, ମହାସତ୍ତାରୂପେଣ ଦ୍ଵିତୀଯା, ଯଥା ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ସ୍ଵଭାଵସିଦ୍ଧଂ ତଥା
ସତ୍ତାଗୁଣୋଽପୀତି କଥନରୂପେଣ ତୃତୀଯା, ଉତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯତ୍ଵେଽପି ସତ୍ତୈଵ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଭଵତୀତି କଥନେନ ଚତୁର୍ଥୀତି

ଗାଥାଚତୁଷ୍ଟଯେନ ସତ୍ତାଲକ୍ଷଣଵିଵରଣମୁଖ୍ଯତା
. ତଦନନ୍ତରମୁତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯଲକ୍ଷଣଵିଵରଣମୁଖ୍ଯତ୍ଵେନ ଗାଥାତ୍ରଯଂ,
ତଦନନ୍ତରଂ ଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯକଥନେନ ଗୁଣପର୍ଯାଯକ ଥନେନ ଚ ଗାଥାଦ୍ଵଯଂ, ତତଶ୍ଚ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯାସ୍ତିତ୍ଵସ୍ଥାପନାରୂପେଣ ପ୍ରଥମା,
ସପ୍ତଭଂଗୀ ସତତ୍ ସମ୍ଯକ୍ତଯା ଉଚ୍ଚାରିତ କରନେ ପର ସ୍ଯାତ୍କାରରୂପୀ ଅମୋଘ ମଂତ୍ର ପଦକେ ଦ୍ଵାରା
‘ଏଵ’ କାରମେଂ ରହନେଵାଲେ ସମସ୍ତ ଵିରୋଧଵିଷକେ ମୋହକୋ ଦୂର କରତୀ ହୈ ..୧୧୫..
ଅବ, ଜିସକା ନିର୍ଧାର କରନା ହୈ, ଇସଲିଯେ ଜିସେ ଉଦାହରଣରୂପ ବନାଯା ଗଯା ହୈ ଐସେ
ଜୀଵକୀ ମନୁଷ୍ଯାଦି ପର୍ଯାଯେଂ କ୍ରିଯାକା ଫଲ ହୈଂ ଇସଲିଯେ ଉନକା ଅନ୍ଯତ୍ଵ (ଅର୍ଥାତ୍ ଵେ ପର୍ଯାଯେଂ
ବଦଲତୀ ରହତୀ ହୈଂ, ଇସପ୍ରକାର) ପ୍ରକାଶିତ କରତେ ହୈଂ :
୧. ସ୍ଯାଦ୍ଵାଦମେଂ ଅନେକାନ୍ତକା ସୂଚକ ‘ସ୍ଯାତ୍’ ଶବ୍ଦ ସମ୍ଯକ୍ତଯା ପ୍ରଯୁକ୍ତ ହୋତା ହୈ . ଵହ ‘ସ୍ଯାତ୍ ପଦ ଏକାନ୍ତଵାଦମେଂ
ରହନେଵାଲେ ସମସ୍ତ ଵିରୋଧରୂପୀ ଵିଷକେ ଭ୍ରମକୋ ନଷ୍ଟ କରନେକେ ଲିଯେ ରାମବାଣ ମଂତ୍ର ହୈ .
୨. ଅନେକାନ୍ତାତ୍ମକ ଵସ୍ତୁସ୍ଵଭାଵକୀ ଅପେକ୍ଷାସେ ରହିତ ଏକାନ୍ତଵାଦମେଂ ମିଥ୍ଯା ଏକାନ୍ତକୋ ସୂଚିତ କରତା ହୁଆ ଜୋ
‘ଏଵ’ ଯା ‘ହୀ’ ଶବ୍ଦ ପ୍ରଯୁକ୍ତ ହୋତା ହୈ ଵହ ଵସ୍ତୁସ୍ଵଭାଵସେ ଵିପରୀତ ନିରୂପଣ କରତା ହୈ, ଇସଲିଯେ ଉସକା ଯହାଁ
ନିଷେଧ କିଯା ହୈ
. (ଅନେକାନ୍ତାତ୍ମକ ଵସ୍ତୁସ୍ଵଭାଵକା ଧ୍ଯାନ ଚୂକେ ବିନା, ଜିସ ଅପେକ୍ଷାସେ ଵସ୍ତୁକା କଥନ ଚଲ
ରହା ହୋ ଉସ ଅପେକ୍ଷାସେ ଉସକା ନିର୍ଣୀତତ୍ତ୍ଵନିଯମବଦ୍ଧତ୍ଵନିରପଵାଦତ୍ଵ ବତଲାନେକେ ଲିଯେ ‘ଏଵ’ ଯା ‘ହୀ’
ଶବ୍ଦ ପ୍ରଯୁକ୍ତ ହୋତା ହୈ, ଉସକା ଯହାଁ ନିଷେଧ ନହୀଂ ସମଝନା ଚାହିଯେ .)
ନଥୀ ‘ଆ ଜ’ ଏଵୋ କୋଈ, ଜ୍ଯାଂ କିରିଯା ସ୍ଵଭାଵନିପନ୍ନ ଛେ;
କିରିଯା ନଥୀ ଫ ଲହୀନ, ଜୋ ନିଷ୍ଫ ଳ ଧରମ ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ଛେ . ୧୧୬.

Page 229 of 513
PDF/HTML Page 262 of 546
single page version

ଏଷ ଇତି ନାସ୍ତି କଶ୍ଚିନ୍ନ ନାସ୍ତି କ୍ରିଯା ସ୍ଵଭାଵନିର୍ଵୃତ୍ତା .
କ୍ରିଯା ହି ନାସ୍ତ୍ଯଫଲା ଧର୍ମୋ ଯଦି ନିଃଫଲଃ ପରମଃ ..୧୧୬..
ଇହ ହି ସଂସାରିଣୋ ଜୀଵସ୍ଯାନାଦିକର୍ମପୁଦ୍ଗଲୋପାଧିସନ୍ନିଧିପ୍ରତ୍ଯଯପ୍ରଵର୍ତମାନପ୍ରତିକ୍ଷଣ-
ଵିଵର୍ତନସ୍ଯ କ୍ରିଯା କିଲ ସ୍ଵଭାଵନିର୍ଵୃତ୍ତୈଵାସ୍ତି . ତତସ୍ତସ୍ଯ ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯେଷୁ ନ କଶ୍ଚନାପ୍ଯେଷ ଏଵେତି
ଟଂକୋତ୍କୀର୍ଣୋଽସ୍ତି, ତେଷାଂ ପୂର୍ଵପୂର୍ଵୋପମର୍ଦପ୍ରଵୃତ୍ତକ୍ରିଯାଫଲତ୍ଵେନୋତ୍ତରୋତ୍ତରୋପମର୍ଦ୍ଯମାନତ୍ଵାତ୍; ଫଲ-
ପୃଥକ୍ତ୍ଵଲକ୍ଷଣସ୍ଯାତଦ୍ଭାଵାଭିଧାନାନ୍ଯତ୍ଵଲକ୍ଷଣସ୍ଯ ଚ କଥନରୂପେଣ ଦ୍ଵିତୀଯା, ସଂଜ୍ଞାଲକ୍ଷଣପ୍ରଯୋଜନାଦିଭେଦରୂପ-
ସ୍ଯାତଦ୍ଭାଵସ୍ଯ ଵିଵରଣରୂପେଣ ତୃତୀଯା, ତସ୍ଯୈଵ ଦୃଢୀକରଣାର୍ଥଂ ଚତୁର୍ଥୀତି ଗାଥାଚତୁଷ୍ଟଯେନ ସତ୍ତାଦ୍ରଵ୍ଯଯୋର-

ଭେଦଵିଷଯେ ଯୁକ୍ତିକଥନମୁଖ୍ଯତା
. ତଦନନ୍ତରଂ ସତ୍ତାଦ୍ରଵ୍ଯଯୋର୍ଗୁଣଗୁଣିକଥନେନ ପ୍ରଥମା, ଗୁଣପର୍ଯାଯାଣାଂ ଦ୍ରଵ୍ଯେଣ
ସହାଭେଦକଥନେନ ଦ୍ଵିତୀଯା ଚେତି ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରଗାଥାଦ୍ଵଯମ୍ . ତଦନନ୍ତରଂ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ସଦୁତ୍ପାଦାସଦୁତ୍ପାଦଯୋଃ
ସାମାନ୍ଯଵ୍ଯାଖ୍ଯାନେନ ଵିଶେଷଵ୍ଯାଖ୍ଯାନେନ ଚ ଗାଥାଚତୁଷ୍ଟଯଂ, ତତଶ୍ଚ ସପ୍ତଭଙ୍ଗୀକଥନେନ ଗାଥୈକା ଚେତି ସମୁଦାଯେନ
ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ :[ଏଷଃ ଇତି କଶ୍ଚିତ୍ ନାସ୍ତି ] (ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯୋଂମେଂ) ‘ଯହୀ’ ଐସୀ କୋଈ
(ଶାଶ୍ଵତ ପର୍ଯାଯ) ନହୀଂ ହୈଂ; [ସ୍ଵଭାଵନିର୍ଵୃତ୍ତା କ୍ରିଯା ନାସ୍ତି ନ ] (କ୍ଯୋଂକି ସଂସାରୀ ଜୀଵକେ)
ସ୍ଵଭାଵନିଷ୍ପନ୍ନ କ୍ରିଯା ନହୀଂ ହୋ ସୋ ବାତ ନହୀଂ ହୈ; (ଅର୍ଥାତ୍ ଵିଭାଵସ୍ଵଭାଵସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋନେଵାଲୀ ରାଗ-
ଦ୍ଵେଷମଯ କ୍ରିଯା ଅଵଶ୍ଯ ହୈ
.) [ଯଦି ] ଔର ଯଦି [ପରମଃ ଧର୍ମଃ ନିଃଫଲଃ ] ପରମଧର୍ମ ଅଫଲ ହୈ
ତୋ [କ୍ରିଯା ହି ଅଫଲା ନାସ୍ତି ] କ୍ରିଯା ଅଵଶ୍ଯ ଅଫଲ ନହୀଂ ହୈ; (ଅର୍ଥାତ୍ ଏକ ଵୀତରାଗ ଭାଵ ହୀ
ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯରୂପ ଫଲ ଉତ୍ପନ୍ନ ନହୀଂ କରତୀ; ରାଗ -ଦ୍ଵେଷମଯ କ୍ରିଯା ତୋ ଅଵଶ୍ଯ ଵହ ଫଲ ଉତ୍ପନ୍ନ
କରତୀ ହୈ
.)..୧୧୬..
ଟୀକା :ଯହାଁ (ଇସ ଵିଶ୍ଵମେଂ), ଅନାଦିକର୍ମପୁଦ୍ଗଲକୀ ଉପାଧିକେ ସଦ୍ଭାଵକେ ଆଶ୍ରଯ
(-କାରଣ) ସେ ଜିସକେ ପ୍ରତିକ୍ଷଣ ଵିଵର୍ତ୍ତନ ହୋତା ରହତା ହୈ ଐସେ ସଂସାରୀ ଜୀଵକୋ କ୍ରିଯା ଵାସ୍ତଵମେଂ
ସ୍ଵଭାଵ ନିଷ୍ପନ୍ନ ହୀ ହୈ; ଇସଲିଯେ ଉସକେ ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯୋଂମେଂସେ କୋଈ ଭୀ ପର୍ଯାଯ ‘ଯହୀ’ ହୈ ଐସୀ
ଟଂକୋତ୍କୀର୍ଣ ନହୀଂ ହୈ; କ୍ଯୋଂକି ଵେ ପର୍ଯାଯେଂ ପୂର୍ଵ -ପୂର୍ଵ ପର୍ଯାଯୋଂକେ ନାଶମେଂ ପ୍ରଵର୍ତମାନ କ୍ରିଯା ଫଲରୂପ ହୋନେସେ
ଉତ୍ତର -ଉତ୍ତର ପର୍ଯାଯୋଂକେ ଦ୍ଵାରା ନଷ୍ଟ ହୋତୀ ହୈଂ . ଔର କ୍ରିଯାକା ଫଲ ତୋ, ମୋହକେ ସାଥ ମିଲନକା ନାଶ
୧. ଵିଵର୍ତନ = ଵିପରିଣମନ; ପଲଟା (ଫେ ରଫାର) ହୋତେ ରହନା .
୨. ଉତ୍ତର -ଉତ୍ତର = ବାଦକୀ . (ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯେଂ ରାଗଦ୍ଵେଷମଯ କ୍ରିଯାକୀ ଫଲରୂପ ହୈଂ, ଇସଲିଯେ କୋଈ ଭୀ ପର୍ଯାଯ ପୂର୍ଵ
ପର୍ଯାଯକୋ ନଷ୍ଟ କରତୀ ହୈ ଔର ବାଦକୀ ପର୍ଯାଯସେ ସ୍ଵଯଂ ନଷ୍ଟ ହୋତୀ ହୈ .
୩. ମିଲନ = ମିଲ ଜାନା; ମିଶ୍ରିତପନା; ସଂବଂଧ; ଜୁଡ଼ାନ .

Page 230 of 513
PDF/HTML Page 263 of 546
single page version

ମଭିଲଷ୍ଯେତ ଵା ମୋହସଂଵଲନାଵିଲଯନାତ୍ କ୍ରିଯାଯାଃ . କ୍ରିଯା ହି ତାଵଚ୍ଚେତନସ୍ଯ ପୂର୍ଵୋତ୍ତରଦଶା-
ଵିଶିଷ୍ଟଚୈତନ୍ଯପରିଣାମାତ୍ମିକା . ସା ପୁନରଣୋରଣ୍ଵନ୍ତରସଂଗତସ୍ଯ ପରିଣତିରିଵାତ୍ମନୋ ମୋହସଂଵଲିତସ୍ଯ
ଦ୍ଵଯଣୁକକାର୍ଯସ୍ଯେଵ ମନୁଷ୍ଯାଦିକାର୍ଯସ୍ଯ ନିଷ୍ପାଦକତ୍ଵାତ୍ସଫଲୈଵ . ସୈଵ ମୋହସଂଵଲନଵିଲଯନେ ପୁନ-
ଚତୁର୍ଵିଂଶତିଗାଥାଭିରଷ୍ଟଭିଃ ସ୍ଥଲୈଃ ସାମାନ୍ଯଜ୍ଞେଯଵ୍ଯାଖ୍ଯାନମଧ୍ଯେ ସାମାନ୍ଯଦ୍ରଵ୍ଯପ୍ରରୂପଣଂ ସମାପ୍ତମ୍ . ଅତଃ
ପରଂ ତତ୍ରୈଵ ସାମାନ୍ଯଦ୍ରଵ୍ଯନିର୍ଣଯମଧ୍ଯେ ସାମାନ୍ଯଭେଦଭାଵନାମୁଖ୍ଯତ୍ଵେନୈକାଦଶଗାଥାପର୍ଯନ୍ତଂ ଵ୍ଯାଖ୍ଯାନଂ କରୋତି .
ତତ୍ର କ୍ରମେଣ ପଞ୍ଚସ୍ଥଲାନି ଭଵନ୍ତି . ପ୍ରଥମତସ୍ତାଵଦ୍ଵାର୍ତିକଵ୍ଯାଖ୍ଯାନାଭିପ୍ରାଯେଣ ସାଂଖ୍ଯୈକାନ୍ତନିରାକରଣଂ,
ଅଥଵା ଶୁଦ୍ଧନିଶ୍ଚଯନଯେନ ଜୈନମତମେଵେତି ଵ୍ଯାଖ୍ଯାନମୁଖ୍ଯତଯା ‘ଏସୋ ତ୍ତି ଣତ୍ଥି କୋଈ’ ଇତ୍ଯାଦି
ସୂତ୍ରଗାଥୈକା
. ତଦନନ୍ତରଂ ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯା ନିଶ୍ଚଯନଯେନ କର୍ମଫଲଂ ଭଵତି, ନ ଚ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମସ୍ଵରୂପମିତି
ତସ୍ଯୈଵାଧିକାରସୂତ୍ରସ୍ଯ ଵିଵରଣାର୍ଥଂ ‘କମ୍ମଂ ଣାମସମକ୍ଖଂ’ ଇତ୍ଯାଦିପାଠକ୍ରମେଣ ଗାଥାଚତୁଷ୍ଟଯଂ, ତତଃ ପରଂ
ରାଗାଦିପରିଣାମ ଏଵ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମକାରଣତ୍ଵାଦ୍ଭାଵକର୍ମ ଭଣ୍ଯତ ଇତି ପରିଣାମମୁଖ୍ଯତ୍ଵେନ ‘ଆଦା କମ୍ମମଲିମସୋ’

ଇତ୍ଯାଦିସୂତ୍ରଦ୍ଵଯଂ, ତଦନନ୍ତରଂ କ ର୍ମଫଲଚେତନା କ ର୍ମଚେତନା ଜ୍ଞାନଚେତନେତି ତ୍ରିଵିଧଚେତନାପ୍ରତିପାଦନରୂପେଣ

‘ପରିଣମଦି ଚେଦଣାଏ’ ଇତ୍ଯାଦିସୂତ୍ରତ୍ରଯଂ, ତଦନନ୍ତରଂ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମଭେଦଭାଵନାଫଲଂ କଥଯନ୍ ସନ୍ ‘କତ୍ତାକରଣଂ’

ଇତ୍ଯାଦ୍ଯେକସୂତ୍ରେଣୋପସଂହରତି
. ଏଵଂ ଭେଦଭାଵନାଧିକାରେ ସ୍ଥଲପଞ୍ଚକେନ ସମୁଦାଯପାତନିକା . ତଦ୍ଯଥାଅଥ
ନରନାରକାଦିପର୍ଯାଯାଃ କର୍ମାଧୀନତ୍ଵେନ ଵିନଶ୍ଵରତ୍ଵାଦିତି ଶୁଦ୍ଧନିଶ୍ଚଯନଯେନ ଜୀଵସ୍ଵରୂପଂ ନ ଭଵତୀତି ଭେଦଭାଵନାଂ
କଥଯତି
ଏସୋ ତ୍ତି ଣତ୍ଥି କୋଈ ଟଙ୍କୋତ୍କୀର୍ଣଜ୍ଞାଯକୈକସ୍ଵଭାଵପରମାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯଵତ୍ସଂସାରେ ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯେଷୁ ମଧ୍ଯେ
ସର୍ଵଦୈଵୈଷ ଏକରୂପ ଏଵ ନିତ୍ଯଃ କୋଽପି ନାସ୍ତି . ତର୍ହି ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯନିର୍ଵର୍ତିକା ସଂସାରକ୍ରିଯା ସାପି ନ
ଭଵିଷ୍ଯତି . ଣ ଣତ୍ଥି କିରିଯା ନ ନାସ୍ତି କ୍ରିଯା ମିଥ୍ଯାତ୍ଵରାଗାଦିପରିଣତିସ୍ସଂସାରଃ କର୍ମେତି ଯାଵତ୍ ଇତି
ପର୍ଯାଯନାମଚତୁଷ୍ଟଯରୂପା କ୍ରିଯାସ୍ତ୍ଯେଵ . ସା ଚ କଥଂଭୂତା . ସଭାଵଣିଵ୍ଵତ୍ତା ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମସ୍ଵଭାଵାଦ୍ଵିପରୀତାପି
ନରନାରକାଦିଵିଭାଵପର୍ଯାଯସ୍ଵଭାଵେନ ନିର୍ଵୃତ୍ତା . ତର୍ହି କିଂ ନିଷ୍ଫଲା ଭଵିଷ୍ଯତି . କିରିଯା ହି ଣତ୍ଥି ଅଫଲା
କ୍ରିଯା ହି ନାସ୍ତ୍ଯଫଲା ସା ମିଥ୍ଯାତ୍ଵରାଗାଦିପରିଣତିରୂପା କ୍ରିଯା ଯଦ୍ଯପ୍ଯନନ୍ତସୁଖାଦିଗୁଣାତ୍ମକମୋକ୍ଷକାର୍ଯଂ ପ୍ରତି
ନିଷ୍ଫଲା ତଥାପି ନାନାଦୁଃଖଦାଯକସ୍ଵକୀଯକାର୍ଯଭୂତମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯନିର୍ଵର୍ତକତ୍ଵାତ୍ସଫଲେତି ମନୁଷ୍ଯାଦି-

ପର୍ଯାଯନିଷ୍ପତ୍ତିରେଵାସ୍ଯାଃ ଫଲମ୍
. କଥଂ ଜ୍ଞାଯତ ଇତି ଚେତ୍ . ଧମ୍ମୋ ଜଦି ଣିପ୍ଫଲୋ ପରମୋ ଧର୍ମୋ ଯଦି ନିଷ୍ଫଲଃ
ନ ହୁଆ ହୋନେସେ ମାନନା ଚାହିଯେ; କ୍ଯୋଂକିପ୍ରଥମ ତୋ, କ୍ରିଯା ଚେତନକୀ ପୂର୍ଵୋତ୍ତରଦଶାସେ ଵିଶିଷ୍ଟ
ଚୈତନ୍ଯପରିଣାମସ୍ଵରୂପ ହୈ; ଔର ଵହ (କ୍ରିଯା)ଜୈସେ ଦୂସରେ ଅଣୁକେ ସାଥ ଯୁକ୍ତ (କିସୀ) ଅଣୁକୀ
ପରିଣତି ଦ୍ଵିଅଣୁକକାର୍ଯକୀ ନିଷ୍ପାଦକ ହୈ, ଉସୀ ପ୍ରକାରମୋହକେ ସାଥ ମିଲିତ ଆତ୍ମାକେ ସଂବଂଧମେଂ,
୧. ଵିଶିଷ୍ଟ -ଭେଦଯୁକ୍ତ . (ପୂର୍ଵକୀ ଔର ପଶ୍ଚାତ୍କୀ ଅଵସ୍ଥାକେ ଭେଦସେ ଭେଦଯୁକ୍ତ ଐସେ ଚୈତନ୍ଯପରିଣାମ ଵହ ଆତ୍ମାକୀ
କ୍ରିଯା ହୈ .)
୨. ଦ୍ଵିଅଣୁକକାର୍ଯକୀ ନିଷ୍ପାଦକ = ଦୋ ଅଣୁଓଂସେ ବନେ ହୁଯେ ସ୍କଂଧରୂପ କାର୍ଯକୀ ଉତ୍ପାଦକ .

Page 231 of 513
PDF/HTML Page 264 of 546
single page version

ରଣୋରୁଚ୍ଛିନ୍ନାଣ୍ଵନ୍ତରସଂଗମସ୍ଯ ପରିଣତିରିଵ ଦ୍ଵଯଣୁକକାର୍ଯସ୍ଯେଵ ମନୁଷ୍ଯାଦିକାର୍ଯସ୍ଯାନିଷ୍ପାଦକତ୍ଵାତ
ପରମଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଵଭାଵଭୂତତଯା ପରମଧର୍ମାଖ୍ଯା ଭଵତ୍ଯଫଲୈଵ ..୧୧୬..
ଅଥ ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯାଣାଂ ଜୀଵସ୍ଯ କ୍ରିଯାଫଲତ୍ଵଂ ଵ୍ଯନକ୍ତି
କମ୍ମଂ ଣାମସମକ୍ଖଂ ସଭାଵମଧ ଅପ୍ପଣୋ ସହାଵେଣ .
ଅଭିଭୂଯ ଣରଂ ତିରିଯଂ ଣେରଇଯଂ ଵା ସୁରଂ କୁଣଦି ..୧୧୭..
ପରମଃ ନୀରାଗପରମାତ୍ମୋପଲମ୍ଭପରିଣତିରୂପଃ ଆଗମଭାଷଯା ପରମଯଥାଖ୍ଯାତଚାରିତ୍ରରୂପୋ ଵା ଯୋଽସୌ ପରମୋ
ଧର୍ମଃ, ସ କେଵଲଜ୍ଞାନାଦ୍ଯନନ୍ତଚତୁଷ୍ଟଯଵ୍ଯକ୍ତିରୂପସ୍ଯ କାର୍ଯସମଯସାରସ୍ଯୋତ୍ପାଦକତ୍ଵାତ୍ସଫଲୋଽପି ନରନାରକାଦି-

ପର୍ଯାଯକାରଣଭୂତଂ ଜ୍ଞାନାଵରଣାଦିକର୍ମବନ୍ଧଂ ନୋତ୍ପାଦଯତି, ତତଃ କାରଣାନ୍ନିଷ୍ଫଲଃ
. ତତୋ ଜ୍ଞାଯତେ
ନରନାରକାଦିସଂସାରକାର୍ଯଂ ମିଥ୍ଯାତ୍ଵରାଗାଦିକ୍ରିଯାଯାଃ ଫଲମିତି . ଅଥଵାସ୍ଯ ସୂତ୍ରସ୍ଯ ଦ୍ଵିତୀଯଵ୍ଯାଖ୍ଯାନଂ
କ୍ରିଯତେଯଥା ଶୁଦ୍ଧନଯେନ ରାଗାଦିଵିଭାଵେନ ନ ପରିଣମତ୍ଯଯଂ ଜୀଵସ୍ତଥୈଵାଶୁଦ୍ଧନଯେନାପି ନ ପରିଣମତୀତି
ଯଦୁକ୍ତଂ ସାଂଖ୍ଯେନ ତନ୍ନିରାକୃତମ୍ . କଥମିତି ଚେତ୍ . ଅଶୁଦ୍ଧନଯେନ ମିଥ୍ଯାତ୍ଵରାଗାଦିଵିଭାଵପରିଣତ-
ଜୀଵାନାଂ ନରନାରକାଦିପର୍ଯାଯପରିଣତିଦର୍ଶନାଦିତି . ଏଵଂ ପ୍ରଥମସ୍ଥଲେ ସୂତ୍ରଗାଥା ଗତା ..୧୧୬.. ଅଥ
ମନୁଷ୍ଯାଦିକାର୍ଯକୀ ନିଷ୍ପାଦକ ହୋନେସେ ସଫଲ ହୀ ହୈ; ଔର, ଜୈସେ ଦୂସରେ ଅଣୁକେ ସାଥ ସଂବଂଧ ଜିସକା
ନଷ୍ଟ ହୋ ଗଯା ହୈ ଐସେ ଅଣୁକୀ ପରିଣତି ଦ୍ଵିଅଣୁକ କାର୍ଯକୀ ନିଷ୍ପାଦକ ନହୀଂ ହୈ ଉସୀପ୍ରକାର, ମୋହକେ
ସାଥ ମିଲନକା ନାଶ ହୋନେ ପର ଵହୀ କ୍ରିଯା
ଦ୍ରଵ୍ଯକୀ ପରମସ୍ଵଭାଵଭୂତ ହୋନେସେ ‘ପରମଧର୍ମ’ ନାମସେ
କହୀ ଜାନେଵାଲୀ ଐସୀମନୁଷ୍ଯାଦିକାର୍ଯକୀ ନିଷ୍ପାଦକ ନ ହୋନେସେ ଅଫଲ ହୀ ହୈ .
ଭାଵାର୍ଥ :ଚୈତନ୍ଯପରିଣତି ଵହ ଆତ୍ମାକୀ କ୍ରିଯା ହୈ . ମୋହ ରହିତ କ୍ରିଯା ମନୁଷ୍ଯାଦି-
ପର୍ଯାଯରୂପ ଫଲ ଉତ୍ପନ୍ନ ନହୀଂ କରତୀ, ଔର ମୋହ ସହିତ କ୍ରିଯା ଅଵଶ୍ଯ ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯରୂପ ଫଲ
ଉତ୍ପନ୍ନ କରତୀ ହୈ . ମୋହ ସହିତ ଭାଵ ଏକ ପ୍ରକାରକେ ନହୀଂ ହୋତେ, ଇସଲିଯେ ଉସକେ ଫଲରୂପ
ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯେଂ ଭୀ ଟଂକୋତ୍କୀର୍ଣଶାଶ୍ଵତଏକରୂପ ନହୀଂ ହୋତୀଂ .. ୧୧୬..
ଅବ, ଯହ ଵ୍ଯକ୍ତ କରତେ ହୈଂ କି ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯେଂ ଜୀଵକୋ କ୍ରିଯାକେ ଫଲ ହୈଂ :
୧. ମୂଲ ଗାଥାମେଂ ପ୍ରଯୁକ୍ତ ‘କ୍ରିଯା’ ଶବ୍ଦସେ ମୋହ ସହିତ କ୍ରିଯା ସମଝନୀ ଚାହିଯେ . ମୋହ ରହିତ କ୍ରିଯାକୋ ତୋ ‘ପରମ
ଧର୍ମ’ ନାମ ଦିଯା ଗଯା ହୈ .
ନାମାଖ୍ଯ କର୍ମ ସ୍ଵଭାଵଥୀ ନିଜ ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯ -ସ୍ଵଭାଵନେ
ଅଭିଭୂତ କରୀ ତିର୍ଯଂଚ, ଦେଵ, ମନୁଷ୍ଯ ଵା ନାରକ କରେ. ୧୧୭.

Page 232 of 513
PDF/HTML Page 265 of 546
single page version

କର୍ମ ନାମସମାଖ୍ଯଂ ସ୍ଵଭାଵମଥାତ୍ମନଃ ସ୍ଵଭାଵେନ .
ଅଭିଭୂଯ ନରଂ ତିର୍ଯଞ୍ଚଂ ନୈରଯିକଂ ଵା ସୁରଂ କରୋତି ..୧୧୭..
କ୍ରିଯା ଖଲ୍ଵାତ୍ମନା ପ୍ରାପ୍ଯତ୍ଵାତ୍କର୍ମ . ତନ୍ନିମିତ୍ତପ୍ରାପ୍ତପରିଣାମଃ ପୁଦ୍ଗଲୋଽପି କର୍ମ .
ତତ୍କାର୍ଯଭୂତା ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯା ଜୀଵସ୍ଯ କ୍ରିଯାଯା ମୂଲକାରଣଭୂତାଯାଃ ପ୍ରଵୃତ୍ତତ୍ଵାତ୍ କ୍ରିଯାଫଲମେଵ
ସ୍ଯୁଃ, କ୍ରିଯାଽଭାଵେ ପୁଦ୍ଗଲାନାଂ କର୍ମତ୍ଵାଭାଵାତ୍ତତ୍କାର୍ଯଭୂତାନାଂ ତେଷାମଭାଵାତ. ଅଥ କଥଂ ତେ କର୍ମଣଃ
କାର୍ଯଭାଵମାଯାନ୍ତି? କର୍ମସ୍ଵଭାଵେନ ଜୀଵସ୍ଵଭାଵମଭିଭୂଯ କ୍ରିଯମାଣତ୍ଵାତ୍, ପ୍ରଦୀପଵତ. ତଥା
ହିଯଥା ଖଲୁ ଜ୍ଯୋତିସ୍ସ୍ଵଭାଵେନ ତୈଲସ୍ଵଭାଵମଭିଭୂଯ କ୍ରିଯମାଣଃ ପ୍ରଦୀପୋ ଜ୍ଯୋତିଷ୍କାର୍ଯଂ, ତଥା
ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯାଃ କର୍ମଜନିତା ଇତି ଵିଶେଷେଣ ଵ୍ଯକ୍ତୀକରୋତିକମ୍ମଂ କର୍ମରହିତପରମାତ୍ମନୋ ଵିଲକ୍ଷଣଂ କର୍ମ
କର୍ତୃ . କିଂଵିଶିଷ୍ଟମ୍ . ଣାମସମକ୍ଖଂ ନିର୍ନାମନିର୍ଗୋତ୍ରମୁକ୍ତାତ୍ମନୋ ଵିପରୀତଂ ନାମେତି ସମ୍ଯଗାଖ୍ଯା ସଂଜ୍ଞା ଯସ୍ଯ
ତଦ୍ଭଵତି ନାମସମାଖ୍ଯଂ ନାମକର୍ମେତ୍ଯର୍ଥଃ . ସଭାଵଂ ଶୁଦ୍ଧବୁଦ୍ଧୈକପରମାତ୍ମସ୍ଵଭାଵଂ ଅହ ଅଥ ଅପ୍ପଣୋ ସହାଵେଣ
ଆତ୍ମୀଯେନ ଜ୍ଞାନାଵରଣାଦିସ୍ଵକୀଯସ୍ଵଭାଵେନ କରଣଭୂତେନ ଅଭିଭୂଯ ତିରସ୍କୃତ୍ଯ ପ୍ରଚ୍ଛାଦ୍ଯ ତଂ
ପୂର୍ଵୋକ୍ତମାତ୍ମସ୍ଵଭାଵମ୍ . ପଶ୍ଚାତ୍କିଂ କରୋତି . ଣରଂ ତିରିଯଂ ଣେରଇଯଂ ଵା ସୁରଂ କୁଣଦି ନରତିର୍ଯଗ୍ନାରକ-
ସୁରରୂପଂ କରୋତୀତି . ଅଯମତ୍ରାର୍ଥଃଯଥାଗ୍ନିଃ କର୍ତା ତୈଲସ୍ଵଭାଵଂ କର୍ମତାପନ୍ନମଭିଭୂଯ ତିରସ୍କୃତ୍ଯ
ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ :[ଅଥ ] ଵହାଁ [ନାମସମାଖ୍ଯଂ କର୍ମ ] ‘ନାମ’ ସଂଜ୍ଞାଵାଲା କର୍ମ
[ସ୍ଵଭାଵେନ ] ଅପନେ ସ୍ଵଭାଵସେ [ଆତ୍ମନଃ ସ୍ଵଭାଵଂ ଅଭିଭୂଯ ] ଜୀଵକେ ସ୍ଵଭାଵକା ପରାଭଵ କରକେ,
[ନରଂ ତିର୍ଯଞ୍ଚଂ ନୈରଯିକଂ ଵା ସୁରଂ ] ମନୁଷ୍ଯ, ତିର୍ଯଂଚ, ନାରକ ଅଥଵା ଦେଵ (-ଇନ ପର୍ଯାଯୋଂକୋ) [କରୋତି ]
କରତା ହୈ
..୧୧୭..
ଟୀକା :କ୍ରିଯା ଵାସ୍ତଵମେଂ ଆତ୍ମାକେ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରାପ୍ଯ ହୋନେସେ କର୍ମ ହୈ, (ଅର୍ଥାତ୍ ଆତ୍ମା
କ୍ରିଯାକୋ ପ୍ରାପ୍ତ କରତା ହୈପହୁଁଚତା ହୈ ଇସଲିଯେ ଵାସ୍ତଵମେଂ କ୍ରିଯା ହୀ ଆତ୍ମାକା କର୍ମ ହୈ .) ଉସକେ
ନିମିତ୍ତସେ ପରିଣମନ କୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତା ହୁଆ (-ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମରୂପସେ ପରିଣମନ କରତା ହୁଆ) ପୁଦ୍ଗଲ ଭୀ
କର୍ମ ହୈ
. ଉସ (ପୁଦ୍ଗଲକର୍ମ) କୀ କାର୍ଯଭୂତ ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯେଂ ମୂଲକାରଣଭୂତ ଐସୀ ଜୀଵକୀ କ୍ରିଯାସେ
ପ୍ରଵର୍ତମାନ ହୋନେସେ କ୍ରିଯାଫଲ ହୀ ହୈଂ; କ୍ଯୋଂକି କ୍ରିଯାକେ ଅଭାଵମେଂ ପୁଦ୍ଗଲୋଂକୋ କର୍ମପନେକା ଅଭାଵ
ହୋନେସେ ଉସ (-ପୁଦ୍ଗଲକର୍ମ) କୀ କାର୍ଯଭୂତ ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯୋଂକା ଅଭାଵ ହୋତା ହୈ
.
ଵହାଁ, ଵେ ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯେଂ କର୍ମକେ କାର୍ଯ କୈସେ ହୈଂ ? (ସୋ କହତେ ହୈଂ କି) ଵେ
କର୍ମସ୍ଵଭାଵକେ ଦ୍ଵାରା ଜୀଵକେ ସ୍ଵଭାଵକା ପରାଭଵ କରକେ କୀ ଜାତୀ ହୈଂ, ଇସଲିଯେ ଦୀପକକୀ ଭାଁତି .
ଵହ ଇସ ପ୍ରକାର :ଜୈସେ ଜ୍ଯୋତି (ଲୌ) କେ ସ୍ଵଭାଵକେ ଦ୍ଵାରା ତେଲକେ ସ୍ଵଭାଵକା ପରାଭଵ କରକେ
*୧. ଜ୍ଯୋତି = ଜ୍ଯୋତ; ଅଗ୍ନି .

Page 233 of 513
PDF/HTML Page 266 of 546
single page version

କର୍ମସ୍ଵଭାଵେନ ଜୀଵସ୍ଵଭାଵମଭିଭୂଯ କ୍ରିଯମାଣା ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯାଃ କର୍ମକାର୍ଯମ୍ ..୧୧୭..
ଅଥ କୁତୋ ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯେଷୁ ଜୀଵସ୍ଯ ସ୍ଵଭାଵାଭିଭଵୋ ଭଵତୀତି ନିର୍ଧାରଯତି
ଣରଣାରଯତିରିଯସୁରା ଜୀଵା ଖଲୁ ଣାମକମ୍ମଣିଵ୍ଵତ୍ତା .
ଣ ହି ତେ ଲଦ୍ଧସହାଵା ପରିଣମମାଣା ସକମ୍ମାଣି ..୧୧୮..
ନରନାରକତିର୍ଯକ୍ସୁରା ଜୀଵାଃ ଖଲୁ ନାମକର୍ମନିର୍ଵୃତ୍ତାଃ .
ନ ହି ତେ ଲବ୍ଧସ୍ଵଭାଵାଃ ପରିଣମମାନାଃ ସ୍ଵକର୍ମାଣି ..୧୧୮..
ଵର୍ତ୍ଯାଧାରେଣ ଦୀପଶିଖାରୂପେଣ ପରିଣମଯତି, ତଥା କର୍ମାଗ୍ନିଃ କର୍ତା ତୈଲସ୍ଥାନୀଯଂ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମସ୍ଵଭାଵଂ
ତିରସ୍କୃତ୍ଯ ଵର୍ତିସ୍ଥାନୀଯଶରୀରାଧାରେଣ ଦୀପଶିଖାସ୍ଥାନୀଯନରନାରକାଦିପର୍ଯାଯରୂପେଣ ପରିଣମଯତି
. ତତୋ ଜ୍ଞାଯତେ
ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯାଃ ନିଶ୍ଚଯନଯେନ କର୍ମଜନିତା ଇତି ..୧୧୭.. ଅଥ ନରନାରକାଦିପର୍ଯାଯେଷୁ କଥଂ ଜୀଵସ୍ଯ
ସ୍ଵଭାଵାଭିଭଵୋ ଜାତସ୍ତତ୍ର କିଂ ଜୀଵାଭାଵ ଇତି ପ୍ରଶ୍ନେ ପ୍ରତ୍ଯୁତ୍ତରଂ ଦଦାତିଣରଣାରଯତିରିଯସୁରା ଜୀଵା
ନରନାରକତିର୍ଯକ୍ସୁରନାମାନୋ ଜୀଵାଃ ସନ୍ତି ତାଵତ୍ . ଖଲୁ ସ୍ଫୁ ଟମ୍ . କଥଂଭୂତାଃ . ଣାମକମ୍ମଣିଵ୍ଵତ୍ତା
ନରନାରକାଦିସ୍ଵକୀଯସ୍ଵକୀଯନାମକର୍ମଣା ନିର୍ଵୃତ୍ତାଃ . ଣ ହି ତେ ଲଦ୍ଧସହାଵା କିଂତୁ ଯଥା ମାଣିକ୍ଯବଦ୍ଧସୁଵର୍ଣ-
କଙ୍କଣେଷୁ ମାଣିକ୍ଯସ୍ଯ ହି ମୁଖ୍ଯତା ନାସ୍ତି, ତଥା ତେ ଜୀଵାଶ୍ଚିଦାନନ୍ଦୈକଶୁଦ୍ଧାତ୍ମସ୍ଵଭାଵମଲଭମାନାଃ ସନ୍ତୋ
ପ୍ର ୩୦
କିଯା ଜାନେଵାଲା ଦୀପକ ଜ୍ଯୋତିକା କାର୍ଯ ହୈ, ଉସୀପ୍ରକାର କର୍ମସ୍ଵଭାଵକେ ଦ୍ଵାରା ଜୀଵକେ ସ୍ଵଭାଵକା
ପରାଭଵ କରକେ କୀ ଜାନେଵାଲୀ ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯେଂ କର୍ମକେ କାର୍ଯ ହୈଂ
.
ଭାଵାର୍ଥ :ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯେଂ ୧୧୬ଵୀଂ ଗାଥାମେଂ କହୀ ଗଈ ରାଗ -ଦ୍ଵେଷମଯ କ୍ରିଯାକେ ଫଲ ହୈଂ;
କ୍ଯୋଂକି ଉସ କ୍ରିଯାସେ କର୍ମବନ୍ଧ ହୋତା ହୈ, ଔର କର୍ମ ଜୀଵକେ ସ୍ଵଭାଵକା ପରାଭଵ କରକେ
ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯୋଂକୋ ଉତ୍ପନ୍ନ କରତେ ହୈଂ
..୧୧୭..
ଅବ ଯହ ନିର୍ଣଯ କରତେ ହୈଂ କି ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯୋଂମେଂ ଜୀଵକେ ସ୍ଵଭାଵକା ପରାଭଵ କିସ
କାରଣସେ ହୋତା ହୈ ? :
ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ :[ନରନାରକତିର୍ଯକ୍ସୁରାଃ ଜୀଵାଃ ] ମନୁଷ୍ଯ, ନାରକ, ତିର୍ଯଂଚ ଔର ଦେଵରୂପ
ଜୀଵ [ଖଲୁ ] ଵାସ୍ତଵମେଂ [ନାମକର୍ମ ନିର୍ଵୃତ୍ତାଃ ] ନାମକର୍ମସେ ନିଷ୍ପନ୍ନ ହୈଂ . [ହି ] ଵାସ୍ତଵମେଂ
[ସ୍ଵକର୍ମାଣି ] ଵେ ଅପନେ କର୍ମରୂପସେ [ପରିଣମମାନାଃ ] ପରିଣମିତ ହୋତେ ହୈଂ ଇସଲିଯେ
[ତେ ନ ଲବ୍ଧସ୍ଵଭାଵାଃ ] ଉନ୍ହେଂ ସ୍ଵଭାଵକୀ ଉପଲବ୍ଧି ନହୀଂ ହୈ
..୧୧୮..
ତିର୍ଯଂଚ -ସୁର -ନର -ନାରକୀ ଜୀଵ ନାମକର୍ମ -ନିପନ୍ନ ଛେ;
ନିଜ କର୍ମରୂପ ପରିଣମନଥୀ ଜ ସ୍ଵଭାଵଲବ୍ଧି ନ ତେମନେ. ୧୧୮.

Page 234 of 513
PDF/HTML Page 267 of 546
single page version

ଅମୀ ମନୁଷ୍ଯାଦଯଃ ପର୍ଯାଯା ନାମକର୍ମନିର୍ଵୃତ୍ତାଃ ସନ୍ତି ତାଵତ. ନ ପୁନରେତାଵତାପି ତତ୍ର
ଜୀଵସ୍ଯ ସ୍ଵଭାଵାଭିଭଵୋଽସ୍ତି, ଯଥା କନକବଦ୍ଧମାଣିକ୍ଯକଂକ ଣେଷୁ ମାଣିକ୍ଯସ୍ଯ . ଯତ୍ତତ୍ର ନୈଵ ଜୀଵଃ
ସ୍ଵଭାଵମୁପଲଭତେ ତତ୍ ସ୍ଵକର୍ମପରିଣମନାତ୍, ପଯଃପୂରଵତ. ଯଥା ଖଲୁ ପଯଃପୂରଃ ପ୍ରଦେଶସ୍ଵାଦାଭ୍ଯାଂ
ପିଚୁମନ୍ଦଚନ୍ଦନାଦିଵନରାଜୀଂ ପରିଣମନ୍ନ ଦ୍ରଵତ୍ଵସ୍ଵାଦୁତ୍ଵସ୍ଵଭାଵମୁପଲଭତେ, ତଥାତ୍ମାପି ପ୍ରଦେଶଭାଵାଭ୍ଯାଂ
କର୍ମପରିଣମନାନ୍ନାମୂର୍ତତ୍ଵନିରୁପରାଗଵିଶୁଦ୍ଧିମତ୍ତ୍ଵସ୍ଵଭାଵମୁପଲଭତେ
..୧୧୮..
ଲବ୍ଧସ୍ଵଭାଵା ନ ଭଵନ୍ତି, ତେନ କାରଣେନ ସ୍ଵଭାଵାଭିଭଵୋ ଭଣ୍ଯତେ, ନ ଚ ଜୀଵାଭାଵଃ . କଥଂଭୂତାଃ ସନ୍ତୋ
ଲବ୍ଧସ୍ଵଭାଵା ନ ଭଵନ୍ତି . ପରିଣମମାଣା ସକମ୍ମାଣି ସ୍ଵକୀଯୋଦଯାଗତକର୍ମାଣି ସୁଖଦୁଃଖରୂପେଣ ପରିଣମମାନା
ଇତି . ଅଯମତ୍ରାର୍ଥଃଯଥା ଵୃକ୍ଷସେଚନଵିଷଯେ ଜଲପ୍ରଵାହଶ୍ଚନ୍ଦନାଦିଵନରାଜିରୂପେଣ ପରିଣତଃ ସନ୍ସ୍ଵକୀଯ-
୧. ଦ୍ରଵତ୍ଵ = ପ୍ରଵାହୀପନା .
୨. ସ୍ଵାଦୁତ୍ଵ = ସ୍ଵାଦିଷ୍ଟପନା .
୩. ନିରୁପରାଗ -ଵିଶୁଦ୍ଧିମତ୍ଵ = ଉପରାଗ (-ମଲିନତା, ଵିକାର) ରହିତ ଵିଶୁଦ୍ଧିଵାଲାପନା [ଅରୂପୀପନା ଔର ନିର୍ଵିକାର
-ଵିଶୁଦ୍ଧିଵାଲାପନା ଆତ୍ମାକା ସ୍ଵଭାଵ ହୈ . ]
ଟୀକା :ପ୍ରଥମ ତୋ, ଯହ ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯେଂ ନାମକର୍ମସେ ନିଷ୍ପନ୍ନ ହୈଂ, କିନ୍ତୁ ଇତନେସେ ଭୀ ଵହାଁ
ଜୀଵକେ ସ୍ଵଭାଵକା ପରାଭଵ ନହୀଂ ହୈ; ଜୈସେ କନକବଦ୍ଧ (ସୁଵର୍ଣମେଂ ଜଡ଼େ ହୁଯେ) ମାଣିକଵାଲେ କଂକଣୋଂମେଂ
ମାଣିକକେ ସ୍ଵଭାଵକା ପରାଭଵ ନହୀଂ ହୋତା ତଦନୁସାର
. ଜୋ ଵହାଁ ଜୀଵ ସ୍ଵଭାଵକୋ ଉପଲବ୍ଧ ନହୀଂ
କରତାଅନୁଭଵ ନହୀଂ କରତା ସୋ ସ୍ଵକର୍ମରୂପ ପରିଣମିତ ହୋନେସେ ହୈ, ପାନୀକେ ପୂର (ବାଢ଼) କୀ ଭାଁତି .
ଜୈସେ ପାନୀକା ପୂର ପ୍ରଦେଶସେ ଔର ସ୍ଵାଦସେ ନିମ୍ବ -ଚନ୍ଦନାଦିଵନରାଜିରୂପ (ନୀମ, ଚନ୍ଦନ ଇତ୍ଯାଦି
ଵୃକ୍ଷୋଂକୀ ଲମ୍ବୀ ପଂକ୍ତିରୂପ) ପରିଣମିତ ହୋତା ହୁଆ ( ଅପନେ
ଦ୍ରଵତ୍ଵ ଔର ସ୍ଵାଦୁତ୍ଵରୂପ ସ୍ଵଭାଵକୋ
ଉପଲବ୍ଧ ନହୀଂ କରତା, ଉସୀପ୍ରକାର ଆତ୍ମା ଭୀ ପ୍ରଦେଶସେ ଔର ଭାଵସେ ସ୍ଵକର୍ମରୂପ ପରିଣମିତ ହୋନେସେ
(ଅପନେ) ଅମୂର୍ତତ୍ଵ ଔର
ନିରୁପରାଗ ଵିଶୁଦ୍ଧିମତ୍ଵରୂପ ସ୍ଵଭାଵକୋ ଉପଲବ୍ଧ ନହୀଂ କରତା .
ଭାଵାର୍ଥ :ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯୋଂମେଂ କର୍ମ କହୀଂ ଜୀଵକେ ସ୍ଵଭାଵକୋ ନ ତୋ ହନତା ହୈ ଔର ନ
ଆଚ୍ଛାଦିତ କରତା ହୈ; ପରନ୍ତୁ ଵହାଁ ଜୀଵ ସ୍ଵଯଂ ହୀ ଅପନେ ଦୋଷସେ କର୍ମାନୁସାର ପରିଣମନ କରତା ହୈ,
ଇସଲିଯେ ଉସେ ଅପନେ ସ୍ଵଭାଵକୀ ଉପଲବ୍ଧି ନହୀଂ ହୈ
. ଜୈସେ ପାନୀକା ପୂର ପ୍ରଦେଶକୀ ଅପେକ୍ଷାସେ ଵୃକ୍ଷୋଂକେ
ରୂପସେ ପରିଣମିତ ହୋତା ହୁଆ ଅପନେ ପ୍ରଵାହୀପନେରୂପ ସ୍ଵଭାଵକୋ ଉପଲବ୍ଧ କରତା ହୁଆ ଅନୁଭଵ ନହୀଂ
କରତା, ଔର ସ୍ଵାଦକୀ ଅପେକ୍ଷାସେ ଵୃକ୍ଷରୂପ ପରିଣମିତ ହୋତା ହୁଆ ଅପନେ ସ୍ଵାଦିଷ୍ଟପନେରୂପ ସ୍ଵଭାଵକୋ
ଉପଲବ୍ଧ ନହୀଂ କରତା, ଉସୀପ୍ରକାର ଆତ୍ମା ଭୀ ପ୍ରଦେଶକୀ ଅପେକ୍ଷାସେ ସ୍ଵକର୍ମାନୁସାର ପରିଣମିତ ହୋତା
ହୁଆ ଅପନେ ଅମୂର୍ତସ୍ଵରୂପ ସ୍ଵଭାଵକୋ ଉପଲବ୍ଧ ନହୀଂ କରତା ଔର ଭାଵକୀ ଅପେକ୍ଷାସେ ସ୍ଵକର୍ମରୂପ
ପରିଣମିତ ହୋତା ହୁଆ ଉପରାଗସେ ରହିତ ଵିଶୁଦ୍ଧିଵାଲାପନାରୂପ ଅପନେ ସ୍ଵଭାଵକୋ ଉପଲବ୍ଧ ନହୀଂ
କରତା
. ଇସସେ ଯହ ନିଶ୍ଚିତ ହୋତା ହୈ କି ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯୋଂମେଂ ଜୀଵୋଂକୋ ଅପନେ ହୀ ଦୋଷସେ ଅପନେ

Page 235 of 513
PDF/HTML Page 268 of 546
single page version

ଅଥ ଜୀଵସ୍ଯ ଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵେନାଵସ୍ଥିତତ୍ଵେଽପି ପର୍ଯାଯୈରନଵସ୍ଥିତତ୍ଵଂ ଦ୍ଯୋତଯତି
ଜାଯଦି ଣେଵ ଣ ଣସ୍ସଦି ଖଣଭଂଗସମୁବ୍ଭଵେ ଜଣେ କୋଈ .
ଜୋ ହି ଭଵୋ ସୋ ଵିଲଓ ସଂଭଵଵିଲଯ ତ୍ତି ତେ ଣାଣା ..୧୧୯..
ଜାଯତେ ନୈଵ ନ ନଶ୍ଯତି କ୍ଷଣଭଙ୍ଗସମୁଦ୍ଭଵେ ଜନେ କଶ୍ଚିତ.
ଯୋ ହି ଭଵଃ ସ ଵିଲଯଃ ସଂଭଵଵିଲଯାଵିତି ତୌ ନାନା ..୧୧୯..
ଇହ ତାଵନ୍ନ କଶ୍ଚିଜ୍ଜାଯତେ ନ ମ୍ରିଯତେ ଚ . ଅଥ ଚ ମନୁଷ୍ଯଦେଵତିର୍ଯଙ୍ନାରକାତ୍ମକୋ ଜୀଵଲୋକଃ
ପ୍ରତିକ୍ଷଣପରିଣାମିତ୍ଵାଦୁତ୍ସଂଗିତକ୍ଷଣଭଂଗୋତ୍ପାଦଃ . ନ ଚ ଵିପ୍ରତିଷିଦ୍ଧମେତତ୍, ସଂଭଵଵିଲଯଯୋରେକତ୍ଵ-
କୋମଲଶୀତଲନିର୍ମଲାଦିସ୍ଵଭାଵଂ ନ ଲଭତେ, ତଥାଯଂ ଜୀଵୋଽପି ଵୃକ୍ଷସ୍ଥାନୀଯକର୍ମୋଦଯପରିଣତଃ ସନ୍ପରମାହ୍ଲାଦୈକ-
ଲକ୍ଷଣସୁଖାମୃତାସ୍ଵାଦନୈର୍ମଲ୍ଯାଦିସ୍ଵକୀଯଗୁଣସମୂହଂ ନ ଲଭତ ଇତି
..୧୧୮.. ଅଥ ଜୀଵସ୍ଯ ଦ୍ରଵ୍ଯେଣ
ନିତ୍ଯତ୍ଵେଽପି ପର୍ଯାଯେଣ ଵିନଶ୍ଵରତ୍ଵଂ ଦର୍ଶଯତିଜାଯଦି ଣେଵ ଣ ଣସ୍ସଦି ଜାଯତେ ନୈଵ ନ ନଶ୍ଯତି
ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକନଯେନ . କ୍ଵ . ଖଣଭଂଗସମୁବ୍ଭଵେ ଜଣେ କୋଈ କ୍ଷଣଭଙ୍ଗସମୁଦ୍ଭଵେ ଜନେ କୋଽପି . କ୍ଷଣଂ କ୍ଷଣଂ ପ୍ରତି
ସ୍ଵଭାଵକୀ ଅନୁପଲବ୍ଧି ହୈ, କର୍ମାଦିକ ଅନ୍ଯ କିସୀ କାରଣସେ ନହୀଂ . ‘କର୍ମ ଜୀଵକେ ସ୍ଵଭାଵକା
ପରାଭଵ କରତା ହୈ’ ଐସା କହନା ତୋ ଉପଚାର କଥନ ହୈ; ପରମାର୍ଥସେ ଐସା ନହୀଂ ହୈ ..୧୧୮..
ଅବ, ଜୀଵକୀ ଦ୍ରଵ୍ଯରୂପସେ ଅଵସ୍ଥିତତା ହୋନେ ପର ଭୀ ପର୍ଯାଯୋଂସେ ଅନଵସ୍ଥିତତା
(ଅନିତ୍ଯତା -ଅସ୍ଥିରତା) ପ୍ରକାଶତେ ହୈଂ :
ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ :[କ୍ଷଣଭଙ୍ଗସମୁଦ୍ଭଵେ ଜନେ ] ପ୍ରତିକ୍ଷଣ ଉତ୍ପାଦ ଔର ଵିନାଶଵାଲେ
ଜୀଵଲୋକମେଂ [କଶ୍ଚିତ୍ ] କୋଈ [ନ ଏଵ ଜାଯତେ ] ଉତ୍ପନ୍ନ ନହୀଂ ହୋତା ଔର [ନ ନଶ୍ଯତି ] ନ ନଷ୍ଟ
ହୋତା ହୈ; [ହି ] କ୍ଯୋଂକି [ଯଃ ଭଵଃ ସଃ ଵିଲଯଃ ] ଜୋ ଉତ୍ପାଦ ହୈ ଵହୀ ଵିନାଶ ହୈ;
[ସଂଭଵ -ଵିଲଯୌ ଇତି ତୌ ନାନା ] ଔର ଉତ୍ପାଦ ତଥା ଵିନାଶ, ଇସପ୍ରକାର ଵେ ଅନେକ (ଭିନ୍ନ) ଭୀ
ହୈଂ
..୧୧୯..
ଟୀକା :ପ୍ରଥମ ତୋ ଯହାଁ ନ କୋଈ ଜନ୍ମ ଲେତା ହୈ ଔର ନ ମରତା ହୈ (ଅର୍ଥାତ୍ ଇସ ଲୋକମେଂ
କୋଈ ନ ତୋ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତା ହୈ ଔର ନ ନାଶକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତା ହୈ ) . ଔର (ଐସା ହୋନେ ପର ଭୀ) ମନୁଷ୍ଯ-
ଦେଵ -ତିର୍ଯଂଚ -ନାରକାତ୍ମକ ଜୀଵଲୋକ ପ୍ରତିକ୍ଷଣ ପରିଣାମୀ ହୋନେସେ କ୍ଷଣ -କ୍ଷଣମେଂ ହୋନେଵାଲେ ଵିନାଶ ଔର
୧. ଅଵସ୍ଥିତତା = ସ୍ଥିରପନା; ଠୀକ ରହନା .
ନହି କୋଈ ଊପଜେ ଵିଣସେ କ୍ଷଣଭଂଗସଂଭଵମଯ ଜଗେ,
କାରଣ ଜନମ ତେ ନାଶ ଛେ; ଵଳୀ ଜନ୍ମ ନାଶ ଵିଭିନ୍ନ ଛେ. ୧୧୯.

Page 236 of 513
PDF/HTML Page 269 of 546
single page version

ନାନାତ୍ଵାଭ୍ଯାମ୍ . ଯଦା ଖଲୁ ଭଂଗୋତ୍ପାଦଯୋରେକତ୍ଵଂ ତଦା ପୂର୍ଵପକ୍ଷଃ, ଯଦା ତୁ ନାନାତ୍ଵଂ ତଦୋତ୍ତରଃ . ତଥା
ହିଯଥା ଯ ଏଵ ଘଟସ୍ତଦେଵ କୁଣ୍ଡମିତ୍ଯୁକ୍ତେ ଘଟକୁଣ୍ଡସ୍ଵରୂପଯୋରେକତ୍ଵାସଂଭଵାତ୍ତଦୁଭଯାଧାରଭୂତା
ମୃତ୍ତିକା ସଂଭଵତି, ତଥା ଯ ଏଵ ସଂଭଵଃ ସ ଏଵ ଵିଲଯ ଇତ୍ଯୁକ୍ତେ ସଂଭଵଵିଲଯ-
ସ୍ଵରୂପଯୋରେକତ୍ଵାସଂଭଵାତ୍ତଦୁଭଯାଧାରଭୂତଂ ଧ୍ରୌଵ୍ଯଂ ସଂଭଵତି; ତତୋ ଦେଵାଦିପର୍ଯାଯେ ସଂଭଵତି ମନୁଷ୍ଯାଦି-
ପର୍ଯାଯେ ଵିଲୀଯମାନେ ଚ ଯ ଏଵ ସଂଭଵଃ ସ ଏଵ ଵିଲଯ ଇତି କୃତ୍ଵା ତଦୁଭଯାଧାରଭୂତଂ
ଧ୍ରୌଵ୍ଯଵଜ୍ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯଂ ସଂଭାଵ୍ଯତ ଏଵ
. ତତଃ ସର୍ଵଦା ଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵେନ ଜୀଵଷ୍ଟଂକୋତ୍କୀର୍ଣୋଽଵତିଷ୍ଠତେ . ଅପି ଚ
ଯଥାଽନ୍ଯୋ ଘଟୋଽନ୍ଯତ୍କୁଣ୍ଡମିତ୍ଯୁକ୍ତେ ତଦୁଭଯାଧାରଭୂତାଯା ମୃତ୍ତିକାଯା ଅନ୍ଯତ୍ଵାସଂଭଵାତ୍ ଘଟକୁଣ୍ଡ-
ସ୍ଵରୂପେ ସଂଭଵତଃ, ତଥାନ୍ଯଃ ସଂଭଵୋଽନ୍ଯୋ ଵିଲଯ ଇତ୍ଯୁକ୍ତେ ତଦୁଭଯାଧାରଭୂତସ୍ଯ ଧ୍ରୌଵ୍ଯସ୍ଯାନ୍ଯତ୍ଵା-
ଭଙ୍ଗସମୁଦ୍ଭଵୋ ଯତ୍ର ସଂଭଵତି କ୍ଷଣଭଙ୍ଗସମୁଦ୍ଭଵସ୍ତସ୍ମିନ୍କ୍ଷଣଭଙ୍ଗସମୁଦ୍ଭଵେ ଵିନଶ୍ଵରେ ପର୍ଯାଯାର୍ଥିକନଯେନ ଜନେ ଲୋକେ
ଜଗତି କଶ୍ଚିଦପି, ତସ୍ମାନ୍ନୈଵ ଜାଯତେ ନ ଚୋତ୍ପଦ୍ଯତ ଇତି ହେତୁଂ ଵଦତି
. ଜୋ ହି ଭଵୋ ସୋ ଵିଲଓ ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକନଯେନ
ଯୋ ହି ଭଵସ୍ସ ଏଵ ଵିଲଯୋ ଯତଃ କାରଣାତ୍ . ତଥାହିମୁକ୍ତାତ୍ମନାଂ ଯ ଏଵ ସକଲଵିମଲକେଵଲଜ୍ଞାନାଦିରୂପେଣ
ମୋକ୍ଷପର୍ଯାଯେଣ ଭଵ ଉତ୍ପାଦଃ ସ ଏଵ ନିଶ୍ଚଯରତ୍ତ୍ତ୍ତ୍ତ୍ନତ୍ରଯାତ୍ମକନିଶ୍ଚଯମୋକ୍ଷମାର୍ଗପର୍ଯାଯେଣ ଵିଲଯୋ ଵିନାଶସ୍ତୌ ଚ
ମୋକ୍ଷପର୍ଯାଯମୋକ୍ଷମାର୍ଗପର୍ଯାଯୌ କାର୍ଯକାରଣରୂପେଣ ଭିନ୍ନୌ, ତଦୁଭଯାଧାରଭୂତଂ ଯତ୍ପରମାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯଂ ତଦେଵ, ମୃତ୍ପିଣ୍ଡ-
ଉତ୍ପାଦକେ ସାଥ (ଭୀ) ଜୁଡ଼ା ହୁଆ ହୈ . ଔର ଯହ ଵିରୋଧକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ନହୀଂ ହୋତା; କ୍ଯୋଂକି ଉଦ୍ଭଵ ଔର
ଵିଲଯକା ଏକପନା ଔର ଅନେକପନା ହୈ . ଜବ ଉଦ୍ଭଵ ଔର ଵିଲଯକା ଏକପନା ହୈ ତବ ପୂର୍ଵପକ୍ଷ ହୈ,
ଔର ଜବ ଅନେକପନା ହୈ ତବ ଉତ୍ତରପକ୍ଷ ହୈ . (ଅର୍ଥାତ୍ଜବ ଉତ୍ପାଦ ଔର ଵିନାଶକେ ଏକପନେକୀ ଅପେକ୍ଷା
ଲୀ ଜାଯ ତବ ଯହ ପକ୍ଷ ଫଲିତ ହୋତା ହୈ କି‘ନ ତୋ କୋଈ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତା ହୈ ଔର ନ ନଷ୍ଟ ହୋତା ହୈ;
ଔର ଜବ ଉତ୍ପାଦ ତଥା ଵିନାଶକେ ଅନେକପନେକୀ ଅପେକ୍ଷା ଲୀ ଜାଯ ତବ ପ୍ରତିକ୍ଷଣ ହୋନେଵାଲେ ଵିନାଶ
ଔର ଉତ୍ପାଦକା ପକ୍ଷ ଫଲିତ ହୋତା ହୈ
.) ଵହ ଇସପ୍ରକାର ହୈ :
ଜୈସେ :‘ଜୋ ଘଡ଼ା ହୈ ଵହୀ କୂଁଡା ହୈ’ ଐସା କହା ଜାନେ ପର, ଘଡ଼େ ଔର କୂଁଡେକେ ସ୍ଵରୂପକା
ଏକପନା ଅସମ୍ଭଵ ହୋନେସେ, ଉନ ଦୋନୋଂକୀ ଆଧାରଭୂତ ମିଟ୍ଟୀ ପ୍ରଗଟ ହୋତୀ ହୈ, ଉସୀପ୍ରକାର ‘ଜୋ ଉତ୍ପାଦ
ହୈ ଵହୀ ଵିନାଶ ହୈ’ ଐସା କହା ଜାନେ ପର ଉତ୍ପାଦ ଔର ଵିନାଶକେ ସ୍ଵରୂପକା ଏକପନା ଅସମ୍ଭଵ ହୋନେସେ
ଉନ ଦୋନୋଂକା ଆଧାରଭୂତ ଧ୍ରୌଵ୍ଯ ପ୍ରଗଟ ହୋତା ହୈ; ଇସଲିଯେ ଦେଵାଦିପର୍ଯାଯକେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋନେ ଔର
ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯକେ ନଷ୍ଟ ହୋନେ ପର, ‘ଜୋ ଉତ୍ପାଦ ହୈ ଵହୀ ଵିଲଯ ହୈ’ ଐସା ମାନନେସେ (ଇସ ଅପେକ୍ଷାସେ)
ଉନ ଦୋନୋଂକା ଆଧାରଭୂତ ଧ୍ରୌଵ୍ଯଵାନ୍ ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯ ପ୍ରଗଟ ହୋତା ହୈ (-ଲକ୍ଷମେଂ ଆତା ହୈ ) ଇସଲିଯେ ସର୍ଵଦା
ଦ୍ରଵ୍ଯପନେସେ ଜୀଵ ଟଂକୋତ୍କୀର୍ଣ ରହତା ହୈ
.
ଔର ଫି ର, ଜୈସେ ‘ଅନ୍ଯ ଘଡ଼ା ହୈ ଔର ଅନ୍ଯ କୂଁଡା ହୈ’ ଐସା କହା ଜାନେ ପର ଉନ ଦୋନୋଂକୀ
ଆଧାରଭୂତ ମିଟ୍ଟୀକା ଅନ୍ଯପନା (-ଭିନ୍ନ -ଭିନ୍ନପନା) ଅସଂଭଵିତ ହୋନେସେ ଘଡ଼େକା ଔର କୂଁଡେକା
(-ଦୋନୋଂକା ଭିନ୍ନ -ଭିନ୍ନ) ସ୍ଵରୂପ ପ୍ରଗଟ ହୋତା ହୈ, ଉସୀପ୍ରକାର ‘ଅନ୍ଯ ଉତ୍ପାଦ ହୈ ଔର ଅନ୍ଯ ଵ୍ଯଯ

Page 237 of 513
PDF/HTML Page 270 of 546
single page version

ସଂଭଵାତ୍ସଂଭଵଵିଲଯସ୍ଵରୂପେ ସଂଭଵତଃ; ତତୋ ଦେଵାଦିପର୍ଯାଯେ ସଂଭଵତି ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯେ ଵିଲୀଯମାନେ
ଚାନ୍ଯଃ ସଂଭଵୋଽନ୍ଯୋ ଵିଲଯ ଇତି କୃତ୍ଵା ସଂଭଵଵିଲଯଵନ୍ତୌ ଦେଵାଦିମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯୌ ସଂଭାଵ୍ଯେତେ ଏଵ
ତତଃ ପ୍ରତିକ୍ଷଣଂ ପର୍ଯାଯୈର୍ଜୀଵୋଽନଵସ୍ଥିତଃ
..୧୧୯..
ଅଥ ଜୀଵସ୍ଯାନଵସ୍ଥିତତ୍ଵହେତୁମୁଦ୍ଯୋତଯତି
ତମ୍ହା ଦୁ ଣତ୍ଥି କୋଈ ସହାଵସମଵଟ୍ଠିଦୋ ତ୍ତି ସଂସାରେ .
ସଂସାରୋ ପୁଣ କିରିଯା ସଂସରମାଣସ୍ସ ଦଵ୍ଵସ୍ସ ..୧୨୦..
ତସ୍ମାତ୍ତୁ ନାସ୍ତି କଶ୍ଚିତ୍ ସ୍ଵଭାଵସମଵସ୍ଥିତ ଇତି ସଂସାରେ .
ସଂସାରଃ ପୁନଃ କ୍ରିଯା ସଂସରତୋ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ..୧୨୦..
ଘଟାଧାରଭୂତମୃତ୍ତିକାଦ୍ରଵ୍ଯଵତ୍ ମନୁଷ୍ଯପର୍ଯାଯଦେଵପର୍ଯାଯାଧାରଭୂତସଂସାରିଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯଵଦ୍ଵା . କ୍ଷଣଭଙ୍ଗସମୁଦ୍ଭଵେ ହେତୁଃ
କଥ୍ଯତେ . ସଂଭଵଵିଲଯ ତ୍ତି ତେ ଣାଣା ସଂଭଵଵିଲଯୌ ଦ୍ଵାଵିତି ତୌ ନାନା ଭିନ୍ନୌ ଯତଃ କାରଣାତ୍ତତଃ
ପର୍ଯାଯାର୍ଥିକନଯେନ ଭଙ୍ଗୋତ୍ପାଦୌ . ତଥାହିଯ ଏଵ ପୂର୍ଵୋକ୍ତମୋକ୍ଷପର୍ଯାଯସ୍ଯୋତ୍ପାଦୋ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗପର୍ଯାଯସ୍ଯ ଵିନାଶ-
ସ୍ତାଵେଵ ଭିନ୍ନୌ ନ ଚ ତଦାଧାରଭୂତପରମାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯମିତି . ତତୋ ଜ୍ଞାଯତେ ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକନଯେନ ନିତ୍ଯତ୍ଵେଽପି
ପର୍ଯାଯରୂପେଣ ଵିନାଶୋଽସ୍ତୀତି ..୧୧୯.. ଅଥ ଵିନଶ୍ଵରତ୍ଵେ କାରଣମୁପନ୍ଯସ୍ଯତି, ଅଥଵା ପ୍ରଥମସ୍ଥଲେଽ-
ଧିକାରସୂତ୍ରେଣ ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯାଣାଂ କର୍ମଜନିତତ୍ଵେନ ଯଦ୍ଵିନଶ୍ଵରତ୍ଵଂ ସୂଚିତଂ ତଦେଵ ଗାଥାତ୍ରଯେଣ ଵିଶେଷେଣ
ହୈ’ ଐସା କହା ଜାନେ ପର, ଉନ ଦୋନୋଂକେ ଆଧାରଭୂତ ଧ୍ରୌଵ୍ଯକା ଅନ୍ଯପନା ଅସଂଭଵିତ ହୋନେସେ ଉତ୍ପାଦ
ଔର ଵ୍ଯଯକା ସ୍ଵରୂପ ପ୍ରଗଟ ହୋତା ହୈ; ଇସଲିଯେ ଦେଵାଦିପର୍ଯାଯକେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋନେ ପର ଔର
ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯକେ ନଷ୍ଟ ହୋନେ ପର, ‘ଅନ୍ଯ ଉତ୍ପାଦ ହୈ ଔର ଅନ୍ଯ ଵ୍ଯଯ ହୈ’ ଐସା ମାନନେସେ (ଇସ
ଅପେକ୍ଷାସେ) ଉତ୍ପାଦ ଔର ଵ୍ଯଯଵାଲୀ ଦେଵାଦିପର୍ଯାଯ ଔର ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯ ପ୍ରଗଟ ହୋତୀ ହୈ (-ଲକ୍ଷମେଂ
ଆତୀ ହୈ ); ଇସଲିଯେ ଜୀଵ ପ୍ରତିକ୍ଷଣ ପର୍ଯାଯୋଂସେ ଅନଵସ୍ଥିତ ହୈ
..୧୧୯..
ଅବ, ଜୀଵକୀ ଅନଵସ୍ଥିତତାକା ହେତୁ ପ୍ରଗଟ କରତେ ହୈଂ :
ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ :[ତସ୍ମାତ୍ ତୁ ] ଇସଲିଯେ [ସଂସାରେ ] ସଂସାରମେଂ [ସ୍ଵଭାଵସମଵସ୍ଥିତଃ
ଇତି ] ସ୍ଵଭାଵସେ ଅଵସ୍ଥିତ ଐସା [କଶ୍ଚିତ୍ ନ ଅସ୍ତି ] କୋଈ ନହୀଂ ହୈ; (ଅର୍ଥାତ୍ ସଂସାରମେଂ
କିସୀକା ସ୍ଵଭାଵ କେଵଲ ଏକରୂପ ରହନେଵାଲା ନହୀଂ ହୈ ); [ସଂସାରଃ ପୁନଃ ] ଔର ସଂସାର ତୋ
[ସଂସରତଃ ] ସଂସରଣ କରତେ ହୁଯେ (ଗୋଲ ଫି ରତେ ହୁଯେ, ପରିଵର୍ତିତ ହୋତେ ହୁଯେ) [ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ] ଦ୍ରଵ୍ଯକୀ
[କ୍ରିଯା ] କ୍ରିଯା ହୈ
..୧୨୦..
ତେଥୀ ସ୍ଵଭାଵେ ସ୍ଥିର ଏଵୁଂ ନ କୋଈ ଛେ ସଂସାରମାଂ;
ସଂସାର ତୋ ସଂସରଣ କରତା ଦ୍ରଵ୍ଯ କେରୀ ଛେ କ୍ରିଯା. ୧୨୦.

Page 238 of 513
PDF/HTML Page 271 of 546
single page version

ଯତଃ ଖଲୁ ଜୀଵୋ ଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵେନାଵସ୍ଥିତୋଽପି ପର୍ଯାଯୈରନଵସ୍ଥିତଃ, ତତଃ ପ୍ରତୀଯତେ ନ କଶ୍ଚିଦପି
ସଂସାରେ ସ୍ଵଭାଵେନାଵସ୍ଥିତ ଇତି . ଯଚ୍ଚାତ୍ରାନଵସ୍ଥିତତ୍ଵଂ ତତ୍ର ସଂସାର ଏଵ ହେତୁଃ, ତସ୍ଯ ମନୁଷ୍ଯାଦି-
ପର୍ଯାଯାତ୍ମକତ୍ଵାତ୍ ସ୍ଵରୂପେଣୈଵ ତଥାଵିଧତ୍ଵାତ. ଅଥ ଯସ୍ତୁ ପରିଣମମାନସ୍ଯ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ପୂର୍ଵୋତ୍ତର-
ଦଶାପରିତ୍ଯାଗୋପାଦାନାତ୍ମକଃ କ୍ରିଯାଖ୍ଯଃ ପରିଣାମସ୍ତତ୍ସଂସାରସ୍ଯ ସ୍ଵରୂପମ୍ ..୧୨୦..
ଅଥ ପରିଣାମାତ୍ମକେ ସଂସାରେ କୁତଃ ପୁଦ୍ଗଲଶ୍ଲେଷୋ ଯେନ ତସ୍ଯ ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯାତ୍ମକତ୍ଵ-
ମିତ୍ଯତ୍ର ସମାଧାନମୁପଵର୍ଣଯତି
ଆଦା କମ୍ମମଲିମସୋ ପରିଣାମଂ ଲହଦି କମ୍ମସଂଜୁତ୍ତଂ .
ତତ୍ତୋ ସିଲିସଦି କମ୍ମଂ ତମ୍ହା କମ୍ମଂ ତୁ ପରିଣାମୋ ..୧୨୧..
ଵ୍ଯାଖ୍ଯାତମିଦାନୀଂ ତସ୍ଯୋପସଂହାରମାହତମ୍ହା ଦୁ ଣତ୍ଥି କୋଈ ସହାଵସମଵଟ୍ଠିଦୋ ତ୍ତି ତସ୍ମାନ୍ନାସ୍ତି କଶ୍ଚିତ୍ସ୍ଵ-
ଭାଵସମଵସ୍ଥିତ ଇତି . ଯସ୍ମାତ୍ପୂର୍ଵୋକ୍ତପ୍ରକାରେଣ ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯାଣାଂ ଵିନଶ୍ଵରତ୍ଵଂ ଵ୍ଯାଖ୍ଯାତଂ ତସ୍ମାଦେଵ ଜ୍ଞାଯତେ
ପରମାନନ୍ଦୈକଲକ୍ଷଣପରମଚୈତନ୍ଯଚମତ୍କାରପରିଣତଶୁଦ୍ଧାତ୍ମସ୍ଵଭାଵଵଦଵସ୍ଥିତୋ ନିତ୍ଯଃ କୋଽପି ନାସ୍ତି . କ୍ଵ .
ସଂସାରେ ନିସ୍ସଂସାରଶୁଦ୍ଧାତ୍ମନୋ ଵିପରୀତେ ସଂସାରେ . ସଂସାରସ୍ଵରୂପଂ କଥଯତିସଂସାରୋ ପୁଣ କିରିଯା ସଂସାରଃ ପୁନଃ
କ୍ରିଯା . ନିଷ୍କ୍ରିଯନିର୍ଵିକଲ୍ପଶୁଦ୍ଧାତ୍ମପରିଣତେର୍ଵିସଦୃଶୀ ମନୁଷ୍ଯାଦିଵିଭାଵପର୍ଯାଯପରିଣତିରୂପା କ୍ରିଯା ସଂସାର-
ସ୍ଵରୂପମ୍ . ସା ଚ କସ୍ଯ ଭଵତି . ସଂସରମାଣସ୍ସ ଜୀଵସ୍ସ ଵିଶୁଦ୍ଧଜ୍ଞାନଦର୍ଶନସ୍ଵଭାଵମୁକ୍ତାତ୍ମନୋ ଵିଲକ୍ଷଣସ୍ଯ
ସଂସରତଃ ପରିଭ୍ରମତଃ ସଂସାରିଜୀଵସ୍ଯେତି . ତତଃ ସ୍ଥିତଂ ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯାତ୍ମକଃ ସଂସାର ଏଵ ଵିନଶ୍ଵରତ୍ଵେ
କାରଣମିତି ..୧୨୦.. ଏଵଂ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମନୋ ଭିନ୍ନାନାଂ କର୍ମଜନିତମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯାଣାଂ ଵିନଶ୍ଵରତ୍ଵକଥନମୁଖ୍ଯତଯା
ଟୀକା :ଵାସ୍ତଵମେଂ ଜୀଵ ଦ୍ରଵ୍ଯପନେସେ ଅଵସ୍ଥିତ ହୋନେ ପର ଭୀ ପର୍ଯାଯୋଂସେ ଅନଵସ୍ଥିତ ହୈ;
ଇସସେ ଯହ ପ୍ରତୀତ ହୋତା ହୈ କି ସଂସାରମେଂ କୋଈ ଭୀ ସ୍ଵଭାଵସେ ଅଵସ୍ଥିତ ନହୀଂ ହୈ (ଅର୍ଥାତ୍ କିସୀକା
ସ୍ଵଭାଵ କେଵଲ ଅଵିଚଲ
ଏକରୂପ ରହନେଵାଲା ନହୀଂ ହୈ ); ଔର ଯହାଁ ଜୋ ଅନଵସ୍ଥିତତା ହୈ ଉସମେଂ
ସଂସାର ହୀ ହେତୁ ହୈ; କ୍ଯୋଂକି ଵହ (-ସଂସାର) ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯାତ୍ମକ ହୈ, କାରଣ କି ଵହ ସ୍ଵରୂପସେ
ହୀ ଵୈସା ହୈ, (ଅର୍ଥାତ୍ ସଂସାରକା ସ୍ଵରୂପ ହୀ ଐସା ହୈ ) ଉସମେଂ ପରିଣମନ କରତେ ହୁଯେ ଦ୍ରଵ୍ଯକା
ପୂର୍ଵୋତ୍ତରଦଶାକା ତ୍ଯାଗଗ୍ରହଣାତ୍ମକ ଐସା ଜୋ କ୍ରିଯା ନାମକା ପରିଣାମ ହୈ ଵହ ସଂସାରକା ସ୍ଵରୂପ
ହୈ
..୧୨୦..
ଅବ ପରିଣାମାତ୍ମକ ସଂସାରମେଂ କିସ କାରଣସେ ପୁଦ୍ଗଲକା ସଂବଂଧ ହୋତା ହୈ କି ଜିସସେ ଵହ
(ସଂସାର) ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯାତ୍ମକ ହୋତା ହୈ ?ଇସକା ଯହାଁ ସମାଧାନ କରତେ ହୈଂ :
କର୍ମେ ମଲିନ ଜୀଵ କର୍ମସଂଯୁତ ପାମତୋ ପରିଣାମନେ,
ତେଥୀ କରମ ବଂଧାଯ ଛେ; ପରିଣାମ ତେଥୀ କର୍ମ ଛେ. ୧୨୧.

Page 239 of 513
PDF/HTML Page 272 of 546
single page version

ଆତ୍ମା କର୍ମମଲୀମସଃ ପରିଣାମଂ ଲଭତେ କର୍ମସଂଯୁକ୍ତମ୍ .
ତତଃ ଶ୍ଲିଷ୍ଯତି କର୍ମ ତସ୍ମାତ୍ କର୍ମ ତୁ ପରିଣାମଃ ..୧୨୧..
ଯୋ ହି ନାମ ସଂସାରନାମାଯମାତ୍ମନସ୍ତଥାଵିଧଃ ପରିଣାମଃ ସ ଏଵ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମଶ୍ଲେଷହେତୁଃ . ଅଥ
ତଥାଵିଧପରିଣାମସ୍ଯାପି କୋ ହେତୁଃ . ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମ ହେତୁଃ, ତସ୍ଯ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମସଂଯୁକ୍ତତ୍ଵେନୈଵୋପଲମ୍ଭାତ. ଏଵଂ
ସତୀତରେତରାଶ୍ରଯଦୋଷଃ . ନ ହି; ଅନାଦିପ୍ରସିଦ୍ଧଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମାଭିସଂବଦ୍ଧସ୍ଯାତ୍ମନଃ ପ୍ରାକ୍ତନଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମଣସ୍ତତ୍ର
ହେତୁତ୍ଵେନୋପାଦାନାତ. ଏଵଂ କାର୍ଯକାରଣଭୂତନଵପୁରାଣଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମତ୍ଵାଦାତ୍ମନସ୍ତଥାଵିଧପରିଣାମୋ
ଗାଥାଚତୁଷ୍ଟଯେନ ଦ୍ଵିତୀଯସ୍ଥଲଂ ଗତମ୍ . ଅଥ ସଂସାରସ୍ଯ କାରଣଂ ଜ୍ଞାନାଵରଣାଦି ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମ ତସ୍ଯ ତୁ କାରଣଂ
ମିଥ୍ଯାତ୍ଵରାଗାଦିପରିଣାମ ଇତ୍ଯାଵେଦଯତିଆଦା ନିର୍ଦୋଷିପରମାତ୍ମା ନିଶ୍ଚଯେନ ଶୁଦ୍ଧବୁଦ୍ଧୈକସ୍ଵଭାଵୋଽପି
ଵ୍ଯଵହାରେଣାନାଦିକର୍ମବନ୍ଧଵଶାତ୍ କମ୍ମମଲିମସୋ କର୍ମମଲୀମସୋ ଭଵତି . ତଥାଭଵନ୍ସନ୍ କିଂ କରୋତି . ପରିଣାମଂ
ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ :[କର୍ମମଲୀମସଃ ଆତ୍ମା ] କର୍ମସେ ମଲିନ ଆତ୍ମା [କର୍ମସଂଯୁକ୍ତଂ ପରିଣାମଂ ]
କର୍ମସଂଯୁକ୍ତ ପରିଣାମକୋ (-ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମକେ ସଂଯୋଗସେ ହୋନେଵାଲେ ଅଶୁଦ୍ଧ ପରିଣାମକୋ) [ଲଭତେ ] ପ୍ରାପ୍ତ
କରତା ହୈ
. [ତତଃ ] ଉସସେ [କର୍ମ ଶ୍ଲିଷ୍ଯତି ] କର୍ମ ଚିପକ ଜାତା ହୈ (-ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମକା ବଂଧ ହୋତା ହୈ );
[ତସ୍ମାତ୍ ତୁ ] ଇସଲିଯେ [ପରିଣାମଃ କର୍ମ ] ପରିଣାମ ଵହ କର୍ମ ହୈ ..୧୨୧..
ଟୀକା :‘ସଂସାର’ ନାମକ ଜୋ ଯହ ଆତ୍ମାକା ତଥାଵିଧ (-ଉସପ୍ରକାରକା) ପରିଣାମ ହୈ
ଵହୀ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମକେ ଚିପକନେକା ହେତୁ ହୈ . ଅବ, ଉସ ପ୍ରକାରକେ ପରିଣାମକା ହେତୁ କୌନ ହୈ ? (ଇସକେ
ଉତ୍ତରମେଂ କହତେ ହୈଂ କିଃ) ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମ ଉସକା ହେତୁ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମକୀ ସଂଯୁକ୍ତତାସେ ହୀ ଵହ ଦେଖା
ଜାତା ହୈ .
(ଶଂକା :) ଐସା ହୋନେସେ ଇତରେତରାଶ୍ରଯଦୋଷ ଆଯଗା ! (ସମାଧାନ :) ନହୀଂ ଆଯଗା;
କ୍ଯୋଂକି ଅନାଦିସିଦ୍ଧ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମକେ ସାଥ ସଂବଦ୍ଧ ଐସେ ଆତ୍ମାକା ଜୋ ପୂର୍ଵକା ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମ ହୈ ଉସକା
ଵହାଁ ହେତୁରୂପସେ ଗ୍ରହଣ (-ସ୍ଵୀକାର) କିଯା ଗଯା ହୈ .
୧. ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମକେ ସଂଯୋଗସେ ହୀ ଅଶୁଦ୍ଧ ପରିଣାମ ହୋତେ ହୈଂ, ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମକେ ବିନା ଵେ କଭୀ ନହୀଂ ହୋତେ; ଇସଲିଯେ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମ
ଅଶୁଦ୍ଧ ପରିଣାମକା କାରଣ ହୈ .
୨. ଏକ ଅସିଦ୍ଧ ବାତକୋ ସିଦ୍ଧ କରନେକେ ଲିଯେ ଦୂସରୀ ଅସିଦ୍ଧ ବାତକା ଆଶ୍ରଯ ଲିଯା ଜାଯ, ଔର ଫି ର ଉସ ଦୂସରୀ
ବାତକୋ ସିଦ୍ଧ କରନେକେ ଲିଯେ ପହଲୀକା ଆଶ୍ରଯ ଲିଯା ଜାଯ,ସୋ ଇସ ତର୍କ -ଦୋଷକୋ ଇତରେତରାଶ୍ରଯଦୋଷ କହା ଜାତା
ହୈ .
ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମକା କାରଣ ଅଶୁଦ୍ଧ ପରିଣାମ କହା ହୈ; ଫି ର ଉସ ଅଶୁଦ୍ଧ ପରିଣାମକେ କାରଣକେ ସଂବଦ୍ଧମେଂ ପୂଛେ ଜାନେ
ପର ଉସକା କାରଣ ପୁନଃ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମ କହା ହୈ, ଇସଲିଯେ ଶଂକାକାରକୋ ଶଂକା ହୋତୀ ହୈ କି ଇସ ବାତମେଂ ଇତରେତରାଶ୍ରଯ
ଦୋଷ ଆତା ହୈ
.
୩. ନଵୀନ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମକା କାରଣ ଅଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମପରିଣାମ ହୈ, ଔର ଉସ ଅଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମପରିଣାମକା କାରଣ ଵହକା ଵହୀ
(ନଵୀନ) ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମ ନହୀଂ କିନ୍ତୁ ପହଲେକା (ପୁରାନା) ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମ ହୈ; ଇସଲିଯେ ଇସମେଂ ଇତରେତରାଶ୍ରଯ ଦୋଷ ନହୀଂ ଆତା .

Page 240 of 513
PDF/HTML Page 273 of 546
single page version

ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମୈଵ, ତଥାତ୍ମା ଚାତ୍ମପରିଣାମକର୍ତୃତ୍ଵାଦ୍ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମକର୍ତାପ୍ଯୁପଚାରାତ..୧୨୧..
ଅଥ ପରମାର୍ଥାଦାତ୍ମନୋ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମାକର୍ତୃତ୍ଵମୁଦ୍ଯୋତଯତି
ପରିଣାମୋ ସଯମାଦା ସା ପୁଣ କିରିଯ ତ୍ତି ହୋଦି ଜୀଵମଯା .
କିରିଯା କମ୍ମ ତ୍ତି ମଦା ତମ୍ହା କମ୍ମସ୍ସ ଣ ଦୁ କତ୍ତା ..୧୨୨..
ପରିଣାମଃ ସ୍ଵଯମାତ୍ମା ସା ପୁନଃ କ୍ରିଯେତି ଭଵତି ଜୀଵମଯୀ .
କ୍ରିଯା କର୍ମେତି ମତା ତସ୍ମାତ୍କର୍ମଣୋ ନ ତୁ କର୍ତା ..୧୨୨..
ଆତ୍ମପରିଣାମୋ ହି ତାଵତ୍ସ୍ଵଯମାତ୍ମୈଵ, ପରିଣାମିନଃ ପରିଣାମସ୍ଵରୂପକର୍ତୃତ୍ଵେନ ପରିଣାମା-
ଦନନ୍ଯତ୍ଵାତ. ଯଶ୍ଚ ତସ୍ଯ ତଥାଵିଧଃ ପରିଣାମଃ ସା ଜୀଵମଯ୍ଯେଵ କ୍ରିଯା, ସର୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯାଣାଂ ପରିଣାମ-
ଲହଦି ପରିଣାମଂ ଲଭତେ . କଥଂଭୂତମ୍ କଥଂଭୂତମ୍ . କମ୍ମସଂଜୁତ୍ତଂ କର୍ମରହିତପରମାତ୍ମନୋ ଵିସଦ୍ରଶକର୍ମସଂଯୁକ୍ତଂ ମିଥ୍ଯାତ୍ଵ-
ରାଗାଦିଵିଭାଵପରିଣାମଂ . ତତ୍ତୋ ସିଲିସଦି କମ୍ମଂ ତତଃ ପରିଣାମାତ୍ ଶ୍ଲିଷ୍ଯତି ବଧ୍ନାତି . କିମ୍ . କର୍ମ . ଯଦି
ପୁନର୍ନିର୍ମଲଵିଵେକଜ୍ଯୋତିଃପରିଣାମେନ ପରିଣମତି ତଦା ତୁ କର୍ମ ମୁଞ୍ଚତି . ତମ୍ହା କମ୍ମଂ ତୁ ପରିଣାମୋ ତସ୍ମାତ୍ କର୍ମ
ତୁ ପରିଣାମଃ . ଯସ୍ମାଦ୍ରାଗାଦିପରିଣାମେନ କର୍ମ ବଧ୍ନାତି, ତସ୍ମାଦ୍ରାଗାଦିଵିକଲ୍ପରୂପୋ ଭାଵକର୍ମସ୍ଥାନୀଯଃ
ସରାଗପରିଣାମ ଏଵ କର୍ମକାରଣତ୍ଵାଦୁପଚାରେଣ କର୍ମେତି ଭଣ୍ଯତେ . ତତଃ ସ୍ଥିତଂ ରାଗାଦିପରିଣାମଃ କର୍ମବନ୍ଧ-
କାରଣମିତି ..୧୨୧.. ଅଥାତ୍ମା ନିଶ୍ଚଯେନ ସ୍ଵକୀଯପରିଣାମସ୍ଯୈଵ କର୍ତା, ନ ଚ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମଣ ଇତି ପ୍ରତିପାଦଯତି .
ଇସପ୍ରକାର ନଵୀନ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମ ଜିସକା କାର୍ଯଭୂତ ହୈ ଔର ପୁରାନା ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମ ଜିସକା କାରଣଭୂତ
ହୈ, ଐସା (ଆତ୍ମାକା ତଥାଵିଧ ପରିଣାମ) ହୋନେସେ ଆତ୍ମାକା ତଥାଵିଧ ପରିଣାମ ଉପଚାରସେ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମ
ହୀ ହୈ, ଔର ଆତ୍ମା ଭୀ ଅପନେ ପରିଣାମକା କର୍ତ୍ତା ହୋନେସେ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମକା କର୍ତ୍ତା ଭୀ ଉପଚାରସେ
ହୈ
..୧୨୧..
ଅବ, ପରମାର୍ଥସେ ଆତ୍ମାକେ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମକା ଅକର୍ତୃତ୍ଵ ପ୍ରକାଶିତ କରତେ ହୈଂ :
ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ :[ପରିଣାମଃ ] ପରିଣାମ [ସ୍ଵଯମ୍ ] ସ୍ଵଯଂ [ଆତ୍ମା ] ଆତ୍ମା ହୈ, [ସା
ପୁନଃ ] ଔର ଵହ [ଜୀଵମଯୀ କ୍ରିଯା ଇତି ଭଵତି ] ଜୀଵମଯ କ୍ରିଯା ହୈ; [କ୍ରିଯା ] କ୍ରିଯାକୋ [କର୍ମ
ଇତି ମତା ]
କର୍ମ ମାନା ଗଯା ହୈ; [ତସ୍ମାତ୍ ] ଇସଲିଯେ ଆତ୍ମା [କର୍ମଣଃ କର୍ତା ତୁ ନ ] ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମକା
କର୍ତ୍ତା ତୋ ନହୀଂ ହୈ
..୧୨୨..
ଟୀକା :ପ୍ରଥମ ତୋ ଆତ୍ମାକା ପରିଣାମ ଵାସ୍ତଵମେଂ ସ୍ଵଯଂ ଆତ୍ମା ହୀ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ପରିଣାମୀ
ପରିଣାମ ପୋତେ ଜୀଵ ଛେ, ନେ ଛେ କ୍ରିଯା ଏ ଜୀଵମଯୀ;
କିରିଯା ଗଣୀ ଛେ କର୍ମ; ତେଥୀ କର୍ମନୋ କର୍ତା ନଥୀ. ୧୨୨.

Page 241 of 513
PDF/HTML Page 274 of 546
single page version

ଲକ୍ଷଣକ୍ରିଯାଯା ଆତ୍ମମଯତ୍ଵାଭ୍ଯୁପଗମାତ. ଯା ଚ କ୍ରିଯା ସା ପୁନରାତ୍ମନା ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରେଣ
ପ୍ରାପ୍ଯତ୍ଵାତ୍କର୍ମ . ତତସ୍ତସ୍ଯ ପରମାର୍ଥାଦାତ୍ମା ଆତ୍ମପରିଣାମାତ୍ମକସ୍ଯ ଭାଵକର୍ମଣ ଏଵ କର୍ତା, ନ
ତୁ ପୁଦ୍ଗଲପରିଣାମାତ୍ମକସ୍ଯ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମଣଃ . ଅଥ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମଣଃ କଃ କର୍ତେତି ଚେତ.
ପୁଦ୍ଗଲପରିଣାମୋ ହି ତାଵତ୍ସ୍ଵଯଂ ପୁଦ୍ଗଲ ଏଵ, ପରିଣାମିନଃ ପରିଣାମସ୍ଵରୂପକର୍ତୃତ୍ଵେନ
ପରିଣାମାଦନନ୍ଯତ୍ଵାତ
. ଯଶ୍ଚ ତସ୍ଯ ତଥାଵିଧଃ ପରିଣାମଃ ସା ପୁଦ୍ଗଲମଯ୍ଯେଵ କ୍ରିଯା, ସର୍ଵ-
ଦ୍ରଵ୍ଯାଣାଂ ପରିଣାମଲକ୍ଷଣକ୍ରିଯାଯା ଆତ୍ମମଯତ୍ଵାଭ୍ଯୁପଗମାତ. ଯା ଚ କ୍ରିଯା ସା ପୁନଃ
ପୁଦ୍ଗଲେନ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରେଣ ପ୍ରାପ୍ଯତ୍ଵାତ୍କର୍ମ . ତତସ୍ତସ୍ଯ ପରମାର୍ଥାତ୍ ପୁଦ୍ଗଲ ଆତ୍ମପରିଣାମାତ୍ମକସ୍ଯ
ଅଥଵା ଦ୍ଵିତୀଯପାତନିକାଶୁଦ୍ଧପାରିଣାମିକପରମଭାଵଗ୍ରାହକେଣ ଶୁଦ୍ଧନଯେନ ଯଥୈଵାକର୍ତା ତଥୈଵାଶୁଦ୍ଧନଯେନାପି
ସାଂଖ୍ଯେନ ଯଦୁକ୍ତଂ ତନ୍ନିଷେଧାର୍ଥମାତ୍ମନୋ ବନ୍ଧମୋକ୍ଷସିଦ୍ଧଯର୍ଥଂ କଥଂଚିତ୍ପରିଣାମିତ୍ଵଂ ଵ୍ଯଵସ୍ଥାପଯତୀତି
ପାତନିକାଦ୍ଵଯଂ ମନସି ସଂପ୍ରଧାର୍ଯ ସୂତ୍ରମିଦଂ ନିରୂପଯତି
ପରିଣାମୋ ସଯମାଦା ପରିଣାମଃ ସ୍ଵଯମାତ୍ମା, ଆତ୍ମ-
ପରିଣାମସ୍ତାଵଦାତ୍ମୈଵ . କସ୍ମାତ୍ . ପରିଣାମପରିଣାମିନୋସ୍ତନ୍ମଯତ୍ଵାତ୍ . ସା ପୁଣ କିରିଯ ତ୍ତି ହୋଦି ସା ପୁନଃ
କ୍ରିଯେତି ଭଵତି, ସ ଚ ପରିଣାମଃ କ୍ରିଯା ପରିଣତିରିତି ଭଵତି . କଥଂଭୂତା . ଜୀଵମଯା ଜୀଵେନ
ନିର୍ଵୃତ୍ତତ୍ଵାଜ୍ଜୀଵମଯୀ . କିରିଯା କମ୍ମ ତ୍ତି ମଦା ଜୀଵେନ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରେଣ ସ୍ଵାଧୀନେନ ଶୁଦ୍ଧାଶୁଦ୍ଧୋପାଦାନକାରଣଭୂତେନ
ପ୍ରାପ୍ଯତ୍ଵାତ୍ସା କ୍ରିଯା କର୍ମେତି ମତା ସଂମତା . କର୍ମଶବ୍ଦେନାତ୍ର ଯଦେଵ ଚିଦ୍ରୂପଂ ଜୀଵାଦଭିନ୍ନଂ ଭାଵକର୍ମସଂଜ୍ଞଂ
ନିଶ୍ଚଯକର୍ମ ତଦେଵ ଗ୍ରାହ୍ଯମ୍ . ତସ୍ଯୈଵ କର୍ତା ଜୀଵଃ . ତମ୍ହା କମ୍ମସ୍ସ ଣ ଦୁ କତ୍ତା ତସ୍ମାଦ୍ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମଣୋ ନ କର୍ତେତି .
ଅତ୍ରୈତଦାଯାତିଯଦ୍ଯପି କଥଂଚିତ୍ ପରିଣାମିତ୍ଵେ ସତି ଜୀଵସ୍ଯ କର୍ତୃତ୍ଵଂ ଜାତଂ ତଥାପି ନିଶ୍ଚଯେନ ସ୍ଵକୀଯ-
ପରିଣାମାନାମେଵ କର୍ତା, ପୁଦ୍ଗଲକର୍ମଣାଂ ଵ୍ଯଵହାରେଣେତି . ତତ୍ର ତୁ ଯଦା ଶୁଦ୍ଧୋପାଦାନକାରଣରୂପେଣ ଶୁଦ୍ଧୋପଯୋଗେନ
ପ୍ର. ୩୧
ପରିଣାମକେ ସ୍ଵରୂପକା କର୍ତ୍ତା ହୋନେସେ ପରିଣାମସେ ଅନନ୍ଯ ହୈ; ଔର ଜୋ ଉସକା (-ଆତ୍ମାକା)
ତଥାଵିଧ ପରିଣାମ ହୈ ଵହ ଜୀଵମଯୀ ହୀ କ୍ରିଯା ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ସର୍ଵ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକୀ ପରିଣାମଲକ୍ଷଣକ୍ରିଯା
ଆତ୍ମମଯତା (ନିଜମଯତା) ସେ ସ୍ଵୀକାର କୀ ଗଈ ହୈ; ଔର ଫି ର, ଜୋ (ଜୀଵମଯୀ) କ୍ରିଯା ହୈ ଵହ
ଆତ୍ମାକେ ଦ୍ଵାରା ସ୍ଵତଂତ୍ରତଯା
ପ୍ରାପ୍ଯ ହୋନେସେ କର୍ମ ହୈ . ଇସଲିଯେ ପରମାର୍ଥତଃ ଆତ୍ମା ଅପନେ
ପରିଣାମସ୍ଵରୂପ ଭାଵକର୍ମକା ହୀ କର୍ତ୍ତା ହୈ; କିନ୍ତୁ ପୁଦ୍ଗଲପରିଣାମସ୍ଵରୂପ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମକା ନହୀଂ .
ଅବ ଯହାଁ ଐସା ପ୍ରଶ୍ନ ହୋତା ହୈ କି ‘(ଜୀଵ ଭାଵକର୍ମକା ହୀ କର୍ତ୍ତା ହୈ ତବ ଫି ର)
ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମକା କର୍ତ୍ତା କୌନ ହୈ ?’ ଇସକା ଉତ୍ତର ଇସପ୍ରକାର ହୈ :ପ୍ରଥମ ତୋ ପୁଦ୍ଗଲକା ପରିଣାମ
ଵାସ୍ତଵମେଂ ସ୍ଵଯଂ ପୁଦ୍ଗଲ ହୀ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ପରିଣାମୀ ପରିଣାମକେ ସ୍ଵରୂପକା କର୍ତ୍ତା ହୋନେସେ ପରିଣାମସେ
ଅନନ୍ଯ ହୈ; ଔର ଜୋ ଉସକା (-ପୁଦ୍ଗଲକା) ତଥାଵିଧି ପରିଣାମ ହୈ ଵହ ପୁଦ୍ଗଲମଯୀ ହୀ କ୍ରିଯା
ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ସର୍ଵ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକୀ ପରିଣାମସ୍ଵରୂପ କ୍ରିଯା ନିଜମଯ ହୋତୀ ହୈ, ଐସା ସ୍ଵୀକାର କିଯା ଗଯା
ହୈ; ଔର ଫି ର, ଜୋ (ପୁଦ୍ଗଲମଯୀ) କ୍ରିଯା ହୈ ଵହ ପୁଦ୍ଗଲକେ ଦ୍ଵାରା ସ୍ଵତଂତ୍ରତଯା ପ୍ରାପ୍ଯ ହୋନେସେ କର୍ମ
ହୈ
. ଇସଲିଯେ ପରମାର୍ଥତଃ ପୁଦ୍ଗଲ ଅପନେ ପରିଣାମସ୍ଵରୂପ ଉସ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମକା ହୀ କର୍ତ୍ତା ହୈ, କିନ୍ତୁ
୧. ପ୍ରାପ୍ଯ = ପ୍ରାପ୍ତ ହୋନେ ଯୋଗ୍ଯ, (ଜୋ ସ୍ଵତଂତ୍ରପନେ କରେ ସୋ କର୍ତା ହୈ; ଔର କ ର୍ତ୍ତା ଜିସେ ପ୍ରାପ୍ତ କରେ ସୋ କର୍ମ ହୈ .)

Page 242 of 513
PDF/HTML Page 275 of 546
single page version

ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମଣ ଏଵ କର୍ତା, ନ ତ୍ଵାତ୍ମପରିଣାମାତ୍ମକ ସ୍ଯ ଭାଵକର୍ମଣଃ . ତତ ଆତ୍ମାତ୍ମସ୍ଵରୂପେଣ
ପରିଣମତି, ନ ପୁଦ୍ଗଲସ୍ଵରୂପେଣ ପରିଣମତି ..୧୨୨..
ଅଥ କିଂ ତତ୍ସ୍ଵରୂପଂ ଯେନାତ୍ମା ପରିଣମତୀତି ତଦାଵେଦଯତି
ପରିଣମଦି ଚେଦଣାଏ ଆଦା ପୁଣ ଚେଦଣା ତିଧାଭିମଦା .
ସା ପୁଣ ଣାଣେ କମ୍ମେ ଫଲମ୍ମି ଵା କମ୍ମଣୋ ଭଣିଦା ..୧୨୩..
ପରିଣମତି ଚେତନଯା ଆତ୍ମା ପୁନଃ ଚେତନା ତ୍ରିଧାଭିମତା .
ସା ପୁନଃ ଜ୍ଞାନେ କର୍ମଣି ଫଲେ ଵା କର୍ମଣୋ ଭଣିତା ..୧୨୩..
ଯତୋ ହି ନାମ ଚୈତନ୍ଯମାତ୍ମନଃ ସ୍ଵଧର୍ମଵ୍ଯାପକତ୍ଵଂ ତତଶ୍ଚେତନୈଵାତ୍ମନଃ ସ୍ଵରୂପଂ, ତଯା
ପରିଣମତି ତଦା ମୋକ୍ଷଂ ସାଧଯତି, ଅଶୁଦ୍ଧୋପାଦାନକାରଣେନ ତୁ ବନ୍ଧମିତି . ପୁଦ୍ଗଲୋଽପି ଜୀଵଵନ୍ନିଶ୍ଚଯେନ
ସ୍ଵକୀଯପରିଣାମାନାମେଵ କର୍ତା, ଜୀଵପରିଣାମାନାଂ ଵ୍ଯଵହାରେଣେତି ..୧୨୨.. ଏଵଂ ରାଗାଦିପରିଣାମାଃ କର୍ମବନ୍ଧ-
କାରଣଂ, ତେଷାମେଵ କର୍ତା ଜୀଵ ଇତିକଥନମୁଖ୍ଯତଯା ଗାଥାଦ୍ଵଯେନ ତୃତୀଯସ୍ଥଲଂ ଗତମ୍ . ଅଥ ଯେନ ପରିଣାମେନାତ୍ମା
ପରିଣମତି ତଂ ପରିଣାମଂ କଥଯତିପରିଣମଦି ଚେଦଣାଏ ଆଦା ପରିଣମତି ଚେତନଯା କରଣଭୂତଯା . ସ କଃ .
ଆତ୍ମା . ଯଃ କୋଽପ୍ଯାତ୍ମନଃ ଶୁଦ୍ଧାଶୁଦ୍ଧପରିଣାମଃ ସ ସର୍ଵୋଽପି ଚେତନାଂ ନ ତ୍ଯଜତି ଇତ୍ଯଭିପ୍ରାଯଃ . ପୁଣ ଚେଦଣା
ତିଧାଭିମଦା ସା ସା ଚେତନା ପୁନସ୍ତ୍ରିଧାଭିମତା . କୁତ୍ର କୁତ୍ର . ଣାଣେ ଜ୍ଞାନଵିଷଯେ କମ୍ମେ କର୍ମଵିଷଯେ ଫଲମ୍ମି
ଆତ୍ମାକେ ପରିଣାମସ୍ଵରୂପ ଭାଵକର୍ମକା ନହୀଂ .
ଇସସେ (ଐସା ସମଝନା ଚାହିଯେ କି) ଆତ୍ମା ଆତ୍ମସ୍ଵରୂପ ପରିଣମିତ ହୋତା ହୈ,
ପୁଦ୍ଗଲସ୍ଵରୂପ ପରିଣମିତ ନହୀଂ ହୋତା ..୧୨୨..
ଅବ, ଯହ କହତେ ହୈଂ କି ଵହ କୌନସା ସ୍ଵରୂପ ହୈ ଜିସରୂପ ଆତ୍ମା ପରିଣମିତ ହୋତା ହୈ ? :
ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ :[ଆତ୍ମା ] ଆତ୍ମା [ଚେତନତଯା ] ଚେତନାରୂପେ [ପରିଣମତି ] ପରିଣମିତ
ହୋତା ହୈ . [ପୁନଃ ] ଔର [ଚେତନା ] ଚେତନା [ତ୍ରିଧା ଅଭିମତା ] ତୀନ ପ୍ରକାରସେ ମାନୀ ଗଯୀ ହୈ; [ପୁନଃ ]
ଔର [ସା ] ଵହ [ଜ୍ଞାନେ ] ଜ୍ଞାନସଂବଂଧୀ, [କର୍ମଣି ] କର୍ମସଂବଂଧୀ [ଵା ] ଅଥଵା [କର୍ମଣଃ ଫଲେ ]
କର୍ମଫଲ ସଂବଂଧୀ
[ଭଣିତା ] ଐସୀ କହୀ ଗଯୀ ହୈ ..୧୨୩..
ଟୀକା :ଜିସସେ ଚୈତନ୍ଯ ଵହ ଆତ୍ମାକା ସ୍ଵଧର୍ମଵ୍ଯାପକପନା ହୈ, ଉସସେ ଚେତନା ହୀ
୧. ସ୍ଵଧର୍ମଵ୍ଯାପକପନା = ନିଜଧର୍ମୋଂମେଂ ଵ୍ଯାପକପନା .
ଜୀଵ ଚେତନାରୂପ ପରିଣମେ; ଵଳୀ ଚେତନା ତ୍ରିଵିଧା ଗଣୀ;
ତେ ଜ୍ଞାନଵିଷଯକ, କର୍ମଵିଷଯକ, କର୍ମଫ ଳଵିଷଯକ କହୀ. ୧୨୩.

Page 243 of 513
PDF/HTML Page 276 of 546
single page version

ଖଲ୍ଵାତ୍ମା ପରିଣମତି . ଯଃ କଶ୍ଚନାପ୍ଯାତ୍ମନଃ ପରିଣାମଃ ସ ସର୍ଵୋଽପି ଚେତନାଂ ନାତିଵର୍ତତ ଇତି
ତାତ୍ପର୍ଯମ୍ . ଚେତନା ପୁନର୍ଜ୍ଞାନକର୍ମକ ର୍ମଫଲତ୍ଵେନ ତ୍ରେଧା . ତତ୍ର ଜ୍ଞାନପରିଣତିର୍ଜ୍ଞାନଚେତନା, କର୍ମପରିଣତିଃ
କର୍ମଚେତନା, କର୍ମଫଲପରିଣତିଃ କର୍ମଫଲଚେତନା ..୧୨୩..
ଅଥ ଜ୍ଞାନକର୍ମକର୍ମଫଲସ୍ଵରୂପମୁପଵର୍ଣଯତି
ଣାଣଂ ଅଟ୍ଠଵିଯପ୍ପୋ କମ୍ମଂ ଜୀଵେଣ ଜଂ ସମାରଦ୍ଧଂ .
ତମଣେଗଵିଧଂ ଭଣିଦଂ ଫଲଂ ତି ସୋକ୍ଖଂ ଵ ଦୁକ୍ଖଂ ଵା ..୧୨୪..
ଜ୍ଞାନମର୍ଥଵିକଲ୍ପଃ କର୍ମ ଜୀଵେନ ଯତ୍ସମାରବ୍ଧମ୍ .
ତଦନେକଵିଧଂ ଭଣିତଂ ଫଲମିତି ସୌଖ୍ଯଂ ଵା ଦୁଃଖଂ ଵା ..୧୨୪..
ଵା ଫଲେ ଵା . କସ୍ଯ ଫଲେ . କମ୍ମଣୋ କର୍ମଣଃ . ଭଣିଦା ଭଣିତା କଥିତେତି . ଜ୍ଞାନପରିଣତିଃ ଜ୍ଞାନଚେତନା ଅଗ୍ରେ
ଵକ୍ଷ୍ଯମାଣା, କର୍ମପରିଣତିଃ କ ର୍ମଚେତନା, କ ର୍ମଫଲପରିଣତିଃ କର୍ମଫଲଚେତନେତି ଭାଵାର୍ଥଃ ..୧୨୩.. ଅଥ
ଜ୍ଞାନକର୍ମକର୍ମଫଲରୂପେଣ ତ୍ରିଧା ଚେତନାଂ ଵିଶେଷେଣ ଵିଚାରଯତିଣାଣଂ ଅଟ୍ଠଵିଯପ୍ପଂ ଜ୍ଞାନଂ ମତ୍ଯାଦିଭେଦେନାଷ୍ଟଵିକଲ୍ପଂ
ଭଵତି . ଅଥଵା ପାଠାନ୍ତରମ୍ଣାଣଂ ଅଟ୍ଠଵିଯପ୍ପୋ ଜ୍ଞାନମର୍ଥଵିକଲ୍ପଃ . ତଥାହିଅର୍ଥଃ ପରମାତ୍ମାଦିପଦାର୍ଥଃ,
ଅନନ୍ତଜ୍ଞାନସୁଖାଦିରୂପୋଽହମିତି ରାଗାଦ୍ଯାସ୍ରଵାସ୍ତୁ ମତ୍ତୋ ଭିନ୍ନା ଇତି ସ୍ଵପରାକାରାଵଭାସେନାଦର୍ଶ ଇଵାର୍ଥ-
ଆତ୍ମାକା ସ୍ଵରୂପ ହୈ; ଉସ ରୂପ (ଚେତନାରୂପ) ଵାସ୍ତଵମେଂ ଆତ୍ମା ପରିଣମିତ ହୋତା ହୈ . ଆତ୍ମାକା
ଜୋ କୁଛ ଭୀ ପରିଣାମ ହୋ ଵହ ସବ ହୀ ଚେତନାକା ଉଲ୍ଲଂଘନ ନହୀଂ କରତା, (ଅର୍ଥାତ୍ ଆତ୍ମାକା କୋଈ
ଭୀ ପରିଣାମ ଚେତନାକୋ କିଂଚିତ୍ମାତ୍ର ଭୀ ନହୀଂ ଛୋଡ଼ତା
ବିନା ଚେତନାକେ ବିଲକୁଲ ନହୀଂ ହୋତା)
ଐସା ତାତ୍ପର୍ଯ ହୈ . ଔର ଚେତନା ଜ୍ଞାନରୂପ, କର୍ମରୂପ ଔର କର୍ମଫଲରୂପସେ ତୀନ ପ୍ରକାରକୀ ହୈ . ଉସମେଂ
ଜ୍ଞାନପରିଣତି (ଜ୍ଞାନରୂପସେ ପରିଣତି) ଵହ ଜ୍ଞାନଚେତନା, କର୍ମ ପରିଣତି ଵହ କର୍ମଚେତନା ଔର
କର୍ମଫଲପରିଣତି ଵହ କର୍ମଫଲଚେତନା ହୈ
..୧୨୩..
ଅବ ଜ୍ଞାନ, କର୍ମ ଔର କର୍ମଫଲକା ସ୍ଵରୂପ ଵର୍ଣନ କରତେ ହୈଂ :
ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ* :[ଅର୍ଥଵିକଲ୍ପଃ ] ଅର୍ଥଵିକଲ୍ପ (ଅର୍ଥାତ୍ ସ୍ଵ -ପର ପଦାର୍ଥୋଂକା ଭିନ୍ନତାପୂର୍ଵକ
ଯୁଗପତ୍ ଅଵଭାସନ) [ଜ୍ଞାନଂ ] ଵହ ଜ୍ଞାନ ହୈ; [ଜୀଵେନ ] ଜୀଵକେ ଦ୍ଵାରା [ଯତ୍ ସମାରବ୍ଧଂ ] ଜୋ କିଯା ଜା
ରହା ହୋ [କର୍ମ ] ଵହ କର୍ମ ହୈ, [ତଦ୍ ଅନେକଵିଧଂ ] ଵହ ଅନେକ ପ୍ରକାରକା ହୈ; [ସୌଖ୍ଯଂ ଵା ଦୁଃଖଂ ଵା ]
ସୁଖ ଅଥଵା ଦୁଃଖ [ଫଲଂ ଇତି ଭଣିତମ୍ ] ଵହ କର୍ମଫଲ କହା ଗଯା ହୈ
..୧୨୪..
ଛେ ‘ଜ୍ଞାନ’ ଅର୍ଥଵିକଲ୍ପ, ନେ ଜୀଵଥୀ କରାତୁଂ ‘କର୍ମ’ ଛେ,
ତେ ଛେ ଅନେକ ପ୍ରକାରନୁଂ, ‘ଫ ଳ’ ସୌଖ୍ଯ ଅଥଵା ଦୁଃଖ ଛେ. ୧୨୪.

Page 244 of 513
PDF/HTML Page 277 of 546
single page version

ଅର୍ଥଵିକଲ୍ପସ୍ତାଵତ୍ ଜ୍ଞାନମ୍ . ତତ୍ର କଃ ଖଲ୍ଵର୍ଥଃ . ସ୍ଵପରଵିଭାଗେନାଵସ୍ଥିତଂ ଵିଶ୍ଵମ୍ .
ଵିକଲ୍ପସ୍ତଦାକାରାଵଭାସନମ୍ . ଯସ୍ତୁ ମୁକୁରୁନ୍ଦହୃଦଯାଭୋଗ ଇଵ ଯୁଗପଦଵଭାସମାନସ୍ଵପରାକାରୋଽର୍ଥ-
ଵିକଲ୍ପସ୍ତଦ୍ ଜ୍ଞାନମ୍ . କ୍ରିଯମାଣମାତ୍ମନା କର୍ମ, କ୍ରିଯମାଣଃ ଖଲ୍ଵାତ୍ମନା ପ୍ରତିକ୍ଷଣଂ ତେନ ତେନ ଭାଵେନ
ଭଵତା ଯଃ ତଦ୍ଭାଵଃ ସ ଏଵ କର୍ମାତ୍ମନା ପ୍ରାପ୍ଯତ୍ଵାତ. ତତ୍ତ୍ଵେକଵିଧମପି ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମୋପାଧିସନ୍ନିଧି-
ସଦ୍ଭାଵାସଦ୍ଭାଵାଭ୍ଯାମନେକଵିଧମ୍ . ତସ୍ଯ କର୍ମଣୋ ଯନ୍ନିଷ୍ପାଦ୍ଯଂ ସୁଖଦୁଃଖଂ ତତ୍କର୍ମଫଲମ୍ . ତତ୍ର
ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମୋପାଧିସାନ୍ନିଧ୍ଯାସଦ୍ଭାଵାତ୍କର୍ମ ତସ୍ଯ ଫଲମନାକୁଲତ୍ଵଲକ୍ଷଣଂ ପ୍ରକୃତିଭୂତଂ ସୌଖ୍ଯଂ, ଯତ୍ତୁ
ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମୋପାଧିସାନ୍ନିଧ୍ଯସଦ୍ଭାଵାତ୍କର୍ମ ତସ୍ଯ ଫଲଂ ସୌଖ୍ଯଲକ୍ଷଣାଭାଵାଦ୍ଵିକୃତିଭୂତଂ ଦୁଃଖମ୍
. ଏଵଂ
ଜ୍ଞାନକର୍ମକର୍ମଫଲସ୍ଵରୂପନିଶ୍ଚଯଃ ..୧୨୪..
ପରିଚ୍ଛିତ୍ତିସମର୍ଥୋ ଵିକଲ୍ପଃ ଵିକଲ୍ପଲକ୍ଷଣମୁଚ୍ଯତେ . ସ ଏଵ ଜ୍ଞାନଂ ଜ୍ଞାନଚେତନେତି . କମ୍ମଂ ଜୀଵେଣ ଜଂ ସମାରଦ୍ଧଂ
କର୍ମ ଜୀଵେନ ଯତ୍ସମାରବ୍ଧମ୍ . ବୁଦ୍ଧିପୂର୍ଵକମନୋଵଚନକାଯଵ୍ଯାପାରରୂପେଣ ଜୀଵେନ ଯତ୍ସମ୍ଯକ୍କର୍ତୃମାରବ୍ଧଂ ତତ୍କର୍ମ
ଟୀକା :ପ୍ରଥମ ତୋ, ଅର୍ଥଵିକଲ୍ପ ଵହ ଜ୍ଞାନ ହୈ . ଵହାଁ, ଅର୍ଥ କ୍ଯା ହୈ ? ସ୍ଵ -ପରକେ
ଵିଭାଗପୂର୍ଵକ ଅଵସ୍ଥିତ ଵିଶ୍ଵ ଵହ ଅର୍ଥ ହୈ . ଉସକେ ଆକାରୋଂକା ଅଵଭାସନ ଵହ ଵିକଲ୍ପ ହୈ .
ଔର ଦର୍ପଣକେ ନିଜ ଵିସ୍ତାରକୀ ଭାଁତି (ଅର୍ଥାତ୍ ଜୈସେ ଦର୍ପଣକେ ନିଜ ଵିସ୍ତାରମେଂ ସ୍ଵ ଔର ପର ଆକାର
ଏକ ହୀ ସାଥ ପ୍ରକାଶିତ ହୋତେ ହୈଂ, ଉସୀପ୍ରକାର) ଜିସମେଂ ଏକ ହୀ ସାଥ ସ୍ଵ -ପରାକାର ଅଵଭାସିତ ହୋତେ
ହୈଂ, ଐସା ଅର୍ଥଵିକଲ୍ପ ଵହ ଜ୍ଞାନ ହୈ
.
ଜୋ ଆତ୍ମାକେ ଦ୍ଵାରା କିଯା ଜାତା ହୈ ଵହ କର୍ମ ହୈ . ପ୍ରତିକ୍ଷଣ ଉସ -ଉସ ଭାଵସେ ହୋତା ହୁଆ
ଆତ୍ମାକେ ଦ୍ଵାରା ଵାସ୍ତଵମେଂ କିଯା ଜାନେଵାଲା ଜୋ ଉସକା ଭାଵ ହୈ ଵହୀ, ଆତ୍ମାକେ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରାପ୍ଯ ହୋନେସେ
କର୍ମ ହୈ . ଔର ଵହ (କର୍ମ) ଏକ ପ୍ରକାରକା ହୋନେ ପର ଭୀ, ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମରୂପ ଉପାଧିକୀ ନିକଟତାକେ
ସଦ୍ଭାଵ ଔର ଅସଦ୍ଭାଵକେ କାରଣ ଅନେକ ପ୍ରକାରକା ହୈ .
ଉସ କର୍ମସେ ଉତ୍ପନ୍ନ କିଯା ଜାନେଵାଲା ସୁଖ -ଦୁଃଖ ଵହ କର୍ମଫଲ ହୈ . ଵହାଁ, ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମରୂପ
ଉପାଧିକୀ ନିକଟତାକେ ଅସଦ୍ଭାଵକେ କାରଣ ଜୋ କର୍ମ ହୋତା ହୈ, ଉସକା ଫଲ ଅନାକୁଲତ୍ଵଲକ୍ଷଣ
ପ୍ରକୃତିଭୂତ ସୁଖ ହୈ; ଔର ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମରୂପ ଉପାଧିକୀ ନିକଟତାକେ ସଦ୍ଭାଵକେ କାରଣ ଜୋ କର୍ମ ହୋତା
ହୈ, ଉସକା ଫଲ ଵିକୃତି(ଵିକାର) ଭୂତ ଦୁଃଖ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଵହାଁ ସୁଖକେ ଲକ୍ଷଣକା ଅଭାଵ ହୈ .
ଇସ ପ୍ରକାର ଜ୍ଞାନ, କର୍ମ ଔର କର୍ମଫଲକା ସ୍ଵରୂପ ନିଶ୍ଚିତ ହୁଆ .
୧. ଵିଶ୍ଵ = ସମସ୍ତ ପଦାର୍ଥଦ୍ରଵ୍ଯ -ଗୁଣ -ପର୍ଯାଯ . (ପଦାର୍ଥୋଂମେଂ ସ୍ଵ ଔର ପର ଐସେ ଦୋ ଵିଭାଗ ହୈଂ . ଜୋ ଜାନନେଵାଲେ
ଆତ୍ମାକା ଅପନା ହୋ ଵହ ସ୍ଵ ହୈ, ଔର ଦୂସରା ସବ, ପର ହୈ .)
୨. ଅଵଭାସନ = ଅଵଭାସନ; ପ୍ରକାଶନ; ଜ୍ଞାତ ହୋନା; ପ୍ରଗଟ ହୋନା .
୩. ଆତ୍ମା ଅପନେ ଭାଵକୋ ପ୍ରାପ୍ତ କରତା ହୈ, ଇସଲିଯେ ଵହ ଭାଵ ହୀ ଆତ୍ମାକା କର୍ମ ହୈ .
୪. ପ୍ରକୃତିଭୂତ = ସ୍ଵଭାଵଭୂତ . (ସୁଖ ସ୍ଵଭାଵଭୂତ ହୈ .)
୫. ଵିକୃତିଭୂତ = ଵିକାରଭୂତ (ଦୁଃଖ ଵିକାରଭୂତ ହୈ, ସ୍ଵଭାଵଭୂତ ନହୀଂ ହୈ .)

Page 245 of 513
PDF/HTML Page 278 of 546
single page version

ଅଥ ଜ୍ଞାନକର୍ମକର୍ମଫଲାନ୍ଯାତ୍ମତ୍ଵେନ ନିଶ୍ଚିନୋତି
ଅପ୍ପା ପରିଣାମପ୍ପା ପରିଣାମୋ ଣାଣକମ୍ମଫଲଭାଵୀ .
ତମ୍ହା ଣାଣଂ କମ୍ମଂ ଫଲଂ ଚ ଆଦା ମୁଣେଦଵ୍ଵୋ ..୧୨୫..
ଆତ୍ମା ପରିଣାମାତ୍ମା ପରିଣାମୋ ଜ୍ଞାନକର୍ମଫଲଭାଵୀ .
ତସ୍ମାତ୍ ଜ୍ଞାନଂ କର୍ମ ଫଲଂ ଚାତ୍ମା ଜ୍ଞାତଵ୍ଯଃ ..୧୨୫..
ଭଣ୍ଯତେ . ସୈଵ କର୍ମଚେତନେତି . ତମଣେଗଵିଧଂ ଭଣିଦଂ ତଚ୍ଚ କର୍ମ ଶୁଭାଶୁଭଶୁଦ୍ଧୋପଯୋଗଭେଦେନାନେକଵିଧଂ ତ୍ରିଵିଧଂ
ଭଣିତମ୍ . ଇଦାନୀଂ ଫଲଚେତନା କଥ୍ଯତେଫଲଂ ତି ସୋକ୍ଖଂ ଵ ଦୁକ୍ଖଂ ଵା ଫଲମିତି ସୁଖଂ ଵା ଦୁଃଖଂ ଵା .
ଵିଷଯାନୁରାଗରୂପଂ ଯଦଶୁଭୋପଯୋଗଲକ୍ଷଣଂ କର୍ମ ତସ୍ଯ ଫଲମାକୁଲତ୍ଵୋତ୍ପାଦକଂ ନାରକାଦିଦୁଃଖଂ, ଯଚ୍ଚ ଧର୍ମାନୁ-
ରାଗରୂପଂ ଶୁଭୋପଯୋଗଲକ୍ଷଣଂ କର୍ମ ତସ୍ଯ ଫଲଂ ଚକ୍ରଵର୍ତ୍ଯାଦିପଞ୍ଚେନ୍ଦ୍ରିଯଭୋଗାନୁଭଵରୂପଂ, ତଚ୍ଚାଶୁଦ୍ଧନିଶ୍ଚଯେନ

ସୁଖମପ୍ଯାକୁଲୋତ୍ପାଦକତ୍ଵାତ୍ ଶୁଦ୍ଧନିଶ୍ଚଯେନ ଦୁଃଖମେଵ
. ଯଚ୍ଚ ରାଗାଦିଵିକଲ୍ପରହିତଶୁଦ୍ଧୋପଯୋଗପରିଣତିରୂପଂ କର୍ମ
ତସ୍ଯ ଫଲମନାକୁଲତ୍ଵୋତ୍ପାଦକଂ ପରମାନନ୍ଦୈକରୂପସୁଖାମୃତମିତି . ଏଵଂ ଜ୍ଞାନକର୍ମକର୍ମଫଲଚେତନାସ୍ଵରୂପଂ ଜ୍ଞାତ-
ଭାଵାର୍ଥ :ଜିସମେଂ ସ୍ଵ, ସ୍ଵ -ରୂପସେ ଔର ପର -ରୂପସେ (ପରସ୍ପର ଏକମେକ ହୁଯେ ବିନା,
ସ୍ପଷ୍ଟ ଭିନ୍ନତାପୂର୍ଵକ) ଏକ ହୀ ସାଥ ପ୍ରତିଭାସିତ ହୋ ସୋ ଜ୍ଞାନ ହୈ .
ଜୀଵକେ ଦ୍ଵାରା କିଯା ଜାନେଵାଲା ଭାଵ ଵହ (ଜୀଵକା) କର୍ମ ହୈ . ଉସକେ ମୁଖ୍ଯ ଦୋ ଭେଦ ହୈଂ :
(୧) ନିରୁପାଧିକ (ସ୍ଵାଭାଵିକ) ଶୁଦ୍ଧଭାଵରୂପ କର୍ମ, ଔର (୨) ଔପାଧିକ ଶୁଭାଶୁଭଭାଵରୂପ
କର୍ମ
.
ଇସ କର୍ମକେ ଦ୍ଵାରା ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋନେଵାଲା ସୁଖ ଅଥଵା ଦୁଃଖ କର୍ମଫଲ ହୈ . ଵହାଁ, ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମରୂପ
ଉପାଧିମେଂ ଯୁକ୍ତ ନ ହୋନେସେ ଜୋ ନିରୁପାଧିକ ଶୁଦ୍ଧଭାଵରୂପ କର୍ମ ହୋତା ହୈ, ଉସକା ଫଲ ତୋ ଅନାକୁଲତା
ଜିସକା ଲକ୍ଷଣ ହୈ ଐସା ସ୍ଵଭାଵଭୂତ ସୁଖ ହୈ; ଔର ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମରୂପ ଉପାଧିମେଂ ଯୁକ୍ତ ହୋନେସେ ଜୋ
ଔପାଧିକ ଶୁଭାଶୁଭଭାଵରୂପ କର୍ମ ହୋତା ହୈ, ଉସକା ଫଲ ଵିକାରଭୂତ ଦୁଃଖ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଉସମେଂ
ଅନାକୁଲତା ନହୀଂ, କିନ୍ତୁ ଆକୁଲତା ହୈ
.
ଇସପ୍ରକାର ଜ୍ଞାନ, କର୍ମ ଔର କର୍ମଫଲକା ସ୍ଵରୂପ କହା ଗଯା ..୧୨୪..
ଅବ ଜ୍ଞାନ, କର୍ମ ଔର କର୍ମଫଲକୋ ଆତ୍ମାରୂପସେ ନିଶ୍ଚିତ କରତେ ହୈଂ :
ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ :[ଆତ୍ମା ପରିଣାମାତ୍ମା ] ଆତ୍ମା ପରିଣାମାତ୍ମକ ହୈ; [ପରିଣାମଃ ] ପରିଣାମ
[ଜ୍ଞାନକର୍ମଫଲଭାଵୀ ] ଜ୍ଞାନରୂପ, କର୍ମରୂପ ଔର କର୍ମଫଲରୂପ ହୋତା ହୈ; [ତସ୍ମାତ୍ ] ଇସଲିଯେ [ଜ୍ଞାନଂ
ପରିଣାମ -ଆତ୍ମକ ଜୀଵ ଛେ, ପରିଣାମ ଜ୍ଞାନାଦିକ ବନେ;
ତେଥୀ କରମଫ ଳ, କର୍ମ ତେମ ଜ ଜ୍ଞାନ ଆତ୍ମା ଜାଣଜେ. ୧୨୫.

Page 246 of 513
PDF/HTML Page 279 of 546
single page version

ଆତ୍ମା ହି ତାଵତ୍ପରିଣାମାତ୍ମୈଵ, ପରିଣାମଃ ସ୍ଵଯମାତ୍ମେତି ସ୍ଵଯମୁକ୍ତତ୍ଵାତ. ପରିଣାମସ୍ତୁ
ଚେତନାତ୍ମକତ୍ଵେନ ଜ୍ଞାନଂ କର୍ମ କର୍ମଫଲଂ ଵା ଭଵିତୁଂ ଶୀଲଃ, ତନ୍ମଯତ୍ଵାଚ୍ଚେତନାଯାଃ . ତତୋ ଜ୍ଞାନଂ କର୍ମ
କର୍ମଫଲଂ ଚାତ୍ମୈଵ . ଏଵଂ ହି ଶୁଦ୍ଧଦ୍ରଵ୍ଯନିରୂପଣାଯାଂ ପରଦ୍ରଵ୍ଯସଂପର୍କାସଂଭଵାତ୍ପର୍ଯାଯାଣାଂ ଦ୍ରଵ୍ଯାନ୍ତଃ-
ପ୍ରଲଯାଚ୍ଚ ଶୁଦ୍ଧଦ୍ରଵ୍ଯ ଏଵାତ୍ମାଵତିଷ୍ଠତେ ..୧୨୫..
ଅଥୈଵମାତ୍ମନୋ ଜ୍ଞେଯତାମାପନ୍ନସ୍ଯ ଶୁଦ୍ଧତ୍ଵନିଶ୍ଚଯାତ୍ ଜ୍ଞାନତତ୍ତ୍ଵସିଦ୍ଧୌ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମତତ୍ତ୍ଵୋପଲମ୍ଭୋ
ଵ୍ଯମ୍ ..୧୨୪.. ଅଥ ଜ୍ଞାନକର୍ମକର୍ମଫଲାନ୍ଯଭେଦନଯେନାତ୍ମୈଵ ଭଵତୀତି ପ୍ରଜ୍ଞାପଯତିଅପ୍ପା ପରିଣାମପ୍ପା ଆତ୍ମା
ଭଵତି . କଥଂଭୂତଃ . ପରିଣାମାତ୍ମା ପରିଣାମସ୍ଵଭାଵଃ . କସ୍ମାଦିତି ଚେତ୍ ‘ପରିଣାମୋ ସଯମାଦା’ ଇତି ପୂର୍ଵଂ
ସ୍ଵଯମେଵ ଭଣିତତ୍ଵାତ୍ . ପରିଣାମଃ କଥ୍ଯତେପରିଣାମୋ ଣାଣକମ୍ମଫଲଭାଵୀ ପରିଣାମୋ ଭଵତି . କିଂଵିଶିଷ୍ଟଃ .
ଜ୍ଞାନକର୍ମକର୍ମଫଲଭାଵୀ; ଜ୍ଞାନକର୍ମକର୍ମଫଲରୂପେଣ ଭଵିତୁଂ ଶୀଲ ଇତ୍ଯର୍ଥଃ . ତମ୍ହା ଯସ୍ମାଦେଵଂ ତସ୍ମାତ୍କାରଣାତ୍ .
ଣାଣଂ ପୂର୍ଵସୂତ୍ରୋକ୍ତା ଜ୍ଞାନଚେତନା . କମ୍ମଂ ତତ୍ରୈଵୌକ୍ତଲକ୍ଷଣା କର୍ମଚେତନା . ଫଲଂ ଚ ପୂର୍ଵୋକ୍ତଲକ୍ଷଣଫଲଚେତନା ଚ .
ଆଦା ମୁଣେଦଵ୍ଵୋ ଇଯଂ ଚେତନା ତ୍ରିଵିଧାପ୍ଯଭେଦନଯେନାତ୍ମୈଵ ମନ୍ତଵ୍ଯୋ ଜ୍ଞାତଵ୍ଯ ଇତି . ଏତାଵତା କିମୁକ୍ତଂ ଭଵତି .
ତ୍ରିଵିଧଚେତନାପରିଣାମେନ ପରିଣାମୀ ସନ୍ନାତ୍ମା କିଂ କରୋତି . ନିଶ୍ଚଯରତ୍ନତ୍ରଯାତ୍ମକଶୁଦ୍ଧପରିଣାମେନ ମୋକ୍ଷଂ
ସାଧଯତି, ଶୁଭାଶୁଭାଭ୍ଯାଂ ପୁନର୍ବନ୍ଧମିତି ..୧୨୫.. ଏଵଂ ତ୍ରିଵିଧଚେତନାକଥନମୁଖ୍ଯତଯା ଗାଥାତ୍ରଯେଣ ଚତୁର୍ଥ-
ସ୍ଥଲଂ ଗତମ୍ . ଅଥ ସାମାନ୍ଯଜ୍ଞେଯାଧିକାରସମାପ୍ତୌ ପୂର୍ଵୋକ୍ତଭେଦଭାଵନାଯାଃ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମପ୍ରାପ୍ତିରୂପଂ ଫଲଂ ଦର୍ଶଯତି
କର୍ମ ଫଲଂ ଚ ] ଜ୍ଞାନ, କର୍ମ ଔର କର୍ମଫଲ [ଆତ୍ମା ଜ୍ଞାତଵ୍ଯଃ ] ଆତ୍ମା ହୈ ଐସା ସମଝନା ..୧୨୫..
ଟୀକା :ପ୍ରଥମ ତୋ ଆତ୍ମା ଵାସ୍ତଵମେଂ ପରିଣାମସ୍ଵରୂପ ହୀ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ‘ପରିଣାମ ସ୍ଵଯଂ
ଆତ୍ମା ହୈ’ ଐସା (୧୧୨ଵୀଂ ଗାଥାମେଂ ଭଗଵତ୍ କୁନ୍ଦକୁନ୍ଦାଚାର୍ଯଦେଵନେ) ସ୍ଵଯଂ କହା ହୈ; ତଥା ପରିଣାମ
ଚେତନାସ୍ଵରୂପ ହୋନେସେ ଜ୍ଞାନ, କର୍ମ ଔର କର୍ମଫଲରୂପ ହୋନେକେ ସ୍ଵଭାଵଵାଲା ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଚେତନା ତନ୍ମଯ
(ଜ୍ଞାନମଯ, କର୍ମମଯ ଅଥଵା କର୍ମଫଲମଯ) ହୋତୀ ହୈ
. ଇସଲିଯେ ଜ୍ଞାନ, କର୍ମ କର୍ମଫଲ ଆତ୍ମା ହୀ ହୈ .
ଇସପ୍ରକାର ଵାସ୍ତଵମେଂ ଶୁଦ୍ଧଦ୍ରଵ୍ଯକେ ନିରୂପଣମେଂ ପରଦ୍ରଵ୍ଯକେ ସଂପର୍କକା (ସମ୍ବନ୍ଧ; ସଂଗ)
ଅସଂଭଵ ହୋନେସେ ଔର ପର୍ଯାଯେଂ ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ଭୀତର ପ୍ରଲୀନ ହୋ ଜାନେସେ ଆତ୍ମା ଶୁଦ୍ଧଦ୍ରଵ୍ଯ ହୀ ରହତା
ହୈ ..୧୨୫..
ଅବ, ଇସପ୍ରକାର ଜ୍ଞେଯପନେକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ଆତ୍ମାକୀ ଶୁଦ୍ଧତାକେ ନିଶ୍ଚଯସେ ଜ୍ଞାନତତ୍ତ୍ଵକୀ ସିଦ୍ଧି ହୋନେ
ପର ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମତତ୍ତ୍ଵକୀ ଉପଲବ୍ଧି (-ଅନୁଭଵ, ପ୍ରାପ୍ତି) ହୋତୀ ହୈ; ଇସପ୍ରକାର ଉସକା ଅଭିନନ୍ଦନ କରତେ
ହୁଏ (ଅର୍ଥାତ୍ ଆତ୍ମାକୀ ଶୁଦ୍ଧତାକେ ନିର୍ଣଯକୀ ପ୍ରଶଂସା କରତେ ହୁଏ
ଧନ୍ଯଵାଦ ଦେତେ ହୁଏ),
ଦ୍ରଵ୍ଯସାମାନ୍ଯକେ ଵର୍ଣନକା ଉପସଂହାର କରତେ ହୈଂ :
୧. ପ୍ରଲୀନ ହୋ ଜାନା = ଅତ୍ଯଂତ ଲୀନ ହୋ ଜାନା; ମଗ୍ନ ହୋ ଜାନା; ଡୂବ ଜାନା; ଅଦୃଶ୍ଯ ହୋ ଜାନା .
୨. ଜ୍ଞେଯପନେକୋ ପ୍ରାପ୍ତ = ଜ୍ଞେଯଭୂତ . (ଆତ୍ମା ଜ୍ଞାନରୂପ ଭୀ ଔର ଜ୍ଞେଯରୂପ ଭୀ ହୈ, ଇସ ଜ୍ଞେଯତତ୍ତ୍ଵ -ପ୍ରଜ୍ଞାପନ ଅଧିକାରମେଂ
ଯହାଁ ଦ୍ରଵ୍ଯ ସାମାନ୍ଯକା ନିରୂପଣ କିଯା ଜା ରହା ହୈ; ଉସମେଂ ଆତ୍ମା ଜ୍ଞେଯଭୂତରୂପସେ ସମାଵିଷ୍ଟ ହୁଆ ହୈ .)

Page 247 of 513
PDF/HTML Page 280 of 546
single page version

ଭଵତୀତି ତମଭିନନ୍ଦନ୍ ଦ୍ରଵ୍ଯସାମାନ୍ଯଵର୍ଣନାମୁପସଂହରତି
କତ୍ତା କରଣଂ କମ୍ମଂ ଫଲଂ ଚ ଅପ୍ପ ତ୍ତି ଣିଚ୍ଛିଦୋ ସମଣୋ .
ପରିଣମଦି ଣେଵ ଅଣ୍ଣଂ ଜଦି ଅପ୍ପାଣଂ ଲହଦି ସୁଦ୍ଧଂ ..୧୨୬..
କର୍ତା କରଣଂ କର୍ମ କର୍ମଫଲଂ ଚାତ୍ମେତି ନିଶ୍ଚିତଃ ଶ୍ରମଣଃ .
ପରିଣମତି ନୈଵାନ୍ଯଦ୍ଯଦି ଆତ୍ମାନଂ ଲଭତେ ଶୁଦ୍ଧମ୍ ..୧୨୬..
ଯୋ ହି ନାମୈଵଂ କର୍ତାରଂ କରଣଂ କର୍ମ କର୍ମଫଲଂ ଚାତ୍ମାନମେଵ ନିଶ୍ଚିତ୍ଯ ନ ଖଲୁ ପରଦ୍ରଵ୍ଯଂ
ପରିଣମତି ସ ଏଵ ଵିଶ୍ରାନ୍ତପରଦ୍ରଵ୍ଯସଂପର୍କଂ ଦ୍ରଵ୍ଯାନ୍ତଃପ୍ରଲୀନପର୍ଯାଯଂ ଚ ଶୁଦ୍ଧମାତ୍ମାନମୁପଲଭତେ, ନ
କତ୍ତା ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରଃ ସ୍ଵାଧୀନଃ କର୍ତା ସାଧକୋ ନିଷ୍ପାଦକୋଽସ୍ମି ଭଵାମି . ସ କଃ . ଅପ୍ପ ତ୍ତି ଆତ୍ମେତି . ଆତ୍ମେତି
କୋଽର୍ଥଃ . ଅହମିତି . କଥଂଭୂତଃ . ଏକଃ . କସ୍ଯାଃ ସାଧକଃ . ନିର୍ମଲାତ୍ମାନୁଭୂତେଃ . କିଂଵିଶିଷ୍ଟଃ . ନିର୍ଵିକାର-
ପରମଚୈତନ୍ଯପରିଣାମେନ ପରିଣତଃ ସନ୍ . କରଣଂ ଅତିଶଯେନ ସାଧକଂ ସାଧକ ତମଂ କ ରଣମୁପକ ରଣଂ
କ ରଣକାରକ ମହମେକ ଏଵାସ୍ମି ଭଵାମି . କ ସ୍ଯାଃ ସାଧକମ୍ . ସହଜଶୁଦ୍ଧପରମାତ୍ମାନୁଭୂତେଃ . କେନ କୃତ୍ଵା .
ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ :[ଯଦି ] ଯଦି [ଶ୍ରମଣଃ ] ଶ୍ରମଣ [କର୍ତା କରଣଂ କର୍ମ କର୍ମଫଲଂ ଚ
ଆତ୍ମା ] ‘କର୍ତା, କରଣ, କର୍ମ ଔର କର୍ମଫଲ ଆତ୍ମା ହୈ’ [ଇତି ନିଶ୍ଚିତଃ ] ଐସା ନିଶ୍ଚଯଵାଲା ହୋତା
ହୁଆ [ଅନ୍ଯତ୍ ] ଅନ୍ଯରୂପ [ନ ଏଵ ପରିଣମତି ] ପରିଣମିତ ହୀ ନହୀଂ ହୋ, [ଶୁଦ୍ଧଂ ଆତ୍ମାନଂ ] ତୋ ଵହ
ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମାକୋ [ଲଭତେ ] ଉପଲବ୍ଧ କରତା ହୈ
..୧୨୬..
ଟୀକା :ଜୋ ପୁରୁଷ ଇସପ୍ରକାର ‘କର୍ତା, କରଣ, କର୍ମ ଔର କର୍ମଫଲ ଆତ୍ମା ହୀ ହୈ’ ଯହ
ନିଶ୍ଚଯ କରକେ ଵାସ୍ତଵମେଂ ପରଦ୍ରଵ୍ଯରୂପ ପରିଣମିତ ନହୀଂ ହୋତା, ଵହୀ ପୁରୁଷ, ଜିସକା ପରଦ୍ରଵ୍ଯକେ ସାଥ
ସଂପର୍କ ରୁକ ଗଯା ହୈ ଔର ଜିସକୀ ପର୍ଯାଯେଂ ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ଭୀତର ପ୍ରଲୀନ ହୋ ଗଈ ହୈଂ ଐସେ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମାକୋ ଉପଲବ୍ଧ
କରତା ହୈ; ପରନ୍ତୁ ଅନ୍ଯ କୋଈ (ପୁରୁଷ) ଐସେ ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମାକୋ ଉପଲବ୍ଧ ନହୀଂ କରତା
.
ଇସୀକୋ ସ୍ପଷ୍ଟତଯା ସମଝାତେ ହୈଂ :
୧. ‘କର୍ତା କରଣ ଇତ୍ଯାଦି ଆତ୍ମା ହୀ ହୈ’ ଐସା ନିଶ୍ଚଯ ହୋନେ ପର ଦୋ ବାତେଂ ନିଶ୍ଚିତ ହୋ ଜାତୀ ହୈଂ . ଏକ ତୋ ଯହ କି
‘କର୍ତା, କରଣ ଇତ୍ଯାଦି ଆତ୍ମା ହୀ ହୈ, ପୁଦ୍ଗଲାଦି ନହୀଂ ଅର୍ଥାତ୍ ଆତ୍ମାକା ପରଦ୍ରଵ୍ଯକେ ସାଥ ସଂବଂଧ ନହୀଂ ହୈ’;
ଦୂସରୀ
‘ଅଭେଦ ଦୃଷ୍ଟିମେଂ କର୍ତା, କରଣ ଇତ୍ଯାଦି ଭେଦ ନହୀଂ ହୈଂ, ଯହ ସବ ଏକ ଆତ୍ମା ହୀ ହୈ ଅର୍ଥାତ୍ ପର୍ଯାଯେଂ ଦ୍ରଵ୍ଯକେ
ଭୀତର ଲୀନ ହୋ ଗଈ ହୈଂ .
‘କର୍ତା, କରମ, ଫଳ, କରଣ ଜୀଵ ଛେ’ ଏମ ଜୋ ନିଶ୍ଚଯ କରୀ
ମୁନି ଅନ୍ଯରୂପ ନଵ ପରିଣମେ, ପ୍ରାପ୍ତି କରେ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମନୀ. ୧୨୬.