Page 308 of 513
PDF/HTML Page 341 of 546
single page version

ଯୋଗେନ ନିର୍ମୁକ୍ତୋ ଭୂତ୍ଵା କେଵଲସ୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯାନୁଵୃତ୍ତିପରିଗ୍ରହାତ୍ ପ୍ରସିଦ୍ଧଶୁଦ୍ଧୋପଯୋଗ ଉପଯୋଗାତ୍ମନାତ୍ମନ୍ଯେଵ ନିତ୍ଯଂ ନିଶ୍ଚଲମୁପଯୁକ୍ତସ୍ତିଷ୍ଠାମି . ଏଷ ମେ ପରଦ୍ରଵ୍ଯସଂଯୋଗକାରଣଵିନାଶାଭ୍ଯାସଃ ..୧୫୯..

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଅହଂ ନ ଦେହଃ ] ମୈଂ ନ ଦେହ ହୂଁ, [ନ ମନଃ ] ନ ମନ ହୂଁ, [ଚ ଏଵ ] ଔର [ନ ଵାଣୀ ] ନ ଵାଣୀ ହୂଁ; [ତେଷାଂ କାରଣ ନ ] ଉନକା କାରଣ ନହୀଂ ହୂଁ [କର୍ତା ନ ] କର୍ତା ନହୀଂ ହୂଁ, [କାରଯିତା ନ ] କରାନେଵାଲା ନହୀଂ ହୂଁ; [କର୍ତୃଣାଂ ଅନୁମନ୍ତା ନ ଏଵ ] (ଔର) କର୍ତାକା ଅନୁମୋଦକ ନହୀଂ ହୂଁ ..୧୬୦..

ହୁଂ ଦେହ ନହି, ଵାଣୀ ନ, ମନ ନହି, ତେମନୁଂ କାରଣ ନହୀଂ, କର୍ତା ନ, କାରଯିତା ନ, ଅନୁମଂତା ହୂଁ କର୍ତାନୋ ନହୀଂ. ୧୬୦.

Page 309 of 513
PDF/HTML Page 342 of 546
single page version

ଶରୀରଂ ଚ ଵାଚଂ ଚ ମନଶ୍ଚ ପରଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵେନାହଂ ପ୍ରପଦ୍ଯେ, ତତୋ ନ ତେଷୁ କଶ୍ଚିଦପି ମମ ପକ୍ଷପାତୋଽସ୍ତି, ସର୍ଵତ୍ରାପ୍ଯହମତ୍ଯନ୍ତଂ ମଧ୍ଯସ୍ଥୋଽସ୍ମି . ତଥା ହି — ନ ଖଲ୍ଵହଂ ଶରୀରଵାଙ୍ମସାଂ ସ୍ଵରୂପାଧାରଭୂତମଚେତନଦ୍ରଵ୍ଯମସ୍ମି; ତାନି ଖଲୁ ମାଂ ସ୍ଵରୂପାଧାରମନ୍ତରେଣାପ୍ଯାତ୍ମନଃ ସ୍ଵରୂପଂ ଧାରଯନ୍ତି . ତତୋଽହଂ ଶରୀରଵାଙ୍ମନଃପକ୍ଷପାତମପାସ୍ଯାତ୍ଯନ୍ତଂ ମଧ୍ଯସ୍ଥୋଽସ୍ମି . ନ ଚ ମେ ଶରୀରଵାଙ୍ମନଃକାରଣା- ଚେତନଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵମସ୍ତି; ତାନି ଖଲୁ ମାଂ କାରଣମନ୍ତରେଣାପି କାରଣଵନ୍ତି ଭଵନ୍ତି . ତତୋଽହଂ ତତ୍କାରଣତ୍ଵପକ୍ଷପାତମପାସ୍ଯାସ୍ମ୍ଯଯମତ୍ଯନ୍ତଂ ମଧ୍ଯସ୍ଥଃ . ନ ଚ ମେ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରଶରୀରଵାଙ୍ମନଃକାରକାଚେତନ- ଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵମସ୍ତି; ତାନି ଖଲୁ ମାଂ କର୍ତାରମନ୍ତରେଣାପି କ୍ରିଯମାଣାନି . ତତୋଽହଂ ତତ୍କର୍ତୃତ୍ଵ- ପକ୍ଷପାତମପାସ୍ଯାସ୍ମ୍ଯଯମତ୍ଯନ୍ତଂ ମଧ୍ଯସ୍ଥଃ . ନ ଚ ମେ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରଶରୀରଵାଙ୍ମନଃକାରକାଚେତନଦ୍ରଵ୍ଯ- ପ୍ରଯୋଜକତ୍ଵମସ୍ତି; ତାନି ଖଲୁ ମାଂ କାରକପ୍ରଯୋଜକମନ୍ତରେଣାପି କ୍ରିଯମାଣାନି . ତତୋଽହଂ ତତ୍କାରକ- ପ୍ରଯୋଜକତ୍ଵପକ୍ଷପାତମପାସ୍ଯାସ୍ମ୍ଯଯମତ୍ଯନ୍ତଂ ମଧ୍ଯସ୍ଥଃ . ନ ଚ ମେ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରଶରୀରଵାଙ୍ମନଃକାରକା- ସ୍ଵଶୁଦ୍ଧାତ୍ମଭାଵନାଵିଷଯେ ଯତ୍କୃତକାରିତାନୁମତସ୍ଵରୂପଂ ତଦ୍ଵିଲକ୍ଷଣଂ ଯନ୍ମନୋଵଚନକାଯଵିଷଯେ କୃତକାରିତାନୁ- ମତସ୍ଵରୂପଂ ତନ୍ନାହଂ ଭଵାମି . ତତଃ କାରଣାତ୍ତତ୍ପକ୍ଷପାତଂ ମୁକ୍ତ୍ଵାତ୍ଯନ୍ତମଧ୍ଯସ୍ଥୋଽସ୍ମୀତି ତାତ୍ପର୍ଯମ୍ ..୧୬୦..

ଟୀକା : — ମୈଂ ଶରୀର, ଵାଣୀ ଔର ମନକୋ ପରଦ୍ରଵ୍ଯକେ ରୂପମେଂ ସମଝତା ହୂଁ, ଇସଲିଯେ ମୁଝେ ଉନକେ ପ୍ରତି କୁଛ ଭୀ ପକ୍ଷପାତ ନହୀଂ ହୈ . ମୈଂ ଉନ ସବକେ ପ୍ରତି ଅତ୍ଯନ୍ତ ମଧ୍ଯସ୍ଥ ହୂଁ . ଵହ ଇସପ୍ରକାର : —

ଵାସ୍ତଵମେଂ ଶରୀର, ଵାଣୀ ଔର ମନକେ ସ୍ଵରୂପକା ଆଧାରଭୂତ ଐସା ଅଚେତନ ଦ୍ରଵ୍ଯ ନହୀଂ ହୂଁ, ମୈଂ ସ୍ଵରୂପାଧାର (ହୁଏ) ଵିନା ଭୀ ଵେ ଵାସ୍ତଵମେଂ ଅପନେ ସ୍ଵରୂପକୋ ଧାରଣ କରତେ ହୈଂ . ଇସଲିଯେ ମୈଂ ଶରୀର, ଵାଣୀ ଔର ମନକା ପକ୍ଷପାତ ଛୋଡ଼କର ଅତ୍ଯନ୍ତ ମଧ୍ଯସ୍ଥ ହୂଁ .

ଔର ମୈଂ ଶରୀର, ଵାଣୀ ତଥା ମନକା କାରଣ ଐସା ଅଚେତନ ଦ୍ରଵ୍ଯ ନହୀଂ ହୂଁ . ମୈଂ କାରଣ (ହୁଏ) ଵିନା ଭୀ ଵେ ଵାସ୍ତଵମେଂ କାରଣଵାନ୍ ହୈଂ . ଇସଲିଯେ ଉନକେ କାରଣପନେକା ପକ୍ଷପାତ ଛୋଡ଼କର ଯହ ମୈଂ ଅତ୍ଯନ୍ତ ମଧ୍ଯସ୍ଥ ହୂଁ .

ଔର ମୈଂ ସ୍ଵତଂତ୍ରରୂପସେ ଶରୀର, ଵାଣୀ ତଥା ମନକା କର୍ତା ଐସା ଅଚେତନ ଦ୍ରଵ୍ଯ ନହୀଂ ହୂଁ; ମୈଂ କର୍ତା (ହୁଏ) ଵିନା ଭୀ ଵେ ଵାସ୍ତଵମେଂ କିଯେ ଜାତେ ହୈଂ . ଇସଲିଯେ ଉନକେ କର୍ତୃତ୍ଵକା ପକ୍ଷପାତ ଛୋଡ଼କର ଯହ ମୈଂ ଅତ୍ଯନ୍ତ ମଧ୍ଯସ୍ଥ ହୂଁ .

ଔର ମୈଂ, ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରରୂପସେ ଶରୀର, ଵାଣୀ ତଥା ମନକା କାରକ (କର୍ତା) ଐସା ଜୋ ଅଚେତନ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈ ଉସକା ପ୍ରଯୋଜକ ନହୀଂ ହୂଁ; ମୈଂ କର୍ତା – ପ୍ରଯୋଜକ ଵିନା ଭୀ (ଅର୍ଥାତ୍ ମୈଂ ଉନକେ କର୍ତାକା ପ୍ରଯୋଜକ — ଉନକା କରାନେଵାଲା – ହୁଏ ଵିନା ଭୀ ) ଵେ ଵାସ୍ତଵମେଂ କିଯେ ଜାତେ ହୈଂ . ଇସଲିଯେ ଯହ ମୈଂ ଉନକେ କର୍ତାକେ ପ୍ରଯୋଜକପନେକା ପକ୍ଷପାତ ଛୋଡ଼କର ଅତ୍ଯନ୍ତ ମଧ୍ଯସ୍ଥ ହୂଁ .

Page 310 of 513
PDF/HTML Page 343 of 546
single page version

ଚେତନଦ୍ରଵ୍ଯାନୁଜ୍ଞାତୃତ୍ଵମସ୍ତି; ତାନି ଖଲୁ ମାଂ କାରକାନୁଜ୍ଞାତାରମନ୍ତରେଣାପି କ୍ରିଯମାଣାନି . ତତୋଽହଂ ତତ୍କାରକାନୁଜ୍ଞାତୃତ୍ଵପକ୍ଷପାତମପାସ୍ଯାସ୍ମ୍ଯଯମତ୍ଯନ୍ତଂ ମଧ୍ଯସ୍ଥଃ ..୧୬୦..

ଶରୀରଂ ଚ ଵାକ୍ ଚ ମନଶ୍ଚ ତ୍ରୀଣ୍ଯପି ପରଦ୍ରଵ୍ଯଂ, ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯାତ୍ମକତ୍ଵାତ୍ . ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵଂ ତୁ ତେଷାଂ ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଵଲକ୍ଷଣଭୂତସ୍ଵରୂପାସ୍ତିତ୍ଵନିଶ୍ଚିତତ୍ଵାତ୍ . ତଥାଵିଧପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯଂ ତ୍ଵନେକପରମାଣୁ- ଅଥ କାଯଵାଙ୍ମନସାଂ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମସ୍ଵରୂପାତ୍ପରଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵଂ ଵ୍ଯଵସ୍ଥାପଯତି — ଦେହୋ ଯ ମଣୋ ଵାଣୀ ପୋଗ୍ଗଲଦଵ୍ଵପ୍ପଗ ତ୍ତି ଣିଦ୍ଦିଟ୍ଠା ଦେହଶ୍ଚ ମନୋ ଵାଣୀ ତିସ୍ରୋଽପି ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯାତ୍ମକା ଇତି ନିର୍ଦିଷ୍ଟାଃ . କସ୍ମାତ୍ . ଵ୍ଯଵହାରେଣ ଜୀଵେନ ସହୈକତ୍ଵେପି ନିଶ୍ଚଯେନ ପରମଚୈତନ୍ଯପ୍ରକାଶପରିଣତେର୍ଭିନ୍ନତ୍ଵାତ୍ . ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯଂ କିଂ ଭଣ୍ଯତେ . ପୋଗ୍ଗଲଦଵ୍ଵଂ ହି ପୁଣୋ ପିଂଡୋ ପରମାଣୁଦଵ୍ଵାଣଂ ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯଂ ହି ସ୍ଫୁ ଟଂ ପୁନଃ ପିଣ୍ଡଃ ସମୂହୋ ଭଵତି . କେଷାମ୍ . ପରମାଣୁଦ୍ରଵ୍ଯାଣା- ମିତ୍ଯର୍ଥଃ ..୧୬୧.. ଅଥାତ୍ମନଃ ଶରୀରରୂପପରଦ୍ରଵ୍ଯାଭାଵଂ ତତ୍କର୍ତୃତ୍ଵାଭାଵଂ ଚ ନିରୂପଯତି — ଣାହଂ ପୁଗ୍ଗଲମଇଓ ଅନୁମୋଦକ ନହୀଂ ହୂଁ; ମୈଂ କର୍ତା – ଅନୁମୋଦକ ଵିନା ଭୀ (ମୈଂ ଉନକେ କର୍ତାକା ଅନୁମୋଦକ ହୁଏ ଵିନା ଭୀ) ଵେ ଵାସ୍ତଵମେଂ କିଯେ ଜାତେ ହୈଂ . ଇସଲିଯେ ଉନକେ କର୍ତାକେ ଅନୁମୋଦକପନେକା ପକ୍ଷପାତ ଛୋଡ଼କର ଯହ ମୈଂ ଅତ୍ଯନ୍ତ ମଧ୍ଯସ୍ଥ ହୂଁ ..୧୬୦..

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଦେହଃ ଚ ମନଃ ଵାଣୀ ] ଦେହ, ମନ ଔର ଵାଣୀ [ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯାତ୍ମକାଃ ] ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯାତ୍ମକ [ଇତି ନିର୍ଦିଷ୍ଟାଃ ] ହୈଂ, ଐସା (ଵୀତରାଗଦେଵନେ) କହା ହୈ [ଅପି ପୁନଃ ] ଔର [ପୁଦ୍ଗଲ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ] ଵେ ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯ [ପରମାଣୁଦ୍ରଵ୍ଯାଣାଂ ପିଣ୍ଡଃ ] ପରମାଣୁଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକା ପିଣ୍ଡ ହୈ ..୧୬୧..

ଟୀକା : — ଶରୀର, ଵାଣୀ ଔର ମନ ତୀନୋଂ ହୀ ପରଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈଂ, କ୍ଯୋଂକି ଵେ ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯାତ୍ମକ ହୈଂ . ଉନକେ ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯପନା ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଵେ ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯକେ ସ୍ଵଲକ୍ଷଣଭୂତ

Page 311 of 513
PDF/HTML Page 344 of 546
single page version

ଦ୍ରଵ୍ଯାଣାମେକପିଣ୍ଡପର୍ଯାଯେଣ ପରିଣାମଃ, ଅନେକପରମାଣୁଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଵଲକ୍ଷଣଭୂତସ୍ଵରୂପାସ୍ତିତ୍ଵାନାମନେକତ୍ଵେଽପି କଥଂଚିଦେକତ୍ଵେନାଵଭାସନାତ୍ ..୧୬୧..

ଯଦେତତ୍ପ୍ରକରଣନିର୍ଧାରିତଂ ପୁଦ୍ଗଲାତ୍ମକମନ୍ତର୍ନୀତଵାଙ୍ମନୋଦ୍ଵୈତଂ ଶରୀରଂ ନାମ ପରଦ୍ରଵ୍ଯଂ ନ ତାଵଦହମସ୍ମି, ମମାପୁଦ୍ଗଲମଯସ୍ଯ ପୁଦ୍ଗଲାତ୍ମକଶରୀରତ୍ଵଵିରୋଧାତ୍ . ନ ଚାପି ତସ୍ଯ କାରଣଦ୍ଵାରେଣ ନାହଂ ପୁଦ୍ଗଲମଯଃ . ଣ ତେ ମଯା ପୁଗ୍ଗଲା କଯା ପିଂଡା ନ ଚ ତେ ପୁଦ୍ଗଲା ମଯା କୃତାଃ ପିଣ୍ଡାଃ . ତମ୍ହା ହି ଣ ଦେହୋଽହଂ ତସ୍ମାଦ୍ଦେହୋ ନ ଭଵାମ୍ଯହଂ . ହି ସ୍ଫୁ ଟଂ . କତ୍ତା ଵା ତସ୍ସ ଦେହସ୍ସ କର୍ତା ଵା ନ ଭଵାମି ତସ୍ଯ ଦେହସ୍ଯେତି . ସ୍ଵରୂପାସ୍ତିତ୍ଵମେଂ ନିଶ୍ଚିତ (ରହେ ହୁଏ) ହୈଂ . ଉସ ପ୍ରକାରକା ୧ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯ ଅନେକ ପରମାଣୁଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକା ଏକ ପିଣ୍ଡପର୍ଯାଯରୂପସେ ପରିଣାମ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଅନେକ ପରମାଣୁଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକେ ସ୍ଵଲକ୍ଷଣଭୂତ ସ୍ଵରୂପାସ୍ତିତ୍ଵ ଅନେକ ହୋନେ ପର ଭୀ କଥଂଚିତ୍ (ସ୍ନିଗ୍ଧତ୍ଵ – ରୂକ୍ଷତ୍ଵକୃତ ବଂଧପରିଣାମକୀ ଅପେକ୍ଷାସେ) ଏକତ୍ଵରୂପ ଅଵଭାସିତ ହୋତେ ହୈଂ ..୧୬୧..

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଅହଂ ପୁଦ୍ଗଲମଯଃ ନ ] ମୈଂ ପୁଦ୍ଗଲମଯ ନହୀଂ ହୂଁ ଔର [ତେ ପୁଦ୍ଗଲାଃ ] ଵେ ପୁଦ୍ଗଲ [ମଯା ] ମେରେ ଦ୍ଵାରା [ପିଣ୍ଡଂ ନ କୃତାଃ ] ପିଣ୍ଡରୂପ ନହୀଂ କିଯେ ଗଯେ ହୈଂ, [ତସ୍ମାତ୍ ହି ] ଇସଲିଯେ [ଅହଂ ନ ଦେହଃ ] ମୈଂ ଦେହ ନହୀଂ ହୂଁ, [ଵା ] ତଥା [ତସ୍ଯ ଦେହସ୍ଯ କର୍ତା ] ଉସ ଦେହକା କର୍ତା ନହୀଂ ହୂଁ ..୧୬୨..

ଟୀକା : — ପ୍ରଥମ ତୋ, ଜୋ ଯହ ପ୍ରକରଣସେ ନିର୍ଧାରିତ ପୁଦ୍ଗଲାତ୍ମକ ଶରୀର ନାମକ ପରଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈ — ଜିସକେ ଭୀତର ଵାଣୀ ଔର ମନକା ସମାଵେଶ ହୋ ଜାତା ହୈ — ଵହ ମୈଂ ନହୀଂ ହୂଁ; କ୍ଯୋଂକି ଅପୁଦ୍ଗଲମଯ ଐସା ମୈଂ ପୁଦ୍ଗଲାତ୍ମକ ଶରୀରରୂପ ହୋନେମେଂ ଵିରୋଧ ହୈ . ଔର ଇସୀପ୍ରକାର ଉସ (ଶରୀର)କେ ୧. ଶରୀରାଦିରୂପ .

Page 312 of 513
PDF/HTML Page 345 of 546
single page version

କ ର୍ତୃଦ୍ଵାରେଣ କର୍ତୃପ୍ରଯୋଜକଦ୍ଵାରେଣ କର୍ତ୍ରନୁମନ୍ତୃଦ୍ଵାରେଣ ଵା ଶରୀରସ୍ଯ କର୍ତାହମସ୍ମି, ମମାନେକପରମାଣୁ- ଦ୍ରଵ୍ଯୈକପିଣ୍ଡପର୍ଯାଯପରିଣାମସ୍ଯାକର୍ତୃରନେକପରମାଣୁଦ୍ରଵ୍ଯୈକପିଣ୍ଡପର୍ଯାଯପରିଣାମାତ୍ମକଶରୀରକର୍ତୃତ୍ଵସ୍ଯ ସର୍ଵଥା ଵିରୋଧାତ୍ ..୧୬୨..

ଅବ ଇସ ସଂଦେହକୋ ଦୂର କରତେ ହୈଂ କି ‘‘ପରମାଣୁଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକୋ ପିଣ୍ଡପର୍ଯାଯରୂପ ପରିଣତି କୈସେ ହୋତୀ ହୈ ?’’ : —

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ପରମାଣୁଃ ] ପରମାଣୁ [ଯଃ ଅପ୍ରଦେଶଃ ] ଜୋ କି ଅପ୍ରଦେଶ ହୈ, [ପ୍ରଦେଶମାତ୍ରଃ ] ପ୍ରଦେଶମାତ୍ର ହୈ [ଚ ] ଔର [ସ୍ଵଯଂ ଅଶବ୍ଦଃ ] ସ୍ଵଯଂ ଅଶବ୍ଦ ହୈ, [ସ୍ନିଗ୍ଧଃ ଵା ରୂକ୍ଷଃ ଵା ] ଵହ ସ୍ନିଗ୍ଧ ଅଥଵା ରୂକ୍ଷ ହୋତା ହୁଆ [ଦ୍ଵିପ୍ରଦେଶାଦିତ୍ଵମ୍ ଅନୁଭଵତି ] ଦ୍ଵିପ୍ରଦେଶାଦିପନେକା ଅନୁଭଵ କରତା ହୈ ..୧୬୩.. ୧. ଶରୀର ଅନେକ ପରମାଣୁଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକା ଏକପିଣ୍ଡପର୍ଯାଯରୂପ ପରିଣାମ ହୈ .

Page 313 of 513
PDF/HTML Page 346 of 546
single page version

ପରମାଣୁର୍ହି ଦ୍ଵଯାଦିପ୍ରଦେଶାନାମଭାଵାଦପ୍ରଦେଶଃ, ଏକପ୍ରଦେଶସଦ୍ଭାଵାତ୍ ପ୍ରଦେଶମାତ୍ରଃ, ସ୍ଵଯମନେକ- ପରମାଣୁଦ୍ରଵ୍ଯାତ୍ମକଶବ୍ଦପର୍ଯାଯଵ୍ଯକ୍ତ୍ଯସଂଭଵାଦଶବ୍ଦଶ୍ଚ . ଯତଶ୍ଚତୁଃସ୍ପର୍ଶପଂଚରସଦ୍ଵିଗନ୍ଧପଂଚଵର୍ଣାନାମ- ଵିରୋଧେନ ସଦ୍ଭାଵାତ୍ ସ୍ନିଗ୍ଧୋ ଵା ରୂକ୍ଷୋ ଵା ସ୍ଯାତ୍, ତତ ଏଵ ତସ୍ଯ ପିଣ୍ଡପର୍ଯାଯପରିଣତିରୂପା ଦ୍ଵିପ୍ରଦେଶାଦିତ୍ଵାନୁଭୂତିଃ . ଅଥୈଵଂ ସ୍ନିଗ୍ଧରୂକ୍ଷତ୍ଵଂ ପିଣ୍ଡତ୍ଵସାଧନମ୍ ..୧୬୩..

ଅଥ କୀଦ୍ରଶଂ ତତ୍ସ୍ନିଗ୍ଧରୂକ୍ଷତ୍ଵଂ ପରମାଣୋରିତ୍ଯାଵେଦଯତି — ଵିଶେଷାନ୍ତରାଧିକାରଃ ସମାପ୍ତଃ . ଅଥ କେଵଲପୁଦ୍ଗଲବନ୍ଧମୁଖ୍ଯତ୍ଵେନ ନଵଗାଥାପର୍ଯନ୍ତଂ ଵ୍ଯାଖ୍ଯାନଂ କରୋତି . ତତ୍ର ସ୍ଥଲଦ୍ଵଯଂ ଭଵତି . ପରମାଣୂନାଂ ପରସ୍ପରବନ୍ଧକଥନାର୍ଥଂ ‘ଅପଦେସୋ ପରମାଣୂ’ ଇତ୍ଯାଦିପ୍ରଥମସ୍ଥଲେ ଗାଥାଚତୁଷ୍ଟଯମ୍ . ତଦନନ୍ତରଂ ସ୍କନ୍ଧାନାଂ ବନ୍ଧମୁଖ୍ଯତ୍ଵେନ ‘ଦୁପଦେସାଦୀ ଖଂଧା’ ଇତ୍ଯାଦିଦ୍ଵିତୀଯସ୍ଥଲେ ଗାଥାପଞ୍ଚକମ୍ . ଏଵଂ ଦ୍ଵିତୀଯଵିଶେଷାନ୍ତରାଧିକାରେ ସମୁଦାଯପାତନିକା . ଅଥ ଯଦ୍ଯାତ୍ମା ପୁଦ୍ଗଲାନାଂ ପିଣ୍ଡଂ ନ କରୋତି ତର୍ହି କଥଂ ପିଣ୍ଡପର୍ଯାଯପରିଣତିରିତି ପ୍ରଶ୍ନେ ପ୍ରତ୍ଯୁତ୍ତରଂ ଦଦାତି — ଅପଦେସୋ ଅପ୍ରଦେଶଃ . ସ କଃ . ପରମାଣୂ ପୁଦ୍ଗଲପରମାଣୁଃ . ପୁନରପି କଥଂଭୂତଃ . ପଦେସମେତ୍ତୋ ଯ ଦ୍ଵିତୀଯାଦିପ୍ରଦେଶାଭାଵାତ୍ ପ୍ରଦେଶମାତ୍ରଶ୍ଚ . ପୁନଶ୍ଚ କିଂରୂପଃ . ସଯମସଦ୍ଦୋ ଯ ସ୍ଵଯଂ ଵ୍ଯକ୍ତିରୂପେଣାଶବ୍ଦଃ . ଏଵଂ ଵିଶେଷଣତ୍ରଯଵିଶିଷ୍ଟଃ ସନ୍ ଣିଦ୍ଧୋ ଵା ଲୁକ୍ଖୋ ଵା ସ୍ନିଗ୍ଧୋ ଵା ରୂକ୍ଷୋ ଵା ଯତଃ କାରଣାତ୍ସଂଭଵତି ତତଃ କାରଣାତ୍ ଦୁପଦେସାଦିତ୍ତମଣୁହଵଦି ଦ୍ଵିପ୍ରଦେଶାଦିରୂପଂ ବନ୍ଧମନୁଭଵତୀତି . ତଥାହି — ଯଥାଯମାତ୍ମା ଶୁଦ୍ଧବୁଦ୍ଧୈକସ୍ଵଭାଵେନ ବନ୍ଧରହିତୋଽପି ପଶ୍ଚାଦଶୁଦ୍ଧନଯେନ ସ୍ନିଗ୍ଧସ୍ଥାନୀଯରାଗଭାଵେନ ରୂକ୍ଷସ୍ଥାନୀଯଦ୍ଵେଷଭାଵେନ ଯଦା ପରିଣମତି ତଦା ପରମାଗମକଥିତପ୍ରକାରେଣ ବନ୍ଧମନୁଭଵତି, ତଥା ପରମାଣୁରପି ସ୍ଵଭାଵେନ ବନ୍ଧରହିତୋଽପି ଯଦା ବନ୍ଧକାରଣଭୂତସ୍ନିଗ୍ଧରୂକ୍ଷଗୁଣେନ ପରିଣତୋ ଭଵତି ତଦା ପୁଦ୍ଗଲାନ୍ତରେଣ ସହ ଵିଭାଵପର୍ଯାଯରୂପଂ ବନ୍ଧମନୁଭଵତୀତ୍ଯର୍ଥଃ ..୧୬୩.. ଅଥ କୀଦ୍ରଶଂ ତତ୍ସ୍ନିଗ୍ଧରୂକ୍ଷତ୍ଵମିତି ପୃଷ୍ଟେ ପ୍ରତ୍ଯୁତ୍ତରଂ ଦଦାତି —

ଟୀକା : — ଵାସ୍ତଵମେଂ ପରମାଣୁ ଦ୍ଵି – ଆଦି (ଦୋ, ତୀନ ଆଦି) ପ୍ରଦେଶୋଂକେ ଅଭାଵକେ କାରଣ ଅପ୍ରଦେଶ ହୈ, ଏକ ପ୍ରଦେଶକେ ସଦ୍ଭାଵକେ କାରଣ ପ୍ରଦେଶମାତ୍ର ହୈ ଔର ସ୍ଵଯଂ ଅନେକ ପରମାଣୁଦ୍ରଵ୍ଯାତ୍ମକ ଶବ୍ଦ ପର୍ଯାଯକୀ ଵ୍ଯକ୍ତିକା (ପ୍ରଗଟତାକା) ଅସଂଭଵ ହୋନେସେ ଅଶବ୍ଦ ହୈ . (ଵହ ପରମାଣୁ) ଅଵିରୋଧପୂର୍ଵକ ଚାର ସ୍ପର୍ଶ, ପାଁଚ ରସ, ଦୋ ଗଂଧ ଔର ପାଁଚ ଵର୍ଣୋଂକେ ସଦ୍ଭାଵକେ କାରଣ ସ୍ନିଗ୍ଧ ଅଥଵା ରୂକ୍ଷ ହୋତା ହୈ, ଇସୀଲିଯେ ଉସେ ୧ପିଣ୍ଡପର୍ଯାଯପରିଣତିରୂପ ଦ୍ଵିପ୍ରଦେଶାଦିପନେକୀ ଅନୁଭୂତି ହୋତୀ ହୈ . ଇସପ୍ରକାର ସ୍ନିଗ୍ଧରୂକ୍ଷତ୍ଵ ପିଣ୍ଡପନେକା କାରଣ ହୈ ..୧୬୩..

ଅବ ଯହ ବତଲାତେ ହୈଂ କି ପରମାଣୁକେ ଵହ ସ୍ନିଗ୍ଧ – ରୂକ୍ଷତ୍ଵ କିସପ୍ରକାରକା ହୋତା ହୈ : — ୧. ଏକ ପରମାଣୁକୀ ଦୂସରେ ପରମାଣୁକେ ସାଥ ପିଣ୍ଡରୂପ ପରିଣତି ଦ୍ଵିପ୍ରଦେଶୀପନେକୀ ଅନୁଭୂତି ହୈ; ଏକ ପରମାଣୁକୀ ଅନ୍ଯ

ପ୍ର. ୩୯

Page 314 of 513
PDF/HTML Page 347 of 546
single page version

ପରମାଣୋର୍ହି ତାଵଦସ୍ତି ପରିଣାମଃ ତସ୍ଯ ଵସ୍ତୁସ୍ଵଭାଵତ୍ଵେନାନତିକ୍ରମାତ୍ . ତତସ୍ତୁ ପରିଣାମା- ଦୁପାତ୍ତକାଦାଚିତ୍କଵୈଚିତ୍ର୍ଯଂ ଚିତ୍ରଗୁଣଯୋଗିତ୍ଵାତ୍ପରମାଣୋରେକାଦ୍ଯେକୋତ୍ତରାନନ୍ତାଵସାନାଵିଭାଗପରିଚ୍ଛେଦ- ଵ୍ଯାପି ସ୍ନିଗ୍ଧତ୍ଵଂ ଵା ରୂକ୍ଷତ୍ଵଂ ଵା ଭଵତି ..୧୬୪.. ଏଗୁତ୍ତରମେଗାଦୀ ଏକୋତ୍ତରମେକାଦି . କିମ୍ . ଣିଦ୍ଧତ୍ତଣଂ ଚ ଲୁକ୍ଖତ୍ତଂ ସ୍ନିଗ୍ଧତ୍ଵଂ ରୂକ୍ଷତ୍ଵଂ ଚ କର୍ମତାପନ୍ନମ୍ . ଭଣିଦଂ ଭଣିତଂ କଥିତମ୍ . କିଂପର୍ଯନ୍ତମ୍ . ଜାଵ ଅଣଂତତ୍ତମଣୁଭଵଦି ଅନନ୍ତତ୍ଵମନନ୍ତପର୍ଯନ୍ତଂ ଯାଵଦନୁଭଵତି ପ୍ରାପ୍ନୋତି . କସ୍ମାତ୍ସକାଶାତ୍ . ପରିଣାମାଦୋ ପରିଣତିଵିଶେଷାତ୍ପରିଣାମିତ୍ଵାଦିତ୍ଯର୍ଥଃ . କସ୍ଯ ସଂବନ୍ଧି . ଅଣୁସ୍ସ ଅଣୋଃ ପୁଦ୍ଗଲପରମାଣୋଃ . ତଥାହି — ଯଥା ଜୀଵେ ଜଲାଜାଗୋମହିଷୀକ୍ଷୀରେ ସ୍ନେହଵୃଦ୍ଧିଵତ୍ସ୍ନେହସ୍ଥାନୀଯଂ ରାଗତ୍ଵଂ ରୂକ୍ଷ- ସ୍ଥାନୀଯଂ ଦ୍ଵେଷତ୍ଵଂ ବନ୍ଧକାରଣଭୂତଂ ଜଘନ୍ଯଵିଶୁଦ୍ଧିସଂକ୍ଲେଶସ୍ଥାନୀଯମାଦିଂ କୃତ୍ଵା ପରମାଗମକଥିତକ୍ରମେଣୋତ୍କୃଷ୍ଟ- ଵିଶୁଦ୍ଧିସଂକ୍ଲେଶପର୍ଯନ୍ତଂ ଵର୍ଧତେ, ତଥା ପୁଦ୍ଗଲପରମାଣୁଦ୍ରଵ୍ଯେଽପି ସ୍ନିଗ୍ଧତ୍ଵଂ ରୂକ୍ଷତ୍ଵଂ ଚ ବନ୍ଧକାରଣଭୂତଂ ପୂର୍ଵୋକ୍ତଜଲାଦିତାରତମ୍ଯଶକ୍ତିଦୃଷ୍ଟାନ୍ତେନୈକଗୁଣସଂଜ୍ଞାଂ ଜଘନ୍ଯଶକ୍ତିମାଦିଂ କୃତ୍ଵା ଗୁଣସଂଜ୍ଞେନାଵିଭାଗପରିଚ୍ଛେଦ-

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଅଣୋଃ ] ପରମାଣୁକେ [ପରିଣାମାତ୍ ] ପରିଣମନକେ କାରଣ [ଏକାଦି ] ଏକସେ (-ଏକ ଅଵିଭାଗ ପ୍ରତିଚ୍ଛେଦସେ) ଲେକର [ଏକୋତ୍ତରଂ ] ଏକ – ଏକ ବଢ଼ତେ ହୁଏ [ଯାଵତ୍ ] ଜବ ତକ [ଅନନ୍ତତ୍ଵମ୍ ଅନୁଭଵତି ] ଅନନ୍ତପନେକୋ (-ଅନନ୍ତ ଅଵିଭାଗୀ ପ୍ରତିଚ୍ଛେଦପନେକୋ) ପ୍ରାପ୍ତ ହୋ ତବ ତକ (ସ୍ନିଗ୍ଧତ୍ଵଂ ଵା ରୂକ୍ଷତ୍ଵଂ) ସ୍ନିଗ୍ଧତ୍ଵ ଅଥଵା ରୂକ୍ଷତ୍ଵ ହୋତା ହୈ ଐସା [ଭଣିତମ୍ ] (ଜିନେନ୍ଦ୍ରଦେଵନେ) କହା ହୈ ..୧୬୪..

ଟୀକା : — ପ୍ରଥମ ତୋ ପରମାଣୁକେ ପରିଣାମ ହୋତା ହୈ କ୍ଯୋଂକି ଵହ (ପରିଣାମ) ଵସ୍ତୁକା ସ୍ଵଭାଵ ହୋନେସେ ଉଲ୍ଲଂଘନ ନହୀଂ କିଯା ଜା ସକତା . ଔର ଉସ ପରିଣାମକେ କାରଣ ଜୋ ୧କାଦାଚିତ୍କ ୨ଵିଚିତ୍ରତା ଧାରଣ କରତା ହୈ ଐସା, ଏକସେ ଲେକର ଏକ – ଏକ ବଢ଼ତେ ହୁଏ ଅନନ୍ତ ଅଵିଭାଗ ପ୍ରତିଚ୍ଛେଦୋଂ ୧. କାଦାଚିତ୍କ = କିସୀ ସମଯ ହୋ ଐସା; କ୍ଷଣିକ; ଅନିତ୍ଯ . ୨. ଵିଚିତ୍ରତା = ଅନେକପ୍ରକାରତା; ଵିଵିଧତା; ଅନେକରୂପତା (ଚିକନାପନ ଔର ରୂଖାପନ ପରିଣାମକେ କାରଣ କ୍ଷଣିକ

Page 315 of 513
PDF/HTML Page 348 of 546
single page version

ଭାଵାର୍ଥ : — ପରମାଣୁ ପରିଣମନଵାଲା ହୈ, ଇସଲିଯେ ଉସକେ ସ୍ନିଗ୍ଧତ୍ଵ ଔର ରୂକ୍ଷତ୍ଵ ଏକ ଅଵିଭାଗ – ୧ପ୍ରତିଚ୍ଛେଦସେ ଲେକର ଅନନ୍ତ ଅଵିଭାଗ ପ୍ରତିଚ୍ଛେଦୋଂ ତକ ତରତମତାକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତେ ହୈଂ .

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଅଣୁପରିଣାମାଃ ] ପରମାଣୁ – ପରିଣାମ, [ସ୍ନିଗ୍ଧାଃ ଵା ରୂକ୍ଷାଃ ଵା ] ସ୍ନିଗ୍ଧ ହୋଂ ଯା ରୂକ୍ଷ ହାେଂ [ସମାଃ ଵିଷମାଃ ଵା ] ସମ ଅଂଶଵାଲେ ହୋଂ ଯା ଵିଷମ ଅଂଶଵାଲେ ହୋଂ [ଯଦି ସମତଃ ୧ କିସୀ ଗୁଣମେଂ (ଅର୍ଥାତ୍ ଗୁଣକୀ ପର୍ଯାଯମେଂ) ଅଂଶକଲ୍ପନା କରନେ ପର, ଉସକା ଜୋ ଛୋଟେସେ ଛୋଟା (ନିରଂଶ) ଅଂଶ

Page 316 of 513
PDF/HTML Page 349 of 546
single page version

ସମତୋ ଦ୍ଵଯଧିକଗୁଣାଦ୍ଧି ସ୍ନିଗ୍ଧରୂକ୍ଷତ୍ଵାଦ୍ବନ୍ଧ ଇତ୍ଯୁତ୍ସର୍ଗଃ, ସ୍ନିଗ୍ଧରୂକ୍ଷଦ୍ଵଯଧିକଗୁଣତ୍ଵସ୍ଯ ହି ପରିଣାମକତ୍ଵେନ ବନ୍ଧସାଧନତ୍ଵାତ୍ . ନ ଖଲ୍ଵେକଗୁଣାତ୍ ସ୍ନିଗ୍ଧରୂକ୍ଷତ୍ଵାଦ୍ବନ୍ଧ ଇତ୍ଯପଵାଦଃ, ଏକଗୁଣ- ସ୍ନିଗ୍ଧରୂକ୍ଷତ୍ଵସ୍ଯ ହି ପରିଣମ୍ଯପରିଣାମକତ୍ଵାଭାଵେନ ବନ୍ଧସ୍ଯାସାଧନତ୍ଵାତ୍ ..୧୬୫.. ଚେତ୍ . ଏକୋ ଦ୍ଵିଗୁଣସ୍ତିଷ୍ଠତି ଦ୍ଵିତୀଯୋଽପି ଦ୍ଵିଗୁଣ ଇତି ଦ୍ଵୌ ସମସଂଖ୍ଯାନୌ ତିଷ୍ଠତସ୍ତାଵତ୍ ଏକ ସ୍ଯ ଵିଵକ୍ଷିତଦ୍ଵିଗୁଣସ୍ଯ ଦ୍ଵିଗୁଣାଧିକ ତ୍ଵେ କୃ ତେ ସତି ସଃ ଚତୁର୍ଗୁଣୋ ଭଵତି ଶକ୍ତିଚତୁଷ୍ଟଯପରିଣତୋ ଭଵତି . ତସ୍ଯ ଚତୁର୍ଗୁଣସ୍ଯ ପୂର୍ଵୋକ୍ତଦ୍ଵିଗୁଣେନ ସହ ବନ୍ଧୋ ଭଵତୀତି . ତଥୈଵ ଦ୍ଵୌ ତ୍ରିଶକ୍ତିଯୁକ୍ତୋ ତିଷ୍ଠତସ୍ତାଵତ୍, ତତ୍ରାପ୍ଯେକସ୍ଯ ତ୍ରିଗୁଣଶବ୍ଦାଭିଧେଯସ୍ଯ ତ୍ରିଶକ୍ତିଯୁକ୍ତସ୍ଯ ପରମାଣୋଃ ଶକ୍ତିଦ୍ଵଯମେଲାପକେ କୃତେ ସତି ପଞ୍ଚଗୁଣତ୍ଵଂ ଭଵତି . ତେନ ପଞ୍ଚଗୁଣେନ ସହ ପୂର୍ଵୋକ୍ତତ୍ରିଗୁଣସ୍ଯ ବନ୍ଧୋ ଭଵତି . ଏଵଂ ଦ୍ଵଯୋର୍ଦ୍ଵଯୋଃ ସ୍ନିଗ୍ଧଯୋର୍ଦ୍ଵଯୋର୍ଦ୍ଵଯୋ ରୂକ୍ଷଯୋର୍ଦ୍ଵଯୋର୍ଦ୍ଵଯୋଃ ସ୍ନିଗ୍ଧରୂକ୍ଷଯୋର୍ଵା ସମଯୋଃ ଵିଷମଯୋଶ୍ଚ ଦ୍ଵିଗୁଣାଧିକ ତ୍ଵେ ସତି ବନ୍ଧୋ ଭଵତୀତ୍ଯର୍ଥଃ, କିଂତୁ ଵିଶେଷୋଽସ୍ତି . ଆଦିପରିହୀଣା ଆଦିଶବ୍ଦେନ ଜଲସ୍ଥାନୀଯଂ ଜଘନ୍ଯସ୍ନିଗ୍ଧତ୍ଵଂ ଵାଲୁକାସ୍ଥାନୀଯଂ ଜଘନ୍ଯରୂକ୍ଷତ୍ଵଂ ଭଣ୍ଯତେ, ତାଭ୍ଯାଂ ଵିହୀନା ଆଦିପରିହୀଣା ବଧ୍ଯନ୍ତେ . କିଂଚ – ପରମଚୈତନ୍ଯପରିଣତିଲକ୍ଷଣପରମାତ୍ମତତ୍ତ୍ଵଭାଵନାରୂପଧର୍ମଧ୍ଯାନ- ଶୁକ୍ଲଧ୍ଯାନବଲେନ ଯଥା ଜଧନ୍ଯସ୍ନିଗ୍ଧଶକ୍ତିସ୍ଥାନୀଯେ କ୍ଷୀଣରାଗତ୍ଵେ ସତି ଜଧନ୍ଯରୂକ୍ଷଶକ୍ତିସ୍ଥାନୀଯେ କ୍ଷୀଣଦ୍ଵେଷତ୍ଵେ ଚ ସତି ଜଲଵାଲୁକଯୋରିଵ ଜୀଵସ୍ଯ ବନ୍ଧୋ ନ ଭଵତି, ତଥା ପୁଦ୍ଗଲପରମାଣୋରପି ଜଘନ୍ଯସ୍ନିଗ୍ଧ- ରୂକ୍ଷଶକ୍ତିପ୍ରସ୍ତାଵେ ବନ୍ଧୋ ନ ଭଵତୀତ୍ଯଭିପ୍ରାଯଃ ..୧୬୫.. ଅଥ ତମେଵାର୍ଥଂ ଵିଶେଷେଣ ସମର୍ଥଯତି — ଗୁଣଶବ୍ଦଵାଚ୍ଯଶକ୍ତିଦ୍ଵଯଯୁକ୍ତସ୍ଯ ସ୍ନିଗ୍ଧପରମାଣୋଶ୍ଚତୁର୍ଗୁଣସ୍ନିଗ୍ଧେନ ରୂକ୍ଷେଣ ଵା ସମଶବ୍ଦସଂଜ୍ଞେନ ତଥୈଵ ଦ୍ଵଯଧିକାଃ ] ଯଦି ସମାନସେ ଦୋ ଅଧିକ ଅଂଶଵାଲେ ହୋଂ ତୋ [ବଧ୍ଯନ୍ତେ ହି ] ବଁଧତେ ହୈଂ, [ଆଦି ପରିହୀନାଃ ] ଜଘନ୍ଯାଂଶଵାଲେ ନହୀଂ ବଂଧତେ ..୧୬୫..

ଟୀକା : — ସମାନସେ ଦୋ ଗୁଣ (ଅଂଶ) ଅଧିକ ସ୍ନିଗ୍ଧତ୍ଵ ଯା ରୂକ୍ଷତ୍ଵ ହୋ ତୋ ବଂଧ ହୋତା ହୈ ଯହ ଉତ୍ସର୍ଗ (ସାମାନ୍ଯ ନିଯମ) ହୈ; କ୍ଯୋଂକି ସ୍ନିଗ୍ଧତ୍ଵ ଯା ରୂକ୍ଷତ୍ଵକୀ ଦ୍ଵିଗୁଣାଧିକତାକା ହୋନା ଵହ ପରିଣାମକ (ପରିଣମନ କରାନେଵାଲା) ହୋନେସେ ବଂଧକା କାରଣ ହୈ .

ଯଦି ଏକ ଗୁଣ ସ୍ନିଗ୍ଧତ୍ଵ ଯା ରୂକ୍ଷତ୍ଵ ହୋ ତୋ ବଂଧ ନହୀଂ ହୋତା ଯହ ଅପଵାଦ ହୈ; କ୍ଯୋଂକି ଏକ ଗୁଣ ସ୍ନିଗ୍ଧତ୍ଵ ଯା ରୂକ୍ଷତ୍ଵକେ ୧ପରିଣମ୍ଯ – ପରିଣାମକତାକା ଅଭାଵ ହୋନେସେ ବଂଧକେ କାରଣପନେକା ଅଭାଵ ହୈ ..୧୬୫.. ୧. ପରିଣମ୍ଯ = ପରିଣମନ କରନେ ଯୋଗ୍ଯ . [ଦଶ ଅଂଶ ସ୍ନିଗ୍ଧତାଵାଲା ପରମାଣୁ ବାରହ ଅଂଶ ରୂକ୍ଷତାଵାଲେ ପରମାଣୁକେ

Page 317 of 513
PDF/HTML Page 350 of 546
single page version

ଯଥୋଦିତହେତୁକମେଵ ପରମାଣୂନାଂ ପିଣ୍ଡତ୍ଵମଵଧାର୍ଯଂ, ଦ୍ଵିଚତୁର୍ଗୁଣଯୋସ୍ତ୍ରିପଂଚଗୁଣଯୋଶ୍ଚ ଦ୍ଵଯୋଃ ସ୍ନିଗ୍ଧଯୋଃ ଦ୍ଵଯୋ ରୂକ୍ଷଯୋର୍ଦ୍ଵଯୋଃ ସ୍ନିଗ୍ଧରୂକ୍ଷଯୋର୍ଵା ପରମାଣ୍ଵୋର୍ବନ୍ଧସ୍ଯ ପ୍ରସିଦ୍ଧେଃ . ଉକ୍ତଂ ଚ — ‘‘ଣିଦ୍ଧା ଣିଦ୍ଧେଣ ବଜ୍ଝଂତି ଲୁକ୍ଖା ଲୁକଖା ଯ ପୋଗ୍ଗଲା . ଣିଦ୍ଧଲୁକ୍ଖା ଯ ବଜ୍ଝଂତି ରୂଵାରୂଵୀ ଯ ପୋଗ୍ଗଲା ..’’ ତ୍ରିଶକ୍ତିଯୁକ୍ତରୂକ୍ଷସ୍ଯ ପଞ୍ଚଗୁଣରୂକ୍ଷେଣ ସ୍ନିଗ୍ଧେନ ଵା ଵିଷମସଂଜ୍ଞେନ ଦ୍ଵିଗୁଣାଧିକତ୍ଵେ ସତି ବନ୍ଧୋ ଭଵତୀତି ଜ୍ଞାତଵ୍ଯମ୍ . ଅଯଂ ତୁ ଵିଶେଷଃ — ପରମାନନ୍ଦୈକଲକ୍ଷଣସ୍ଵସଂଵେଦନଜ୍ଞାନବଲେନ ହୀଯମାନରାଗଦ୍ଵେଷତ୍ଵେ ସତି ପୂର୍ଵୋକ୍ତ-

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ସ୍ନିଗ୍ଧତ୍ଵେନ ଦ୍ଵିଗୁଣଃ ] ସ୍ନିଗ୍ଧରୂପସେ ଦୋ ଅଂଶଵାଲା ପରମାଣୁ [ଚତୁର୍ଗୁଣସ୍ନିଗ୍ଧେନ ] ଚାର ଅଂଶଵାଲେ ସ୍ନିଗ୍ଧ (ଅଥଵା ରୂକ୍ଷ) ପରମାଣୁକେ ସାଥ [ବଂଧଂ ଅନୁଭଵତି ] ବଂଧକା ଅନୁଭଵ କରତା ହୈ . [ଵା ] ଅଥଵା [ରୂକ୍ଷେଣ ତ୍ରିଗୁଣିତଃ ଅଣୁଃ ] ରୂକ୍ଷରୂପସେ ତୀନ ଅଂଶଵାଲା ପରମାଣୁ [ପଂଚଗୁଣଯୁକ୍ତଃ ] ପାଁଚ ଅଂଶଵାଲେକେ ସାଥ ଯୁକ୍ତ ହୋତା ହୁଆ [ବଧ୍ଯତେ ] ବଂଧତା ହୈ ..୧୬୬..

ଟୀକା : — ଯଥୋକ୍ତ ହେତୁସେ ହୀ ପରମାଣୁଓଂକେ ପିଣ୍ଡପନା ହୋତା ହୈ ଐସା ନିଶ୍ଚିତ କରନା ଚାହିଯେ; କ୍ଯୋଂକି ଦୋ ଔର ଚାର ଗୁଣଵାଲେ ତଥା ତୀନ ଔର ପାଁଚ ଗୁଣଵାଲେ ଦୋ ସ୍ନିଗ୍ଧ ପରମାଣୁଓଂକେ ଅଥଵା ଦୋ ରୂକ୍ଷ ପରମାଣୁଓଂକେ ଅଥଵା ଦୋ ସ୍ନିଗ୍ଧ – ରୂକ୍ଷ ପରମାଣୁଓଂକେ ( – ଏକ ସ୍ନିଗ୍ଧ ଔର ଏକ ରୂକ୍ଷ ପରମାଣୁକେ) ବଂଧକୀ ପ୍ରସିଦ୍ଧି ହୈ . କହା ଭୀ ହୈ କି : —

Page 318 of 513
PDF/HTML Page 351 of 546
single page version

‘‘ଣିଦ୍ଧସ୍ସ ଣିଦ୍ଧେଣ ଦୁରାହିଏଣ ଲୁକ୍ଖସ୍ସ ଲୁକ୍ଖେଣ ଦୁରାହିଏଣ . ଣିଦ୍ଧସ୍ସ ଲୁକ୍ଖେଣ ହଵେଜ୍ଜ ବଂଧୋ ଜହଣ୍ଣଵଜ୍ଜେ ଵିସମେ ସମେ ଵା ..’’ ..୧୬୬.. ଜଲଵାଲୁକାଦୃଷ୍ଟାନ୍ତେନ ଯଥା ଜୀଵାନାଂ ବନ୍ଧୋ ନ ଭଵତି ତଥା ଜଘନ୍ଯସ୍ନିଗ୍ଧରୂକ୍ଷତ୍ଵଗୁଣେ ସତି ପରମାଣୂନାଂ ଚେତି . ତଥା ଚୋକ୍ତମ୍ — ‘‘ଣିଦ୍ଧସ୍ସ ଣିଦ୍ଧେଣ ଦୁରାଧିଗେଣ ଲୁକ୍ଖସ୍ସ ଲୁକ୍ଖେଣ ଦୁରାଧିଗେଣ . ଣିଦ୍ଧସ୍ସ ଲୁକ୍ଖେଣ ହଵେଦି ବଂଧୋ ଜଘଣ୍ଣଵଜ୍ଜେ ଵିସମେ ସମେ ଵା’’ ..୧୬୬.. ଏଵଂ ପୂର୍ଵୋକ୍ତପ୍ରକାରେଣ ସ୍ନିଗ୍ଧରୂକ୍ଷପରିଣତ-

[ଅର୍ଥ : — ପୁଦ୍ଗଲ ୧‘ରୂପୀ’ ଔର ‘ଅରୂପୀ’ ହୋତେ ହୈଂ . ଉନମେଂସେ ସ୍ନିଗ୍ଧ ପୁଦ୍ଗଲ ସ୍ନିଗ୍ଧକେ ସାଥ ବଂଧତେ ହୈଂ, ରୂକ୍ଷ ପୁଦ୍ଗଲ ରୂକ୍ଷକେ ସାଥ ବଂଧତେ ହୈଂ, ସ୍ନିଗ୍ଧ ଔର ରୂକ୍ଷ ଭୀ ବଂଧତେ ହୈଂ .

ଜଘନ୍ଯକେ ଅତିରିକ୍ତ ସମ ଅଂଶଵାଲା ହୋ ଯା ଵିଷମ ଅଂଶଵାଲା ହୋ, ସ୍ନିଗ୍ଧକା ଦୋ ଅଧିକ ଅଂଶଵାଲେ ସ୍ନିଗ୍ଧ ପରମାଣୁକେ ସାଥ, ରୂକ୍ଷକା ଦୋ ଅଧିକ ଅଂଶଵାଲେ ରୂକ୍ଷ ପରମାଣୁକେ ସାଥ ଔର ସ୍ନିଗ୍ଧକା (ଦୋ ଅଧିକ ଅଂଶଵାଲେ) ରୂକ୍ଷ ପରମାଣୁକେ ସାଥ ବଂଧ ହୋତା ହୈ . ]

ଭାଵାର୍ଥ : — ଦୋ ଅଂଶୋଂସେ ଲେକର ଅନନ୍ତ ଅଂଶ ସ୍ନିଗ୍ଧତା ଯା ରୂକ୍ଷତାଵାଲା ପରମାଣୁ ଉସସେ ଦୋ ଅଧିକ ଅଂଶ ସ୍ନିଗ୍ଧତା ଯା ରୂକ୍ଷତାଵାଲେ ପରମାଣୁକେ ସାଥ ବଁଧକର ସ୍କଂଧ ବନତା ହୈ . ଜୈସେ : — ୨ ଅଂଶ ସ୍ନିଗ୍ଧତାଵାଲା ପରମାଣୁ ୪ ଅଂଶ ସ୍ନିଗ୍ଧତାଵାଲେ ପରମାଣୁକେ ସାଥ ବଂଧତା ହୈ; ୯୧ ଅଂଶ ସ୍ନିଗ୍ଧତାଵାଲା ପରମାଣୁ ୯୩ ଅଂଶ ରୂକ୍ଷତାଵାଲେ ପରମାଣୁକେ ସାଥ ବଂଧତା ହୈ; ୫୩୩ ଅଂଶ ରୂକ୍ଷତାଵାଲା ପରମାଣୁ ୫୩୫ ଅଂଶ ରୂକ୍ଷତାଵାଲେ ପରମାଣୁକେ ସାଥ ବଂଧତା ହୈ; ୭୦୦୬ ଅଂଶ ରୂକ୍ଷତାଵାଲା ପରମାଣୁ ୭୦୦୮ ଅଂଶ ସ୍ନିଗ୍ଧତାଵାଲେ ପରମାଣୁକେ ସାଥ ବଂଧତା ହୈ — ଇନ ଉଦାହରଣୋଂକେ ଅନୁସାର ଦୋ ସେ ଲେକର ଅନନ୍ତ ଅଂଶୋଂ (ଅଵିଭାଗୀ ପ୍ରତିଚ୍ଛେଦୋଂ) ତକ ସମଝ ଲେନା ଚାହିଯେ .

ମାତ୍ର ଏକ ଅଂଶଵାଲେ ପରମାଣୁମେଂ ଜଘନ୍ଯଭାଵକେ କାରଣ ବଂଧକୀ ଯୋଗ୍ଯତା ନହୀଂ ହୈ, ଇସଲିଯେ ଏକ ଅଂଶଵାଲା ସ୍ନିଗ୍ଧ ଯା ରୂକ୍ଷ ପରମାଣୁ ତୀନ ଅଂଶଵାଲେ ସ୍ନିଗ୍ଧ ଯା ରୂକ୍ଷ ପରମାଣୁକେ ସାଥ ଭୀ ନହୀଂ ବଂଧତା .

ଇସପ୍ରକାର, (ଏକ ଅଂଶଵାଲେକେ ଅତିରିକ୍ତ) ଦୋ ପରମାଣୁଓଂକେ ବୀଚ ଯଦି ଦୋ ଅଂଶୋଂକା ଅନ୍ତର ହୋ ତବ ହୀ ଵେ ବଁଧତେ ହୈଂ; ଦୋ ସେ ଅଧିକ ଯା କମ ଅଂଶୋଂକା ଅନ୍ତର ହୋ ତୋ ବଂଧ ନହୀଂ ହୋତା . ଜୈସେ : – ପାଁଚ ଅଂଶ ସ୍ନିଗ୍ଧତା ଯା ରୂକ୍ଷତାଵାଲା ପରମାଣୁ ସାତ ଅଂଶୋଂଵାଲେ ପରମାଣୁକେ ସାଥ ବଂଧତା ହୈ; ପରନ୍ତୁ ପାଁଚ ଅଂଶୋଂଵାଲା ପରମାଣୁ ଆଠ ଯା ଛହ ଅଂଶୋଂଵାଲେ (ଅଥଵା ପାଁଚ ଅଂଶୋଂଵାଲେ) ପରମାଣୁକେ ସାଥ ନହୀଂ ବଂଧତା ..୧୬୬.. ୧. କିସୀ ଏକ ପରମାଣୁକୀ ଅପେକ୍ଷାସେ ଵିସଦୃଶଜାତିକା ସମାନ ଅଂଶୋଂଵାଲା ଦୂସରା ପରମାଣୁ ‘ରୂପୀ’ କହଲାତା ହୈ ଔର

Page 319 of 513
PDF/HTML Page 352 of 546
single page version

ଏଵମମୀ ସମୁପଜାଯମାନା ଦ୍ଵିପ୍ରଦେଶାଦଯଃ ସ୍କନ୍ଧା ଵିଶିଷ୍ଟାଵଗାହନଶକ୍ତିଵଶାଦୁପାତ୍ତ- ସୌକ୍ଷ୍ମ୍ଯସ୍ଥୌଲ୍ଯଵିଶେଷା ଵିଶିଷ୍ଟାକାରଧାରଣଶକ୍ତିଵଶାଦ୍ଗୃହୀତଵିଚିତ୍ରସଂସ୍ଥାନାଃ ସନ୍ତୋ ଯଥାସ୍ଵଂ ପରମାଣୁସ୍ଵରୂପକଥନେନ ପ୍ରଥମଗାଥା, ସ୍ନିଗ୍ଧରୂକ୍ଷଗୁଣଵିଵରଣେନ ଦ୍ଵିତୀଯା, ସ୍ନିଗ୍ଧରୂକ୍ଷଗୁଣାଭ୍ଯାଂ ଦ୍ଵଯଧିକତ୍ଵେ ସତି ବନ୍ଧକଥନେନ ତୃତୀଯା, ତସ୍ଯୈଵ ଦୃଢୀକରଣେନ ଚତୁର୍ଥୀ ଚେତି ପରମାଣୂନାଂ ପରସ୍ପରବନ୍ଧଵ୍ଯାଖ୍ଯାନମୁଖ୍ଯତ୍ଵେନ ପ୍ରଥମସ୍ଥଲେ ଗାଥାଚତୁଷ୍ଟଯଂ ଗତମ୍ . ଅଥାତ୍ମା ଦ୍ଵଯଣୁକାଦିପୁଦ୍ଗଲସ୍କନ୍ଧାନାଂ କର୍ତା ନ ଭଵତୀତ୍ଯୁପଦିଶତି — ଜାଯନ୍ତେ ଉତ୍ପଦ୍ଯନ୍ତେ . କେ କର୍ତାରଃ . ଦୁପଦେସାଦୀ ଖଂଧା ଦ୍ଵିପ୍ରଦେଶାଦ୍ଯନନ୍ତାଣୁପର୍ଯନ୍ତାଃ ସ୍କନ୍ଧାଃ . କେ ଜାଯନ୍ତେ . ପୁଢଵିଜଲତେଉଵାଊ ପୃଥ୍ଵୀଜଲତେଜୋଵାଯଵଃ . କଥଂଭୂତାଃ ସନ୍ତଃ . ସୁହୁମା ଵା ବାଦରା ସୂକ୍ଷ୍ମା ଵା ବାଦରା ଵା . ପୁନରପି କିଂଵିଶିଷ୍ଟାଃ ସନ୍ତଃ . ସସଂଠାଣା ଯଥାସଂଭଵଂ ଵୃତ୍ତଚତୁରସ୍ରାଦିସ୍ଵକୀଯସ୍ଵକୀଯ- ସଂସ୍ଥାନାକାରଯୁକ୍ତାଃ . କୈଃ କୃତ୍ଵା ଜାଯନ୍ତେ . ସଗପରିଣାମେହିଂ ସ୍ଵକୀଯସ୍ଵକୀଯସ୍ନିଗ୍ଧରୂକ୍ଷପରିଣାମୈରିତି . ଅଥ ଵିସ୍ତରଃ — ଜୀଵା ହି ତାଵଦ୍ଵସ୍ତୁତଷ୍ଟଙ୍କୋତ୍କୀର୍ଣଜ୍ଞାଯକୈକରୂପେଣ ଶୁଦ୍ଧବୁଦ୍ଧୈକସ୍ଵଭାଵା ଏଵ, ପଶ୍ଚାଦ୍ଵଯଵହାରେଣାନାଦିକର୍ମବନ୍ଧୋପାଧିଵଶେନ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମସ୍ଵଭାଵମଲଭମାନାଃ ସନ୍ତଃ ପୃଥିଵ୍ଯପ୍ତେଜୋଵାତକାଯିକେଷୁ

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଦ୍ଵିପ୍ରଦେଶାଦଯଃ ସ୍କଂଧାଃ ] ଦ୍ଵିପ୍ରଦେଶାଦିକ (ଦୋ ସେ ଲେକର ଅନନ୍ତପ୍ରଦେଶଵାଲେ) ସ୍କଂଧ [ସୂକ୍ଷ୍ମାଃ ଵା ବାଦରାଃ ] ଜୋ କି ସୂକ୍ଷ୍ମ ଅଥଵା ବାଦର ହୋତେ ହୈଂ ଔର [ସସଂସ୍ଥାନାଃ ] ସଂସ୍ଥାନୋଂ (ଆକାରୋଂ) ସହିତ ହୋତେ ହୈଂ ଵେ — [ପୃଥିଵୀଜଲତେଜୋଵାଯଵଃ ] ପୃଥ୍ଵୀ, ଜଲ, ତେଜ ଔର ଵାଯୁରୂପ [ସ୍ଵକପରିଣାମୈଃ ଜାଯନ୍ତେ ] ଅପନେ ପରିଣାମୋଂସେ ହୋତେ ହୈଂ ..୧୬୭..

ଟୀକା : — ଇସ (ପୂର୍ଵୋକ୍ତ) ପ୍ରକାରସେ ଯହ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋନେଵାଲେ ଦ୍ଵିପ୍ରଦେଶାଦିକ ସ୍କଂଧ — ଜିନନେ ଵିଶିଷ୍ଟ ଅଵଗାହନକୀ ଶକ୍ତିକେ ଵଶ ସୂକ୍ଷ୍ମତା ଔର ସ୍ଥୂଲତାରୂପ ଭେଦ ଗ୍ରହଣ କିଯେ ହୈଂ ଔର ଜିନନେ ଵିଶିଷ୍ଟ ଆକାର ଧାରଣ କରନେକୀ ଶକ୍ତିକେ ଵଶ ହୋକର ଵିଚିତ୍ର ସଂସ୍ଥାନ ଗ୍ରହଣ କିଯେ ହୈଂ ଵେ — ଅପନୀ

ସ୍କନ୍ଧୋ ପ୍ରଦେଶଦ୍ଵଯାଦିଯୁତ, ସ୍ଥୂଲ -ସୂକ୍ଷ୍ମ ନେ ସାକାର ଜେ, ତେ ପୃଥ୍ଵୀ – ଵାଯୁ – ତେଜ – ଜଲ ପରିଣାମଥୀ ନିଜ ଥାଯ ଛେ. ୧୬୭.

Page 320 of 513
PDF/HTML Page 353 of 546
single page version

ସ୍ପର୍ଶାଦିଚତୁଷ୍କସ୍ଯାଵିର୍ଭାଵତିରୋଭାଵସ୍ଵଶକ୍ତିଵଶମାସାଦ୍ଯ ପୃଥିଵ୍ଯପ୍ତେଜୋଵାଯଵଃ ସ୍ଵପରିଣାମୈରେଵ ଜାଯନ୍ତେ . ଅତୋଽଵଧାର୍ଯତେ ଦ୍ଵଯଣୁକାଦ୍ଯନନ୍ତାନନ୍ତପୁଦ୍ଗଲାନାଂ ନ ପିଣ୍ଡକର୍ତା ପୁରୁଷୋଽସ୍ତି ..୧୬୭..

ଅବ ଐସା ନିଶ୍ଚିତ କରତେ ହୈଂ କି (ଜିସ ପ୍ରକାର ଆତ୍ମା ପୁଦ୍ଗଲପିଣ୍ଡକା କରନେଵାଲା ନହୀଂ ଉସୀ ପ୍ରକାର) ଆତ୍ମା ପୁଦ୍ଗଲପିଣ୍ଡକା ଲାନେଵାଲା (ଭୀ) ନହୀଂ ହୈ : —

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଲୋକଃ ] ଲୋକ [ସର୍ଵତଃ ] ସର୍ଵତଃ [ସୂକ୍ଷ୍ମେଃ ବାଦରୈଃ ] ସୂକ୍ଷ୍ମ ତଥା ବାଦର [ଚ ] ଔର [ଅପ୍ରାଯୋଗ୍ଯୈଃ ଯୋଗ୍ଯୈଃ ] କର୍ମତ୍ଵକେ ଅଯୋଗ୍ଯ ତଥା କର୍ମତ୍ଵକେ ଯୋଗ୍ଯ [ପୁଦ୍ଗଲକାଯୈଃ ] ପୁଦ୍ଗଲସ୍କଂଧୋଂକେ ଦ୍ଵାରା [ଅଵଗାଢଗାଢନିଚିତଃ ] (ଵିଶିଷ୍ଟ ପ୍ରକାରସେ) ଅଵଗାହିତ ହୋକର ଗାଢ଼ ( – ଘନିଷ୍ଠ) ଭରା ହୁଆ ହୈ ..୧୬୮.. ୧. ସ୍ପର୍ଶାଦିଚତୁଷ୍କ = ସ୍ପର୍ଶ, ରସ, ଗଂଧ ଔର ଵର୍ଣ . (ସ୍ପର୍ଶାଦିକୀ ପ୍ରଗଟତା ଔର ଅପ୍ରଗଟତା ଵହ ପୁଦ୍ଗଲକୀ

ଅଵଗାଢ ଗାଢ ଭରେଲ ଛେ ସର୍ଵତ୍ର ପୁଦ୍ଗଲକାଯଥୀ ଆ ଲୋକ ବାଦର - ସୂକ୍ଷ୍ମଥୀ, କର୍ମତ୍ଵଯୋଗ୍ଯ - ଅଯୋଗ୍ଯଥୀ. ୧୬୮.

Page 321 of 513
PDF/HTML Page 354 of 546
single page version

ଯତୋ ହି ସୂକ୍ଷ୍ମତ୍ଵପରିଣତୈର୍ବାଦରପରିଣତୈଶ୍ଚାନତିସୂକ୍ଷ୍ମତ୍ଵସ୍ଥୂଲତ୍ଵାତ୍ କର୍ମତ୍ଵପରିଣମନଶକ୍ତି- ଯୋଗିଭିରତିସୂକ୍ଷ୍ମସ୍ଥୂଲତଯା ତଦଯୋଗିଭିଶ୍ଚାଵଗାହଵିଶିଷ୍ଟତ୍ଵେନ ପରସ୍ପରମବାଧମାନୈଃ ସ୍ଵଯମେଵ ସର୍ଵତ ଏଵ ପୁଦ୍ଗଲକାଯୈର୍ଗାଢଂ ନିଚିତୋ ଲୋକଃ, ତତୋଽଵଧାର୍ଯତେ ନ ପୁଦ୍ଗଲପିଣ୍ଡାନାମାନେତା ପୁରୁଷୋଽସ୍ତି ..୧୬୮..

ଟୀକା : — ସୂକ୍ଷ୍ମତଯା ପରିଣତ ତଥା ବାଦରରୂପ ପରିଣତ, ଅତି ସୂକ୍ଷ୍ମ ଅଥଵା ଅତି ସ୍ଥୂଲ ନ ହୋନେସେ କର୍ମରୂପ ପରିଣତ ହୋନେକୀ ଶକ୍ତିଵାଲେ ତଥା ଅତି ସୂକ୍ଷ୍ମ ଅଥଵା ଅତି ସ୍ଥୂଲ ହୋନେସେ କର୍ମରୂପ ପରିଣତ ହୋନେକୀ ଶକ୍ତିସେ ରହିତ — ଐସେ ପୁଦ୍ଗଲକାର୍ଯୋଂକେ ଦ୍ଵାରା, ଅଵଗାହକୀ ଵିଶିଷ୍ଟତାକେ କାରଣ ପରସ୍ପର ବାଧା କିଯେ ଵିନା, ସ୍ଵଯମେଵ ସର୍ଵତଃ (ସର୍ଵ ପ୍ରଦେଶୋଂସେ) ଲୋକ ଗାଢ଼ ଭରା ହୁଆ ହୈ . ଇସସେ ନିଶ୍ଚିତ ହୋତା ହୈ କି ପୁଦ୍ଗଲପିଣ୍ଡୋଂକା ଲାନେଵାଲା ଆତ୍ମା ନହୀଂ ହୈ .

ଭାଵାର୍ଥ : — ଇସ ଲୋକମେଂ ସର୍ଵତ୍ର ଜୀଵ ହୈଂ ଔର କର୍ମବଂଧକେ ଯୋଗ୍ଯ ପୁଦ୍ଗଲଵର୍ଗଣା ଭୀ ସର୍ଵତ୍ର ହୈ . ଜୀଵକେ ଜୈସେ ପରିଣାମ ହୋତେ ହୈଂ ଉସୀପ୍ରକାରକା ଜୀଵକୋ କର୍ମବଂଧ ହୋତା ହୈ . ଐସା ନହୀଂ ହୈ କି ଆତ୍ମା କିସୀ ବାହରକେ ସ୍ଥାନସେ କର୍ମଯୋଗ୍ଯ ପୁଦ୍ଗଲ ଲାକର ବଂଧ କରତା ହୈ ..୧୬୮..

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [କର୍ମତ୍ଵପ୍ରାଯୋଗ୍ଯାଃ ସ୍କଂଧାଃ ] କର୍ମତ୍ଵକେ ଯୋଗ୍ଯ ସ୍କଂଧ [ଜୀଵସ୍ଯପରିଣତିଂ ପ୍ରାପ୍ଯ ] ଜୀଵକୀ ପରିଣତିକୋ ପ୍ରାପ୍ତ କରକେ [କର୍ମଭାଵଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି ] କର୍ମଭାଵକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତେ ହୈଂ; [ନ ହି ତେ ଜୀଵେନ ପରିଣମିତାଃ ] ଜୀଵ ଉନକୋ ନହୀଂ ପରିଣମାତା ..୧୬୯..

Page 322 of 513
PDF/HTML Page 355 of 546
single page version

ଯତୋ ହି ତୁଲ୍ଯକ୍ଷେତ୍ରାଵଗାଢଜୀଵପରିଣାମମାତ୍ରଂ ବହିରଂଗସାଧନମାଶ୍ରିତ୍ଯ ଜୀଵଂ ପରିଣମଯିତା- ରମନ୍ତରେଣାପି କର୍ମତ୍ଵପରିଣମନଶକ୍ତିଯୋଗିନଃ ପୁଦ୍ଗଲସ୍କନ୍ଧାଃ ସ୍ଵଯମେଵ କର୍ମଭାଵେନ ପରିଣମନ୍ତି, ତତୋଽଵଧାର୍ଯତେ ନ ପୁଦ୍ଗଲପିଣ୍ଡାନାଂ କର୍ମତ୍ଵକର୍ତା ପୁରୁଷୋଽସ୍ତି ..୧୬୯..

ତତ୍ରୈଵ ତିଷ୍ଠନ୍ତି, ନ ଚ ବହିର୍ଭାଗାଜ୍ଜୀଵ ଆନଯତୀତି ..୧୬୮.. ଅଥ କର୍ମସ୍କନ୍ଧାନାଂ ଜୀଵ ଉପାଦାନକର୍ତା ନ ଭଵତୀତି ପ୍ରଜ୍ଞାପଯତି — କମ୍ମତ୍ତଣପାଓଗ୍ଗା ଖଂଧା କର୍ମତ୍ଵପ୍ରାଯୋଗ୍ଯାଃ ସ୍କନ୍ଧାଃ କର୍ତାରଃ ଜୀଵସ୍ସ ପରିଣଇଂ ପପ୍ପା ଜୀଵସ୍ଯ ପରିଣତିଂ ପ୍ରାପ୍ଯ ନିର୍ଦୋଷିପରମାତ୍ମଭାଵନୋତ୍ପନ୍ନସହଜାନନ୍ଦୈକଲକ୍ଷଣସୁଖାମୃତପରିଣତେଃ ପ୍ରତିପକ୍ଷଭୂତାଂ ଜୀଵସଂବନ୍ଧିନୀଂ ମିଥ୍ଯାତ୍ଵରାଗାଦିପରିଣତିଂ ପ୍ରାପ୍ଯ ଗଚ୍ଛଂତି କମ୍ମଭାଵଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି ପରିଣମନ୍ତି . କମ୍ . କର୍ମଭାଵଂ ଜ୍ଞାନାଵରଣାଦିଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମପର୍ଯାଯମ୍ . ଣ ହି ତେ ଜୀଵେଣ ପରିଣମିଦା ନ ହି ନୈଵ ତେ କର୍ମ- ସ୍କନ୍ଧା ଜୀଵେନୋପାଦାନକର୍ତୃଭୂତେନ ପରିଣମିତାଃ ପରିଣତିଂ ନୀତା ଇତ୍ଯର୍ଥଃ . ଅନେନ ଵ୍ଯାଖ୍ଯାନେନୈତଦୁକ୍ତଂ ଭଵତି କର୍ମସ୍କନ୍ଧାନାଂ ନିଶ୍ଚଯେନ ଜୀଵଃ କର୍ତା ନ ଭଵତୀତି ..୧୬୯.. ଅଥ ଶରୀରାକାରପରିଣତପୁଦ୍ଗଲପିଣ୍ଡାନାଂ ଜୀଵଃ କର୍ତା ନ ଭଵତୀତ୍ଯୁପଦିଶତି ---ତେ ତେ କମ୍ମତ୍ତଗଦା ତେ ତେ ପୂର୍ଵସୂତ୍ରୋଦିତାଃ କର୍ମତ୍ଵଂ ଗତା ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମପର୍ଯାଯ-

ଟୀକା : — କର୍ମରୂପ ପରିଣମିତ ହୋନେକୀ ଶକ୍ତିଵାଲେ ପୁଦ୍ଗଲସ୍କଂଧ ତୁଲ୍ଯ (ସମାନ) କ୍ଷେତ୍ରାଵଗାହ ଜୀଵକେ ପରିଣାମମାତ୍ରକା — ଜୋ କି ବହିରଂଗ ସାଧନ (ବାହ୍ଯକାରଣ) ହୈ ଉସକା — ଆଶ୍ରଯ କରକେ, ଜୀଵ ଉନକୋ ପରିଣମାନେ ଵାଲା ନ ହୋନେ ପର ଭୀ, ସ୍ଵଯମେଵ କର୍ମଭାଵସେ ପରିଣମିତ ହୋତେ ହୈଂ . ଇସସେ ନିଶ୍ଚିତ ହୋତା ହୈ କି ପୁଦ୍ଗଲପିଣ୍ଡୋଂକୋ କର୍ମରୂପ କରନେଵାଲା ଆତ୍ମା ନହୀଂ ହୈ .

ଭାଵାର୍ଥ : — ସମାନ କ୍ଷେତ୍ରମେଂ ରହନେଵାଲେ ଜୀଵକେ ଵିକାରୀ ପରିଣାମକୋ ନିମିତ୍ତମାତ୍ର କରକେ କାର୍ମଣଵର୍ଗଣାଯେଂ ସ୍ଵଯମେଵ ଅପନୀ ଅନ୍ତରଂଗଶକ୍ତିସେ ଜ୍ଞାନାଵରଣାଦି କର୍ମରୂପ ପରିଣମିତ ହୋ ଜାତୀ ହୈଂ; ଜୀଵ ଉନ୍ହେଂ କର୍ମରୂପ ପରିଣମିତ ନହୀଂ କରତା ..୧୬୯..

ଅବ ଆତ୍ମାକେ କର୍ମରୂପ ପରିଣତ ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯାତ୍ମକ ଶରୀରକେ କର୍ତୃତ୍ଵକା ଅଭାଵ ନିଶ୍ଚିତ କରତେ ହୈଂ (ଅର୍ଥାତ୍ ଐସା ନିଶ୍ଚିତ କରତେ ହୈଂ କି କର୍ମରୂପ ପରିଣତ ଜୋ ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯ ଉସ – ସ୍ଵରୂପ ଶରୀରକା କର୍ତା ଆତ୍ମା ନହୀଂ ହୈ ) : —

Page 323 of 513
PDF/HTML Page 356 of 546
single page version

ଯେ ଯେ ନାମାମୀ ଯସ୍ଯ ଜୀଵସ୍ଯ ପରିଣାମଂ ନିମିତ୍ତମାତ୍ରୀକୃତ୍ଯ ପୁଦ୍ଗଲକାଯାଃ ସ୍ଵଯମେଵ କର୍ମତ୍ଵେନ ପରିଣମନ୍ତି, ଅଥ ତେ ତେ ତସ୍ଯ ଜୀଵସ୍ଯାନାଦିସଂତାନପ୍ରଵୃତ୍ତଶରୀରାନ୍ତରସଂକ୍ରାନ୍ତିମାଶ୍ରିତ୍ଯ ସ୍ଵଯମେଵ ଚ ଶରୀରାଣି ଜାଯନ୍ତେ . ଅତୋଽଵଧାର୍ଯତେ ନ କର୍ମତ୍ଵପରିଣତପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯାତ୍ମକଶରୀରକର୍ତା ପୁରୁଷୋଽସ୍ତି ..୧୭୦..

ଅଥାତ୍ମନଃ ଶରୀରତ୍ଵାଭାଵମଵଧାରଯତି — ପରିଣତାଃ ପୋଗ୍ଗଲକାଯା ପୁଦ୍ଗଲସ୍କନ୍ଧାଃ ପୁଣୋ ଵି ଜୀଵସ୍ସ ପୁନରପି ଭଵାନ୍ତରେଽପି ଜୀଵସ୍ଯ ସଂଜାଯଂତେ ଦେହା ସଂଜାଯନ୍ତେ ସମ୍ଯଗ୍ଜାଯନ୍ତେ ଦେହାଃ ଶରୀରାଣୀତି . କିଂ କୃତ୍ଵା . ଦେହଂତରସଂକମଂ ପପ୍ପା ଦେହାନ୍ତରସଂକ୍ରମଂ ଭଵାନ୍ତରଂ ପ୍ରାପ୍ଯ ଲବ୍ଧ୍ଵେତି . ଅନେନ କିମୁକ୍ତଂ ଭଵତି — ଔଦାରିକାଦିଶରୀରନାମକର୍ମରହିତପରମାତ୍ମାନମଲଭମାନେନ ଜୀଵେନ ଯାନ୍ଯୁପାର୍ଜିତାନ୍ଯୌଦାରିକାଦିଶରୀରନାମକର୍ମାଣି ତାନି ଭଵାନ୍ତରେ ପ୍ରାପ୍ତେ ସତ୍ଯୁଦଯମାଗଚ୍ଛନ୍ତି, ତଦୁଦଯେନ ନୋକର୍ମପୁଦ୍ଗଲା ଔଦାରିକାଦିଶରୀରାକାରେଣ ସ୍ଵଯମେଵ ପରିଣମନ୍ତି . ତତଃ କାରଣାଦୌଦାରିକାଦିକାଯାନାଂ ଜୀଵଃ କର୍ତା ନ ଭଵତୀତି ..୧୭୦.. ଅଥ ଶରୀରାଣି ଜୀଵସ୍ଵରୂପଂ ନ ଭଵନ୍ତୀତି ନିଶ୍ଚିନୋତି — ଓରାଲିଓ ଯ ଦେହୋ ଔଦାରିକଶ୍ଚ ଦେହଃ ଦେହୋ ଵେଉଵ୍ଵିଓ ଯ ଦେହୋ ଵୈକ୍ରିଯକଶ୍ଚ ତେଜସିଓ ତୈଜସିକଃ ଆହାରଯ କମ୍ମଇଓ ଆହାରକଃ କାର୍ମଣଶ୍ଚ ପୁଗ୍ଗଲଦଵ୍ଵପ୍ପଗା ସଵ୍ଵେ ଏତେ ପଞ୍ଚ ଦେହାଃ ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯାତ୍ମକାଃ ସର୍ଵେଽପି

ଗାଥା : ୧୭୦ ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [କର୍ମତ୍ଵଗତାଃ ] କର୍ମରୂପ ପରିଣତ [ତେ ତେ ] ଵେ – ଵେ [ପୁଦ୍ଗଲକାଯାଃ ] ପୁଦ୍ଗଲପିଣ୍ଡ [ଦେହାନ୍ତ ସଂକ୍ରମଂ ପ୍ରାପ୍ଯ ] ଦେହାନ୍ତରରୂପ ପରିଵର୍ତନକୋ ପ୍ରାପ୍ତ କରକେ [ପୁନଃ ଅପି ] ପୁନଃ – ପୁନଃ [ଜୀଵସ୍ଯ ] ଜୀଵକେ [ଦେହାଃ ] ଶରୀର [ସଂଜାଯନ୍ତେ ] ହୋତେ ହୈଂ ..୧୭୦..

ଟୀକା : — ଜିସ ଜୀଵକେ ପରିଣାମକୋ ନିମିତ୍ତମାତ୍ର କରକେ ଜୋ – ଜୋ ଯହ ପୁଦ୍ଗଲକାଯ ସ୍ଵଯମେଵ କର୍ମରୂପ ପରିଣତ ହୋତେ ହୈଂ, ଵେ ଜୀଵକେ ଅନାଦି ସଂତତିରୂପ (ପ୍ରଵାହରୂପ) ପ୍ରଵର୍ତମାନ ଦେହାନ୍ତର (ଭଵାଂତର) ରୂପ ପରିଵର୍ତନକା ଆଶ୍ରଯ ଲେକର ଵେ – ଵେ ପୁଦ୍ଗଲପିଣ୍ଡ ସ୍ଵଯମେଵ ଶରୀର (-ଶରୀରରୂପ, ଶରୀରକେ ହୋନେମେଂ ନିମିତ୍ତରୂପ) ବନତେ ହୈଂ . ଇସସେ ନିଶ୍ଚିତ ହୋତା ହୈ କି କର୍ମରୂପ ପରିଣତ ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯାତ୍ମକ ଶରୀରକା କର୍ତା ଆତ୍ମା ନହୀଂ ହୈ .

ଭାଵାର୍ଥ : — ଜୀଵକେ ପରିଣାମକୋ ନିମିତ୍ତମାତ୍ର କରକେ ଜୋ ପୁଦ୍ଗଲ ସ୍ଵଯମେଵ କର୍ମରୂପ ପରିଣତ ହୋତେ ହୈଂ, ଵେ ପୁଦ୍ଗଲ ହୀ ଅନ୍ଯ ଭଵମେଂ ଶରୀରକେ ବନନେମେଂ ନିମିତ୍ତଭୂତ ହୋତେ ହୈଂ, ଔର ନୋକର୍ମପୁଦ୍ଗଲ ସ୍ଵଯମେଵ ଶରୀରରୂପ ପରିଣମିତ ହୋତେ ହୈଂ . ଇସଲିଯେ ଶରୀରକା କର୍ତା ଆତ୍ମା ନହୀଂ ହୈ ..୧୭୦..

Page 324 of 513
PDF/HTML Page 357 of 546
single page version

ଯତୋ ହ୍ଯୌଦାରିକଵୈକ୍ରିଯିକାହାରକତୈଜସକାର୍ମଣାନି ଶରୀରାଣି ସର୍ଵାଣ୍ଯପି ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯାତ୍ମ- କାନି, ତତୋଽଵଧାର୍ଯତେ ନ ଶରୀରଂ ପୁରୁଷୋଽସ୍ତି ..୧୭୧..

ଅଥ କିଂ ତର୍ହିଂ ଜୀଵସ୍ଯ ଶରୀରାଦିସର୍ଵପରଦ୍ରଵ୍ଯଵିଭାଗସାଧନମସାଧାରଣଂ ସ୍ଵଲକ୍ଷଣମିତ୍ଯା- ଵେଦଯତି —

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଔଦାରିକଃ ଚ ଦେହଃ ] ଔଦାରିକ ଶରୀର, [ଵୈକ୍ରିଯିକଃ ଦେହଃ ] ଵୈକ୍ରିଯିକ ଶରୀର, [ତୈଜସଃ ] ତୈଜସ ଶରୀର, [ଆହାରକଃ ] ଆହାରକ ଶରୀର [ଚ ] ଔର [କାର୍ମଣଃ ] କାର୍ମଣ ଶରୀର — [ସର୍ଵେ ] ସବ [ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯାତ୍ମକାଃ ] ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯାତ୍ମକ ହୈଂ ..୧୭୧..

ଟୀକା : — ଔଦାରିକ, ଵୈକ୍ରିଯିକ, ଆହାରକ, ତୈଜସ ଔର କାର୍ମଣ — ଯେ ଶରୀର ସବ ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯାତ୍ମକ ହୈଂ . ଇସସେ ନିଶ୍ଚିତ ହୋତା ହୈ କି ଆତ୍ମା ଶରୀର ନହୀଂ ହୈ ..୧୭୧..

ତବ ଫି ର ଜୀଵକା, ଶରୀରାଦି ସର୍ଵପରଦ୍ରଵ୍ଯୋଂସେ ଵିଭାଗକା ସାଧନଭୂତ, ଅସାଧାରଣ ସ୍ଵଲକ୍ଷଣ କ୍ଯା ହୈ, ସୋ କହତେ ହୈଂ : —

Page 325 of 513
PDF/HTML Page 358 of 546
single page version

ଆତ୍ମନୋ ହି ରସରୂପଗନ୍ଧଗୁଣାଭାଵସ୍ଵଭାଵତ୍ଵାତ୍ସ୍ପର୍ଶଗୁଣଵ୍ଯକ୍ତ୍ଯଭାଵସ୍ଵଭାଵତ୍ଵାତ୍ ଶବ୍ଦ- ପର୍ଯାଯାଭାଵସ୍ଵଭାଵତ୍ଵାତ୍ତଥା ତନ୍ମୂଲାଦଲିଂଗଗ୍ରାହ୍ଯତ୍ଵାତ୍ସର୍ଵସଂସ୍ଥାନାଭାଵସ୍ଵଭାଵତ୍ଵାଚ୍ଚ ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯ- ଵିଭାଗସାଧନମରସତ୍ଵମରୂପତ୍ଵମଗନ୍ଧତ୍ଵମଵ୍ଯକ୍ତ ତ୍ଵମଶବ୍ଦତ୍ଵମଲିଂଗଗ୍ରାହ୍ଯତ୍ଵମସଂସ୍ଥାନତ୍ଵଂ ଚାସ୍ତି . ସକଲ- ପୁଦ୍ଗଲାପୁଦ୍ଗଲାଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯଵିଭାଗସାଧନଂ ତୁ ଚେତନାଗୁଣତ୍ଵମସ୍ତି . ତଦେଵ ଚ ତସ୍ଯ ସ୍ଵଜୀଵ- ଦ୍ରଵ୍ଯମାତ୍ରାଶ୍ରିତତ୍ଵେନ ସ୍ଵଲକ୍ଷଣତାଂ ବିଭ୍ରାଣଂ ଶେଷଦ୍ରଵ୍ଯାନ୍ତରଵିଭାଗଂ ସାଧଯତି . ଅଲିଂଗଗ୍ରାହ୍ଯ ଇତି ଵକ୍ତଵ୍ଯେ ଯଦଲିଂଗଗ୍ରହଣମିତ୍ଯୁକ୍ତଂ ତଦ୍ବହୁତରାର୍ଥପ୍ରତିପତ୍ତଯେ . ତଥା ହି — ନ ଲିଂଗୈରିନ୍ଦ୍ରିଯୈର୍ଗ୍ରାହକତାମା- ମୁଖ୍ଯତଯା ଦ୍ଵିତୀଯଵିଶେଷାନ୍ତରାଧିକାରଃ ସମାପ୍ତଃ . ଅଥୈକୋନଵିଂଶତିଗାଥାପର୍ଯନ୍ତଂ ଜୀଵସ୍ଯ ପୁଦ୍ଗଲେନ ସହ ବନ୍ଧ- ମୁଖ୍ଯତଯା ଵ୍ଯାଖ୍ଯାନଂ କରୋତି, ତତ୍ର ଷଟ୍ସ୍ଥଲାନି ଭଵନ୍ତି . ତେଷ୍ଵାଦୌ ‘ଅରସମରୂଵଂ’ ଇତ୍ଯାଦି ଶୁଦ୍ଧଜୀଵ- ଵ୍ଯାଖ୍ଯାନେନ ଗାଥୈକା, ‘ମୁତ୍ତୋ ରୂଵାଦି’ ଇତ୍ଯାଦିପୂର୍ଵପକ୍ଷପରିହାରମୁଖ୍ଯତଯା ଗାଥାଦ୍ଵଯମିତି ପ୍ରଥମସ୍ଥଲେ ଗାଥାତ୍ରଯମ୍ . ତଦନନ୍ତରଂ ଭାଵବନ୍ଧମୁଖ୍ଯତ୍ଵେନ ‘ଉଵଓଗମଓ’ ଇତ୍ଯାଦି ଗାଥାଦ୍ଵଯମ୍ . ଅଥ ପରସ୍ପରଂ ଦ୍ଵଯୋଃ ପୁଦ୍ଗଲଯୋଃ ବନ୍ଧୋ, ଜୀଵସ୍ଯ ରାଗାଦିପରିଣାମେନ ସହ ବନ୍ଧୋ, ଜୀଵପୁଦ୍ଗଲଯୋର୍ବନ୍ଧଶ୍ଚେତି ତ୍ରିଵିଧବନ୍ଧମୁଖ୍ଯତ୍ଵେନ

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଜୀଵମ୍ ] ଜୀଵକୋ [ଅରସମ୍ ] ଅରସ, [ଅରୂପମ୍ ] ଅରୂପ [ଅଗଂଧମ୍ ] ଅଗଂଧ, [ଅଵ୍ଯକ୍ତମ୍ ] ଅଵ୍ଯକ୍ତ, [ଚେତନାଗୁଣମ୍ ] ଚେତନାଗୁଣଯୁକ୍ତ, [ଅଶବ୍ଦମ୍ ] ଅଶବ୍ଦ, [ଅଲିଂଗଗ୍ରହଣମ୍ ] ଅଲିଂଗଗ୍ରହଣ (ଲିଂଗ ଦ୍ଵାରା ଗ୍ରହଣ ନ ହୋନେ ଯୋଗ୍ଯ) ଔର [ଅନିର୍ଦିଷ୍ଟସଂସ୍ଥାନମ୍ ] ଜିସକା କୋଈ ସଂସ୍ଥାନ ନହୀଂ କହା ଗଯା ହୈ ଐସା [ଜାନୀହି ] ଜାନୋ ..୧୭୨..

ଟୀକା : — ଆତ୍ମା (୧) ରସଗୁଣକେ ଅଭାଵରୂପ ସ୍ଵଭାଵଵାଲା ହୋନେସେ, (୨) ରୂପଗୁଣକେ ଅଭାଵରୂପ ସ୍ଵଭାଵଵାଲା ହୋନେସେ, (୩) ଗଂଧଗୁଣକେ ଅଭାଵରୂପ ସ୍ଵଭାଵଵାଲା ହୋନେସେ, (୪) ସ୍ପର୍ଶଗୁଣରୂପ ଵ୍ଯକ୍ତତାକେ ଅଭାଵରୂପ ସ୍ଵଭାଵଵାଲା ହୋନେସେ, (୫) ଶବ୍ଦପର୍ଯାଯକେ ଅଭାଵରୂପ ସ୍ଵଭାଵଵାଲା ହୋନେସେ, ତଥା (୬) ଇନ ସବକେ କାରଣ (ଅର୍ଥାତ୍ ରସ – ରୂପ – ଗଂଧ ଇତ୍ଯାଦିକେ ଅଭାଵରୂପ ସ୍ଵଭାଵକେ କାରଣ) ଲିଂଗକେ ଦ୍ଵାରା ଅଗ୍ରାହ୍ଯ ହୋନେସେ ଓର (୭) ସର୍ଵ ସଂସ୍ଥାନୋଂକେ ଅଭାଵରୂପ ସ୍ଵଭାଵଵାଲା ହୋନେସେ, ଆତ୍ମାକୋ ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯସେ ଵିଭାଗକା ସାଧନଭୂତ (୧) ଅରସପନା, (୨) ଅରୂପପନା, (୩) ଅଗଂଧପନା, (୪) ଅଵ୍ଯକ୍ତପନା, (୫) ଅଶବ୍ଦପନା, (୬) ଅଲିଂଗଗ୍ରାହ୍ଯପନା ଔର (୭) ଅସଂସ୍ଥାନପନା ହୈ . ପୁଦ୍ଗଲ ତଥା ଅପୁଦ୍ଗଲ ଐସେ ସମସ୍ତ ଅଜୀଵ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂସେ ଵିଭାଗକା ସାଧନ ତୋ ଚେତନାଗୁଣମଯପନା ହୈ; ଔର ଵହୀ, ମାତ୍ର ସ୍ଵଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯାଶ୍ରିତ ହୋନେସେ ସ୍ଵଲକ୍ଷଣପନେକୋ ଧାରଣ କରତା ହୁଆ, ଆତ୍ମାକା ଶେଷ ଅନ୍ଯ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂସେ ଵିଭାଗ (ଭେଦ) ସିଦ୍ଧ କରତା ହୈ .

Page 326 of 513
PDF/HTML Page 359 of 546
single page version

ପନ୍ନସ୍ଯ ଗ୍ରହଣଂ ଯସ୍ଯେତ୍ଯତୀନ୍ଦ୍ରିଯଜ୍ଞାନମଯତ୍ଵସ୍ଯ ପ୍ରତିପତ୍ତିଃ . ନ ଲିଂଗୈରିନ୍ଦ୍ରିଯୈର୍ଗ୍ରାହ୍ଯତାମାପନ୍ନସ୍ଯ ଗ୍ରହଣଂ ଯସ୍ଯେତୀନ୍ଦ୍ରିଯପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷାଵିଷଯତ୍ଵସ୍ଯ . ନ ଲିଂଗାଦିନ୍ଦ୍ରିଯଗମ୍ଯାଦ୍ଧୂମାଦଗ୍ନେରିଵ ଗ୍ରହଣଂ ଯସ୍ଯେତୀନ୍ଦ୍ରିଯ- ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷପୂର୍ଵକାନୁମାନାଵିଷଯତ୍ଵସ୍ଯ . ନ ଲିଂଗାଦେଵ ପରୈଃ ଗ୍ରହଣଂ ଯସ୍ଯେତ୍ଯନୁମେଯମାତ୍ରତ୍ଵାଭାଵସ୍ଯ . ନ ଲିଂଗାଦେଵ ପରେଷାଂ ଗ୍ରହଣଂ ଯସ୍ଯେତ୍ଯନୁମାତୃମାତ୍ରତ୍ଵାଭାଵସ୍ଯ . ନ ଲିଂଗାତ୍ସ୍ଵଭାଵେନ ଗ୍ରହଣଂ ଯସ୍ଯେତି ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷଜ୍ଞାତୃତ୍ଵସ୍ଯ . ନ ଲିଂଗେନୋପଯୋଗାଖ୍ଯଲକ୍ଷଣେନ ଗ୍ରହଣଂ ଜ୍ଞେଯାର୍ଥାଲମ୍ବନଂ ଯସ୍ଯେତି ବହିରର୍ଥାଲମ୍ବନ- ଜ୍ଞାନାଭାଵସ୍ଯ . ନ ଲିଂଗସ୍ଯୋପଯୋଗାଖ୍ଯଲକ୍ଷଣସ୍ଯ ଗ୍ରହଣଂ ସ୍ଵଯମାହରଣଂ ଯସ୍ଯେତ୍ଯନାହାର୍ଯଜ୍ଞାନତ୍ଵସ୍ଯ . ନ ଲିଂଗସ୍ଯୋପଯୋଗାଖ୍ଯଲକ୍ଷଣସ୍ଯ ଗ୍ରହଣଂ ପରେଣ ହରଣଂ ଯସ୍ଯେତ୍ଯହାର୍ଯଜ୍ଞାନତ୍ଵସ୍ଯ . ନ ଲିଂଗେ ‘ଫାସେହି ପୋଗ୍ଗଲାଣଂ’ ଇତ୍ଯାଦି ସୂତ୍ରଦ୍ଵଯମ୍ . ତତଃ ପରଂ ନିଶ୍ଚଯେନ ଦ୍ରଵ୍ଯବନ୍ଧକାରଣତ୍ଵାଦ୍ରାଗାଦିପରିଣାମ ଏଵ ବନ୍ଧ ଇତି କଥନମୁଖ୍ଯତଯା ‘ରତ୍ତୋ ବଂଧଦି’ ଇତ୍ଯାଦି ଗାଥାତ୍ରଯମ୍ . ଅଥ ଭେଦଭାଵନାମୁଖ୍ଯତ୍ଵେନ ‘ଭଣିଦା ପୁଢଵୀ’ ଇତ୍ଯାଦି ସୂତ୍ରଦ୍ଵଯମ୍ . ତଦନନ୍ତରଂ ଜୀଵୋ ରାଗାଦିପରିଣାମାନାମେଵ କର୍ତା, ନ ଚ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମଣାମିତି କଥନମୁଖ୍ଯତ୍ଵେନ ପ୍ରତିପତ୍ତି (ପ୍ରାପ୍ତି, ପ୍ରତିପାଦନ) କରନେକେ ଲିଯେ ହୈ . ଵହ ଇସପ୍ରକାର ହୈ : — (୧) ଗ୍ରାହକ (-ଜ୍ଞାଯକ) ଜିସକେ ଲିଂଗୋଂକେ ଦ୍ଵାରା ଅର୍ଥାତ୍ ଇନ୍ଦ୍ରିଯୋଂକେ ଦ୍ଵାରା ଗ୍ରହଣ (-ଜାନନା) ନହୀଂ ହୋତା ଵହ ଅଲିଂଗଗ୍ରହଣ ହୈ; ଇସପ୍ରକାର ‘ଆତ୍ମା ଅତୀନ୍ଦ୍ରିଯଜ୍ଞାନମଯ’ ହୈ ଇସ ଅର୍ଥକୀ ପ୍ରାପ୍ତି ହୋତୀ ହୈ . (୨) ଗ୍ରାହ୍ଯ (ଜ୍ଞେଯ) ଜିସକା ଲିଂଗୋଂକେ ଦ୍ଵାରା ଅର୍ଥାତ୍ ଇନ୍ଦ୍ରିଯୋଂକେ ଦ୍ଵାରା ଗ୍ରହଣ (-ଜାନନା) ନହୀଂ ହୋତା ଵହ ଅଲିଂଗଗ୍ରହଣ ହୈ; ଇସପ୍ରକାର ‘ଆତ୍ମା ଇନ୍ଦ୍ରିଯପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷକା ଵିଷଯ ନହୀଂ ହୈ’ ଇସ ଅର୍ଥକୀ ପ୍ରାପ୍ତି ହୋତୀ ହୈ . (୩) ଜୈସେ ଧୁଂଏଁସେ ଅଗ୍ନିକା ଗ୍ରହଣ (ଜ୍ଞାନ) ହୋତା ହୈ, ଉସୀପ୍ରକାର ଲିଂଗ ଦ୍ଵାରା, ଅର୍ଥାତ୍ ଇନ୍ଦ୍ରିଯଗମ୍ଯ (-ଇନ୍ଦ୍ରିଯୋଂସେ ଜାନନେ ଯୋଗ୍ଯ ଚିହ୍ନ) ଦ୍ଵାରା ଜିସକା ଗ୍ରହଣ ନହୀଂ ହୋତା ଵହ ଅଲିଂଗଗ୍ରହଣ ହୈ . ଇସପ୍ରକାର ‘ଆତ୍ମା ଇନ୍ଦ୍ରିଯପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷପୂର୍ଵକ ଅନୁମାନକା ଵିଷଯ ନହୀଂ ହୈ’ ଐସେ ଅର୍ଥକୀ ପ୍ରାପ୍ତି ହୋତୀ ହୈ . (୪) ଦୂସରୋଂକେ ଦ୍ଵାରା – ମାତ୍ର ଲିଂଗ ଦ୍ଵାରା ହୀ ଜିସକା ଗ୍ରହଣ ନହୀଂ ହୋତା ଵହ ଅଲିଂଗଗ୍ରହଣ ହୈ; ଇସପ୍ରକାର ‘ଆତ୍ମା ଅନୁମେଯ ମାତ୍ର (କେଵଲ ଅନୁମାନସେ ହୀ ଜ୍ଞାତ ହୋନେ ଯୋଗ୍ଯ) ନହୀଂ ହୈ’ ଐସେ ଅର୍ଥକୀ ପ୍ରାପ୍ତି ହୋତୀ ହୈ . (୫) ଜିସକେ ଲିଂଗସେ ହୀ ପରକା ଗ୍ରହଣ ନହୀଂ ହୋତା ଵହ ଅଲିଂଗଗ୍ରହଣ ହୈ; ଇସପ୍ରକାର ‘ଆତ୍ମା ଅନୁମାତାମାତ୍ର (କେଵଲ ଅନୁମାନ କରନେଵାଲା ହୋ) ନହୀଂ ହୈ’ ଐସେ ଅର୍ଥକୀ ପ୍ରାପ୍ତି ହୋତୀ ହୈ . (୬) ଜିସକେ ଲିଂଗକେ ଦ୍ଵାରା ନହୀଂ କିନ୍ତୁ ସ୍ଵଭାଵକେ ଦ୍ଵାରା ଗ୍ରହଣ ହୋତା ହୈ ଵହ ଅଲିଂଗଗ୍ରହଣ ହୈ; ଇସପ୍ରକାର ‘ଆତ୍ମା ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷ ଜ୍ଞାତା ହୈ’ ଐସେ ଅର୍ଥକୀ ପ୍ରାପ୍ତି ହୋତୀ ହୈ . (୭) ଜିସକେ ଲିଂଗ ଦ୍ଵାରା ଅର୍ଥାତ୍ ଉପଯୋଗନାମକ ଲକ୍ଷଣ ଦ୍ଵାରା ଗ୍ରହଣ ନହୀଂ ହୈ ଅର୍ଥାତ୍ ଜ୍ଞେଯ ପଦାର୍ଥୋଂକା ଆଲମ୍ବନ ନହୀଂ ହୈ, ଵହ ଅଲିଂଗଗ୍ରହଣ ହୈ; ଇସପ୍ରକାର ‘ଆତ୍ମାକେ ବାହ୍ଯ ପଦାର୍ଥୋଂକା ଆଲମ୍ବନଵାଲା ଜ୍ଞାନ ନହୀଂ ହୈ’ ଐସେ ଅର୍ଥକୀ ପ୍ରାପ୍ତି ହୋତୀ ହୈ . (୮) ଜୋ ଲିଂଗକୋ ଅର୍ଥାତ୍ ଉପଯୋଗ ନାମକ ଲକ୍ଷଣକୋ ଗ୍ରହଣ ନହୀଂ କରତା ଅର୍ଥାତ୍ ସ୍ଵଯଂ (କହୀଂ ବାହରସେ) ନହୀଂ ଲାତା ସୋ ଅଲିଂଗଗ୍ରହଣ ହୈ; ଇସପ୍ରକାର ‘ଆତ୍ମା ଜୋ କହୀଂସେ ନହୀଂ ଲାଯା ଜାତା ଐସେ ଜ୍ଞାନଵାଲା ହୈ’ ଐସେ ଅର୍ଥକୀ ପ୍ରାପ୍ତି ହୋତୀ ହୈ . (୯) ଜିସେ ଲିଂଗକା ଅର୍ଥାତ୍ ଉପଯୋଗନାମକ ଲକ୍ଷଣକା ଗ୍ରହଣ ଅର୍ଥାତ୍ ପରସେ ହରଣ

Page 327 of 513
PDF/HTML Page 360 of 546
single page version

ଉପଯୋଗାଖ୍ଯଲକ୍ଷଣେ ଗ୍ରହଣଂ ସୂର୍ଯ ଇଵୋପରାଗୋ ଯସ୍ଯେତି ଶୁଦ୍ଧୋପଯୋଗସ୍ଵଭାଵସ୍ଯ . ନ ଲିଂଗାଦୁପଯୋଗା- ଖ୍ଯଲକ୍ଷଣାଦ୍ ଗ୍ରହଣଂ ପୌଦ୍ଗଲିକକର୍ମାଦାନଂ ଯସ୍ଯେତି ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମାସଂପୃକ୍ତତ୍ଵସ୍ଯ . ନ ଲିଂଗେଭ୍ଯ ଇନ୍ଦ୍ରିଯେଭ୍ଯୋ ଗ୍ରହଣଂ ଵିଷଯାଣାମୁପଭୋଗୋ ଯସ୍ଯେତି ଵିଷଯୋପଭୋକ୍ତୃତ୍ଵାଭାଵସ୍ଯ . ନ ଲିଂଗାତ୍ ମନୋ ଵେନ୍ଦ୍ରିଯାଦି- ଲକ୍ଷଣାଦ୍ ଗ୍ରହଣଂ ଜୀଵସ୍ଯ ଧାରଣଂ ଯସ୍ଯେତି ଶୁକ୍ରାର୍ତଵାନୁଵିଧାଯିତ୍ଵାଭାଵସ୍ଯ . ନ ଲିଂଗସ୍ଯ ମେହନା- କାରସ୍ଯ ଗ୍ରହଣଂ ଯସ୍ଯେତି ଲୌକିକସାଧନମାତ୍ରତ୍ଵାଭାଵସ୍ଯ . ନ ଲିଂଗେନାମେହନାକାରେଣ ଗ୍ରହଣଂ ଲୋକଵ୍ଯାପ୍ତିର୍ଯସ୍ଯେତି କୁହୁକ ପ୍ରସିଦ୍ଧସାଧନାକାରଲୋକଵ୍ଯାପ୍ତିତ୍ଵାଭାଵସ୍ଯ . ନ ଲିଂଗାନାଂ ସ୍ତ୍ରୀପୁନ୍ନପୁଂସକ- ‘କୁଵ୍ଵଂ ସହାଵମାଦା’ ଇତ୍ଯାଦି ଷଷ୍ଠସ୍ଥଲେ ଗାଥାସପ୍ତକମ୍ . ଯତ୍ର ମୁଖ୍ଯତ୍ଵମିତି ଵଦତି ତତ୍ର ଯଥାସଂଭଵମନ୍ଯୋ- ଽପ୍ଯର୍ଥୋ ଲଭ୍ଯତ ଇତି ସର୍ଵତ୍ର ଜ୍ଞାତଵ୍ଯମ୍ . ଏଵମେକୋନଵିଂଶତିଗାଥାଭିସ୍ତୃତୀଯଵିଶେଷାନ୍ତରାଧିକାରେ ସମୁଦାଯ- ପାତନିକା . ତଦ୍ଯଥା — ଅଥ କିଂ ତର୍ହି ଜୀଵସ୍ଯ ଶରୀରାଦିପରଦ୍ରଵ୍ଯେଭ୍ଯୋ ଭିନ୍ନମନ୍ଯଦ୍ରଵ୍ଯାସାଧାରଣଂ ସ୍ଵସ୍ଵରୂପମିତି ପ୍ରଶ୍ନେ ପ୍ରତ୍ଯୁତ୍ତରଂ ଦଦାତି — ଅରସମରୂଵମଗଂଧଂ ରସରୂପଗନ୍ଧରହିତତ୍ଵାତ୍ତଥା ଚାଧ୍ଯାହାର୍ଯମାଣାସ୍ପର୍ଶରୂପତ୍ଵାଚ୍ଚ ଅଵ୍ଵତ୍ତଂ ଅଵ୍ଯକ୍ତତ୍ଵାତ୍ ଅସଦ୍ଦଂ ଅଶବ୍ଦତ୍ଵାତ୍ ଅଲିଂଗଗ୍ଗହଣଂ ଅଲିଙ୍ଗଗ୍ରହଣତ୍ଵାତ୍ ଅଣିଦ୍ଦିଟ୍ଠସଂଠାଣଂ ଅନିର୍ଦିଷ୍ଟସଂସ୍ଥାନତ୍ଵାଚ୍ଚ ଜାଣ ଜୀଵଂ ଜାନୀହି ଜୀଵମ୍ . ଅରସମରୂପମଗନ୍ଧମସ୍ପର୍ଶମଵ୍ଯକ୍ତମଶବ୍ଦମଲିଙ୍ଗଗ୍ରହଣମନିର୍ଦିଷ୍ଟସଂସ୍ଥାନଲକ୍ଷଣଂ ଚ ହେ ଶିଷ୍ଯ, ଜୀଵଂ ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଜାନୀହି . ପୁନରପି କଥଂଭୂତମ୍ . ଚେଦଣାଗୁଣଂ ସମସ୍ତପୁଦ୍ଗଲାଦିଭ୍ଯୋଽଚେତନେଭ୍ଯୋ ଭିନ୍ନଃ ସମସ୍ତାନ୍ଯଦ୍ରଵ୍ଯାସାଧାରଣଃ ସ୍ଵକୀଯାନନ୍ତଜୀଵଜାତିସାଧାରଣଶ୍ଚ ଚେତନାଗୁଣୋ ଯସ୍ଯ ତଂ ଚେତନାଗୁଣଂ ନହୀଂ ହୋ ସକତା (-ଅନ୍ଯସେ ନହୀଂ ଲେ ଜାଯା ଜା ସକତା) ସୋ ଅଲିଂଗ ଗ୍ରହଣ ହୈ; ଇସପ୍ରକାର ‘ଆତ୍ମାକେ ଜ୍ଞାନକା ହରଣ ନହୀଂ କିଯା ଜା ସକତା’ ଐସେ ଅର୍ଥକୀ ପ୍ରାପ୍ତି ହୋତୀ ହୈ . (୧୦) ଜିସେ ଲିଂଗମେଂ ଅର୍ଥାତ୍ ଉପଯୋଗନାମକ ଲକ୍ଷଣମେଂ ଗ୍ରହଣ ଅର୍ଥାତ୍ ସୂର୍ଯକୀ ଭାଁତି ଉପରାଗ (-ମଲିନତା, ଵିକାର) ନହୀଂ ହୈ ଵହ ଅଲିଂଗଗ୍ରହଣ ହୈ; ଇସପ୍ରକାର ‘ଆତ୍ମା ଶୁଦ୍ଧୋପଯୋଗସ୍ଵଭାଵୀ ହୈ’ ଐସେ ଅର୍ଥକୀ ପ୍ରାପ୍ତି ହୋତୀ ହୈ . (୧୧) ଲିଂଗ ଦ୍ଵାରା ଅର୍ଥାତ୍ ଉପଯୋଗନାମକ ଲକ୍ଷଣ ଦ୍ଵାରା ଗ୍ରହଣ ଅର୍ଥାତ୍ ପୌଦ୍ଗଲିକ କର୍ମକା ଗ୍ରହଣ ଜିସକେ ନହୀଂ ହୈ, ଵହ ଅଲିଂଗଗ୍ରହଣ ହୈ; ଇସପ୍ରକାର ‘ଆତ୍ମା ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମସେ ଅସଂଯୁକ୍ତ (ଅସଂବଦ୍ଧ) ହୈ’ ଐସେ ଅର୍ଥକୀ ପ୍ରାପ୍ତି ହୋତୀ ହୈ . (୧୨) ଜିସେ ଲିଂଗୋଂକେ ଦ୍ଵାରା ଅର୍ଥାତ୍ ଇନ୍ଦ୍ରିଯୋଂକେ ଦ୍ଵାରା ଗ୍ରହଣ ଅର୍ଥାତ୍ ଵିଷଯୋଂକା ଉପଭୋଗ ନହୀଂ ହୈ ସୋ ଅଲିଂଗଗ୍ରହଣ ହୈ; ଇସପ୍ରକାର ‘ଆତ୍ମା ଵିଷଯୋଂକା ଉପଭୋକ୍ତା ନହୀଂ ହୈ’ ଐସେ ଅର୍ଥକୀ ପ୍ରାପ୍ତି ହୋତୀ ହୈ . (୧୩) ଲିଂଗ ଦ୍ଵାରା ଅର୍ଥାତ୍ ମନ ଅଥଵା ଇନ୍ଦ୍ରିଯାଦି ଲକ୍ଷଣକେ ଦ୍ଵାରା ଗ୍ରହଣ ଅର୍ଥାତ୍ ଜୀଵତ୍ଵକୋ ଧାରଣ କର ରଖନା ଜିସକେ ନହୀଂ ହୈ ଵହ ଅଲିଂଗଗ୍ରହଣ ହୈ; ଇସପ୍ରକାର ‘ଆତ୍ମା ଶୁକ୍ର ଔର ଆର୍ତଵକୋ ଅନୁଵିଧାଯୀ (-ଅନୁସାର ହୋନେଵାଲା) ନହୀଂ ହୈ’ ଐସେ ଅର୍ଥକୀ ପ୍ରାପ୍ତି ହୋତୀ ହୈ . (୧୪) ଲିଂଗକା ଅର୍ଥାତ୍ ମେହନାକାର (-ପୁରୁଷାଦିକୀ ଇନ୍ଦ୍ରିଯକା ଆକାର)କା ଗ୍ରହଣ ଜିସକେ ନହୀଂ ହୈ ସୋ ଅଲିଂଗଗ୍ରହଣ ହୈ; ଇସପ୍ରକାର ‘ଆତ୍ମା ଲୌକିକସାଧନମାତ୍ର ନହୀଂ ହୈ’ ଐସେ ଅର୍ଥକୀ ପ୍ରାପ୍ତି ହୋତୀ ହୈ . (୧୫) ଲିଂଗକେ ଦ୍ଵାରା ଅର୍ଥାତ୍ ଅମେହନାକାରକେ ଦ୍ଵାରା ଜିସକା ଗ୍ରହଣ ଅର୍ଥାତ୍ ଲୋକମେଂ ଵ୍ଯାପକତ୍ଵ ନହୀଂ ହୈ ସୋ ଅଲିଂଗଗ୍ରହଣ ହୈ; ଇସପ୍ରକାର ‘ଆତ୍ମା ପାଖଣ୍ଡିଯୋଂକେ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ସାଧନରୂପ ଆକାରଵାଲା — ଲୋକଵ୍ଯାପ୍ତିଵାଲା ନହୀଂ ହୈ’ ଐସେ ଅର୍ଥକୀ ପ୍ରାପ୍ତି ହୋତୀ ହୈ . (୧୬) ଜିସକେ ଲିଂଗୋକା ଅର୍ଥାତ୍ ସ୍ତ୍ରୀ,