Page 328 of 513
PDF/HTML Page 361 of 546
single page version

ଵେଦାନାଂ ଗ୍ରହଣଂ ଯସ୍ଯେତି ସ୍ତ୍ରୀପୁନ୍ନପୁଂସକଦ୍ରଵ୍ଯଭାଵାଭାଵସ୍ଯ . ନ ଲିଂଗାନାଂ ଧର୍ମଧ୍ଵଜାନାଂ ଗ୍ରହଣଂ ଯସ୍ଯେତି ବହିରଂଗଯତିଲିଂଗାଭାଵସ୍ଯ . ନ ଲିଂଗଂ ଗୁଣୋ ଗ୍ରହଣମର୍ଥାଵବୋଧୋ ଯସ୍ଯେତି ଗୁଣଵିଶେଷାନାଲୀଢ- ଶୁଦ୍ଧଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵସ୍ଯ . ନ ଲିଂଗଂ ପର୍ଯାଯୋ ଗ୍ରହଣମର୍ଥାଵବୋଧଵିଶେଷୋ ଯସ୍ଯେତି ପର୍ଯାଯଵିଶେଷାନାଲୀଢ- ଶୁଦ୍ଧଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵସ୍ଯ . ନ ଲିଂଗଂ ପ୍ରତ୍ଯଭିଜ୍ଞାନହେତୁର୍ଗ୍ରହଣମର୍ଥାଵବୋଧସାମାନ୍ଯଂ ଯସ୍ଯେତି ଦ୍ରଵ୍ଯାନାଲୀଢଶୁଦ୍ଧ- ପର୍ଯାଯତ୍ଵସ୍ଯ ..୧୭୨..

ଅଥ କଥମମୂର୍ତସ୍ଯାତ୍ମନଃ ସ୍ନିଗ୍ଧରୂକ୍ଷତ୍ଵାଭାଵାଦ୍ବନ୍ଧୋ ଭଵତୀତି ପୂର୍ଵପକ୍ଷଯତି — ଚ . ଅଲିଙ୍ଗଗ୍ରାହ୍ଯମିତି ଵକ୍ତଵ୍ଯେ ଯଦଲିଙ୍ଗଗ୍ରହଣମିତ୍ଯୁକ୍ତଂ ତତ୍କିମର୍ଥମିତି ଚେତ୍, ବହୁତରାର୍ଥପ୍ରତିପତ୍ତ୍ଯର୍ଥମ୍ . ତଥାହି — ଲିଙ୍ଗମିନ୍ଦ୍ରିଯଂ ତେନାର୍ଥାନାଂ ଗ୍ରହଣଂ ପରିଚ୍ଛେଦନଂ ନ କରୋତି ତେନାଲିଙ୍ଗଗ୍ରହଣୋ ଭଵତି . ତଦପି କସ୍ମାତ୍ . ସ୍ଵଯମେଵାତୀନ୍ଦ୍ରିଯାଖଣ୍ଡଜ୍ଞାନସହିତତ୍ଵାତ୍ . ତେନୈଵ ଲିଙ୍ଗଶବ୍ଦଵାଚ୍ଯେନ ଚକ୍ଷୁରାଦୀନ୍ଦ୍ରିଯେଣାନ୍ଯଜୀଵାନାଂ ଯସ୍ଯ ଗ୍ରହଣଂ ପରିଚ୍ଛେଦନଂ କର୍ତୁଂ ନାଯାତି ତେନାଲିଙ୍ଗଗ୍ରହଣ ଉଚ୍ଯତେ . ତଦପି କସ୍ମାତ୍ . ନିର୍ଵିକାରାତୀନ୍ଦ୍ରିଯ- ସ୍ଵସଂଵେଦନପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷଜ୍ଞାନଗମ୍ଯତ୍ଵାତ୍ . ଲିଙ୍ଗଂ ଧୂମାଦି ତେନ ଧୂମଲିଙ୍ଗୋଦ୍ଭଵାନୁମାନେନାଗ୍ନିଵଦନୁମେଯଭୂତପରପଦାର୍ଥାନାଂ ଗ୍ରହଣଂ ନ କରୋତି ତେନାଲିଙ୍ଗଗ୍ରହଣ ଇତି . ତଦପି କସ୍ମାତ୍ . ସ୍ଵଯମେଵାଲିଙ୍ଗୋଦ୍ଭଵାତୀନ୍ଦ୍ରିଯଜ୍ଞାନସହିତତ୍ଵାତ୍ . ତେନୈଵ ଲିଙ୍ଗୋଦ୍ଭଵାନୁମାନେନାଗ୍ନିଗ୍ରହଣଵତ୍ ପରପୁରୁଷାଣାଂ ଯସ୍ଯାତ୍ମନୋ ଗ୍ରହଣଂ ପରିଜ୍ଞାନଂ କର୍ତୁଂ ନାଯାତି ତେନାଲିଙ୍ଗ- ଗ୍ରହଣ ଇତି . ତଦପି କସ୍ମାତ୍ . ଅଲିଙ୍ଗୋଦ୍ଭଵାତୀନ୍ଦ୍ରିଯଜ୍ଞାନଗମ୍ଯତ୍ଵାତ୍ . ଅଥଵା ଲିଙ୍ଗଂ ଚିହ୍ନଂ ଲାଞ୍ଛନଂ ଶିଖାଜଟାଧାରଣାଦି ତେନାର୍ଥାନାଂ ଗ୍ରହଣଂ ପରିଚ୍ଛେଦନଂ ନ କ ରୋତି ତେନାଲିଙ୍ଗଗ୍ରହଣ ଇତି . ତଦପି କ ସ୍ମାତ୍ . ସ୍ଵାଭାଵିକାଚିହ୍ନୋଦ୍ଭଵାତୀନ୍ଦ୍ରିଯଜ୍ଞାନସହିତତ୍ଵାତ୍ . ତେନୈଵ ଚିହ୍ନୋଦ୍ଭଵଜ୍ଞାନେନ ପରପୁରୁଷାଣାଂ ଯସ୍ଯାତ୍ମନୋ ଗ୍ରହଣଂ ପରିଜ୍ଞାନଂ କର୍ତୃଂ ନାଯାତି ତେନାଲିଙ୍ଗଗ୍ରହଣ ଇତି . ତଦପି କସ୍ମାତ୍ . ନିରୁପରାଗସ୍ଵସଂଵେଦନଜ୍ଞାନଗମ୍ଯତ୍ଵାଦିତି . ପୁରୁଷ ଔର ନପୁଂସକ ଵେଦୋଂକା ଗ୍ରହଣ ନହୀଂ ହୈ ଵହ ଅଲିଂଗଗ୍ରହଣ ହୈ; ଇସପ୍ରକାର ‘ଆତ୍ମା ଦ୍ରଵ୍ଯସେ ତଥା ଭାଵସେ ସ୍ତ୍ରୀ, ପୁରୁଷ ତଥା ନପୁଂସକ ନହୀଂ ହୈ’ ଇସ ଅର୍ଥକୀ ପ୍ରାପ୍ତି ହୋତୀ ହୈ (୧୭) ଲିଂଗୋକା ଅର୍ଥାତ୍ ଧର୍ମଚିହ୍ନୋଂକା ଗ୍ରହଣ ଜିସକେ ନହୀଂ ହୈ ଵହ ଅଲିଂଗଗ୍ରହଣ ହୈ; ଇସପ୍ରକାର ‘ଆତ୍ମାକେ ବହିରଂଗ ଯତିଲିଂଗୋଂକା ଅଭାଵ ହୈ’ ଇସ ଅର୍ଥକୀ ପ୍ରାପ୍ତି ହୋତୀ ହୈ . (୧୮) ଲିଂଗ ଅର୍ଥାତ୍ ଗୁଣ ଐସା ଜୋ ଗ୍ରହଣ ଅର୍ଥାତ୍ ଅର୍ଥାଵବୋଧ (ପଦାର୍ଥଜ୍ଞାନ) ଜିସକେ ନହୀଂ ହୈ ସୋ ଅଲିଂଗଗ୍ରହଣ ହୈ; ଇସପ୍ରକାର ‘ଆତ୍ମା ଗୁଣଵିଶେଷସେ ଆଲିଂଗିତ ନ ହୋନେଵାଲା ଐସା ଶୁଦ୍ଧ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈ’ ଐସେ ଅର୍ଥକୀ ପ୍ରାପ୍ତି ହୋତୀ ହୈ . (୧୯) ଲିଂଗ ଅର୍ଥାତ୍ ପର୍ଯାଯ ଐସା ଜୋ ଗ୍ରହଣ, ଅର୍ଥାତ୍ ଅର୍ଥାଵବୋଧଵିଶେଷ ଜିସକେ ନହୀଂ ହୈ ସୋ ଅଲିଂଗଗ୍ରହଣ ହୈ; ଇସପ୍ରକାର ‘ଆତ୍ମା ପର୍ଯାଯଵିଶେଷସେ ଆଲିଂଗିତ ନ ହୋନେଵାଲା ଐସା ଶୁଦ୍ଧ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈ’ ଐସେ ଅର୍ଥକୀ ପ୍ରାପ୍ତି ହୋତୀ ହୈ . (୨୦) ଲିଂଗ ଅର୍ଥାତ୍ ପ୍ରତ୍ଯଭିଜ୍ଞାନକା କାରଣ ଐସା ଜୋ ଗ୍ରହଣ ଅର୍ଥାତ୍ ଅର୍ଥାଵବୋଧ ସାମାନ୍ଯ ଜିସକେ ନହୀଂ ହୈ ଵହ ଅଲିଂଗଗ୍ରହଣ ହୈ; ଇସପ୍ରକାର ‘ଆତ୍ମା ଦ୍ରଵ୍ଯସେ ନହୀଂ ଆଲିଂଗିତ ଐସୀ ଶୁଦ୍ଧ ପର୍ଯାଯ ହୈ’ ଐସେ ଅର୍ଥକୀ ପ୍ରାପ୍ତି ହୋତୀ ହୈ ..୧୭୨..

ଅବ, ଅମୂର୍ତ ଐସେ ଆତ୍ମାକେ, ସ୍ନିଗ୍ଧ – ରୂକ୍ଷତ୍ଵକା ଅଭାଵ ହୋନେସେ ବଂଧ କୈସେ ହୋ ସକତା ହୈ ? ଐସା ପୂର୍ଵ ପକ୍ଷ ଉପସ୍ଥିତ କରତେ ହୈଂ : —

Page 329 of 513
PDF/HTML Page 362 of 546
single page version

ମୂର୍ତଯୋର୍ହି ତାଵତ୍ପୁଦ୍ଗଲଯୋ ରୂପାଦିଗୁଣଯୁକ୍ତତ୍ଵେନ ଯଥୋଦିତସ୍ନିଗ୍ଧରୂକ୍ଷତ୍ଵସ୍ପର୍ଶଵିଶେଷାଦନ୍ଯୋନ୍ଯ- ବନ୍ଧୋଽଵଧାର୍ଯତେ ଏଵ . ଆତ୍ମକର୍ମପୁଦ୍ଗଲଯୋସ୍ତୁ ସ କଥମଵଧାର୍ଯତେ; ମୂର୍ତସ୍ଯ କର୍ମପୁଦ୍ଗଲସ୍ଯ ରୂପାଦି- ଗୁଣଯୁକ୍ତତ୍ଵେନ ଯଥୋଦିତସ୍ନିଗ୍ଧରୂକ୍ଷତ୍ଵସ୍ପର୍ଶଵିଶେଷସଂଭଵେଽପ୍ଯମୂର୍ତସ୍ଯାତ୍ମନୋ ରୂପାଦିଗୁଣଯୁକ୍ତତ୍ଵାଭାଵେନ ଏଵମଲିଙ୍ଗଗ୍ରହଣଶବ୍ଦସ୍ଯ ଵ୍ଯାଖ୍ଯାନକ୍ରମେଣ ଶୁଦ୍ଧଜୀଵସ୍ଵରୂପଂ ଜ୍ଞାତଵ୍ଯମିତ୍ଯଭିପ୍ରାଯଃ ..୧୭୨.. ଅଥାମୂର୍ତ- ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମନୋ ଵ୍ଯାଖ୍ଯାନେ କୃତେ ସତ୍ଯମୂର୍ତଜୀଵସ୍ଯ ମୂର୍ତପୁଦ୍ଗଲକର୍ମଣା ସହ କଥଂ ବନ୍ଧୋ ଭଵତୀତି ପୂର୍ଵପକ୍ଷଂ କରୋତି — ମୁତ୍ତୋ ରୂଵାଦିଗୁଣୋ ମୂର୍ତୋ ରୂପରସଗନ୍ଧସ୍ପର୍ଶତ୍ଵାତ୍ ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯଗୁଣଃ ବଜ୍ଝଦି ଅନ୍ଯୋନ୍ଯସଂଶ୍ଲେଷେଣ ବଧ୍ଯତେ ବନ୍ଧମନୁଭଵତି, ତତ୍ର ଦୋଷୋ ନାସ୍ତି . କୈଃ କୃତ୍ଵା . ଫାସେହିଂ ଅଣ୍ଣମଣ୍ଣେହିଂ ସ୍ନିଗ୍ଧରୂକ୍ଷଗୁଣଲକ୍ଷଣ- ସ୍ପର୍ଶସଂଯୋଗୈଃ . କିଂଵିଶିଷ୍ଟୈଃ . ଅନ୍ଯୋନ୍ଯୈଃ ପରସ୍ପରନିମିତ୍ତୈଃ . ତଵ୍ଵିଵରୀଦୋ ଅପ୍ପା ବଜ୍ଝଦି କିଧ ପୋଗ୍ଗଲଂ କମ୍ମଂ ତଦ୍ଵିପରୀତାତ୍ମା ବଧ୍ନାତି କଥଂ ପୌଦ୍ଗଲଂ କର୍ମେତି . ଅଯଂ ପରମାତ୍ମା ନିର୍ଵିକାରପରମଚୈତନ୍ଯ- ଚମତ୍କାରପରିଣତତ୍ଵେନ ବନ୍ଧକାରଣଭୂତସ୍ନିଗ୍ଧରୂକ୍ଷଗୁଣସ୍ଥାନୀଯରାଗଦ୍ଵେଷାଦିଵିଭାଵପରିଣାମରହିତତ୍ଵାଦମୂର୍ତତ୍ଵାଚ୍ଚ

ଗାଥା : ୧୭୩ ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ମୂର୍ତଃ ] ମୂର୍ତ (ଐସେ ପୁଦ୍ଗଲ) ତୋ [ରୂପାଦିଗୁଣଃ ] ରୂପାଦିଗୁଣଯୁକ୍ତ ହୋନେସେ [ଅନ୍ଯୋନ୍ଯୈଃ ସ୍ପର୍ଶୈଃ ] ପରସ୍ପର (ବଂଧଯୋଗ୍ଯ) ସ୍ପର୍ଶୋଂସେ [ବଧ୍ଯତେ ] ବଁଧତେ ହୈଂ; (ପରନ୍ତୁ) [ତଦ୍ଵିପରୀତଃ ଆତ୍ମା ] ଉସସେ ଵିପରୀତ (-ଅମୂର୍ତ) ଐସା ଆତ୍ମା [ପୌଦ୍ଗଲିକଂ କର୍ମ ] ପୌଦ୍ଗଲିକ କର୍ମକୋ [କଥଂ ] କୈସେ [ବଧ୍ନାତି ] ବାଁଧତା ହୈ ? ..୧୭୩..

ଟୀକା : — ମୂର୍ତ ଐସେ ଦୋ ପୁଦ୍ଗଲ ତୋ ରୂପାଦିଗୁଣଯୁକ୍ତ ହୋନେସେ ଯଥୋକ୍ତ ସ୍ନିଗ୍ଧରୂକ୍ଷତ୍ଵରୂପ ସ୍ପର୍ଶଵିଶେଷ (ବଂଧଯୋଗ୍ଯ ସ୍ପର୍ଶ)କେ କାରଣ ଉନକା ପାରସ୍ପରିକ ବଂଧ ଅଵଶ୍ଯ ସମଝା ଜା ସକତା ହୈ; କିନ୍ତୁ ଆତ୍ମା ଔର କର୍ମପୁଦ୍ଗଲକା ବଂଧ ହୋନା କୈସେ ସମଝା ଜା ସକତା ହୈ ? କ୍ଯୋଂକି ମୂର୍ତ ଐସା କର୍ମପୁଦ୍ଗଲ ରୂପାଦିଗୁଣଯୁକ୍ତ ହୈ, ଇସଲିଯେ ଉସକେ ଯଥୋକ୍ତ ସ୍ନିଗ୍ଧରୂକ୍ଷତ୍ଵରୂପ ସ୍ପର୍ଶଵିଶେଷକା ସଂଭଵ ହୋନେ ପର ଭୀ ଅମୂର୍ତ ଐସେ ଆତ୍ମାକୋ ରୂପାଦିଗୁଣଯୁକ୍ତତା ନହୀଂ ହୈ ଇସଲିଯେ ଉସକେ ଯଥୋକ୍ତ ସ୍ନିଗ୍ଧରୂକ୍ଷତ୍ଵରୂପ ସ୍ପର୍ଶଵିଶେଷକା ଅସଂଭଵ ହୋନେସେ ଏକ ଅଂଗ ଵିକଲ ହୈ . (ଅର୍ଥାତ୍ ବଂଧଯୋଗ୍ଯ ଦୋ

Page 330 of 513
PDF/HTML Page 363 of 546
single page version

ଯଥୋଦିତସ୍ନିଗ୍ଧରୂକ୍ଷତ୍ଵସ୍ପର୍ଶଵିଶେଷାସଂଭାଵନଯା ଚୈକାଂଗଵିକଲତ୍ଵାତ୍ ..୧୭୩..

ଯେନ ପ୍ରକାରେଣ ରୂପାଦିରହିତୋ ରୂପୀଣି ଦ୍ରଵ୍ଯାଣି ତଦ୍ଗୁଣାଂଶ୍ଚ ପଶ୍ଯତି ଜାନାତି ଚ, ତେନୈଵ ପ୍ରକାରେଣ ରୂପାଦିରହିତୋ ରୂପିଭିଃ କର୍ମପୁଦ୍ଗଲୈଃ କିଲ ବଧ୍ଯତେ; ଅନ୍ଯଥା କଥମମୂର୍ତୋ ମୂର୍ତଂ ପଶ୍ଯତି ପୌଦ୍ଗଲଂ କର୍ମ କଥଂ ବଧ୍ନାତି, ନ କଥମପୀତି ପୂର୍ଵପକ୍ଷଃ ..୧୭୩.. ଅଥୈଵମମୂର୍ତସ୍ଯାପ୍ଯାତ୍ମନୋ ନଯଵିଭାଗେନ ବନ୍ଧୋ ଭଵତୀତି ପ୍ରତ୍ଯୁତ୍ତରଂ ଦଦାତି ---ରୂଵାଦିଏହିଂ ରହିଦୋ ଅମୂର୍ତପରମଚିଜ୍ଜ୍ଯୋତିଃପରିଣତତ୍ଵେନ ତାଵଦଯମାତ୍ମା ରୂପାଦିରହିତଃ . ତଥାଵିଧଃ ସନ୍ କିଂ କରୋତି . ପେଚ୍ଛଦି ଜାଣାଦି ମୁକ୍ତାଵସ୍ଥାଯାଂ ଯୁଗପତ୍ପରିଚ୍ଛିତ୍ତିରୂପ- ସାମାନ୍ଯଵିଶେଷଗ୍ରାହକକେଵଲଦର୍ଶନଜ୍ଞାନୋପଯୋଗେନ ଯଦ୍ଯପି ତାଦାତ୍ମ୍ଯସଂବନ୍ଧୋ ନାସ୍ତି ତଥାପି ଗ୍ରାହ୍ଯଗ୍ରାହକଲକ୍ଷଣ- ସଂବନ୍ଧେନ ପଶ୍ଯତି ଜାନାତି . କାନି କର୍ମତାପନ୍ନାନି . ରୂଵମାଦୀଣି ଦଵ୍ଵାଣି ରୂପରସଗନ୍ଧସ୍ପର୍ଶସହିତାନି ମୂର୍ତଦ୍ରଵ୍ଯାଣି . ନ କେଵଲଂ ଦ୍ରଵ୍ଯାଣି ଗୁଣେ ଯ ଜଧା ତଦ୍ଗୁଣାଂଶ୍ଚ ଯଥା . ଅଥଵା ଯଥା କଶ୍ଚିତ୍ସଂସାରୀ ଅଂଗୋଂମେଂସେ ଏକ ଅଂଗ ଅଯୋଗ୍ଯ ହୈ — ସ୍ପର୍ଶଗୁଣରହିତ ହୋନେସେ ବଂଧକୀ ଯୋଗ୍ଯତାଵାଲା ନହୀଂ ହୈ .) ..୧୭୩..

ଅବ ଐସା ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ନିଶ୍ଚିତ କରତେ ହୈଂ କି ଆତ୍ମା ଅମୂର୍ତ ହୋନେ ପର ଭୀ ଉସକୋ ଇସପ୍ରକାର ବଂଧ ହୋତା ହୈ : —

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଯଥା ] ଜୈସେ [ରୂପାଦିକୈଃ ରହିତଃ ] ରୂପାଦିରହିତ (ଜୀଵ) [ରୂପାଦୀନି ] ରୂପାଦିକୋ – [ଦ୍ରଵ୍ଯାଣି ଗୁଣାନ୍ ଚ ] ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକୋ ତଥା ଗୁଣୋଂକୋ (ରୂପୀ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକୋ ଔର ଉନକେ ଗୁଣୋଂକୋ) — [ପଶ୍ଯତି ଜାନାତି ] ଦେଖତା ହୈ ଔର ଜାନତା ହୈ [ତଥା ] ଉସୀପ୍ରକାର [ତେନ ] ଉସକେ ସାଥ (-ଅରୂପୀକା ରୂପୀକେ ସାଥ) [ବଂଧଃ ଜାନୀହି ] ବଂଧ ଜାନୋ ..୧୭୪..

ଟୀକା : — ଜୈସେ ରୂପାଦିରହିତ (ଜୀଵ) ରୂପୀ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକୋ ତଥା ଉନକେ ଗୁଣୋଂକୋ ଦେଖତା ହୈ ତଥା ଜାନତା ହୈ ଉସୀପ୍ରକାର ରୂପାଦିରହିତ (ଜୀଵ) ରୂପୀ କର୍ମପୁଦ୍ଗଲୋଂକେ ସାଥ ବଁଧତା ହୈ; କ୍ଯୋଂକି ଯଦି ଐସା ନ ହୋ ତୋ ଯହାଁ ଭୀ (ଦେଖନେ – ଜାନନେକେ ସଂବଂଧମେଂ ଭୀ) ଵହ ପ୍ରଶ୍ନ ଅନିଵାର୍ଯ

Page 331 of 513
PDF/HTML Page 364 of 546
single page version

ଜାନାତି ଚେତ୍ଯତ୍ରାପି ପର୍ଯନୁଯୋଗସ୍ଯାନିଵାର୍ଯତ୍ଵାତ୍ . ନ ଚୈତଦତ୍ଯନ୍ତଦୁର୍ଘଟତ୍ଵାଦ୍ଦାର୍ଷ୍ଟାନ୍ତିକୀକୃ ତଂ, କିଂ ତୁ ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତଦ୍ଵାରେଣାବାଲଗୋପାଲପ୍ରକ ଟିତମ୍ . ତଥା ହି — ଯଥା ବାଲକସ୍ଯ ଗୋପାଲକସ୍ଯ ଵା ପୃଥଗଵସ୍ଥିତଂ ମୃଦ୍ବଲୀଵର୍ଦଂ ବଲୀଵର୍ଦଂ ଵା ପଶ୍ଯତୋ ଜାନତଶ୍ଚ ନ ବଲୀଵର୍ଦେନ ସହାସ୍ତି ସଂବନ୍ଧଃ, ଵିଷଯ- ଭାଵାଵସ୍ଥିତବଲୀଵର୍ଦନିମିତ୍ତୋପଯୋଗାଧିରୂଢବଲୀଵର୍ଦାକାରଦର୍ଶନଜ୍ଞାନସଂବନ୍ଧୋ ବଲୀଵର୍ଦସଂବନ୍ଧଵ୍ଯଵହାର- ସାଧକସ୍ତ୍ଵସ୍ତ୍ଯେଵ, ତଥା କିଲାତ୍ମନୋ ନୀରୂପତ୍ଵେନ ସ୍ପର୍ଶଶୂନ୍ଯତ୍ଵାନ୍ନ କର୍ମପୁଦ୍ଗଲୈଃ ସହାସ୍ତି ସଂବନ୍ଧଃ, ଏକାଵଗାହଭାଵାଵସ୍ଥିତକର୍ମପୁଦ୍ଗଲନିମିତ୍ତୋପଯୋଗାଧିରୂଢରାଗଦ୍ଵେଷାଦିଭାଵସଂବନ୍ଧଃ କର୍ମପୁଦ୍ଗଲବନ୍ଧ- ଵ୍ଯଵହାରସାଧକସ୍ତ୍ଵସ୍ତ୍ଯେଵ ..୧୭୪.. ଜୀଵୋ ଵିଶେଷଭେଦଜ୍ଞାନରହିତଃ ସନ୍ କାଷ୍ଠପାଷାଣାଦ୍ଯଚେତନଜିନପ୍ରତିମାଂ ଦୃଷ୍ଟଵା ମଦୀଯାରାଧ୍ଯୋଽଯମିତି ମନ୍ଯତେ . ଯଦ୍ଯପି ତତ୍ର ସତ୍ତାଵଲୋକଦର୍ଶନେନ ସହ ପ୍ରତିମାଯାସ୍ତାଦାତ୍ମ୍ଯସଂବନ୍ଧୋ ନାସ୍ତି ତଥାପି ପରିଚ୍ଛେଦ୍ଯପରିଚ୍ଛେଦକ- ଲକ୍ଷଣସଂବନ୍ଧୋଽସ୍ତି . ଯଥା ଵା ସମଵସରଣେ ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷଜିନେଶ୍ଵରଂ ଦୃଷ୍ଟଵା ଵିଶେଷଭେଦଜ୍ଞାନୀ ମନ୍ଯତେ ମଦୀଯାରାଧ୍ଯୋଽଯମିତି . ତତ୍ରାପି ଯଦ୍ଯପ୍ଯଵଲୋକ ନଜ୍ଞାନସ୍ଯ ଜିନେଶ୍ଵରେଣ ସହ ତାଦାତ୍ମ୍ଯସଂବନ୍ଧୋ ନାସ୍ତି ତଥାପ୍ଯା- ରାଧ୍ଯାରାଧକସଂବନ୍ଧୋଽସ୍ତି . ତହ ବଂଧୋ ତେଣ ଜାଣୀହି ତଥା ବନ୍ଧଂ ତେନୈଵ ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତେନ ଜାନୀହି . ଅଯମତ୍ରାର୍ଥଃ — ଯଦ୍ଯପ୍ଯଯମାତ୍ମା ନିଶ୍ଚଯେନାମୂର୍ତସ୍ତଥାପ୍ଯନାଦିକର୍ମବନ୍ଧଵଶାଦ୍ଵ୍ଯଵହାରେଣ ମୂର୍ତଃ ସନ୍ ଦ୍ରଵ୍ଯବନ୍ଧନିମିତ୍ତଭୂତଂ ରାଗାଦି- ଵିକଲ୍ପରୂପଂ ଭାଵବନ୍ଧୋପଯୋଗଂ କରୋତି . ତସ୍ମିନ୍ସତି ମୂର୍ତଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମଣା ସହ ଯଦ୍ଯପି ତାଦାତ୍ମ୍ଯସଂବନ୍ଧୋ ନାସ୍ତି ହୈ କି ଅମୂର୍ତ ମୂର୍ତକୋ କୈସେ ଦେଖତା – ଜାନତା ହୈ ?

ଔର ଐସା ଭୀ ନହୀଂ ହୈ କି ଯହ (ଅରୂପୀକା ରୂପୋକେ ସାଥ ବଂଧ ହୋନେକୀ) ବାତ ଅତ୍ଯନ୍ତ ଦୁର୍ଘଟ ହୈ ଇସଲିଯେ ଉସେ ଦାର୍ଷ୍ଟାନ୍ତରୂପ ବନାଯା ହୈ, ପରନ୍ତୁ ଦୃଷ୍ଟାଂତ ଦ୍ଵାରା ଆବାଲଗୋପାଲ ସଭୀକୋ ପ୍ରଗଟ (ଜ୍ଞାତ) ହୋ ଜାଯ ଇସଲିଯେ ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ଦ୍ଵାରା ସମଝାଯା ଗଯା ହୈ . ଯଥା : — ବାଲଗୋପାଲକା ପୃଥକ୍ ରହନେଵାଲେ ମିଟ୍ଟୀକେ ବୈଲକୋ ଅଥଵା (ସଚ୍ଚେ) ବୈଲକୋ ଦେଖନେ ଔର ଜାନନେ ପର ବୈଲକେ ସାଥ ସଂବଂଧ ନହୀଂ ହୈ ତଥାପି ଵିଷଯରୂପସେ ରହନେଵାଲା ବୈଲ ଜିନକା ନିମିତ୍ତ ହୈ ଐସେ ଉପଯୋଗାରୂଢ଼ ଵୃଷଭାକାର ଦର୍ଶନ – ଜ୍ଞାନକେ ସାଥକା ସଂବଂଧ ବୈଲକେ ସାଥକେ ସଂବଂଧରୂପ ଵ୍ଯଵହାରକା ସାଧକ ଅଵଶ୍ଯ ହୈ; ଇସୀପ୍ରକାର ଆତ୍ମା ଅରୂପୀପନେକେ କାରଣ ସ୍ପର୍ଶଶୂନ୍ଯ ହୈ, ଇସଲିଯେ ଉସକା କର୍ମପୁଦ୍ଗଲୋଂକେ ସାଥ ସଂବଂଧ ନହୀଂ ହୈ, ତଥାପି ଏକାଵଗାହରୂପସେ ରହନେଵାଲେ କର୍ମପୁଦ୍ଗଲ ଜିନକେ ନିମିତ୍ତ ହୈଂ ଐସେ ଉପଯୋଗାରୂଢ଼ ରାଗଦ୍ଵେଷାଦିକଭାଵୋଂକେ ସାଥକା ସଂବଂଧ କର୍ମପୁଦ୍ଗଲୋଂକେ ସାଥକେ ବଂଧରୂପ ଵ୍ଯଵହାରକା ସାଧକ ଅଵଶ୍ଯ ହୈ .

ଭାଵାର୍ଥ : — ‘ଆତ୍ମା ଅମୂର୍ତିକ ହୋନେ ପର ଭୀ ଵହ ମୂର୍ତିକକର୍ମପୁଦ୍ଗଲୋଂକେ ସାଥ କୈସେ ବଁଧତା ହୈ ?’ ଇସ ପ୍ରଶ୍ନକା ଉତ୍ତର ଦେତେ ହୁଏ ଆଚାର୍ଯଦେଵନେ କହା ହୈ କି — ଆତ୍ମାକେ ଅମୂର୍ତିକ ହୋନେ ପର ଭୀ ଵହ ମୂର୍ତିକ ପଦାର୍ଥୋଂକୋ କୈସେ ଜାନତା ହୈ ? ଜୈସେ ଵହ ମୂର୍ତିକ ପଦାର୍ଥୋଂକୋ ଜାନତା ହୈ ଉସୀପ୍ରକାର ମୂର୍ତିକ କର୍ମପୁଦ୍ଗଲୋଂକେ ସାଥ ବଁଧତା ହୈ .

Page 332 of 513
PDF/HTML Page 365 of 546
single page version

ତଥାପି ପୂର୍ଵୋକ୍ତଦୃଷ୍ଟାନ୍ତେନ ସଂଶ୍ଲେଷସଂବନ୍ଧୋଽସ୍ତୀତି ନାସ୍ତି ଦୋଷଃ ..୧୭୪.. ଏଵଂ ଶୁଦ୍ଧବୁଦ୍ଧୈକସ୍ଵଭାଵ- ଜୀଵକଥନମୁଖ୍ଯତ୍ଵେନ ପ୍ରଥମଗାଥା, ମୂର୍ତିରହିତଜୀଵସ୍ଯ ମୂର୍ତକର୍ମଣା ସହ କଥଂ ବନ୍ଧୋ ଭଵତୀତି ପୂର୍ଵପକ୍ଷରୂପେଣ

ଵାସ୍ତଵମେଂ ଅରୂପୀ ଆତ୍ମାକା ରୂପୀ ପଦାର୍ଥୋଂକେ ସାଥ କୋଈ ସଂବଂଧ ନ ହୋନେ ପର ଭୀ ଅରୂପୀକା ରୂପୀକେ ସାଥ ସଂବଂଧ ହୋନେକା ଵ୍ଯଵହାର ଭୀ ଵିରୋଧକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ନହୀଂ ହୋତା . ଜହାଁ ଐସା କହା ଜାତା ହୈ କି ‘ଆତ୍ମା ମୂର୍ତିକ ପଦାର୍ଥକୋ ଜାନତା ହୈ’ ଵହାଁ ପରମାର୍ଥତଃ ଅମୂର୍ତିକ ଆତ୍ମାକା ମୂର୍ତିକ ପଦାର୍ଥକେ ସାଥ କୋଈ ସଂବଂଧ ନହୀଂ ହୈ; ଉସକା ତୋ ମାତ୍ର ଉସ ମୂର୍ତିକ ପଦାର୍ଥକେ ଆକାରରୂପ ହୋନେଵାଲେ ଜ୍ଞାନକେ ସାଥ ହୀ ସଂବଂଧ ହୈ ଔର ଉସ ପଦାର୍ଥାକାର ଜ୍ଞାନକେ ସାଥକେ ସଂବଂଧକେ କାରଣ ହୀ ‘ଅମୂର୍ତିକ ଆତ୍ମା ମୂର୍ତିକ ପଦାର୍ଥକୋ ଜାନତା ହୈ’ ଐସା ଅମୂର୍ତିକ – ମୂର୍ତିକକା ସଂବଂଧରୂପ ଵ୍ଯଵହାର ସିଦ୍ଧ ହୋତା ହୈ . ଇସୀପ୍ରକାର ଜହାଁ ଐସା କହା ଜାତା ହୈ କି ‘ଅମୁକ ଆତ୍ମାକା ମୂର୍ତିକ କର୍ମପୁଦ୍ଗଲୋଂକେ ସାଥ ବଂଧ ହୈ’ ଵହାଁ ପରମାର୍ଥତଃ ଅମୂର୍ତିକ ଆତ୍ମାକା ମୂର୍ତିକ କର୍ମପୁଦ୍ଗଲୋଂକେ ସାଥ କୋଈ ସମ୍ବନ୍ଧ ନହୀଂ ହୈ; ଆତ୍ମାକା ତୋ କର୍ମପୁଦ୍ଗଲ ଜିସମେଂ ନିମିତ୍ତ ହୈଂ ଐସେ ରାଗଦ୍ଵେଷାଦିଭାଵୋଂକେ ସାଥ ହୀ ସମ୍ବନ୍ଧ (ବଂଧ) ହୈ ଔର ଉନ କର୍ମନିମିତ୍ତକ ରାଗଦ୍ଵେଷାଦି ଭାଵୋଂକେ ସାଥ ସମ୍ବନ୍ଧ ହୋନେସେ ହୀ ‘ଇସ ଆତ୍ମାକା ମୂର୍ତିକ କର୍ମପୁଦ୍ଗଲୋଂକେ ସାଥ ବଂଧ ହୈ’ ଐସା ଅମୂର୍ତିକମୂର୍ତିକକା ବନ୍ଧରୂପ ଵ୍ଯଵହାର ସିଦ୍ଧ ହୋତା ହୈ

ଯଦ୍ଯପି ମନୁଷ୍ଯକୋ ସ୍ତ୍ରୀ – ପୁତ୍ର – ଧନାଦିକେ ସାଥ ଵାସ୍ତଵମେଂ କୋଈ ସମ୍ବନ୍ଧ ନହୀଂ ହୈ, ଵେ ଉସ ମନୁଷ୍ଯସେ ସର୍ଵଥା ଭିନ୍ନ ହୈଂ, ତଥାପି ସ୍ତ୍ରୀ – ପୁତ୍ର – ଧନାଦିକେ ପ୍ରତି ରାଗ କରନେଵାଲେ ମନୁଷ୍ଯକୋ ରାଗକା ବନ୍ଧନ ହୋନେସେ ଔର ଉସ ରାଗମେଂ ସ୍ତ୍ରୀ – ପୁତ୍ର – ଧନାଦିକେ ନିମିତ୍ତ ହୋନେସେ ଵ୍ଯଵହାରସେ ଐସା ଅଵଶ୍ଯ କହା ଜାତା ହୈ କି ‘ଇସ ମନୁଷ୍ଯକୋ ସ୍ତ୍ରୀ – ପୁତ୍ର – ଧନାଦିକା ବନ୍ଧନ ହୈ; ଇସୀପ୍ରକାର, ଯଦ୍ଯପି ଆତ୍ମାକା କର୍ମପୁଦ୍ଗଲୋଂକେ ସାଥ ଵାସ୍ତଵମେଂ କୋଈ ସମ୍ବନ୍ଧ ନହୀଂ ହୈ, ଵେ ଆତ୍ମାସେ ସର୍ଵଥା ଭିନ୍ନ ହୈଂ, ତଥାପି ରାଗଦ୍ଵେଷାଦି ଭାଵ କରନେଵାଲେ ଆତ୍ମାକୋ ରାଗଦ୍ଵେଷାଦି ଭାଵୋଂକା ବନ୍ଧନ ହୋନେସେ ଔର ଉନ ଭାଵୋଂମେଂ କର୍ମପୁଦ୍ଗଲ ନିମିତ୍ତ ହୋନେସେ ଵ୍ଯଵହାରସେ ଐସା ଅଵଶ୍ଯ କହା ଜା ସକତା ହୈ କି ‘ଇସ ଆତ୍ମାକୋ କର୍ମପୁଦ୍ଗଲୋଂକା ବନ୍ଧନ ହୈ’ ..୧୭୪..

Page 333 of 513
PDF/HTML Page 366 of 546
single page version

ଅଯମାତ୍ମା ସର୍ଵ ଏଵ ତାଵତ୍ସଵିକଲ୍ପନିର୍ଵିକଲ୍ପପରିଚ୍ଛେଦାତ୍ମକତ୍ଵାଦୁପଯୋଗମଯଃ . ତତ୍ର ଯୋ ହି ନାମ ନାନାକାରାନ୍ ପରିଚ୍ଛେଦ୍ଯାନର୍ଥାନାସାଦ୍ଯ ମୋହଂ ଵା ରାଗଂ ଵା ଦ୍ଵେଷଂ ଵା ସମୁପୈତି ସ ନାମ ତୈଃ ପରପ୍ରତ୍ଯଯୈରପି ମୋହରାଗଦ୍ଵେଷୈରୁପରକ୍ତାତ୍ମସ୍ଵଭାଵତ୍ଵାନ୍ନୀଲପୀତରକ୍ତୋପାଶ୍ରଯପ୍ରତ୍ଯଯନୀଲପୀତରକ୍ତତ୍ଵୈରୁପରକ୍ତ- ସ୍ଵଭାଵଃ ସ୍ଫ ଟିକମଣିରିଵ ସ୍ଵଯମେକ ଏଵ ତଦ୍ଭାଵଦ୍ଵିତୀଯତ୍ଵାଦ୍ବନ୍ଧୋ ଭଵତି ..୧୭୫.. ଦ୍ଵିତୀଯା, ତତ୍ପରିହାରରୂପେଣ ତୃତୀଯା ଚେତି ଗାଥାତ୍ରଯେଣ ପ୍ରଥମସ୍ଥଲଂ ଗତମ୍ . ଅଥ ରାଗଦ୍ଵେଷମୋହଲକ୍ଷଣଂ ଭାଵବନ୍ଧ- ସ୍ଵରୂପମାଖ୍ଯାତି — ଉଵଓଗମଓ ଜୀଵୋ ଉପଯୋଗମଯୋ ଜୀଵଃ, ଅଯଂ ଜୀଵୋ ନିଶ୍ଚଯନଯେନ ଵିଶୁଦ୍ଧଜ୍ଞାନ- ଦର୍ଶନୋପଯୋଗମଯସ୍ତାଵତ୍ତଥାଭୂତୋଽପ୍ଯନାଦିବନ୍ଧଵଶାତ୍ସୋପାଧିସ୍ଫ ଟିକଵତ୍ ପରୋପାଧିଭାଵେନ ପରିଣତଃ ସନ୍ . କିଂ କରୋତି . ମୁଜ୍ଝଦି ରଜ୍ଜେଦି ଵା ପଦୁସ୍ସେଦି ମୁହ୍ଯତି ରଜ୍ଯତି ଵା ପ୍ରଦ୍ଵେଷ୍ଟି ଦ୍ଵେଷଂ କରୋତି . କିଂ କୃତ୍ଵା ପୂର୍ଵଂ . ପପ୍ପା ପ୍ରାପ୍ଯ . କାନ୍ . ଵିଵିଧେ ଵିସଯେ ନିର୍ଵିଷଯପରମାତ୍ମସ୍ଵରୂପଭାଵନାଵିପକ୍ଷଭୂତାନ୍ଵିଵିଧପଞ୍ଚେନ୍ଦ୍ରିଯଵିଷଯାନ୍ . ଜୋ ହି ପୁଣୋ ଯଃ ପୁନରିତ୍ଥଂଭୂତୋଽସ୍ତି ଜୀଵୋ ହି ସ୍ଫୁ ଟଂ, ତେହିଂ ସଂବଂଧୋ ତୈଃ ସଂବଦ୍ଧୋ ଭଵତି, ତୈଃ ପୂର୍ଵୋକ୍ତରାଗ- ଦ୍ଵେଷମୋହୈଃ କର୍ତୃଭୂତୈର୍ମୋହରାଗଦ୍ଵେଷରହିତଜୀଵସ୍ଯ ଶୁଦ୍ଧପରିଣାମଲକ୍ଷଣଂ ପରମଧର୍ମମଲଭମାନଃ ସନ୍ ସ ଜୀଵୋ ବଦ୍ଧୋ ଭଵତୀତି . ଅତ୍ର ଯୋଽସୌ ରାଗଦ୍ଵେଷମୋହପରିଣାମଃ ସ ଏଵ ଭାଵବନ୍ଧ ଇତ୍ଯର୍ଥଃ ..୧୭୫.. ଅଥ ଭାଵବନ୍ଧ-

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଯଃ ହି ପୁନଃ ] ଜୋ [ଉପଯୋଗମଯଃ ଜୀଵଃ ] ଉପଯୋଗମଯ ଜୀଵ [ଵିଵିଧାନ୍ ଵିଷଯାନ୍ ] ଵିଵିଧ ଵିଷଯୋଂକୋ [ପ୍ରାପ୍ଯ ] ପ୍ରାପ୍ତ କରକେ [ମୁହ୍ଯତି ] ମୋହ କରତା ହୈ, [ରଜ୍ଯତି ] ରାଗ କରତା ହୈ, [ଵା ] ଅଥଵା [ପ୍ରଦ୍ଵେଷ୍ଟି ] ଦ୍ଵେଷ କରତା ହୈ, [ସଃ ] ଵହ ଜୀଵ [ତୈଃ ] ଉନକେ ଦ୍ଵାରା (ମୋହ – ରାଗ – ଦ୍ଵେଷକେ ଦ୍ଵାରା) [ବନ୍ଧଃ ] ବନ୍ଧରୂପ ହୈ ..୧୭୫..

ଟୀକା : — ପ୍ରଥମ ତୋ ଯହ ଆତ୍ମା ସର୍ଵ ହୀ ଉପଯୋଗମଯ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଵହ ସଵିକଲ୍ପ ଔର ନିର୍ଵିକଲ୍ପ ପ୍ରତିଭାସସ୍ଵରୂପ ହୈ (ଅର୍ଥାତ୍ ଜ୍ଞାନ – ଦର୍ଶନସ୍ଵରୂପ ହୈ .) ଉସମେଂ ଜୋ ଆତ୍ମା ଵିଵିଧାକାର ପ୍ରତିଭାସିତ ହୋନେଵାଲେ ପଦାର୍ଥୋଂକୋ ପ୍ରାପ୍ତ କରକେ ମୋହ, ରାଗ ଅଥଵା ଦ୍ଵେଷ କରତା ହୈ, ଵହ ଆତ୍ମା — କାଲା, ପୀଲା, ଔର ଲାଲ ୧ଆଶ୍ରଯ ଜିନକା ନିମିତ୍ତ ହୈ ଐସେ କାଲେପନ, ପୀଲେପନ ଔର ଲାଲପନକେ ଦ୍ଵାରା ଉପରକ୍ତ ସ୍ଵଭାଵଵାଲେ ସ୍ଫ ଟିକମଣିକୀ ଭାଁତି — ପର ଜିନକା ନିମିତ୍ତ ହୈ ଐସେ ମୋହ, ରାଗ ଔର ଦ୍ଵେଷକେ ଦ୍ଵାରା ଉପରକ୍ତ (ଵିକାରୀ, ମଲିନ, କଲୁଷିତ,) ଆତ୍ମସ୍ଵଭାଵଵାଲା ହୋନେସେ, ସ୍ଵଯଂ ଅକେଲା ହୀ ବଂଧ (ବଂଧରୂପ) ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ମୋହରାଗଦ୍ଵେଷାଦିଭାଵ ଉସକା ୨ଦ୍ଵିତୀଯ ହୈ ..୧୭୫.. ୧. ଆଶ୍ରଯ = ଜିସମେଂ ସ୍ଫ ଟିକମଣି ରଖା ହୋ ଵହ ପାତ୍ର . ୨. ଦ୍ଵିତୀଯ = ଦୂସରା [‘ବନ୍ଧ ତୋ ଦୋକେ ବୀଚ ହୋତା ହୈ, ଅକେଲା ଆତ୍ମା ବଂଧସ୍ଵରୂପ କୈସେ ହୋ ସକତା ହୈ ?’ ଇସ

Page 334 of 513
PDF/HTML Page 367 of 546
single page version

ଅଯମାତ୍ମା ସାକାରନିରାକାରପରିଚ୍ଛେଦାତ୍ମକତ୍ଵାତ୍ପରିଚ୍ଛେଦ୍ଯତାମାପଦ୍ଯମାନମର୍ଥଜାତଂ ଯେନୈଵ ମୋହରୂପେଣ ରାଗରୂପେଣ ଦ୍ଵେଷରୂପେଣ ଵା ଭାଵେନ ପଶ୍ଯତି ଜାନାତି ଚ ତେନୈଵୋପରଜ୍ଯତ ଏଵ . ଯୋଽଯମୁପରାଗଃ ସ ଖଲୁ ସ୍ନିଗ୍ଧରୂକ୍ଷତ୍ଵସ୍ଥାନୀଯୋ ଭାଵବନ୍ଧଃ . ଅଥ ପୁନସ୍ତେନୈଵ ପୌଦ୍ଗଲିକଂ କର୍ମ ଯୁକ୍ତିଂ ଦ୍ରଵ୍ଯବନ୍ଧସ୍ଵରୂପଂ ଚ ପ୍ରତିପାଦଯତି — ଭାଵେଣ ଜେଣ ଭାଵେନ ପରିଣାମେନ ଯେନ ଜୀଵୋ ଜୀଵଃ କର୍ତା ପେଚ୍ଛଦି ଜାଣାଦି ନିର୍ଵିକଲ୍ପଦର୍ଶନପରିଣାମେନ ପଶ୍ଯତି ସଵିକଲ୍ପଜ୍ଞାନପରିଣାମେନ ଜାନାତି . କିଂ କର୍ମତାପନ୍ନଂ, ଆଗଦଂ ଵିସଯେ ଆଗତଂ ପ୍ରାପ୍ତଂ କିମପୀଷ୍ଟାନିଷ୍ଟଂ ଵସ୍ତୁ ପଞ୍ଚେନ୍ଦ୍ରିଯଵିଷଯେ . ରଜ୍ଜଦି ତେଣେଵ ପୁଣୋ ରଜ୍ଯତେ ତେନୈଵ ପୁନଃ ଆଦିମଧ୍ଯାନ୍ତଵର୍ଜିତଂ ରାଗାଦିଦୋଷରହିତଂ ଚିଜ୍ଜ୍ଯୋତିଃସ୍ଵରୂପଂ ନିଜାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯମରୋଚମାନସ୍ତଥୈଵାଜାନନ୍ ସନ୍ ସମସ୍ତରାଗାଦିଵିକଲ୍ପପରିହାରେଣାଭାଵଯଂଶ୍ଚ ତେନୈଵ ପୂର୍ଵୋକ୍ତଜ୍ଞାନଦର୍ଶନୋପଯୋଗେନ ରଜ୍ଯତେ ରାଗଂ କରୋତି ଇତି ଭାଵବନ୍ଧଯୁକ୍ତିଃ . ବଜ୍ଝଦି କମ୍ମ ତ୍ତି ଉଵଦେସୋ ତେନ ଭାଵବନ୍ଧେନ ନଵତରଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମ ବଧ୍ନାତୀତି

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଜୀଵଃ ] ଜୀଵ [ଯେନ ଭାଵେନ ] ଜିସ ଭାଵସେ [ଵିଷଯେ ଆଗତଂ ] ଵିଷଯାଗତ ପଦାର୍ଥକୋ [ପଶ୍ଯତି ଜାନାତି ] ଦେଖତା ହୈ ଔର ଜାନତା ହୈ, [ତେନ ଏଵ ] ଉସୀସେ [ରଜ୍ଯତି ] ଉପରକ୍ତ ହୋତା ହୈ; [ପୁନଃ ] ଔର ଉସୀସେ [କର୍ମ ବଧ୍ଯତେ ] କର୍ମ ବଁଧତା ହୈ; — (ଇତି) ଐସା (ଉପଦେଶଃ) ଉପଦେଶ ହୈ ..୧୭୬..

ଟୀକା : — ଯହ ଆତ୍ମା ସାକାର ଔର ନିରାକାର ପ୍ରତିଭାସସ୍ଵରୂପ (-ଜ୍ଞାନ ଔର ଦର୍ଶନସ୍ଵରୂପ) ହୋନେସେ ପ୍ରତିଭାସ୍ଯ (ପ୍ରତିଭାସିତ ହୋନେ ଯୋଗ୍ଯ) ପଦାର୍ଥସମୂହକୋ ଜିସ ମୋହରୂପ, ରାଗରୂପ ଯା ଦ୍ଵେଷରୂପ ଭାଵସେ ଦେଖତା ହୈ ଔର ଜାନତା ହୈ, ଉସୀସେ ଉପରକ୍ତ ହୋତା ହୈ . ଜୋ ଯହ ଉପରାଗ (ଵିକାର) ହୈ ଵହ ଵାସ୍ତଵମେଂ ୧ସ୍ନିଗ୍ଧରୂକ୍ଷତ୍ଵସ୍ଥାନୀଯ ଭାଵବଂଧ ହୈ . ଔର ଉସୀସେ ଅଵଶ୍ଯ ୧. ସ୍ନିଗ୍ଧରୂକ୍ଷତ୍ଵସ୍ଥାନୀଯ = ସ୍ନିଗ୍ଧତା ଔର ରୂକ୍ଷତାକେ ସମାନ . (ଜୈସେ ପୁଦ୍ଗଲମେଂ ଵିଶିଷ୍ଟ ସ୍ନିଗ୍ଧତାରୂକ୍ଷତା ଵହ ବନ୍ଧ

Page 335 of 513
PDF/HTML Page 368 of 546
single page version

ବଧ୍ଯତ ଏଵ . ଇତ୍ଯେଷ ଭାଵବନ୍ଧପ୍ରତ୍ଯଯୋ ଦ୍ରଵ୍ଯବନ୍ଧଃ ..୧୭୬..

ଯସ୍ତାଵଦତ୍ର କର୍ମଣାଂ ସ୍ନିଗ୍ଧରୂକ୍ଷତ୍ଵସ୍ପର୍ଶଵିଶେଷୈରେକତ୍ଵପରିଣାମଃ ସ କେଵଲପୁଦ୍ଗଲବନ୍ଧଃ . ଯସ୍ତୁ ଜୀଵସ୍ଯୌପାଧିକମୋହରାଗଦ୍ଵେଷପର୍ଯାଯୈରେକତ୍ଵପରିଣାମଃ ସ କେଵଲଜୀଵବନ୍ଧଃ . ଯଃ ପୁନଃ ଜୀଵ- ଦ୍ରଵ୍ଯବନ୍ଧସ୍ଵରୂପଂ ଚେତ୍ଯୁପଦେଶଃ ..୧୭୬.. ଏଵଂ ଭାଵବନ୍ଧକଥନମୁଖ୍ଯତଯା ଗାଥାଦ୍ଵଯେନ ଦ୍ଵିତୀଯସ୍ଥଲଂ ଗତମ୍ . ଅଥ ପୂର୍ଵନଵତରପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମଣୋଃ ପରସ୍ପରବନ୍ଧୋ, ଜୀଵସ୍ଯ ତୁ ରାଗାଦିଭାଵେନ ସହ ବନ୍ଧୋ, ଜୀଵସ୍ଯୈଵ ନଵତର- ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମଣା ସହ ଚେତି ତ୍ରିଵିଧବନ୍ଧସ୍ଵରୂପଂ ପ୍ରଜ୍ଞାପଯତି ---ଫାସେହିଂ ପୋଗ୍ଗଲାଣଂ ବଂଧୋ ସ୍ପର୍ଶୈଃ ପୁଦ୍ଗଲାନାଂ ବନ୍ଧଃ . ପୂର୍ଵନଵତରପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମଣୋର୍ଜୀଵଗତରାଗାଦିଭାଵନିମିତ୍ତେନ ସ୍ଵକୀଯସ୍ନିଗ୍ଧରୂକ୍ଷୋପାଦାନକାରଣେନ ଚ ପରସ୍ପର- ସ୍ପର୍ଶସଂଯୋଗେନ ଯୋଽସୌ ବନ୍ଧଃ ସ ପୁଦ୍ଗଲବନ୍ଧଃ . ଜୀଵସ୍ସ ରାଗମାଦୀହିଂ ଜୀଵସ୍ଯ ରାଗାଦିଭିଃ . ନିରୁପରାଗ- ପରମଚୈତନ୍ଯରୂପନିଜାତ୍ମତତ୍ତ୍ଵଭାଵନାଚ୍ଯୁତସ୍ଯ ଜୀଵସ୍ଯ ଯଦ୍ରାଗାଦିଭିଃ ସହ ପରିଣମନଂ ସ ଜୀଵବନ୍ଧ ଇତି . ଅଣ୍ଣୋଣ୍ଣସ୍ସଵଗାହୋ ପୁଗ୍ଗଲଜୀଵପ୍ପଗୋ ଭଣିଦୋ ଅନ୍ଯୋନ୍ଯସ୍ଯାଵଗାହଃ ପୁଦ୍ଗଲଜୀଵାତ୍ମକୋ ଭଣିତଃ . ନିର୍ଵିକାର- ପୌଦ୍ଗଲିକ କର୍ମ ବଁଧତା ହୈ . ଇସପ୍ରକାର ଯହ ଦ୍ରଵ୍ଯବଂଧକା ନିମିତ୍ତ ଭାଵବଂଧ ହୈ ..୧୭୬..

ଗାଥା : ୧୭୭ ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ସ୍ପର୍ଶୈଃ ] ସ୍ପର୍ଶୋଂକେ ସାଥ [ପୁଦ୍ଗଲାନାଂ ବଂଧଃ ] ପୁଦ୍ଗଲୋଂକା ବଂଧ, [ରାଗାଦିଭିଃ ଜୀଵସ୍ଯ ] ରାଗାଦିକେ ସାଥ ଜୀଵକା ବଂଧ ଔର [ଅନ୍ଯୋନ୍ଯମ୍ ଅଵଗାହଃ ] ଅନ୍ଯୋନ୍ଯ ଅଵଗାହ ଵହ [ପୁଦ୍ଗଲଜୀଵାତ୍ମକଃ ଭଣିତଃ ] ପୁଦ୍ଗଲଜୀଵାତ୍ମକ ବଂଧ କହା ଗଯା ହୈ ..୧୭୭..

ଟୀକା : — ପ୍ରଥମ ତୋ ଯହାଁ, କର୍ମୋଂକା ଜୋ ସ୍ନିଗ୍ଧତା – ରୂକ୍ଷତାରୂପ ସ୍ପର୍ଶଵିଶେଷୋଂକେ ସାଥ ଏକତ୍ଵପରିଣାମ ହୈ ସୋ କେଵଲ ପୁଦ୍ଗଲବଂଧ ହୈ; ଔର ଜୀଵକା ଔପାଧିକ ମୋହ – ରାଗ – ଦ୍ଵେଷରୂପ ପର୍ଯାଯୋଂକେ ସାଥ ଜୋ ଏକତ୍ଵ ପରିଣାମ ହୈ ସୋ କେଵଲ ଜୀଵବଂଧ ହୈ; ଔର ଜୀଵ ତଥା କର୍ମପୁଦ୍ଗଲକେ

Page 336 of 513
PDF/HTML Page 369 of 546
single page version

କର୍ମପୁଦ୍ଗଲଯୋଃ ପରସ୍ପରପରିଣାମନିମିତ୍ତମାତ୍ରତ୍ଵେନ ଵିଶିଷ୍ଟତରଃ ପରସ୍ପରମଵଗାହଃ ସ ତଦୁଭଯ- ବନ୍ଧଃ ..୧୭୭..

ଅଯମାତ୍ମା ଲୋକାକାଶତୁଲ୍ଯାସଂଖ୍ଯେଯପ୍ରଦେଶତ୍ଵାତ୍ସପ୍ରଦେଶଃ . ଅଥ ତେଷୁ ତସ୍ଯ ପ୍ରଦେଶେଷୁ କାଯଵାଙ୍ମନୋଵର୍ଗଣାଲମ୍ବନଃ ପରିସ୍ପନ୍ଦୋ ଯଥା ଭଵତି ତଥା କର୍ମପୁଦ୍ଗଲକାଯାଃ ସ୍ଵଯମେଵ ପରିସ୍ପନ୍ଦ- ସ୍ଵସଂଵେଦନଜ୍ଞାନରହିତତ୍ଵେନ ସ୍ନିଗ୍ଧରୂକ୍ଷସ୍ଥାନୀଯରାଗଦ୍ଵେଷପରିଣତଜୀଵସ୍ଯ ବନ୍ଧଯୋଗ୍ଯସ୍ନିଗ୍ଧରୂକ୍ଷପରିଣାମପରିଣତ- ପୁଦ୍ଗଲସ୍ଯ ଚ ଯୋଽସୌ ପରସ୍ପରାଵଗାହଲକ୍ଷଣଃ ସ ଇତ୍ଥଂଭୂତବନ୍ଧୋ ଜୀଵପୁଦ୍ଗଲବନ୍ଧ ଇତି ତ୍ରିଵିଧବନ୍ଧଲକ୍ଷଣଂ ଜ୍ଞାତଵ୍ଯମ୍ ..୧୭୭.. ଅଥ ‘ବନ୍ଧୋ ଜୀଵସ୍ସ ରାଗମାଦୀହିଂ’ ପୂର୍ଵସୂତ୍ରେ ଯଦୁକ୍ତଂ ତଦେଵ ରାଗତ୍ଵଂ ଦ୍ରଵ୍ଯବନ୍ଧସ୍ଯ କାରଣମିତି ଵିଶେଷେଣ ସମର୍ଥଯତି — ସପଦେସୋ ସୋ ଅପ୍ପା ସ ପ୍ରସିଦ୍ଧାତ୍ମା ଲୋକାକାଶପ୍ରମିତାସଂଖ୍ଯେଯପ୍ରଦେଶ- ତ୍ଵାତ୍ତାଵତ୍ସପ୍ରଦେଶଃ . ତେସୁ ପଦେସେସୁ ପୋଗ୍ଗଲା କାଯା ତେଷୁ ପ୍ରଦେଶେଷୁ କର୍ମଵର୍ଗଣାଯୋଗ୍ଯପୁଦ୍ଗଲକାଯାଃ କର୍ତାରଃ ପଵିସଂତି ପ୍ରଵିଶନ୍ତି . କଥମ୍ . ଜହାଜୋଗ୍ଗଂ ମନୋଵଚନକାଯଵର୍ଗଣାଲମ୍ବନଵୀର୍ଯାନ୍ତରାଯକ୍ଷଯୋପଶମଜନିତାତ୍ମପ୍ରଦେଶପରିସ୍ପନ୍ଦ- ପରସ୍ପର ପରିଣାମକେ ନିମିତ୍ତମାତ୍ରସେ ଜୋ ଵିଶିଷ୍ଟତର ପରସ୍ପର ଅଵଗାହ ହୈ ସୋ ଉଭଯବଂଧ ହୈ . [ଅର୍ଥାତ୍ ଜୀଵ ଔର କର୍ମପୁଦ୍ଗଲ ଏକ ଦୂସରେକେ ପରିଣାମମେଂ ନିମିତ୍ତମାତ୍ର ହୋଵେଂ, ଐସା (ଵିଶିଷ୍ଟପ୍ରକାରକା – ଖାସପ୍ରକାରକା) ଜୋ ଉନକା ଏକକ୍ଷେତ୍ରାଵଗାହସଂବଂଧ ହୈ ସୋ ଵହ ପୁଦ୍ଗଲଜୀଵାତ୍ମକ ବଂଧ ହୈ . ] ..୧୭୭..

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ସଃ ଆତ୍ମା ] ଵହ ଆତ୍ମା [ସପ୍ରଦେଶଃ ] ସପ୍ରଦେଶ ହୈ; [ତେଷୁ ପ୍ରଦେଶେଷୁ ] ଉନ ପ୍ରଦେଶୋଂମେଂ [ପୁଦ୍ଗଲାଃ କାଯାଃ ] ପୁଦ୍ଗଲସମୂହ [ପ୍ରଵିଶନ୍ତି ] ପ୍ରଵେଶ କରତେ ହୈଂ, [ଯଥାଯୋଗ୍ଯଂ ତିଷ୍ଠନ୍ତି ] ଯଥାଯୋଗ୍ଯ ରହତେ ହୈଂ, [ଯାନ୍ତି ] ଜାତେ ହୈଂ, [ଚ ] ଔର [ବଧ୍ଯନ୍ତେ ] ବଂଧତେ ହୈଂ ..୧୭୮..

ଟୀକା : — ଯହ ଆତ୍ମା ଲୋକାକାଶତୁଲ୍ଯ ଅସଂଖ୍ଯପ୍ରଦେଶୀ ହୋନେସେ ସପ୍ରଦେଶ ହୈ . ଉସକେ ଇନ ପ୍ରଦେଶୋଂମେଂ କାଯଵର୍ଗଣା, ଵଚନଵର୍ଗଣା ଔର ମନୋଵର୍ଗଣାକା ଆଲମ୍ବନଵାଲା ପରିସ୍ପନ୍ଦ (କମ୍ପନ) ଜିସ

Page 337 of 513
PDF/HTML Page 370 of 546
single page version

ଵନ୍ତଃ ପ୍ରଵିଶନ୍ତ୍ଯପି ତିଷ୍ଠନ୍ତ୍ଯପି ଗଚ୍ଛନ୍ତ୍ଯପି ଚ . ଅସ୍ତି ଚେଜ୍ଜୀଵସ୍ଯ ମୋହରାଗଦ୍ଵେଷରୂପୋ ଭାଵୋ ବଧ୍ଯନ୍ତେଽପି ଚ . ତତୋଽଵଧାର୍ଯତେ ଦ୍ରଵ୍ଯବନ୍ଧସ୍ଯ ଭାଵବନ୍ଧୋ ହେତୁଃ ..୧୭୮..

ଯତୋ ରାଗପରିଣତ ଏଵାଭିନଵେନ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମଣା ବଧ୍ଯତେ, ନ ଵୈରାଗ୍ଯପରିଣତଃ; ଅଭିନଵେନ ଲକ୍ଷଣଯୋଗାନୁସାରେଣ ଯଥାଯୋଗ୍ଯମ୍ . ନ କେଵଲଂ ପ୍ରଵିଶନ୍ତି ଚିଟ୍ଠଂତି ହି ପ୍ରଵେଶାନନ୍ତରଂ ସ୍ଵକୀଯସ୍ଥିତିକାଲପର୍ଯନ୍ତଂ ତିଷ୍ଠନ୍ତି ହି ସ୍ଫୁ ଟମ୍ . ନ କେଵଲଂ ତିଷ୍ଠନ୍ତି ଜଂତି ସ୍ଵକୀଯୋଦଯକାଲଂ ପ୍ରାପ୍ଯ ଫଲଂ ଦତ୍ଵା ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ବଜ୍ଝଂତି କେଵଲଜ୍ଞାନାଦ୍ଯନନ୍ତଚତୁଷ୍ଟଯଵ୍ଯକ୍ତିରୂପମୋକ୍ଷପ୍ରତିପକ୍ଷଭୂତବନ୍ଧସ୍ଯ କାରଣଂ ରାଗାଦିକଂ ଲବ୍ଧ୍ଵା ପୁନରପି ଦ୍ରଵ୍ଯବନ୍ଧ- ରୂପେଣ ବଧ୍ଯନ୍ତେ ଚ . ଅତ ଏତଦାଯାତଂ ରାଗାଦିପରିଣାମ ଏଵ ଦ୍ରଵ୍ଯବନ୍ଧକାରଣମିତି . ଅଥଵା ଦ୍ଵିତୀଯ- ଵ୍ଯାଖ୍ଯାନମ୍ — ପ୍ରଵିଶନ୍ତି ପ୍ରଦେଶବନ୍ଧାସ୍ତିଷ୍ଠନ୍ତି ସ୍ଥିତିବନ୍ଧାଃ ଫଲଂ ଦତ୍ଵା ଗଚ୍ଛନ୍ତ୍ଯନୁଭାଗବନ୍ଧା ବଧ୍ଯନ୍ତେ ପ୍ରକୃ ତିବନ୍ଧା ଇତି ..୧୭୮.. ଏଵଂ ତ୍ରିଵିଧବନ୍ଧମୁଖ୍ଯତଯା ସୂତ୍ରଦ୍ଵଯେନ ତୃତୀଯସ୍ଥଲଂ ଗତମ୍ . ଅଥ ଦ୍ରଵ୍ଯ- ବନ୍ଧକାରଣତ୍ଵାନ୍ନିଶ୍ଚଯେନ ରାଗାଦିଵିକଲ୍ପରୂପୋ ଭାଵବନ୍ଧ ଏଵ ବନ୍ଧ ଇତି ପ୍ରଜ୍ଞାପଯତି — ରତ୍ତୋ ବଂଧଦି କମ୍ମଂ ରକ୍ତୋ ପ୍ରକାରସେ ହୋତା ହୈ, ଉସ ପ୍ରକାରସେ କର୍ମପୁଦ୍ଗଲକେ ସମୂହ ସ୍ଵଯମେଵ ପରିସ୍ପନ୍ଦଵାଲେ ହୋତେ ହୁଏ ପ୍ରଵେଶ ଭୀ କରତେ ହୈଂ, ରହତେ ଭୀ ହୈଂ, ଔର ଜାତେ ଭୀ ହୈଂ; ଔର ଯଦି ଜୀଵକେ ମୋହ – ରାଗ – ଦ୍ଵେଷରୂପ ଭାଵ ହୋଂ ତୋ ବଂଧତେ ଭୀ ହୈଂ . ଇସଲିଯେ ନିଶ୍ଚିତ ହୋତା ହୈ କି ଦ୍ରଵ୍ଯବଂଧକା ହେତୁ ଭାଵବଂଧ ହୈ ..୧୭୮..

ଅବ, ଐସା ସିଦ୍ଧ କରତେ ହୈଂ କି — ରାଗ ପରିଣାମମାତ୍ର ଜୋ ଭାଵବଂଧ ହୈ ସୋ ଦ୍ରଵ୍ଯବନ୍ଧକା ହେତୁ ହୋନେସେ ଵହୀ ନିଶ୍ଚଯବନ୍ଧ ହୈ : —

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ରକ୍ତଃ ] ରାଗୀ ଆତ୍ମା [କର୍ମ ବଧ୍ନାତି ] କର୍ମ ବାଁଧତା ହୈ, [ରାଗରହିତାତ୍ମା ] ରାଗରହିତ ଆତ୍ମା [କର୍ମଭିଃ ମୁଚ୍ଯତେ ] କର୍ମୋଂସେ ମୁକ୍ତ ହୋତା ହୈ; — [ଏଷଃ ] ଯହ [ଜୀଵାନାଂ ] ଜୀଵୋଂକେ [ବଂଧସମାସଃ ] ବନ୍ଧକା ସଂକ୍ଷେପ [ନିଶ୍ଚଯତଃ ] ନିଶ୍ଚଯସେ [ଜାନୀହି ] ଜାନୋ ..୧୭୯..

Page 338 of 513
PDF/HTML Page 371 of 546
single page version

ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମଣା ରାଗପରିଣତୋ ନ ମୁଚ୍ଯତେ, ଵୈରାଗ୍ଯପରିଣତ ଏଵ; ବଧ୍ଯତ ଏଵ ସଂସ୍ପୃଶତୈଵାଭିନଵେନ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମଣା ଚିରସଂଚିତେନ ପୁରାଣେନ ଚ, ନ ମୁଚ୍ଯତେ ରାଗପରିଣତଃ; ମୁଚ୍ଯତ ଏଵ ସଂସ୍ପୃଶତୈଵାଭିନଵେନ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମଣା ଚିରସଂଚିତେନ ପୁରାଣେନ ଚ ଵୈରାଗ୍ଯପରିଣତୋ ନ ବଧ୍ଯତେ; ତତୋଽଵଧାର୍ଯତେ ଦ୍ରଵ୍ଯବନ୍ଧସ୍ଯ ସାଧକତମତ୍ଵାଦ୍ରାଗପରିଣାମ ଏଵ ନିଶ୍ଚଯେନ ବନ୍ଧଃ ..୧୭୯..

ଅବ, ପରିଣାମକା ଦ୍ରଵ୍ଯବନ୍ଧକେ ସାଧକତମ ରାଗସେ ଵିଶିଷ୍ଟପନା ସଵିଶେଷ ପ୍ରଗଟ କରତେ ହୈଂ (ଅର୍ଥାତ୍ ପରିଣାମ ଦ୍ରଵ୍ଯବନ୍ଧକେ ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ହେତୁଭୂତ ରାଗସେ ଵିଶେଷତାଵାଲା ହୋତା ହୈ ଐସା ଭେଦ ସହିତ ପ୍ରଗଟ କରତେ ହୈଂ ) : —

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ପରିଣାମାତ୍ ବଂଧଃ ] ପରିଣାମସେ ବନ୍ଧ ହୈ, [ପରିଣାମଃ ରାଗଦ୍ଵେଷମୋହଯୁତଃ ] (ଜୋ) ପରିଣାମ ରାଗ – ଦ୍ଵେଷ – ମୋହଯୁକ୍ତ ହୈ . [ମୋହପ୍ରଦ୍ଵେଷୌ ଅଶୁଭୌ ] (ଉନମେଂସେ) ମୋହ ଔର ଦ୍ଵେଷ ଅଶୁଭ

Page 339 of 513
PDF/HTML Page 372 of 546
single page version

ଦ୍ରଵ୍ଯବନ୍ଧୋଽସ୍ତି ତାଵଦ୍ଵିଶିଷ୍ଟପରିଣାମାତ୍ . ଵିଶିଷ୍ଟତ୍ଵଂ ତୁ ପରିଣାମସ୍ଯ ରାଗଦ୍ଵେଷମୋହମଯ- ତ୍ଵେନ . ତଚ୍ଚ ଶୁଭାଶୁଭତ୍ଵେନ ଦ୍ଵୈତାନୁଵର୍ତି . ତତ୍ର ମୋହଦ୍ଵେଷମଯତ୍ଵେନାଶୁଭତ୍ଵଂ, ରାଗମଯତ୍ଵେନ ତୁ ଶୁଭତ୍ଵଂ ଚାଶୁଭତ୍ଵଂ ଚ . ଵିଶୁଦ୍ଧିସଂକ୍ଲେଶାଂଗତ୍ଵେନ ରାଗସ୍ଯ ଦ୍ଵୈଵିଧ୍ଯାତ୍ ଭଵତି ..୧୮୦..

ଅଥ ଵିଶିଷ୍ଟପରିଣାମଵିଶେଷମଵିଶିଷ୍ଟପରିଣାମଂ ଚ କାରଣେ କାର୍ଯମୁପଚର୍ଯ କାର୍ଯତ୍ଵେନ ନିର୍ଦିଶତି —

ଦ୍ରଵ୍ଯବନ୍ଧସାଧକଂ ରାଗାଦ୍ଯୁପାଧିଜନିତଭେଦଂ ଦର୍ଶଯତି — ପରିଣାମାଦୋ ବଂଧୋ ପରିଣାମାତ୍ସକାଶାଦ୍ବନ୍ଧୋ ଭଵତି . ସ ଚ ପରିଣାମଃ କିଂଵିଶିଷ୍ଟଃ . ପରିଣାମୋ ରାଗଦୋସମୋହଜୁଦୋ ଵୀତରାଗପରମାତ୍ମନୋ ଵିଲକ୍ଷଣତ୍ଵେନ ପରିଣାମୋ ରାଗଦ୍ଵେଷ- ମୋହୋପାଧିତ୍ରଯେଣ ସଂଯୁକ୍ତଃ . ଅସୁହୋ ମୋହପଦୋସୋ ଅଶୁଭୌ ମୋହପ୍ରଦ୍ଵେଷୌ . ପରୋପାଧିଜନିତପରିଣାମତ୍ରଯମଧ୍ଯେ ମୋହ- ପ୍ରଦ୍ଵେଷଦ୍ଵଯମଶୁଭମ୍ . ସୁହୋ ଵ ଅସୁହୋ ହଵଦି ରାଗୋ ଶୁଭୋଽଶୁଭୋ ଵା ଭଵତି ରାଗଃ . ପଞ୍ଚପରମେଷ୍ଠଯାଦିଭକ୍ତିରୂପଃ ଶୁଭରାଗ ଉଚ୍ଯତେ, ଵିଷଯକଷାଯରୂପଶ୍ଚାଶୁଭ ଇତି . ଅଯଂ ପରିଣାମଃ ସର୍ଵୋଽପି ସୋପାଧିତ୍ଵାତ୍ ବନ୍ଧହେତୁରିତି ଜ୍ଞାତ୍ଵ ବନ୍ଧେ ଶୁଭାଶୁଭସମସ୍ତରାଗଦ୍ଵେଷଵିନାଶାର୍ଥଂ ସମସ୍ତରାଗାଦ୍ଯୁପାଧିରହିତେ ସହଜାନନ୍ଦୈକଲକ୍ଷଣସୁଖାମୃତସ୍ଵଭାଵେ ନିଜାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯେ ଭାଵନା କର୍ତଵ୍ଯେତି ତାତ୍ପର୍ଯମ୍ ..୧୮୦.. ଅଥ ଦ୍ରଵ୍ଯରୂପପୁଣ୍ଯପାପବନ୍ଧକାରଣତ୍ଵାଚ୍ଛୁଭାଶୁଭପରିଣାମଯୋଃ ପୁଣ୍ଯପାପସଂଜ୍ଞାଂ ଶୁଭାଶୁଭରହିତଶୁଦ୍ଧୋପଯୋଗପରିଣାମସ୍ଯ ମୋକ୍ଷକାରଣତ୍ଵଂ ଚ କଥଯତି — ସୁହପରିଣାମୋ ପୁଣ୍ଣଂ ହୈ, [ରାଗଃ ] ରାଗ [ଶୁଭଃ ଵା ଅଶୁଭଃ ] ଶୁଭ ଅଥଵା ଅଶୁଭ [ଭଵତି ] ହୋତା ହୈ ..୧୮୦..

ଟୀକା : — ପ୍ରଥମ ତୋ ଦ୍ରଵ୍ଯବନ୍ଧ ଵିଶିଷ୍ଟ ପରିଣାମସେ ହୋତା ହୈ . ପରିଣାମକୀ ଵିଶିଷ୍ଟତା ରାଗ – ଦ୍ଵେଷ – ମୋହମଯପନେକେ କାରଣ ହୈ . ଵହ ଶୁଭ ଔର ଅଶୁଭପନେକେ କାରଣ ଦ୍ଵୈତକା ଅନୁସରଣ କରତା ହୈ . (ଅର୍ଥାତ୍ ଦୋ ପ୍ରକାରକା ହୈ ); ଉସମେଂସେ ୧ମୋହ – ଦ୍ଵେଷମଯପନେସେ ଅଶୁଭପନା ହୋତା ହୈ, ଔର ରାଗମଯପନେସେ ଶୁଭପନା ତଥା ଅଶୁଭପନା ହୋତା ହୈ କ୍ଯୋଂକି ୨ରାଗ – ଵିଶୁଦ୍ଧି ତଥା ସଂକ୍ଲେଶଯୁକ୍ତ ହୋନେସେ ଦୋ ପ୍ରକାରକା ହୋତା ହୈ ..୧୮୦..

ଅବ ଵିଶିଷ୍ଟ ପରିଣାମକେ ଭେଦକୋ ତଥା ଅଵିଶିଷ୍ଟ ପରିଣାମକୋ, କାରଣମେଂ କାର୍ଯକା ଉପଚାର କରକେ କାର୍ଯରୂପସେ ବତଲାତେ ହୈଂ : — ୧. ମୋହମଯ ପରିଣାମ ଔର ଦ୍ଵେଷମଯ ପରିଣାମ ଅଶୁଭ ହୈଂ . ୨. ଧର୍ମାନୁରାଗ ଵିଶୁଦ୍ଧିଵାଲା ହୋନେସେ ଧର୍ମାନୁରାଗମଯ ପରିଣାମ ଶୁଭ ହୈ; ଵିଷଯାନୁରାଗ ସଂକ୍ଲେଶମଯ ହୋନେସେ ଵିଷଯାନୁରାଗମଯ

Page 340 of 513
PDF/HTML Page 373 of 546
single page version

ଦ୍ଵିଵିଧସ୍ତାଵତ୍ପରିଣାମଃ, ପରଦ୍ରଵ୍ଯପ୍ରଵୃତ୍ତଃ ସ୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯପ୍ରଵୃତ୍ତଶ୍ଚ . ତତ୍ର ପରଦ୍ରଵ୍ଯପ୍ରଵୃତ୍ତଃ ପରୋପ- ରକ୍ତତ୍ଵାଦ୍ଵିଶିଷ୍ଟପରିଣାମଃ, ସ୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯପ୍ରଵୃତ୍ତସ୍ତୁ ପରାନୁପରକ୍ତତ୍ଵାଦଵିଶିଷ୍ଟପରିଣାମଃ . ତତ୍ରୋକ୍ତୌ ଦ୍ଵୌ ଵିଶିଷ୍ଟପରିଣାମସ୍ଯ ଵିଶେଷୌ, ଶୁଭପରିଣାମୋଽଶୁଭପରିଣାମଶ୍ଚ . ତତ୍ର ପୁଣ୍ଯପୁଦ୍ଗଲବନ୍ଧକାରଣାତ୍ଵାତ୍ ଶୁଭପରିଣାମଃ ପୁଣ୍ଯଂ, ପାପପୁଦ୍ଗଲବନ୍ଧକାରଣତ୍ଵାଦଶୁଭପରିଣାମଃ ପାପମ୍ . ଅଵିଶିଷ୍ଟପରିଣାମସ୍ଯ ତୁ ଶୁଦ୍ଧତ୍ଵେନୈକତ୍ଵାନ୍ନାସ୍ତି ଵିଶେଷଃ . ସ କାଲେ ସଂସାରଦୁଃଖହେତୁକର୍ମପୁଦ୍ଗଲକ୍ଷଯକାରଣତ୍ଵାତ୍ସଂସାର- ଦୁଃଖହେତୁକର୍ମପୁଦ୍ଗଲକ୍ଷଯାତ୍ମକୋ ମୋକ୍ଷ ଏଵ ..୧୮୧.. ଦ୍ରଵ୍ଯପୁଣ୍ଯବନ୍ଧକାରଣତ୍ଵାଚ୍ଛୁଭପରିଣାମଃ ପୁଣ୍ଯଂ ଭଣ୍ଯତେ . ଅସୁହୋ ପାଵଂ ତି ଭଣିଦଂ ଦ୍ରଵ୍ଯପାପବନ୍ଧକାରଣତ୍ଵାଦ- ଶୁଭପରିଣାମଃ ପାପଂ ଭଣ୍ଯତେ . କେଷୁ ଵିଷଯେଷୁ ଯୋଽସୌ ଶୁଭାଶୁଭପରିଣାମଃ . ଅଣ୍ଣେସୁ ନିଜଶୁଦ୍ଧାତ୍ମନଃ ସକାଶାଦନ୍ଯେଷୁ ଶୁଭାଶୁଭବହିର୍ଦ୍ରଵ୍ଯେଷୁ . ପରିଣାମୋ ଣଣ୍ଣଗଦୋ ପରିଣାମୋ ନାନ୍ଯଗତୋଽନନ୍ଯଗତଃ ସ୍ଵସ୍ଵରୂପସ୍ଥ ଇତ୍ଯର୍ଥଂଃ . ସ ଇତ୍ଥଂଭୂତଃ ଶୁଦ୍ଧୋପଯୋଗଲକ୍ଷଣଃ ପରିଣାମଃ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖଯକାରଣଂ ଦୁଃଖକ୍ଷଯକାରଣଂ ଦୁଃଖକ୍ଷଯାଭିଧାନ- ମୋକ୍ଷସ୍ଯ କାରଣଂ ଭଣିଦୋ ଭଣିତଃ . କ୍ଵ ଭଣିତଃ . ସମଯେ ପରମାଗମେ ଲବ୍ଧିକାଲେ ଵା . କିଂଚ, ମିଥ୍ଯାଦୃଷ୍ଟିସାସାଦନମିଶ୍ରଗୁଣସ୍ଥାନତ୍ରଯେ ତାରତମ୍ଯେନାଶୁଭପରିଣାମୋ ଭଵତୀତି ପୂର୍ଵଂ ଭଣିତମାସ୍ତେ, ଅଵିରତ- ଦେଶଵିରତପ୍ରମତ୍ତସଂଯତସଂଜ୍ଞଗୁଣସ୍ଥାନତ୍ରଯେ ତାରତମ୍ଯେନ ଶୁଭପରିଣାମଶ୍ଚ ଭଣିତଃ, ଅପ୍ରମତ୍ତାଦିକ୍ଷୀଣକଷାଯାନ୍ତଗୁଣ- ସ୍ଥାନେଷୁ ତାରତମ୍ଯେନ ଶୁଦ୍ଧୋପଯୋଗୋଽପି ଭଣିତଃ . ନଯଵିଵକ୍ଷାଯାଂ ମିଥ୍ଯାଦୃଷ୍ଟଯାଦିକ୍ଷୀଣକ ଷାଯାନ୍ତଗୁଣସ୍ଥାନେଷୁ

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଅନ୍ଯେଷୁ ] ପରକେ ପ୍ରତି [ଶୁଭ ପରିଣାମଃ ] ଶୁଭ ପରିଣାମ [ପୁଣ୍ଯମ୍ ] ପୁଣ୍ଯ ହୈ, ଔର [ଅଶୁଭଃ ] ଅଶୁଭ ପରିଣାମ [ପାପମ୍ ] ପାପ ହୈ, [ଇତି ଭଣିତମ୍ ] ଐସା କହା ହୈ; [ଅନନ୍ଯଗତଃ ପରିଣାମଃ ] ଜୋ ଦୂସରେକେ ପ୍ରତି ପ୍ରଵର୍ତମାନ ନହୀଂ ହୈ ଐସା ପରିଣାମ [ସମଯେ ] ସମଯ ପର [ଦୁଃଖକ୍ଷଯକାରଣମ୍ ] ଦୁଃଖକ୍ଷଯକା କାରଣ ହୈ ..୧୮୧..

ଟୀକା : — ପ୍ରଥମ ତୋ ପରିଣାମ ଦୋ ପ୍ରକାରକା ହୈ — ପରଦ୍ରଵ୍ଯପ୍ରଵୃତ୍ତ (ପରଦ୍ରଵ୍ଯକେ ପ୍ରତି ପ୍ରଵର୍ତମାନ) ଔର ସ୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯପ୍ରଵୃତ୍ତ . ଇନମେଂସେ ପରଦ୍ରଵ୍ଯପ୍ରଵୃତ୍ତପରିଣାମ ପରକେ ଦ୍ଵାରା ଉପରକ୍ତ (-ପରକେ ନିମିତ୍ତସେ ଵିକାରୀ) ହୋନେସେ ଵିଶିଷ୍ଟ ପରିଣାମ ହୈ ଔର ସ୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯପ୍ରଵୃତ୍ତ ପରିଣାମ ପରକେ ଦ୍ଵାରା ଉପରକ୍ତ ନ ହୋନେସେ ଅଵିଶିଷ୍ଟ ପରିଣାମ ହୈ . ଉସମେଂ ଵିଶିଷ୍ଟ ପରିଣାମକେ ପୂର୍ଵୋକ୍ତ ଦୋ ଭେଦ ହୈଂ – ଶୁଭପରିଣାମ ଔର ଅଶୁଭ ପରିଣାମ . ଉନମେଂ ପୁଣ୍ଯରୂପ ପୁଦ୍ଗଲକେ ବଂଧକା କାରଣ ହୋନେସେ ଶୁଭପରିଣାମ ପୁଣ୍ଯ ହୈ ଔର ପାପରୂପ ପୁଦ୍ଗଲକେ ବଂଧକା କାରଣ ହୋନେସେ ଅଶୁଭ ପରିଣାମ ପାପ ହୈ . ଅଵିଶିଷ୍ଟ ପରିଣାମ ତୋ ଶୁଦ୍ଧ ହୋନେସେ ଏକ ହୈ ଇସଲିଯେ ଉସକେ ଭେଦ ନହୀଂ ହୈଂ . ଵହ (ଅଵିଶିଷ୍ଟ ପରିଣାମ) ଯଥାକାଲ ସଂସାରଦୁଃଖକେ ହେତୁଭୂତ କର୍ମପୁଦ୍ଗଲକେ କ୍ଷଯକା କାରଣ ହୋନେସେ ସଂସାରଦୁଃଖକା ହେତୁଭୂତ କର୍ମପୁଦ୍ଗଲକା କ୍ଷଯସ୍ଵରୂପ ମୋକ୍ଷ ହୀ ହୈ .

Page 341 of 513
PDF/HTML Page 374 of 546
single page version

ଭାଵାର୍ଥ : — ପରକେ ପ୍ରତି ପ୍ରଵର୍ତମାନ ଐସା ଶୁଭ ପରିଣାମ ଵହ ପୁଣଯକା କାରଣ ହୈ ଔର ଅଶୁଭ ପରିଣାମ ଵହ ପାପକା କାରଣ ହୈ; ଇସଲିଯେ ଯଦି କାରଣମେଂ କାର୍ଯକା ଉପଚାର କିଯା ଜାଯ ତୋ, ଶୁଭପରିଣାମ ଵହ ପୁଣ୍ଯ ହୈ ଔର ଅଶୁଭ ପରିଣାମ ଵହ ପାପ . ସ୍ଵାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯମେଂ ପ୍ରଵର୍ତମାନ ଐସା ଶୁଦ୍ଧ ପରିଣାମ ମୋକ୍ଷକା କାରଣ ହୈ; ଇସଲିଯେ ଯଦି କାରଣମେଂ କାର୍ଯକା ଉପଚାର କିଯା ଜାଯ ତୋ, ଶୁଦ୍ଧ ପରିଣାମ ଵହ ମୋକ୍ଷ ହୈ ..୧୮୧..

ଅବ, ଜୀଵକୀ ସ୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯମେଂ ପ୍ରଵୃତ୍ତି ଔର ପରଦ୍ରଵ୍ଯସେ ନିଵୃତ୍ତିକୀ ସିଦ୍ଧିକେ ଲିଯେ ସ୍ଵ – ପରକା ଵିଭାଗ ବତଲାତେ ହୈଂ : —

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଅଥ ] ଅବ [ସ୍ଥାଵରାଃ ଚ ତ୍ରସାଃ ] ସ୍ଥାଵର ଔର ତ୍ରସ ଐସେ ଜୋ [ପୃଥିଵୀପ୍ରମୁଖାଃ ] ପୃଥ୍ଵୀ ଆଦି [ଜୀଵ ନିକାଯାଃ ] ଜୀଵନିକାଯ [ଭଣିତାଃ ] କହେ ଗଯେ ହୈଂ, [ତେ ] ଵେ [ଜୀଵାତ୍ ଅନ୍ଯେ ] ଜୀଵସେ ଅନ୍ଯ ହୈଂ, [ଚ ] ଔର [ଜୀଵଃ ଅପି ] ଜୀଵ ଭୀ [ତେଭ୍ଯଃ

Page 342 of 513
PDF/HTML Page 375 of 546
single page version

ଯ ଏତେ ପୃଥିଵୀପ୍ରଭୃତଯଃ ଷଡ୍ଜୀଵନିକାଯାସ୍ତ୍ରସସ୍ଥାଵରଭେଦେନାଭ୍ଯୁପଗମ୍ଯନ୍ତେ ତେ ଖଲ୍ଵ- ଚେତନତ୍ଵାଦନ୍ଯେ ଜୀଵାତ୍, ଜୀଵୋଽପି ଚ ଚେତନତ୍ଵାଦନ୍ଯସ୍ତେଭ୍ଯଃ . ଅତ୍ର ଷଡ୍ଜୀଵନିକାଯା ଆତ୍ମନଃ ପରଦ୍ରଵ୍ଯମେକ ଏଵାତ୍ମା ସ୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯମ୍ ..୧୮୨..

ବନ୍ଧ ଇତି କଥନମୁଖ୍ଯତଯା ଗାଥାତ୍ରଯେଣ ଚତୁର୍ଥସ୍ଥଲଂ ଗତମ୍ . ଅଥ ଜୀଵସ୍ଯ ସ୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯପ୍ରଵୃତ୍ତିପରଦ୍ରଵ୍ଯ- ନିଵୃତ୍ତିନିମିତ୍ତଂ ଷଡ୍ଜୀଵନିକାଯୈଃ ସହ ଭେଦଵିଜ୍ଞାନଂ ଦର୍ଶଯତି --ଭଣିଦା ପୁଢଵିପ୍ପମୁହା ଭଣିତାଃ ପରମାଗମେ କଥିତାଃ ପୃଥିଵୀପ୍ରମୁଖାଃ . ତେ କେ . ଜୀଵଣିକାଯା ଜୀଵସମୂହାଃ . ଅଧ ଅଥ . କଥଂଭୂତାଃ . ଥାଵରା ଯ ତସା ସ୍ଥାଵରାଶ୍ଚ ତ୍ରସାଃ . ତେ ଚ କିଂଵିଶିଷ୍ଟାଃ . ଅଣ୍ଣା ତେ ଅନ୍ଯେ ଭିନ୍ନାସ୍ତେ . କସ୍ମାତ୍ . ଜୀଵାଦୋ ଶୁଦ୍ଧବୁଦ୍ଧୈକଜୀଵସ୍ଵଭାଵାତ୍ . ଜୀଵୋ ଵି ଯ ତେହିଂଦୋ ଅଣ୍ଣୋ ଜୀଵୋଽପି ଚ ତେଭ୍ଯୋଽନ୍ଯ ଇତି . ତଥାହି – ଟଙ୍କୋତ୍କୀର୍ଣଜ୍ଞାଯକୈକ ସ୍ଵଭାଵପରମାତ୍ମ- ତତ୍ତ୍ଵଭାଵନାରହିତେନ ଜୀଵେନ ଯଦୁପାର୍ଜିତଂ ତ୍ରସସ୍ଥାଵରନାମକର୍ମ ତଦୁଦଯଜନିତତ୍ଵାଦଚେତନତ୍ଵାଚ୍ଚ ତ୍ରସସ୍ଥାଵର- ଜୀଵନିକାଯାଃ ଶୁଦ୍ଧଚୈତନ୍ଯସ୍ଵଭାଵଜୀଵାଦ୍ଭିନ୍ନାଃ . ଜୀଵୋଽପି ଚ ତେଭ୍ଯୋ ଵିଲକ୍ଷଣତ୍ଵାଦ୍ଭିନ୍ନ ଇତି . ଅତ୍ରୈଵଂ ଭେଦଵିଜ୍ଞାନେ ଜାତେ ସତି ମୋକ୍ଷାର୍ଥୀ ଜୀଵଃ ସ୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯେ ପ୍ରଵୃତ୍ତିଂ ପରଦ୍ରଵ୍ଯେ ନିଵୃତ୍ତିଂ ଚ କରୋତୀତି ଭାଵାର୍ଥଃ ..୧୮୨.. ଅନ୍ଯଃ ] ଉନସେ ଅନ୍ଯ ହୈ ..୧୮୨..

ଟୀକା : — ଜୋ ଯହ ପୃଥ୍ଵୀ ଇତ୍ଯାଦି ଷଟ୍ ଜୀଵନିକାଯ ତ୍ରସସ୍ଥାଵରକେ ଭେଦପୂର୍ଵକ ମାନେ ଜାତେ ହୈଂ, ଵେ ଵାସ୍ତଵମେଂ ଅଚେତନତ୍ତ୍ଵକେ କାରଣ ଜୀଵସେ ଅନ୍ଯ ହୈଂ, ଔର ଜୀଵ ଭୀ ଚେତନତ୍ଵକେ କାରଣ ଉନସେ ଅନ୍ଯ ହୈ . ଯହାଁ (ଯହ କହା ହୈ କି) ଷଟ୍ ଜୀଵନିକାଯ ଆତ୍ମାକୋ ପରଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈ, ଆତ୍ମା ଏକ ହୀ ସ୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈ ..୧୮୨..

ଅବ, ଯହ ନିଶ୍ଚିତ କରତେ ହୈଂ କି – ଜୀଵକୋ ସ୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯମେଂ ପ୍ରଵୃତ୍ତିକା ନିମିତ୍ତ ସ୍ଵ – ପରକେ ଵିଭାଗକା ଜ୍ଞାନ ହୈ, ଔର ପରଦ୍ରଵ୍ଯମେଂ ପ୍ରଵୃତ୍ତିକା ନିମିତ୍ତ ସ୍ଵ – ପରକେ ଵିଭାଗକା ଅଜ୍ଞାନ ହୈ : —

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଯଃ ] ଜୋ [ଏଵଂ ] ଇସପ୍ରକାର [ସ୍ଵଭାଵମ୍ ଆସାଦ୍ଯ ] ସ୍ଵଭାଵକୋ ପ୍ରାପ୍ତ କରକେ (ଜୀଵ – ପୁଦ୍ଗଲକେ ସ୍ଵଭାଵକୋ ନିଶ୍ଚିତ କରକେ) [ପରମ୍ ଆତ୍ମାନଂ ] ପରକୋ ଔର ସ୍ଵକୋ [ନ ଏଵ ଜାନାତି ] ନହୀଂ ଜାନତା, [ମୋହାତ୍ ] ଵହ ମୋହସେ ‘[ଅହମ୍ ] ଯହ ମୈଂ ହୂଁ, [ଇଦଂ ମମ ] ଯହ ମେରା

Page 343 of 513
PDF/HTML Page 376 of 546
single page version

ଯୋ ହି ନାମ ନୈଵଂ ପ୍ରତିନିଯତଚେତନାଚେତନତ୍ଵସ୍ଵଭାଵେନ ଜୀଵପୁଦ୍ଗଲଯୋଃ ସ୍ଵପରଵିଭାଗଂ ପଶ୍ଯତି ସ ଏଵାହମିଦଂ ମମେଦମିତ୍ଯାତ୍ମାତ୍ମୀଯତ୍ଵେନ ପରଦ୍ରଵ୍ଯମଧ୍ଯଵସ୍ଯତି ମୋହାନ୍ନାନ୍ଯଃ . ଅତୋ ଜୀଵସ୍ଯ ପରଦ୍ରଵ୍ଯ- ପ୍ରଵୃତ୍ତିନିମିତ୍ତଂ ସ୍ଵପରପରିଚ୍ଛେଦାଭାଵମାତ୍ରମେଵ, ସାମର୍ଥ୍ଯାତ୍ସ୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯପ୍ରଵୃତ୍ତିନିମିତ୍ତଂ ତଦଭାଵଃ ..୧୮୩..

ଟୀକା : — ଜୋ ଆତ୍ମା ଇସପ୍ରକାର ଜୀଵ ଔର ପୁଦ୍ଗଲକେ (ଅପନେ – ଅପନେ) ନିଶ୍ଚିତ ଚେତନତ୍ଵ ଔର ଅଚେତନତ୍ଵରୂପ ସ୍ଵଭାଵକେ ଦ୍ଵାରା ସ୍ଵ – ପରକେ ଵିଭାଗକୋ ନହୀଂ ଦେଖତା, ଵହୀ ଆତ୍ମା ‘ଯହ ମୈଂ ହୂଁ, ଯହ ମେରା ହୈ’ ଇସପ୍ରକାର ମୋହସେ ପରଦ୍ରଵ୍ଯମେଂ ଅପନେପନକା ଅଧ୍ଯଵସାନ କରତା ହୈ, ଦୂସରା ନହୀଂ . ଇସସେ (ଯହ ନିଶ୍ଚିତ ହୁଆ କି) ଜୀଵକୋ ପରଦ୍ରଵ୍ଯମେଂ ପ୍ରଵୃତ୍ତିକା ନିମିତ୍ତ ସ୍ଵପରକେ ଜ୍ଞାନକା ଅଭାଵମାତ୍ର ହୀ ହୈ ଔର (କହେ ଵିନା ଭୀ) ସାମର୍ଥ୍ଯସେ (ଯହ ନିଶ୍ଚିତ ହୁଆ କି) ସ୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯମେଂ ପ୍ରଵୃତ୍ତିକା ନିମିତ୍ତ ୧ଉସକା ଅଭାଵ ହୈ .

ଭାଵାର୍ଥ : — ଜିସେ ସ୍ଵ – ପରକା ଭେଦଵିଜ୍ଞାନ ନହୀଂ ହୈ ଵହୀ ପରଦ୍ରଵ୍ଯମେଂ ଅହଂକାର – ମମକାର କରତା ହୈ, ଭେଦଵିଜ୍ଞାନୀ ନହୀଂ . ଇସଲିଯେ ପରଦ୍ରଵ୍ଯମେଂ ପ୍ରଵୃତ୍ତିକା କାରଣ ଭେଦଵିଜ୍ଞାନକା ଅଭାଵ ହୀ ହୈ, ଔର ସ୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯମେଂ ପ୍ରଵୃତ୍ତିକା କାରଣ ଭେଦଵିଜ୍ଞାନ ହୀ ହୈ ..୧୮୩..

ଅବ ଯହ ନିରୂପଣ କରତେ ହୈଂ କି ଆତ୍ମାକା କର୍ମ କ୍ଯା ହୈ : — ୧. ଉସକା ଅଭାଵ = ସ୍ଵ -ପରକେ ଜ୍ଞାନକେ ଅଭାଵକା ଅଭାଵ; ସ୍ଵ – ପରକେ ଜ୍ଞାନକା ସଦ୍ଭାଵ .

Page 344 of 513
PDF/HTML Page 377 of 546
single page version

ଆତ୍ମା ହି ତାଵତ୍ସ୍ଵଂ ଭାଵଂ କରୋତି, ତସ୍ଯ ସ୍ଵଧର୍ମତ୍ଵାଦାତ୍ମନସ୍ତଥାଭଵନଶକ୍ତି- ସମ୍ଭଵେନାଵଶ୍ଯମେଵ କାର୍ଯତ୍ଵାତ୍ . ସ ତଂ ଚ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରଃ କୁର୍ଵାଣସ୍ତସ୍ଯ କର୍ତାଵଶ୍ଯଂ ସ୍ଯାତ୍, କ୍ରିଯମାଣ- ଶ୍ଚାତ୍ମନା ସ୍ଵୋ ଭାଵସ୍ତେନାପ୍ଯତ୍ଵାତ୍ତସ୍ଯ କର୍ମାଵଶ୍ଯଂ ସ୍ଯାତ୍ . ଏଵମାତ୍ମନଃ ସ୍ଵପରିଣାମଃ କର୍ମ . ନ ତ୍ଵାତ୍ମା ପୁଦ୍ଗଲସ୍ଯ ଭାଵାନ୍ କରୋତି, ତେଷାଂ ପରଧର୍ମତ୍ଵାଦାତ୍ମନସ୍ତଥାଭଵନଶକ୍ତ୍ଯସମ୍ଭଵେନା- କାର୍ଯତ୍ଵାତ୍ . ସ ତାନକୁର୍ଵାଣୋ ନ ତେଷାଂ କର୍ତା ସ୍ଯାତ୍, ଅକ୍ରିଯମାଣାଶ୍ଚାତ୍ମନା ତେ ନ ତସ୍ଯ କର୍ମ ସ୍ଯୁଃ . ଏଵମାତ୍ମନଃ ପୁଦ୍ଗଲପରିଣାମୋ ନ କର୍ମ ..୧୮୪..

ନିଵୃତ୍ତିଂ କରୋତୀତି ..୧୮୩.. ଏଵଂ ଭେଦଭାଵନାକଥନମୁଖ୍ଯତଯା ସୂତ୍ରଦ୍ଵଯେନ ପଞ୍ଚମସ୍ଥଲଂ ଗତମ୍ . ଅଥାତ୍ମନୋ ନିଶ୍ଚଯେନ ରାଗାଦିସ୍ଵପରିଣାମ ଏଵ କର୍ମ, ନ ଚ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମେତି ପ୍ରରୂପଯତି — କୁଵ୍ଵଂ ସଭାଵଂ କୁର୍ଵନ୍ସ୍ଵଭାଵମ୍ . ଅତ୍ର ସ୍ଵଭାଵଶବ୍ଦେନ ଯଦ୍ଯପି ଶୁଦ୍ଧନିଶ୍ଚଯେନ ଶୁଦ୍ଧବୁଦ୍ଧୈକସ୍ଵଭାଵୋ ଭଣ୍ଯତେ, ତଥାପି କର୍ମବନ୍ଧପ୍ରସ୍ତାଵେ ରାଗାଦି- ପରିଣାମୋଽପ୍ଯଶୁଦ୍ଧନିଶ୍ଚଯେନ ସ୍ଵଭାଵୋ ଭଣ୍ଯତେ . ତଂ ସ୍ଵଭାଵଂ କୁର୍ଵନ୍ . ସ କଃ . ଆଦା ଆତ୍ମା . ହଵଦି ହି କତ୍ତା କର୍ତା ଭଵତି ହି ସ୍ଫୁ ଟମ୍ . କସ୍ଯ . ସଗସ୍ସ ଭାଵସ୍ସ ସ୍ଵକୀଯଚିଦ୍ରୂପସ୍ଵଭାଵସ୍ଯ ରାଗାଦିପରିଣାମସ୍ଯ . ତଦେଵ ତସ୍ଯ

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ସ୍ଵଭାଵଂ କୁର୍ଵନ୍ ] ଅପନେ ଭାଵକୋ କରତା ହୁଆ [ଆତ୍ମା ] ଆତ୍ମା [ହି ] ଵାସ୍ତଵମେଂ [ସ୍ଵକସ୍ଯ ଭାଵସ୍ଯ ] ଅପନେ ଭାଵକା [କର୍ତା ଭଵତି ] କର୍ତା ହୈ; [ତୁ ] ପରନ୍ତୁ [ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯମଯାନାଂ ସର୍ଵଭାଵାନାଂ ] ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯମଯ ସର୍ଵ ଭାଵୋଂକା [କର୍ତା ନ ] କର୍ତା ନହୀଂ ହୈ ..୧୮୪..

ଟୀକା : — ପ୍ରଥମ ତୋ ଆତ୍ମା ଵାସ୍ତଵମେଂ ସ୍ଵ ଭାଵକୋ କରତା ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଵହ (ଭାଵ) ଉସକା ସ୍ଵ ଧର୍ମ ହୈ, ଇସଲିଯେ ଆତ୍ମାକୋ ଉସରୂପ ହୋନେକୀ (ପରିଣମିତ ହୋନେକୀ) ଶକ୍ତିକା ସଂଭଵ ହୈ, ଅତଃ ଵହ (ଭାଵ) ଅଵଶ୍ଯମେଵ ଆତ୍ମାକା କାର୍ଯ ହୈ . (ଇସପ୍ରକାର) ଵହ (ଆତ୍ମା) ଉସେ (-ସ୍ଵ ଭାଵକୋ) ସ୍ଵତଂତ୍ର- ତଯା କରତା ହୁଆ ଉସକା କର୍ତା ଅଵଶ୍ଯ ହୈ ଔର ସ୍ଵ ଭାଵ ଆତ୍ମାକେ ଦ୍ଵାରା କିଯା ଜାତା ହୁଆ ଆତ୍ମାକେ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରାପ୍ଯ ହୋନେସେ ଅଵଶ୍ଯ ହୀ ଆତ୍ମାକା କର୍ମ ହୈ . ଇସପ୍ରକାର ସ୍ଵ ପରିଣାମ ଆତ୍ମାକା କର୍ମ ହୈ .

ପରନ୍ତୁ, ଆତ୍ମା ପୁଦ୍ଗଲକେ ଭାଵୋଂକୋ ନହୀଂ କରତା, କ୍ଯୋଂକି ଵେ ପରକେ ଧର୍ମ ହୈଂ, ଇସଲିଯେ ଆତ୍ମାକେ ଉସ – ରୂପ ହୋନେକୀ ଶକ୍ତିକା ଅସଂଭଵ ହୋନେସେ ଵେ ଆତ୍ମାକା କାର୍ଯ ନହୀଂ ହୈଂ . (ଇସପ୍ରକାର) ଵହ (ଆତ୍ମା) ଉନ୍ହେଂ ନ କରତା ହୁଆ ଉନକା କର୍ତା ନହୀଂ ହୋତା ଔର ଵେ ଆତ୍ମାକେ ଦ୍ଵାରା ନ କିଯେ ଜାତେ ହୁଏ ଉସକା କର୍ମ ନହୀଂ ହୈଂ . ଇସପ୍ରକାର ପୁଦ୍ଗଲପରିଣାମ ଆତ୍ମାକା କର୍ମ ନହୀଂ ହୈ ..୧୮୪..

Page 345 of 513
PDF/HTML Page 378 of 546
single page version

ନ ଖଲ୍ଵାତ୍ମନଃ ପୁଦ୍ଗଲପରିଣାମଃ କର୍ମ, ପରଦ୍ରଵ୍ଯୋପାଦାନହାନଶୂନ୍ଯତ୍ଵାତ୍ . ଯୋ ହି ଯସ୍ଯ ପରିଣମଯିତା ଦୃଷ୍ଟଃ ସ ନ ତଦୁପାଦାନହାନଶୂନ୍ଯୋ ଦୃଷ୍ଟଃ, ଯଥାଗ୍ନିରଯଃପିଣ୍ଡସ୍ଯ . ଆତ୍ମା ତୁ ତୁଲ୍ଯକ୍ଷେତ୍ରଵର୍ତିତ୍ଵେଽପି ପରଦ୍ରଵ୍ଯୋପାଦାନହାନଶୂନ୍ଯ ଏଵ . ତତୋ ନ ସ ପୁଦ୍ଗଲାନାଂ କର୍ମଭାଵେନ ପରିଣମଯିତା ସ୍ଯାତ୍ ..୧୮୫..

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଜୀଵଃ ] ଜୀଵ [ସର୍ଵକାଲେଷୁ ] ସଭୀ କାଲୋଂମେଂ [ପୁଦ୍ଗଲମଧ୍ଯେ ଵର୍ତମାନଃ ଅପି ] ପୁଦ୍ଗଲକେ ମଧ୍ଯମେଂ ରହତା ହୁଆ ଭୀ [ପୁଦ୍ଗଲାନି କର୍ମାଣି ] ପୌଦ୍ଗଲିକ କର୍ମୋଂକୋ [ହି ] ଵାସ୍ତଵମେଂ [ଗୃହ୍ଣାତି ନ ଏଵ ] ନ ତୋ ଗ୍ରହଣ କରତା ହୈ, [ନ ମୁଚଂତି ] ନ ଛୋଡ଼ତା ହୈ, ଔର [ନ କରୋତି ] ନ କରତା ହୈ ..୧୮୬..

ଟୀକା : — ଵାସ୍ତଵମେଂ ପୁଦ୍ଗଲପରିଣାମ ଆତ୍ମାକା କର୍ମ ନହୀଂ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଵହ ପରଦ୍ରଵ୍ଯକେ ଗ୍ରହଣ – ତ୍ଯାଗସେ ରହିତ ହୈ; ଜୋ ଜିସକା ପରିଣମାନେଵାଲା ଦେଖା ଜାତା ହୈ ଵହ ଉସକେ ଗ୍ରହଣତ୍ଯାଗସେ ରହିତ ନହୀଂ ଦେଖା ଜାତା; ଜୈସେ — ଅଗ୍ନି ଲୋହେକେ ଗୋଲେମେଂ ଗ୍ରହଣ – ତ୍ଯାଗ ରହିତ ହୋତୀ ହୈ . ଆତ୍ମା ତୋ ତୁଲ୍ଯ କ୍ଷେତ୍ରମେଂ ଵର୍ତତା ହୁଆ ଭୀ (-ପରଦ୍ରଵ୍ଯକେ ସାଥ ଏକକ୍ଷେତ୍ରାଵଗାହୀ ହୋନେପର ଭୀ) ପରଦ୍ରଵ୍ଯକେ ଗ୍ରହଣ – ତ୍ଯାଗସେ ରହିତ ହୀ ହୈ . ଇସଲିଯେ ଵହ ପୁଦ୍ଗଲୋଂକୋ କର୍ମଭାଵସେ ପରିଣମାନେଵାଲା ନହୀଂ ହୈ ..୧୮୫..

ତବ (ଯଦି ଆତ୍ମା ପୁଦ୍ଗଲୋଂକୋ କର୍ମରୂପ ପରିଣମିତ ନହୀଂ କରତା ତୋ ଫି ର) ଆତ୍ମା କିସପ୍ରକାର ପୁଦ୍ଗଲ କର୍ମୋଂକେ ଦ୍ଵାରା ଗ୍ରହଣ କିଯା ଜାତା ହୈ ଔର ଛୋଡ଼ା ଜାତା ହୈ ? ଇସକା ଅବ ନିରୂପଣ କରତେ ହୈଂ : —

Page 346 of 513
PDF/HTML Page 379 of 546
single page version

ସୋଽଯମାତ୍ମା ପରଦ୍ରଵ୍ଯୋପାଦାନହାନଶୂନ୍ଯୋଽପି ସାମ୍ପ୍ରତଂ ସଂସାରାଵସ୍ଥାଯାଂ ନିମିତ୍ତମାତ୍ରୀକୃତ- ପରଦ୍ରଵ୍ଯପରିଣାମସ୍ଯ ସ୍ଵପରିଣାମମାତ୍ରସ୍ଯ ଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵଭୂତତ୍ଵାତ୍ କେଵଲସ୍ଯ କଲଯନ୍ କର୍ତୃତ୍ଵଂ, ତଦେଵ ତସ୍ଯ ସ୍ଵପରିଣାମଂ ନିମିତ୍ତମାତ୍ରୀକୃତ୍ଯୋପାତ୍ତକର୍ମପରିଣାମାଭିଃ ପୁଦ୍ଗଲଧୂଲୀଭିର୍ଵିଶିଷ୍ଟାଵଗାହରୂପେଣୋପାଦୀଯତେ କଦାଚିନ୍ମୁଚ୍ଯତେ ଚ ..୧୮୬.. ପରଭାଵଂ ନ ଗୃହ୍ଣାତି ନ ମୁଞ୍ଚତି ନ ଚ କରୋତ୍ଯୁପାଦାନରୂପେଣ ଲୋହପିଣ୍ଡୋ ଵାଗ୍ନିଂ ତଥାଯମାତ୍ମା ନ ଚ ଗୃହ୍ଣାତି ନ ଚ ମୁଞ୍ଚତି ନ ଚ କରୋତ୍ଯୁପାଦାନରୂପେଣ ପୁଦ୍ଗଲକର୍ମାଣୀତି . କିଂ କୁର୍ଵନ୍ନପି . ପୋଗ୍ଗଲମଜ୍ଝେ ଵଟ୍ଟଣ୍ଣଵି ସଵ୍ଵକାଲେସୁ କ୍ଷୀରନୀରନ୍ଯାଯେନ ପୁଦ୍ଗଲମଧ୍ଯେ ଵର୍ତ୍ତମାନୋଽପି ସର୍ଵକାଲେଷୁ . ଅନେନ କି ମୁକ୍ତଂ ଭଵତି . ଯଥା ସିଦ୍ଧୋ ଭଗଵାନ୍ ପୁଦ୍ଗଲମଧ୍ଯେ ଵର୍ତ୍ତମାନୋଽପି ପରଦ୍ରଵ୍ଯଗ୍ରହଣମୋଚନକରଣରହିତସ୍ତଥା ଶୁଦ୍ଧନିଶ୍ଚଯେନ ଶକ୍ତିରୂପେଣ ସଂସାରୀ ଜୀଵୋଽପୀତି ଭାଵାର୍ଥଃ ..୧୮୫.. ଅଥ ଯଦ୍ଯଯମାତ୍ମା ପୁଦ୍ଗଲକର୍ମ ନ କରୋତି ନ ଚ ମୁଞ୍ଚତି ତର୍ହି ବନ୍ଧଃ କଥଂ, ତର୍ହି ମୋକ୍ଷୋଽପି କଥମିତି ପ୍ରଶ୍ନେ ପ୍ରତ୍ଯୁତ୍ତରଂ ଦଦାତି --ସ ଇଦାଣିଂ କତ୍ତା ସଂ ସ ଇଦାନୀଂ କର୍ତା ସନ୍ . ସ ପୂର୍ଵୋକ୍ତଲକ୍ଷଣ ଆତ୍ମା, ଇଦାନୀଂ କୋଽର୍ଥଃ ଏଵଂ ପୂର୍ଵୋକ୍ତ ନଯଵିଭାଗେନ, କର୍ତା ସନ୍ . କସ୍ଯ . ସଗପରିଣାମସ୍ସ ନିର୍ଵିକାରନିତ୍ଯା-

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ସଃ ] ଵହ [ଇଦାନୀଂ ] ଅଭୀ (ସଂସାରାଵସ୍ଥାମେଂ) [ଦ୍ରଵ୍ଯଜାତସ୍ଯ ] ଦ୍ରଵ୍ଯସେ (ଆତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯସେ) ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋନେଵାଲେ [ସ୍ଵକପରିଣାମସ୍ଯ ] (ଅଶୁଦ୍ଧ) ସ୍ଵପରିଣାମକା [କର୍ତା ସନ୍ ] କର୍ତା ହୋତା ହୁଆ [କର୍ମଧୂଲିଭିଃ ] କର୍ମରଜସେ [ଆଦୀଯତେ ] ଗ୍ରହଣ କିଯା ଜାତା ହୈ ଔର [କଦାଚିତ୍ ଵିମୁଚ୍ଯତେ ] କଦାଚିତ୍ ଛୋଡ଼ା ଜାତା ହୈ ..୧୮୬..

ଟୀକା : — ସୋ ଯହ ଆତ୍ମା ପରଦ୍ରଵ୍ଯକେ ଗ୍ରହଣ – ତ୍ଯାଗସେ ରହିତ ହୋତା ହୁଆ ଭୀ ଅଭୀ ସଂସାରାଵସ୍ଥାମେଂ, ପରଦ୍ରଵ୍ଯପରିଣାମକୋ ନିମିତ୍ତମାତ୍ର କରତେ ହୁଏ କେଵଲ ସ୍ଵପରିଣାମମାତ୍ରକା — ଉସ ସ୍ଵପରିଣାମକେ ଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵଭୂତ ହୋନେସେ — କର୍ତୃତ୍ଵକା ଅନୁଭଵ କରତା ହୁଆ, ଉସକେ ଇସୀ ସ୍ଵପରିଣାମକୋ ନିମିତ୍ତମାତ୍ର କରକେ କର୍ମପରିଣାମକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତୀ ହୁଈ ଐସୀ ପୁଦ୍ଗଲରଜକେ ଦ୍ଵାରା ଵିଶିଷ୍ଟ ଅଵଗାହରୂପସେ ଗ୍ରହଣ କିଯା ଜାତା ହୈ ଔର କଦାଚିତ୍ ଛୋଡ଼ା ଜାତା ହୈ .

ଭାଵାର୍ଥ : — ଅଭୀ ସଂସାରାଵସ୍ଥାମେଂ ଜୀଵ ପୌଦ୍ଗଲିକ କର୍ମପରିଣାମକୋ ନିମିତ୍ତମାତ୍ର କରକେ ଅପନେ ଅଶୁଦ୍ଧ ପରିଣାମକା ହୀ କର୍ତା ହୋତା ହୈ (କ୍ଯୋଂକି ଵହ ଅଶୁଦ୍ଧ ପରିଣାମ ସ୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତା ହୈ ), ପରଦ୍ରଵ୍ଯକା କର୍ତା ନହୀଂ ହୋତା . ଇସପ୍ରକାର ଜୀଵ ଅପନେ ଅଶୁଦ୍ଧ ପରିଣାମକା କର୍ତା ହୋନେ ପର ଜୀଵକେ ଉସୀ ଅଶୁଦ୍ଧ ପରିଣାମକୋ ନିମିତ୍ତମାତ୍ର କରକେ କର୍ମରୂପ ପରିଣମିତ ହୋତୀ ହୁଈ ପୁଦ୍ଗଲରଜ ଵିଶେଷ ଅଵଗାହରୂପସେ ଜୀଵକୋ ଗ୍ରହଣ୧ କରତୀ ହୈ, ଔର କଭୀ (ସ୍ଥିତିକେ ଅନୁସାର ରହକର ଅଥଵା ଜୀଵକେ ୧. କର୍ମପରିଣତ ପୁଦ୍ଗଲୋଂକା ଜୀଵକେ ସାଥ ଵିଶେଷ ଅଵଗାହରୂପସେ ରହନେକୋ ହୀ ଯହାଁ କର୍ମପୁଦ୍ଗଲୋଂକେ ଦ୍ଵାରା ଜୀଵକା

Page 347 of 513
PDF/HTML Page 380 of 546
single page version

ଅସ୍ତି ଖଲ୍ଵାତ୍ମନଃ ଶୁଭାଶୁଭପରିଣାମକାଲେ ସ୍ଵଯମେଵ ସମୁପାତ୍ତଵୈଚିତ୍ର୍ଯକର୍ମପୁଦ୍ଗଲପରିଣାମଃ, ନଵଘନାମ୍ବୁନୋ ଭୂମିସଂଯୋଗପରିଣାମକାଲେ ସମୁପାତ୍ତଵୈଚିତ୍ର୍ଯାନ୍ଯପୁଦ୍ଗଲପରିଣାମଵତ୍ . ତଥା ହି — ଯଥା ଯଦା ନଵଘନାମ୍ବୁ ଭୂମିସଂଯୋଗେନ ପରିଣମତି ତଦାନ୍ଯେ ପୁଦ୍ଗଲାଃ ସ୍ଵଯମେଵ ସମୁପାତ୍ତଵୈଚିତ୍ର୍ଯୈଃ ନନ୍ଦୈକଲକ୍ଷଣପରମସୁଖାମୃତଵ୍ଯକ୍ତିରୂପକାର୍ଯସମଯସାରସାଧକନିଶ୍ଚଯରତ୍ନତ୍ରଯାତ୍ମକକାରଣସମଯସାରଵିଲକ୍ଷଣସ୍ଯ ମିଥ୍ଯାତ୍ଵରାଗାଦିଵିଭାଵରୂପସ୍ଯ ସ୍ଵକୀଯପରିଣାମସ୍ଯ . ପୁନରପି କିଂଵିଶିଷ୍ଟସ୍ଯ . ଦଵ୍ଵଜାଦସ୍ସ ସ୍ଵକୀଯାତ୍ମ- ଦ୍ରଵ୍ଯୋପାଦାନକାରଣଜାତସ୍ଯ . ଆଦୀଯଦେ କଦାଈ କମ୍ମଧୂଲୀହିଂ ଆଦୀଯତେ ବଧ୍ଯତେ . କାଭିଃ . କର୍ମଧୂଲୀଭିଃ କର୍ତୃ- ଭୂତାଭିଃ କଦାଚିତ୍ପୂର୍ଵୋକ୍ତଵିଭାଵପରିଣାମକାଲେ . ନ କେଵଲମାଦୀଯତେ, ଵିମୁଚ୍ଚଦେ ଵିଶେଷେଣ ମୁଚ୍ଯତେ ତ୍ଯଜ୍ଯତେ ତାଭିଃ କର୍ମଧୂଲୀଭିଃ କଦାଚିତ୍ପୂର୍ଵୋକ୍ତକାରଣସମଯସାରପରିଣତିକାଲେ . ଏତାଵତା କିମୁକ୍ତଂ ଭଵତି . ଅଶୁଦ୍ଧ- ପରିଣାମେନ ବଧ୍ଯତେ ଶୁଦ୍ଧପରିଣାମେନ ମୁଚ୍ଯତ ଇତି ..୧୮୬.. ଅଥ ଯଥା ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମାଣି ନିଶ୍ଚଯେନ ସ୍ଵଯମେଵୋତ୍ପଦ୍ଯନ୍ତେ ତଥା ଜ୍ଞାନାଵରଣାଦିଵିଚିତ୍ରଭେଦରୂପେଣାପି ସ୍ଵଯମେଵ ପରିଣମନ୍ତୀତି କଥଯତି ---ପରିଣମଦି ଜଦା ଅପ୍ପା ପରିଣମତି ଯଦାତ୍ମା . ସମସ୍ତଶୁଭାଶୁଭପରଦ୍ରଵ୍ଯଵିଷଯେ ପରମୋପେକ୍ଷାଲକ୍ଷଣଂ ଶୁଦ୍ଧୋପଯୋଗପରିଣାମଂ ମୁକ୍ତ୍ଵା ଯଦାଯମାତ୍ମା ପରିଣମତି . କ୍ଵ . ସୁହମ୍ହି ଅସୁହମ୍ହି ଶୁଭେଽଶୁଭେ ଵା ପରିଣାମେ . କଥଂଭୂତଃ ସନ୍ . ରାଗଦୋସଜୁଦୋ ଶୁଦ୍ଧ ପରିଣାମକୋ ନିମିତ୍ତମାତ୍ର କରକେ) ଛୋଡ଼ତୀ ହୈ ..୧୮୬..

ଅବ ପୁଦ୍ଗଲ କର୍ମୋଂକୀ ଵିଚିତ୍ରତା (ଜ୍ଞାନାଵରଣ, ଦର୍ଶନାଵରଣାଦିରୂପ ଅନେକପ୍ରକାରତା) କୋ କୌନ କରତା ହୈ ? ଇସକା ନିରୂପଣ କରତେ ହୈଂ : —

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଯଦା ] ଜବ [ଆତ୍ମା ] ଆତ୍ମା [ରାଗଦ୍ଵେଷଯୁତଃ ] ରାଗଦ୍ଵେଷଯୁକ୍ତ ହୋତା ହୁଆ [ଶୁଭେ ଅଶୁଭେ ] ଶୁଭ ଔର ଅଶୁଭମେଂ [ପରିଣମିତ ] ପରିଣମିତ ହୋତା ହୈ, ତବ [କର୍ମରଜଃ ] କର୍ମରଜ [ଜ୍ଞାନାଵରଣାଦିଭାଵୈଃ ] ଜ୍ଞାନାଵରଣାଦିରୂପସେ [ତଂ ] ଉସମେଂ [ପ୍ରଵିଶତି ] ପ୍ରଵେଶ କରତୀ ହୈ ..୧୮୭..

ଟୀକା : — ଜୈସେ ନଯେ ମେଘଜଲକେ ଭୂମିସଂଯୋଗରୂପ ପରିଣାମକେ ସମଯ ଅନ୍ଯ ପୁଦ୍ଗଲପରିଣାମ ସ୍ଵଯମେଵ ଵୈଚିତ୍ର୍ଯକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତେ ହୈଂ, ଉସୀପ୍ରକାର ଆତ୍ମାକେ ଶୁଭାଶୁଭ ପରିଣାମକେ ସମଯ