Page 28 of 513
PDF/HTML Page 61 of 546
single page version
ଅଥ ସ୍ଵାଯଂଭୁଵସ୍ଯାସ୍ଯ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମସ୍ଵଭାଵଲାଭସ୍ଯାତ୍ଯନ୍ତମନପାଯିତ୍ଵଂ କଥଂଚିଦୁତ୍ପାଦ-
ଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯଯୁକ୍ତତ୍ଵଂ ଚାଲୋଚଯତି —
ଭଂଗଵିହୂଣୋ ଯ ଭଵୋ ସଂଭଵପରିଵଜ୍ଜିଦୋ ଵିଣାସୋ ହି .
ଵିଜ୍ଜଦି ତସ୍ସେଵ ପୁଣୋ ଠିଦିସଂଭଵଣାସସମଵାଓ ..୧୭..
କେଵଲଜ୍ଞାନୋତ୍ପତ୍ତିପ୍ରସ୍ତାଵେ ଯତୋ ଭିନ୍ନକାରକଂ ନାପେକ୍ଷତେ ତତଃ ସ୍ଵଯଂଭୂର୍ଭଵତୀତି ଭାଵାର୍ଥଃ ..୧୬.. ଏଵଂ
ସର୍ଵଜ୍ଞମୁଖ୍ଯତ୍ଵେନ ପ୍ରଥମଗାଥା . ସ୍ଵଯଂଭୂମୁଖ୍ଯତ୍ଵେନ ଦ୍ଵିତୀଯା ଚେତି ପ୍ରଥମସ୍ଥଲେ ଗାଥାଦ୍ଵଯଂ ଗତମ୍ .. ଅଥାସ୍ଯ
ଭଗଵତୋ ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକନଯେନ ନିତ୍ଯତ୍ଵେଽପି ପର୍ଯାଯାର୍ଥିକନଯେନାନିତ୍ଯତ୍ଵମୁପଦିଶତି — ଭଂଗଵିହୂଣୋ ଯ ଭଵୋ ଭଙ୍ଗ-
ଵିହୀନଶ୍ଚ ଭଵଃ ଜୀଵିତମରଣାଦିସମତାଭାଵଲକ୍ଷଣପରମୋପେକ୍ଷାସଂଯମରୂପଶୁଦ୍ଧୋପଯୋଗେନୋତ୍ପନ୍ନୋ ଯୋଽସୌ ଭଵଃ
କେଵଲଜ୍ଞାନୋତ୍ପାଦଃ . ସ କିଂଵିଶିଷ୍ଟଃ . ଭଙ୍ଗଵିହିନୋ ଵିନାଶରହିତଃ . ସଂଭଵପରିଵଜ୍ଜିଦୋ ଵିଣାସୋ ତ୍ତି
ସଂଭଵପରିଵର୍ଜିତୋ ଵିନାଶ ଇତି . ଯୋଽସୌ ମିଥ୍ଯାତ୍ଵରାଗାଦିସଂସରଣରୂପସଂସାରପର୍ଯାଯସ୍ଯ ଵିନାଶଃ . ସ
ସହାଯତା ନହୀଂ କର ସକତୀ . ଇସଲିଯେ କେଵଲଜ୍ଞାନ ପ୍ରାପ୍ତିକେ ଇଚ୍ଛୁକ ଆତ୍ମାକୋ ବାହ୍ଯ ସାମଗ୍ରୀକୀ
ଅପେକ୍ଷା ରଖକର ପରତଂତ୍ର ହୋନା ନିରର୍ଥକ ହୈ . ଶୁଦ୍ଧୋପଯୋଗମେଂ ଲୀନ ଆତ୍ମା ସ୍ଵଯଂ ହୀ ଛହ କାରକରୂପ
ହୋକର କେଵଲଜ୍ଞାନ ପ୍ରାପ୍ତ କରତା ହୈ . ଵହ ଆତ୍ମା ସ୍ଵଯଂ ଅନନ୍ତଶକ୍ତିଵାନ ଜ୍ଞାଯକସ୍ଵଭାଵସେ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର
ହୈ ଇସଲିଏ ସ୍ଵଯଂ ହୀ କର୍ତା ହୈ; ସ୍ଵଯଂ ଅନନ୍ତଶକ୍ତିଵାଲେ କେଵଲଜ୍ଞାନକୋ ପ୍ରାପ୍ତ କରନେସେ କେଵଲଜ୍ଞାନ କର୍ମ
ହୈ, ଅଥଵା କେଵଲଜ୍ଞାନସେ ସ୍ଵଯଂ ଅଭିନ୍ନ ହୋନେସେ ଆତ୍ମା ସ୍ଵଯଂ ହୀ କର୍ମ ହୈ; ଅପନେ ଅନନ୍ତ ଶକ୍ତିଵାଲେ
ପରିଣମନ ସ୍ଵଭାଵରୂପ ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ସାଧନସେ କେଵଲଜ୍ଞାନକୋ ପ୍ରଗଟ କରତା ହୈ, ଇସଲିଯେ ଆତ୍ମା ସ୍ଵଯଂ ହୀ
କରଣ ହୈ; ଅପନେକୋ ହୀ କେଵଲଜ୍ଞାନ ଦେତା ହୈ, ଇସଲିଯେ ଆତ୍ମା ସ୍ଵଯଂ ହୀ ସମ୍ପ୍ରଦାନ ହୈ; ଅପନେମେଂସେ ମତି
ଶ୍ରୁତାଦି ଅପୂର୍ଣ ଜ୍ଞାନ ଦୂର କରକେ କେଵଲଜ୍ଞାନ ପ୍ରଗଟ କରତା ହୈ, ଇସଲିଯେ ଔର ସ୍ଵଯଂ ସହଜ ଜ୍ଞାନ
ସ୍ଵଭାଵକେ ଦ୍ଵାରା ଧ୍ରୁଵ ରହତା ହୈ ଇସଲିଯେ ସ୍ଵଯଂ ହୀ ଅପାଦାନ ହୈ, ଅପନେମେଂ ହୀ ଅର୍ଥାତ୍ ଅପନେ ହୀ ଆଧାରସେ
କେଵଲଜ୍ଞାନ ପ୍ରଗଟ କରତା ହୈ, ଇସଲିଯେ ସ୍ଵଯଂ ହୀ ଅଧିକରଣ ହୈ . ଇସପ୍ରକାର ସ୍ଵଯଂ ଛହ କାରକରୂପ
ହୋତା ହୈ, ଇସଲିଯେ ଵହ ‘ସ୍ଵଯଂଭୂ’ କହଲାତା ହୈ . ଅଥଵା, ଅନାଦିକାଲସେ ଅତି ଦୃଢ଼ ବଁଧେ ହୁଏ
(ଜ୍ଞାନାଵରଣ, ଦର୍ଶନାଵରଣ, ମୋହନୀଯ ଔର ଅଂତରାଯରୂପ) ଦ୍ରଵ୍ଯ ତଥା ଭାଵ ଘାତିକର୍ମୋଂକୋ ନଷ୍ଟ କରକେ
ସ୍ଵଯମେଵ ଆଵିର୍ଭୂତ ହୁଆ ଅର୍ଥାତ୍ କିସୀକୀ ସହାଯତାକେ ବିନା ଅପନେ ଆପ ହୀ ସ୍ଵଯଂ ପ୍ରଗଟ ହୁଆ
ଇସଲିଯେ ‘ସ୍ଵଯଂଭୂ’ କହଲାତା ହୈ ..୧୬..
ଅବ ଇସ ସ୍ଵଯଂଭୂକେ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମସ୍ଵଭାଵକୀ ପ୍ରାପ୍ତିକେ ଅତ୍ଯନ୍ତ ଅଵିନାଶୀପନା ଔର କଥଂଚିତ୍
(କୋଈ ପ୍ରକାରସେ) ଉତ୍ପାଦ -ଵ୍ଯଯ -ଧ୍ରୌଵ୍ଯଯୁକ୍ତତାକା ଵିଚାର କରତେ ହୈଂ : –
ଵ୍ଯଯହୀନ ଛେ ଉତ୍ପାଦ ନେ ଉତ୍ପାଦହୀନ ଵିନାଶ ଛେ,
ତେନେ ଜ ଵଳୀ ଉତ୍ପାଦଧ୍ରୌଵ୍ଯଵିନାଶନୋ ସମଵାଯ ଛେ.୧୭.
Page 29 of 513
PDF/HTML Page 62 of 546
single page version
ଭଙ୍ଗଵିହୀନଶ୍ଚ ଭଵଃ ସଂଭଵପରିଵର୍ଜିତୋ ଵିନାଶୋ ହି .
ଵିଦ୍ଯତେ ତସ୍ଯୈଵ ପୁନଃ ସ୍ଥିତିସଂଭଵନାଶସମଵାଯଃ ..୧୭..
ଅସ୍ଯ ଖଲ୍ଵାତ୍ମନଃ ଶୁଦ୍ଧୋପଯୋଗପ୍ରସାଦାତ୍ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମସ୍ଵଭାଵେନ ଯୋ ଭଵଃ ସ ପୁନସ୍ତେନ ରୂପେଣ
ପ୍ରଲଯାଭାଵାଦ୍ଭଂଗଵିହୀନଃ . ଯସ୍ତ୍ଵଶୁଦ୍ଧାତ୍ମସ୍ଵଭାଵେନ ଵିନାଶଃ ସ ପୁନରୁତ୍ପାଦାଭାଵାତ୍ସଂଭଵପରିଵର୍ଜିତଃ .
ଅତୋଽସ୍ଯ ସିଦ୍ଧତ୍ଵେନାନପାଯିତ୍ଵମ୍ . ଏଵମପି ସ୍ଥିତିସଂଭଵନାଶସମଵାଯୋଽସ୍ଯ ନ ଵିପ୍ରତିଷିଧ୍ଯତେ,
ଭଂଗରହିତୋତ୍ପାଦେନ ସଂଭଵଵର୍ଜିତଵିନାଶେନ ତଦ୍ଦ୍ଵଯାଧାରଭୂତଦ୍ରଵ୍ଯେଣ ଚ ସମଵେତତ୍ଵାତ୍ ..୧୭..
କିଂଵିଶିଷ୍ଟଃ . ସଂଭଵଵିହୀନଃ ନିର୍ଵିକାରାତ୍ମତତ୍ତ୍ଵଵିଲକ୍ଷଣରାଗାଦିପରିଣାମାଭାଵାଦୁତ୍ପତ୍ତିରହିତଃ . ତସ୍ମାଜ୍ଜ୍ଞାଯତେ
ତସ୍ଯୈଵ ଭଗଵତଃ ସିଦ୍ଧସ୍ଵରୂପତୋ ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକନଯେନ ଵିନାଶୋ ନାସ୍ତି . ଵିଜ୍ଜଦି ତସ୍ସେଵ ପୁଣୋ ଠିଦିସଂଭଵ-
ଣାସସମଵାଓ ଵିଦ୍ଯତେ ତସ୍ଯୈଵ ପୁନଃ ସ୍ଥିତିସଂଭଵନାଶସମଵାଯଃ . ତସ୍ଯୈଵ ଭଗଵତଃ ପର୍ଯାଯାର୍ଥିକନଯେନ
ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଭଙ୍ଗଵିହିନଃ ଚ ଭଵଃ ] ଉସକେ (ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମସ୍ଵଭାଵକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ଆତ୍ମାକେ)
ଵିନାଶ ରହିତ ଉତ୍ପାଦ ହୈ, ଔର [ସଂଭଵପରିଵର୍ଜିତଃ ଵିନାଶଃ ହି ] ଉତ୍ପାଦ ରହିତ ଵିନାଶ ହୈ . [ତସ୍ଯ
ଏଵ ପୁନଃ ] ଉସକେ ହୀ ଫି ର [ସ୍ଥିତିସଂଭଵନାଶସମଵାଯଃ ଵିଦ୍ଯତେ ] ସ୍ଥିତି, ଉତ୍ପାଦ ଔର ଵିନାଶକା
ସମଵାଯ ମିଲାପ, ଏକତ୍ରପନା ଵିଦ୍ଯମାନ ହୈ ..୧୭..
ଟୀକା : — ଵାସ୍ତଵମେଂ ଇସ (ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମସ୍ଵଭାଵକୋ ପ୍ରାପ୍ତ) ଆତ୍ମାକେ ଶୁଦ୍ଧୋପଯୋଗକେ ପ୍ରସାଦସେ
ହୁଆ ଜୋ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମସ୍ଵଭାଵସେ (ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମସ୍ଵଭାଵରୂପସେ) ଉତ୍ପାଦ ହୈ ଵହ, ପୁନଃ ଉସରୂପସେ ପ୍ରଲଯକା
ଅଭାଵ ହୋନେସେ ଵିନାଶ ରହିତ ହୈ; ଔର (ଉସ ଆତ୍ମାକେ ଶୁଦ୍ଧୋପଯୋଗକେ ପ୍ରସାଦସେ ହୁଆ) ଜୋ
ଅଶୁଦ୍ଧାତ୍ମସ୍ଵଭାଵସେ ଵିନାଶ ହୈ ଵହ ପୁନଃ ଉତ୍ପତ୍ତିକା ଅଭାଵ ହୋନେସେ, ଉତ୍ପାଦ ରହିତ ହୈ . ଇସସେ (ଯହ
କହା ହୈ କି) ଉସ ଆତ୍ମାକେ ସିଦ୍ଧରୂପସେ ଅଵିନାଶୀପନ ହୈ . ଐସା ହୋନେ ପର ଭୀ ଆତ୍ମାକେ ଉତ୍ପାଦ,
ଵ୍ଯଯ ଔର ଧ୍ରୌଵ୍ଯକା ସମଵାଯ ଵିରୋଧକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ନହୀଂ ହୋତା, କ୍ଯୋଂକି ଵହ ଵିନାଶ ରହିତ ଉତ୍ପାଦକେ ସାଥ,
ଉତ୍ପାଦ ରହିତ ଵିନାଶକେ ସାଥ ଔର ଉନ ଦୋନୋଂକେ ଆଧାରଭୂତ ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ସାଥ ସମଵେତ (ତନ୍ମଯତାସେ ଯୁକ୍ତ
-ଏକମେକ) ହୈ .
ଭାଵାର୍ଥ : — ସ୍ଵଯଂଭୂ ସର୍ଵଜ୍ଞ ଭଗଵାନକେ ଜୋ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମ ସ୍ଵଭାଵ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଆ ଵହ କଭୀ ନଷ୍ଟ
ନହୀଂ ହୋତା, ଇସଲିଯେ ଉନକେ ଵିନାଶରହିତ ଉତ୍ପାଦ ହୈ; ଔର ଅନାଦି ଅଵିଦ୍ଯା ଜନିତ ଵିଭାଵ ପରିଣାମ
ଏକ ବାର ସର୍ଵଥା ନାଶକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋନେକେ ବାଦ ଫି ର କଭୀ ଉତ୍ପନ୍ନ ନହୀଂ ହୋତେ, ଇସଲିଯେ ଉନକେ ଉତ୍ପାଦ
ରହିତ ଵିନାଶ ହୈ . ଇସପ୍ରକାର ଯହାଁ ଯହ କହା ହୈ କି ଵେ ସିଦ୍ଧରୂପସେ ଅଵିନାଶୀ ହୈ . ଇସପ୍ରକାର
ଅଵିନାଶୀ ହୋନେପର ଭୀ ଵେ ଉତ୍ପାଦ -ଵ୍ଯଯ -ଧ୍ରୌଵ୍ଯଯୁକ୍ତ ହୈଂ; କ୍ଯୋଂକି ଶୁଦ୍ଧ ପର୍ଯାଯକୀ ଅପେକ୍ଷାସେ ଉନକେ
ଉତ୍ପାଦ ହୈ, ଅଶୁଦ୍ଧ ପର୍ଯାଯକୀ ଅପେକ୍ଷାସେ ଵ୍ଯଯ ହୈ ଔର ଉନ ଦୋନୋଂକେ ଆଧାରଭୂତ ଆତ୍ମତ୍ଵକୀ ଅପେକ୍ଷାସେ
ଧ୍ରୌଵ୍ଯ ହୈ ..୧୭..
Page 30 of 513
PDF/HTML Page 63 of 546
single page version
ଅଥୋତ୍ପାଦାଦିତ୍ରଯଂ ସର୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯସାଧାରଣତ୍ଵେନ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମନୋଽପ୍ଯଵଶ୍ଯଂଭାଵୀତି ଵିଭାଵଯତି —
ଉପ୍ପାଦୋ ଯ ଵିଣାସୋ ଵିଜ୍ଜଦି ସଵ୍ଵସ୍ସ ଅଟ୍ଠଜାଦସ୍ସ .
ପଜ୍ଜାଏଣ ଦୁ କେଣଵି ଅଟ୍ଠୋ ଖଲୁ ହୋଦି ସବ୍ଭୂଦୋ ..୧୮..
ଉତ୍ପାଦଶ୍ଚ ଵିନାଶୋ ଵିଦ୍ଯତେ ସର୍ଵସ୍ଯାର୍ଥଜାତସ୍ଯ .
ପର୍ଯାଯେଣ ତୁ କେନାପ୍ଯର୍ଥଃ ଖଲୁ ଭଵତି ସଦ୍ଭୂତଃ ..୧୮..
ଯଥା ହି ଜାତ୍ଯଜାମ୍ବୂନଦସ୍ଯାଂଗଦପର୍ଯାଯେଣୋତ୍ପତ୍ତିଦ୍ରର୍ଷ୍ଟା, ପୂର୍ଵଵ୍ଯଵସ୍ଥିତାଂଗୁଲୀଯକାଦିପର୍ଯାଯେଣ ଚ
ଵିନାଶଃ, ପୀତତାଦିପର୍ଯାଯେଣ ତୂଭଯତ୍ରାପ୍ଯୁତ୍ପତ୍ତିଵିନାଶାଵନାସାଦଯତଃ ଧ୍ରୁଵତ୍ଵମ୍; ଏଵମଖିଲଦ୍ରଵ୍ଯାଣାଂ
ଶୁଦ୍ଧଵ୍ଯଞ୍ଜନପର୍ଯାଯାପେକ୍ଷଯା ସିଦ୍ଧପର୍ଯାଯେଣୋତ୍ପାଦଃ, ସଂସାରପର୍ଯାଯେଣ ଵିନାଶଃ, କେଵଲଜ୍ଞାନାଦିଗୁଣାଧାରଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵେନ
ଧ୍ରୌଵ୍ଯମିତି . ତତଃ ସ୍ଥିତଂ ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକନଯେନ ନିତ୍ଯତ୍ଵେଽପି ପର୍ଯାଯାର୍ଥିକନଯେନୋତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯତ୍ରଯଂ
ସଂଭଵତୀତି ..୧୭.. ଅଥୋତ୍ପାଦାଦିତ୍ରଯଂ ଯଥା ସୁଵର୍ଣାଦିମୂର୍ତପଦାର୍ଥେଷୁ ଦୃଶ୍ଯତେ ତଥୈଵାମୂର୍ତେଽପି ସିଦ୍ଧସ୍ଵରୂପେ
ଵିଜ୍ଞେଯଂ ପଦାର୍ଥତ୍ଵାଦିତି ନିରୂପଯତି — ଉପ୍ପାଦୋ ଯ ଵିଣାସୋ ଵିଜ୍ଜଦି ସଵ୍ଵସ୍ସ ଅଟ୍ଠଜାଦସ୍ସ ଉତ୍ପାଦଶ୍ଚ ଵିନାଶଶ୍ଚ
ଵିଦ୍ଯତେ ତାଵତ୍ସର୍ଵସ୍ଯାର୍ଥଜାତସ୍ଯ ପଦାର୍ଥସମୂହସ୍ଯ . କେନ କୃତ୍ଵା . ପଜ୍ଜାଏଣ ଦୁ କେଣଵି ପର୍ଯାଯେଣ ତୁ କେନାପି
ଵିଵକ୍ଷିତେନାର୍ଥଵ୍ଯଞ୍ଜନରୂପେଣ ସ୍ଵଭାଵଵିଭାଵରୂପେଣ ଵା . ସ ଚାର୍ଥଃ କିଂଵିଶିଷ୍ଟଃ . ଅଟ୍ଠୋ ଖଲୁ ହୋଦି ସବ୍ଭୂଦୋ
ଅର୍ଥଃ ଖଲୁ ସ୍ଫୁ ଟଂ ସତ୍ତାଭୂତଃ ସତ୍ତାଯା ଅଭିନ୍ନୋ ଭଵତୀତି . ତଥାହି — ସୁଵର୍ଣଗୋରସମୃତ୍ତିକାପୁରୁଷାଦିମୂର୍ତ-
ପଦାର୍ଥେଷୁ ଯଥୋତ୍ପାଦାଦିତ୍ରଯଂ ଲୋକେ ପ୍ରସିଦ୍ଧଂ ତଥୈଵାମୂର୍ତେଽପି ମୁକ୍ତଜୀଵେ . ଯଦ୍ଯପି ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମରୁଚିପରିଚ୍ଛିତ୍ତି-
୧. ଅଵଶ୍ଯମ୍ଭାଵୀ = ଜରୂର ହୋନେଵାଲା; ଅପରିହାର୍ଯ୍ଯ .
ଉତ୍ପାଦ ତେମ ଵିନାଶ ଛେ ସୌ କୋଈ ଵସ୍ତୁମାତ୍ରନେ,
ଵଳୀ କୋଈ ପର୍ଯଯଥୀ ଦରେକ ପଦାର୍ଥ ଛେ ସଦ୍ଭୂତ ଖରେ.୧୮.
ଅବ, ଉତ୍ପାଦ ଆଦି ତୀନୋଂ (ଉତ୍ପାଦ, ଵ୍ଯଯ ଔର ଧ୍ରୌଵ୍ଯ) ସର୍ଵ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକେ ସାଧାରଣ ହୈ ଇସଲିଯେ
ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମା (କେଵଲୀ ଭଗଵାନ ଔର ସିଦ୍ଧ ଭଗଵାନ) କେ ଭୀ ୧ଅଵଶ୍ଯମ୍ଭାଵୀ ହୈ ଐସା ଵ୍ଯକ୍ତ
କରତେ ହୈଂ : —
ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଉତ୍ପାଦଃ ] କିସୀ ପର୍ଯାଯସେ ଉତ୍ପାଦ [ଵିନାଶଃ ଚ ] ଔର କିସୀ ପର୍ଯାଯସେ
ଵିନାଶ [ସର୍ଵସ୍ଯ ] ସର୍ଵ [ଅର୍ଥଜାତସ୍ଯ ] ପଦାର୍ଥମାତ୍ରକେ [ଵିଦ୍ଯତେ ] ହୋତା ହୈ; [କେନ ଅପି ପର୍ଯାଯେଣ
ତୁ ] ଔର କିସୀ ପର୍ଯାଯସେ [ଅର୍ଥଃ ] ପଦାର୍ଥ [ସଦ୍ଭୂତଃ ଖଲୁ ଭଵତି ] ଵାସ୍ତଵମେଂ ଧ୍ରୁଵ ହୈ ..୧୮..
ଟୀକା : — ଜୈସେ ଉତ୍ତମ ସ୍ଵର୍ଣକୀ ବାଜୂବନ୍ଦରୂପ ପର୍ଯାଯସେ ଉତ୍ପତ୍ତି ଦିଖାଈ ଦେତୀ ହୈ, ପୂର୍ଵ
ଅଵସ୍ଥାରୂପସେ ଵର୍ତନେଵାଲୀ ଅଁଗୂଠୀ ଇତ୍ଯାଦିକ ପର୍ଯାଯସେ ଵିନାଶ ଦେଖା ଜାତା ହୈ ଔର ପୀଲାପନ ଇତ୍ଯାଦି
Page 31 of 513
PDF/HTML Page 64 of 546
single page version
ନିଶ୍ଚଲାନୁଭୂତିଲକ୍ଷଣସ୍ଯ ସଂସାରାଵସାନୋତ୍ପନ୍ନକାରଣସମଯସାରପର୍ଯାଯସ୍ଯ ଵିନାଶୋ ଭଵତି ତଥୈଵ କେଵଲ-
ଜ୍ଞାନାଦିଵ୍ଯକ୍ତିରୂପସ୍ଯ କାର୍ଯସମଯସାରପର୍ଯାଯସ୍ଯୋତ୍ପାଦଶ୍ଚ ଭଵତି, ତଥାପ୍ଯୁଭଯପର୍ଯାଯପରିଣତାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵେନ
ଧ୍ରୌଵ୍ଯତ୍ଵଂ ପଦାର୍ଥତ୍ଵାଦିତି . ଅଥଵା ଯଥା ଜ୍ଞେଯପଦାର୍ଥାଃ ପ୍ରତିକ୍ଷଣଂ ଭଙ୍ଗତ୍ରଯେଣ ପରିଣମନ୍ତି ତଥା ଜ୍ଞାନମପି
ପରିଚ୍ଛିତ୍ତ୍ଯପେକ୍ଷଯା ଭଙ୍ଗତ୍ରଯେଣ ପରିଣମତି . ଷଟ୍ସ୍ଥାନଗତାଗୁରୁଲଘୁକଗୁଣଵୃଦ୍ଧିହାନ୍ଯପେକ୍ଷଯା ଵା ଭଙ୍ଗତ୍ରଯମଵ-
ବୋଦ୍ଧଵ୍ଯମିତି ସୂତ୍ରତାତ୍ପର୍ଯମ୍ ..୧୮.. ଏଵଂ ସିଦ୍ଧଜୀଵେ ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକନଯେନ ନିତ୍ଯତ୍ଵେଽପି ଵିଵକ୍ଷିତପର୍ଯାଯେଣୋତ୍ପାଦ-
ଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯସ୍ଥାପନରୂପେଣ ଦ୍ଵିତୀଯସ୍ଥଲେ ଗାଥାଦ୍ଵଯଂ ଗତମ୍ . ଅଥ ତଂ ପୂର୍ଵୋକ୍ତସର୍ଵଜ୍ଞଂ ଯେ ମନ୍ଯନ୍ତେ ତେ ସମ୍ଯଗ୍ଦୃଷ୍ଟଯୋ
ଭଵନ୍ତି, ପରମ୍ପରଯା ମୋକ୍ଷଂ ଚ ଲଭନ୍ତ ଇତି ପ୍ରତିପାଦଯତି —
୧ତଂ ସଵ୍ଵଟ୍ଠଵରିଟ୍ଠଂ ଇଟ୍ଠଂ ଅମରାସୁରପ୍ପହାଣେହିଂ .
ଯେ ସଦ୍ଦହଂତି ଜୀଵା ତେସିଂ ଦୁକ୍ଖାଣି ଖୀଯଂତି ..“୧..
ତଂ ସଵ୍ଵଟ୍ଠଵରିଟ୍ଠଂ ତଂ ସର୍ଵାର୍ଥଵରିଷ୍ଠଂ ଇଟ୍ଠଂ ଇଷ୍ଟମଭିମତଂ . କୈଃ . ଅମରାସୁରପ୍ପହାଣେହିଂ ଅମରାସୁରପ୍ରଧାନୈଃ . ଯେ
ସଦ୍ଦହଂତି ଯେ ଶ୍ରଦ୍ଦଧତି ରୋଚନ୍ତେ ଜୀଵା ଭଵ୍ଯଜୀଵାଃ . ତେସିଂ ତେଷାମ୍ . ଦୁକ୍ଖାଣି ଵୀତରାଗପାରମାର୍ଥିକ-
ସୁଖଵିଲକ୍ଷଣାନି ଦୁଃଖାନି . ଖୀଯଂତି ଵିନାଶଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଇତି ସୂତ୍ରାର୍ଥଃ ..“
“
“
“
“
୧.. ଏଵଂ
କେନଚିତ୍ପର୍ଯାଯେଣୋତ୍ପାଦଃ କେନଚିଦ୍ଵିନାଶଃ କେନଚିଦ୍ଧ୍ର୍ରୌଵ୍ଯମିତ୍ଯଵବୋଦ୍ଧଵ୍ଯମ୍ . ଅତଃ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମନୋଽପ୍ଯୁତ୍ପା-
ଦାଦିତ୍ରଯରୂପଂ ଦ୍ରଵ୍ଯଲକ୍ଷଣଭୂତମସ୍ତିତ୍ଵମଵଶ୍ଯଂଭାଵି ..୧୮..
ପର୍ଯାଯସେ ଦୋନୋଂମେଂ (ବାଜୂବନ୍ଦ ଔର ଅଁଗୂଠୀ ମେଂ) ଉତ୍ପତ୍ତି -ଵିନାଶକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ନ ହୋନେସେ ଧ୍ରୌଵ୍ଯତ୍ଵ ଦିଖାଈ
ଦେତା ହୈ . ଇସପ୍ରକାର ସର୍ଵ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକେ କିସୀ ପର୍ଯାଯସେ ଉତ୍ପାଦ, କିସୀ ପର୍ଯାଯସେ ଵିନାଶ ଔର କିସୀ
ପର୍ଯାଯସେ ଧ୍ରୌଵ୍ଯ ହୋତା ହୈ, ଐସା ଜାନନା ଚାହିଏ . ଇସସେ (ଯହ କହା ଗଯା ହୈ କି) ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମାକେ
ଭୀ ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଲକ୍ଷଣଭୂତ ଉତ୍ପାଦ, ଵ୍ଯଯ, ଧ୍ରୌଵ୍ଯରୂପ ଅସ୍ତିତ୍ଵ ଅଵଶ୍ଯମ୍ଭାଵୀ ହୈ .
ଭାଵାର୍ଥ : — ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଲକ୍ଷଣ ଅସ୍ତିତ୍ଵ ହୈ ଔର ଅସ୍ତିତ୍ଵ ଉତ୍ପାଦ -ଵ୍ଯଯ -ଧ୍ରୌଵ୍ଯରୂପ ହୈ .
ଇସଲିଯେ କିସୀ ପର୍ଯାଯସେ ଉତ୍ପାଦ, କିସୀ ପର୍ଯାଯସେ ଵିନାଶ ଔର କିସୀ ପର୍ଯାଯସେ ଧ୍ରୌଵ୍ଯତ୍ଵ ପ୍ରତ୍ଯେକ
ପଦାର୍ଥକେ ହୋତା ହୈ .
ପ୍ରଶ୍ନ : — ‘ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଅସ୍ତିତ୍ଵ ଉତ୍ପାଦାଦିକ ତୀନୋଂସେ କ୍ଯୋଂ କହା ହୈ ? ଏକମାତ୍ର ଧ୍ରୌଵ୍ଯସେ ହୀ
କହନା ଚାହିଯେ; କ୍ଯୋଂକି ଜୋ ଧ୍ରୁଵ ରହତା ହୈ ଵହ ସଦା ବନା ରହ ସକତା ହୈ ?’
ଉତ୍ତର : — ଯଦି ପଦାର୍ଥ ଧ୍ରୁଵ ହୀ ହୋ ତୋ ମିଟ୍ଟୀ, ସୋନା, ଦୂଧ ଇତ୍ଯାଦି ସମସ୍ତ ପଦାର୍ଥ ଏକ ହୀ
ସାମାନ୍ଯ ଆକାରସେ ରହନା ଚାହିଯେ; ଔର ଘଡ଼ା, କୁଂଡଲ, ଦହୀ ଇତ୍ଯାଦି ଭେଦ କଭୀ ନ ହୋନା ଚାହିଯେ .
କିନ୍ତୁ ଐସା ନହୀଂ ହୋତା ଅର୍ଥାତ୍ ଭେଦ ତୋ ଅଵଶ୍ଯ ଦିଖାଈ ଦେତେ ହୈଂ . ଇସଲିଯେ ପଦାର୍ଥ ସର୍ଵଥା ଧ୍ରୁଵ ନ
ରହକର କିସୀ ପର୍ଯାଯସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ଔର କିସୀ ପର୍ଯାଯସେ ନଷ୍ଟ ଭୀ ହୋତେ ହୈଂ . ଯଦି ଐସା ନ ମାନା ଜାଯେ
ତୋ ସଂସାରକା ହୀ ଲୋପ ହୋ ଜାଯେ .
୧. ଐସୀ ଜୋ ଜୋ ଗାଥାଯେଂ ଶ୍ରୀ ଅମୃତଚଂଦ୍ରାଚାର୍ଯଵିରଚିତ ତତ୍ତ୍ଵପ୍ରଦୀପିକା ଟୀକାମେଂ ନହୀଂ ଲେକିନ ଶ୍ରୀ ଜଯସେନାଚାର୍ଯଦେଵ
ଵିରଚିତ ତାତ୍ପର୍ଯଵୃତ୍ତି ଟୀକାମେଂ ହୈ ଉନ ଗାଥାଓଂକେ ଅଂତମେଂ (“) କରକେ ଉନ ଗାଥାଓଂକୋ ଅଲଗ ନଂବର ଦିଯେ ହୈ.
Page 32 of 513
PDF/HTML Page 65 of 546
single page version
ଅଥାସ୍ଯାତ୍ମନଃ ଶୁଦ୍ଧୋପଯୋଗାନୁଭାଵାତ୍ସ୍ଵଯଂଭୁଵୋ ଭୂତସ୍ଯ କଥମିନ୍ଦ୍ରିଯୈର୍ଵିନା ଜ୍ଞାନାନନ୍ଦାଵିତି
ସଂଦେହମୁଦସ୍ଯତି —
ପକ୍ଖୀଣଘାଦିକମ୍ମୋ ଅଣଂତଵରଵୀରିଓ ଅହିଯତେଜୋ .
ଜାଦୋ ଅଦିଂଦିଓ ସୋ ଣାଣଂ ସୋକ୍ଖଂ ଚ ପରିଣମଦି ..୧୯..
ନିର୍ଦୋଷିପରମାତ୍ମଶ୍ରଦ୍ଧାନାନ୍ମୋକ୍ଷୋ ଭଵତୀତି କଥନରୂପେଣ ତୃତୀଯସ୍ଥଲେ ଗାଥା ଗତା .. ଅଥାସ୍ଯାତ୍ମନୋ
ନିର୍ଵିକାରସ୍ଵସଂଵେଦନଲକ୍ଷଣଶୁଦ୍ଧୋପଯୋଗପ୍ରଭାଵାତ୍ସର୍ଵଜ୍ଞତ୍ଵେ ସତୀନ୍ଦ୍ରିଯୈର୍ଵିନା କଥଂ ଜ୍ଞାନାନନ୍ଦାଵିତି ପୃଷ୍ଟେ ପ୍ରତ୍ଯୁତ୍ତରଂ
ଦଦାତି — ପକ୍ଖୀଣଘାଦିକମ୍ମୋ ଜ୍ଞାନାଦ୍ଯନନ୍ତଚତୁଷ୍ଟଯସ୍ଵରୂପପରମାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯଭାଵନାଲକ୍ଷଣଶୁଦ୍ଧୋପଯୋଗବଲେନ ପ୍ରକ୍ଷୀଣ-
ଘାତିକର୍ମା ସନ୍ . ଅଣଂତଵରଵୀରିଓ ଅନନ୍ତଵରଵୀର୍ଯଃ . ପୁନରପି କିଂଵିଶିଷ୍ଟଃ . ଅହିଯତେଜୋ ଅଧିକତେଜାଃ . ଅତ୍ର
ତେଜଃ ଶବ୍ଦେନ କେଵଲଜ୍ଞାନଦର୍ଶନଦ୍ଵଯଂ ଗ୍ରାହ୍ଯମ୍ . ଜାଦୋ ସୋ ସ ପୂର୍ଵୋକ୍ତଲକ୍ଷଣ ଆତ୍ମା ଜାତଃ ସଂଜାତଃ . କଥଂଭୂତଃ .
ଅଣିଂଦିଯୋ ଅନିନ୍ଦ୍ରିଯ ଇନ୍ଦ୍ରିଯଵିଷଯଵ୍ଯାପାରରହିତଃ . ଅନିନ୍ଦ୍ରିଯଃ ସନ୍ କିଂ କରୋତି . ଣାଣଂ ସୋକ୍ଖଂ ଚ ପରିଣମଦି
କେଵଲଜ୍ଞାନମନନ୍ତସୌଖ୍ଯଂ ଚ ପରିଣମତୀତି . ତଥାହି — ଅନେନ ଵ୍ଯାଖ୍ଯାନେନ କିମୁକ୍ତଂ ଭଵତି . ଆତ୍ମା
ଇସପ୍ରକାର ପ୍ରତ୍ଯେକ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଉତ୍ପାଦ -ଵ୍ଯଯ -ଧ୍ରୌଵ୍ଯମଯ ହୈ, ଇସଲିଯେ ମୁକ୍ତ ଆତ୍ମାକେ ଭୀ
ଉତ୍ପାଦ -ଵ୍ଯଯ -ଧ୍ରୌଵ୍ଯ ଅଵଶ୍ଯ ହୋତେ ହୈଂ . ଯଦି ସ୍ଥୂଲତାସେ ଦେଖା ଜାଯେ ତୋ ସିଦ୍ଧ ପର୍ଯାଯକା ଉତ୍ପାଦ
ଔର ସଂସାର ପର୍ଯାଯକା ଵ୍ଯଯ ହୁଆ ତଥା ଆତ୍ମତ୍ଵ ଧ୍ରୁଵ ବନା ରହା . ଇସ ଅପେକ୍ଷାସେ ମୁକ୍ତ
ଆତ୍ମାକେ ଭୀ ଉତ୍ପାଦ -ଵ୍ଯଯ -ଧ୍ରୌଵ୍ଯ ହୋତା ହୈ . ଅଥଵା ମୁକ୍ତ ଆତ୍ମାକା ଜ୍ଞାନ ଜ୍ଞେଯ ପଦାର୍ଥୋଂକେ
ଆକାରରୂପ ହୁଆ କରତା ହୈ ଇସଲିଯେ ସମସ୍ତ ଜ୍ଞେଯ ପଦାର୍ଥୋମେଂ ଜିସ ଜିସ ପ୍ରକାରସେ ଉତ୍ପାଦାଦିକ
ହୋତା ହୈ ଉସ -ଉସ ପ୍ରକାରସେ ଜ୍ଞାନମେଂ ଉତ୍ପାଦାଦିକ ହୋତା ରହତା ହୈ, ଇସଲିଯେ ମୁକ୍ତ ଆତ୍ମାକେ ସମଯ
ସମଯ ପର ଉତ୍ପାଦ -ଵ୍ଯଯ -ଧ୍ରୌଵ୍ଯ ହୋତା ହୈ . ଅଥଵା ଅଧିକ ସୂକ୍ଷ୍ମତାସେ ଦେଖା ଜାଯେ ତୋ,
ଅଗୁରୁଲଘୁଗୁଣମେଂ ହୋନେଵାଲୀ ଷଟଗୁନୀ ହାନୀ ଵୃଦ୍ଧିକେ କାରଣ ମୁକ୍ତ ଆତ୍ମାକୋ ସମଯ ସମଯ ପର
ଉତ୍ପାଦ -ଵ୍ଯଯ -ଧ୍ରୌଵ୍ଯମଯ ଵର୍ତତା ହୈ . ଯହାଁ ଜୈସେ ସିଦ୍ଧଭଗଵାନକେ ଉତ୍ପାଦାଦି କହେ ହୈଂ ଉସୀପ୍ରକାର
କେଵଲୀ ଭଗଵାନକେ ଭୀ ଯଥାଯୋଗ୍ଯ ସମଝ ଲେନା ଚାହିଯେ ..୧୮..
ଅବ, ଶୁଦ୍ଧୋପଯୋଗକେ ପ୍ରଭାଵସେ ସ୍ଵଯଂଭୂ ହୁଏ ଇସ (ପୂର୍ଵୋକ୍ତ) ଆତ୍ମାକେ ଇନ୍ଦ୍ରିଯୋଂକେ ବିନା
ଜ୍ଞାନ ଔର ଆନନ୍ଦ କୈସେ ହୋତା ହୈ ? ଐସେ ସଂଦେହକା ନିଵାରଣ କରତେ ହୈଂ : —
ପ୍ରକ୍ଷୀଣଘାତିକର୍ମ, ଅନହଦଵୀର୍ଯ, ଅଧିକପ୍ରକାଶ ନେ
ଇନ୍ଦ୍ରିଯ -ଅତୀତ ଥଯେଲ ଆତ୍ମା ଜ୍ଞାନସୌଖ୍ଯେ ପରିଣମେ.୧୯.
Page 33 of 513
PDF/HTML Page 66 of 546
single page version
ପ୍ରକ୍ଷୀଣଘାତିକର୍ମା ଅନନ୍ତଵରଵୀର୍ଯୋଽଧିକତେଜାଃ .
ଜାତୋଽତୀନ୍ଦ୍ରିଯଃ ସ ଜ୍ଞାନଂ ସୌଖ୍ଯଂ ଚ ପରିଣମତି ..୧୯..
ଅଯଂ ଖଲ୍ଵାତ୍ମା ଶୁଦ୍ଧୋପଯୋଗସାମର୍ଥ୍ଯାତ୍ ପ୍ରକ୍ଷୀଣଘାତିକର୍ମା, କ୍ଷାଯୋପଶମିକଜ୍ଞାନ-
ଦର୍ଶନାସଂପୃକ୍ତତ୍ଵାଦତୀନ୍ଦ୍ରିଯୋ ଭୂତଃ ସନ୍ନିଖିଲାନ୍ତରାଯକ୍ଷଯାଦନନ୍ତଵରଵୀର୍ଯଃ, କୃତ୍ସ୍ନଜ୍ଞାନଦର୍ଶନାଵରଣ-
ପ୍ରଲଯାଦଧିକ କେ ଵଲଜ୍ଞାନଦର୍ଶନାଭିଧାନତେଜାଃ, ସମସ୍ତମୋହନୀଯାଭାଵାଦତ୍ଯନ୍ତନିର୍ଵିକାରଶୁଦ୍ଧଚୈତନ୍ଯ-
ସ୍ଵଭାଵମାତ୍ମାନମାସାଦଯନ୍ ସ୍ଵଯମେଵ ସ୍ଵପରପ୍ରକାଶକତ୍ଵଲକ୍ଷଣଂ ଜ୍ଞାନମନାକୁ ଲତ୍ଵଲକ୍ଷଣଂ ସୌଖ୍ଯଂ ଚ
ଭୂତ୍ଵା ପରିଣମତେ . ଏଵମାତ୍ମନୋ ଜ୍ଞାନାନନ୍ଦୌ ସ୍ଵଭାଵ ଏଵ . ସ୍ଵଭାଵସ୍ଯ ତୁ ପରାନପେକ୍ଷତ୍ଵାଦିନ୍ଦ୍ରିଯୈ-
ର୍ଵିନାପ୍ଯାତ୍ମନୋ ଜ୍ଞାନାନନ୍ଦୌ ସଂଭଵତଃ ..୧୯..
ତାଵନ୍ନିଶ୍ଚଯେନାନନ୍ତଜ୍ଞାନସୁଖସ୍ଵଭାଵୋଽପି ଵ୍ଯଵହାରେଣ ସଂସାରାଵସ୍ଥାଯାଂ କର୍ମପ୍ରଚ୍ଛାଦିତଜ୍ଞାନସୁଖଃ ସନ୍
ପଶ୍ଚାଦିନ୍ଦ୍ରିଯାଧାରେଣ କିମପ୍ଯଲ୍ପଜ୍ଞାନଂ ସୁଖଂ ଚ ପରିଣମତି . ଯଦା ପୁନର୍ନିର୍ଵିକଲ୍ପସ୍ଵସଂଵିତ୍ତିବଲେନ କର୍ମାଭାଵୋ
ଭଵତି ତଦା କ୍ଷଯୋପଶମାଭାଵାଦିନ୍ଦ୍ରିଯାଣି ନ ସନ୍ତି ସ୍ଵକୀଯାତୀନ୍ଦ୍ରିଯଜ୍ଞାନଂ ସୁଖଂ ଚାନୁଭଵତି . ତତଃ ସ୍ଥିତଂ
ଇନ୍ଦ୍ରିଯାଭାଵେଽପି ସ୍ଵକୀଯାନନ୍ତଜ୍ଞାନଂ ସୁଖଂ ଚାନୁଭଵତି . ତଦପି କସ୍ମାତ୍ . ସ୍ଵଭାଵସ୍ଯ ପରାପେକ୍ଷା
ନାସ୍ତୀତ୍ଯଭିପ୍ରାଯଃ ..୧୯.. ଅଥାତୀନ୍ଦ୍ରିଯତ୍ଵାଦେଵ କେଵଲିନଃ ଶରୀରାଧାରୋଦ୍ଭୂତଂ ଭୋଜନାଦିସୁଖଂ କ୍ଷୁଧାଦିଦୁଃଖଂ ଚ
ନାସ୍ତୀତି ଵିଚାରଯତି — ସୋକ୍ଖଂ ଵା ପୁଣ ଦୁକ୍ଖଂ କେଵଲଣାଣିସ୍ସ ଣତ୍ଥି ସୁଖଂ ଵା ପୁନର୍ଦୁଃଖଂ ଵା କେଵଲଜ୍ଞାନିନୋ
୧. ଅଧିକ = ଉତ୍କୃଷ୍ଟ; ଅସାଧାରଣ; ଅତ୍ଯନ୍ତ . ୨. ଅନପେକ୍ଷ = ସ୍ଵତଂତ୍ର; ଉଦାସୀନ; ଅପେକ୍ଷା ରହିତ .
પ્ર. ૫
ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ପ୍ରକ୍ଷୀଣଘାତିକର୍ମା ] ଜିସକେ ଘାତିକର୍ମ କ୍ଷଯ ହୋ ଚୁକେ ହୈଂ, [ଅତୀନ୍ଦ୍ରିଯଃ
ଜାତଃ ] ଜୋ ଅତୀନ୍ଦ୍ରିଯ ହୋ ଗଯା ହୈ, [ଅନନ୍ତଵରଵୀର୍ଯଃ ] ଅନନ୍ତ ଜିସକା ଉତ୍ତମ ଵୀର୍ଯ ହୈ ଔର
[ଅଧିକତେଜାଃ ] ୧ଅଧିକ ଜିସକା (କେଵଲଜ୍ଞାନ ଔର କେଵଲଦର୍ଶନରୂପ) ତେଜ ହୈ [ସଃ ] ଐସା ଵହ
(ସ୍ଵଯଂଭୂ ଆତ୍ମା) [ଜ୍ଞାନଂ ସୌଖ୍ଯଂ ଚ ] ଜ୍ଞାନ ଔର ସୁଖରୂପ [ପରିଣମତି ] ପରିଣମନ କରତା ହୈ ..୧୯..
ଟୀକା : — ଶୁଦ୍ଧୋପଯୋଗକେ ସାମର୍ଥ୍ଯସେ ଜିସକେ ଘାତିକର୍ମ କ୍ଷଯକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୁଏ ହୈଂ,
କ୍ଷାଯୋପଶମିକ ଜ୍ଞାନ -ଦର୍ଶନକେ ସାଥ ଅସଂପୃକ୍ତ (ସଂପର୍କ ରହିତ) ହୋନେସେ ଜୋ ଅତୀନ୍ଦ୍ରିଯ ହୋ ଗଯା ହୈ,
ସମସ୍ତ ଅନ୍ତରାଯକା କ୍ଷଯ ହୋନେସେ ଅନନ୍ତ ଜିସକା ଉତ୍ତମ ଵୀର୍ଯ ହୈ, ସମସ୍ତ ଜ୍ଞାନାଵରଣ ଔର
ଦର୍ଶନାଵରଣକା ପ୍ରଲଯ ହୋ ଜାନେସେ ଅଧିକ ଜିସକା କେଵଲଜ୍ଞାନ ଔର କେଵଲଦର୍ଶନ ନାମକ ତେଜ ହୈ —
ଐସା ଯହ (ସ୍ଵଯଂଭୂ) ଆତ୍ମା, ସମସ୍ତ ମୋହନୀଯକେ ଅଭାଵକେ କାରଣ ଅତ୍ଯଂତ ନିର୍ଵିକାର ଶୁଦ୍ଧ ଚୈତନ୍ଯ
ସ୍ଵଭାଵଵାଲେ ଆତ୍ମାକା (ଅତ୍ଯନ୍ତ ନିର୍ଵିକାର ଶୁଦ୍ଧ ଚୈତନ୍ଯ ଜିସକା ସ୍ଵଭାଵ ହୈ ଐସେ ଆତ୍ମାକା )
ଅନୁଭଵ କରତା ହୁଆ ସ୍ଵଯମେଵ ସ୍ଵପରପ୍ରକାଶକତା ଲକ୍ଷଣ ଜ୍ଞାନ ଔର ଅନାକୁଲତା ଲକ୍ଷଣ ସୁଖ ହୋକର
ପରିଣମିତ ହୋତା ହୈ . ଇସ ପ୍ରକାର ଆତ୍ମାକା, ଜ୍ଞାନ ଔର ଆନନ୍ଦ ସ୍ଵଭାଵ ହୀ ହୈ . ଔର ସ୍ଵଭାଵ ପରସେ
୨ଅନପେକ୍ଷ ହୋନେକେ କାରଣ ଇନ୍ଦ୍ରିଯୋଂକେ ବିନା ଭୀ ଆତ୍ମାକେ ଜ୍ଞାନ ଔର ଆନନ୍ଦ ହୋତା ହୈ .
Page 34 of 513
PDF/HTML Page 67 of 546
single page version
ଅଥାତୀନ୍ଦ୍ରିଯତ୍ଵାଦେଵ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମନଃ ଶାରୀରଂ ସୁଖଦୁଃଖଂ ନାସ୍ତୀତି ଵିଭାଵଯତି —
ସୋକ୍ଖଂ ଵା ପୁଣ ଦୁକ୍ଖଂ କେଵଲଣାଣିସ୍ସ ଣତ୍ଥି ଦେହଗଦଂ .
ଜମ୍ହା ଅଦିଂଦିଯତ୍ତଂ ଜାଦଂ ତମ୍ହା ଦୁ ତଂ ଣେଯଂ ..୨୦..
ନାସ୍ତି . କଥଂଭୂତମ୍ . ଦେହଗଦଂ ଦେହଗତଂ ଦେହାଧାରଜିହ୍ଵେନ୍ଦ୍ରିଯାଦିସମୁତ୍ପନ୍ନଂ କଵଲାହାରାଦିସୁଖମ୍, ଅସାତୋଦଯଜନିତଂ
କ୍ଷୁଧାଦିଦୁଃଖଂ ଚ . କସ୍ମାନ୍ନାସ୍ତି . ଜମ୍ହା ଅଦିଂଦିଯତ୍ତଂ ଜାଦଂ ଯସ୍ମାନ୍ମୋହାଦିଘାତିକର୍ମାଭାଵେ ପଞ୍ଚେନ୍ଦ୍ରିଯ-
ଵିଷଯଵ୍ଯାପାରରହିତତ୍ଵଂ ଜାତମ୍ . ତମ୍ହା ଦୁ ତଂ ଣେଯଂ ତସ୍ମାଦତୀନ୍ଦ୍ରିଯତ୍ଵାଦ୍ଧେତୋରତୀନ୍ଦ୍ରିଯମେଵ ତଜ୍ଜ୍ଞାନଂ ସୁଖଂ ଚ
ଜ୍ଞେଯମିତି . ତଦ୍ଯଥା — ଲୋହପିଣ୍ଡସଂସର୍ଗାଭାଵାଦଗ୍ନିର୍ଯଥା ଘନଘାତପିଟ୍ଟନଂ ନ ଲଭତେ ତଥାଯମାତ୍ମାପି ଲୋହପିଣ୍ଡ-
ସ୍ଥାନୀଯେନ୍ଦ୍ରିଯଗ୍ରାମାଭାଵାତ୍ ସାଂସାରିକସୁଖଦୁଃଖଂ ନାନୁଭଵତୀତ୍ଯର୍ଥଃ . କଶ୍ଚିଦାହ – କେଵଲିନାଂ ଭୁକ୍ତିରସ୍ତି,
ଔଦାରିକଶରୀରସଦ୍ଭାଵାତ୍ . ଅସଦ୍ଵେଦ୍ଯକର୍ମୋଦଯସଦ୍ଭାଵାଦ୍ଵା . ଅସ୍ମଦାଦିଵତ୍ . ପରିହାରମାହ — ତଦ୍ଭଗଵତଃ ଶରୀର-
ମୌଦାରିକଂ ନ ଭଵତି କିଂତୁ ପରମୌଦାରିକମ୍ . ତଥା ଚୋକ୍ତଂ – ‘‘ଶୁଦ୍ଧସ୍ଫ ଟିକସଂକାଶଂ ତେଜୋମୂର୍ତିମଯଂ ଵପୁଃ . ଜାଯତେ
କ୍ଷୀଣଦୋଷସ୍ଯ ସପ୍ତଧାତୁଵିଵର୍ଜିତମ୍’’ .. ଯଚ୍ଚୋକ୍ତମସଦ୍ଵେଦ୍ଯୋଦଯସଦ୍ଭାଵାତ୍ତତ୍ର ପରିହାରମାହ — ଯଥା ଵ୍ରୀହ୍ଯାଦିବୀଜଂ
ଜଲସହକାରିକାରଣସହିତମଙ୍କକକକକୁୁୁୁୁରାଦିକାର୍ଯଂ ଜନଯତି ତଥୈଵାସଦ୍ଵେଦ୍ଯକର୍ମ ମୋହନୀଯସହକାରିକାରଣସହିତଂ କ୍ଷୁଧାଦି-
କାର୍ଯମୁତ୍ପାଦଯତି . କ ସ୍ମାତ୍ . ‘ମୋହସ୍ସ ବଲେଣ ଘାଦଦେ ଜୀଵଂ’ ଇତି ଵଚନାତ୍ . ଯଦି ପୁନର୍ମୋହାଭାଵେଽପି
କ୍ଷୁଧାଦିପରୀଷହଂ ଜନଯତି ତର୍ହି ଵଧରୋଗାଦିପରୀଷହମପି ଜନଯତୁ, ନ ଚ ତଥା . ତଦପି କସ୍ମାତ୍ .
‘ଭୁକ୍ତ୍ଯୁପସର୍ଗାଭାଵାତ୍’ ଇତି ଵଚନାତ୍ . ଅନ୍ଯଦପି ଦୂଷଣମସ୍ତି . ଯଦି କ୍ଷୁଧାବାଧାସ୍ତି ତର୍ହି
କ୍ଷୁଧାକ୍ଷୀଣଶକ୍ତେରନନ୍ତଵୀର୍ଯଂ ନାସ୍ତି . ତଥୈଵ କ୍ଷୁଧାଦୁଃଖିତସ୍ଯାନନ୍ତସୁଖମପି ନାସ୍ତି . ଜିହ୍ଵେନ୍ଦ୍ରିଯପରିଚ୍ଛିତ୍ତି-
ରୂପମତିଜ୍ଞାନପରିଣତସ୍ଯ କେଵଲଜ୍ଞାନମପି ନ ସଂଭଵତି . ଅଥଵା ଅନ୍ଯଦପି କାରଣମସ୍ତି . ଅସଦ୍ଵେଦ୍ଯୋଦଯାପେକ୍ଷଯା
ସଦ୍ଵେଦ୍ଯୋଦଯୋଽନନ୍ତଗୁଣୋଽସ୍ତି . ତତଃ କାରଣାତ୍ ଶର୍କରାରାଶିମଧ୍ଯେ ନିମ୍ବକଣିକାଵଦସଦ୍ଵେଦ୍ଯୋଦଯୋ ଵିଦ୍ଯମାନୋଽପି
ନ ଜ୍ଞାଯତେ . ତଥୈଵାନ୍ଯଦପି ବାଧକମସ୍ତି — ଯଥା ପ୍ରମତ୍ତସଂଯତାଦିତପୋଧନାନାଂ ଵେଦୋଦଯେ ଵିଦ୍ଯମାନେଽପି
ମନ୍ଦମୋହୋଦଯତ୍ଵାଦଖଣ୍ଡବ୍ରହ୍ମଚାରିଣାଂ ସ୍ତ୍ରୀପରୀଷହବାଧା ନାସ୍ତି, ଯଥୈଵ ଚ ନଵଗ୍ରୈଵେଯକାଦ୍ଯହମିନ୍ଦ୍ରଦେଵାନାଂ
ଭାଵାର୍ଥ : — ଆତ୍ମାକୋ ଜ୍ଞାନ ଔର ସୁଖରୂପ ପରିଣମିତ ହୋନେମେଂ ଇନ୍ଦ୍ରିଯାଦିକ ପର ନିମିତ୍ତୋଂକୀ
ଆଵଶ୍ଯକ ତା ନହୀଂ ହୈ; କ୍ଯୋଂକି ଜିସକା ଲକ୍ଷଣ ଅର୍ଥାତ୍ ସ୍ଵରୂପ ସ୍ଵପରପ୍ରକାଶକତା ହୈ ଐସା ଜ୍ଞାନ ଔର
ଜିସକା ଲକ୍ଷଣ ଅନାକୁଲତା ହୈ ଐସା ସୁଖ ଆତ୍ମାକା ସ୍ଵଭାଵ ହୀ ହୈ ..୧୯..
ଅବ ଅତୀନ୍ଦ୍ରିଯତାକେ କାରଣ ହୀ ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମାକେ (କେଵଲୀ ଭଗଵାନକେ) ଶାରୀରିକ ସୁଖ ଦୁଃଖ
ନହୀଂ ହୈ ଯହ ଵ୍ଯକ୍ତ କରତେ ହୈଂ : —
କଁଈ ଦେହଗତ ନଥୀ ସୁଖ କେ ନଥୀ ଦୁଃଖ କେଵଳଜ୍ଞାନୀନେ,
ଜେଥୀ ଅତୀନ୍ଦ୍ରିଯତା ଥଈ ତେ କାରଣେ ଏ ଜାଣଜେ.୨୦.
Page 35 of 513
PDF/HTML Page 68 of 546
single page version
ସୌଖ୍ଯଂ ଵା ପୁନର୍ଦୁଃଖଂ କେଵଲଜ୍ଞାନିନୋ ନାସ୍ତି ଦେହଗତମ୍ .
ଯସ୍ମାଦତୀନ୍ଦ୍ରିଯତ୍ଵଂ ଜାତଂ ତସ୍ମାତ୍ତୁ ତଜ୍ଜ୍ଞେଯମ୍ ..୨୦..
ଵେଦୋଦଯେ ଵିଦ୍ଯମାନେଽପି ମନ୍ଦମୋହୋଦଯେନ ସ୍ତ୍ରୀଵିଷଯବାଧା ନାସ୍ତି, ତଥା ଭଗଵତ୍ଯସଦ୍ଵେଦ୍ଯୋଦଯେ ଵିଦ୍ଯମାନେଽପି
ନିରଵଶେଷମୋହାଭାଵାତ୍ କ୍ଷୁଧାବାଧା ନାସ୍ତି . ଯଦି ପୁନରୁଚ୍ଯତେ ଭଵଦ୍ଭି ::::: — ମିଥ୍ଯାଦୃଷ୍ଟଯାଦିସଯୋଗ-
କେଵଲିପର୍ଯନ୍ତାସ୍ତ୍ରଯୋଦଶଗୁଣସ୍ଥାନଵର୍ତିନୋ ଜୀଵା ଆହାରକା ଭଵନ୍ତୀତ୍ଯାହାରକମାର୍ଗଣାଯାମାଗମେ ଭଣିତମାସ୍ତେ,
ତତଃ କାରଣାତ୍ କେଵଲିନାମାହାରୋଽସ୍ତୀତି . ତଦପ୍ଯଯୁକ୍ତମ୍ . ‘‘ଣୋକମ୍ମ -କମ୍ମହାରୋ କଵଲାହାରୋ ଯ
ଲେପ୍ପମାହାରୋ . ଓଜମଣୋ ଵି ଯ କମସୋ ଆହାରୋ ଛଵ୍ଵିହୋ ଣେଯୋ’’ .. ଇତି ଗାଥାକଥିତକ୍ରମେଣ ଯଦ୍ଯପି
ଷଟ୍ପ୍ରକାର ଆହାରୋ ଭଵତି ତଥାପି ନୋକର୍ମାହାରାପେକ୍ଷଯା କେଵଲିନାମାହାରକତ୍ଵମଵବୋଦ୍ଧଵ୍ଯମ୍ . ନ ଚ
କଵଲାହାରାପେକ୍ଷଯା . ତଥାହି — ସୂକ୍ଷ୍ମାଃ ସୁରସାଃ ସୁଗନ୍ଧା ଅନ୍ଯମନୁଜାନାମସଂଭଵିନଃ କଵଲାହାରଂ ଵିନାପି
କିଞ୍ଚିଦୂନପୂର୍ଵକୋଟିପର୍ଯନ୍ତଂ ଶରୀରସ୍ଥିତିହେତଵଃ ସପ୍ତଧାତୁରହିତପରମୌଦାରିକଶରୀରନୋକର୍ମାହାରଯୋଗ୍ଯା ଲାଭାନ୍ତ-
ରାଯକର୍ମନିରଵଶେଷକ୍ଷଯାତ୍ ପ୍ରତିକ୍ଷଣଂ ପୁଦ୍ଗଲା ଆସ୍ରଵନ୍ତୀତି ନଵକେଵଲଲବ୍ଧିଵ୍ଯାଖ୍ଯାନକାଲେ ଭଣିତଂ ତିଷ୍ଠତି .
ତତୋ ଜ୍ଞାଯତେ ନୋକର୍ମାହାରାପେକ୍ଷଯା କେଵଲିନାମାହାରକତ୍ଵମ୍ . ଅଥ ମତମ୍ – ଭଵଦୀଯକଲ୍ପନଯା ଆହାରାନାହାରକତ୍ଵଂ
ନୋକର୍ମାହାରାପେକ୍ଷଯା, ନ ଚ କଵଲାହାରାପେକ୍ଷଯା ଚେତି କଥଂ ଜ୍ଞାଯତେ . ନୈଵମ୍ . ‘‘ଏକଂ ଦ୍ଵୌ ତ୍ରୀନ୍ ଵାନାହାରକଃ’’
ଇତି ତତ୍ତ୍ଵାର୍ଥେ କଥିତମାସ୍ତେ . ଅସ୍ଯ ସୂତ୍ରସ୍ଯାର୍ଥଃ କଥ୍ଯତେ — ଭଵାନ୍ତରଗମନକାଲେ ଵିଗ୍ରହଗତୌ ଶରୀରାଭାଵେ ସତି
ନୂତନଶରୀରଧାରଣାର୍ଥଂ ତ୍ରଯାଣାଂ ଶରୀରାଣାଂ ଷଣ୍ଣାଂ ପର୍ଯାପ୍ତୀନାଂ ଯୋଗ୍ଯପୁଦ୍ଗଲପିଣ୍ଡଗ୍ରହଣଂ ନୋକର୍ମାହାର ଉଚ୍ଯତେ . ସ
ଚ ଵିଗ୍ରହଗତୌ କର୍ମାହାରେ ଵିଦ୍ଯମାନେଽପ୍ଯେକଦ୍ଵିତ୍ରିସମଯପର୍ଯନ୍ତଂ ନାସ୍ତି . ତତୋ ନୋକର୍ମାହାରାପେକ୍ଷଯାଽଽହାରା-
ନାହାରକତ୍ଵମାଗମେ ଜ୍ଞାଯତେ . ଯଦି ପୁନଃ କଵଲାହାରାପେକ୍ଷଯା ତର୍ହି ଭୋଜନକାଲଂ ଵିହାଯ ସର୍ଵଦୈଵାନାହାରକ ଏଵ,
ସମଯତ୍ରଯନିଯମୋ ନ ଘଟତେ . ଅଥ ମତମ୍ – କେଵଲିନାଂ କଵଲାହାରୋଽସ୍ତି ମନୁଷ୍ଯତ୍ଵାତ୍ ଵର୍ତମାନମନୁଷ୍ଯଵତ୍ .
ତଦପ୍ଯଯୁକ୍ତ ମ୍ . ତର୍ହି ପୂର୍ଵକାଲପୁରୁଷାଣାଂ ସର୍ଵଜ୍ଞତ୍ଵଂ ନାସ୍ତି, ରାମରାଵଣାଦିପୁରୁଷାଣାଂ ଚ ଵିଶେଷସାମର୍ଥ୍ଯଂ ନାସ୍ତି
ଵର୍ତମାନମନୁଷ୍ଯଵତ୍ . ନ ଚ ତଥା . କିଂଚ ଛଦ୍ମସ୍ଥତପୋଧନା ଅପି ସପ୍ତଧାତୁରହିତପରମୌଦାରିକଶରୀରାଭାଵେ ‘ଛଟ୍ଠୋ
ତ୍ତି ପଢମସଣ୍ଣା’ ଇତି ଵଚନାତ୍ ପ୍ରମତ୍ତସଂଯତଷଷ୍ଠଗୁଣସ୍ଥାନଵର୍ତିନୋ ଯଦ୍ଯପ୍ଯାହାରଂ ଗୃହ୍ଣନ୍ତି ତଥାପି ଜ୍ଞାନସଂଯମ-
ଧ୍ଯାନସିଦ୍ଧଯର୍ଥଂ, ନ ଚ ଦେହମମତ୍ଵାର୍ଥମ୍ . ଉକ୍ତଂ ଚ — ‘‘କାଯସ୍ଥିତ୍ଯର୍ଥମାହାରଃ କାଯୋ ଜ୍ଞାନାର୍ଥମିଷ୍ଯତେ . ଜ୍ଞାନଂ
କର୍ମଵିନାଶାଯ ତନ୍ନାଶେ ପରମଂ ସୁଖମ୍’’ .. ‘‘ଣ ବଲାଉସାହଣଟ୍ଠଂ ଣ ସରୀରସ୍ସ ଯ ଚଯଟ୍ଠ ତେଜଟ୍ଠଂ . ଣାଣଟ୍ଠ
ସଂଜମଟ୍ଠଂ ଝାଣଟ୍ଠଂ ଚେଵ ଭୁଂଜଂତି ..’’ ତସ୍ଯ ଭଗଵତୋ ଜ୍ଞାନସଂଯମଧ୍ଯାନାଦିଗୁଣାଃ ସ୍ଵଭାଵେନୈଵ ତିଷ୍ଠନ୍ତି ନ
ଚାହାରବଲେନ . ଯଦି ପୁନର୍ଦେହମମତ୍ଵେନାହାରଂ ଗୃହ୍ଣାତି ତର୍ହି ଛଦ୍ମସ୍ଥେଭ୍ଯୋଽପ୍ଯସୌ ହୀନଃ ପ୍ରାପ୍ନୋତି . ଅଥୋଚ୍ଯତେ —
ତସ୍ଯାତିଶଯଵିଶେଷାତ୍ପ୍ରକଟା ଭୁକ୍ତିର୍ନାସ୍ତି ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନା ଵିଦ୍ଯତେ . ତର୍ହି ପରମୌଦାରିକଶରୀରତ୍ଵାଦ୍ଭୁକ୍ତିରେଵ
ନାସ୍ତ୍ଯଯମେଵାତିଶଯଃ କିଂ ନ ଭଵତି . ତତ୍ର ତୁ ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନଭୁକ୍ତୌ ମାଯାସ୍ଥାନଂ ଦୈନ୍ଯଵୃତ୍ତିଃ, ଅନ୍ଯେଽପି
ପିଣ୍ଡଶୁଦ୍ଧିକଥିତା ଦୋଷା ବହଵୋ ଭଵନ୍ତି . ତେ ଚାନ୍ଯତ୍ର ତର୍କଶାସ୍ତ୍ରେ ଜ୍ଞାତଵ୍ଯାଃ . ଅତ୍ର
ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [କେଵଲଜ୍ଞାନିନଃ ] କେଵଲଜ୍ଞାନୀକେ [ଦେହଗତଂ ] ଶରୀରସମ୍ବନ୍ଧୀ [ସୌଖ୍ଯଂ ]
ସୁଖ [ଵା ପୁନଃ ଦୁଃଖଂ ] ଯା ଦୁଃଖ [ନାସ୍ତି ] ନହୀଂ ହୈ, [ଯସ୍ମାତ୍ ] କ୍ଯୋଂକି [ଅତୀନ୍ଦ୍ରିଯତ୍ଵଂ ଜାତଂ ]
ଅତୀନ୍ଦ୍ରିଯତା ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଈ ହୈ [ତସ୍ମାତ୍ ତୁ ତତ୍ ଜ୍ଞେଯମ୍ ] ଇସଲିଯେ ଐସା ଜାନନା ଚାହିଯେ ..୨୦..
Page 36 of 513
PDF/HTML Page 69 of 546
single page version
ଯତ ଏଵ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମନୋ ଜାତଵେଦସ ଇଵ କାଲାଯସଗୋଲୋତ୍କୂଲିତପୁଦ୍ଗଲାଶେଷଵିଲାସକଲ୍ପୋ
ନାସ୍ତୀନ୍ଦ୍ରିଯଗ୍ରାମସ୍ତତ ଏଵ ଘୋରଘନଘାତାଭିଘାତପରମ୍ପରାସ୍ଥାନୀଯଂ ଶରୀରଗତଂ ସୁଖଦୁଃଖଂ ନ
ସ୍ଯାତ୍ ..୨୦..
ଅଥ ଜ୍ଞାନସ୍ଵରୂପପ୍ରପଂଚ ସୌଖ୍ଯସ୍ଵରୂପପ୍ରପଂଚ ଚ କ୍ରମପ୍ରଵୃତ୍ତପ୍ରବନ୍ଧଦ୍ଵଯେନାଭିଦଧାତି . ତତ୍ର
କେଵଲିନୋଽତୀନ୍ଦ୍ରିଯଜ୍ଞାନପରିଣତତ୍ଵାତ୍ସର୍ଵଂ ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷଂ ଭଵତୀତି ଵିଭାଵଯତି —
ପରିଣମଦୋ ଖଲୁ ଣାଣଂ ପଚ୍ଚକ୍ଖା ସଵ୍ଵଦଵ୍ଵପଜ୍ଜାଯା .
ସୋ ଣେଵ ତେ ଵିଜାଣଦି ଉଗ୍ଗହପୁଵ୍ଵାହିଂ କିରିଯାହିଂ ..୨୧..
ଚାଧ୍ଯାତ୍ମଗ୍ରନ୍ଥତ୍ଵାନ୍ନୋଚ୍ଯନ୍ତ ଇତି . ଅଯମତ୍ର ଭାଵାର୍ଥଃ — ଇଦଂ ଵସ୍ତୁସ୍ଵରୂପମେଵ ଜ୍ଞାତଵ୍ଯମତ୍ରାଗ୍ରହୋ ନ କର୍ତଵ୍ଯଃ .
କସ୍ମାତ୍ . ଦୁରାଗ୍ରହେ ସତି ରାଗଦ୍ଵେଷୋତ୍ପତ୍ତିର୍ଭଵତି ତତଶ୍ଚ ନିର୍ଵିକାରଚିଦାନନ୍ଦୈକସ୍ଵଭାଵପରମାତ୍ମଭାଵନାଵିଘାତୋ
ଭଵତୀତି ..୨୦.. ଏଵମନନ୍ତଜ୍ଞାନସୁଖସ୍ଥାପନେ ପ୍ରଥମଗାଥା କେଵଲିଭୁକ୍ତିନିରାକରଣେ ଦ୍ଵିତୀଯା ଚେତି ଗାଥାଦ୍ଵଯଂ
ଗତମ୍ .
ଇତି ସପ୍ତଗାଥାଭିଃ ସ୍ଥଲଚତୁଷ୍ଟଯେନ ସାମାନ୍ଯେନ ସର୍ଵଜ୍ଞସିଦ୍ଧିନାମା ଦ୍ଵିତୀଯୋଽନ୍ତରାଧିକାରଃ ସମାପ୍ତଃ ..
ଅଥ ଜ୍ଞାନପ୍ରପଞ୍ଚାଭିଧାନାନ୍ତରାଧିକାରେ ତ୍ରଯସ୍ତ୍ରିଂଶଦ୍ଗାଥା ଭଵନ୍ତି . ତତ୍ରାଷ୍ଟୌ ସ୍ଥଲାନି . ତେଷ୍ଵାଦୌ
ଟୀକା : – ଜୈସେ ଅଗ୍ନିକୋ ଲୋହପିଣ୍ଡକେ ତପ୍ତ ପୁଦ୍ଗଲୋଂକା ସମସ୍ତ ଵିଲାସ ନହୀଂ ହୈ (ଅର୍ଥାତ୍
ଅଗ୍ନି ଲୋହେକେ ଗୋଲେକେ ପୁଦ୍ଗଲୋଂକେ ଵିଲାସସେ — ଉନକୀ କ୍ରିଯାସେ — ଭିନ୍ନ ହୈ) ଉସୀପ୍ରକାର ଶୁଦ୍ଧ
ଆତ୍ମାକେ (ଅର୍ଥାତ୍ କେଵଲଜ୍ଞାନୀ ଭଗଵାନକେ) ଇନ୍ଦ୍ରିଯ -ସମୂହ ନହୀଂ ହୈ; ଇସୀଲିଯେ ଜୈସେ ଅଗ୍ନିକୋ
ଘନକେ ଘୋର ଆଘାତୋଂକୀ ପରମ୍ପରା ନହୀଂ ହୈ (ଲୋହେକେ ଗୋଲେକେ ସଂସର୍ଗକା ଅଭାଵ ହୋନେ ପର ଘନକେ
ଲଗାତାର ଆଘାତୋଂ କୀ ଭଯଂକର ମାର ଅଗ୍ନିପର ନହୀଂ ପଡ଼ତୀ) ଇସୀପ୍ରକାର ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମାକେ ଶରୀର
ସମ୍ବନ୍ଧୀ ସୁଖ ଦୁଃଖ ନହୀଂ ହୈଂ .
ଭାଵାର୍ଥ : — କେଵଲୀ ଭଗଵାନକେ ଶରୀର ସମ୍ବନ୍ଧୀ କ୍ଷୁଧାଦିକା ଦୁଃଖ ଯା ଭୋଜନାଦିକା ସୁଖ
ନହୀଂ ହୋତା ଇସଲିଯେ ଉନକେ କଵଲାହାର ନହୀଂ ହୋତା ..୨୦..
ଅବ, ଜ୍ଞାନକେ ସ୍ଵରୂପକା ଵିସ୍ତାର ଔର ସୁଖକେ ସ୍ଵରୂପକା ଵିସ୍ତାର କ୍ରମଶଃ ପ୍ରଵର୍ତମାନ ଦୋ
ଅଧିକାରୋଂକେ ଦ୍ଵାରା କହତେ ହୈଂ . ଇନମେଂସେ (ପ୍ରଥମ) ଅତୀନ୍ଦ୍ରିଯ ଜ୍ଞାନରୂପ ପରିଣମିତ ହୋନେସେ କେଵଲୀ
ଭଗଵାନକେ ସବ ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷ ହୈ ଯହ ପ୍ରଗଟ କରତେ ହୈଂ : —
ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷ ଛେ ସୌ ଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯଯ ଜ୍ଞାନ – ପରିଣମନାରନେ;
ଜାଣେ ନହୀଂ ତେ ତେମନେ ଅଵଗ୍ରହ – ଇହାଦି କ୍ରିଯା ଵଡେ.୨୧.
Page 37 of 513
PDF/HTML Page 70 of 546
single page version
ପରିଣମମାନସ୍ଯ ଖଲୁ ଜ୍ଞାନଂ ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷାଃ ସର୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯାଃ .
ସ ନୈଵ ତାନ୍ ଵିଜାନାତ୍ଯଵଗ୍ରହପୂର୍ଵାଭିଃ କ୍ରିଯାଭିଃ ..୨୧..
ଯତୋ ନ ଖଲ୍ଵିନ୍ଦ୍ରିଯାଣ୍ଯାଲମ୍ବ୍ଯାଵଗ୍ରହେହାଵାଯପୂର୍ଵକପ୍ରକ୍ରମେଣ କେଵଲୀ ଵିଜାନାତି, ସ୍ଵଯମେଵ
ସମସ୍ତାଵରଣକ୍ଷଯକ୍ଷଣ ଏଵାନାଦ୍ଯନନ୍ତାହେତୁକାସାଧାରଣଭୂତଜ୍ଞାନସ୍ଵଭାଵମେଵ କାରଣତ୍ଵେନୋପାଦାଯ ତଦୁପରି
ପ୍ରଵିକ ସତ୍କେଵଲଜ୍ଞାନୋପଯୋଗୀଭୂଯ ଵିପରିଣମତେ, ତତୋଽସ୍ଯାକ୍ରମସମାକ୍ରାନ୍ତସମସ୍ତଦ୍ରଵ୍ଯକ୍ଷେତ୍ରକାଲ-
ଭାଵତଯା ସମକ୍ଷସଂଵେଦନାଲମ୍ବନଭୂତାଃ ସର୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯାଃ ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷା ଏଵ ଭଵନ୍ତି ..୨୧..
କେଵଲଜ୍ଞାନସ୍ଯ ସର୍ଵଂ ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷଂ ଭଵତୀତି କଥନମୁଖ୍ଯତ୍ଵେନ ‘ପରିଣମଦୋ ଖଲୁ’ ଇତ୍ଯାଦିଗାଥାଦ୍ଵଯମ୍,
ଅଥାତ୍ମଜ୍ଞାନଯୋର୍ନିଶ୍ଚଯେନାସଂଖ୍ଯାତପ୍ରଦେଶତ୍ଵେଽପି ଵ୍ଯଵହାରେଣ ସର୍ଵଗତତ୍ଵଂ ଭଵତୀତ୍ଯାଦିକଥନମୁଖ୍ଯତ୍ଵେନ ‘ଆଦା
ଣାଣପମାଣଂ’ ଇତ୍ଯାଦିଗାଥାପଞ୍ଚକମ୍, ତତଃ ପରଂ ଜ୍ଞାନଜ୍ଞେଯଯୋଃ ପରସ୍ପରଗମନନିରାକରଣମୁଖ୍ଯତଯା ‘ଣାଣୀ
ଣାଣସହାଵୋ’ ଇତ୍ଯାଦିଗାଥାପଞ୍ଚକମ୍, ଅଥ ନିଶ୍ଚଯଵ୍ଯଵହାରକେଵଲିପ୍ରତିପାଦନାଦିମୁଖ୍ଯତ୍ଵେନ ‘ଜୋ ହି ସୁଦେଣ’
ଇତ୍ଯାଦିସୂତ୍ରଚତୁଷ୍ଟଯମ୍, ଅଥ ଵର୍ତମାନଜ୍ଞାନେ କାଲତ୍ରଯପର୍ଯାଯପରିଚ୍ଛିତ୍ତିକଥନାଦିରୂପେଣ ‘ତକ୍କାଲିଗେଵ ସଵ୍ଵେ’
ଇତ୍ଯାଦିସୂତ୍ରପଞ୍ଚକମ୍, ଅଥ କେଵଲଜ୍ଞାନଂ ବନ୍ଧକାରଣଂ ନ ଭଵତି ରାଗାଦିଵିକଲ୍ପରହିତଂ ଛଦ୍ମସ୍ଥଜ୍ଞାନମପି, କିଂତୁ
ରାଗାଦଯୋ ବନ୍ଧକାରଣମିତ୍ଯାଦିନିରୂପଣମୁଖ୍ଯତଯା ‘ପରିଣମଦି ଣେଯଂ’ ଇତ୍ଯାଦିସୂତ୍ରପଞ୍ଚକମ୍, ଅଥ କେଵଲଜ୍ଞାନଂ
ସର୍ଵଜ୍ଞାନଂ ସର୍ଵଜ୍ଞତ୍ଵେନ ପ୍ରତିପାଦଯତୀତ୍ଯାଦିଵ୍ଯାଖ୍ଯାନମୁଖ୍ଯତ୍ଵେନ ‘ଜଂ ତକ୍କାଲିଯମିଦରଂ’ ଇତ୍ଯାଦିଗାଥାପଞ୍ଚକମ୍,
ଅଥ ଜ୍ଞାନପ୍ରପଞ୍ଚୋପସଂହାରମୁଖ୍ଯତ୍ଵେନ ପ୍ରଥମଗାଥା, ନମସ୍କାରକଥନେନ ଦ୍ଵିତୀଯା ଚେତି ‘ଣଵି ପରିଣମଦି’ ଇତ୍ଯାଦି
ଗାଥାଦ୍ଵଯମ୍ . ଏଵଂ ଜ୍ଞାନପ୍ରପଞ୍ଚାଭିଧାନତୃତୀଯାନ୍ତରାଧିକାରେ ତ୍ରଯସ୍ତ୍ରିଂଶଦ୍ଗାଥାଭିଃ ସ୍ଥଲାଷ୍ଟକେନ ସମୁଦାଯ-
ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଖଲୁ ] ଵାସ୍ତଵମେଂ [ଜ୍ଞାନଂ ପରିଣମମାନସ୍ଯ ] ଜ୍ଞାନରୂପସେ
(କେଵଲଜ୍ଞାନରୂପସେ)ପରିଣମିତ ହୋତେ ହୁଏ କେଵଲୀଭଗଵାନକେ [ସର୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯାଃ ] ସର୍ଵ ଦ୍ରଵ୍ଯ -ପର୍ଯାଯେଂ
[ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷାଃ ] ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷ ହୈଂ; [ସଃ ] ଵେ [ତାନ୍ ] ଉନ୍ହେଂ [ଅଵଗ୍ରହପୂର୍ଵାଭିଃ କ୍ରିଯାଭିଃ ] ଅଵଗ୍ରହାଦି
କ୍ରିଯାଓଂସେ [ନୈଵ ଵିଜାନାତି ] ନହୀଂ ଜାନତେ ..୨୧..
ଟୀକା : — କେଵଲୀଭଗଵାନ ଇନ୍ଦ୍ରିଯୋଂକେ ଆଲମ୍ବନସେ ଅଵଗ୍ରହ -ଈହା -ଅଵାଯ ପୂର୍ଵକ କ୍ରମସେ
ନହୀଂ ଜାନତେ, (କିନ୍ତୁ) ସ୍ଵଯମେଵ ସମସ୍ତ ଆଵରଣକେ କ୍ଷଯକେ କ୍ଷଣ ହୀ, ଅନାଦି ଅନନ୍ତ, ଅହେତୁକ ଔର
ଅସାଧାରଣ ଜ୍ଞାନସ୍ଵଭାଵକୋ ହୀ କାରଣରୂପ ଗ୍ରହଣ କରନେସେ ତତ୍କାଲ ହୀ ପ୍ରଗଟ ହୋନେଵାଲେ
କେଵଲଜ୍ଞାନୋପଯୋଗରୂପ ହୋକର ପରିଣମିତ ହୋତେ ହୈଂ; ଇସଲିଯେ ଉନକେ ସମସ୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯ, କ୍ଷେତ୍ର, କାଲ ଔର
ଭାଵକା ଅକ୍ରମିକ ଗ୍ରହଣ ହୋନେସେ ସମକ୍ଷ ସଂଵେଦନକୀ ( – ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷ ଜ୍ଞାନକୀ) ଆଲମ୍ବନଭୂତ ସମସ୍ତ
ଦ୍ରଵ୍ଯ -ପର୍ଯାଯେଂ ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷ ହୀ ହୈଂ .
ଭାଵାର୍ଥ : — ଜିସକା ନ ଆଦି ହୈ ଔର ନ ଅଂତ ହୈ, ତଥା ଜିସକା କୋଈ କାରଣ ନହୀଂ
ଔର ଜୋ ଅନ୍ଯ କିସୀ ଦ୍ରଵ୍ଯମେଂ ନହୀଂ ହୈ, ଐସେ ଜ୍ଞାନ ସ୍ଵଭାଵକୋ ହୀ ଉପାଦେଯ କରକେ, କେଵଲଜ୍ଞାନକୀ
ଉତ୍ପତ୍ତିକେ ବୀଜଭୂତ ଶୁକ୍ଲଧ୍ଯାନ ନାମକ ସ୍ଵସଂଵେଦନଜ୍ଞାନରୂପସେ ଜବ ଆତ୍ମା ପରିଣମିତ ହୋତା ହୈ ତବ
Page 38 of 513
PDF/HTML Page 71 of 546
single page version
ଅଥାସ୍ଯ ଭଗଵତୋଽତୀନ୍ଦ୍ରିଯଜ୍ଞାନପରିଣତତ୍ଵାଦେଵ ନ କିଂଚିତ୍ପରୋକ୍ଷଂ ଭଵତୀତ୍ଯଭିପ୍ରୈତି —
ଣତ୍ଥି ପରୋକ୍ଖଂ କିଂଚି ଵି ସମଂତ ସଵ୍ଵକ୍ଖଗୁଣସମିଦ୍ଧସ୍ସ .
ଅକ୍ଖାତୀଦସ୍ସ ସଦା ସଯମେଵ ହି ଣାଣଜାଦସ୍ସ ..୨୨..
ନାସ୍ତି ପରୋକ୍ଷଂ କିଂଚିଦପି ସମନ୍ତତଃ ସର୍ଵାକ୍ଷଗୁଣସମୃଦ୍ଧସ୍ଯ .
ଅକ୍ଷାତୀତସ୍ଯ ସଦା ସ୍ଵଯମେଵ ହି ଜ୍ଞାନଜାତସ୍ଯ ..୨୨..
ପାତନିକା . ତଦ୍ଯଥା – ଅଥାତୀନ୍ଦ୍ରିଯଜ୍ଞାନପରିଣତତ୍ଵାତ୍କେଵଲିନଃ ସର୍ଵଂ ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷଂ ଭଵତୀତି ପ୍ରତିପାଦଯତି — ପଚ୍ଚକ୍ଖା
ସଵ୍ଵଦଵ୍ଵପଜ୍ଜାଯା ସର୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯାଃ ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷା ଭଵନ୍ତି . କସ୍ଯ . କେଵଲିନଃ . କିଂ କୁର୍ଵତଃ . ପରିଣମଦୋ
ପରିଣମମାନସ୍ଯ . ଖଲୁ ସ୍ଫୁ ଟମ୍ . କିମ୍ . ଣାଣଂ ଅନନ୍ତପଦାର୍ଥପରିଚ୍ଛିତ୍ତିସମର୍ଥଂ କେଵଲଜ୍ଞାନମ୍ . ତର୍ହି କିଂ କ୍ରମେଣ
ଜାନାତି . ସୋ ଣେଵ ତେ ଵିଜାଣଦି ଉଗ୍ଗହପୁଵ୍ଵାହିଂ କିରିଯାହିଂ ସ ଚ ଭଗଵାନ୍ନୈଵ ତାନ୍ ଜାନାତ୍ଯଵଗ୍ରହପୂର୍ଵାଭିଃ
କ୍ରିଯାଭିଃ, କିଂତୁ ଯୁଗପଦିତ୍ଯର୍ଥଃ . ଇତୋ ଵିସ୍ତର : – ଅନାଦ୍ଯନନ୍ତମହେତୁକଂ ଚିଦାନନ୍ଦୈକସ୍ଵଭାଵଂ ନିଜ-
ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମାନମୁପାଦେଯଂ କୃତ୍ଵା କେଵଲଜ୍ଞାନୋତ୍ପତ୍ତେର୍ବୀଜଭୂତେନାଗମଭାଷଯା ଶୁକ୍ଲଧ୍ଯାନସଂଜ୍ଞେନ ରାଗାଦିଵିକଲ୍ପ-
ଜାଲରହିତସ୍ଵସଂଵେଦନଜ୍ଞାନେନ ଯଦାଯମାତ୍ମା ପରିଣମତି, ତଦା ସ୍ଵସଂଵେଦନଜ୍ଞାନଫଲଭୂତକେଵଲଜ୍ଞାନ-
ପରିଚ୍ଛିତ୍ତ୍ଯାକାରପରିଣତସ୍ଯ ତସ୍ମିନ୍ନେଵ କ୍ଷଣେ କ୍ରମପ୍ରଵୃତ୍ତକ୍ଷାଯୋପଶମିକଜ୍ଞାନାଭାଵାଦକ୍ରମସମାକ୍ରାନ୍ତସମସ୍ତ-
ଦ୍ରଵ୍ଯକ୍ଷେତ୍ରକାଲଭାଵତଯା ସର୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯଗୁଣପର୍ଯାଯା ଅସ୍ଯାତ୍ମନଃ ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷା ଭଵନ୍ତୀତ୍ଯଭିପ୍ରାଯଃ ..୨୧.. ଅଥ ସର୍ଵଂ
ଉସକେ ନିମିତ୍ତସେ ସର୍ଵ ଘାତିକର୍ମୋଂକା କ୍ଷଯ ହୋ ଜାତା ହୈ ଔର ଉସ କ୍ଷଯ ହୋନେକେ ସମଯ ହୀ ଆତ୍ମା
ସ୍ଵଯମେଵ କେଵଲଜ୍ଞାନରୂପ ପରିଣମିତ ହୋନେ ଲଗତା ହୈ . ଵେ କେଵଲଜ୍ଞାନୀ ଭଗଵାନ କ୍ଷାଯୋପଶମିକ
ଜ୍ଞାନଵାଲେ ଜୀଵୋଂକୀ ଭାଁତି ଅଵଗ୍ରହ -ଇହା -ଅଵାଯ ଔର ଧାରଣାରୂପ କ୍ରମସେ ନହୀଂ ଜାନତେ କିନ୍ତୁ ସର୍ଵ
ଦ୍ରଵ୍ଯ, କ୍ଷେତ୍ର, କାଲ, ଭାଵକୋ ଯୁଗପତ୍ ଜାନତେ ହୈଂ . ଇସପ୍ରକାର ଉନକେ ସବ କୁଛ ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷ ହୋତା
ହୈ ..୨୧..
ଅବ ଅତୀନ୍ଦ୍ରିଯ ଜ୍ଞାନରୂପ ପରିଣମିତ ହୋନେସେ ହୀ ଇନ ଭଗଵାନକୋ କୁଛ ଭୀ ପରୋକ୍ଷ ନହୀଂ ହୈ,
ଐସା ଅଭିପ୍ରାଯ ପ୍ରଗଟ କରତେ ହୈଂ : —
ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ସଦା ଅକ୍ଷାତୀତସ୍ଯ ] ଜୋ ସଦା ଇନ୍ଦ୍ରିଯାତୀତ ହୈଂ, [ସମନ୍ତତଃ ସର୍ଵାକ୍ଷଗୁଣ-
ସମୃଦ୍ଧସ୍ଯ ] ଜୋ ସର୍ଵ ଓରସେ ( – ସର୍ଵ ଆତ୍ମପ୍ରଦେଶୋଂସେ) ସର୍ଵ ଇନ୍ଦ୍ରିଯ ଗୁଣୋଂସେ ସମୃଦ୍ଧ ହୈଂ [ସ୍ଵଯମେଵ ହି
ଜ୍ଞାନଜାତସ୍ଯ ] ଔର ଜୋ ସ୍ଵଯମେଵ ଜ୍ଞାନରୂପ ହୁଏ ହୈଂ, ଉନ କେଵଲୀ ଭଗଵାନକୋ [କିଂଚିତ୍ ଅପି ] କୁଛ
ଭୀ [ପରୋକ୍ଷଂ ନାସ୍ତି ] ପରୋକ୍ଷ ନହୀଂ ହୈ ..୨୨..
ନ ପରୋକ୍ଷ କଁଈ ପଣ ସର୍ଵତଃ ସର୍ଵାକ୍ଷଗୁଣ ସମୃଦ୍ଧନେ,
ଇନ୍ଦ୍ରିଯ -ଅତୀତ ସଦୈଵ ନେ ସ୍ଵଯମେଵ ଜ୍ଞାନ ଥଯେଲନେ.୨୨.
Page 39 of 513
PDF/HTML Page 72 of 546
single page version
ଅସ୍ଯ ଖଲୁ ଭଗଵତଃ ସମସ୍ତାଵରଣକ୍ଷଯକ୍ଷଣ ଏଵ ସାଂସାରିକପରିଚ୍ଛିତ୍ତିନିଷ୍ପତ୍ତିବଲାଧାନ-
ହେତୁଭୂତାନି ପ୍ରତିନିଯତଵିଷଯଗ୍ରାହୀଣ୍ଯକ୍ଷାଣି ତୈରତୀତସ୍ଯ, ସ୍ପର୍ଶରସଗନ୍ଧଵର୍ଣଶବ୍ଦପରିଚ୍ଛେଦରୂପୈଃ
ସମରସତଯା ସମନ୍ତତଃ ସର୍ଵୈ̄ରେଵେନ୍ଦ୍ରିଯଗୁଣୈଃ ସମୃଦ୍ଧସ୍ଯ, ସ୍ଵଯମେଵ ସାମସ୍ତ୍ଯେନ ସ୍ଵପରପ୍ରକାଶନକ୍ଷମମନଶ୍ଵରଂ
ଲୋକୋତ୍ତରଜ୍ଞାନଂ ଜାତସ୍ଯ, ଅକ୍ରମସମାକ୍ରାନ୍ତସମସ୍ତଦ୍ରଵ୍ଯକ୍ଷେତ୍ରକାଲଭାଵତଯା ନ କିଂଚନାପି ପରୋକ୍ଷମେଵ
ସ୍ଯାତ୍ ..୨୨..
ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷଂ ଭଵତୀତ୍ଯନ୍ଵଯରୂପେଣ ପୂର୍ଵସୂତ୍ରେ ଭଣିତମିଦାନୀଂ ତୁ ପରୋକ୍ଷଂ କିମପି ନାସ୍ତୀତି ତମେଵାର୍ଥଂ ଵ୍ଯତିରେକେଣ
ଦୃଢଯତି — ଣତ୍ଥି ପରୋକ୍ଖଂ କିଂଚି ଵି ଅସ୍ଯ ଭଗଵତଃ ପରୋକ୍ଷଂ କିମପି ନାସ୍ତି . କିଂଵିଶିଷ୍ଟସ୍ଯ . ସମଂତ
ସଵ୍ଵକ୍ଖଗୁଣସମିଦ୍ଧସ୍ସ ସମନ୍ତତଃ ସର୍ଵାତ୍ମପ୍ରଦେଶୈଃ ସାମସ୍ତ୍ଯେନ ଵା ସ୍ପର୍ଶରସଗନ୍ଧଵର୍ଣଶବ୍ଦପରିଚ୍ଛିତ୍ତିରୂପ-
ସର୍ଵେନ୍ଦ୍ରିଯଗୁଣସମୃଦ୍ଧସ୍ଯ . ତର୍ହି କିମକ୍ଷସହିତସ୍ଯ . ନୈଵମ୍ . ଅକ୍ଖାତୀଦସ୍ସ ଅକ୍ଷାତୀତସ୍ଯେନ୍ଦ୍ରିଯଵ୍ଯାପାରରହିତସ୍ଯ,
ଅଥଵା ଦ୍ଵିତୀଯଵ୍ଯାଖ୍ଯାନମ୍ — ଅକ୍ଷ୍ଣୋତି ଜ୍ଞାନେନ ଵ୍ଯାପ୍ନୋତୀତ୍ଯକ୍ଷ ଆତ୍ମା ତଦ୍ଗୁଣସମୃଦ୍ଧସ୍ଯ . ସଦା ସର୍ଵଦା
ସର୍ଵକାଲମ୍ . ପୁନରପି କିଂରୂପସ୍ଯ . ସଯମେଵ ହି ଣାଣଜାଦସ୍ସ ସ୍ଵଯମେଵ ହି ସ୍ଫୁ ଟଂ କେଵଲଜ୍ଞାନରୂପେଣ ଜାତସ୍ଯ
ପରିଣତସ୍ଯେତି . ତଦ୍ଯଥା – ଅତୀନ୍ଦ୍ରିଯସ୍ଵଭାଵପରମାତ୍ମନୋ ଵିପରୀତାନି କ୍ରମପ୍ରଵୃତ୍ତିହେତୁଭୂତାନୀନ୍ଦ୍ରିଯାଣ୍ଯତିକ୍ରାନ୍ତସ୍ଯ
ଜଗତ୍ତ୍ରଯକାଲତ୍ରଯଵର୍ତିସମସ୍ତପଦାର୍ଥଯୁଗପତ୍ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷପ୍ରତୀତିସମର୍ଥମଵିନଶ୍ଵରମଖଣ୍ଡୈକପ୍ରତିଭାସମଯଂ କେଵଲଜ୍ଞାନଂ
ପରିଣତସ୍ଯାସ୍ଯ ଭଗଵତଃ ପରୋକ୍ଷଂ କିମପି ନାସ୍ତୀତି ଭାଵାର୍ଥଃ ..୨୨.. ଏଵଂ କେଵଲିନାଂ ସମସ୍ତଂ ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷଂ
ଭଵତୀତି କଥନରୂପେଣ ପ୍ରଥମସ୍ଥଲେ ଗାଥାଦ୍ଵଯଂ ଗତମ୍ . ଅଥାତ୍ମା ଜ୍ଞାନପ୍ରମାଣୋ ଭଵତୀତି ଜ୍ଞାନଂ ଚ
ଟୀକା : — ସମସ୍ତ ଆଵରଣକେ କ୍ଷଯକେ କ୍ଷଣ ହୀ ଜୋ (ଭଗଵାନ) ସାଂସାରିକ ଜ୍ଞାନକୋ ଉତ୍ପନ୍ନ
କରନେକେ ବଲକୋ କାର୍ଯରୂପ ଦେନେମେଂ ହେତୁଭୂତ ଐସୀ ଅପନେ ଅପନେ ନିଶ୍ଚିତ୍ ଵିଷଯୋଂକୋ ଗ୍ରହଣ କରନେଵାଲୀ
ଇନ୍ଦ୍ରିଯୋଂସେ ଅତୀତ ହୁଏ ହୈଂ, ଜୋ ସ୍ପର୍ଶ, ରସ, ଗଂଧ, ଵର୍ଣ ଔର ଶବ୍ଦକେ ଜ୍ଞାନରୂପ ସର୍ଵ ଇନ୍ଦ୍ରିଯ – ଗୁଣୋଂକେ
ଦ୍ଵାରା ସର୍ଵ ଓରସେ ସମରସରୂପସେ ସମୃଦ୍ଧ ହୈଂ (ଅର୍ଥାତ୍ ଜୋ ଭଗଵାନ ସ୍ପର୍ଶ, ରସ, ଗଂଧ, ଵର୍ଣ ତଥା ଶବ୍ଦକୋ
ସର୍ଵ ଆତ୍ମପ୍ରଦେଶୋଂସେ ସମାନରୂପସେ ଜାନତେ ହୈଂ) ଔର ଜୋ ସ୍ଵଯମେଵ ସମସ୍ତରୂପସେ ସ୍ଵପରକା ପ୍ରକାଶନ
କରନେମେଂ ସମର୍ଥ ଅଵିନାଶୀ ଲୋକୋତ୍ତର ଜ୍ଞାନରୂପ ହୁଏ ହୈଂ, ଐସେ ଇନ (କେଵଲୀ) ଭଗଵାନକୋ ସମସ୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯ-
କ୍ଷେତ୍ର -କାଲ -ଭାଵକା ଅକ୍ରମିକ ଗ୍ରହଣ ହୋନେସେ କୁଛ ଭୀ ପରୋକ୍ଷ ନହୀଂ ହୈ .
ଭାଵାର୍ଥ : — ଇନ୍ଦ୍ରିଯକା ଗୁଣ ତୋ ସ୍ପର୍ଶାଦିକ ଏକ -ଏକ ଗୁଣକୋ ହୀ ଜାନନା ହୈ ଜୈସେ
ଚକ୍ଷୁଇନ୍ଦ୍ରିଯକା ଗୁଣ ରୂପକୋ ହୀ ଜାନନା ହୈ ଅର୍ଥାତ୍ ରୂପକୋ ହୀ ଜାନନେମେଂ ନିମିତ୍ତ ହୋନା ହୈ . ଔର
ଇନ୍ଦ୍ରିଯଜ୍ଞାନ କ୍ରମିକ ହୈ . କେଵଲୀଭଗଵାନ ଇନ୍ଦ୍ରିଯୋଂକେ ନିମିତ୍ତକେ ବିନା ସମସ୍ତ ଆତ୍ମପ୍ରଦେଶୋଂସେ ସ୍ପର୍ଶାଦି
ସର୍ଵ ଵିଷଯୋଂକୋ ଜାନତେ ହୈଂ, ଔର ଜୋ ସମସ୍ତରୂପସେ ସ୍ଵ -ପର ପ୍ରକାଶକ ହୈ ଐସେ ଲୋକୋତ୍ତର ଜ୍ଞାନରୂପ
( – ଲୌକିକଜ୍ଞାନସେ ଭିନ୍ନ କେଵଲଜ୍ଞାନରୂପ) ସ୍ଵଯମେଵ ପରିଣମିତ ହୁଆ କରତେ ହୈଂ; ଇସଲିଯେ ସମସ୍ତ
ଦ୍ରଵ୍ଯ -କ୍ଷେତ୍ର -କାଲ ଔର ଭାଵକୋ ଅଵଗ୍ରହାଦି କ୍ରମ ରହିତ ଜାନତେ ହୈଂ ଇସଲିଯେ କେଵଲୀ ଭଗଵାନକେ କୁଛ
ଭୀ ପରୋକ୍ଷ ନହୀଂ ହୈ ..୨୨..
Page 40 of 513
PDF/HTML Page 73 of 546
single page version
ଅଥାତ୍ମନୋ ଜ୍ଞାନପ୍ରମାଣତ୍ଵଂ ଜ୍ଞାନସ୍ଯ ସର୍ଵଗତତ୍ଵଂ ଚୋଦ୍ଯୋତଯତି —
ଆଦା ଣାଣପମାଣଂ ଣାଣଂ ଣେଯପ୍ପମାଣମୁଦ୍ଦିଟ୍ଠଂ .
ଣେଯଂ ଲୋଯାଲୋଯଂ ତମ୍ହା ଣାଣଂ ତୁ ସଵ୍ଵଗଯଂ ..୨୩..
ଆତ୍ମା ଜ୍ଞାନପ୍ରମାଣଂ ଜ୍ଞାନଂ ଜ୍ଞେଯପ୍ରମାଣମୁଦ୍ଦିଷ୍ଟମ୍ .
ଜ୍ଞେଯଂ ଲୋକାଲୋକଂ ତସ୍ମାଜ୍ଜ୍ଞାନଂ ତୁ ସର୍ଵଗତମ୍ ..୨୩..
ଆତ୍ମା ହି ‘ସମଗୁଣପର୍ଯାଯଂ ଦ୍ରଵ୍ଯମ୍’ ଇତି ଵଚନାତ୍ ଜ୍ଞାନେନ ସହ ହୀନାଧିକତ୍ଵରହିତତ୍ଵେନ
ପରିଣତତ୍ଵାତ୍ତତ୍ପରିମାଣଃ, ଜ୍ଞାନଂ ତୁ ଜ୍ଞେଯନିଷ୍ଠତ୍ଵାଦ୍ଦାହ୍ଯନିଷ୍ଠଦହନଵତ୍ତତ୍ପରିମାଣଂ; ଜ୍ଞେଯଂ ତୁ
ଲୋକାଲୋକଵିଭାଗଵିଭକ୍ତାନନ୍ତପର୍ଯାଯମାଲିକାଲୀଢସ୍ଵରୂପସୂଚିତା ଵିଚ୍ଛେଦୋତ୍ପାଦଧ୍ରୌଵ୍ଯା ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯୀ
ଵ୍ଯଵହାରେଣ ସର୍ଵଗତମିତ୍ଯୁପଦିଶତି — ଆଦା ଣାଣପମାଣଂ ଜ୍ଞାନେନ ସହ ହୀନାଧିକତ୍ଵାଭାଵାଦାତ୍ମା ଜ୍ଞାନପ୍ରମାଣୋ
ଭଵତି . ତଥାହି — ‘ସମଗୁଣପର୍ଯାଯଂ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଭଵତି’ ଇତି ଵଚନାଦ୍ଵର୍ତମାନମନୁଷ୍ଯଭଵେ ଵର୍ତମାନମନୁଷ୍ଯ-
ପର୍ଯାଯପ୍ରମାଣଃ, ତଥୈଵ ମନୁଷ୍ଯପର୍ଯାଯପ୍ରଦେଶଵର୍ତିଜ୍ଞାନଗୁଣପ୍ରମାଣଶ୍ଚ ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷେଣ ଦୃଶ୍ଯତେ ଯଥାଯମାତ୍ମା, ତଥା
ନିଶ୍ଚଯତଃ ସର୍ଵଦୈଵାଵ୍ଯାବାଧାକ୍ଷଯସୁଖାଦ୍ଯନନ୍ତଗୁଣାଧାରଭୂତୋ ଯୋଽସୌ କେଵଲଜ୍ଞାନଗୁଣସ୍ତତ୍ପ୍ରମାଣୋଽଯମାତ୍ମା .
ଣାଣଂ ଣେଯପ୍ପମାଣମୁଦ୍ଦିଟ୍ଠଂ ଦାହ୍ଯନିଷ୍ଠଦହନଵତ୍ ଜ୍ଞାନଂ ଜ୍ଞେଯପ୍ରମାଣମୁଦ୍ଦିଷ୍ଟଂ କଥିତମ୍ . ଣେଯଂ ଲୋଯାଲୋଯଂ ଜ୍ଞେଯଂ ଲୋକା-
୧. ଜ୍ଞେଯନିଷ୍ଠ = ଜ୍ଞେଯୋଂକା ଅଵଲମ୍ବନ କରନେଵାଲା; ଜ୍ଞେଯୋମେଂ ତତ୍ପର . ୨. ଦହନ = ଜଲାନା; ଅଗ୍ନି .
୩. ଵିଭକ୍ତ = ଵିଭାଗଵାଲା . (ଷଟ୍ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକେ ସମୂହମେଂ ଲୋକ -ଅଲୋକରୂପ ଦୋ ଵିଭାଗ ହୈଂ) .
୪. ଅନନ୍ତ ପର୍ଯାଯେଂ ଦ୍ରଵ୍ଯକୋ ଆଲିଂଗିତ କରତୀ ହୈ (ଦ୍ରଵ୍ଯମେଂ ହୋତୀ ହୈଂ) ଐସେ ସ୍ଵରୂପଵାଲା ଦ୍ରଵ୍ଯ ଜ୍ଞାତ ହୋତା ହୈ .
ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯ ଜ୍ଞାନପ୍ରମାଣ ଭାଖ୍ଯୁଂ, ଜ୍ଞାନ ଜ୍ଞେଯପ୍ରମାଣ ଛେ;
ନେ ଜ୍ଞେଯ ଲୋକାଲୋକ, ତେଥୀ ସର୍ଵଗତ ଏ ଜ୍ଞାନ ଛେ.୨୩.
ଅବ, ଆତ୍ମାକା ଜ୍ଞାନପ୍ରମାଣପନା ଔର ଜ୍ଞାନକା ସର୍ଵଗତପନା ଉଦ୍ଯୋତ କରତେ ହୈଂ : —
ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଆତ୍ମା ] ଆତ୍ମା [ଜ୍ଞାନପ୍ରମାଣଂ ] ଜ୍ଞାନ ପ୍ରମାଣ ହୈ; [ଜ୍ଞାନଂ ] ଜ୍ଞାନ
[ଜ୍ଞେଯପ୍ରମାଣଂ ] ଜ୍ଞେଯ ପ୍ରମାଣ [ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟଂ ] କହା ଗଯା ହୈ . [ଜ୍ଞେଯଂ ଲୋକାଲୋକଂ ] ଜ୍ଞେଯ ଲୋକାଲୋକ ହୈ
[ତସ୍ମାତ୍ ] ଇସଲିଯେ [ଜ୍ଞାନଂ ତୁ ] ଜ୍ଞାନ [ସର୍ଵଗତଂ ] ସର୍ଵଗତ – ସର୍ଵ ଵ୍ଯାପକ ହୈ ..୨୩..
ଟୀକା : — ‘ସମଗୁଣପର୍ଯାଯଂ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ (ଗୁଣ -ପର୍ଯାଯେଂ ଅର୍ଥାତ୍ ଯୁଗପଦ୍ ସର୍ଵଗୁଣ ଔର ପର୍ଯାଯେଂ ହୀ
ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈ)’ ଇସ ଵଚନକେ ଅନୁସାର ଆତ୍ମା ଜ୍ଞାନସେ ହୀନାଧିକତାରହିତରୂପସେ ପରିଣମିତ ହୋନେକେ କାରଣ
ଜ୍ଞାନପ୍ରମାଣ ହୈ, ଔର ଜ୍ଞାନ ୧ଜ୍ଞେଯନିଷ୍ଠ ହୋନେସେ, ଦାହ୍ଯନିଷ୍ଠ ୨ ଦହନକୀ ଭାଁତି, ଜ୍ଞେଯ ପ୍ରମାଣ ହୈ . ଜ୍ଞେଯ ତୋ ଲୋକ
ଔର ଅଲୋକକେ ଵିଭାଗସେ ୩ଵିଭକ୍ତ, ୪ଅନନ୍ତ ପର୍ଯାଯମାଲାସେ ଆଲିଂଗିତ ସ୍ଵରୂପସେ ସୂଚିତ ( – ପ୍ରଗଟ,
ଜ୍ଞାନ), ନାଶଵାନ ଦିଖାଈ ଦେତା ହୁଆ ଭୀ ଧ୍ରୁଵ ଐସା ଷଟ୍ଦ୍ରଵ୍ଯ -ସମୂହ, ଅର୍ଥାତ୍ ସବ କୁଛ ହୈ .
Page 41 of 513
PDF/HTML Page 74 of 546
single page version
ଲୋକଂ ଭଵତି . ଶୁଦ୍ଧବୁଦ୍ଧୈକସ୍ଵଭାଵସର୍ଵପ୍ରକାରୋପାଦେଯଭୂତପରମାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯାଦିଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯାତ୍ମକୋ ଲୋକଃ, ଲୋକାଦ୍ବହି-
ର୍ଭାଗେ ଶୁଦ୍ଧାକାଶମଲୋକଃ, ତଚ୍ଚ ଲୋକାଲୋକଦ୍ଵଯଂ ସ୍ଵକୀଯସ୍ଵକୀଯାନନ୍ତପର୍ଯାଯପରିଣତିରୂପେଣାନିତ୍ଯମପି
ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକନଯେନ ନିତ୍ଯମ୍ . ତମ୍ହା ଣାଣଂ ତୁ ସଵ୍ଵଗଯଂ ଯସ୍ମାନ୍ନିଶ୍ଚଯରତ୍ନତ୍ରଯାତ୍ମକଶୁଦ୍ଧୋପଯୋଗଭାଵନାବଲେନୋତ୍ପନ୍ନଂ
ଯତ୍କେଵଲଜ୍ଞାନଂ ତଟ୍ଟଙ୍କୋତ୍କୀର୍ଣାକାରନ୍ଯାଯେନ ନିରନ୍ତରଂ ପୂର୍ଵୋକ୍ତଜ୍ଞେଯଂ ଜାନାତି, ତସ୍ମାଦ୍ଵଯଵହାରେଣ ତୁ ଜ୍ଞାନଂ ସର୍ଵଗତଂ
ଭଣ୍ଯତେ . ତତଃ ସ୍ଥିତମେତଦାତ୍ମା ଜ୍ଞାନପ୍ରମାଣଂ ଜ୍ଞାନଂ ସର୍ଵଗତମିତି ..୨୩.. ଅଥାତ୍ମାନଂ ଜ୍ଞାନପ୍ରମାଣଂ ଯେ ନ ମନ୍ଯନ୍ତେ
ତତ୍ର ହୀନାଧିକତ୍ଵେ ଦୂଷଣଂ ଦଦାତି — ଣାଣପ୍ପମାଣମାଦା ଣ ହଵଦି ଜସ୍ସେହ ଜ୍ଞାନପ୍ରମାଣମାତ୍ମା ନ ଭଵତି
ସର୍ଵମିତି ଯାଵତ୍ . ତତୋ ନିଃଶେଷାଵରଣକ୍ଷଯକ୍ଷଣ ଏଵ ଲୋକାଲୋକଵିଭାଗଵିଭକ୍ତସମସ୍ତଵସ୍ତ୍ଵାକାର-
ପାରମୁପଗମ୍ଯ ତଥୈଵାପ୍ରଚ୍ଯୁତତ୍ଵେନ ଵ୍ଯଵସ୍ଥିତତ୍ଵାତ୍ ଜ୍ଞାନଂ ସର୍ଵଗତମ୍ ..୨୩..
ଅଥାତ୍ମନୋ ଜ୍ଞାନପ୍ରମାଣତ୍ଵାନଭ୍ଯୁପଗମେ ଦ୍ଵୌ ପକ୍ଷାଵୁପନ୍ଯସ୍ଯ ଦୂଷଯତି —
ଣାଣପ୍ପମାଣମାଦା ଣ ହଵଦି ଜସ୍ସେହ ତସ୍ସ ସୋ ଆଦା .
ହୀଣୋ ଵା ଅହିଓ ଵା ଣାଣାଦୋ ହଵଦି ଧୁଵମେଵ ..୨୪..
ହୀଣୋ ଜଦି ସୋ ଆଦା ତଣ୍ଣାଣମଚେଦଣଂ ଣ ଜାଣାଦି .
ଅହିଓ ଵା ଣାଣାଦୋ ଣାଣେଣ ଵିଣା କହଂ ଣାଦି ..୨୫.. ଜୁଗଲଂ .
પ્ર. ૬
(ଜ୍ଞେଯ ଛହୋଂ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକା ସମୂହ ଅର୍ଥାତ୍ ସବ କୁଛ ହୈ) ଇସଲିଯେ ନିଃଶେଷ ଆଵରଣକେ କ୍ଷଯକେ ସମଯ ହୀ
ଲୋକ ଔର ଅଲୋକକେ ଵିଭାଗସେ ଵିଭକ୍ତ ସମସ୍ତ ଵସ୍ତୁଓଂକେ ଆକାରୋଂକେ ପାରକୋ ପ୍ରାପ୍ତ କରକେ
ଇସୀପ୍ରକାର ଅଚ୍ଯୁତରୂପ ରହନେ ସେ ଜ୍ଞାନ ସର୍ଵଗତ ହୈ .
ଭାଵାର୍ଥ : — ଗୁଣ -ପର୍ଯାଯସେ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଅନନ୍ଯ ହୈ ଇସଲିଯେ ଆତ୍ମା ଜ୍ଞାନସେ ହୀନାଧିକ ନ ହୋନେସେ ଜ୍ଞାନ
ଜିତନା ହୀ ହୈ; ଔର ଜୈସେ ଦାହ୍ଯ (ଜଲନେ ଯୋଗ୍ଯ ପଦାର୍ଥ) କା ଅଵଲମ୍ବନ କରନେଵାଲା ଦହନ ଦାହ୍ଯକେ ବରାବର
ହୀ ହୈ ଉସୀ ପ୍ରକାର ଜ୍ଞେଯକା ଅଵଲମ୍ବନ କରନେଵାଲା ଜ୍ଞାନ ଜ୍ଞେଯକେ ବରାବର ହୀ ହୈ . ଜ୍ଞେଯ ତୋ ସମସ୍ତ
ଲୋକାଲୋକ ଅର୍ଥାତ୍ ସବ ହୀ ହୈ . ଇସଲିଯେ, ସର୍ଵ ଆଵରଣକା କ୍ଷଯ ହୋତେ ହୀ (ଜ୍ଞାନ) ସବକୋ ଜାନତା ହୈ
ଔର ଫି ର କଭୀ ଭୀ ସବକେ ଜାନନେସେ ଚ୍ଯୁତ ନହୀଂ ହୋତା ଇସଲିଯେ ଜ୍ଞାନ ସର୍ଵଵ୍ଯାପକ ହୈ ..୨୩..
ଅବ ଆତ୍ମାକୋ ଜ୍ଞାନ ପ୍ରମାଣ ନ ମାନନେମେଂ ଦୋ ପକ୍ଷ ଉପସ୍ଥିତ କରକେ ଦୋଷ ବତଲାତେ ହୈଂ : —
ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯ ଜ୍ଞାନପ୍ରମାଣ ନହି — ଏ ମାନ୍ଯତା ଛେ ଜେହନେ,
ତେନା ମତେ ଜୀଵ ଜ୍ଞାନଥୀ ହୀନ କେ ଅଧିକ ଅଵଶ୍ଯ ଛେ.୨୪.
ଜୋ ହୀନ ଆତ୍ମା ହୋଯ, ନଵ ଜାଣେ ଅଚେତନ ଜ୍ଞାନ ଏ,
ନେ ଅଧିକ ଜ୍ଞାନଥୀ ହୋଯ ତୋ ଵଣ ଜ୍ଞାନ କ୍ଯମ ଜାଣେ ଅରେ ?୨୫.
Page 42 of 513
PDF/HTML Page 75 of 546
single page version
ଜ୍ଞାନପ୍ରମାଣମାତ୍ମା ନ ଭଵତି ଯସ୍ଯେହ ତସ୍ଯ ସ ଆତ୍ମା .
ହୀନୋ ଵା ଅଧିକୋ ଵା ଜ୍ଞାନାଦ୍ଭଵତି ଧ୍ରୁଵମେଵ ..୨୪..
ହୀନୋ ଯଦି ସ ଆତ୍ମା ତତ୍ ଜ୍ଞାନମଚେତନଂ ନ ଜାନାତି .
ଅଧିକୋ ଵା ଜ୍ଞାନାତ୍ ଜ୍ଞାନେନ ଵିନା କଥଂ ଜାନାତି ..୨୫.. ଯୁଗଲମ୍ .
ଯଦି ଖଲ୍ଵଯମାତ୍ମା ହୀନୋ ଜ୍ଞାନାଦିତ୍ଯଭ୍ଯୁପଗମ୍ଯତେ ତଦାତ୍ମନୋଽତିରିଚ୍ଯମାନଂ ଜ୍ଞାନଂ ସ୍ଵାଶ୍ରଯ-
ଭୂତଚେତନଦ୍ରଵ୍ଯସମଵାଯାଭାଵାଦଚେତନଂ ଭଵଦ୍ରୂପାଦିଗୁଣକଲ୍ପତାମାପନ୍ନଂ ନ ଜାନାତି . ଯଦି ପୁନର୍ଜ୍ଞାନା-
ଦଧିକ ଇତି ପକ୍ଷଃ କକ୍ଷୀକ୍ରିଯତେ ତଦାଵଶ୍ଯଂ ଜ୍ଞାନାଦତିରିକ୍ତତ୍ଵାତ୍ ପୃଥଗ୍ଭୂତୋ ଭଵନ୍ ଘଟପଟାଦି-
ସ୍ଥାନୀଯତାମାପନ୍ନୋ ଜ୍ଞାନମନ୍ତରେଣ ନ ଜାନାତି . ତତୋ ଜ୍ଞାନପ୍ରମାଣ ଏଵାଯମାତ୍ମାଭ୍ଯୁପ-
ଗନ୍ତଵ୍ଯଃ .. ୨୪ . ୨୫ ..
ଯସ୍ଯ ଵାଦିନୋ ମତେଽତ୍ର ଜଗତି ତସ୍ସ ସୋ ଆଦା ତସ୍ଯ ମତେ ସ ଆତ୍ମା ହୀଣୋ ଵା ଅହିଓ ଵା ଣାଣାଦୋ ହଵଦି
ଧୁଵମେଵ ହୀନୋ ଵା ଅଧିକୋ ଵା ଜ୍ଞାନାତ୍ସକାଶାଦ୍ ଭଵତି ନିଶ୍ଚିତମେଵେତି ..୨୪.. ହୀଣୋ ଜଦି ସୋ ଆଦା ତଂ
ଣାଣମଚେଦଣଂ ଣ ଜାଣାଦି ହୀନୋ ଯଦି ସ ଆତ୍ମା ତଦାଗ୍ନେରଭାଵେ ସତି ଉଷ୍ଣଗୁଣୋ ଯଥା ଶୀତଲୋ ଭଵତି ତଥା
ସ୍ଵାଶ୍ରଯଭୂତଚେତନାତ୍ମକଦ୍ରଵ୍ଯସମଵାଯାଭାଵାତ୍ତସ୍ଯାତ୍ମନୋ ଜ୍ଞାନମଚେତନଂ ଭଵତ୍ସତ୍ କିମପି ନ ଜାନାତି . ଅହିଓ
ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଇହ ] ଇସ ଜଗତମେଂ [ଯସ୍ଯ ] ଜିସକେ ମତମେଂ [ଆତ୍ମା ] ଆତ୍ମା
[ଜ୍ଞାନପ୍ରମାଣଂ ] ଜ୍ଞାନପ୍ରମାଣ [ନ ଭଵତି ] ନହୀଂ ହୈ, [ତସ୍ଯ ] ଉସକେ ମତମେଂ [ ସଃ ଆତ୍ମା ] ଵହ ଆତ୍ମା
[ଧ୍ରୁଵମ୍ ଏଵ ] ଅଵଶ୍ଯ [ଜ୍ଞାନାତ୍ ହୀନଃ ଵା ] ଜ୍ଞାନସେ ହୀନ [ଅଧିକଃ ଵା ଭଵତି ] ଅଥଵା ଅଧିକ
ହୋନା ଚାହିଯେ .
[ଯଦି ] ଯଦି [ସଃ ଆତ୍ମା ] ଵହ ଆତ୍ମା [ହୀନଃ ] ଜ୍ଞାନସେ ହୀନ ହୋ [ତତ୍ ] ତୋ ଵହ [ଜ୍ଞାନଂ ]
ଜ୍ଞାନ [ଅଚେତନଂ ] ଅଚେତନ ହୋନେସେ [ନ ଜାନାତି ] ନହୀଂ ଜାନେଗା, [ଜ୍ଞାନାତ୍ ଅଧିକଃ ଵା ] ଔର ଯଦି
(ଆତ୍ମା) ଜ୍ଞାନସେ ଅଧିକ ହୋ ତୋ (ଵହ ଆତ୍ମା) [ଜ୍ଞାନେନ ଵିନା ] ଜ୍ଞାନକେ ବିନା [କଥଂ ଜାନାତି ]
କୈସେ ଜାନେଗା ? ..୨୪ -୨୫..
ଟୀକା : — ଯଦି ଯହ ସ୍ଵୀକାର କିଯା ଜାଯେ କି ଯହ ଆତ୍ମା ଜ୍ଞାନସେ ହୀନ ହୈ ତୋ ଆତ୍ମାସେ
ଆଗେ ବଢ଼ ଜାନେଵାଲା ଜ୍ଞାନ ( – ଆତ୍ମାକେ କ୍ଷେତ୍ରସେ ଆଗେ ବଢ଼କର ଉସସେ ବାହର ଵ୍ଯାପ୍ତ ହୋନେଵାଲା ଜ୍ଞାନ)
ଅପନେ ଆଶ୍ରଯଭୂତ ଚେତନଦ୍ରଵ୍ଯକା ସମଵାଯ (ସମ୍ବନ୍ଧ) ନ ରହନେସେ ଅଚେତନ ହୋତା ହୁଆ ରୂପାଦି ଗୁଣ
ଜୈସା ହୋନେସେ ନହୀଂ ଜାନେଗା; ଔର ଯଦି ଐସା ପକ୍ଷ ସ୍ଵୀକାର କିଯା ଜାଯେ କି ଯହ ଆତ୍ମା ଜ୍ଞାନସେ ଅଧିକ
ହୈ ତୋ ଅଵଶ୍ଯ (ଆତ୍ମା) ଜ୍ଞାନସେ ଆଗେ ବଢ଼ ଜାନେସେ ( – ଜ୍ଞାନକେ କ୍ଷେତ୍ରସେ ବାହର ଵ୍ଯାପ୍ତ ହୋନେସେ) ଜ୍ଞାନସେ
ପୃଥକ୍ ହୋତା ହୁଆ ଘଟପଟାଦି ଜୈସା ହୋନେସେ ଜ୍ଞାନକେ ବିନା ନହୀଂ ଜାନେଗା . ଇସଲିଯେ ଯହ ଆତ୍ମା
ଜ୍ଞାନପ୍ରମାଣ ହୀ ମାନନା ଯୋଗ୍ଯ ହୈ .
Page 43 of 513
PDF/HTML Page 76 of 546
single page version
ଅଥାତ୍ମନୋଽପି ଜ୍ଞାନଵତ୍ ସର୍ଵଗତତ୍ଵଂ ନ୍ଯାଯାଯାତମଭିନନ୍ଦତି —
ସଵ୍ଵଗଦୋ ଜିଣଵସହୋ ସଵ୍ଵେ ଵି ଯ ତଗ୍ଗଯା ଜଗଦି ଅଟ୍ଠା .
ଣାଣମଯାଦୋ ଯ ଜିଣୋ ଵିସଯାଦୋ ତସ୍ସ ତେ ଭଣିଦା ..୨୬..
ସର୍ଵଗତୋ ଜିନଵୃଷଭଃ ସର୍ଵେଽପି ଚ ତଦ୍ଗତା ଜଗତ୍ଯର୍ଥାଃ .
ଜ୍ଞାନମଯତ୍ଵାଚ୍ଚ ଜିନୋ ଵିଷଯତ୍ଵାତ୍ତସ୍ଯ ତେ ଭଣିତାଃ ..୨୬..
ଵା ଣାଣାଦୋ ଣାଣେଣ ଵିଣା କହଂ ଣାଦି ଅଧିକୋ ଵା ଜ୍ଞାନାତ୍ସକାଶାତ୍ତର୍ହି ଯଥୋଷ୍ଣଗୁଣାଭାଵେଽଗ୍ନିଃ ଶୀତଲୋ
ଭଵନ୍ସନ୍ ଦହନକ୍ରିଯାଂ ପ୍ରତ୍ଯସମର୍ଥୋ ଭଵତି ତଥା ଜ୍ଞାନଗୁଣାଭାଵେ ସତ୍ଯାତ୍ମାପ୍ଯଚେତନୋ ଭଵନ୍ସନ୍ କଥଂ ଜାନାତି,
ନ କଥମପୀତି . ଅଯମତ୍ର ଭାଵାର୍ଥଃ ---ଯେ କେଚନାତ୍ମାନମଙ୍ଗୁଷ୍ଠପର୍ଵମାତ୍ରଂ, ଶ୍ଯାମାକତଣ୍ଡୁଲମାତ୍ରଂ,
ଵଟକକଣିକାଦିମାତ୍ରଂ ଵା ମନ୍ଯନ୍ତେ ତେ ନିଷିଦ୍ଧାଃ . ଯେଽପି ସମୁଦ୍ଘାତସପ୍ତକଂ ଵିହାଯ ଦେହାଦଧିକଂ ମନ୍ଯନ୍ତେ
ତେଽପି ନିରାକୃତା ଇତି ..୨୫.. ଅଥ ଯଥା ଜ୍ଞାନଂ ପୂର୍ଵଂ ସର୍ଵଗତମୁକ୍ତଂ ତଥୈଵ ସର୍ଵଗତଜ୍ଞାନାପେକ୍ଷଯା ଭଗଵାନପି
ସର୍ଵଗତୋ ଭଵତୀତ୍ଯାଵେଦଯତି ---ସଵ୍ଵଗଦୋ ସର୍ଵଗତୋ ଭଵତି . ସ କଃ କର୍ତା . ଜିଣଵସହୋ ଜିନଵୃଷଭଃ
ଭାଵାର୍ଥ : — ଆତ୍ମାକା କ୍ଷେତ୍ର ଜ୍ଞାନକେ କ୍ଷେତ୍ରସେ କମ ମାନା ଜାଯେ ତୋ ଆତ୍ମାକେ କ୍ଷେତ୍ରସେ ବାହର
ଵର୍ତନେଵାଲା ଜ୍ଞାନ ଚେତନଦ୍ରଵ୍ଯକେ ସାଥ ସମ୍ବନ୍ଧ ନ ହୋନେସେ ଅଚେତନ ଗୁଣ ଜୈସା ହୀ ହୋଗା, ଇସଲିଯେ
ଵହ ଜାନନେକା କାମ ନହୀଂ କର ସକେଗା, ଜୈସେ କି ଵର୍ଣ, ଗଂଧ, ରସ, ସ୍ପର୍ଶ ଇତ୍ଯାଦି ଅଚେତନ ଗୁଣ
ଜାନନେକା କାମ ନହୀଂ କର ସକତେ . ଯଦି ଆତ୍ମାକା କ୍ଷେତ୍ର ଜ୍ଞାନକେ କ୍ଷେତ୍ର ସେ ଅଧିକ ମାନା ଜାଯେ ତୋ
ଜ୍ଞାନକେ କ୍ଷେତ୍ରସେ ବାହର ଵର୍ତନେଵାଲା ଜ୍ଞାନଶୂନ୍ଯ ଆତ୍ମା ଜ୍ଞାନକେ ବିନା ଜାନନେକା କାମ ନହୀଂ କ ର
ସକେଗା, ଜୈସେ ଜ୍ଞାନଶୂନ୍ଯ ଘଟ, ପଟ ଇତ୍ଯାଦି ପଦାର୍ଥ ଜାନନେକା କାମ ନହୀଂ କର ସକତେ . ଇସଲିଯେ
ଆତ୍ମା ନ ତୋ ଜ୍ଞାନସେ ହୀନ ହୈ ଔର ନ ଅଧିକ ହୈ, କିନ୍ତୁ ଜ୍ଞାନ ଜିତନା ହୀ ହୈ ..୨୪ -୨୫..
ଅବ, ଜ୍ଞାନକୀ ଭାଁତି ଆତ୍ମାକା ଭୀ ସର୍ଵଗତତ୍ଵ ନ୍ଯାଯସିଦ୍ଧ ହୈ ଐସା କହତେ ହୈଂ : —
ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଜିନଵୃଷଭଃ ] ଜିନଵର [ସର୍ଵଗତଃ ] ସର୍ଵଗତ ହୈଂ [ଚ ] ଔର [ଜଗତି ]
ଜଗତକେ [ସର୍ଵେ ଅପି ଅର୍ଥାଃ ] ସର୍ଵ ପଦାର୍ଥ [ତଦ୍ଗତାଃ ] ଜିନଵରଗତ (ଜିନଵରମେଂ ପ୍ରାପ୍ତ) ହୈଂ;
[ଜିନଃ ଜ୍ଞାନମଯତ୍ଵାତ୍ ] କ୍ଯୋଂକି ଜିନ ଜ୍ଞାନମଯ ହୈଂ [ଚ ] ଔର [ତେ ] ଵେ ସବ ପଦାର୍ଥ
[ଵିଷଯତ୍ଵାତ୍ ] ଜ୍ଞାନକେ ଵିଷଯ ହୋନେସେ [ତସ୍ଯ ] ଜିନକେ ଵିଷଯ [ଭଣିତାଃ ] କହେ ଗଯେ ହୈଂ ..୨୬..
ଛେ ସର୍ଵଗତ ଜିନଵର ଅନେ ସୌ ଅର୍ଥ ଜିନଵରପ୍ରାପ୍ତ ଛେ,
ଜିନ ଜ୍ଞାନମଯ ନେ ସର୍ଵ ଅର୍ଥୋ ଵିଷଯ ଜିନନା ହୋଇନେ.୨୬.
Page 44 of 513
PDF/HTML Page 77 of 546
single page version
ଜ୍ଞାନଂ ହି ତ୍ରିସମଯାଵଚ୍ଛିନ୍ନସର୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯରୂପଵ୍ଯଵସ୍ଥିତଵିଶ୍ଵଜ୍ଞେଯାକାରାନାକ୍ରାମତ୍ ସର୍ଵଗତମୁକ୍ତଂ,
ତଥାଭୂତଜ୍ଞାନମଯୀଭୂଯ ଵ୍ଯଵସ୍ଥିତତ୍ଵାଦ୍ଭଗଵାନପି ସର୍ଵଗତ ଏଵ . ଏଵଂ ସର୍ଵଗତଜ୍ଞାନଵିଷଯତ୍ଵାତ୍ସର୍ଵେଽର୍ଥା
ଅପି ସର୍ଵଗତଜ୍ଞାନାଵ୍ଯତିରିକ୍ତସ୍ଯ ଭଗଵତସ୍ତସ୍ଯ ତେ ଵିଷଯା ଇତି ଭଣିତତ୍ଵାତ୍ତଦ୍ଗତା ଏଵ ଭଵନ୍ତି .
ତତ୍ର ନିଶ୍ଚଯନଯେନାନାକୁଲତ୍ଵଲକ୍ଷଣସୌଖ୍ଯସଂଵେଦନତ୍ଵାଧିଷ୍ଠାନତ୍ଵାଵଚ୍ଛିନ୍ନାତ୍ମପ୍ରମାଣଜ୍ଞାନସ୍ଵ-
ତତ୍ତ୍ଵାପରିତ୍ଯାଗେନ ଵିଶ୍ଵଜ୍ଞେଯାକାରାନନୁପଗମ୍ଯାଵବୁଧ୍ଯମାନୋଽପି ଵ୍ଯଵହାରନଯେନ ଭଗଵାନ୍ ସର୍ଵଗତ ଇତି
ଵ୍ଯପଦିଶ୍ଯତେ . ତଥା ନୈମିତ୍ତିକଭୂତଜ୍ଞେଯାକାରାନାତ୍ମସ୍ଥାନଵଲୋକ୍ଯ ସର୍ଵେଽର୍ଥାସ୍ତଦ୍ଗତା ଇତ୍ଯୁପଚର୍ଯନ୍ତେ . ନ
ଚ ତେଷାଂ ପରମାର୍ଥତୋଽନ୍ଯୋନ୍ଯଗମନମସ୍ତି, ସର୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯାଣାଂ ସ୍ଵରୂପନିଷ୍ଠତ୍ଵାତ୍ . ଅଯଂ କ୍ରମୋ ଜ୍ଞାନେଽପି
ନିଶ୍ଚେଯଃ ..୨୬..
ସର୍ଵଜ୍ଞଃ . କସ୍ମାତ୍ ସର୍ଵଗତୋ ଭଵତି . ଜିଣୋ ଜିନଃ ଣାଣମଯାଦୋ ଯ ଜ୍ଞାନମଯତ୍ଵାଦ୍ଧେତୋଃ ସଵ୍ଵେ ଵି ଯ ତଗ୍ଗଯା ଜଗଦି
ଅଟ୍ଠା ସର୍ଵେଽପି ଚ ଯେ ଜଗତ୍ଯର୍ଥାସ୍ତେ ଦର୍ପଣେ ବିମ୍ବଵଦ୍ ଵ୍ଯଵହାରେଣ ତତ୍ର ଭଗଵତି ଗତା ଭଵନ୍ତି . କସ୍ମାତ୍ .
ତେ ଭଣିଦା ତେଽର୍ଥାସ୍ତତ୍ର ଗତା ଭଣିତାଃ ଵିସଯାଦୋ ଵିଷଯତ୍ଵାତ୍ପରିଚ୍ଛେଦ୍ଯତ୍ଵାତ୍ ଜ୍ଞେଯତ୍ଵାତ୍ . କସ୍ଯ . ତସ୍ସ ତସ୍ଯ
ଭଗଵତ ଇତି . ତଥାହି ---ଯଦନନ୍ତଜ୍ଞାନମନାକୁଲତ୍ଵଲକ୍ଷଣାନନ୍ତସୁଖଂ ଚ ତଦାଧାରଭୂତସ୍ତାଵଦାତ୍ମା . ଇତ୍ଥଂ-
ଭୂତାତ୍ମପ୍ରମାଣଂ ଜ୍ଞାନମାତ୍ମନଃ ସ୍ଵସ୍ଵରୂପଂ ଭଵତି . ଇତ୍ଥଂଭୂତଂ ସ୍ଵସ୍ଵରୂପଂ ଦେହଗତମପରିତ୍ଯଜନ୍ନେଵ ଲୋକାଲୋକଂ
ପରିଚ୍ଛିନତ୍ତି . ତତଃ କାରଣାଦ୍ଵଯଵହାରେଣ ସର୍ଵଗତୋ ଭଣ୍ଯତେ ଭଗଵାନ୍ . ଯେନ ଚ କାରଣେନ ନୀଲପୀତାଦିବହିଃ-
ପଦାର୍ଥା ଆଦର୍ଶେ ବିମ୍ବଵତ୍ ପରିଚ୍ଛିତ୍ତ୍ଯାକାରେଣ ଜ୍ଞାନେ ପ୍ରତିଫଲନ୍ତି ତତଃ କାରଣାଦୁପଚାରେଣାର୍ଥକାର୍ଯଭୂତା
୧. ଅଧିଷ୍ଠାନ = ଆଧାର, ରହନେକା ସ୍ଥାନ . (ଆତ୍ମା ସୁଖସଂଵେଦନକା ଆଧାର ହୈ . ଜିତନେମେଂ ସୁଖକା ଵେଦନ ହୋତା ହୈ
ଉତନା ହୀ ଆତ୍ମା ହୈ .)
୨. ଜ୍ଞେଯାକାରୋଂ = ପର ପଦାର୍ଥୋଂକେ ଦ୍ରଵ୍ଯ -ଗୁଣ -ପର୍ଯାଯ ଜୋ କି ଜ୍ଞେଯ ହୈଂ . (ଯହ ଜ୍ଞେଯାକାର ପରମାର୍ଥତଃ ଆତ୍ମାସେ ସର୍ଵଥା ଭିନ୍ନ
ହୈ .)
ଟୀକା : — ଜ୍ଞାନ ତ୍ରିକାଲକେ ସର୍ଵ ଦ୍ରଵ୍ଯ – ପର୍ଯାଯରୂପ ପ୍ରଵର୍ତମାନ ସମସ୍ତ ଜ୍ଞେଯାକାରୋଂକୋ ପହୁଁଚ
ଜାନେସେ ( – ଜାନତା ହୋନେସେ) ସର୍ଵଗତ କହା ଗଯା ହୈ; ଔର ଐସେ (ସର୍ଵଗତ) ଜ୍ଞାନମଯ ହୋକର ରହନେସେ
ଭଗଵାନ ଭୀ ସର୍ଵଗତ ହୀ ହୈଂ . ଇସପ୍ରକାର ସର୍ଵ ପଦାର୍ଥ ଭୀ ସର୍ଵଗତ ଜ୍ଞାନକେ ଵିଷଯ ହୋନେସେ, ସର୍ଵଗତ ଜ୍ଞାନସେ
ଅଭିନ୍ନ ଉନ ଭଗଵାନକେ ଵେ ଵିଷଯ ହୈଂ ଐସା (ଶାସ୍ତ୍ରମେଂ) କହା ହୈ; ଇସଲିଯେ ସର୍ଵ ପଦାର୍ଥ ଭଗଵାନଗତ
ହୀ ( – ଭଗଵାନମେଂ ପ୍ରାପ୍ତ ହୀ) ହୈଂ .
ଵହାଁ (ଐସା ସମଝନା କି) — ନିଶ୍ଚଯନଯସେ ଅନାକୁଲତାଲକ୍ଷଣ ସୁଖକା ଜୋ ସଂଵେଦନ ଉସ
ସୁଖସଂଵେଦନକେ ୧ଅଧିଷ୍ଠାନତା ଜିତନା ହୀ ଆତ୍ମା ହୈ ଔର ଉସ ଆତ୍ମାକେ ବରାବର ହୀ ଜ୍ଞାନ ସ୍ଵତତ୍ତ୍ଵ
ହୈ; ଉସ ନିଜ – ସ୍ଵରୂପ ଆତ୍ମପ୍ରମାଣ ଜ୍ଞାନକୋ ଛୋଡ଼େ ବିନା, ସମସ୍ତ ୨ଜ୍ଞେଯାକାରୋଂକେ ନିକଟ ଗଯେ ବିନା,
ଭଗଵାନ (ସର୍ଵ ପଦାର୍ଥୋଂକୋ) ଜାନତେ ହୈଂ . ନିଶ୍ଚଯନଯସେ ଐସା ହୋନେ ପର ଭୀ ଵ୍ଯଵହାରନଯସେ ଯହ କହା
Page 45 of 513
PDF/HTML Page 78 of 546
single page version
ଅଥାତ୍ମଜ୍ଞାନଯୋରେକତ୍ଵାନ୍ଯତ୍ଵଂ ଚିନ୍ତଯତି —
ଣାଣଂ ଅପ୍ପ ତ୍ତି ମଦଂ ଵଟ୍ଟଦି ଣାଣଂ ଵିଣା ଣ ଅପ୍ପାଣଂ .
ତମ୍ହା ଣାଣଂ ଅପ୍ପା ଅପ୍ପା ଣାଣଂ ଵ ଅଣ୍ଣଂ ଵା ..୨୭..
ଜ୍ଞାନମାତ୍ମେତି ମତଂ ଵର୍ତତେ ଜ୍ଞାନଂ ଵିନା ନାତ୍ମାନମ୍ .
ତସ୍ମାତ୍ ଜ୍ଞାନମାତ୍ମା ଆତ୍ମା ଜ୍ଞାନଂ ଵା ଅନ୍ଯଦ୍ଵା ..୨୭..
ଅର୍ଥାକାରା ଅପ୍ଯର୍ଥା ଭଣ୍ଯନ୍ତେ . ତେ ଚ ଜ୍ଞାନେ ତିଷ୍ଠନ୍ତୀତ୍ଯୁଚ୍ଯମାନେ ଦୋଷୋ ନାସ୍ତୀତ୍ଯଭିପ୍ରାଯଃ ..୨୬.. ଅଥ
ଜ୍ଞାନମାତ୍ମା ଭଵତି, ଆତ୍ମା ତୁ ଜ୍ଞାନଂ ସୁଖାଦିକଂ ଵା ଭଵତୀତି ପ୍ରତିପାଦଯତି — ଣାଣଂ ଅପ୍ପ ତ୍ତି ମଦଂ ଜ୍ଞାନମାତ୍ମା
ଭଵତୀତି ମତଂ ସମ୍ମତମ୍ . କସ୍ମାତ୍ . ଵଟ୍ଟଦି ଣାଣଂ ଵିଣା ଣ ଅପ୍ପାଣଂ ଜ୍ଞାନଂ କର୍ତୃ ଵିନାତ୍ମାନଂ ଜୀଵମନ୍ଯତ୍ର
୧. ନୈମିତ୍ତିକଭୂତ ଜ୍ଞେଯାକାରୋଂ = ଜ୍ଞାନମେଂ ହୋନେଵାଲେ (ଜ୍ଞାନକୀ ଅଵସ୍ଥାରୂପ) ଜ୍ଞେଯାକାରୋଂ . (ଇନ ଜ୍ଞେଯାକାରୋଂକୋ ଜ୍ଞାନାକାର ଭୀ
କହା ଜାତା ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଜ୍ଞାନ ଇନ ଜ୍ଞେଯାକାରରୂପ ପରିଣମିତ ହୋତେ ହୈଂ . ଯହ ଜ୍ଞେଯାକାର ନୈମିତ୍ତିକ ହୈଂ ଔର ପର ପଦାର୍ଥୋଂକେ
ଦ୍ରଵ୍ଯ -ଗୁଣ -ପର୍ଯାଯ ଉନକେ ନିମିତ୍ତ ହୈଂ . ଇନ ଜ୍ଞେଯାକାରୋଂକୋ ଆତ୍ମାମେଂ ଦେଖକର ‘ସମସ୍ତ ପର ପଦାର୍ଥ ଆତ୍ମାମେଂ ହୈଂ,
ଇସପ୍ରକାର ଉପଚାର କିଯା ଜାତା ହୈ . ଯହ ବାତ ୩୧ ଵୀଂ ଗାଥାମେଂ ଦର୍ପଣକା ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ଦେକର ସମଝାଈ ଗଈ ହୈ .)
ଛେ ଜ୍ଞାନ ଆତ୍ମା ଜିନମତେ; ଆତ୍ମା ଵିନା ନହି ଜ୍ଞାନ ଛେ ,
ତେ କାରଣେ ଛେ ଜ୍ଞାନ ଜୀଵ, ଜୀଵ ଜ୍ଞାନ ଛେ ଵା ଅନ୍ଯ ଛେ .୨୭.
ଜାତା ହୈ କି ଭଗଵାନ ସର୍ଵଗତ ହୈଂ . ଔର ୧ନୈମିତ୍ତିକଭୂତ ଜ୍ଞେଯାକାରୋଂକୋ ଆତ୍ମସ୍ଥ (ଆତ୍ମାମେଂ ରହେ ହୁଏ)
ଦେଖକର ଐସା ଉପଚାରସେ କହା ଜାତା ହୈ; କି ‘ସର୍ଵ ପଦାର୍ଥ ଆତ୍ମଗତ (ଆତ୍ମାମେଂ) ହୈଂ ’; ପରନ୍ତୁ
ପରମାର୍ଥତଃ ଉନକା ଏକ ଦୂସରେମେଂ ଗମନ ନହୀଂ ହୋତା, କ୍ଯୋଂକି ସର୍ଵ ଦ୍ରଵ୍ଯ ସ୍ଵରୂପନିଷ୍ଠ (ଅର୍ଥାତ୍ ଅପନେ-
ଅପନେ ସ୍ଵରୂପମେଂ ନିଶ୍ଚଲ ଅଵସ୍ଥିତ) ହୈଂ .
ଯହୀ କ୍ରମ ଜ୍ଞାନମେଂ ଭୀ ନିଶ୍ଚିତ କରନା ଚାହିଯେ . (ଅର୍ଥାତ୍ ଆତ୍ମା ଔର ଜ୍ଞେଯୋଂକେ ସମ୍ବନ୍ଧମେଂ
ନିଶ୍ଚଯ -ଵ୍ଯଵହାରସେ କହା ଗଯା ହୈ, ଉସୀପ୍ରକାର ଜ୍ଞାନ ଔର ଜ୍ଞେଯୋଂକେ ସମ୍ବନ୍ଧମେଂ ଭୀ ସମଝନା
ଚାହିଏ) ..୨୬..
ଅବ, ଆତ୍ମା ଔର ଜ୍ଞାନକେ ଏକତ୍ଵ -ଅନ୍ଯତ୍ଵକା ଵିଚାର କରତେ ହୈଂ : —
ଗାଥା : ୨୭ ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଜ୍ଞାନଂ ଆତ୍ମା ] ଜ୍ଞାନ ଆତ୍ମା ହୈ [ଇତି ମତଂ ] ଐସା
ଜିନଦେଵକା ମତ ହୈ . [ଆତ୍ମାନଂ ଵିନା ] ଆତ୍ମାକେ ବିନା (ଅନ୍ଯ କିସୀ ଦ୍ରଵ୍ଯମେଂ) [ଜ୍ଞାନଂ ନ ଵର୍ତତେ ]
ଜ୍ଞାନ ନହୀଂ ହୋତା, [ତସ୍ମାତ୍ ] ଇସଲିଯେ [ଜ୍ଞାନଂ ଆତ୍ମା ] ଜ୍ଞାନ ଆତ୍ମା ହୈ; [ଆତ୍ମା ] ଔର ଆତ୍ମା [ଜ୍ଞାନଂ
ଵା ] (ଜ୍ଞାନ ଗୁଣ ଦ୍ଵାରା) ଜ୍ଞାନ ହୈ [ଅନ୍ଯତ୍ ଵା ] ଅଥଵା (ସୁଖାଦି ଅନ୍ଯ ଗୁଣ ଦ୍ଵାରା) ଅନ୍ଯ ହୈ ..୨୭..
Page 46 of 513
PDF/HTML Page 79 of 546
single page version
ଯତଃ ଶେଷସମସ୍ତଚେତନାଚେତନଵସ୍ତୁସମଵାଯସଂବନ୍ଧନିରୁତ୍ସୁକ ତଯାଽନାଦ୍ଯନନ୍ତସ୍ଵଭାଵସିଦ୍ଧ-
ସମଵାଯସଂବନ୍ଧମେକ ମାତ୍ମାନମାଭିମୁଖ୍ଯେନାଵଲମ୍ବ୍ଯ ପ୍ରଵୃତ୍ତତ୍ଵାତ୍ ତଂ ଵିନା ଆତ୍ମାନଂ ଜ୍ଞାନଂ ନ ଧାରଯତି,
ତତୋ ଜ୍ଞାନମାତ୍ମୈଵ ସ୍ଯାତ୍ . ଆତ୍ମା ତ୍ଵନନ୍ତଧର୍ମାଧିଷ୍ଠାନତ୍ଵାତ୍ ଜ୍ଞାନଧର୍ମଦ୍ଵାରେଣ ଜ୍ଞାନମନ୍ଯଧର୍ମ-
ଦ୍ଵାରେଣାନ୍ଯଦପି ସ୍ଯାତ୍ .
କିଂ ଚାନେକାନ୍ତୋଽତ୍ର ବଲଵାନ୍ . ଏକାନ୍ତେନ ଜ୍ଞାନମାତ୍ମେତି ଜ୍ଞାନସ୍ଯା -ଭାଵୋଽଚେତନତ୍ଵମାତ୍ମନୋ
ଵିଶେଷଗୁଣାଭାଵାଦଭାଵୋ ଵା ସ୍ଯାତ୍ . ସର୍ଵଥାତ୍ମା ଜ୍ଞାନମିତି ନିରାଶ୍ରଯତ୍ଵାତ୍ ଜ୍ଞାନସ୍ଯାଭାଵ ଆତ୍ମନଃ
ଶେଷପର୍ଯାଯାଭାଵସ୍ତଦଵିନାଭାଵିନସ୍ତସ୍ଯାପ୍ଯଭାଵଃ ସ୍ଯାତ୍ ..୨୭..
ଘଟପଟାଦୌ ନ ଵର୍ତତେ . ତମ୍ହା ଣାଣଂ ଅପ୍ପା ତସ୍ମାତ୍ ଜ୍ଞାଯତେ କଥଂଚିଜ୍ଜ୍ଞାନମାତ୍ମୈଵ ସ୍ଯାତ୍ . ଇତି ଗାଥାପାଦତ୍ରଯେଣ
ଜ୍ଞାନସ୍ଯ କଥଂଚିଦାତ୍ମତ୍ଵଂ ସ୍ଥାପିତମ୍ . ଅପ୍ପା ଣାଣଂ ଵ ଅଣ୍ଣଂ ଵା ଆତ୍ମା ତୁ ଜ୍ଞାନଧର୍ମଦ୍ଵାରେଣ ଜ୍ଞାନଂ ଭଵତି,
ସୁଖଵୀର୍ଯାଦିଧର୍ମଦ୍ଵାରେଣାନ୍ଯଦ୍ଵା ନିଯମୋ ନାସ୍ତୀତି . ତଦ୍ଯଥା – ଯଦି ପୁନରେକାନ୍ତେନ ଜ୍ଞାନମାତ୍ମେତି ଭଣ୍ଯତେ ତଦା
ଜ୍ଞାନଗୁଣମାତ୍ର ଏଵାତ୍ମା ପ୍ରାପ୍ତଃ ସୁଖାଦିଧର୍ମାଣାମଵକାଶୋ ନାସ୍ତି . ତଥା ସୁଖଵୀର୍ଯାଦିଧର୍ମସମୂହାଭାଵାଦାତ୍ମା-
ଭାଵଃ, ଆତ୍ମନ ଆଧାରଭୂତସ୍ଯାଭାଵାଦାଧେଯଭୂତସ୍ଯ ଜ୍ଞାନଗୁଣସ୍ଯାପ୍ଯଭାଵଃ, ଇତ୍ଯେକାନ୍ତେ ସତି ଦ୍ଵଯୋରପ୍ଯଭାଵଃ .
ତସ୍ମାତ୍କଥଂଚିଜ୍ଜ୍ଞାନମାତ୍ମା ନ ସର୍ଵଥେତି . ଅଯମତ୍ରାଭିପ୍ରାଯଃ — ଆତ୍ମା ଵ୍ଯାପକୋ ଜ୍ଞାନଂ ଵ୍ଯାପ୍ଯଂ ତତୋ
ଜ୍ଞାନମାତ୍ମା ସ୍ଯାତ୍, ଆତ୍ମା ତୁ ଜ୍ଞାନମନ୍ଯଦ୍ଵା ଭଵତୀତି . ତଥା ଚୋକ୍ତମ୍ — ‘ଵ୍ଯାପକଂ ତଦତନ୍ନିଷ୍ଠଂ ଵ୍ଯାପ୍ଯଂ
୧. ସମଵାଯ ସମ୍ବନ୍ଧ = ଜହାଁ ଗୁଣ ହୋତେ ହୈଂ ଵହାଁ ଗୁଣୀ ହୋତା ହୈ ଔର ଜହାଁ ଗୁଣୀ ହୋତା ହୈ ଵହାଁ ଗୁଣ ହୋତେ ହୈଂ, ଜହାଁ
ଗୁଣ ନହୀଂ ହୋତେ ଵହାଁ ଗୁଣୀ ନହୀଂ ହୋତା ଔର ଜହାଁ ଗୁଣୀ ନହୀଂ ହୋତା ଵହାଁ ଗୁଣ ନହୀଂ ହୋତେ — ଇସ ପ୍ରକାର ଗୁଣ-
ଗୁଣୀକା ଅଭିନ୍ନ -ପ୍ରଦେଶରୂପ ସମ୍ବନ୍ଧ; ତାଦାତ୍ମ୍ଯସମ୍ବନ୍ଧ ହୈ .
ଟୀକା : — କ୍ଯୋଂକି ଶେଷ ସମସ୍ତ ଚେତନ ତଥା ଅଚେତନ ଵସ୍ତୁଓଂକେ ସାଥ ୧ସମଵାଯସମ୍ବନ୍ଧ
ନହୀଂ ହୈ, ଇସଲିଯେ ଜିସକେ ସାଥ ଅନାଦି ଅନନ୍ତ ସ୍ଵଭାଵସିଦ୍ଧ ସମଵାଯସମ୍ବନ୍ଧ ହୈ ଐସେ ଏକ ଆତ୍ମାକା
ଅତି ନିକଟତଯା (ଅଭିନ୍ନ ପ୍ରଦେଶରୂପସେ) ଅଵଲମ୍ବନ କରକେ ପ୍ରଵର୍ତମାନ ହୋନେସେ ଜ୍ଞାନ ଆତ୍ମାକେ ବିନା
ଅପନା ଅସ୍ତିତ୍ଵ ନହୀଂ ରଖ ସକତା; ଇସଲିଯେ ଜ୍ଞାନ ଆତ୍ମା ହୀ ହୈ . ଔର ଆତ୍ମା ତୋ ଅନନ୍ତ ଧର୍ମୋଂକା
ଅଧିଷ୍ଠାନ (-ଆଧାର) ହୋନେସେ ଜ୍ଞାନଧର୍ମକେ ଦ୍ଵାରା ଜ୍ଞାନ ହୈ ଔର ଅନ୍ଯ ଧର୍ମକେ ଦ୍ଵାରା ଅନ୍ଯ ଭୀ ହୈ .
ଔର ଫି ର, ଇସକେ ଅତିରିକ୍ତ (ଵିଶେଷ ସମଝନା କି) ଯହାଁ ଅନେକାନ୍ତ ବଲଵାନ ହୈ . ଯଦି
ଯହ ମାନା ଜାଯ କି ଏକାନ୍ତସେ ଜ୍ଞାନ ଆତ୍ମା ହୈ ତୋ, (ଜ୍ଞାନଗୁଣ ଆତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯ ହୋ ଜାନେସେ) ଜ୍ଞାନକା
ଅଭାଵ ହୋ ଜାଯେଗା, (ଔର ଜ୍ଞାନଗୁଣକା ଅଭାଵ ହୋନେସେ) ଆତ୍ମାକେ ଅଚେତନତା ଆ ଜାଯେଗୀ ଅଥଵା
ଵିଶେଷଗୁଣକା ଅଭାଵ ହୋନେସେ ଆତ୍ମାକା ଅଭାଵ ହୋ ଜାଯେଗା . ଯଦି ଯହ ମାନା ଜାଯେ କି ସର୍ଵଥା
ଆତ୍ମା ଜ୍ଞାନ ହୈ ତୋ, (ଆତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯ ଏକ ଜ୍ଞାନଗୁଣରୂପ ହୋ ଜାନେପର ଜ୍ଞାନକା କୋଈ ଆଧାରଭୂତ ଦ୍ରଵ୍ଯ ନହୀଂ
ରହନେସେ) ନିରାଶ୍ରଯତାକେ କାରଣ ଜ୍ଞାନକା ଅଭାଵ ହୋ ଜାଯେଗା ଅଥଵା (ଆତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯକେ ଏକ ଜ୍ଞାନଗୁଣରୂପ
ହୋ ଜାନେସେ) ଆତ୍ମାକୀ ଶେଷ ପର୍ଯାଯୋଂକା ( – ସୁଖ, ଵୀର୍ଯାଦି ଗୁଣୋଂକା) ଅଭାଵ ହୋ ଜାଯେଗା ଔର ଉନକେ
Page 47 of 513
PDF/HTML Page 80 of 546
single page version
ଅଥ ଜ୍ଞାନଜ୍ଞେଯଯୋଃ ପରସ୍ପରଗମନଂ ପ୍ରତିହନ୍ତି —
ଣାଣୀ ଣାଣସହାଵୋ ଅଟ୍ଠା ଣେଯପ୍ପଗା ହି ଣାଣିସ୍ସ .
ରୂଵାଣି ଵ ଚକ୍ଖୂଣଂ ଣେଵଣ୍ଣୋଣ୍ଣେସୁ ଵଟ୍ଟଂତି ..୨୮..
ଜ୍ଞାନୀ ଜ୍ଞାନସ୍ଵଭାଵୋଽର୍ଥା ଜ୍ଞେଯାତ୍ମକା ହି ଜ୍ଞାନିନଃ .
ରୂପାଣୀଵ ଚକ୍ଷୁଷୋଃ ନୈଵାନ୍ଯୋନ୍ଯେଷୁ ଵର୍ତନ୍ତେ ..୨୮..
ଜ୍ଞାନୀ ଚାର୍ଥାଶ୍ଚ ସ୍ଵଲକ୍ଷଣଭୂତପୃଥକ୍ତ୍ଵତୋ ନ ମିଥୋ ଵୃତ୍ତିମାସାଦଯନ୍ତି କିଂତୁ ତେଷାଂ
ଜ୍ଞାନଜ୍ଞେଯସ୍ଵଭାଵସଂବନ୍ଧସାଧିତମନ୍ଯୋନ୍ଯଵୃତ୍ତିମାତ୍ରମସ୍ତି ଚକ୍ଷୁରୂପଵତ୍ . ଯଥା ହି ଚକ୍ଷୂଂଷି ତଦ୍ଵିଷଯ-
ତନ୍ନିଷ୍ଠମେଵ ଚ’ ..୨୭.. ଇତ୍ଯାତ୍ମଜ୍ଞାନଯୋରେକତ୍ଵଂ, ଜ୍ଞାନସ୍ଯ ଵ୍ଯଵହାରେଣ ସର୍ଵଗତତ୍ଵମିତ୍ଯାଦିକଥନରୂପେଣ
ଦ୍ଵିତୀଯସ୍ଥଲେ ଗାଥାପଞ୍ଚକଂ ଗତମ୍ . ଅଥ ଜ୍ଞାନଂ ଜ୍ଞେଯସମୀପେ ନ ଗଚ୍ଛତୀତି ନିଶ୍ଚିନୋତି --ଣାଣୀ ଣାଣସହାଵୋ ଜ୍ଞାନୀ
ସର୍ଵଜ୍ଞଃ କେଵଲଜ୍ଞାନସ୍ଵଭାଵ ଏଵ . ଅଟ୍ଠା ଣେଯପ୍ପଗା ହି ଣାଣିସ୍ସ ଜଗତ୍ତ୍ରଯକାଲତ୍ରଯଵର୍ତିପଦାର୍ଥା ଜ୍ଞେଯାତ୍ମକା ଏଵ
ଭଵନ୍ତି ନ ଚ ଜ୍ଞାନାତ୍ମକାଃ . କସ୍ଯ . ଜ୍ଞାନିନଃ . ରୂଵାଣି ଵ ଚକ୍ଖୂଣଂ ଣେଵଣ୍ଣୋଣ୍ଣେସୁ ଵଟ୍ଟଂତି ଜ୍ଞାନୀ
ପଦାର୍ଥାଶ୍ଚାନ୍ଯୋନ୍ଯଂ ପରସ୍ପରମେକତ୍ଵେନ ନ ଵର୍ତନ୍ତେ . କାନୀଵ, କେଷାଂ ସଂବଂଧିତ୍ଵେନ . ରୂପାଣୀଵ ଚକ୍ଷୁଷାମିତି .
ସାଥ ହୀ ଅଵିନାଭାଵୀ ସମ୍ବନ୍ଧଵାଲେ ଆତ୍ମାକା ଭୀ ଅଭାଵ ହୋ ଜାଯେଗା . (କ୍ଯୋଂକି ସୁଖ, ଵୀର୍ଯ
ଇତ୍ଯାଦି ଗୁଣ ନ ହୋଂ ତୋ ଆତ୍ମା ଭୀ ନହୀଂ ହୋ ସକତା) ..୨୭..
ଅବ, ଜ୍ଞାନ ଔର ଜ୍ଞେଯକେ ପରସ୍ପର ଗମନକା ନିଷେଧ କରତେ ହୈଂ ( ଅର୍ଥାତ୍ ଜ୍ଞାନ ଔର ଜ୍ଞେଯ ଏକ-
ଦୂସରେମେଂ ପ୍ରଵେଶ ନହୀଂ କରତେ ଐସା କହତେ ହୈଂ .) : —
ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଜ୍ଞାନୀ ] ଆତ୍ମା [ଜ୍ଞାନସ୍ଵଭାଵଃ ] ଜ୍ଞାନ ସ୍ଵଭାଵ ହୈ [ଅର୍ଥାଃ ହି ] ଔର ପଦାର୍ଥ
[ଜ୍ଞାନିନଃ ] ଆତ୍ମାକେ [ଜ୍ଞେଯାତ୍ମକାଃ ] ଜ୍ଞେଯ ସ୍ଵରୂପ ହୈଂ, [ରୂପାଣି ଇଵ ଚକ୍ଷୁଷୋଃ ] ଜୈସେ କି ରୂପ (ରୂପୀ
ପଦାର୍ଥ) ନେତ୍ରୋଂକା ଜ୍ଞେଯ ହୈ ଵୈସେ [ଅନ୍ଯୋନ୍ଯେଷୁ ] ଵେ ଏକ -ଦୂସରେ ମେଂ [ନ ଏଵ ଵର୍ତନ୍ତେ ] ନହୀଂ ଵର୍ତତେ ..୨୮..
ଟୀକା : — ଆତ୍ମା ଔର ପଦାର୍ଥ ସ୍ଵଲକ୍ଷଣଭୂତ ପୃଥକ୍ତ୍ଵକେ କାରଣ ଏକ ଦୂସରେମେଂ ନହୀଂ ଵର୍ତତେ
ପରନ୍ତୁ ଉନକେ ମାତ୍ର ନେତ୍ର ଔର ରୂପୀ ପଦାର୍ଥକୀ ଭାଁତି ଜ୍ଞାନଜ୍ଞେଯସ୍ଵଭାଵ -ସମ୍ବନ୍ଧସେ ହୋନେଵାଲୀ ଏକ
ଦୂସରେମେଂ ପ୍ରଵୃତ୍ତି ପାଈ ଜାତୀ ହୈ . (ପ୍ରତ୍ଯେକ ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଲକ୍ଷଣ ଅନ୍ଯ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂସେ ଭିନ୍ନତ୍ଵ ହୋନେସେ ଆତ୍ମା
ଔର ପଦାର୍ଥ ଏକ ଦୂସରେମେଂ ନହୀଂ ଵର୍ତତେ, କିନ୍ତୁ ଆତ୍ମାକା ଜ୍ଞାନସ୍ଵଭାଵ ହୈ ଔର ପଦାର୍ଥୋଂକା ଜ୍ଞେଯ
ସ୍ଵଭାଵ ହୈ, ଐସେ ଜ୍ଞାନଜ୍ଞେଯଭାଵରୂପ ସମ୍ବନ୍ଧକେ କାରଣ ହୀ ମାତ୍ର ଉନକା ଏକ ଦୂସରେମେଂ ହୋନା ନେତ୍ର
ଛେ ‘ଜ୍ଞାନୀ’ ଜ୍ଞାନସ୍ଵଭାଵ, ଅର୍ଥୋ ଜ୍ଞେଯରୂପ ଛେ ‘ଜ୍ଞାନୀ’ନା,
ଜ୍ଯମ ରୂପ ଛେ ନେତ୍ରୋ ତଣାଂ, ନହି ଵର୍ତତା ଅନ୍ଯୋନ୍ଯମାଂ.୨୮.