Page 48 of 513
PDF/HTML Page 81 of 546
single page version

ଭୂତରୂପିଦ୍ରଵ୍ଯାଣି ଚ ପରସ୍ପରପ୍ରଵେଶମନ୍ତରେଣାପି ଜ୍ଞେଯାକାରଗ୍ରହଣସମର୍ପଣପ୍ରଵଣାନ୍ଯେଵମାତ୍ମାଽର୍ଥାଶ୍ଚା- ନ୍ଯୋନ୍ଯଵୃତ୍ତିମନ୍ତରେଣାପି ଵିଶ୍ଵଜ୍ଞେଯାକାରଗ୍ରହଣସମର୍ପଣପ୍ରଵଣାଃ ..୨୮.. ଅଥାର୍ଥେଷ୍ଵଵୃତ୍ତସ୍ଯାପି ଜ୍ଞାନିନସ୍ତଦ୍ଵୃତ୍ତିସାଧକଂ ଶକ୍ତିଵୈଚିତ୍ର୍ଯମୁଦ୍ଯୋତଯତି — ଣ ପଵିଟ୍ଠୋ ଣାଵିଟ୍ଠୋ ଣାଣୀ ଣେଯେସୁ ରୂଵମିଵ ଚକ୍ଖୂ .

ଜାଣଦି ପସ୍ସଦି ଣିଯଦଂ ଅକ୍ଖାତୀଦୋ ଜଗମସେସଂ ..୨୯.. ତଥାହି ---ଯଥା ରୂପିଦ୍ରଵ୍ଯାଣି ଚକ୍ଷୁଷା ସହ ପରସ୍ପରଂ ସଂବନ୍ଧାଭାଵେଽପି ସ୍ଵାକାରସମର୍ପଣେ ସମର୍ଥାନି, ଚକ୍ଷୂଂଷି ଚ ତଦାକାରଗ୍ରହଣେ ସମର୍ଥାନି ଭଵନ୍ତି, ତଥା ତ୍ରୈଲୋକ୍ଯୋଦରଵିଵରଵର୍ତିପଦାର୍ଥାଃ କାଲତ୍ରଯପର୍ଯାଯପରିଣତା ଜ୍ଞାନେନ ସହ ପରସ୍ପରପ୍ରଦେଶସଂସର୍ଗାଭାଵେଽପି ସ୍ଵକୀଯାକାରସମର୍ପଣେ ସମର୍ଥା ଭଵନ୍ତି, ଅଖଣ୍ଡୈକପ୍ରତିଭାସମଯଂ କେଵଲଜ୍ଞାନଂ ତୁ ତଦାକାରଗ୍ରହଣେ ସମର୍ଥମିତି ଭାଵାର୍ଥଃ ..୨୮.. ଅଥ ଜ୍ଞାନୀ ଜ୍ଞେଯପଦାର୍ଥେଷୁ ନିଶ୍ଚଯନଯେନାପ୍ରଵିଷ୍ଟୋଽପି ଵ୍ଯଵହାରେଣ ପ୍ରଵିଷ୍ଟ ଇଵ ପ୍ରତିଭାତୀତି ଶକ୍ତିଵୈଚିତ୍ର୍ଯଂ ଦର୍ଶଯତି ---ଣ ପଵିଟ୍ଠୋ ନିଶ୍ଚଯନଯେନ ନ ପ୍ରଵିଷ୍ଟଃ, ଣାଵିଟ୍ଠୋ ଵ୍ଯଵହାରେଣ ଚ ନାପ୍ରଵିଷ୍ଟଃ କିଂତୁ ପ୍ରଵିଷ୍ଟ ଏଵ . ସ କଃ କର୍ତା . ଣାଣୀ ଜ୍ଞାନୀ . କେଷୁ ମଧ୍ଯେ . ଣେଯେସୁ ଜ୍ଞେଯପଦାର୍ଥେଷୁ . କିମିଵ . ରୂଵମିଵ ଚକ୍ଖୂ ରୂପଵିଷଯେ ଚକ୍ଷୁରିଵ . ଏଵଂଭୂତସ୍ସନ୍ କିଂ କରୋତି . ଜାଣଦି ପସ୍ସଦି ଜାନାତି ପଶ୍ଯତି ଚ . ଣିଯଦଂ ନିଶ୍ଚିତଂ ସଂଶଯରହିତଂ . କିଂଵିଶିଷ୍ଟଃ ସନ୍ . ଅକ୍ଖାତୀଦୋ ଅକ୍ଷାତୀତଃ . କିଂ ଜାନାତି ପଶ୍ଯତି . ଜଗମସେସଂ ଔର ରୂପୀ ପଦାର୍ଥୋଂକୀ ଭାଁତି ଉପଚାରସେ କହା ଜା ସକତା ହୈ) . ଜୈସେ ନୈତ୍ର ଔର ଉନକେ ଵିଷଯଭୂତ ରୂପୀ ପଦାର୍ଥ ପରସ୍ପର ପ୍ରଵେଶ କିଯେ ବିନା ହୀ ଜ୍ଞେଯାକାରୋଂ କୋ ଗ୍ରହଣ ଔର ସମର୍ପଣ କରନେକେ ସ୍ଵଭାଵଵାଲେ ହୈଂ, ଉସୀ ପ୍ରକାର ଆତ୍ମା ଔର ପଦାର୍ଥ ଏକ ଦୂସରେମେଂ ପ୍ରଵିଷ୍ଟ ହୁଏ ବିନା ହୀ ସମସ୍ତ ଜ୍ଞେଯାକାରୋଂକେ ଗ୍ରହଣ ଔର ସମର୍ପଣ କରନେକେ ସ୍ଵଭାଵଵାଲେ ହୈଂ . (ଜିସ ପ୍ରକାର ଆଁଖ ରୂପୀ ପଦାର୍ଥୋଂମେଂ ପ୍ରଵେଶ ନହୀଂ କରତୀ ଔର ରୂପୀ ପଦାର୍ଥ ଆଁଖମେଂ ପ୍ରଵେଶ ନହୀଂ କରତେ ତୋ ଭୀ ଆଁଖ ରୂପୀ ପଦାର୍ଥୋଂକେ ଜ୍ଞେଯାକାରୋଂକେ ଗ୍ରହଣ କରନେ — ଜାନନେକେ — ସ୍ଵଭାଵଵାଲୀ ହୈ ଔର ରୂପୀ ପଦାର୍ଥ ସ୍ଵଯଂକେ ଜ୍ଞେଯାକାରୋଂକୋ ସମର୍ପିତ ହୋନେ — ଜନାନେକେ — ସ୍ଵଭାଵଵାଲେ ହୈଂ, ଉସୀପ୍ରକାର ଆତ୍ମା ପଦାର୍ଥୋଂମେଂ ପ୍ରଵେଶ ନହୀଂ କରତା ଔର ପଦାର୍ଥ ଆତ୍ମାମେଂ ପ୍ରଵେଶ ନହୀଂ କରତେ ତଥାପି ଆତ୍ମା ପଦାର୍ଥୋଂକେ ସମସ୍ତ ଜ୍ଞେଯାକାରୋଂକୋ ଗ୍ରହଣ କର ଲେନେ — ଜାନଲେନେକେ ସ୍ଵଭାଵଵାଲା ହୈ ଔର ପଦାର୍ଥ ସ୍ଵଯଂକେ ସମସ୍ତ ଜ୍ଞେଯାକାରୋଂକୋ ସମର୍ପିତ ହୋ ଜାନେ — ଜ୍ଞାତ ହୋ ଜାନେକେ ସ୍ଵଭାଵଵାଲେ ହୈଂ .) ..୨୮..

ଅବ, ଆତ୍ମା ପଦାର୍ଥୋଂମେଂ ପ୍ରଵୃତ୍ତ ନହୀଂ ହୋତା ତଥାପି ଜିସସେ (ଜିସ ଶକ୍ତିଵୈଚିତ୍ର୍ଯସେ ) ଉସକା ପଦାର୍ଥୋଂମେଂ ପ୍ରଵୃତ୍ତ ହୋନା ସିଦ୍ଧ ହୋତା ହୈ ଉସ ଶକ୍ତିଵୈଚିତ୍ର୍ଯକୋ ଉଦ୍ଯୋତ କରତେ ହୈଂ : —

ଜ୍ଞେଯେ ପ୍ରଵିଷ୍ଟ ନ, ଅଣପ୍ରଵିଷ୍ଟ ନ, ଜାଣତୋ ଜଗ ସର୍ଵନେ ନିତ୍ଯେ ଅତୀନ୍ଦ୍ରିଯ ଆତମା, ଜ୍ଯମ ନେତ୍ର ଜାଣେ ରୂପନେ.୨୯.

Page 49 of 513
PDF/HTML Page 82 of 546
single page version

ଯଥା ହି ଚକ୍ଷୂ ରୂପିଦ୍ରଵ୍ଯାଣି ସ୍ଵପ୍ରଦେଶୈରସଂସ୍ପୃଶଦପ୍ରଵିଷ୍ଟଂ ପରିଚ୍ଛେଦ୍ଯମାକାରମାତ୍ମସାତ୍କୁର୍ଵନ୍ନ ଚାପ୍ରଵିଷ୍ଟଂ ଜାନାତି ପଶ୍ଯତି ଚ, ଏଵମାତ୍ମାପ୍ଯକ୍ଷାତୀତତ୍ଵାତ୍ପ୍ରାପ୍ଯକାରିତାଵିଚାରଗୋଚରଦୂରତାମଵାପ୍ତୋ ଜ୍ଞେଯତାମାପନ୍ନାନି ସମସ୍ତଵସ୍ତୂନି ସ୍ଵପ୍ରଦେଶୈରସଂସ୍ପୃଶନ୍ନ ପ୍ରଵିଷ୍ଟଃ ଶକ୍ତିଵୈଚିତ୍ର୍ଯଵଶତୋ ଵସ୍ତୁଵର୍ତିନଃ ସମସ୍ତଜ୍ଞେଯାକାରାନୁନ୍ମୂଲ୍ଯ ଇଵ କ ଵଲଯନ୍ନ ଚାପ୍ରଵିଷ୍ଟୋ ଜାନାତି ପଶ୍ଯତି ଚ . ଏଵମସ୍ଯ ଵିଚିତ୍ରଶକ୍ତି ଯୋଗିନୋ ଜ୍ଞାନିନୋଽର୍ଥେଷ୍ଵପ୍ରଵେଶ ଇଵ ପ୍ରଵେଶୋଽପି ସିଦ୍ଧିମଵତରତି ..୨୯.. ଜଗଦଶେଷମିତି . ତଥା ହି ---ଯଥା ଲୋଚନଂ କର୍ତୃ ରୂପିଦ୍ରଵ୍ଯାଣି ଯଦ୍ଯପି ନିଶ୍ଚଯେନ ନ ସ୍ପୃଶତି ତଥାପି ଵ୍ଯଵହାରେଣ ସ୍ପୃଶତୀତି ପ୍ରତିଭାତି ଲୋକେ . ତଥାଯମାତ୍ମା ମିଥ୍ଯାତ୍ଵରାଗାଦ୍ଯାସ୍ରଵାଣାମାତ୍ମନଶ୍ଚ ସଂବନ୍ଧି ଯତ୍କେଵଲଜ୍ଞାନାତ୍ପୂର୍ଵଂ ଵିଶିଷ୍ଟଭେଦଜ୍ଞାନଂ ତେନୋତ୍ପନ୍ନଂ ଯତ୍କେଵଲଜ୍ଞାନଦର୍ଶନଦ୍ଵଯଂ ତେନ ଜଗତ୍ତ୍ରଯକାଲତ୍ରଯଵର୍ତିପଦାର୍ଥାନ୍ନିଶ୍ଚଯେନାସ୍ପୃଶନ୍ନପି ଵ୍ଯଵହାରେଣ ସ୍ପୃଶତି, ତଥା ସ୍ପୃଶନ୍ନିଵ ଜ୍ଞାନେନ ଜାନାତି ଦର୍ଶନେନ ପଶ୍ଯତି ଚ . କଥଂଭୂତସ୍ସନ୍ . ଅତୀନ୍ଦ୍ରିଯସୁଖାସ୍ଵାଦପରିଣତଃ ସନ୍ନକ୍ଷାତୀତ ଇତି . ତତୋ ଜ୍ଞାଯତେ ନିଶ୍ଚଯେନାପ୍ରଵେଶ ଇଵ ଵ୍ଯଵହାରେଣ ଜ୍ଞେଯପଦାର୍ଥେଷୁ

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଚକ୍ଷୁଃ ରୂପଂ ଇଵ ] ଜୈସେ ଚକ୍ଷୁ ରୂପକୋ (ଜ୍ଞେଯୋଂମେଂ ଅପ୍ରଵିଷ୍ଟ ରହକର ତଥା ଅପ୍ରଵିଷ୍ଟ ନ ରହକର ଜାନତୀ -ଦେଖତୀ ହୈ) ଉସୀପ୍ରକାର [ଜ୍ଞାନୀ ] ଆତ୍ମା [ଅକ୍ଷାତୀତଃ ] ଇନ୍ଦ୍ରିଯାତୀତ ହୋତା ହୁଆ [ଅଶେଷଂ ଜଗତ୍ ] ଅଶେଷ ଜଗତକୋ (-ସମସ୍ତ ଲୋକାଲୋକକୋ) [ଜ୍ଞେଯେଷୁ ] ଜ୍ଞେଯୋମାଂ [ନ ପ୍ରଵିଷ୍ଟଃ ] ଅପ୍ରଵିଷ୍ଟ ରହକର [ନ ଅଵିଷ୍ଟଃ ] ତଥା ଅପ୍ରଵିଷ୍ଟ ନ ରହକର [ନିଯତଂ ] ନିରନ୍ତର [ଜାନାତି ପଶ୍ଯତି ] ଜାନତା -ଦେଖତା ହୈ ..୨୯..

ଟୀକା : — ଜିସପ୍ରକାର ଚକ୍ଷୁ ରୂପୀ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକୋ ସ୍ଵପ୍ରଦେଶୋଂକେ ଦ୍ଵାରା ଅସ୍ପର୍ଶ କରତା ହୁଆ ଅପ୍ରଵିଷ୍ଟ ରହକର (ଜାନତା -ଦେଖତା ହୈ) ତଥା ଜ୍ଞେଯ ଆକାରୋଂକୋ ଆତ୍ମସାତ୍ (-ନିଜରୂପ) କରତା ହୁଆ ଅପ୍ରଵିଷ୍ଟ ନ ରହକର ଜାନତା -ଦେଖତା ହୈ; ଇସୀପ୍ରକାର ଆତ୍ମା ଭୀ ଇନ୍ଦ୍ରିଯାତୀତତାକେ କାରଣ କରତା ହୈ, ଇସଲିଯେ ଅପ୍ରଵିଷ୍ଟ ରହକର (ଜାନତା -ଦେଖତା ହୈ) ତଥା ଶକ୍ତି ଵୈଚିତ୍ର୍ଯକେ କାରଣ ଵସ୍ତୁମେଂ ଵର୍ତତେ ସମସ୍ତ ଜ୍ଞେଯାକାରୋଂକୋ ମାନୋଂ ମୂଲମେଂସେ ଉଖାଡ଼କର ଗ୍ରାସ କର ଲେନେସେ ଅପ୍ରଵିଷ୍ଟ ନ ରହକର ଜାନତା- ଦେଖତା ହୈ . ଇସପ୍ରକାର ଇସ ଵିଚିତ୍ର ଶକ୍ତିଵାଲେ ଆତ୍ମାକେ ପଦାର୍ଥୋଂମେଂ ଅପ୍ରଵେଶକୀ ଭାଁତି ପ୍ରଵେଶ ଭୀ ସିଦ୍ଧ ହୋତା ହୈ .

ଭାଵାର୍ଥ : — ଯଦ୍ଯପି ଆଁଖ ଅପନେ ପ୍ରଦେଶୋଂସେ ରୂପୀ ପଦାର୍ଥୋଂକୋ ସ୍ପର୍ଶ ନହୀଂ କରତୀ ଇସଲିଯେ ଵହ ନିଶ୍ଚଯସେ ଜ୍ଞେଯୋଂମେଂ ଅପ୍ରଵିଷ୍ଟ ହୈ ତଥାପି ଵହ ରୂପୀ ପଦାର୍ଥୋଂକୋ ଜାନତୀ -ଦେଖତୀ ହୈ, ଇସଲିଯେ ଵ୍ଯଵହାରସେ

ଆତ୍ମାମେଂ ପ୍ରାପ୍ଯକାରିତାକେ ଵିଚାରକା ଭୀ ଅଵକାଶ ନହୀଂ ହୈ) . પ્ર. ૭

୧ପ୍ରାପ୍ଯକାରିତାକୀ ଵିଚାରଗୋଚରତାସେ ଦୂର ହୋତା ହୁଆ ଜ୍ଞେଯଭୂତ ସମସ୍ତ ଵସ୍ତୁଓଂକୋ ସ୍ଵପ୍ରଦେଶୋଂସେ ଅସ୍ପର୍ଶ

୧. ପ୍ରାପ୍ଯକାରିତା = ଜ୍ଞେଯ ଵିଷଯୋଂକୋ ସ୍ପର୍ଶ କରକେ ହୀ କାର୍ଯ କର ସକନା — ଜାନ ସକନା . (ଇନ୍ଦ୍ରିଯାତୀତ ହୁଏ

Page 50 of 513
PDF/HTML Page 83 of 546
single page version

ଯଥା କିଲେନ୍ଦ୍ରନୀଲରତ୍ନଂ ଦୁଗ୍ଧମଧିଵସତ୍ସ୍ଵପ୍ରଭାଭାରେଣ ତଦଭିଭୂଯ ଵର୍ତମାନଂ ଦୃଷ୍ଟଂ, ତଥା ପ୍ରଵେଶୋଽପି ଘଟତ ଇତି ..୨୯.. ଅଥ ତମେଵାର୍ଥଂ ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତଦ୍ଵାରେଣ ଦୃଢଯତି --ରଯଣଂ ରତ୍ନଂ ଇହ ଜଗତି . କିଂନାମ . ଇଂଦଣୀଲଂ ଇନ୍ଦ୍ରନୀଲସଂଜ୍ଞମ୍ . କିଂଵିଶିଷ୍ଟମ୍ . ଦୁଦ୍ଧଜ୍ଝସିଯଂ ଦୁଗ୍ଧେ ନିକ୍ଷିପ୍ତଂ ଜହା ଯଥା ସଭାସାଏ ସ୍ଵକୀଯପ୍ରଭଯା ଅଭିଭୂଯ ତିରସ୍କୃତ୍ଯ . କିମ୍ . ତଂ ପି ଦୁଦ୍ଧଂ ତତ୍ପୂର୍ଵୋକ୍ତଂ ଦୁଗ୍ଧମପି ଵଟ୍ଟଦି ଵର୍ତତେ . ଇତି ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତୋ ଗତଃ . ତହ ଣାଣମଟ୍ଠେସୁ ତଥା ଜ୍ଞାନମର୍ଥେଷୁ ଵର୍ତତ ଇତି . ତଦ୍ଯଥା ---ଯଥେନ୍ଦ୍ରନୀଲରତ୍ନଂ କର୍ତୃ ସ୍ଵକୀଯନୀଲପ୍ରଭଯା କରଣଭୂତଯା ଦୁଗ୍ଧଂ ନୀଲଂ କୃତ୍ଵା ଵର୍ତତେ, ତଥା ନିଶ୍ଚଯରତ୍ନତ୍ରଯାତ୍ମକପରମସାମାଯିକ- ସଂଯମେନ ଯଦୁତ୍ପନ୍ନଂ କେଵଲଜ୍ଞାନଂ ତତ୍ ସ୍ଵପରପରିଚ୍ଛିତ୍ତିସାମର୍ଥ୍ଯେନ ସମସ୍ତାଜ୍ଞାନାନ୍ଧକାରଂ ତିରସ୍କୃତ୍ଯ ଯହ କହା ଜାତା ହୈ କି ‘ମେରୀ ଆଁଖ ବହୁତସେ ପଦାର୍ଥୋଂମେଂ ଜା ପହୁଁଚତୀ ହୈ .’ ଇସୀପ୍ରକାର ଯଦ୍ଯପି କେଵଲଜ୍ଞାନପ୍ରାପ୍ତ ଆତ୍ମା ଅପନେ ପ୍ରଦେଶୋଂକେ ଦ୍ଵାରା ଜ୍ଞେଯ ପଦାର୍ଥୋଂକୋ ସ୍ପର୍ଶ ନହୀଂ କରତା ଇସଲିଯେ ଵହ ନିଶ୍ଚଯସେ ତୋ ଜ୍ଞେଯୋଂମେଂ ଅପ୍ରଵିଷ୍ଟ ହୈ ତଥାପି ଜ୍ଞାଯକ -ଦର୍ଶକ ଶକ୍ତିକୀ କିସୀ ପରମ ଅଦ୍ଭୁତ ଵିଚିତ୍ରତାକେ କାରଣ (ନିଶ୍ଚଯସେ ଦୂର ରହକର ଭୀ) ଵହ ସମସ୍ତ ଜ୍ଞେଯାକାରୋଂକୋ ଜାନତା -ଦେଖତା ହୈ, ଇସଲିଯେ ଵ୍ଯଵହାରସେ ଯହ କହା ଜାତା ହୈ କି ‘ଆତ୍ମା ସର୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯ -ପର୍ଯାଯୋଂମେଂ ପ୍ରଵିଷ୍ଟ ହୋ ଜାତା ହୈ .’ ଇସପ୍ରକାର ଵ୍ଯଵହାରସେ ଜ୍ଞେଯ ପଦାର୍ଥୋଂମେଂ ଆତ୍ମାକା ପ୍ରଵେଶ ସିଦ୍ଧ ହୋତା ହୈ ..୨୯..

ଅବ, ଯହାଁ ଇସପ୍ରକାର (ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତପୂର୍ଵକ) ଯହ ସ୍ପଷ୍ଟ କରତେ ହୈଂ କି ଜ୍ଞାନ ପଦାର୍ଥୋଂମେଂ ପ୍ରଵୃତ୍ତ ହୋତା ହୈ : —

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଯଥା ] ଜୈସେ [ଇହ ] ଇସ ଜଗତମେଂ [ଦୁଗ୍ଧାଧ୍ଯୁଷିତଂ ] ଦୂଧମେଂ ପଡ଼ା ହୁଆ [ଇନ୍ଦ୍ରନୀଲଂ ରତ୍ନଂ ] ଇନ୍ଦ୍ରନୀଲ ରତ୍ନ [ସ୍ଵଭାସା ] ଅପନୀ ପ୍ରଭାକେ ଦ୍ଵାରା [ତଦ୍ ଅପି ଦୁଗ୍ଧଂ ] ଉସ ଦୂଧମେଂ [ଅଭିଭୂଯ ] ଵ୍ଯାପ୍ତ ହୋକର [ଵର୍ତତେ ] ଵର୍ତତା ହୈ, [ତଥା ] ଉସୀପ୍ରକାର [ଜ୍ଞାନଂ ] ଜ୍ଞାନ (ଅର୍ଥାତ୍ ଜ୍ଞାତୃଦ୍ରଵ୍ଯ) [ଅର୍ଥେଷୁ ] ପଦାର୍ଥୋଂମେଂ ଵ୍ଯାପ୍ତ ହୋକର ଵର୍ତତା ହୈ ..୩୦..

ଟୀକା : — ଜୈସେ ଦୂଧମେଂ ପଡ଼ା ହୁଆ ଇନ୍ଦ୍ରନୀଲ ରତ୍ନ ଅପନେ ପ୍ରଭାସମୂହସେ ଦୂଧମେଂ ଵ୍ଯାପ୍ତ ହୋକର

ଜ୍ଯମ ଦୂଧମାଂ ସ୍ଥିତ ଇନ୍ଦ୍ରନୀଲମଣି ସ୍ଵକୀଯ ପ୍ରଭା ଵଡ଼େ ଦୂଧନେ ଵିଷେ ଵ୍ଯାପୀ ରହେ, ତ୍ଯମ ଜ୍ଞାନ ପଣ ଅର୍ଥୋ ଵିଷେ.୩୦.

Page 51 of 513
PDF/HTML Page 84 of 546
single page version

ସଂଵେଦନମପ୍ଯାତ୍ମନୋଽଭିନ୍ନତ୍ଵାତ୍ କର୍ତ୍ରଂଶେନାତ୍ମତାମାପନ୍ନଂ କରଣାଂଶେନ ଜ୍ଞାନତାମାପନ୍ନେନ କାରଣଭୂତା- ନାମର୍ଥାନାଂ କାର୍ଯଭୂତାନ୍ ସମସ୍ତଜ୍ଞେଯାକାରାନଭିଵ୍ଯାପ୍ଯ ଵର୍ତମାନଂ, କାର୍ଯ କାରଣତ୍ଵେନୋପଚର୍ଯ ଜ୍ଞାନମର୍ଥାନ- ଭିଭୂଯ ଵର୍ତତ ଇତ୍ଯୁଚ୍ଯମାନଂ ନ ଵିପ୍ରତିଷିଧ୍ଯତେ ..୩୦..

ଜଦି ତେ ଣ ସଂତି ଅଟ୍ଠା ଣାଣେ ଣାଣଂ ଣ ହୋଦି ସଵ୍ଵଗଯଂ .

ସଵ୍ଵଗଯଂ ଵା ଣାଣଂ କହଂ ଣ ଣାଣଟ୍ଠିଯା ଅଟ୍ଠା ..୩୧.. ଯୁଗପଦେଵ ସର୍ଵପଦାର୍ଥେଷୁ ପରିଚ୍ଛିତ୍ତ୍ଯାକାରେଣ ଵର୍ତତେ . ଅଯମତ୍ର ଭାଵାର୍ଥଃ ---କାରଣଭୂତାନାଂ ସର୍ଵପଦାର୍ଥାନାଂ କାର୍ଯଭୂତାଃ ପରିଚ୍ଛିତ୍ତ୍ଯାକାରା ଉପଚାରେଣାର୍ଥା ଭଣ୍ଯନ୍ତେ, ତେଷୁ ଚ ଜ୍ଞାନଂ ଵର୍ତତ ଇତି ଭଣ୍ଯମାନେଽପି ଵ୍ଯଵହାରେଣ ଦୋଷୋ ନାସ୍ତୀତି ..୩୦.. ଅଥ ପୂର୍ଵସୂତ୍ରେଣ ଭଣିତଂ ଜ୍ଞାନମର୍ଥେଷୁ ଵର୍ତତେ ଵ୍ଯଵହାରେଣାତ୍ର ପୁନରର୍ଥା ଜ୍ଞାନେ ଵର୍ତନ୍ତ ଇତ୍ଯୁପଦିଶତି – ଜଇ ଯଦି ଚେତ୍ ତେ ଅଟ୍ଠା ଣ ସଂତି ତେ ପଦାର୍ଥାଃ ସ୍ଵକୀଯପରିଚ୍ଛିତ୍ତ୍ଯାକାରସମର୍ପଣଦ୍ଵାରେଣାଦର୍ଶେ ବିମ୍ବଵନ୍ନ ସନ୍ତି . କ୍ଵ . ଣାଣେ କେଵଲଜ୍ଞାନେ . ଣାଣଂ ଣ ହୋଦି ସଵ୍ଵଗଯଂ ତଦା ଜ୍ଞାନଂ ସର୍ଵଗତଂ ନ ଭଵତି . ସଵ୍ଵଗଯଂ ଵର୍ତତା ହୁଆ ଦିଖାଈ ଦେତା ହୈ, ଉସୀପ୍ରକାର ୧ସଂଵେଦନ(ଜ୍ଞାନ) ଭୀ ଆତ୍ମାସେ ଅଭିନ୍ନ ହୋନେସେ କର୍ତା – ଅଂଶସେ ଆତ୍ମତାକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତା ହୁଆ ଜ୍ଞାନରୂପ କାରଣ -ଅଂଶକେ ଦ୍ଵାରା ୨କାରଣଭୂତ ପଦାର୍ଥୋଂକେ କାର୍ଯଭୂତ ସମସ୍ତ ଜ୍ଞେଯାକାରୋଂମେଂ ଵ୍ଯାପ୍ତ ହୋତା ହୁଆ ଵର୍ତତା ହୈ, ଇସଲିଯେ କାର୍ଯମେଂ କାରଣକା (-ଜ୍ଞେଯାକାରୋଂମେଂ ପଦାର୍ଥୋଂକା) ଉପଚାର କରକେ ଯହ କହନେମେଂ ଵିରୋଧ ନହୀଂ ଆତା କି ‘ଜ୍ଞାନ ପଦାର୍ଥୋଂମେଂ ଵ୍ଯାପ୍ତ ହୋକର ଵର୍ତତା ହୈ .’

ଭାଵାର୍ଥ : — ଜୈସେ ଦୂଧସେ ଭରେ ହୁଏ ପାତ୍ରମେଂ ପଡ଼ା ହୁଆ ଇନ୍ଦ୍ରନୀଲ ରତ୍ନ (ନୀଲମଣି) ସାରେ ଦୂଧକୋ (ଅପନୀ ପ୍ରଭାସେ ନୀଲଵର୍ଣ କର ଦେତା ହୈ ଇସଲିଯେ ଵ୍ଯଵହାରସେ ରତ୍ନ ଔର ରତ୍ନକୀ ପ୍ରଭା ସାରେ ଦୂଧମେଂ) ଵ୍ଯାପ୍ତ କହୀ ଜାତୀ ହୈ, ଇସୀପ୍ରକାର ଜ୍ଞେଯୋଂସେ ଭରେ ହୁଏ ଵିଶ୍ଵମେଂ ରହନେଵାଲା ଆତ୍ମା ସମସ୍ତ ଜ୍ଞେଯୋଂକୋ (ଲୋକାଲୋକକୋ) ଅପନୀ ଜ୍ଞାନପ୍ରଭାକେ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରକାଶିତ କରତା ହୈ ଅର୍ଥାତ୍ ଜାନତା ହୈ ଇସଲିଯେ ଵ୍ଯଵହାରସେ ଆତ୍ମାକା ଜ୍ଞାନ ଔର ଆତ୍ମା ସର୍ଵଵ୍ଯାପୀ କହଲାତା ହୈ . (ଯଦ୍ଯପି ନିଶ୍ଚଯସେ ଵେ ଅପନେ ଅସଂଖ୍ଯ ପ୍ରଦେଶୋଂମେଂ ହୀ ରହତେ ହୈଂ, ଜ୍ଞେଯୋଂମେଂ ପ୍ରଵିଷ୍ଟ ନହୀଂ ହୋତେ) ..୩୦..

ଅବ, ଐସା ଵ୍ଯକ୍ତ କରତେ ହୈଂ କି ଇସ ପ୍ରକାର ପଦାର୍ଥ ୩ଜ୍ଞାନମେଂ ଵର୍ତତେ ହୈଂ : —

ନଵ ହୋଯ ଅର୍ଥୋ ଜ୍ଞାନମାଂ, ତୋ ଜ୍ଞାନ ସୌ -ଗତ ପଣ ନହୀଂ, ନେ ସର୍ଵଗତ ଛେ ଜ୍ଞାନ ତୋ କ୍ଯମ ଜ୍ଞାନସ୍ଥିତ ଅର୍ଥୋ ନହୀଂ ?.୩୧.

୧. ପ୍ରମାଣଦୃଷ୍ଟିସେ ସଂଵେଦନ ଅର୍ଥାତ୍ ଜ୍ଞାନ କହନେ ପର ଅନନ୍ତ ଗୁଣପର୍ଯାଯୋଂକା ପିଂଡ ସମଝମେଂ ଆତା ହୈ . ଉସମେଂ ଯଦି କର୍ତା, କରଣ ଆଦି ଅଂଶ କିଯେ ଜାଯେଂ ତୋ କର୍ତା – ଅଂଶ ଵହ ଅଖଂଡ ଆତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈ ଔର କରଣ -ଅଂଶ ଵହ ଜ୍ଞାନଗୁଣ ହୈ .

୨. ପଦାର୍ଥ କାରଣ ହୈଂ ଔର ଉନକେ ଜ୍ଞେଯାକାର (ଦ୍ରଵ୍ଯ -ଗୁଣ -ପର୍ଯାଯ) କାର୍ଯ ହୈଂ .

୩. ଇସ ଗାଥାମେଂ ଭୀ ‘ଜ୍ଞାନ’ ଶବ୍ଦସେ ଅନନ୍ତ ଗୁଣ -ପର୍ଯାଯୋଂକା ପିଂଡରୂପ ଜ୍ଞାତୃଦ୍ରଵ୍ଯ ସମଝନା ଚାହିଯେ .

Page 52 of 513
PDF/HTML Page 85 of 546
single page version

ଯଦି ତେ ନ ସନ୍ତ୍ଯର୍ଥା ଜ୍ଞାନେ ଜ୍ଞାନଂ ନ ଭଵତି ସର୍ଵଗତମ୍ .

ସର୍ଵଗତଂ ଵା ଜ୍ଞାନଂ କଥଂ ନ ଜ୍ଞାନସ୍ଥିତା ଅର୍ଥାଃ ..୩୧..

ଯଦି ଖଲୁ ନିଖିଲାତ୍ମୀଯଜ୍ଞେଯାକାରସମର୍ପଣଦ୍ଵାରେଣାଵତୀର୍ଣାଃ ସର୍ଵେଽର୍ଥା ନ ପ୍ରତିଭାନ୍ତି ଜ୍ଞାନେ ତଦା ତନ୍ନ ସର୍ଵଗତମଭ୍ଯୁପଗମ୍ଯେତ . ଅଭ୍ଯୁପଗମ୍ଯେତ ଵା ସର୍ଵଗତଂ, ତର୍ହି ସାକ୍ଷାତ୍ ସଂଵେଦନମୁକୁରୁନ୍ଦ- ଭୂମିକାଵତୀର୍ଣ(ପ୍ରତି)ବିମ୍ବସ୍ଥାନୀଯସ୍ଵୀଯସ୍ଵୀଯସଂଵେଦ୍ଯାକାରକାରଣାନି ପରମ୍ପରଯା ପ୍ରତିବିମ୍ବସ୍ଥାନୀଯ- ସଂଵେଦ୍ଯାକାରକାରଣାନୀତି କଥଂ ନ ଜ୍ଞାନସ୍ଥାଯିନୋଽର୍ଥା ନିଶ୍ଚୀଯନ୍ତେ .. ୩୧ .. ଵା ଣାଣଂ ଵ୍ଯଵହାରେଣ ସର୍ଵଗତଂ ଜ୍ଞାନଂ ସମ୍ମତଂ ଚେଦ୍ଭଵତାଂ କହଂ ଣ ଣାଣଟ୍ଠିଯା ଅଟ୍ଠା ତର୍ହି ଵ୍ଯଵହାରନଯେନ ସ୍ଵକୀଯଜ୍ଞେଯାକାରପରିଚ୍ଛିତ୍ତିସମର୍ପଣଦ୍ଵାରେଣ ଜ୍ଞାନସ୍ଥିତା ଅର୍ଥାଃ କଥଂ ନ ଭଵନ୍ତି କିଂତୁ ଭଵନ୍ତ୍ଯେଵେତି . ଅତ୍ରାଯମଭିପ୍ରାଯଃ --ଯତ ଏଵ ଵ୍ଯଵହାରେଣ ଜ୍ଞେଯପରିଚ୍ଛିତ୍ତ୍ଯାକାରଗ୍ରହଣଦ୍ଵାରେଣ ଜ୍ଞାନଂ ସର୍ଵଗତଂ ଭଣ୍ଯତେ, ତସ୍ମାଦେଵ ଜ୍ଞେଯପରିଚ୍ଛିତ୍ତ୍ଯାକାରସମର୍ପଣଦ୍ଵାରେଣ ପଦାର୍ଥା ଅପି ଵ୍ଯଵହାରେଣ ଜ୍ଞାନଗତା ଭଣ୍ଯନ୍ତ ଇତି ..୩୧.. ଅଥ ଜ୍ଞାନିନଃ ପଦାର୍ଥୈଃ ସହ ଯଦ୍ଯପି ଵ୍ଯଵହାରେଣ ଗ୍ରାହ୍ଯଗ୍ରାହକସମ୍ବନ୍ଧୋଽସ୍ତି ତଥାପି ସଂଶ୍ଲେଷାଦିସମ୍ବନ୍ଧୋ ନାସ୍ତି, ତେନ କାରଣେନ ଜ୍ଞେଯପଦାର୍ଥୈଃ ସହ ଭିନ୍ନତ୍ଵମେଵେତି ପ୍ରତିପାଦଯତି — ଗେଣ୍ହଦି ଣେଵ ଣ

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଯଦି ] ଯଦି [ତେ ଅର୍ଥାଃ ] ଵେ ପଦାର୍ଥ [ଜ୍ଞାନେ ନ ସଂତି ] ଜ୍ଞାନମେଂ ନ ହୋଂ ତୋ [ଜ୍ଞାନଂ ] ଜ୍ଞାନ [ସର୍ଵଗତଂ ] ସର୍ଵଗତ [ନ ଭଵତି ] ନହୀଂ ହୋ ସକତା [ଵା ] ଔର ଯଦି [ଜ୍ଞାନଂ ସର୍ଵଗତଂ ] ଜ୍ଞାନ ସର୍ଵଗତ ହୈ ତୋ [ଅର୍ଥାଃ ] ପଦାର୍ଥ [ଜ୍ଞାନସ୍ଥିତାଃ ] ଜ୍ଞାନସ୍ଥିତ [କଥଂ ନ ] କୈସେ ନହୀଂ ହୈଂ ? (ଅର୍ଥାତ୍ ଅଵଶ୍ଯ ହୈଂ) ..୩୧..

ଟୀକା : — ଯଦି ସମସ୍ତ ସ୍ଵ -ଜ୍ଞେଯାକାରୋଂକେ ସମର୍ପଣ ଦ୍ଵାରା (ଜ୍ଞାନମେଂ) ଅଵତରିତ ହୋତେ ହୁଏ ସମସ୍ତ ପଦାର୍ଥ ଜ୍ଞାନମେଂ ପ୍ରତିଭାସିତ ନ ହୋଂ ତୋ ଵହ ଜ୍ଞାନ ସର୍ଵଗତ ନହୀଂ ମାନା ଜାତା . ଔର ଯଦି ଵହ (ଜ୍ଞାନ) ସର୍ଵଗତ ମାନା ଜାଯେ, ତୋ ଫି ର (ପଦାର୍ଥ) ସାକ୍ଷାତ୍ ଜ୍ଞାନଦର୍ପଣ -ଭୂମିକାମେଂ ଅଵତରିତ ୧ବିମ୍ବକୀ ଭାଁତି ଅପନେ -ଅପନେ ଜ୍ଞେଯାକାରୋଂକେ କାରଣ (ହୋନେସେ) ଔର ୨ପରମ୍ପରାସେ ପ୍ରତିବିମ୍ବକେ ସମାନ ଜ୍ଞେଯାକାରୋଂକେ କାରଣ ହୋନେସେ ପଦାର୍ଥ କୈସେ ଜ୍ଞାନସ୍ଥିତ ନିଶ୍ଚିତ୍ ନହୀଂ ହୋତେ ? (ଅଵଶ୍ଯ ହୀ ଜ୍ଞାନସ୍ଥିତ ନିଶ୍ଚିତ ହୋତେ ହୈଂ)

ଭାଵାର୍ଥ : — ଦର୍ପଣମେଂ ମଯୂର, ମନ୍ଦିର, ସୂର୍ଯ, ଵୃକ୍ଷ ଇତ୍ଯାଦିକେ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ପଡ଼ତେ ହୈଂ . ଵହାଁ ନିଶ୍ଚଯସେ ତୋ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଦର୍ପଣକୀ ହୀ ଅଵସ୍ଥାଯେଂ ହୈଂ, ତଥାପି ଦର୍ପଣମେଂ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଦେଖକର ୩କାର୍ଯମେଂ କାରଣକା ଉପଚାର କରକେ ଵ୍ଯଵହାରସେ କହା ଜାତା ହୈ କି ‘ମଯୂରାଦିକ ଦର୍ପଣମେଂ ହୈଂ .’ ଇସୀପ୍ରକାର

ଜ୍ଞେଯାକାର ବିମ୍ବ ସମାନ ହୈଂ ଔର ଜ୍ଞାନମେଂ ହୋନେଵାଲେ ଜ୍ଞାନକୀ ଅଵସ୍ଥାରୂପ ଜ୍ଞେଯାକାର ପ୍ରତିବିମ୍ବ ସମାନ ହୈଂ) .

କାରଣ ହୈଂ ) ଔର ପରମ୍ପରାସେ ଜ୍ଞାନକୀ ଅଵସ୍ଥାରୂପ ଜ୍ଞେଯାକାରୋଂକେ (ଜ୍ଞାନାକାରୋଂକେ) କାରଣ ହୈଂ .

୧. ବିମ୍ବ = ଜିସକା ଦର୍ପଣମେଂ ପ୍ରତିବିଂବ ପଡ଼ା ହୋ ଵହ . (ଜ୍ଞାନକୋ ଦର୍ପଣକୀ ଉପମା ଦୀ ଜାଯେ ତୋ, ପଦାର୍ଥୋଂକେ

୨. ପଦାର୍ଥ ସାକ୍ଷାତ୍ ସ୍ଵଜ୍ଞେଯାକାରୋଂକେ କାରଣ ହୈଂ (ଅର୍ଥାତ୍ ପଦାର୍ଥ ଅପନେ -ଅପନେ ଦ୍ରଵ୍ଯ -ଗୁଣ -ପର୍ଯାଯୋଂକେ ସାକ୍ଷାତ୍

୩. ପ୍ରତିବିମ୍ବ ନୈମିତ୍ତିକ କାର୍ଯ ହୈଂ ଔର ମଯୂରାଦି ନିମିତ୍ତ -କାରଣ ହୈଂ .

Page 53 of 513
PDF/HTML Page 86 of 546
single page version

ଅଥୈଵଂ ଜ୍ଞାନିନୋଽର୍ଥୈଃ ସହାନ୍ଯୋନ୍ଯଵୃତ୍ତିମତ୍ତ୍ଵେଽପି ପରଗ୍ରହଣମୋକ୍ଷଣପରିଣମନାଭାଵେନ ସର୍ଵଂ ପଶ୍ଯତୋଽଧ୍ଯଵସ୍ଯତଶ୍ଚାତ୍ଯନ୍ତଵିଵିକ୍ତତ୍ଵଂ ଭାଵଯତି —

ମୁଂଚଦି ଗୃହ୍ଣାତି ନୈଵ ମୁଞ୍ଚତି ନୈଵ ଣ ପରଂ ପରିଣମଦି ପରଂ ପରଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଜ୍ଞେଯପଦାର୍ଥଂ ନୈଵ ପରିଣମତି . ସ କଃ କର୍ତା . କେଵଲୀ ଭଗଵଂ କେଵଲୀ ଭଗଵାନ୍ ସର୍ଵଜ୍ଞଃ . ତତୋ ଜ୍ଞାଯତେ ପରଦ୍ରଵ୍ଯେଣ ସହ ଭିନ୍ନତ୍ଵମେଵ . ତର୍ହି କିଂ ଜ୍ଞାନଦର୍ପଣମେଂ ଭୀ ସର୍ଵ ପଦାର୍ଥୋଂକେ ସମସ୍ତ ଜ୍ଞେଯାକାରୋଂକେ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ପଡ଼ତେ ହୈଂ ଅର୍ଥାତ୍ ପଦାର୍ଥୋଂକେ ଜ୍ଞେଯାକାରୋଂକେ ନିମିତ୍ତସେ ଜ୍ଞାନମେଂ ଜ୍ଞାନକୀ ଅଵସ୍ଥାରୂପ ଜ୍ଞେଯାକାର ହୋତେ ହୈଂ (କ୍ଯୋଂକି ଯଦି ଐସା ନ ହୋ ତୋ ଜ୍ଞାନ ସର୍ଵ ପଦାର୍ଥୋଂକୋ ନହୀଂ ଜାନ ସକେଗା) . ଵହାଁ ନିଶ୍ଚଯସେ ଜ୍ଞାନମେଂ ହୋନେଵାଲେ ଜ୍ଞେଯାକାର ଜ୍ଞାନକୀ ହୀ ଅଵସ୍ଥାଯେଂ ହୈ, ପଦାର୍ଥୋଂକେ ଜ୍ଞେଯାକାର କହୀଂ ଜ୍ଞାନମେଂ ପ୍ରଵିଷ୍ଟ ନହୀଂ ହୈ . ନିଶ୍ଚଯସେ ଐସା ହୋନେ ପର ଭୀ ଵ୍ଯଵହାରସେ ଦେଖା ଜାଯେ ତୋ, ଜ୍ଞାନମେଂ ହୋନେଵାଲେ ଜ୍ଞେଯାକାରୋଂକେ କାରଣ ପଦାର୍ଥୋଂକେ ଜ୍ଞେଯାକାର ହୈଂ, ଔର ଉନକେ କାରଣ ପଦାର୍ଥ ହୈଂ — ଇସପ୍ରକାର ପରମ୍ପରାସେ ଜ୍ଞାନମେଂ ହୋନେଵାଲେ ଜ୍ଞେଯାକାରୋଂକେ କାରଣ ପଦାର୍ଥ ହୈଂ; ଇସଲିଯେ ଉନ (ଜ୍ଞାନକୀ ଅଵସ୍ଥାରୂପ) ଜ୍ଞେଯାକାରୋଂକୋ ଜ୍ଞାନମେଂ ଦେଖକର, କାର୍ଯମେଂ କାରଣକା ଉପଚାର କରକେ ଵ୍ଯଵହାରସେ ଐସା କହା ଜା ସକତା ହୈ କି ‘ପଦାର୍ଥ ଜ୍ଞାନମେଂ ହୈଂ’ ..୩୧..

ଅବ, ଇସପ୍ରକାର (ଵ୍ଯଵହାରସେ) ଆତ୍ମାକୀ ପଦାର୍ଥୋଂକେ ସାଥ ଏକ ଦୂସରେଂମେଂ ପ୍ରଵୃତ୍ତି ହୋନେ ପର ଭୀ, (ନିଶ୍ଚଯସେ) ଵହ ପରକା ଗ୍ରହଣ -ତ୍ଯାଗ କିଯେ ବିନା ତଥା ପରରୂପ ପରିଣମିତ ହୁଏ ବିନା ସବକୋ ଦେଖତା -ଜାନତା ହୈ ଇସଲିଯେ ଉସେ (ପଦାର୍ଥୋଂକେ ସାଥ) ଅତ୍ଯନ୍ତ ଭିନ୍ନତା ହୈ ଐସା ବତଲାତେ ହୈଂ : —

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [କେଵଲୀ ଭଗଵାନ୍ ] କେଵଲୀ ଭଗଵାନ [ପରଂ ] ପରକୋ [ନ ଏଵ ଗୃହ୍ଣାତି ] ଗ୍ରହଣ ନହୀଂ କରତେ, [ନ ମୁଂଚତି ] ଛୋଡ଼ତେ ନହୀଂ, [ନ ପରିଣମତି ] ପରରୂପ ପରିଣମିତ ନହୀଂ ହୋତେ; [ସଃ ] ଵେ [ନିରଵଶେଷଂ ସର୍ଵଂ ] ନିରଵଶେଷରୂପସେ ସବକୋ (ସମ୍ପୂର୍ଣ ଆତ୍ମାକୋ, ସର୍ଵ ଜ୍ଞେଯୋଂକୋ) [ସମନ୍ତତଃ ] ସର୍ଵ ଓରସେ (ସର୍ଵ ଆତ୍ମପ୍ରଦେଶୋଂସେ) [ପଶ୍ଯତି ଜାନାତି ] ଦେଖତେ – ଜାନତେ ହୈଂ ..୩୨..

ପ୍ରଭୁ କେଵଲୀ ନ ଗ୍ରହେ, ନ ଛୋଡେ, ପରରୂପେ ନଵ ପରିଣମେ; ଦେଖେ ଅନେ ଜାଣେ ନିଃଶେଷେ ସର୍ଵତଃ ତେ ସର୍ଵନେ.୩୨.

Page 54 of 513
PDF/HTML Page 87 of 546
single page version

ଅଯଂ ଖଲ୍ଵାତ୍ମା ସ୍ଵଭାଵତ ଏଵ ପରଦ୍ରଵ୍ଯଗ୍ରହଣମୋକ୍ଷଣପରିଣମନାଭାଵାତ୍ସ୍ଵତତ୍ତ୍ଵଭୂତକେଵଲ- ଜ୍ଞାନସ୍ଵରୂପେଣ ଵିପରିଣମ୍ଯ ନିଷ୍କମ୍ପୋନ୍ମଜ୍ଜଜ୍ଜ୍ଯୋତିର୍ଜାତ୍ଯମଣିକଲ୍ପୋ ଭୂତ୍ଵାଽଵତିଷ୍ଠମାନଃ ସମନ୍ତତଃ ସ୍ଫୁ ରିତଦର୍ଶନଜ୍ଞାନଶକ୍ତିଃ, ସମସ୍ତମେଵ ନିଃଶେଷତଯାତ୍ମାନମାତ୍ମନାତ୍ମନି ସଂଚେତଯତେ . ଅଥଵା ଯୁଗପଦେଵ ସର୍ଵାର୍ଥସାର୍ଥସାକ୍ଷାତ୍କରଣେନ ଜ୍ଞପ୍ତିପରିଵର୍ତନାଭାଵାତ୍ ସଂଭାଵିତଗ୍ରହଣମୋକ୍ଷଣଲକ୍ଷଣକ୍ରିଯାଵିରାମଃ ପ୍ରଥମମେଵ ସମସ୍ତପରିଚ୍ଛେଦ୍ଯାକାରପରିଣତତ୍ଵାତ୍ ପୁନଃ ପରମାକାରାନ୍ତରମପରିଣମମାନଃ ସମନ୍ତତୋଽପି ଵିଶ୍ଵମଶେଷଂ ପଶ୍ଯତି ଜାନାତି ଚ . ଏଵମସ୍ଯାତ୍ଯନ୍ତଵିଵିକ୍ତତ୍ଵମେଵ ..୩୨.. ପରଦ୍ରଵ୍ଯଂ ନ ଜାନାତି . ପେଚ୍ଛଦି ସମଂତଦୋ ସୋ ଜାଣଦି ସଵ୍ଵଂ ଣିରଵସେସଂ ତଥାପି ଵ୍ଯଵହାରନଯେନ ପଶ୍ଯତି ସମନ୍ତତଃ ସର୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯକ୍ଷେତ୍ରକାଲଭାଵୈର୍ଜାନାତି ଚ ସର୍ଵଂ ନିରଵଶେଷମ୍ . ଅଥଵା ଦ୍ଵିତୀଯଵ୍ଯାଖ୍ଯାନମ୍ — ଅଭ୍ଯନ୍ତରେ କାମକ୍ରୋଧାଦି ବହିର୍ଵିଷଯେ ପଞ୍ଚେନ୍ଦ୍ରିଯଵିଷଯାଦିକଂ ବହିର୍ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ନ ଗୃହ୍ଣାତି, ସ୍ଵକୀଯାନନ୍ତଜ୍ଞାନାଦିଚତୁଷ୍ଟଯଂ ଚ ନ ମୁଞ୍ଚତି ଯତସ୍ତତଃ କାରଣାଦଯଂ ଜୀଵଃ କେଵଲଜ୍ଞାନୋତ୍ପତ୍ତିକ୍ଷଣ ଏଵ ଯୁଗପତ୍ସର୍ଵଂ ଜାନନ୍ସନ୍ ପରଂ ଵିକଲ୍ପାନ୍ତରଂ ନ ପରିଣମତି . ତଥାଭୂତଃ ସନ୍ କିଂ କରୋତି . ସ୍ଵତତ୍ତ୍ଵଭୂତକେଵଲଜ୍ଞାନଜ୍ଯୋତିଷା ଜାତ୍ଯମଣିକଲ୍ପୋ ନିଃକମ୍ପଚୈତନ୍ଯପ୍ରକାଶୋ ଭୂତ୍ଵା ସ୍ଵାତ୍ମାନଂ ସ୍ଵାତ୍ମନା ସ୍ଵାତ୍ମନି ଜାନାତ୍ଯନୁଭଵତି . ତେନାପି କାରଣେନ ପରଦ୍ରଵ୍ଯୈଃ ସହ ଭିନ୍ନତ୍ଵମେଵେତ୍ଯଭିପ୍ରାଯଃ ..୩୨.. ଏଵଂ ଜ୍ଞାନଂ ଜ୍ଞେଯରୂପେଣ ନ ପରିଣମତୀତ୍ଯାଦିଵ୍ଯାଖ୍ଯାନରୂପେଣ ତୃତୀଯସ୍ଥଲେ

ଟୀକା : — ଯହ ଆତ୍ମା, ସ୍ଵଭାଵସେ ହୀ ପରଦ୍ରଵ୍ଯକେ ଗ୍ରହଣ -ତ୍ଯାଗକା ତଥା ପରଦ୍ରଵ୍ଯରୂପସେ ପରିଣମିତ ହୋନେକା (ଉସକେ) ଅଭାଵ ହୋନେସେ, ସ୍ଵତତ୍ତ୍ଵଭୂତ କେଵଲଜ୍ଞାନରୂପସେ ପରିଣମିତ ହୋକର ନିଷ୍କଂପ ନିକଲନେଵାଲୀ ଜ୍ଯୋତିଵାଲା ଉତ୍ତମ ମଣି ଜୈସା ହୋକର ରହତା ହୁଆ, (୧) ଜିସକେ ସର୍ଵ ଓରସେ (ସର୍ଵ ଆତ୍ମପ୍ରଦେଶୋଂସେ) ଦର୍ଶନଜ୍ଞାନଶକ୍ତି ସ୍ଫୁ ରିତ ହୈ ଐସା ହୋତା ହୁଆ, ନିଃଶେଷରୂପସେ ପରିପୂର୍ଣ ଆତ୍ମାକୋ ଆତ୍ମାସେ ଆତ୍ମାମେଂ ସଂଚେତତା -ଜାନତା -ଅନୁଭଵ କରତା ହୈ, ଅଥଵା (୨) ଏକସାଥ ହୀ ସର୍ଵ ପଦାର୍ଥୋଂକେ ସମୂହକା ୨ସାକ୍ଷାତ୍କାର କରନେକେ କାରଣ ଜ୍ଞପ୍ତିପରିଵର୍ତନକା ଅଭାଵ ହୋନେସେ ଜିସକେ ପରିଣମିତ ହୋନେସେ ଫି ର ପରରୂପସେ — ୪ଆକାରାନ୍ତରରୂପସେ ନହୀଂ ପରିଣମିତ ହୋତା ହୁଆ ସର୍ଵ ପ୍ରକାରସେ ଅଶେଷ ଵିଶ୍ଵକୋ, (ମାତ୍ର) ଦେଖତା -ଜାନତା ହୈ . ଇସପ୍ରକାର (ପୂର୍ଵୋକ୍ତ ଦୋନୋଂ ପ୍ରକାରସେ) ଉସକା (ଆତ୍ମାକା ପଦାର୍ଥୋଂସେ) ଅତ୍ଯନ୍ତ ଭିନ୍ନତ୍ଵ ହୀ ହୈ .

ଭାଵାର୍ଥ : — କେଵଲୀଭଗଵାନ ସର୍ଵ ଆତ୍ମପ୍ରଦେଶୋଂସେ ଅପନେକୋ ହୀ ଅନୁଭଵ କରତେ ରହତେ ହୈଂ; ଇସପ୍ରକାର ଵେ ପରଦ୍ରଵ୍ଯୋଂସେ ସର୍ଵଥା ଭିନ୍ନ ହୈଂ . ଅଥଵା, କେଵଲୀ ଭଗଵାନକୋ ସର୍ଵ ପଦାର୍ଥୋଂକା ଯୁଗପତ୍

୩ଗ୍ରହଣତ୍ଯାଗରୂପ କ୍ରିଯା ଵିରାମକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୁଈ ହୈ ଐସା ହୋତା ହୁଆ, ପହଲେସେ ହୀ ସମସ୍ତ ଜ୍ଞେଯାକାରରୂପ

୧. ନିଃଶେଷରୂପସେ = କୁଛ ଭୀ କିଂଚିତ୍ ମାତ୍ର ଶେଷ ନ ରହେ ଇସପ୍ରକାର ସେ .

୨. ସାକ୍ଷାତ୍କାର କରନା = ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷ ଜାନନା .

୩. ଜ୍ଞପ୍ତିକ୍ରିଯାକା ବଦଲତେ ରହନା ଅର୍ଥାତ୍ ଜ୍ଞାନମେଂ ଏକ ଜ୍ଞେଯକୋ ଗ୍ରହଣ କରନା ଔର ଦୂସରେକୋ ଛୋଡ଼ନା ସୋ ଗ୍ରହଣ -ତ୍ଯାଗ ହୈ; ଇସପ୍ରକାରକା ଗ୍ରହଣ -ତ୍ଯାଗ ଵହ କ୍ରିଯା ହୈ, ଐସୀ କ୍ରିଯାକା କେଵଲୀଭଗଵାନକେ ଅଭାଵ ହୁଆ ହୈ .

୪. ଆକାରାନ୍ତର = ଅନ୍ଯ ଆକାର .

Page 55 of 513
PDF/HTML Page 88 of 546
single page version

ଗାଥାପଞ୍ଚକଂ ଗତମ୍ . ଅଥ ଯଥା ନିରାଵରଣସକଲଵ୍ଯକ୍ତିଲକ୍ଷଣେନ କେଵଲଜ୍ଞାନେନାତ୍ମପରିଜ୍ଞାନଂ ଭଵତି ତଥା ସାଵରଣୈକଦେଶଵ୍ଯକ୍ତିଲକ୍ଷଣେନ କେଵଲଜ୍ଞାନୋତ୍ପତ୍ତିବୀଜଭୂତେନ ସ୍ଵସଂଵେଦନଜ୍ଞାନରୂପଭାଵଶ୍ରୁତେନାପ୍ଯାତ୍ମପରିଜ୍ଞାନଂ ଭଵତୀତି ନିଶ୍ଚିନୋତି . ଅଥଵା ଦ୍ଵିତୀଯପାତନିକା --ଯଥା କେଵଲଜ୍ଞାନଂ ପ୍ରମାଣଂ ଭଵତି ତଥା କେଵଲ- ଜ୍ଞାନପ୍ରଣୀତପଦାର୍ଥପ୍ରକାଶକଂ ଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନମପି ପରୋକ୍ଷପ୍ରମାଣଂ ଭଵତୀତି ପାତନିକାଦ୍ଵଯଂ ମନସି ଧୃତ୍ଵା ସୂତ୍ରମିଦଂ ପ୍ରତିପାଦଯତି ---ଜୋ ଯଃ କର୍ତା ହି ସ୍ଫୁ ଟଂ ସୁଦେଣ ନିର୍ଵିକାରସ୍ଵସଂଵିତ୍ତିରୂପଭାଵଶ୍ରୁତପରିଣାମେନ ଵିଜାଣଦି ଜ୍ଞାନ ହୋତା ହୈ ଇସଲିଯେ ଉନକା ଜ୍ଞାନ ଏକ ଜ୍ଞେଯମେଂସେ ଦୂସରେମେଂ ଔର ଦୂସରେସେ ତୀସରେମେଂ ନହୀଂ ବଦଲତା ତଥା ଉନ୍ହେଂ କୁଛ ଭୀ ଜାନନା ଶେଷ ନହୀଂ ରହତା ଇସଲିଯେ ଉନକା ଜ୍ଞାନ କିସୀ ଵିଶେଷ ଜ୍ଞେଯାକାରକୋ ଜାନନେକେ ପ୍ରତି ଭୀ ନହୀଂ ଜାତା; ଇସପ୍ରକାର ଭୀ ଵେ ପରସେ ସର୍ଵଥା ଭିନ୍ନ ହୈଂ . [ଯଦି ଜାନନକ୍ରିଯା ବଦଲତୀ ହୋ ତଭୀ ଉସେ ଵିକଲ୍ପ (ପର -ନିମିତ୍ତକ ରାଗଦ୍ଵେଷ) ହୋ ସକତେ ହୈଂ ଔର ତଭୀ ଇତନା ପରଦ୍ରଵ୍ଯକେ ସାଥକା ସମ୍ବନ୍ଧ କହଲାତା ହୈ . କିନ୍ତୁ କେଵଲୀଭଗଵାନକୀ ଜ୍ଞପ୍ତିକା ପରିଵର୍ତନ ନହୀଂ ହୋତା ଇସଲିଯେ ଵେ ପରସେ ଅତ୍ଯନ୍ତ ଭିନ୍ନ ହୈଂ . ] ଇସପ୍ରକାର କେଵଲଜ୍ଞାନପ୍ରାପ୍ତ ଆତ୍ମା ପରସେ ଅତ୍ଯନ୍ତ ଭିନ୍ନ ହୋନେସେ ଔର ପ୍ରତ୍ଯେକ ଆତ୍ମା ସ୍ଵଭାଵସେ କେଵଲୀଭଗଵାନ ଜୈସା ହୀ ହୋନେସେ ଯହ ସିଦ୍ଧ ହୁଆ କି ନିଶ୍ଚଯସେ ପ୍ରତ୍ଯେକ ଆତ୍ମା ପରସେ ଭିନ୍ନ ହୈ ..୩୨..

ଅବ କେଵଲଜ୍ଞାନୀକୋ ଔର ଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନୀକୋ ଅଵିଶେଷରୂପସେ ଦିଖାକର ଵିଶେଷ ଆକାଂକ୍ଷାକେ କ୍ଷୋଭକା କ୍ଷଯ କରତେ ହୈଂ (ଅର୍ଥାତ୍ କେଵଲଜ୍ଞାନୀମେଂ ଔର ଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନୀମେଂ ଅନ୍ତର ନହୀଂ ହୈ ଐସା ବତଲାକର ଵିଶେଷ ଜାନନେକୀ ଇଚ୍ଛାକେ କ୍ଷୋଭକୋ ନଷ୍ଟ କରତେ ହୈଂ ) : —

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଯଃ ହି ] ଜୋ ଵାସ୍ତଵମେଂ [ଶ୍ରୁତେନ ] ଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନକେ ଦ୍ଵାରା [ସ୍ଵଭାଵେନ ଜ୍ଞାଯକଂ ] ସ୍ଵଭାଵସେ ଜ୍ଞାଯକ (ଅର୍ଥାତ୍ ଜ୍ଞାଯାକସ୍ଵଭାଵ) [ଆତ୍ମାନଂ ] ଆତ୍ମାକୋ [ଵିଜାନାତି ] ଜାନତା ହୈ [ତଂ ] ଉସେ [ଲୋକପ୍ରଦୀପକରାଃ ] ଲୋକକେ ପ୍ରକାଶକ [ଋଷଯଃ ] ଋଷୀଶ୍ଵରଗଣ [ଶ୍ରୁତକେଵଲିନଂ ଭଣନ୍ତି ] ଶ୍ରୁତକେଵଲୀ କହତେ ହୈଂ ..୩୩..

ଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନଥୀ ଜାଣେ ଖରେ ଜ୍ଞାଯକସ୍ଵଭାଵୀ ଆତ୍ମନେ, ଋଷିଓ ପ୍ରକାଶକ ଲୋକନା ଶ୍ରୁତକେଵଲୀ ତେନେ କହେ. ୩୩.

Page 56 of 513
PDF/HTML Page 89 of 546
single page version

ଯଥା ଭଗଵାନ୍ ଯୁଗପତ୍ପରିଣତସମସ୍ତଚୈତନ୍ଯଵିଶେଷଶାଲିନା କେଵଲଜ୍ଞାନେନାନାଦିନିଧନ- ନିଷ୍କାରଣାସାଧାରଣସ୍ଵସଂଚେତ୍ଯମାନଚୈତନ୍ଯସାମାନ୍ଯମହିମ୍ନଶ୍ଚେତକସ୍ଵଭାଵେନୈକତ୍ଵାତ୍ କେଵଲସ୍ଯାତ୍ମନ ଆତ୍ମନାତ୍ମନି ସଂଚେତନାତ୍ କେଵଲୀ, ତଥାଯଂ ଜନୋଽପି କ୍ରମପରିଣମମାଣକତିପଯଚୈତନ୍ଯଵିଶେଷ- ଶାଲିନା ଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନେନାନାଦିନିଧନନିଷ୍କାରଣାସାଧାରଣସ୍ଵସଂଚେତ୍ଯମାନଚୈତନ୍ଯସାମାନ୍ଯମହିମ୍ନଶ୍ଚେତକ- ସ୍ଵଭାଵେନୈକତ୍ଵାତ୍ କେଵଲସ୍ଯାତ୍ମନ ଆତ୍ମନାତ୍ମନି ସଂଚେତନାତ୍ ଶ୍ରୁତକେଵଲୀ . ଅଲଂ ଵିଶେଷା- କାଂକ୍ଷାକ୍ଷୋଭେଣ, ସ୍ଵରୂପନିଶ୍ଚଲୈରେଵାଵସ୍ଥୀଯତେ ..୩୩.. ଵିଜାନାତି ଵିଶେଷେଣ ଜାନାତି ଵିଷଯସୁଖାନନ୍ଦଵିଲକ୍ଷଣନିଜଶୁଦ୍ଧାତ୍ମଭାଵନୋତ୍ଥପରମାନନ୍ଦୈକଲକ୍ଷଣସୁଖ- ରସାସ୍ଵାଦେନାନୁଭଵତି . କମ୍ . ଅପ୍ପାଣଂ ନିଜାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯମ୍ . ଜାଣଗଂ ଜ୍ଞାଯକଂ କେଵଲଜ୍ଞାନସ୍ଵରୂପମ୍ . କେନ କୃତ୍ଵା . ସହାଵେଣ ସମସ୍ତଵିଭାଵରହିତସ୍ଵସ୍ଵଭାଵେନ . ତଂ ସୁଯକେଵଲିଂ ତଂ ମହାଯୋଗୀନ୍ଦ୍ରଂ ଶ୍ରୁତକେଵଲିନଂ ଭଣଂତି କଥଯନ୍ତି . କେ କର୍ତାରଃ . ଇସିଣୋ ଋଷଯଃ . କିଂଵିଶିଷ୍ଟାଃ . ଲୋଗପ୍ପଦୀଵଯରା ଲୋକପ୍ରଦୀପକ ରା ଲୋକପ୍ରକାଶକା ଇତି . ଅତୋ ଵିସ୍ତରଃ ---ଯୁଗପତ୍ପରିଣତସମସ୍ତଚୈତନ୍ଯଶାଲିନା କେଵଲଜ୍ଞାନେନ ଅନାଦ୍ଯନନ୍ତନିଷ୍କାରଣାନ୍ଯ- ଦ୍ରଵ୍ଯାସାଧାରଣସ୍ଵସଂଵେଦ୍ଯମାନପରମଚୈତନ୍ଯସାମାନ୍ଯଲକ୍ଷଣସ୍ଯ ପରଦ୍ରଵ୍ଯରହିତତ୍ଵେନ କେଵଲସ୍ଯାତ୍ମନ ଆତ୍ମନି ସ୍ଵାନୁଭଵନାଦ୍ଯଥା ଭଗଵାନ୍ କେଵଲୀ ଭଵତି, ତଥାଯଂ ଗଣଧରଦେଵାଦିନିଶ୍ଚଯରତ୍ନତ୍ରଯାରାଧକଜନୋଽପି

ଟୀକା : — ଜୈସେ ଭଗଵାନ, ଯୁଗପତ୍ ପରିଣମନ କରତେ ହୁଏ ସମସ୍ତ ଚୈତନ୍ଯଵିଶେଷଯୁକ୍ତ କେଵଲଜ୍ଞାନକେ ଦ୍ଵାରା, ୧ଅନାଦିନିଧନ -୨ନିଷ୍କାରଣ -୩ଅସାଧାରଣ -୪ସ୍ଵସଂଵେଦ୍ଯମାନ ଚୈତନ୍ଯସାମାନ୍ଯ ଜିସକୀ ମହିମା ହୈ ତଥା ଜୋ ୫ଚେତକସ୍ଵଭାଵସେ ଏକତ୍ଵ ହୋନେସେ କେଵଲ (ଅକେଲା, ଶୁଦ୍ଧ, ଅଖଂଡ) ହୈ ଐସେ ଆତ୍ମାକୋ ଆତ୍ମାସେ ଆତ୍ମାମେଂ ଅନୁଭଵ କରନେକେ କାରଣ କେଵଲୀ ହୈଂ; ଉସୀପ୍ରକାର ହମ ଭୀ, କ୍ରମଶଃ ପରିଣମିତ ହୋତେ ହୁଏ କିତନେ ହୀ ଚୈତନ୍ଯଵିଶେଷୋଂସେଯୁକ୍ତ ଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନକେ ଦ୍ଵାରା, ଅନାଦିନିଧନ- ନିଷ୍କାରଣ -ଅସାଧାରଣ -ସ୍ଵସଂଵେଦ୍ଯମାନ -ଚୈତନ୍ଯସାମାନ୍ଯ ଜିସକୀ ମହିମା ହୈ ତଥା ଜୋ ଚେତକ ସ୍ଵଭାଵକେ ଦ୍ଵାରା ଏକତ୍ଵ ହୋନେ ସେ ୬କେଵଲ (ଅକେଲା) ହୈ ଐସେ ଆତ୍ମାକୋ ଆତ୍ମାସେ ଆତ୍ମାମେଂ ଅନୁଭଵ କରନେକେ କାରଣ ଶ୍ରୁତକେଵଲୀ ହୈଂ . (ଇସଲିଯେ) ଵିଶେଷ ଆକାଂକ୍ଷାକେ କ୍ଷୋଭସେ ବସ ହୋ; (ହମ ତୋ) ସ୍ଵରୂପନିଶ୍ଚଲ ହୀ ରହତେ ହୈଂ .

୧. ଅନାଦିନିଧନ = ଅନାଦି -ଅନନ୍ତ (ଚୈତନ୍ଯସାମାନ୍ଯ ଆଦି ତଥା ଅନ୍ତ ରହିତ ହୈ) .

୨. ନିଷ୍କାରଣ = ଜିସକା କୋଈ କାରଣ ନହୀଂ ହୈଂ ଐସା; ସ୍ଵଯଂସିଦ୍ଧ; ସହଜ .

୩. ଅସାଧାରଣ = ଜୋ ଅନ୍ଯ କିସୀ ଦ୍ରଵ୍ଯମେଂ ନ ହୋ, ଐସା .

୪. ସ୍ଵସଂଵେଦ୍ଯମାନ = ସ୍ଵତଃ ହୀ ଅନୁଭଵମେଂ ଆନେଵାଲା .

୫. ଚେତକ = ଚେତନେଵାଲା; ଦର୍ଶକଜ୍ଞାଯକ .

୬. ଆତ୍ମା ନିଶ୍ଚଯସେ ପରଦ୍ରଵ୍ଯକେ ତଥା ରାଗଦ୍ଵେଷାଦିକେ ସଂଯୋଗୋଂ ତଥା ଗୁଣପର୍ଯାଯକେ ଭେଦୋଂସେ ରହିତ, ମାତ୍ର ଚେତକସ୍ଵଭାଵରୂପ ହୀ ହୈ, ଇସଲିଯେ ଵହ ପରମାର୍ଥସେ କେଵଲ (ଅକେଲା, ଶୁଦ୍ଧ, ଅଖଣ୍ଡ) ହୈ .

Page 57 of 513
PDF/HTML Page 90 of 546
single page version

ପୂର୍ଵୋକ୍ତଲକ୍ଷଣସ୍ଯାତ୍ମନୋ ଭାଵଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନେନ ସ୍ଵସଂଵେଦନାନ୍ନିଶ୍ଚଯଶ୍ରୁତକେଵଲୀ ଭଵତୀତି . କିଂଚ --ଯଥା କୋଽପି ଦେଵଦତ୍ତ ଆଦିତ୍ଯୋଦଯେନ ଦିଵସେ ପଶ୍ଯତି, ରାତ୍ରୌ କିମପି ପ୍ରଦୀପେନେତି . ତଥାଦିତ୍ଯୋଦଯସ୍ଥାନୀଯେନ କେଵଲଜ୍ଞାନେନ ଦିଵସସ୍ଥାନୀଯମୋକ୍ଷପର୍ଯାଯେ ଭଗଵାନାତ୍ମାନଂ ପଶ୍ଯତି, ସଂସାରୀ ଵିଵେକିଜନଃ ପୁନର୍ନିଶାସ୍ଥାନୀଯସଂସାରପର୍ଯାଯେ

ଭାଵାର୍ଥ : — ଭଗଵାନ ସମସ୍ତ ପଦାର୍ଥୋଂକୋ ଜାନତେ ହୈଂ, ମାତ୍ର ଇସଲିଯେ ହୀ ଵେ ‘କେଵଲୀ’ ନହୀଂ କହଲାତେ, କିନ୍ତୁ କେଵଲ ଅର୍ଥାତ୍ ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମାକୋ ଜାନନେ -ଅନୁଭଵ କରନେସେ ‘କେଵଲୀ’ କହଲାତେ ହୈଂ . କେଵଲ (-ଶୁଦ୍ଧ) ଆତ୍ମାକେ ଜାନନେ -ଅନୁଭଵ କରନେଵାଲା ଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନୀ ଭୀ ‘ଶ୍ରୁତକେଵଲୀ’ କହଲାତା ହୈ . କେଵଲୀ ଔର ଶ୍ରୁତକେଵଲୀମେଂ ଇତନା ମାତ୍ର ଅନ୍ତର ହୈ କି — ଜିସମେଂ ଚୈତନ୍ଯକେ ସମସ୍ତ ଵିଶେଷ ଏକ ହୀ ସାଥ ପରିଣମିତ ହୋତେ ହୈଂ ଐସେ କେଵଲଜ୍ଞାନକେ ଦ୍ଵାରା କେଵଲୀ କେଵଲ ଆତ୍ମାକା ଅନୁଭଵ କରତେ ହୈଂ ଜିସମେଂ ଚୈତନ୍ଯକେ କୁଛ ଵିଶେଷ କ୍ରମଶଃ ପରିଣମିତ ହୋତେ ହୈଂ ଐସେ ଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନକେ ଦ୍ଵାରା ଶ୍ରୁତକେଵଲୀ କେଵଲ ଆତ୍ମାକା ଅନୁଭଵ କରତେ ହୈଂ; ଅର୍ଥାତ୍, କେଵଲୀ ସୂର୍ଯକେ ସମାନ କେଵଲଜ୍ଞାନକେ ଦ୍ଵାରା ଆତ୍ମାକୋ ଦେଖତେ ଔର ଅନୁଭଵ କରତେ ହୈଂ ତଥା ଶ୍ରୁତକେଵଲୀ ଦୀପକକେ ସମାନ ଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନକେ ଦ୍ଵାରା ଆତ୍ମାକୋ ଦେଖତେ ଔର ଅନୁଭଵ କରତେ ହୈଂ, ଇସପ୍ରକାର କେଵଲୀ ଔର ଶ୍ରୁତକେଵଲୀମେଂ ସ୍ଵରୂପସ୍ଥିରତାକୀ ତରତମତାରୂପ ଭେଦ ହୀ ମୁଖ୍ଯ ହୈ, କମ- ବଢ଼ (ପଦାର୍ଥ) ଜାନନେରୂପ ଭେଦ ଅତ୍ଯନ୍ତ ଗୌଣ ହୈ . ଇସଲିଯେ ଅଧିକ ଜାନନେକୀ ଇଚ୍ଛାକା କ୍ଷୋଭ ଛୋଡ଼କର ସ୍ଵରୂପମେଂ ହୀ ନିଶ୍ଚଲ ରହନା ଯୋଗ୍ଯ ହୈ . ଯହୀ କେଵଲଜ୍ଞାନ -ପ୍ରାପ୍ତିକା ଉପାଯ ହୈ ..୩୩..

ଅବ, ଜ୍ଞାନକେ ଶ୍ରୁତ -ଉପାଧିକୃତ ଭେଦକୋ ଦୂର କରତେ ହୈଂ (ଅର୍ଥାତ୍ ଐସା ବତଲାତେ ହୈଂ କି ଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନ ଭୀ ଜ୍ଞାନ ହୀ ହୈ, ଶ୍ରୁତରୂପ ଉପାଧିକେ କାରଣ ଜ୍ଞାନମେଂ କୋଈ ଭେଦ ନହୀଂ ହୋତା) : —

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ସୂତ୍ରଂ ] ସୂତ୍ର ଅର୍ଥାତ୍ [ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯାତ୍ମକୈଃ ଵଚନୈଃ ] ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯାତ୍ମକ ଵଚନୋଂକେ ଦ୍ଵାରା [ଜିନୋପଦିଷ୍ଟଂ ] ଜିନେନ୍ଦ୍ର ଭଗଵାନକେ ଦ୍ଵାରା ଉପଦିଷ୍ଟ ଵହ [ତଜ୍ଜ୍ଞପ୍ତିଃ ହୀ ] ଉସକୀ ଜ୍ଞପ୍ତି [ଜ୍ଞାନଂ ] ଜ୍ଞାନ ହୈ [ଚ ] ଔର ଉସେ [ସୂତ୍ରସ୍ଯ ଜ୍ଞପ୍ତିଃ ] ସୂତ୍ରକୀ ଜ୍ଞପ୍ତି (ଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନ) [ଭଣିତା ] କହା ଗଯା ହୈ ..୩୪..

Page 58 of 513
PDF/HTML Page 91 of 546
single page version

ଶ୍ରୁତଂ ହି ତାଵତ୍ସୂତ୍ରମ୍ . ତଚ୍ଚ ଭଗଵଦର୍ହତ୍ସର୍ଵଜ୍ଞୋପଜ୍ଞଂ ସ୍ଯାତ୍କାରକେତନଂ ପୌଦ୍ଗଲିକଂ ଶବ୍ଦବ୍ରହ୍ମ . ତଜ୍ଜ୍ଞପ୍ତିର୍ହି ଜ୍ଞାନମ୍ . ଶ୍ରୁତଂ ତୁ ତତ୍କାରଣତ୍ଵାତ୍ ଜ୍ଞାନତ୍ଵେନୋପଚର୍ଯତ ଏଵ . ଏଵଂ ସତି ସୂତ୍ରସ୍ଯ ଜ୍ଞପ୍ତିଃ ଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନମିତ୍ଯାଯାତି . ଅଥ ସୂତ୍ରମୁପାଧିତ୍ଵାନ୍ନାଦ୍ରିଯତେ ଜ୍ଞପ୍ତିରେଵାଵଶିଷ୍ଯତେ . ସା ଚ କେଵଲିନଃ ଶ୍ରୁତକେଵଲିନଶ୍ଚାତ୍ମସଂଚେତନେ ତୁଲ୍ଯୈଵ ଇତି ନାସ୍ତି ଜ୍ଞାନସ୍ଯ ଶ୍ରୁତୋପାଧିଭେଦଃ .. ୩୪ .. ପ୍ରଦୀପସ୍ଥାନୀଯେନ ରାଗାଦିଵିକଲ୍ପରହିତପରମସମାଧିନା ନିଜାତ୍ମାନଂ ପଶ୍ଯତୀତି . ଅଯମତ୍ରାଭିପ୍ରାଯଃ ---ଆତ୍ମା ପରୋକ୍ଷଃ, କଥଂ ଧ୍ଯାନଂ କ୍ରିଯତେ ଇତି ସନ୍ଦେହଂ କୃତ୍ଵା ପରମାତ୍ମଭାଵନା ନ ତ୍ଯାଜ୍ଯେତି ..୩୩.. ଅଥ ଶବ୍ଦରୂପଂ ଦ୍ରଵ୍ଯଶ୍ରୁତଂ ଵ୍ଯଵହାରେଣ ଜ୍ଞାନଂ ନିଶ୍ଚଯେନାର୍ଥପରିଚ୍ଛିତ୍ତିରୂପଂ ଭାଵଶ୍ରୁତମେଵ ଜ୍ଞାନମିତି କଥଯତି . ଅଥଵାତ୍ମଭାଵନାରତୋ ନିଶ୍ଚଯଶ୍ରୁତକେଵଲୀ ଭଵତୀତି ପୂର୍ଵସୂତ୍ରେ ଭଣିତମ୍ . ଅଯଂ ତୁ ଵ୍ଯଵହାରଶ୍ରୁତକେଵଲୀତି କଥ୍ଯତେ ---ସୁତ୍ତଂ ଦ୍ରଵ୍ଯଶ୍ରୁତମ୍ . କଥମ୍ଭୂତମ୍ . ଜିଣୋଵଦିଟ୍ଠଂ ଜିନୋପଦିଷ୍ଟମ୍ . କୈଃ କୃତ୍ଵା . ପୋଗ୍ଗଲଦଵ୍ଵପ୍ପଗେହିଂ ଵଯଣେହିଂ ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯାତ୍ମକୈର୍ଦିଵ୍ଯଧ୍ଵନିଵଚନୈଃ . ତଂ ଜାଣଣା ହି ଣାଣଂ ତେନ ପୂର୍ଵୋକ୍ତ ଶବ୍ଦଶ୍ରୁତାଧାରେଣ ଜ୍ଞପ୍ତିରର୍ଥପରି- ଚ୍ଛିତ୍ତିର୍ଜ୍ଞାନଂ ଭଣ୍ଯତେ ହି ସ୍ଫୁ ଟମ୍ . ସୁତ୍ତସ୍ସ ଯ ଜାଣଣା ଭଣିଯା ପୂର୍ଵୋକ୍ତଦ୍ରଵ୍ଯଶ୍ରୁତସ୍ଯାପି ଵ୍ଯଵହାରେଣ ଜ୍ଞାନଵ୍ଯପଦେଶୋ ଭଵତି ନ ତୁ ନିଶ୍ଚଯେନେତି . ତଥା ହି --ଯଥା ନିଶ୍ଚଯେନ ଶୁଦ୍ଧବୁଦ୍ଧୈକସ୍ଵଭାଵୋ ଜୀଵଃ ପଶ୍ଚାଦ୍ଵଯଵହାରେଣ ନରନାରକାଦିରୂପୋଽପି ଜୀଵୋ ଭଣ୍ଯତେ; ତଥା ନିଶ୍ଚଯେନାଖଣ୍ଡୈକପ୍ରତିଭାସରୂପଂ ସମସ୍ତ- ଵସ୍ତୁପ୍ରକାଶକଂ ଜ୍ଞାନଂ ଭଣ୍ଯତେ, ପଶ୍ଚାଦ୍ଵଯଵହାରେଣ ମେଘପଟଲାଵୃତାଦିତ୍ଯସ୍ଯାଵସ୍ଥାଵିଶେଷଵତ୍କର୍ମପଟଲାଵୃତା- ଖଣ୍ଡୈକଜ୍ଞାନରୂପଜୀଵସ୍ଯ ମତିଜ୍ଞାନଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନାଦିଵ୍ଯପଦେଶୋ ଭଵତୀତି ଭାଵାର୍ଥଃ ..୩୪.. ଅଥ ଭିନ୍ନଜ୍ଞାନେନାତ୍ମା

ଟୀକା : — ପ୍ରଥମ ତୋ ଶ୍ରୁତ ହୀ ସୂତ୍ର ହୈ; ଔର ଵହ ସୂତ୍ର ଭଗଵାନ ଅର୍ହନ୍ତ – ସର୍ଵଜ୍ଞକେ ଦ୍ଵାରା ସ୍ଵଯଂ ଜାନକର ଉପଦିଷ୍ଟ ୧ସ୍ଯାତ୍କାର ଚିହ୍ନଯୁକ୍ତ, ପୌଦଗଲିକ ଶବ୍ଦବ୍ରହ୍ମ ହୈ . ଉସକୀ ୨ଜ୍ଞପ୍ତି (-ଶବ୍ଦବ୍ରହ୍ମକୋ ଜାନନେଵାଲୀ ଜ୍ଞାତୃକ୍ରିଯା) ସୋ ଜ୍ଞାନ ହୈ; ଶ୍ରୁତ (-ସୂତ୍ର) ତୋ ଉସକା (-ଜ୍ଞାନକା) କାରଣ ହୋନେସେ ଜ୍ଞାନକେ ରୂପମେଂ ଉପଚାରସେ ହୀ କହା ଜାତା ହୈ (ଜୈସେ କି ଅନ୍ନକୋ ପ୍ରାଣ କହା ଜାତା ହୈ) . ଐସା ହୋନେସେ ଯହ ଫଲିତ ହୁଆ କି ‘ସୂତ୍ରକୀ ଜ୍ଞପ୍ତି’ ସୋ ଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନ ହୈ . ଅବ ଯଦି ସୂତ୍ର ତୋ ଉପାଧି ହୋନେସେ ଉସକା ଆଦର ନ କିଯା ଜାଯେ ତୋ ‘ଜ୍ଞପ୍ତି’ ହୀ ଶେଷ ରହ ଜାତୀ ହୈ; (‘ସୂତ୍ରକୀ ଜ୍ଞପ୍ତି’ କହନେ ପର ନିଶ୍ଚଯସେ ଜ୍ଞପ୍ତି କହୀଂ ପୌଦ୍ଗଲିକ ସୂତ୍ରକୀ ନହୀଂ, କିନ୍ତୁ ଆତ୍ମାକୀ ହୈ; ସୂତ୍ର ଜ୍ଞପ୍ତିକା ସ୍ଵରୂପଭୂତ ନହୀଂ, କିନ୍ତୁ ଵିଶେଷ ଵସ୍ତୁ ଅର୍ଥାତ୍ ଉପାଧି ହୈ; କ୍ଯୋଂକି ସୂତ୍ର ନ ହୋ ତୋ ଵହାଁ ଭୀ ଜ୍ଞପ୍ତି ତୋ ହୋତୀ ହୀ ହୈ . ଇସଲିଯେ ଯଦି ସୂତ୍ରକୋ ନ ଗିନା ଜାଯ ତୋ ‘ଜ୍ଞପ୍ତି’ ହୀ ଶେଷ ରହତୀ ହୈ .) ଔର ଵହ (-ଜ୍ଞପ୍ତି) କେଵଲୀ ଔର ଶ୍ରୁତକେଵଲୀକେ ଆତ୍ମାନୁଭଵନମେଂ ସମାନ ହୀ ହୈ . ଇସଲିଯେ ଜ୍ଞାନମେଂ ଶ୍ରୁତ- ଉପାଧିକୃତ ଭେଦ ନହୀଂ ହୈ ..୩୪..

୧. ସ୍ଯାତ୍କାର = ‘ସ୍ଯାତ୍’ ଶବ୍ଦ . (ସ୍ଯାତ୍ = କଥଂଚିତ୍; କିସୀ ଅପେକ୍ଷାସେ)

୨. ଜ୍ଞପ୍ତି = ଜାନନା; ଜାନନେକୀ କ୍ରିଯା; ଜାନନକ୍ରିଯା .

Page 59 of 513
PDF/HTML Page 92 of 546
single page version

ଅଥାତ୍ମଜ୍ଞାନଯୋଃ କର୍ତୃକରଣତାକୃତଂ ଭେଦମପନୁଦତି — ଜୋ ଜାଣଦି ସୋ ଣାଣଂ ଣ ହଵଦି ଣାଣେଣ ଜାଣଗୋ ଆଦା .

ଅପୃଥଗ୍ଭୂତକର୍ତୃକରଣତ୍ଵଶକ୍ତିପାରମୈଶ୍ଵର୍ଯଯୋଗିତ୍ଵାଦାତ୍ମନୋ ଯ ଏଵ ସ୍ଵଯମେଵ ଜାନାତି ସ ଏଵ ଜ୍ଞାନମନ୍ତର୍ଲୀନସାଧକତମୋଷ୍ଣତ୍ଵଶକ୍ତେଃ ସ୍ଵତଂତ୍ରସ୍ଯ ଜାତଵେଦସୋ ଦହନକ୍ରିଯାପ୍ରସିଦ୍ଧେରୁଷ୍ଣ- ଜ୍ଞାନୀ ନ ଭଵତୀତ୍ଯୁପଦିଶତି — ଜୋ ଜାଣଦି ସୋ ଣାଣଂ ଯଃ କର୍ତା ଜାନାତି ସ ଜ୍ଞାନଂ ଭଵତୀତି . ତଥା ହି — ଯଥା ସଂଜ୍ଞାଲକ୍ଷଣପ୍ରଯୋଜନାଦିଭେଦେଽପି ସତି ପଶ୍ଚାଦଭେଦନଯେନ ଦହନକ୍ରିଯାସମର୍ଥୋଷ୍ଣଗୁଣେନ ପରିଣତୋ- ଽଗ୍ନିରପ୍ଯୁଷ୍ଣୋ ଭଣ୍ଯତେ, ତଥାର୍ଥକ୍ରିଯାପରିଚ୍ଛିତ୍ତିସମର୍ଥଜ୍ଞାନଗୁଣେନ ପରିଣତ ଆତ୍ମାପି ଜ୍ଞାନଂ ଭଣ୍ଯତେ . ତଥା ଚୋକ୍ତମ୍ – ‘ଜାନାତୀତି ଜ୍ଞାନମାତ୍ମା’ . ଣ ହଵଦି ଣାଣେଣ ଜାଣଗୋ ଆଦା ସର୍ଵଥୈଵ ଭିନ୍ନଜ୍ଞାନେନାତ୍ମା ଜ୍ଞାଯକୋ ନ

ଅବ, ଆତ୍ମା ଔର ଜ୍ଞାନକା କର୍ତ୍ତୃତ୍ଵ -କରଣତ୍ଵକୃତ ଭେଦ ଦୂର କରତେ ହୈଂ (ଅର୍ଥାତ୍ ପରମାର୍ଥତଃ ଅଭେଦ ଆତ୍ମାମେଂ, ‘ଆତ୍ମା ଜ୍ଞାତୃକ୍ରିଯାକା କର୍ତା ହୈ ଔର ଜ୍ଞାନ କରଣ ହୈ’ ଐସା ଵ୍ଯଵହାରସେ ଭେଦ କିଯା ଜାତା ହୈ, ତଥାପି ଆତ୍ମା ଔର ଜ୍ଞାନ ଭିନ୍ନ ନହୀଂ ହୈଂ ଇସଲିଯେ ଅଭେଦନଯସେ ‘ଆତ୍ମା ହୀ ଜ୍ଞାନ ହୈ’ ଐସା ସମଝାତେ ହୈଂ) : —

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଯଃ ଜାନାତି ] ଜୋ ଜାନତା ହୈ [ସଃ ଜ୍ଞାନଂ ] ସୋ ଜ୍ଞାନ ହୈ (ଅର୍ଥାତ୍ ଜୋ ଜ୍ଞାଯକ ହୈ ଵହୀ ଜ୍ଞାନ ହୈ), [ଜ୍ଞାନେନ ] ଜ୍ଞାନକେ ଦ୍ଵାରା [ଆତ୍ମା ] ଆତ୍ମା [ଜ୍ଞାଯକଃ ଭଵତି ] ଜ୍ଞାଯକ ହୈ [ନ ] ଐସା ନହୀଂ ହୈ . [ସ୍ଵଯଂ ] ସ୍ଵଯଂ ହୀ [ଜ୍ଞାନଂ ପରିଣମତେ ] ଜ୍ଞାନରୂପ ପରିଣମିତ ହୋତା ହୈ [ସର୍ଵେ ଅର୍ଥାଃ ] ଔର ସର୍ଵ ପଦାର୍ଥ [ଜ୍ଞାନସ୍ଥିତାଃ ] ଜ୍ଞାନସ୍ଥିତ ହୈଂ ..୩୫..

ଟୀକା : — ଆତ୍ମା ଅପୃଥଗ୍ଭୂତ କର୍ତୃତ୍ଵ ଔର କରଣତ୍ଵକୀ ଶକ୍ତିରୂପ ୧ପାରମୈଶ୍ଵର୍ଯଵାନ ହୋନେସେ ଜୋ ସ୍ଵଯମେଵ ଜାନତା ହୈ (ଅର୍ଥାତ୍ ଜୋ ଜ୍ଞାଯକ ହୈ) ଵହୀ ଜ୍ଞାନ ହୈ; ଜୈସେ – ଜିସମେଂ ୨ସାଧକତମ ଉଷ୍ଣତ୍ଵଶକ୍ତି ଅନ୍ତର୍ଲୀନ ହୈ, ଐସୀ ୩ସ୍ଵତଂତ୍ର ଅଗ୍ନିକେ ୪ଦହନକ୍ରିଯାକୀ ପ୍ରସିଦ୍ଧି ହୋନେସେ ଉଷ୍ଣତା କହୀ ଜାତୀ ହୈ . ପରନ୍ତୁ ଐସା ନହୀଂ ହୈ କି ଜୈସେ ପୃଥଗ୍ଵର୍ତୀ ହଁସିଯେସେ ଦେଵଦତ୍ତ କାଟନେଵାଲା କହଲାତା ହୈ ଉସୀପ୍ରକାର

ଜେ ଜାଣତୋ ତେ ଜ୍ଞାନ, ନହି ଜୀଵ ଜ୍ଞାନଥୀ ଜ୍ଞାଯକ ବନେ; ପୋତେ ପ୍ରଣମତୋ ଜ୍ଞାନରୂପ, ନେ ଜ୍ଞାନସ୍ଥିତ ସୌ ଅର୍ଥ ଛେ. ୩୫.

୧. ପାରମୈଶ୍ଵର୍ଯ = ପରମ ସାମର୍ଥ୍ଯ; ପରମେଶ୍ଵରତା . ୨.ସାଧକତମ = ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ସାଧନ ଵହ କରଣ .

୩. ଜୋ ସ୍ଵତଂତ୍ର ରୂପସେ କରେ ଵହ କର୍ତା .

୪. ଅଗ୍ନି ଜଲାନେକୀ କ୍ରିଯା କରତୀ ହୈ, ଇସଲିଯେ ଉସେ ଉଷ୍ଣତା କହା ଜାତା ହୈ .

Page 60 of 513
PDF/HTML Page 93 of 546
single page version

ଵ୍ଯପଦେଶଵତ୍ . ନ ତୁ ଯଥା ପୃଥଗ୍ଵର୍ତିନା ଦାତ୍ରେଣ ଲାଵକୋ ଭଵତି ଦେଵଦତ୍ତସ୍ତଥା ଜ୍ଞାନେନ ଜ୍ଞାଯକୋ ଭଵତ୍ଯାତ୍ମା . ତଥା ସତ୍ଯୁଭଯୋରଚେତନତ୍ଵମଚେତନଯୋଃ ସଂଯୋଗେଽପି ନ ପରିଚ୍ଛିତ୍ତିନିଷ୍ପତ୍ତିଃ . ପୃଥକ୍ତ୍ଵ- ଵର୍ତିନୋରପି ପରିଚ୍ଛେଦାଭ୍ଯୁପଗମେ ପରପରିଚ୍ଛେଦେନ ପରସ୍ଯ ପରିଚ୍ଛିତ୍ତିର୍ଭୂତିପ୍ରଭୃତୀନାଂ ଚ ପରିଚ୍ଛିତ୍ତିପ୍ରସୂତି- ରନଂକୁ ଶା ସ୍ଯାତ୍ . କିଂଚ – ସ୍ଵତୋଽଵ୍ଯତିରିକ୍ତସମସ୍ତପରିଚ୍ଛେଦ୍ଯାକାରପରିଣତଂ ଜ୍ଞାନଂ ସ୍ଵଯଂ ପରିଣମ- ମାନସ୍ଯ କାର୍ଯଭୂତସମସ୍ତଜ୍ଞେଯାକାରକାରଣୀଭୂତାଃ ସର୍ଵେଽର୍ଥା ଜ୍ଞାନଵର୍ତିନ ଏଵ କଥଂଚିଦ୍ଭଵନ୍ତି; କିଂ ଜ୍ଞାତୃଜ୍ଞାନଵିଭାଗକ୍ଲେଶକଲ୍ପନଯା ..୩୫..

ତମ୍ହା ଣାଣଂ ଜୀଵୋ ଣେଯଂ ଦଵ୍ଵଂ ତିହା ସମକ୍ଖାଦଂ .

ଦଵ୍ଵଂ ତି ପୁଣୋ ଆଦା ପରଂ ଚ ପରିଣାମସଂବଦ୍ଧଂ ..୩୬.. ଭଵତୀତି . ଅଥ ମତମ୍ --ଯଥା ଭିନ୍ନଦାତ୍ରେଣ ଲାଵକୋ ଭଵତି ଦେଵଦତ୍ତସ୍ତଥା ଭିନ୍ନଜ୍ଞାନେନ ଜ୍ଞାଯକୋ ଭଵତୁ କୋ ଦୋଷ ଇତି . ନୈଵମ୍ . ଛେଦନକ୍ରିଯାଵିଷଯେ ଦାତ୍ରଂ ବହିରଙ୍ଗୋପକରଣଂ ତଦ୍ଭିନ୍ନଂ ଭଵତୁ, ଅଭ୍ଯନ୍ତରୋପକରଣଂ ତୁ ଦେଵଦତ୍ତସ୍ଯ ଛେଦନକ୍ରିଯାଵିଷଯେ ଶକ୍ତିଵିଶେଷସ୍ତଚ୍ଚାଭିନ୍ନମେଵ ଭଵତି; ତଥାର୍ଥପରିଚ୍ଛିତ୍ତିଵିଷଯେ ଜ୍ଞାନମେଵା- ଭ୍ଯନ୍ତରୋପକରଣଂ ତଥାଭିନ୍ନମେଵ ଭଵତି, ଉପାଧ୍ଯାଯପ୍ରକାଶାଦିବହିରଙ୍ଗୋପକରଣଂ ତଦ୍ଭିନ୍ନମପି ଭଵତୁ ଦୋଷୋ ନାସ୍ତି . ଯଦି ଚ ଭିନ୍ନଜ୍ଞାନେନ ଜ୍ଞାନୀ ଭଵତି ତର୍ହି ପରକୀଯଜ୍ଞାନେନ ସର୍ଵେଽପି କୁମ୍ଭସ୍ତମ୍ଭାଦିଜଡପଦାର୍ଥା ଜ୍ଞାନିନୋ (ପୃଥଗ୍ଵର୍ତୀ) ଜ୍ଞାନସେ ଆତ୍ମା ଜାନନେଵାଲା (-ଜ୍ଞାଯକ) ହୈ . ଯଦି ଐସା ହୋ ତୋ ଦୋନୋଂକେ ଅଚେତନତା ଆ ଜାଯେଗୀ ଔର ଅଚେତନୋଂକା ସଂଯୋଗ ହୋନେ ପର ଭୀ ଜ୍ଞପ୍ତି ଉତ୍ପନ୍ନ ନହୀଂ ହୋଗୀ . ଆତ୍ମା ଔର ଜ୍ଞାନକେ ପୃଥଗ୍ଵର୍ତୀ ହୋନେ ପର ଭୀ ଯଦି ଆତ୍ମାକେ ଜ୍ଞପ୍ତିକା ହୋନା ମାନା ଜାଯେ ତୋ ପରଜ୍ଞାନକେ ଦ୍ଵାରା ପରକୋ ଜ୍ଞପ୍ତି ହୋ ଜାଯେଗୀ ଔର ଇସପ୍ରକାର ରାଖ ଇତ୍ଯାଦିକେ ଭୀ ଜ୍ଞପ୍ତିକା ଉଦ୍ଭଵ ନିରଂକୁଶ ହୋ ଜାଯେଗା . (‘ଆତ୍ମା ଔର ଜ୍ଞାନ ପୃଥକ୍ ହୈଂ କିନ୍ତୁ ଜ୍ଞାନ ଆତ୍ମାକେ ସାଥ ଯୁକ୍ତ ହୋ ଜାତା ହୈ ଇସଲିଯେ ଆତ୍ମା ଜାନନେକା କାର୍ଯ କରତା ହୈ’ ଯଦି ଐସା ମାନା ଜାଯେ ତୋ ଜୈସେ ଜ୍ଞାନ ଆତ୍ମାକେ ସାଥ ଯୁକ୍ତ ହୋତା ହୈ, ଉସୀପ୍ରକାର ରାଖ, ଘଡ଼ା, ସ୍ତଂଭ ଇତ୍ଯାଦି ସମସ୍ତ ପଦାର୍ଥୋଂକେ ସାଥ ଯୁକ୍ତ ହୋ ଜାଯେ ଔର ଉସସେ ଵେ ସବ ପଦାର୍ଥ ଭୀ ଜାନନେକା କାର୍ଯ କରନେ ଲଗେଂ; କିନ୍ତୁ ଐସା ତୋ ନହୀଂ ହୋତା, ଇସଲିଯେ ଆତ୍ମା ଔର ଜ୍ଞାନ ପୃଥକ୍ ନହୀଂ ହୈଂ ) ଔର, ଅପନେସେ ଅଭିନ୍ନ ଐସେ ସମସ୍ତ ଜ୍ଞେଯାକାରରୂପ ପରିଣମିତ ଜୋ ଜ୍ଞାନ ହୈ ଉସରୂପ ସ୍ଵଯଂ ପରିଣମିତ ହୋନେଵାଲେକୋ, କାର୍ଯଭୂତ ସମସ୍ତ ଜ୍ଞେଯାକାରୋଂକେ କାରଣଭୂତ ସମସ୍ତ ପଦାର୍ଥ ଜ୍ଞାନଵର୍ତି ହୀ କଥଂଚିତ୍ ହୈଂ . (ଇସଲିଯେ) ଜ୍ଞାତା ଔର ଜ୍ଞାନକେ ଵିଭାଗକୀ କ୍ଲିଷ୍ଟ କଲ୍ପନାସେ କ୍ଯା ପ୍ରଯୋଜନ ହୈ ? ..୩୫..

Page 61 of 513
PDF/HTML Page 94 of 546
single page version

ଯତଃ ପରିଚ୍ଛେଦରୂପେଣ ସ୍ଵଯଂ ଵିପରିଣମ୍ଯ ସ୍ଵତଂତ୍ର ଏଵ ପରିଚ୍ଛିନତ୍ତି ତତୋ ଜୀଵ ଏଵ ଜ୍ଞାନମନ୍ଯଦ୍ରଵ୍ଯାଣାଂ ତଥା ପରିଣନ୍ତୁଂ ପରିଚ୍ଛେତ୍ତୁଂ ଚାଶକ୍ତେଃ . ଜ୍ଞେଯଂ ତୁ ଵୃତ୍ତଵର୍ତମାନଵର୍ତିଷ୍ଯମାଣଵିଚିତ୍ର- ପର୍ଯାଯପରମ୍ପରାପ୍ରକାରେଣ ତ୍ରିଧାକାଲକୋଟିସ୍ପର୍ଶିତ୍ଵାଦନାଦ୍ଯନନ୍ତଂ ଦ୍ରଵ୍ଯମ୍ . ତତ୍ତୁ ଜ୍ଞେଯତାମାପଦ୍ଯମାନଂ ଦ୍ଵେଧାତ୍ମପରଵିକଲ୍ପାତ୍ . ଇଷ୍ଯତେ ହି ସ୍ଵପରପରିଚ୍ଛେଦକତ୍ଵାଦଵବୋଧସ୍ଯ ବୋଧ୍ଯସ୍ଯୈଵଂଵିଧଂ ଦ୍ଵୈଵିଧ୍ଯମ୍ .

ନନୁ ସ୍ଵାତ୍ମନି କ୍ରିଯାଵିରୋଧାତ୍ କଥଂ ନାମାତ୍ମପରିଚ୍ଛେଦକତ୍ଵମ୍ . କା ହି ନାମ କ୍ରିଯା କୀଦୃଶଶ୍ଚ ଵିରୋଧଃ . କ୍ରିଯା ହ୍ଯତ୍ର ଵିରୋଧିନୀ ସମୁତ୍ପତ୍ତିରୂପା ଵା ଜ୍ଞପ୍ତିରୂପା ଵା . ଉତ୍ପତ୍ତିରୂପା ହି ତାଵନ୍ନୈକଂ ସ୍ଵସ୍ମାତ୍ପ୍ରଜାଯତ ଇତ୍ଯାଗମାଦ୍ଵିରୁଦ୍ଧୈଵ . ଜ୍ଞପ୍ତିରୂପାଯାସ୍ତୁ ପ୍ରକାଶନକ୍ରିଯଯେଵ ପ୍ରତ୍ଯଵସ୍ଥିତତ୍ଵାନ୍ନ ଭଵନ୍ତୁ, ନ ଚ ତଥା . ଣାଣଂ ପରିଣମଦି ସଯଂ ଯତ ଏଵ ଭିନ୍ନଜ୍ଞାନେନ ଜ୍ଞାନୀ ନ ଭଵତି ତତ ଏଵ ଘଟୋତ୍ପତ୍ତୌ ମୃତ୍ପିଣ୍ଡ ଇଵ ସ୍ଵଯମେଵୋପାଦାନରୂପେଣାତ୍ମା ଜ୍ଞାନଂ ପରିଣମତି . ଅଟ୍ଠା ଣାଣଟ୍ଠିଯା ସଵ୍ଵେ ଵ୍ଯଵହାରେଣ ଜ୍ଞେଯପଦାର୍ଥା ଆଦର୍ଶେ ବିମ୍ବମିଵ ପରିଚ୍ଛିତ୍ତ୍ଯାକାରେଣ ଜ୍ଞାନେ ତିଷ୍ଠନ୍ତୀତ୍ଯଭିପ୍ରାଯଃ ..୩୫.. ଅଥାତ୍ମା ଜ୍ଞାନଂ ଭଵତି ଶେଷଂ ତୁ ଜ୍ଞେଯମିତ୍ଯାଵେଦଯତି ---ତମ୍ହା ଣାଣଂ ଜୀଵୋ ଯସ୍ମାଦାତ୍ମୈଵୋପାଦାନରୂପେଣ ଜ୍ଞାନଂ ପରିଣମତି ତଥୈଵ ପଦାର୍ଥାନ୍ ପରିଚ୍ଛିନତ୍ତି, ଇତି ଭଣିତଂ ପୂର୍ଵସୂତ୍ରେ, ତସ୍ମାଦାତ୍ମୈଵ ଜ୍ଞାନଂ . ଣେଯଂ ଦଵ୍ଵଂ ତସ୍ଯ ଜ୍ଞାନରୂପସ୍ଯାତ୍ମନୋ ଜ୍ଞେଯଂ ଭଵତି . କିମ୍ . ଦ୍ରଵ୍ଯମ୍ . ତିହା ସମକ୍ଖାଦଂ ତଚ୍ଚ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ କାଲତ୍ରଯପର୍ଯାଯପରିଣତିରୂପେଣ ଦ୍ରଵ୍ଯଗୁଣପର୍ଯାଯରୂପେଣ ଵା

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ତସ୍ମାତ୍ ] ଇସଲିଯେ [ଜୀଵଃ ଜ୍ଞାନଂ ] ଜୀଵ ଜ୍ଞାନ ହୈ [ଜ୍ଞେଯଂ ] ଔର ଜ୍ଞେଯ [ତ୍ରିଧା ସମାଖ୍ଯାତଂ ] ତୀନ ପ୍ରକାରସେ ଵର୍ଣିତ (ତ୍ରିକାଲସ୍ପର୍ଶୀ) [ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ] ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈ . [ପୁନଃ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଇତି ] (ଵହ ଜ୍ଞେଯଭୂତ) ଦ୍ରଵ୍ଯ ଅର୍ଥାତ୍ [ଆତ୍ମା ] ଆତ୍ମା (ସ୍ଵାତ୍ମା) [ପରଃ ଚ ] ଔର ପର [ପରିଣାମସମ୍ବଦ୍ଧଃ ] ଜୋକି ପରିଣାମଵାଲେ ହୈଂ ..୩୬..

ଟୀକା : — (ପୂର୍ଵୋକ୍ତ ପ୍ରକାର) ଜ୍ଞାନରୂପସେ ସ୍ଵଯଂ ପରିଣମିତ ହୋକର ସ୍ଵତଂତ୍ରତଯା ହୀ ଜାନତା ହୈ ଇସଲିଯେ ଜୀଵ ହୀ ଜ୍ଞାନ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଅନ୍ଯ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଇସପ୍ରକାର (ଜ୍ଞାନରୂପ) ପରିଣମିତ ହୋନେ ତଥା ଜାନନେମେଂ ଅସମର୍ଥ ହୈଂ . ଔର ଜ୍ଞେଯ, ଵର୍ତ ଚୁକୀ, ଵର୍ତ ରହୀ ଔର ଵର୍ତନେଵାଲୀ ଐସୀ ଵିଚିତ୍ର ପର୍ଯାଯୋଂକୀ ପରମ୍ପରାକେ ପ୍ରକାରସେ ତ୍ରିଵିଧ କାଲକୋଟିକୋ ସ୍ପର୍ଶ କରତା ହୋନେସେ ଅନାଦି -ଅନନ୍ତ ଐସା ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈ . (ଆତ୍ମା ହୀ ଜ୍ଞାନ ହୈ ଔର ଜ୍ଞେଯ ସମସ୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈଂ ) ଵହ ଜ୍ଞେଯଭୂତ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଆତ୍ମା ଔର ପର (-ସ୍ଵ ଔର ପର) ଐସେ ଦୋ ଭେଦସେ ଦୋ ପ୍ରକାରକା ହୈ . ଜ୍ଞାନ ସ୍ଵପରଜ୍ଞାଯକ ହୈ, ଇସଲିଯେ ଜ୍ଞେଯକୀ ଐସୀ ଦ୍ଵିଵିଧତା ମାନୀ ଜାତୀ ହୈ .

(ପ୍ରଶ୍ନ) : — ଅପନେମେଂ କ୍ରିଯାକେ ହୋ ସକନେକା ଵିରୋଧ ହୈ, ଇସଲିଯେ ଆତ୍ମାକେ ସ୍ଵଜ୍ଞାଯକତା କୈସେ ଘଟିତ ହୋତୀ ହୈ ?

(ଉତ୍ତର) : — କୌନସୀ କ୍ରିଯା ହୈ ଔର କିସ ପ୍ରକାରକା ଵିରୋଧ ହୈ ? ଜୋ ଯହାଁ (ପ୍ରଶ୍ନମେଂ ଵିରୋଧୀ କ୍ରିଯା କହୀ ଗଈ ହୈ ଵହ ଯା ତୋ ଉତ୍ପତ୍ତିରୂପ ହୋଗୀ ଯା ଜ୍ଞପ୍ତିରୂପ ହୋଗୀ . ପ୍ରଥମ, ଉତ୍ପତ୍ତିରୂପ କ୍ରିଯା ତୋ ‘କହୀଂ ସ୍ଵଯଂ ଅପନେମେଂସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ନହୀଂ ହୋ ସକତୀ’ ଇସ ଆଗମକଥନସେ ଵିରୁଦ୍ଧ ହୀ ହୈ; ପରନ୍ତୁ

Page 62 of 513
PDF/HTML Page 95 of 546
single page version

ତତ୍ର ଵିପ୍ରତିଷେଧସ୍ଯାଵତାରଃ . ଯଥା ହି ପ୍ରକାଶକସ୍ଯ ପ୍ରଦୀପସ୍ଯ ପରଂ ପ୍ରକାଶ୍ଯତାମାପନ୍ନଂ ପ୍ରକାଶଯତଃ ସ୍ଵସ୍ମିନ୍ ପ୍ରକାଶ୍ଯେ ନ ପ୍ରକାଶକାନ୍ତରଂ ମୃଗ୍ଯଂ ସ୍ଵଯମେଵ ପ୍ରକାଶନକ୍ରିଯାଯାଃ ସମୁପଲମ୍ଭାତ୍; ତଥା ପରିଚ୍ଛେଦକସ୍ଯାତ୍ମନଃ ପରଂ ପରିଚ୍ଛେଦ୍ଯତାମାପନ୍ନଂ ପରିଚ୍ଛିନ୍ଦତଃ ସ୍ଵସ୍ମିନ୍ ପରିଚ୍ଛେଦ୍ଯେ ନ ପରିଚ୍ଛେଦକାନ୍ତରଂ ମୃଗ୍ଯଂ ସ୍ଵଯମେଵ ପରିଚ୍ଛେଦନକ୍ରିଯାଯାଃ ସମୁପଲମ୍ଭାତ୍ .

ନନୁ କୁତ ଆତ୍ମନୋ ଦ୍ରଵ୍ଯଜ୍ଞାନରୂପତ୍ଵଂ ଦ୍ରଵ୍ଯାଣାଂ ଚ ଆତ୍ମଜ୍ଞେଯରୂପତ୍ଵଂ ଚ ? ପରିଣାମ- ସଂବନ୍ଧତ୍ଵାତ୍ . ଯତଃ ଖଲୁ ଆତ୍ମା ଦ୍ରଵ୍ଯାଣି ଚ ପରିଣାମୈଃ ସହ ସଂବଧ୍ଯନ୍ତେ, ତତ ଆତ୍ମନୋ ଦ୍ରଵ୍ଯାଲମ୍ବନଜ୍ଞାନେନ ଦ୍ରଵ୍ଯାଣାଂ ତୁ ଜ୍ଞାନମାଲମ୍ବ୍ଯ ଜ୍ଞେଯାକାରେଣ ପରିଣତିରବାଧିତା ପ୍ରତପତି ..୩୬.. ତଥୈଵୋତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯରୂପେଣ ଚ ତ୍ରିଧା ସମାଖ୍ଯାତମ୍ . ଦଵ୍ଵଂ ତି ପୁଣୋ ଆଦା ପରଂ ଚ ତଚ୍ଚ ଜ୍ଞେଯଭୂତଂ ଦ୍ରଵ୍ଯମାତ୍ମା ଭଵତି ପରଂ ଚ . କସ୍ମାତ୍ . ଯତୋ ଜ୍ଞାନଂ ସ୍ଵଂ ଜାନାତି ପରଂ ଚେତି ପ୍ରଦୀପଵତ୍ . ତଚ୍ଚ ସ୍ଵପରଦ୍ରଵ୍ଯଂ କଥଂଭୂତମ୍ . ପରିଣାମସଂବଦ୍ଧଂ କଥଂଚିତ୍ପରିଣାମୀତ୍ଯର୍ଥଃ . ନୈଯାଯିକମତାନୁସାରୀ କଶ୍ଚିଦାହ ---ଜ୍ଞାନଂ ଜ୍ଞାନାନ୍ତରଵେଦ୍ଯଂ ପ୍ରମେଯତ୍ଵାତ୍ ଜ୍ଞପ୍ତିରୂପ କ୍ରିଯାମେଂ ଵିରୋଧ ନହୀଂ ଆତା, କ୍ଯୋଂକି ଵହ, ପ୍ରକାଶନ କ୍ରିଯାକୀ ଭାଁତି, ଉତ୍ପତ୍ତିକ୍ରିଯାସେ ଵିରୁଦ୍ଧ ପ୍ରକାରସେ (ଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରସେ) ହୋତୀ ହୈ . ଜୈସେ ଜୋ ପ୍ରକାଶ୍ଯଭୂତ ପରକୋ ପ୍ରକାଶିତ କରତା ହୈ ଐସେ ପ୍ରକାଶକ ଦୀପକକୋ ସ୍ଵ ପ୍ରକାଶ୍ଯକୋ ପ୍ରକାଶିତ କରନେକେ ସମ୍ବନ୍ଧମେଂ ଅନ୍ଯ ପ୍ରକାଶକକୀ ଆଵଶ୍ଯକତା ନହୀଂ ହୋତୀ, କ୍ଯୋଂକି ଉସକେ ସ୍ଵଯମେଵ ପ୍ରକାଶନ କ୍ରିଯାକୀ ପ୍ରାପ୍ତି ହୈ; ଉସୀପ୍ରକାର ଜୋ ଜ୍ଞେଯଭୂତ ପରକୋ ଜାନତା ହୈ ଐସେ ଜ୍ଞାଯକ ଆତ୍ମାକୋ ସ୍ଵ ଜ୍ଞେଯକେ ଜାନନେକେ ସମ୍ବନ୍ଧମେଂ ଅନ୍ଯ ଜ୍ଞାଯକକୀ ଆଵଶ୍ଯକତା ନହୀଂ ହୋତୀ, କ୍ଯୋଂକି ସ୍ଵଯମେଵ ଜ୍ଞାନ -କ୍ରିଯା କୀ ପ୍ରାପ୍ତି୧ ହୈ . (ଇସସେ ସିଦ୍ଧ ହୁଆ କି ଜ୍ଞାନ ସ୍ଵକୋ ଭୀ ଜାନ ସକତା ହୈ .)

(ପ୍ରଶ୍ନ) : — ଆତ୍ମାକୋ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକୀ ଜ୍ଞାନରୂପତା ଔର ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକୋ ଆତ୍ମାକୀ ଜ୍ଞେଯରୂପତା କୈସେ ( – କିସପ୍ରକାର ଘଟିତ) ହୈ ?

(ଉତ୍ତର) : — ଵେ ପରିଣାମଵାଲେ ହୋନେସେ . ଆତ୍ମା ଔର ଦ୍ରଵ୍ଯ ପରିଣାମଯୁକ୍ତ ହୈଂ, ଇସଲିଯେ ଆତ୍ମାକେ, ଦ୍ରଵ୍ଯ ଜିସକା ୨ଆଲମ୍ବନ ହୈଂ ଐସେ ଜ୍ଞାନରୂପସେ (ପରିଣତି), ଔର ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକେ, ଜ୍ଞାନକା

୧.କୋଈ ପର୍ଯାଯ ସ୍ଵଯଂ ଅପନେମେଂସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ନହୀଂ ହୋ ସକତୀ, କିନ୍ତୁ ଵହ ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ଆଧାରସେ – ଦ୍ରଵ୍ଯମେଂସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତୀ ହୈ; କ୍ଯୋଂକି ଯଦି ଐସା ନ ହୋ ତୋ ଦ୍ରଵ୍ଯରୂପ ଆଧାରକେ ବିନା ପର୍ଯାଯେଂ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋନେ ଲଗେଂ ଔର ଜଲକେ ବିନା ତରଂଗେଂ ହୋନେ ଲଗେଂ; କିନ୍ତୁ ଯହ ସବ ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷ ଵିରୁଦ୍ଧ ହୈ; ଇସଲିଯେ ପର୍ଯାଯକେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋନେକେ ଲିଯେ ଦ୍ରଵ୍ଯରୂପ ଆଧାର ଆଵଶ୍ଯକ ହୈ . ଇସୀପ୍ରକାର ଜ୍ଞାନପର୍ଯାଯ ଭୀ ସ୍ଵଯଂ ଅପନେମେଂସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ନହୀଂ ହୋ ସକତୀ; ଵହ ଆତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯମେଂସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋ ସକତୀ ହୈ — ଜୋ କି ଠୀକ ହୀ ହୈ . ପରନ୍ତୁ ଜ୍ଞାନ ପର୍ଯାଯ ସ୍ଵଯଂ ଅପନେସେ ହୀ ଜ୍ଞାତ ନହୀଂ ହୋ ସକତୀ ଯହ ବାତ ଯଥାର୍ଥ ନହୀଂ ହୈ . ଆତ୍ମ ଦ୍ରଵ୍ଯମେଂସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋନେଵାଲୀ ଜ୍ଞାନପର୍ଯାଯ ସ୍ଵଯଂ ଅପନେସେ ହୀ ଜ୍ଞାତ ହୋତୀ ହୈ . ଜୈସେ ଦୀପକରୂପୀ ଆଧାରମେଂସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋନେ ଵାଲୀ ପ୍ରକାଶପର୍ଯାଯ ସ୍ଵ -ପରକୋ ପ୍ରକାଶିତ କରତୀ ହୈ, ଉସୀ ପ୍ରକାର ଆତ୍ମାରୂପୀ ଆଧାରମେଂସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋନେଵାଲୀ ଜ୍ଞାନପର୍ଯାଯ ସ୍ଵପରକୋ ଜାନତୀ ହୈ . ଔର ଯହ ଅନୁଭଵ ସିଦ୍ଧ ଭୀ ହୈ କି ଜ୍ଞାନ ସ୍ଵଯଂ ଅପନେକୋ ଜାନତା ହୈ .

୩ଅଵଲମ୍ବନ ଲେକର ଜ୍ଞେଯାକାରରୂପସେ ପରିଣତି ଅବାଧିତରୂପସେ ତପତୀ ହୈ — ପ୍ରତାପଵଂତ ଵର୍ତତୀ ହୈ .

୨.ଜ୍ଞାନକେ ଜ୍ଞେଯଭୂତ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଆଲମ୍ବନ ଅର୍ଥାତ୍ ନିମିତ୍ତ ହୈଂ . ଯଦି ଜ୍ଞାନ ଜ୍ଞେଯକୋ ନ ଜାନେ ତୋ ଜ୍ଞାନକା ଜ୍ଞାନତ୍ଵ କ୍ଯା ?

୩.ଜ୍ଞେଯକା ଜ୍ଞାନ ଆଲମ୍ବନ ଅର୍ଥାତ୍ ନିମିତ୍ତ ହୈ . ଯଦି ଜ୍ଞେଯ ଜ୍ଞାନମେଂ ଜ୍ଞାତ ନ ହୋ ତୋ ଜ୍ଞେଯକା ଜ୍ଞେଯତ୍ଵ କ୍ଯା ?

Page 63 of 513
PDF/HTML Page 96 of 546
single page version

ତକ୍କାଲିଗେଵ ସଵ୍ଵେ ସଦସବ୍ଭୂଦା ହି ପଜ୍ଜଯା ତାସିଂ .

ସର୍ଵାସାମେଵ ହି ଦ୍ରଵ୍ଯଜାତୀନାଂ ତ୍ରିସମଯାଵଚ୍ଛିନ୍ନାତ୍ମଲାଭଭୂମିକତ୍ଵେନ କ୍ରମପ୍ରତପତ୍ସ୍ଵରୂପସଂପଦଃ ଘଟାଦିଵତ୍ . ପରିହାରମାହ --ପ୍ରଦୀପେନ ଵ୍ଯଭିଚାରଃ, ପ୍ରଦୀପସ୍ତାଵତ୍ପ୍ରମେଯଃ ପରିଚ୍ଛେଦ୍ଯୋ ଜ୍ଞେଯୋ ଭଵତି ନ ଚ ପ୍ରଦୀପାନ୍ତରେଣ ପ୍ରକାଶ୍ଯତେ, ତଥା ଜ୍ଞାନମପି ସ୍ଵଯମେଵାତ୍ମାନଂ ପ୍ରକାଶଯତି ନ ଚ ଜ୍ଞାନାନ୍ତରେଣ ପ୍ରକାଶ୍ଯତେ . ଯଦି ପୁନର୍ଜ୍ଞାନାନ୍ତରେଣ ପ୍ରକାଶ୍ଯତେ ତର୍ହି ଗଗନାଵଲମ୍ବିନୀ ମହତୀ ଦୁର୍ନିଵାରାନଵସ୍ଥା ପ୍ରାପ୍ନୋତୀତି ସୂତ୍ରାର୍ଥଃ ..୩୬.. ଏଵଂ ନିଶ୍ଚଯଶ୍ରୁତକେଵଲିଵ୍ଯଵହାରଶ୍ରୁତକେଵଲିକଥନମୁଖ୍ଯତ୍ଵେନ ଭିନ୍ନଜ୍ଞାନନିରାକରଣେନ ଜ୍ଞାନଜ୍ଞେଯସ୍ଵରୂପକଥନେନ ଚ ଚତୁର୍ଥସ୍ଥଲେ ଗାଥାଚତୁଷ୍ଟଯଂ ଗତମ୍ . ଅଥାତୀତାନାଗତପର୍ଯାଯା ଵର୍ତମାନଜ୍ଞାନେ ସାଂପ୍ରତା ଇଵ ଦୃଶ୍ଯନ୍ତ ଇତି ନିରୂପଯତି — ସଵ୍ଵେ ସଦସବ୍ଭୂଦା ହି ପଜ୍ଜଯା ସର୍ଵେ ସଦ୍ଭୂତା ଅସଦ୍ଭୂତା ଅପି ପର୍ଯାଯାଃ ଯେ ହି ସ୍ଫୁ ଟଂ ଵଟ୍ଟଂତେ ତେ ତେତେତେତେତେ (ଆତ୍ମା ଔର ଦ୍ରଵ୍ଯ ସମଯ -ସମଯ ପର ପରିଣମନ କିଯା କରତେ ହୈଂ, ଵେ କୂଟସ୍ଥ ନହୀଂ ହୈଂ; ଇସଲିଯେ ଆତ୍ମା ଜ୍ଞାନ ସ୍ଵଭାଵସେ ଔର ଦ୍ରଵ୍ଯ ଜ୍ଞେଯ ସ୍ଵଭାଵସେ ପରିଣମନ କରତା ହୈ, ଇସପ୍ରକାର ଜ୍ଞାନ ସ୍ଵଭାଵମେଂ ପରିଣମିତ ଆତ୍ମା ଜ୍ଞାନକେ ଆଲମ୍ବନଭୂତ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକୋ ଜାନତା ହୈ ଔର ଜ୍ଞେଯ -ସ୍ଵଭାଵସେ ପରିଣମିତ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଜ୍ଞେଯକେ ଆଲମ୍ବନଭୂତ ଜ୍ଞାନମେଂ — ଆତ୍ମାମେଂ — ଜ୍ଞାତ ହୋତେ ହୈଂ .) ..୩୬..

ଅବ, ଐସା ଉଦ୍ଯୋତ କରତେ ହୈଂ କି ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକୀ ଅତୀତ ଔର ଅନାଗତ ପର୍ଯାଯେଂ ଭୀ ତାତ୍କାଲିକ ପର୍ଯାଯୋଂକୀ ଭାଁତି ପୃଥକ୍ରୂପସେ ଜ୍ଞାନମେଂ ଵର୍ତତୀ ହୈଂ : —

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ତାସାମ୍ ଦ୍ରଵ୍ଯଜାତୀନାମ୍ ] ଉନ (ଜୀଵାଦି) ଦ୍ରଵ୍ଯଜାତିଯୋଂକୀ [ତେ ସର୍ଵେ ] ସମସ୍ତ [ସଦସଦ୍ଭୂତାଃ ହି ] ଵିଦ୍ଯମାନ ଔର ଅଵିଦ୍ଯମାନ [ପର୍ଯାଯାଃ ] ପର୍ଯାଯେଂ [ତାତ୍କାଲିକାଃ ଇଵ ] ତାତ୍କାଲିକ (ଵର୍ତମାନ) ପର୍ଯାଯୋଂକୀ ଭାଁତି, [ଵିଶେଷତଃ ] ଵିଶିଷ୍ଟତାପୂର୍ଵକ (ଅପନେ -ଅପନେ ଭିନ୍ନ- ଭିନ୍ନ ସ୍ଵରୂପମେଂ ) [ଜ୍ଞାନେ ଵର୍ତନ୍ତେ ] ଜ୍ଞାନମେଂ ଵର୍ତତୀ ହୈଂ ..୩୭..

ଟୀକା : — (ଜୀଵାଦିକ) ସମସ୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯଜାତିଯୋଂକୀ ପର୍ଯାଯୋଂକୀ ଉତ୍ପତ୍ତିକୀ ମର୍ଯାଦା ତୀନୋଂକାଲକୀ ମର୍ଯାଦା ଜିତନୀ ହୋନେସେ (ଵେ ତୀନୋଂକାଲମେଂ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଆ କରତୀ ହୈଂ ଇସଲିଯେ), ଉନକୀ (ଉନ ସମସ୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯ -ଜାତିଯୋଂକୀ), କ୍ରମପୂର୍ଵକ ତପତୀ ହୁଈ ସ୍ଵରୂପ -ସମ୍ପଦା ଵାଲୀ (-ଏକକେ ବାଦ

Page 64 of 513
PDF/HTML Page 97 of 546
single page version

ସଦ୍ଭୂତାସଦ୍ଭୂତତାମାଯାନ୍ତୋ ଯେ ଯାଵନ୍ତଃ ପର୍ଯାଯାସ୍ତେ ତାଵନ୍ତସ୍ତାତ୍କାଲିକା ଇଵାତ୍ଯନ୍ତସଂକରେଣାପ୍ଯ- ଵଧାରିତଵିଶେଷଲକ୍ଷଣା ଏକକ୍ଷଣ ଏଵାଵବୋଧସୌଧସ୍ଥିତିମଵତରନ୍ତି . ନ ଖଲ୍ଵେତଦଯୁକ୍ତମ୍ — ଦୃଷ୍ଟା- ଵିରୋଧାତ୍; ଦ୍ରଶ୍ଯତେ ହି ଛଦ୍ମସ୍ଥସ୍ଯାପି ଵର୍ତମାନମିଵ ଵ୍ଯତୀତମନାଗତଂ ଵା ଵସ୍ତୁ ଚିନ୍ତଯତଃ ସଂଵିଦାଲମ୍ବିତସ୍ତଦାକାରଃ . — କିଂଚ ଚିତ୍ରପଟୀସ୍ଥାନୀଯତ୍ଵାତ୍ ସଂଵିଦଃ; ଯଥା ହି ଚିତ୍ରପଟଯାମତି- ଵାହିତାନାମନୁପସ୍ଥିତାନାଂ ଵର୍ତମାନାନାଂ ଚ ଵସ୍ତୂନାମାଲେଖ୍ଯାକାରାଃ ସାକ୍ଷାଦେକକ୍ଷଣ ଏଵାଵଭାସନ୍ତେ, ତଥା ସଂଵିଦ୍ଭିତ୍ତାଵପି . — କିଂ ଚ ସର୍ଵଜ୍ଞେଯାକାରାଣାଂ ତାଦାତ୍ଵିକ ତ୍ଵାଵିରୋଧାତ୍; ଯଥା ହି ପ୍ରଧ୍ଵସ୍ତାନାମନୁଦିତାନାଂ ଚ ଵସ୍ତୂନାମାଲେଖ୍ଯାକାରା ଵର୍ତମାନା ଏଵ, ତଥାତୀତାନାମନାଗତାନାଂ ଚ ପର୍ଯାଯାଣାଂ ଜ୍ଞେଯାକାରା ଵର୍ତମାନା ଏଵ ଭଵନ୍ତି ..୩୭.. ପୂର୍ଵୋକ୍ତାଃ ପର୍ଯାଯା ଵର୍ତନ୍ତେ ପ୍ରତିଭାସନ୍ତେ ପ୍ରତିସ୍ଫୁ ରନ୍ତି . କ୍କ . ଣାଣେ କେଵଲଜ୍ଞାନେ . କଥଂଭୂତା ଇଵ . ତକ୍କାଲିଗେଵ ତାତ୍କାଲିକା ଇଵ ଵର୍ତମାନା ଇଵ . କାସାଂ ସମ୍ବନ୍ଧିନଃ . ତାସିଂ ଦଵ୍ଵଜାଦୀଣଂ ତାସାଂ ପ୍ରସିଦ୍ଧାନାଂ ଦୂସରୀ ପ୍ରଗଟ ହୋନେଵାଲୀ), ଵିଦ୍ଯମାନତା ଔର ଅଵିଦ୍ଯମାନତାକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ଜୋ ଜିତନୀ ପର୍ଯାଯେଂ ହୈଂ, ଵେ ସବ ତାତ୍କାଲିକ (ଵର୍ତମାନକାଲୀନ) ପର୍ଯାଯୋଂକୀ ଭାଁତି, ଅତ୍ଯନ୍ତ ୧ମିଶ୍ରିତ ହୋନେପର ଭୀ ସବ ପର୍ଯାଯୋଂକେ ଵିଶିଷ୍ଟ ଲକ୍ଷଣ ସ୍ପଷ୍ଟ ଜ୍ଞାତ ହୋଂ ଇସପ୍ରକାର, ଏକ କ୍ଷଣମେଂ ହୀ, ଜ୍ଞାନମଂଦିରମେଂ ସ୍ଥିତିକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତୀ ହୈଂ . ଯହ (ତୀନୋଂ କାଲକୀ ପର୍ଯାଯୋଂକା ଵର୍ତମାନ ପର୍ଯାଯୋଂକୀ ଭାଁତି ଜ୍ଞାନମେଂ ଜ୍ଞାତ ହୋନା) ଅଯୁକ୍ତ ନହୀଂ ହୈ; କ୍ଯୋଂକି —

(୧) ଉସକା ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତକେ ସାଥ (ଜଗତମେଂ ଜୋ ଦିଖାଈ ଦେତା ହୈ — ଅନୁଭଵମେଂ ଆତା ହୈ ଉସକେ ସାଥ ) ଅଵିରୋଧ ହୈ . (ଜଗତମେଂ ) ଦିଖାଈ ଦେତା ହୈ କି ଛଦ୍ମସ୍ଥକେ ଭୀ, ଜୈସେ ଵର୍ତମାନ ଵସ୍ତୁକା ଚିଂତଵନ କରତେ ହୁଏ ଜ୍ଞାନ ଉସକେ ଆକାରକା ଅଵଲମ୍ବନ କରତା ହୈ ଉସୀପ୍ରକାର ଭୂତ ଔର ଭଵିଷ୍ଯତ ଵସ୍ତୁକା ଚିଂତଵନ କରତେ ହୁଏ (ଭୀ) ଜ୍ଞାନ ଉସକେ ଆକାରକା ଅଵଲମ୍ବନ କରତା ହୈ .

(୨) ଔର ଜ୍ଞାନ ଚିତ୍ରପଟକେ ସମାନ ହୈ . ଜୈସେ ଚିତ୍ରପଟମେଂ ଅତୀତ, ଅନାଗତ ଔର ଵର୍ତମାନ ଵସ୍ତୁଓଂକେ ୨ଆଲେଖ୍ଯାକାର ସାକ୍ଷାତ୍ ଏକ କ୍ଷଣମେଂ ହୀ ଭାସିତ ହୋତେ ହୈଂ; ଉସୀପ୍ରକାର ଜ୍ଞାନରୂପୀ ଭିତ୍ତିମେଂ (-ଜ୍ଞାନଭୂମିକାମେଂ, ଜ୍ଞାନପଟମେଂ ) ଭୀ ଅତୀତ, ଅନାଗତ ଔର ଵର୍ତମାନ ପର୍ଯାଯୋଂକେ ଜ୍ଞେଯାକାର ସାକ୍ଷାତ୍ ଏକ କ୍ଷଣମେଂ ହୀ ଭାସିତ ହୋତେ ହୈଂ .

(୩) ଔର ସର୍ଵ ଜ୍ଞେଯାକାରୋଂକୀ ତାତ୍କାଲିକତା (ଵର୍ତମାନତା, ସାମ୍ପ୍ରତିକତା) ଅଵିରୁଦ୍ଧ ହୈ . ଜୈସେ ନଷ୍ଟ ଔର ଅନୁତ୍ପନ୍ନ ଵସ୍ତୁଓଂକେ ଆଲେଖ୍ଯାକାର ଵର୍ତମାନ ହୀ ହୈଂ, ଉସୀପ୍ରକାର ଅତୀତ ଔର ଅନାଗତ ପର୍ଯାଯୋଂକେ ଜ୍ଞେଯାକାର ଵର୍ତମାନ ହୀ ହୈଂ .

୧. ଜ୍ଞାନମେଂ ସମସ୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକୀ ତୀନୋଂକାଲକୀ ପର୍ଯାଯେଂ ଏକ ହୀ ସାଥ ଜ୍ଞାତ ହୋନେ ପର ଭୀ ପ୍ରତ୍ଯେକ ପର୍ଯାଯକା ଵିଶିଷ୍ଟ ସ୍ଵରୂପ -ପ୍ରଦେଶ, କାଲ, ଆକାର ଇତ୍ଯାଦି ଵିଶେଷତାଯେଂ – ସ୍ପଷ୍ଟ ଜ୍ଞାତ ହୋତା ହୈ; ସଂକର – ଵ୍ଯତିକର ନହୀଂ ହୋତେ .

୨. ଆଲେଖ୍ଯ = ଆଲେଖନ ଯୋଗ୍ଯ; ଚିତ୍ରିତ କରନେ ଯୋଗ୍ଯ .

Page 65 of 513
PDF/HTML Page 98 of 546
single page version

ଶୁଦ୍ଧଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯାଦିଦ୍ରଵ୍ଯଜାତୀନାମିତି ଵ୍ଯଵହିତସଂବନ୍ଧଃ . କସ୍ମାତ୍ . ଵିସେସଦୋ ସ୍ଵକୀଯସ୍ଵକୀଯପ୍ରଦେଶ- କାଲାକାରଵିଶେଷୈଃ ସଂକରଵ୍ଯତିକରପରିହାରେଣେତ୍ଯର୍ଥଃ . କିଂଚ ---ଯଥା ଛଦ୍ମସ୍ଥପୁରୁଷସ୍ଯାତୀତାନାଗତପର୍ଯାଯା ମନସି ଚିନ୍ତଯତଃ ପ୍ରତିସ୍ଫୁ ରନ୍ତି, ଯଥା ଚ ଚିତ୍ରଭିତ୍ତୌ ବାହୁବଲିଭରତାଦିଵ୍ଯତିକ୍ରାନ୍ତରୂପାଣି ଶ୍ରେଣିକତୀର୍ଥକରାଦି- ଭାଵିରୂପାଣି ଚ ଵର୍ତମାନାନୀଵ ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷେଣ ଦୃଶ୍ଯନ୍ତେ ତଥା ଚିତ୍ରଭିତ୍ତିସ୍ଥାନୀଯକେଵଲଜ୍ଞାନେ ଭୂତଭାଵିନଶ୍ଚ ପର୍ଯାଯା ଯୁଗପତ୍ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷେଣ ଦୃଶ୍ଯନ୍ତେ, ନାସ୍ତି ଵିରୋଧଃ . ଯଥାଯଂ କେଵଲୀ ଭଗଵାନ୍ ପରଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯାନ୍ ପରିଚ୍ଛିତ୍ତିମାତ୍ରେଣ

ଭାଵାର୍ଥ : — କେଵଲଜ୍ଞାନ ସମସ୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକୀ ତୀନୋଂ କାଲକୀ ପର୍ଯାଯୋଂକୋ ଯୁଗପଦ୍ ଜାନତା ହୈ . ଯହାଁ ଯହ ପ୍ରଶ୍ନ ହୋ ସକତା ହୈ କି ଜ୍ଞାନ ନଷ୍ଟ ଔର ଅନୁତ୍ପନ୍ନ ପର୍ଯାଯୋଂକୋ ଵର୍ତମାନ କାଲମେଂ କୈସେ ଜାନ ସକତା ହୈ ? ଉସକା ସମାଧାନ ହୈ କି — ଜଗତମେଂ ଭୀ ଦେଖା ଜାତା ହୈ କି ଅଲ୍ପଜ୍ଞ ଜୀଵକା ଜ୍ଞାନ ଭୀ ନଷ୍ଟ ଔର ଅନୁତ୍ପନ୍ନ ଵସ୍ତୁଓଂକା ଚିଂତଵନ କର ସକତା ହୈ, ଅନୁମାନକେ ଦ୍ଵାରା ଜାନ ସକତା ହୈ, ତଦାକାର ହୋ ସକତା ହୈ; ତବ ଫି ର ପୂର୍ଣ ଜ୍ଞାନ ନଷ୍ଟ ଔର ଅନୁତ୍ପନ୍ନ ପର୍ଯାଯୋଂକୋ କ୍ଯୋଂ ନ ଜାନ ସକେଗା ? ଜ୍ଞାନଶକ୍ତି ହୀ ଐସୀ ହୈ କି ଵହ ଚିତ୍ରପଟକୀ ଭାଁତି ଅତୀତ ଔର ଅନାଗତ ପର୍ଯାଯୋଂକୋ ଭୀ ଜାନ ସକତୀ ହୈ ଔର ଆଲେଖ୍ଯତ୍ଵଶକ୍ତିକୀ ଭାଁତି, ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକୀ ଜ୍ଞେଯତ୍ଵ ଶକ୍ତି ଐସୀ ହୈ କି ଉନକୀ ଅତୀତ ଔର ଅନାଗତ ପର୍ଯାଯେଂ ଭୀ ଜ୍ଞାନମେଂ ଜ୍ଞେଯରୂପ ହୋତୀ ହୈଂ – ଜ୍ଞାତ ହୋତୀ ହୈଂ

ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକୀ ଅଦ୍ଭୁତ ଜ୍ଞେଯତ୍ଵଶକ୍ତିକେ କାରଣ କେଵଲଜ୍ଞାନମେଂ ସମସ୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକୀ ତୀନୋଂକାଲକୀ ପର୍ଯାଯୋଂକା ଏକ ହୀ ସମଯମେଂ ଭାସିତ ହୋନା ଅଵିରୁଦ୍ଧ ହୈ ..୩୭..

ଅବ, ଅଵିଦ୍ଯମାନ ପର୍ଯାଯୋଂକୀ (ଭୀ) କଥଂଚିତ୍ (-କିସୀ ପ୍ରକାରସେ; କିସୀ ଅପେକ୍ଷାସେ) ଵିଦ୍ଯମାନତା ବତଲାତେ ହୈଂ : —

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଯେ ପର୍ଯାଯାଃ ] ଜୋ ପର୍ଯାଯେଂ [ହି ] ଵାସ୍ତଵମେଂ [ନ ଏଵ ସଂଜାତାଃ ] ଉତ୍ପନ୍ନ ନହୀଂ ହୁଈ ହୈଂ, ତଥା [ଯେ ] ଜୋ ପର୍ଯାଯେଂ [ଖଲୁ ] ଵାସ୍ତଵମେଂ [ଭୂତ୍ଵା ନଷ୍ଟାଃ ] ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋକର ନଷ୍ଟ ହୋ ଗଈ ହୈଂ, [ତେ ] ଵେ [ଅସଦ୍ଭୂତାଃ ପର୍ଯାଯାଃ ] ଅଵିଦ୍ଯମାନ ପର୍ଯାଯେଂ [ଜ୍ଞାନପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷାଃ ଭଵନ୍ତି ] ଜ୍ଞାନ ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷ ହୈଂ ..୩୮..

Page 66 of 513
PDF/HTML Page 99 of 546
single page version

ଯେ ଖଲୁ ନାଦ୍ଯାପି ସଂଭୂତିମନୁଭଵନ୍ତି, ଯେ ଚାତ୍ମଲାଭମନୁଭୂଯ ଵିଲଯମୁପଗତାସ୍ତେ କିଲା- ସଦ୍ଭୂତା ଅପି ପରିଚ୍ଛେଦଂ ପ୍ରତି ନିଯତତ୍ଵାତ୍ ଜ୍ଞାନପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷତାମନୁଭଵନ୍ତଃ ଶିଲାସ୍ତମ୍ଭୋତ୍କୀର୍ଣଭୂତଭାଵି- ଦେଵଵଦପ୍ରକମ୍ପାର୍ପିତସ୍ଵରୂପାଃ ସଦ୍ଭୂତା ଏଵ ଭଵନ୍ତି ..୩୮..

ଜଦି ପଚ୍ଚକ୍ଖମଜାଦଂ ପଜ୍ଜାଯଂ ପଲଯିଦଂ ଚ ଣାଣସ୍ସ .

ଣ ହଵଦି ଵା ତଂ ଣାଣଂ ଦିଵ୍ଵଂ ତି ହି କେ ପରୂଵେଂତି ..୩୯.. ଜାନାତି, ନ ଚ ତନ୍ମଯତ୍ଵେନ, ନିଶ୍ଚଯେନ ତୁ କେଵଲଜ୍ଞାନାଦିଗୁଣାଧାରଭୂତଂ ସ୍ଵକୀଯସିଦ୍ଧପର୍ଯାଯମେଵ ସ୍ଵସଂଵିତ୍ତ୍ଯା- କାରେଣ ତନ୍ମଯୋ ଭୂତ୍ଵା ପରିଚ୍ଛିନତ୍ତି ଜାନାତି, ତଥାସନ୍ନଭଵ୍ଯଜୀଵେନାପି ନିଜଶୁଦ୍ଧାତ୍ମସମ୍ଯକ୍ଶ୍ରଦ୍ଧାନ- ଜ୍ଞାନାନୁଷ୍ଠାନରୂପନିଶ୍ଚଯରତ୍ନତ୍ରଯପର୍ଯାଯ ଏଵ ସର୍ଵତାତ୍ପର୍ଯେଣ ଜ୍ଞାତଵ୍ଯ ଇତି ତାତ୍ପର୍ଯମ୍ ..୩୭.. ଅଥାତୀତାନା- ଗତପର୍ଯାଯାଣାମସଦ୍ଭୂତସଂଜ୍ଞା ଭଵତୀତି ପ୍ରତିପାଦଯତି ---ଜେ ଣେଵ ହି ସଂଜାଯା ଜେ ଖଲୁ ଣଟ୍ଠା ଭଵୀଯ ପଜ୍ଜାଯା ଯେ ନୈଵ ସଂଜାତା ନାଦ୍ଯାପି ଭଵନ୍ତି, ଭାଵିନ ଇତ୍ଯର୍ଥଃ . ହି ସ୍ଫୁ ଟଂ ଯେ ଚ ଖଲୁ ନଷ୍ଟା ଵିନଷ୍ଟାଃ ପର୍ଯାଯାଃ . କିଂ କୃତ୍ଵା . ଭୂତ୍ଵା . ତେ ହୋଂତି ଅସବ୍ଭୂଦା ପଜ୍ଜାଯା ତେ ପୂର୍ଵୋକ୍ତା ଭୂତା ଭାଵିନଶ୍ଚ ପର୍ଯାଯା ଅଵିଦ୍ଯମାନତ୍ଵାଦସଦ୍ଭୂତା ଭଣ୍ଯନ୍ତେ . ଣାଣପଚ୍ଚକ୍ଖା ତେ ଚାଵିଦ୍ଯମାନତ୍ଵାଦସଦ୍ଭୂତା ଅପି ଵର୍ତମାନଜ୍ଞାନଵିଷଯତ୍ଵାଦ୍ଵଯଵହାରେଣ ଭୂତାର୍ଥା ଭଣ୍ଯନ୍ତେ, ତଥୈଵ ଜ୍ଞାନପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷାଶ୍ଚେତି . ଯଥାଯଂ ଭଗଵାନ୍ନିଶ୍ଚଯେନ ପରମାନନ୍ଦୈକଲକ୍ଷଣସୁଖସ୍ଵଭାଵଂ ମୋକ୍ଷପର୍ଯାଯମେଵ ତନ୍ମଯତ୍ଵେନ ପରିଚ୍ଛିନତ୍ତି, ପରଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯଂ ତୁ ଵ୍ଯଵହାରେଣେତି; ତଥା ଭାଵିତାତ୍ମନା ପୁରୁଷେଣ ରାଗାଦିଵିକଲ୍ପୋପାଧି- ରହିତସ୍ଵସଂଵେଦନପର୍ଯାଯ ଏଵ ତାତ୍ପର୍ଯେଣ ଜ୍ଞାତଵ୍ଯଃ, ବହିର୍ଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯାଶ୍ଚ ଗୌଣଵୃତ୍ତ୍ଯେତି ଭାଵାର୍ଥଃ ..୩୮..

ଟୀକା : — ଜୋ (ପର୍ଯାଯେଂ ) ଅଭୀ ତକ ଉତ୍ପନ୍ନ ଭୀ ନହୀଂ ହୁଈ ଔର ଜୋ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋକର ନଷ୍ଟ ହୋ ଗଈ ହୈଂ, ଵେ (ପର୍ଯାଯେଂ ) ଵାସ୍ତଵମେଂ ଅଵିଦ୍ଯମାନ ହୋନେ ପର ଭୀ, ଜ୍ଞାନକେ ପ୍ରତି ନିଯତ ହୋନେସେ (ଜ୍ଞାନମେଂ ନିଶ୍ଚିତ — ସ୍ଥିର — ଲଗୀ ହୁଈ ହୋନେସେ, ଜ୍ଞାନମେଂ ସୀଧୀ ଜ୍ଞାତ ହୋନେସେ ) ୧ଜ୍ଞାନପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷ ଵର୍ତତୀ ହୁଈ, ପାଷାଣ ସ୍ତମ୍ଭମେଂ ଉତ୍କୀର୍ଣ, ଭୂତ ଔର ଭାଵୀ ଦେଵୋଂ (ତୀର୍ଥଂକରଦେଵୋଂ ) କୀ ଭାଁତି ଅପନେ ସ୍ଵରୂପକୋ ଅକମ୍ପତଯା (ଜ୍ଞାନକୋ) ଅର୍ପିତ କରତୀ ହୁଈ (ଵେ ପର୍ଯାଯେଂ ) ଵିଦ୍ଯମାନ ହୀ ହୈଂ ..୩୮..

ଅବ, ଇନ୍ହୀଂ ଅଵିଦ୍ଯମାନ ପର୍ଯାଯୋଂକୀ ଜ୍ଞାନପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷତାକୋ ଦୃଢ଼ କରତେ ହୈଂ : —

ଜ୍ଞାନେ ଅଜାତ -ଵିନଷ୍ଟ ପର୍ଯାଯୋ ତଣୀ ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷତା ନଵ ହୋଯ ଜୋ, ତୋ ଜ୍ଞାନନେ ଏ ‘ଦିଵ୍ଯ’ କୌଣ କହେ ଭଲା ? ୩୯.

୧. ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷ = ଅକ୍ଷକେ ପ୍ରତି — ଅକ୍ଷକେ ସନ୍ମୁଖ — ଅକ୍ଷକେ ନିକଟମେଂ — ଅକ୍ଷକେ ସମ୍ବନ୍ଧମେଂ ହୋ ଐସା .

Page 67 of 513
PDF/HTML Page 100 of 546
single page version

ଯଦି ଖଲ୍ଵସଂଭାଵିତଭାଵଂ ସଂଭାଵିତଭାଵଂ ଚ ପର୍ଯାଯଜାତମପ୍ରତିଘଵିଜୃଂଭିତାଖଂଡିତ- ପ୍ରତାପପ୍ରଭୁଶକ୍ତିତଯା ପ୍ରସଭେନୈଵ ନିତାନ୍ତମାକ୍ରମ୍ଯାକ୍ରମସମର୍ପିତସ୍ଵରୂପସର୍ଵସ୍ଵମାତ୍ମାନଂ ପ୍ରତି ନିଯତଂ ଜ୍ଞାନଂ ନ କରୋତି, ତଦା ତସ୍ଯ କୁତସ୍ତନୀ ଦିଵ୍ଯତା ସ୍ଯାତ୍ . ଅତଃ କାଷ୍ଠାପ୍ରାପ୍ତସ୍ଯ ପରିଚ୍ଛେଦସ୍ଯ ସର୍ଵ- ମେତଦୁପପନ୍ନମ୍ ..୩୯.. ଅଥାସଦ୍ଭୂତପର୍ଯାଯାଣାଂ ଵର୍ତମାନଜ୍ଞାନପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷତ୍ଵଂ ଦୃଢଯତି — ଜଇ ପଚ୍ଚକ୍ଖମଜାଦଂ ପଜ୍ଜାଯଂ ପଲଯିଦଂ ଚ ଣାଣସ୍ସ ଣ ହଵଦି ଵା ଯଦି ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷୋ ନ ଭଵତି . ସ କଃ . ଅଜାତପର୍ଯାଯୋ ଭାଵିପର୍ଯାଯଃ . ନ କେଵଲଂ ଭାଵିପର୍ଯାଯଃ ପ୍ରଲଯିତଶ୍ଚ ଵା . କସ୍ଯ . ଜ୍ଞାନସ୍ଯ . ତଂ ଣାଣଂ ଦିଵ୍ଵଂ ତି ହି କେ ପରୂଵେଂତି ତଦ୍ଜ୍ଞାନଂ ଦିଵ୍ଯମିତି କେ ପ୍ରରୂପଯନ୍ତି, ନ କେଽପୀତି . ତଥା ହି — ଯଦି ଵର୍ତମାନପର୍ଯାଯଵଦତୀତାନାଗତପର୍ଯାଯଂ ଜ୍ଞାନଂ କର୍ତୃ କ୍ରମକରଣଵ୍ଯଵଧାନ- ରହିତତ୍ଵେନ ସାକ୍ଷାତ୍ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷଂ ନ କରୋତି, ତର୍ହି ତତ୍ ଜ୍ଞାନଂ ଦିଵ୍ଯଂ ନ ଭଵତି . ଵସ୍ତୁତସ୍ତୁ ଜ୍ଞାନମେଵ ନ ଭଵତୀତି . ଯଥାଯଂ କେଵଲୀ ପରକୀଯଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯାନ୍ ଯଦ୍ଯପି ପରିଚ୍ଛିତ୍ତିମାତ୍ରେଣ ଜାନାତି, ତଥାପି ନିଶ୍ଚଯନଯେନ ସହଜାନନ୍ଦୈକସ୍ଵଭାଵେ ସ୍ଵଶୁଦ୍ଧାତ୍ମନି ତନ୍ମଯତ୍ଵେନ ପରିଚ୍ଛିତ୍ତିଂ କରୋତି, ତଥା ନିର୍ମଲଵିଵେକିଜନୋଽପି ଯଦ୍ଯପି ଵ୍ଯଵହାରେଣ ପରକୀଯଦ୍ରଵ୍ଯଗୁଣପର୍ଯାଯପରିଜ୍ଞାନଂ କରୋତି, ତଥାପି ନିଶ୍ଚଯେନ ନିର୍ଵିକାରସ୍ଵସଂଵେଦନପର୍ଯାଯେ ଵିଷଯତ୍ଵାତ୍ପର୍ଯାଯେଣ ପରିଜ୍ଞାନଂ କରୋତୀତି ସୂତ୍ରତାତ୍ପର୍ଯମ୍ ..୩୯.. ଅଥାତୀତାନାଗତସୂକ୍ଷ୍ମାଦିପଦାର୍ଥାନିନ୍ଦ୍ରିଯଜ୍ଞାନଂ

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଯଦି ଵା ] ଯଦି [ଅଜାତଃ ପର୍ଯାଯଃ ] ଅନୁତ୍ପନ୍ନ ପର୍ଯାଯ [ଚ ] ତଥା [ପ୍ରଲଯିତଃ ] ନଷ୍ଟ ପର୍ଯାଯ [ଜ୍ଞାନସ୍ଯ ] ଜ୍ଞାନକେ (କେଵଲଜ୍ଞାନକେ) [ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷଃ ନ ଭଵତି ] ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷ ନ ହୋ ତୋ [ତତ୍ ଜ୍ଞାନଂ ] ଉସ ଜ୍ଞାନକୋ [ଦିଵ୍ଯଂ ଇତି ହି ] ‘ଦିଵ୍ଯ’ [କେ ପ୍ରରୂପଯଂତି ] କୌନ ପ୍ରରୂପେଗା ? ..୩୯..

ଟୀକା : — ଜିସନେ ଅସ୍ତିତ୍ଵକା ଅନୁଭଵ ନହୀଂ କିଯା ଔର ଜିସନେ ଅସ୍ତିତ୍ଵକା ଅନୁଭଵ କର ଲିଯା ହୈ ଐସୀ (ଅନୁତ୍ପନ୍ନ ଔର ନଷ୍ଟ) ପର୍ଯାଯମାତ୍ରକୋ ଯଦି ଜ୍ଞାନ ଅପନୀ ନିର୍ଵିଘ୍ନ ଵିକସିତ, ଅଖଂଡିତ ପ୍ରତାପଯୁକ୍ତ ପ୍ରଭୁଶକ୍ତିକେ (-ମହା ସାମର୍ଥ୍ଯ ) ଦ୍ଵାରା ବଲାତ୍ ଅତ୍ଯନ୍ତ ଆକ୍ରମିତ କରେ (-ପ୍ରାପ୍ତ କରେ), ତଥା ଵେ ପର୍ଯାଯେଂ ଅପନେ ସ୍ଵରୂପସର୍ଵସ୍ଵକୋ ଅକ୍ରମସେ ଅର୍ପିତ କରେଂ (-ଏକ ହୀ ସାଥ ଜ୍ଞାନମେଂ ଜ୍ଞାତ ହୋଂ ) ଇସପ୍ରକାର ଉନ୍ହେଂ ଅପନେ ପ୍ରତି ନିଯତ ନ କରେ (-ଅପନେମେଂ ନିଶ୍ଚିତ ନ କରେ, ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷ ନ ଜାନେ), ତୋ ଉସ ଜ୍ଞାନକୀ ଦିଵ୍ଯତା କ୍ଯା ହୈ ? ଇସସେ (ଯହ କହା ଗଯା ହୈ କି) ପରାକାଷ୍ଠାକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ଜ୍ଞାନକେ ଲିଯେ ଯହ ସବ ଯୋଗ୍ଯ ହୈ

ଭାଵାର୍ଥ : — ଅନନ୍ତ ମହିମାଵାନ କେଵଲଜ୍ଞାନକୀ ଯହ ଦିଵ୍ଯତା ହୈ କି ଵହ ଅନନ୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକୀ ସମସ୍ତ ପର୍ଯାଯୋଂକୋ (ଅତୀତ ଔର ଅନାଗତ ପର୍ଯାଯୋଂକୋ ଭୀ) ସମ୍ପୂର୍ଣତଯା ଏକ ହୀ ସମଯ ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷ ଜାନତା ହୈ ..୩୯..