Page 68 of 513
PDF/HTML Page 101 of 546
single page version

ଅତ୍ଥଂ ଅକ୍ଖଣିଵଦିଦଂ ଈହାପୁଵ୍ଵେହିଂ ଜେ ଵିଜାଣଂତି .

ଯେ ଖଲୁ ଵିଷଯଵିଷଯିସନ୍ନିପାତଲକ୍ଷଣମିନ୍ଦ୍ରିଯାର୍ଥସନ୍ନିକର୍ଷମଧିଗମ୍ଯ କ୍ରମୋପଜାଯମାନେ- ନେହାଦିକପ୍ରକ୍ରମେଣ ପରିଚ୍ଛିନ୍ଦନ୍ତି, ତେ କିଲାତିଵାହିତସ୍ଵାସ୍ତିତ୍ଵକାଲମନୁପସ୍ଥିତସ୍ଵାସ୍ତିତ୍ଵକାଲଂ ଵା ନ ଜାନାତୀତି ଵିଚାରଯତି ---ଅତ୍ଥଂ ଘଟପଟାଦିଜ୍ଞେଯପଦାର୍ଥଂ . କଥଂଭୂତଂ . ଅକ୍ଖଣିଵଦିଦଂ ଅକ୍ଷନିପତିତଂ ଇନ୍ଦ୍ରିଯପ୍ରାପ୍ତଂ ଇନ୍ଦ୍ରିଯସଂବଦ୍ଧଂ . ଇତ୍ଥଂଭୂତମର୍ଥଂ ଈହାପୁଵ୍ଵେହିଂ ଜେ ଵିଜାଣଂତି ଅଵଗ୍ରହେହାଵାଯାଦିକ୍ରମେଣ ଯେ ପୁରୁଷା ଵିଜାନନ୍ତି ହି ସ୍ଫୁ ଟଂ . ତେସିଂ ପରୋକ୍ଖଭୂଦଂ ତେଷାଂ ସମ୍ବନ୍ଧି ଜ୍ଞାନଂ ପରୋକ୍ଷଭୂତଂ ସତ୍ ଣାଦୁମସକ୍କଂ ତି ପଣ୍ଣତ୍ତଂ ସୂକ୍ଷ୍ମାଦିପଦାର୍ଥାନ୍ ଜ୍ଞାତୁମଶକ୍ଯମିତି ପ୍ରଜ୍ଞପ୍ତଂ କଥିତମ୍ . କୈଃ . ଜ୍ଞାନିଭିରିତି . ତଦ୍ଯଥା --ଚକ୍ଷୁରାଦୀନ୍ଦ୍ରିଯଂ ଘଟପଟାଦିପଦାର୍ଥପାର୍ଶ୍ଵେ ଗତ୍ଵା ପଶ୍ଚାଦର୍ଥଂ ଜାନାତୀତି ସନ୍ନିକର୍ଷଲକ୍ଷଣଂ ନୈଯାଯିକମତେ . ଅଥଵା ସଂକ୍ଷେପେଣେନ୍ଦ୍ରିଯାର୍ଥଯୋଃ ସଂବନ୍ଧଃ ସନ୍ନିକର୍ଷଃ ସ ଏଵ ପ୍ରମାଣମ୍ . ସ ଚ ସନ୍ନିକର୍ଷ ଆକାଶାଦ୍ଯମୂର୍ତପଦାର୍ଥେଷୁ ଦେଶାନ୍ତରିତମେର୍ଵାଦି-

ଅବ, ଇନ୍ଦ୍ରିଯଜ୍ଞାନକେ ଲିଯେ ନଷ୍ଟ ଔର ଅନୁତ୍ପନ୍ନକା ଜାନନା ଅଶକ୍ଯ ହୈ (ଅର୍ଥାତ୍ ଇନ୍ଦ୍ରିଯଜ୍ଞାନ ହୀ ନଷ୍ଟ ଔର ଅନୁତ୍ପନ୍ନ ପଦାର୍ଥୋଂକୋ -ପର୍ଯାଯୋଂକୋ ନହୀଂ ଜାନ ସକତା) ଐସା ନ୍ଯାଯସେ ନିଶ୍ଚିତ କରତେ ହୈଂ .

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଯେ ] ଜୋ [ଅକ୍ଷନିପତିତଂ ] ଅକ୍ଷପତିତ ଅର୍ଥାତ୍ ଇନ୍ଦ୍ରିଯଗୋଚର [ଅର୍ଥଂ ] ପଦାର୍ଥକୋ [ଈହାପୂର୍ଵୈଃ ] ଈହାଦିକ ଦ୍ଵାରା [ଵିଜାନନ୍ତି ] ଜାନତେ ହୈଂ, [ତେଷାଂ ] ଉନକେ ଲିଯେ [ପରୋକ୍ଷଭୂତଂ ] କହା ହୈ ..୪୦..

ଟୀକା : — ଵିଷଯ ଔର ଵିଷଯୀକା ୨ସନ୍ନିପାତ ଜିସକା ଲକ୍ଷଣ (-ସ୍ଵରୂପ) ହୈ, ଐସେ ଇନ୍ଦ୍ରିଯ ଔର ପଦାର୍ଥକେ ୩ସନ୍ନିକର୍ଷକୋ ପ୍ରାପ୍ତ କରକେ, ଜୋ ଅନୁକ୍ରମସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ଈହାଦିକକେ କ୍ରମସେ ଜାନତେ ହୈଂ ଵେ ଉସେ ନହୀଂ ଜାନ ସକତେ ଜିସକା ସ୍ଵ -ଅସ୍ତିତ୍ଵକାଲ ବୀତ ଗଯା ହୈ ତଥା ଜିସକା ସ୍ଵ- ଅସ୍ତିତ୍ଵକାଲ ଉପସ୍ଥିତ ନହୀଂ ହୁଆ ହୈ କ୍ଯୋଂକି (-ଅତୀତ -ଅନାଗତ ପଦାର୍ଥ ଔର ଇନ୍ଦ୍ରିଯକେ) ଯଥୋକ୍ତ

ଈହାଦିପୂର୍ଵକ ଜାଣତା ଜେ ଅକ୍ଷପତିତ ପଦାର୍ଥନେ, ତେନେ ପରୋକ୍ଷ ପଦାର୍ଥ ଜାଣଵୁଂ ଶକ୍ଯ ନା — ଜିନଜୀ କହେ .୪୦.

୧ପରୋକ୍ଷଭୂତ ପଦାର୍ଥକୋ [ଜ୍ଞାତୁଂ ] ଜାନନା [ଅଶକ୍ଯଂ ] ଅଶକ୍ଯ ହୈ [ଇତି ପ୍ରଜ୍ଞପ୍ତଂ ] ଐସା ସର୍ଵଜ୍ଞଦେଵନେ

୧. ପରୋକ୍ଷ = ଅକ୍ଷସେ ପର ଅର୍ଥାତ୍ ଅକ୍ଷସେ ଦୂର ହୋଵେ ଐସା; ଇନ୍ଦ୍ରିଯ ଅଗୋଚର .

୨. ସନ୍ନିପାତ = ମିଲାପ; ସଂବଂଧ ହୋନା ଵହ .୩. ସନ୍ନିକର୍ଷ = ସଂବଂଧ, ସମୀପତା .

Page 69 of 513
PDF/HTML Page 102 of 546
single page version

ଯଥୋଦିତଲକ୍ଷଣସ୍ଯ ଗ୍ରାହ୍ଯଗ୍ରାହକସଂବନ୍ଧସ୍ଯାସଂଭଵତଃ ପରିଚ୍ଛେତ୍ତୁଂ ନ ଶକ୍ନୁଵନ୍ତି ..୪୦..

ଅପ୍ରଦେଶଂ ସପ୍ରଦେଶଂ ମୂର୍ତମମୂର୍ତଂ ଚ ପର୍ଯଯମଜାତମ୍ .

ପ୍ରଲଯଂ ଗତଂ ଚ ଜାନାତି ତଜ୍ଜ୍ଞାନମତୀନ୍ଦ୍ରିଯଂ ଭଣିତମ୍ ..୪୧..

ଇନ୍ଦ୍ରିଯଜ୍ଞାନଂ ନାମ ଉପଦେଶାନ୍ତଃକରଣେନ୍ଦ୍ରିଯାଦୀନି ଵିରୂପକାରଣତ୍ଵେନୋପଲବ୍ଧିସଂସ୍କାରାଦୀନ୍ ପଦାର୍ଥେଷୁ କାଲାନ୍ତରିତରାମରାଵଣାଦିଷୁ ସ୍ଵଭାଵାନ୍ତରିତଭୂତାଦିଷୁ ତଥୈଵାତିସୂକ୍ଷ୍ମେଷୁ ପରଚେତୋଵୃତ୍ତି- ପୁଦ୍ଗଲପରମାଣ୍ଵାଦିଷୁ ଚ ନ ପ୍ରଵର୍ତତେ . କସ୍ମାଦିତି ଚେତ୍ . ଇନ୍ଦ୍ରିଯାଣାଂ ସ୍ଥୂଲଵିଷଯତ୍ଵାତ୍, ତଥୈଵ ମୂର୍ତଵିଷଯତ୍ଵାଚ୍ଚ . ତତଃ କାରଣାଦିନ୍ଦ୍ରିଯଜ୍ଞାନେନ ସର୍ଵଜ୍ଞୋ ନ ଭଵତି . ତତ ଏଵ ଚାତୀନ୍ଦ୍ରିଯଜ୍ଞାନୋତ୍ପତ୍ତିକାରଣଂ ରାଗାଦିଵିକଲ୍ପରହିତଂ ସ୍ଵସଂଵେଦନଜ୍ଞାନଂ ଵିହାଯ ପଞ୍ଚେନ୍ଦ୍ରିଯସୁଖସାଧନଭୂତେନ୍ଦ୍ରିଯଜ୍ଞାନେ ନାନାମନୋରଥଵିକଲ୍ପ- ଜାଲରୂପେ ମାନସଜ୍ଞାନେ ଚ ଯେ ରତିଂ କୁର୍ଵନ୍ତି ତେ ସର୍ଵଜ୍ଞପଦଂ ନ ଲଭନ୍ତେ ଇତି ସୂତ୍ରାଭିପ୍ରାଯଃ ..୪୦.. ଲକ୍ଷଣ (-ଯଥୋକ୍ତସ୍ଵରୂପ, ଊ ପର କହା ଗଯା ଜୈସା) ୧ଗ୍ରାହ୍ଯଗ୍ରାହକସମ୍ବନ୍ଧକା ଅସଂଭଵ ହୈ .

ଭାଵାର୍ଥ : — ଇନ୍ଦ୍ରିଯୋଂକେ ସାଥ ପଦାର୍ଥକା (ଅର୍ଥାତ୍ ଵିଷଯୀକେ ସାଥ ଵିଷଯକା) ସନ୍ନିକର୍ଷ ସମ୍ବନ୍ଧ ହୋ ତଭୀ (ଅଵଗ୍ରହ -ଈହା -ଅଵାଯ -ଧାରଣାରୂପ କ୍ରମସେ) ଇନ୍ଦ୍ରିଯ ଜ୍ଞାନ ପଦାର୍ଥକୋ ଜାନ ସକତା ହୈ . ନଷ୍ଟ ଔର ଅନୁତ୍ପନ୍ନ ପଦାର୍ଥୋଂକେ ସାଥ ଇନ୍ଦ୍ରିଯୋଂକା ସନ୍ନିକର୍ଷ -ସମ୍ବନ୍ଧ ନ ହୋନେସେ ଇନ୍ଦ୍ରିଯ ଜ୍ଞାନ ଉନ୍ହେଂ ନହୀଂ ଜାନ ସକତା . ଇସଲିଯେ ଇନ୍ଦ୍ରିଯଜ୍ଞାନ ହୀନ ହୈ, ହେଯ ହୈ ..୪୦..

ଅବ, ଐସା ସ୍ପଷ୍ଟ କରତେ ହୈଂ କି ଅତୀନ୍ଦ୍ରିଯ ଜ୍ଞାନକେ ଲିଯେ ଜୋ ଜୋ କହା ଜାତା ହୈ ଵହ (ସବ) ସଂଭଵ ହୈ : —

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଅପ୍ରଦେଶଂ ] ଜୋ ଜ୍ଞାନ ଅପ୍ରଦେଶକୋ, [ସପ୍ରଦେଶଂ ] ସପ୍ରଦେଶକୋ, [ମୂର୍ତଂ ] ମୂର୍ତକୋ, [ଅମୂର୍ତଃ ଚ ] ଔର ଅମୂର୍ତକୋ ତଥା [ଅଜାତଂ ] ଅନୁତ୍ପନ୍ନ [ଚ ] ଔର [ପ୍ରଲଯଂଗତଂ ] ନଷ୍ଟ [ପର୍ଯାଯଂ ] ପର୍ଯାଯକୋ [ଜାନାତି ] ଜାନତା ହୈ, [ତତ୍ ଜ୍ଞାନଂ ] ଵହ ଜ୍ଞାନ [ଅତୀନ୍ଦ୍ରିଯଂ ] ଅତୀନ୍ଦ୍ରିଯ [ଭଣିତମ୍ ] କହା ଗଯା ହୈ ..୪୧..

ଟୀକା : — ଇନ୍ଦ୍ରିଯଜ୍ଞାନ ଉପଦେଶ, ଅନ୍ତଃକରଣ ଔର ଇନ୍ଦ୍ରିଯ ଇତ୍ଯାଦିକୋ

ଜେ ଜାଣତୁଂ ଅପ୍ରଦେଶନେ, ସପ୍ରଦେଶ, ମୂର୍ତ, ଅମୂର୍ତନେ, ପର୍ଯାଯ ନଷ୍ଟ -ଅଜାତନେ, ଭାଖ୍ଯୁଂ ଅତୀଂଦ୍ରିଯ ଜ୍ଞାନ ତେ . ୪୧.

୧. ଇନ୍ଦ୍ରିଯଗୋଚର ପଦାର୍ଥ ଗ୍ରାହ୍ଯ ହୈ ଔର ଇନ୍ଦ୍ରିଯାଁ ଗ୍ରାହକ ହୈଂ .

Page 70 of 513
PDF/HTML Page 103 of 546
single page version

ଅନ୍ତରଂଗସ୍ଵରୂପକାରଣତ୍ଵେନୋପାଦାଯ ପ୍ରଵର୍ତତେ; ପ୍ରଵର୍ତମାନଂ ଚ ସପ୍ରଦେଶମେଵାଧ୍ଯଵସ୍ଯତି ସ୍ଥୂଲୋପଲମ୍ଭକ- ତ୍ଵାନ୍ନାପ୍ରଦେଶମ୍; ମୂର୍ତମେଵାଵଗଚ୍ଛତି ତଥାଵିଧଵିଷଯନିବନ୍ଧନସଦ୍ଭାଵାନ୍ନାମୂର୍ତମ୍; ଵର୍ତମାନମେଵ ପରିଚ୍ଛି- ନତ୍ତି ଵିଷଯଵିଷଯିସନ୍ନିପାତସଦ୍ଭାଵାନ୍ନ ତୁ ଵୃତ୍ତଂ ଵର୍ତ୍ସ୍ଯଚ୍ଚ . ଯତ୍ତୁ ପୁନରନାଵରଣମତୀନ୍ଦ୍ରିଯଂ ଜ୍ଞାନଂ ତସ୍ଯ ସମିଦ୍ଧଧୂମଧ୍ଵଜସ୍ଯେଵାନେକପ୍ରକାରତାଲିଂଗିତଂ ଦାହ୍ଯଂ ଦାହ୍ଯତାନତିକ୍ରମାଦ୍ଦାହ୍ଯମେଵ ଯଥା ତଥାତ୍ମନଃ ଅପ୍ରଦେଶଂ ସପ୍ରଦେଶଂ ମୂର୍ତମମୂର୍ତମଜାତମତିଵାହିତଂ ଚ ପର୍ଯାଯଜାତଂ ଜ୍ଞେଯତାନତିକ୍ରମାତ୍ପରିଚ୍ଛେଦ୍ଯମେଵ ଭଵତୀତି ..୪୧.. ଅଥାତୀନ୍ଦ୍ରିଯଜ୍ଞାନମତୀତାନାଗତସୂକ୍ଷ୍ମାଦିପଦାର୍ଥାନ୍ ଜାନାତୀତ୍ଯୁପଦିଶତି ---ଅପଦେସଂ ଅପ୍ରଦେଶଂ କାଲାଣୁପରମାଣ୍ଵାଦି ସପଦେସଂ ଶୁଦ୍ଧଜୀଵାସ୍ତିକାଯାଦିପଞ୍ଚାସ୍ତିକାଯସ୍ଵରୂପଂ ମୁତ୍ତଂ ମୂର୍ତଂ ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଅମୁତ୍ତଂ ଚ ଅମୂର୍ତଂ ଚ ଶୁଦ୍ଧଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯାଦି ପଜ୍ଜଯମଜାଦଂ ପଲଯଂ ଗଦଂ ଚ ପର୍ଯାଯମଜାତଂ ଭାଵିନଂ ପ୍ରଲଯଂ ଗତଂ ଚାତୀତମେତତ୍ସର୍ଵଂ ପୂର୍ଵୋକ୍ତଂ ଜ୍ଞେଯଂ ଵସ୍ତୁ ଜାଣଦି ଜାନାତି ଯଦ୍ଜ୍ଞାନଂ କର୍ତୃ ତଂ ଣାଣମଦିଂଦିଯଂ ଭଣିଯଂ ତଦ୍ଜ୍ଞାନମତୀନ୍ଦ୍ରିଯଂ ଭଣିତଂ, ତେନୈଵ ସର୍ଵଜ୍ଞୋ ଭଵତି . ତତ ଏଵ ଚ ପୂର୍ଵଗାଥୋଦିତମିନ୍ଦ୍ରିଯଜ୍ଞାନଂ ମାନସଜ୍ଞାନଂ ଚ ତ୍ଯକ୍ତ୍ଵା ଯେ ନିର୍ଵିକଲ୍ପସମାଧି- ରୂପସ୍ଵସଂଵେଦନଜ୍ଞାନେ ସମସ୍ତଵିଭାଵପରିଣାମତ୍ଯାଗେନ ରତିଂ କୁର୍ଵନ୍ତି ତ ଏଵ ପରମାହ୍ଲାଦୈକଲକ୍ଷଣସୁଖସ୍ଵଭାଵଂ ସର୍ଵଜ୍ଞପଦଂ ଲଭନ୍ତେ ଇତ୍ଯଭିପ୍ରାଯଃ ..୪୧.. ଏଵମତୀତାନାଗତପର୍ଯାଯା ଵର୍ତମାନଜ୍ଞାନେ ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷା ନ ଭଵନ୍ତୀତି ଅଂତରଙ୍ଗ ସ୍ଵରୂପ -କାରଣତାସେ ଗ୍ରହଣ କରକେ ପ୍ରଵୃତ୍ତ ହୋତା ହୈ; ଔର ଵହ ପ୍ରଵୃତ୍ତ ହୋତା ହୁଆ ସପ୍ରଦେଶକୋ ହୀ ଜାନତା ହୈ କ୍ଯୋଂକି ଵହ ସ୍ଥୂଲକୋ ଜାନନେଵାଲା ହୈ, ଅପ୍ରଦେଶକୋ ନହୀଂ ଜାନତା, (କ୍ଯୋଂକି ଵହ ସୂକ୍ଷ୍ମକୋ ଜାନନେଵାଲା ନହୀଂ ହୈ ); ଵହ ମୂର୍ତକୋ ହୀ ଜାନତା ହୈ କ୍ଯୋଂକି ଵୈସେ (ମୂର୍ତିକ) ଵିଷଯକେ ସାଥ ଉସକା ସମ୍ବନ୍ଧ ହୈ, ଵହ ଅମୂର୍ତକୋ ନହୀଂ ଜାନତା (କ୍ଯୋଂକି ଅମୂର୍ତିକ ଵିଷଯକେ ସାଥ ଇନ୍ଦ୍ରିଯଜ୍ଞାନକା ସମ୍ବନ୍ଧ ନହୀଂ ହୈ ); ଵହ ଵର୍ତମାନକୋ ହୀ ଜାନତା ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଵିଷଯ -ଵିଷଯୀକେ ସନ୍ନିପାତ ସଦ୍ଭାଵ ହୈ, ଵହ ପ୍ରଵର୍ତିତ ହୋ ଚୁକନେଵାଲେକୋ ଔର ଭଵିଷ୍ଯମେଂ ପ୍ରଵୃତ୍ତ ହୋନେଵାଲେକୋ ନହୀଂ ଜାନତା (କ୍ଯୋଂକି ଇନ୍ଦ୍ରିଯ ଔର ପଦାର୍ଥକେ ସନ୍ନିକର୍ଷକା ଅଭାଵ ହୈ )

ପରନ୍ତୁ ଜୋ ଅନାଵରଣ ଅତୀନ୍ଦ୍ରିଯ ଜ୍ଞାନ ହୈ ଉସେ ଅପନେ ଅପ୍ରଦେଶ, ସପ୍ରଦେଶ, ମୂର୍ତ ଔର ଅମୂର୍ତ (ପଦାର୍ଥ ମାତ୍ର) ତଥା ଅନୁତ୍ପନ୍ନ ଏଵଂ ଵ୍ଯତୀତ ପର୍ଯାଯମାତ୍ର, ଜ୍ଞେଯତାକା ଅତିକ୍ରମଣ ନ କରନେସେ ଜ୍ଞେଯ ହୀ ହୈ — ଜୈସେ ପ୍ରଜ୍ଵଲିତ ଅଗ୍ନିକୋ ଅନେକ ପ୍ରକାରକା ଈଂଧନ, ଦାହ୍ଯତାକା ଅତିକ୍ରମଣ ନ କରନେସେ ଦାହ୍ଯ ହୀ ହୈ . (ଜୈସେ ପ୍ରଦୀପ୍ତ ଅଗ୍ନି ଦାହ୍ଯମାତ୍ରକୋ — ଈଂଧନମାତ୍ରକୋ — ଜଲା ଦେତୀ ହୈ, ଉସୀପ୍ରକାର ନିରାଵରଣ ଜ୍ଞାନ ଜ୍ଞେଯମାତ୍ରକୋ — ଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯମାତ୍ରକୋ — ଜାନତା ହୈ ) ..୪୧..

୧ଵିରୂପ - କାରଣତାସେ (ଗ୍ରହଣ କରକେ) ଔର ୨ଉପଲବ୍ଧି (-କ୍ଷଯୋପଶମ), ୩ସଂସ୍କାର ଇତ୍ଯାଦିକୋ

୧. ଵିରୂପ = ଜ୍ଞାନକେ ସ୍ଵରୂପସେ ଭିନ୍ନ ସ୍ଵରୂପଵାଲେ . (ଉପଦେଶ, ମନ ଔର ଇନ୍ଦ୍ରିଯାଁ ପୌଦ୍ଗଲିକ ହୋନେସେ ଉନକା ରୂପ ଜ୍ଞାନକେ ସ୍ଵରୂପସେ ଭିନ୍ନ ହୈ . ଵେ ଇନ୍ଦ୍ରିଯଜ୍ଞାନମେଂ ବହିରଂଗ କାରଣ ହୈଂ .)

୨. ଉପଲବ୍ଧି = ଜ୍ଞାନାଵରଣୀଯ କର୍ମକେ କ୍ଷଯୋପଶମକେ ନିମିତ୍ତସେ ପଦାର୍ଥୋଂକୋ ଜାନନେକୀ ଶକ୍ତି. (ଯହ ‘ଲବ୍ଧ’ ଶକ୍ତି ଜବ ‘ଉପଯୁକ୍ତ’ ହୋତୀ ହୈଂ ତଭୀ ପଦାର୍ଥ ଜାନନେମେଂ ଆତେ ହୈ .)

୩. ସଂସ୍କାର = ଭୂତକାଲମେଂ ଜାନେ ହୁଯେ ପଦାର୍ଥୋଂକୀ ଧାରଣା .

Page 71 of 513
PDF/HTML Page 104 of 546
single page version

ପରିଣମଦି ଣେଯମଟ୍ଠଂ ଣାଦା ଜଦି ଣେଵ ଖାଇଗଂ ତସ୍ସ .

ପରିଚ୍ଛେତ୍ତା ହି ଯତ୍ପରିଚ୍ଛେଦ୍ଯମର୍ଥଂ ପରିଣମତି ତନ୍ନ ତସ୍ଯ ସକଲକର୍ମକକ୍ଷକ୍ଷଯପ୍ରଵୃତ୍ତସ୍ଵାଭାଵିକ- ପରିଚ୍ଛେଦନିଦାନମଥଵା ଜ୍ଞାନମେଵ ନାସ୍ତି ତସ୍ଯ; ଯତଃ ପ୍ରତ୍ଯର୍ଥପରିଣତିଦ୍ଵାରେଣ ମୃଗତୃଷ୍ଣାମ୍ଭୋଭାର- ସଂଭାଵନାକରଣମାନସଃ ସୁଦୁଃସହଂ କର୍ମଭାରମେଵୋପଭୁଂଜାନଃ ସ ଜିନେନ୍ଦ୍ରୈରୁଦ୍ଗୀତଃ ..୪୨.. ବୌଦ୍ଧମତନିରାକରଣମୁଖ୍ଯତ୍ଵେନ ଗାଥାତ୍ରଯଂ, ତଦନନ୍ତରମିନ୍ଦ୍ରିଯଜ୍ଞାନେନ ସର୍ଵଜ୍ଞୋ ନ ଭଵତ୍ଯତୀନ୍ଦ୍ରିଯଜ୍ଞାନେନ ଭଵତୀତି ନୈଯାଯିକମତାନୁସାରିଶିଷ୍ଯସଂବୋଧନାର୍ଥଂ ଚ ଗାଥାଦ୍ଵଯମିତି ସମୁଦାଯେନ ପଞ୍ଚମସ୍ଥଲେ ଗାଥାପଞ୍ଚକଂ ଗତମ୍ .. ଅଥ ରାଗଦ୍ଵେଷମୋହାଃ ବନ୍ଧକାରଣଂ, ନ ଚ ଜ୍ଞାନମିତ୍ଯାଦିକଥନରୂପେଣ ଗାଥାପଞ୍ଚକପର୍ଯନ୍ତଂ ଵ୍ଯାଖ୍ଯାନଂ କରୋତି . ତଦ୍ଯଥା --ଯସ୍ଯେଷ୍ଟାନିଷ୍ଟଵିକଲ୍ପରୂପେଣ କର୍ମବନ୍ଧକାରଣଭୂତେନ ଜ୍ଞେଯଵିଷଯେ ପରିଣମନମସ୍ତି ତସ୍ଯ କ୍ଷାଯିକଜ୍ଞାନଂ ନାସ୍ତୀତ୍ଯାଵେଦଯତି ---ପରିଣମଦି ଣେଯମଟ୍ଠଂ ଣାଦା ଜଦି ନୀଲମିଦଂ ପୀତମିଦମିତ୍ଯାଦିଵିକଲ୍ପରୂପେଣ ଯଦି ଜ୍ଞେଯାର୍ଥଂ ପରିଣମତି ଜ୍ଞାତାତ୍ମା ଣେଵ ଖାଇଗଂ ତସ୍ସ ଣାଣଂ ତି ତସ୍ଯାତ୍ମନଃ କ୍ଷାଯିକଜ୍ଞାନଂ ନୈଵାସ୍ତି . ଅଥଵା ଜ୍ଞାନମେଵ ନାସ୍ତି . କସ୍ମାନ୍ନାସ୍ତି . ତଂ ଜିଣିଂଦା ଖଵଯଂତଂ କମ୍ମମେଵୁତ୍ତା ତଂ ପୁରୁଷଂ କର୍ମତାପନ୍ନଂ ଜିନେନ୍ଦ୍ରାଃ କର୍ତାରଃ ଉକ୍ତଵଂତଃ .

ଅବ, ଐସୀ ଶ୍ରଦ୍ଧା ଵ୍ଯକ୍ତ କରତେ ହୈଂ କି ଜ୍ଞେଯ ପଦାର୍ଥରୂପ ପରିଣମନ ଜିସକା ଲକ୍ଷଣ ହୈ ଐସୀ (ଜ୍ଞେଯାର୍ଥପରିଣମନସ୍ଵରୂପ) କ୍ରିଯା ଜ୍ଞାନମେଂସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ନହୀଂ ହୋତୀ : —

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଜ୍ଞାତା ] ଜ୍ଞାତା [ଯଦି ] ଯଦି [ଜ୍ଞେଯଂ ଅର୍ଥଂ ] ଜ୍ଞେଯ ପଦାର୍ଥରୂପ [ପରିଣମତି ] ପରିଣମିତ ହୋତା ହୋ ତୋ [ତସ୍ଯ ] ଉସକେ [କ୍ଷାଯିକଂ ଜ୍ଞାନଂ ] କ୍ଷାଯିକ ଜ୍ଞାନ [ନ ଏଵ ଇତି ] ହୋତା ହୀ ନହୀଂ . [ଜିନେନ୍ଦ୍ରା:] ଜିନେନ୍ଦ୍ରଦେଵୋଂନେ [ତଂ ] ଉସେ [କର୍ମ ଏଵ ] କର୍ମକୋ ହୀ [କ୍ଷପଯନ୍ତଂ ] ଅନୁଭଵ କରନେଵାଲା [ଉକ୍ତଵନ୍ତଃ ] କହା ହୈ ..୪୨..

ଟୀକା : – ଯଦି ଜ୍ଞାତା ଜ୍ଞେଯ ପଦାର୍ଥରୂପ ପରିଣମିତ ହୋତା ହୋ , ତୋ ଉସେ ସକଲ କର୍ମଵନକେ କ୍ଷଯସେ ପ୍ରଵର୍ତମାନ ସ୍ଵାଭାଵିକ ଜାନପନେକା କାରଣ (କ୍ଷାଯିକ ଜ୍ଞାନ) ନହୀଂ ହୈ; ଅଥଵା ଉସେ ଜ୍ଞାନ ହୀ ନହୀଂ ହୈ; କ୍ଯୋଂକି ପ୍ରତ୍ଯେକ ପଦାର୍ଥରୂପସେ ପରିଣତିକେ ଦ୍ଵାରା ମୃଗତୃଷ୍ଣାମେଂ ଜଲସମୂହକୀ କଲ୍ପନା କରନେକୀ ଭାଵନାଵାଲା ଵହ (ଆତ୍ମା) ଅତ୍ଯନ୍ତ ଦୁଃସହ କର୍ମଭାରକୋ ହୀ ଭୋଗତା ହୈ ଐସା ଜିନେନ୍ଦ୍ରୋଂନେ କହା ହୈ .

ଜୋ ଜ୍ଞେଯ ଅର୍ଥେ ପରିଣମେ ଜ୍ଞାତା, ନ କ୍ଷାଯିକ ଜ୍ଞାନ ଛେ; ତେ କର୍ମନେ ଜ ଅନୁଭଵେ ଛେ ଏମ ଜିନଦେଵୋ କହେ .୪୨.

Page 72 of 513
PDF/HTML Page 105 of 546
single page version

ଉଦଯଗଦା କମ୍ମଂସା ଜିଣଵରଵସହେହିଂ ଣିଯଦିଣା ଭଣିଯା .

ସଂସାରିଣୋ ହି ନିଯମେନ ତାଵଦୁଦଯଗତାଃ ପୁଦ୍ଗଲକର୍ମାଂଶାଃ ସନ୍ତ୍ଯେଵ . ଅଥ ସ ସତ୍ସୁ ତେଷୁ କିଂ କୁର୍ଵନ୍ତମ୍ . କ୍ଷପଯନ୍ତମନୁଭଵନ୍ତମ୍ . କିମେଵ . କର୍ମୈଵ . ନିର୍ଵିକାରସହଜାନନ୍ଦୈକସୁଖସ୍ଵଭାଵାନୁଭଵନଶୂନ୍ଯଃ ସନ୍ନୁଦଯାଗତଂ ସ୍ଵକୀଯକର୍ମୈଵ ସ ଅନୁଭଵନ୍ନାସ୍ତେ ନ ଚ ଜ୍ଞାନମିତ୍ଯର୍ଥଃ . ଅଥଵା ଦ୍ଵିତୀଯଵ୍ଯାଖ୍ଯାନମ୍ — ଯଦି ଜ୍ଞାତା ପ୍ରତ୍ଯର୍ଥଂ ପରିଣମ୍ଯ ପଶ୍ଚାଦର୍ଥଂ ଜାନାତି ତଦା ଅର୍ଥାନାମାନନ୍ତ୍ଯାତ୍ସର୍ଵପଦାର୍ଥପରିଜ୍ଞାନଂ ନାସ୍ତି . ଅଥଵା ତୃତୀଯଵ୍ଯାଖ୍ଯାନମ୍ – ବହିରଙ୍ଗଜ୍ଞେଯପଦାର୍ଥାନ୍ ଯଦା ଛଦ୍ମସ୍ଥାଵସ୍ଥାଯାଂ ଚିନ୍ତଯତି ତଦା ରାଗାଦିଵିକଲ୍ପରହିତଂ ସ୍ଵସଂଵେଦନଜ୍ଞାନଂ ନାସ୍ତି, ତଦଭାଵେ କ୍ଷାଯିକଜ୍ଞାନମେଵ ନୋତ୍ପଦ୍ଯତେ ଇତ୍ଯଭିପ୍ରାଯଃ ..୪୨.. ଅଥାନନ୍ତପଦାର୍ଥ- ପରିଚ୍ଛିତ୍ତିପରିଣମନେଽପି ଜ୍ଞାନଂ ବନ୍ଧକାରଣଂ ନ ଭଵତି, ନ ଚ ରାଗାଦିରହିତକର୍ମୋଦଯୋଽପୀତି ନିଶ୍ଚିନୋତି — ଉଦଯଗଦା କମ୍ମଂସା ଜିଣଵରଵସହେହିଂ ଣିଯଦିଣା ଭଣିଯା ଉଦଯଗତା ଉଦଯଂ ପ୍ରାପ୍ତାଃ କର୍ମାଂଶା

ଭାଵାର୍ଥ : — ଜ୍ଞେଯ ପଦାର୍ଥରୂପସେ ପରିଣମନ କରନା ଅର୍ଥାତ୍ ‘ଯହ ହରା ହୈ, ଯହ ପୀଲା ହୈ’ ଇତ୍ଯାଦି ଵିକଲ୍ପରୂପସେ ଜ୍ଞେଯ ପଦାର୍ଥୋଂମେଂ ପରିଣମନ କରନା ଵହ କର୍ମକା ଭୋଗନା ହୈ, ଜ୍ଞାନକା ନହୀଂ . ନିର୍ଵିକାର ସହଜ ଆନନ୍ଦମେଂ ଲୀନ ରହକର ସହଜରୂପସେ ଜାନତେ ରହନା ଵହୀ ଜ୍ଞାନକା ସ୍ଵରୂପ ହୈ; ଜ୍ଞେଯ ପଦାର୍ଥୋଂମେଂ ରୁକନା — ଉନକେ ସନ୍ମୁଖ ଵୃତ୍ତି ହୋନା, ଵହ ଜ୍ଞାନକା ସ୍ଵରୂପ ନହୀଂ ହୈ ..୪୨..

(ଯଦି ଐସା ହୈ ) ତୋ ଫି ର ଜ୍ଞେଯ ପଦାର୍ଥରୂପ ପରିଣମନ ଜିସକା ଲକ୍ଷଣ ହୈ ଐସୀ (ଜ୍ଞେଯାର୍ଥପରିଣମନସ୍ଵରୂପ) କ୍ରିଯା ଔର ଉସକା ଫଲ କହାଁସେ (କିସ କାରଣସେ) ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତା ହୈ, ଐସା ଅବ ଵିଵେଚନ କରତେ ହୈଂ : —

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଉଦଯଗତାଃ କର୍ମାଂଶାଃ ] (ସଂସାରୀ ଜୀଵକେ) ଉଦଯପ୍ରାପ୍ତ କର୍ମାଂଶ (ଜ୍ଞାନାଵରଣୀଯ ଆଦି ପୁଦ୍ଗଲକର୍ମକେ ଭେଦ) [ନିଯତ୍ଯା ] ନିଯମସେ [ଜିନଵରଵୃଷଭୈଃ ] ଜିନଵର ଵୃଷଭୋଂନେ [ଭଣିତାଃ] କହେ ହୈଂ . [ତେଷୁ ] ଜୀଵ ଉନ କର୍ମାଂଶୋଂକେ ହୋନେ ପର [ଵିମୂଢଃ ରକ୍ତଃ ଦୁଷ୍ଟଃ ଵା ] ମୋହୀ, ରାଗୀ ଅଥଵା ଦ୍ଵେଷୀ ହୋତା ହୁଆ [ବନ୍ଧଂ ଅନୁଭଵତି ] ବନ୍ଧକା ଅନୁଭଵ କରତା ହୈ ..୪୩..

ଟୀକା : — ପ୍ରଥମ ତୋ, ସଂସାରୀକେ ନିଯମସେ ଉଦଯଗତ ପୁଦ୍ଗଲ କର୍ମାଂଶ ହୋତେ ହୀ ହୈଂ . ଅବ

ଭାଖ୍ଯାଂ ଜିନେ କର୍ମୋ ଉଦଯଗତ ନିଯମଥୀ ସଂସାରୀନେ, ତେ କର୍ମ ହୋତାଂ ମୋହୀ -ରାଗୀ -ଦ୍ଵେଷୀ ବଂଧ ଅନୁଭଵେ .୪୩.

Page 73 of 513
PDF/HTML Page 106 of 546
single page version

ସଂଚେତଯମାନୋ ମୋହରାଗଦ୍ଵେଷପରିଣତତ୍ଵାତ୍ ଜ୍ଞେଯାର୍ଥପରିଣମନଲକ୍ଷଣଯା କ୍ରିଯଯା ଯୁଜ୍ଯତେ . ତତ ଏଵ ଚ କ୍ରିଯାଫଲଭୂତଂ ବନ୍ଧମନୁଭଵତି . ଅତୋ ମୋହୋଦଯାତ୍ କ୍ରିଯାକ୍ରିଯାଫଲେ, ନ ତୁ ଜ୍ଞାନାତ୍ ..୪୩..

ଜ୍ଞାନାଵରଣାଦିମୂଲୋତ୍ତରକର୍ମପ୍ରକୃତିଭେଦାଃ ଜିନଵରଵୃଷଭୈର୍ନିଯତ୍ଯା ସ୍ଵଭାଵେନ ଭଣିତାଃ, କିଂତୁ ସ୍ଵକୀଯ- ଶୁଭାଶୁଭଫଲଂ ଦତ୍ଵା ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ନ ଚ ରାଗାଦିପରିଣାମରହିତାଃ ସନ୍ତୋ ବନ୍ଧଂ କୁର୍ଵନ୍ତି . ତର୍ହି କଥଂ ବନ୍ଧଂ କରୋତି ଜୀଵଃ ଇତି ଚେତ୍ . ତେସୁ ଵିମୂଢୋ ରତ୍ତୋ ଦୁଟ୍ଠୋ ଵା ବନ୍ଧମଣୁଭଵଦି ତେଷୁ ଉଦଯାଗତେଷୁ ସତ୍ସୁ କର୍ମାଂଶେଷୁ ମୋହରାଗଦ୍ଵେଷଵିଲକ୍ଷଣନିଜଶୁଦ୍ଧାତ୍ମତତ୍ତ୍ଵଭାଵନାରହିତଃ ସନ୍ ଯୋ ଵିଶେଷେଣ ମୂଢୋ ରକ୍ତୋ ଦୁଷ୍ଟୋ ଵା ଭଵତି ସଃ କେଵଲଜ୍ଞାନାଦ୍ଯନନ୍ତଗୁଣଵ୍ଯକ୍ତିଲକ୍ଷଣମୋକ୍ଷାଦ୍ଵିଲକ୍ଷଣଂ ପ୍ରକୃତିସ୍ଥିତ୍ଯନୁଭାଗପ୍ରଦେଶଭେଦଭିନ୍ନଂ ବନ୍ଧମନୁଭଵତି . ତତଃ ସ୍ଥିତମେତତ୍ ଜ୍ଞାନଂ ବନ୍ଧକାରଣଂ ନ ଭଵତି କର୍ମୋଦଯୋଽପି, କିଂତୁ ରାଗାଦଯୋ ବନ୍ଧକାରଣମିତି ..୪୩.. ଅଥ କେଵଲିନାଂ ରାଗାଦ୍ଯଭାଵାଦ୍ଧର୍ମୋପଦେଶାଦଯୋଽପି ବନ୍ଧକାରଣଂ ନ ଭଵନ୍ତୀତି କଥଯତି ---ଠାଣଣିସେଜ୍ଜଵିହାରା ଧମ୍ମୁଵଦେସୋ ଯ ସ୍ଥାନମୂର୍ଧ୍ଵସ୍ଥିତିର୍ନିଷଦ୍ଯା ଚାସନଂ ଶ୍ରୀଵିହାରୋ ଧର୍ମୋପଦେଶଶ୍ଚ ଣିଯଦଯୋ ଏତେ ଵ୍ଯାପାରା ନିଯତଯଃ ସ୍ଵଭାଵା ଵହ ସଂସାରୀ, ଉନ ଉଦଯଗତ କର୍ମାଂଶୋଂକେ ଅସ୍ତିତ୍ଵମେଂ, ଚେତତେ -ଜାନତେ -ଅନୁଭଵ କରତେ ହୁଏ, ମୋହ -ରାଗ- ଦ୍ଵେଷମେଂ ପରିଣତ ହୋନେସେ ଜ୍ଞେଯ ପଦାର୍ଥୋଂମେଂ ପରିଣମନ ଜିସକା ଲକ୍ଷଣ ହୈ ଐସୀ (ଜ୍ଞେଯାର୍ଥପରିଣମନସ୍ଵରୂପ) କ୍ରିଯାକେ ସାଥ ଯୁକ୍ତ ହୋତା ହୈ; ଔର ଇସୀଲିଯେ କ୍ରିଯାକେ ଫଲଭୂତ ବନ୍ଧକା ଅନୁଭଵ କରତା ହୈ . ଇସସେ (ଐସା କହା ହୈ କି) ମୋହକେ ଉଦଯସେ ହୀ (ମୋହକେ ଉଦଯମେଂ ଯୁକ୍ତ ହୋନେକେ କାରଣସେ ହୀ) କ୍ରିଯା ଔର କ୍ରିଯାଫଲ ହୋତା ହୈ, ଜ୍ଞାନସେ ନହୀଂ .

ଭାଵାର୍ଥ : — ସମସ୍ତ ସଂସାରୀ ଜୀଵୋଂକେ କର୍ମକା ଉଦଯ ହୈ, ପରନ୍ତୁ ଵହ ଉଦଯ ଵନ୍ଧକା କାରଣ ନହୀଂ ହୈ . ଯଦି କର୍ମନିମିତ୍ତକ ଇଷ୍ଟ -ଅନିଷ୍ଟ ଭାଵୋଂମେଂ ଜୀଵ ରାଗୀ -ଦ୍ଵେଷୀ -ମୋହୀ ହୋକର ପରିଣମନ କରେ ତୋ ବନ୍ଧ ହୋତା ହୈ . ଇସସେ ଯହ ବାତ ସିଦ୍ଧ ହୁଈ କି ଜ୍ଞାନ, ଉଦଯ ପ୍ରାପ୍ତ ପୌଦ୍ଗଲିକ କର୍ମ ଯା କର୍ମୋଦଯସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ଦେହାଦିକୀ କ୍ରିଯାଏଁ ବନ୍ଧକା କାରଣ ନହୀଂ ହୈଂ, ବନ୍ଧକେ କାରଣ ମାତ୍ର ରାଗ -ଦ୍ଵେଷ -ମୋହଭାଵ ହୈଂ . ଇସଲିଯେ ଵେ ଭାଵ ସର୍ଵପ୍ରକାରସେ ତ୍ଯାଗନେ ଯୋଗ୍ଯ ହୈ ..୪୩..

ଅବ, ଐସା ଉପଦେଶ ଦେତେ ହୈଂ କି କେଵଲୀଭଗଵାନକେ କ୍ରିଯା ଭୀ କ୍ରିଯାଫଲ (-ବନ୍ଧ) ଉତ୍ପନ୍ନ ନହୀଂ କରତୀ : —

Page 74 of 513
PDF/HTML Page 107 of 546
single page version

ଯଥା ହି ମହିଲାନାଂ ପ୍ରଯତ୍ନମନ୍ତରେଣାପି ତଥାଵିଧଯୋଗ୍ଯତାସଦ୍ଭାଵାତ୍ ସ୍ଵଭାଵଭୂତ ଏଵ ମାଯୋପଗୁଣ୍ଠନାଗୁଣ୍ଠିତୋ ଵ୍ଯଵହାରଃ ପ୍ରଵର୍ତତେ, ତଥା ହି କେଵଲିନାଂ ପ୍ରଯତ୍ନମନ୍ତରେଣାପି ତଥାଵିଧ- ଯୋଗ୍ଯତାସଦ୍ଭାଵାତ୍ ସ୍ଥାନମାସନଂ ଵିହରଣଂ ଧର୍ମଦେଶନା ଚ ସ୍ଵଭାଵଭୂତା ଏଵ ପ୍ରଵର୍ତନ୍ତେ . ଅପି ଚାଵିରୁଦ୍ଧମେତଦମ୍ଭୋଧରଦୃଷ୍ଟାନ୍ତାତ୍ . ଯଥା ଖଲ୍ଵମ୍ଭୋଧରାକାରପରିଣତାନାଂ ପୁଦ୍ଗଲାନାଂ ଗମନମଵସ୍ଥାନଂ ଗର୍ଜନମମ୍ବୁଵର୍ଷଂ ଚ ପୁରୁଷପ୍ରଯତ୍ନମନ୍ତରେଣାପି ଦୃଶ୍ଯନ୍ତେ, ତଥା କେଵଲିନାଂ ସ୍ଥାନାଦଯୋଽବୁଦ୍ଧିପୂର୍ଵକା ଏଵ ଦୃଶ୍ଯନ୍ତେ . ଅତୋଽମୀ ସ୍ଥାନାଦଯୋ ମୋହୋଦଯପୂର୍ଵକତ୍ଵାଭାଵାତ୍ କ୍ରିଯାଵିଶେଷା ଅପି କେଵଲିନାଂ କ୍ରିଯାଫଲଭୂତବନ୍ଧସାଧନାନି ନ ଭଵନ୍ତି ..୪୪.. ଅନୀହିତାଃ . କେଷାମ୍ . ତେସିଂ ଅରହଂତାଣଂ ତେଷାମର୍ହତାଂ ନିର୍ଦୋଷିପରମାତ୍ମନାମ୍ . କ୍ଵ . କାଲେ ଅର୍ହଦଵସ୍ଥାଯାମ୍ . କ ଇଵ . ମାଯାଚାରୋ ଵ୍ଵ ଇତ୍ଥୀଣଂ ମାଯାଚାର ଇଵ ସ୍ତ୍ରୀଣାମିତି . ତଥା ହି — ଯଥା ସ୍ତ୍ରୀଣାଂ ସ୍ତ୍ରୀଵେଦୋଦଯ- ସଦ୍ଭାଵାତ୍ପ୍ରଯତ୍ନାଭାଵେଽପି ମାଯାଚାରଃ ପ୍ରଵର୍ତତେ, ତଥା ଭଗଵତାଂ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମତତ୍ତ୍ଵପ୍ରତିପକ୍ଷଭୂତମୋହୋଦଯକାର୍ଯେହାପୂର୍ଵ-

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ତେଷାମ୍ ଅର୍ହତାଂ ] ଉନ ଅରହନ୍ତ ଭଗଵନ୍ତୋଂକେ [କାଲେ ] ଉସ ସମଯ [ସ୍ଥାନନିଷଦ୍ଯାଵିହାରାଃ ] ଖଡ଼େ ରହନା, ବୈଠନା, ଵିହାର [ଧର୍ମୋପଦେଶଃ ଚ ] ଔର ଧର୍ମୋପଦେଶ-[ସ୍ତ୍ରୀଣାଂ ମାଯାଚାରଃ ଇଵ ] ସ୍ତ୍ରିଯୋଂକେ ମାଯାଚାରକୀ ଭାଁତି, [ନିଯତଯଃ ] ସ୍ଵାଭାଵିକ ହୀ — ପ୍ରଯତ୍ନ ବିନା ହୀ — ହୋତା ହୈ ..୪୪..

ଟୀକା : — ଜୈସେ ସ୍ତ୍ରିଯୋଂକେ, ପ୍ରଯତ୍ନକେ ବିନା ଭୀ, ଉସ ପ୍ରକାର ଯୋଗ୍ଯତାକା ସଦ୍ଭାଵ ହୋନେସେ ସ୍ଵଭାଵଭୂତ ହୀ ମାଯାକେ ଢକ୍କନସେ ଢଁକା ହୁଆ ଵ୍ଯଵହାର ପ୍ରଵର୍ତତା ହୈ, ଉସୀପ୍ରକାର କେଵଲୀଭଗଵାନକେ, ପ୍ରଯତ୍ନକେ ବିନା ହୀ ( – ପ୍ରଯତ୍ନ ନ ହୋନେପର ଭୀ) ଉସ ପ୍ରକାରକୀ ଯୋଗ୍ଯତାକା ସଦ୍ଭାଵ ହୋନେସେ ଖଡ଼େ ରହନା, ବୈଠନା, ଵିହାର ଔର ଧର୍ମଦେଶନା ସ୍ଵଭାଵଭୂତ ହୀ ପ୍ରଵର୍ତତେ ହୈଂ ଔର ଯହ (ପ୍ରଯତ୍ନକେ ବିନା ହୀ ଵିହାରାଦିକା ହୋନା), ବାଦଲକେ ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତସେ ଅଵିରୁଦ୍ଧ ହୈ . ଜୈସେ ବାଦଲକେ ଆକାରରୂପ ପରିଣମିତ ପୁଦ୍ଗଲୋଂକା ଗମନ, ସ୍ଥିରତା, ଗର୍ଜନ ଔର ଜଲଵୃଷ୍ଟି ପୁରୁଷ -ପ୍ରଯତ୍ନକେ ବିନା ଭୀ ଦେଖୀ ଜାତୀ ହୈ, ଉସୀପ୍ରକାର କେଵଲୀଭଗଵାନକେ ଖଡ଼େ ରହନା ଇତ୍ଯାଦି ଅବୁଦ୍ଧିପୂର୍ଵକ ହୀ (ଇଚ୍ଛାକେ ବିନା ହୀ) ଦେଖା ଜାତା ହୈ . ଇସଲିଯେ ଯହ ସ୍ଥାନାଦିକ ( – ଖଡ଼େ ରହନେ -ବୈଠନେ ଇତ୍ଯାଦିକା ଵ୍ଯାପାର), ମୋହୋଦଯପୂର୍ଵକ ନ ହୋନେସେ, କ୍ରିଯାଵିଶେଷ ( – କ୍ରିଯାକେ ପ୍ରକାର) ହୋନେ ପର ଭୀ କେଵଲୀ ଭଗଵାନକେ କ୍ରିଯାଫଲଭୂତ ବନ୍ଧକେ ସାଧନ ନହୀଂ ହୋତେ .

ଭାଵାର୍ଥ : — କେଵଲୀ ଭଗଵାନକେ ସ୍ଥାନ, ଆସନ ଔର ଵିହାର, ଯହ କାଯଯୋଗସମ୍ବନ୍ଧୀ କ୍ରିଯାଏଁ ତଥା ଦିଵ୍ଯଧ୍ଵନିସେ ନିଶ୍ଚଯ -ଵ୍ଯଵହାରସ୍ଵରୂପ ଧର୍ମକା ଉପଦେଶ – ଵଚନଯୋଗ ସମ୍ବନ୍ଧୀ କ୍ରିଯା-

Page 75 of 513
PDF/HTML Page 108 of 546
single page version

ଅଥୈଵଂ ସତି ତୀର୍ଥକୃତାଂ ପୁଣ୍ଯଵିପାକୋଽକିଂଚିତ୍କର ଏଵେତ୍ଯଵଧାରଯତି — ପୁଣ୍ଣଫଲା ଅରହଂତା ତେସିଂ କିରିଯା ପୁଣୋ ହି ଓଦଇଯା .

ପୁଣ୍ଯଫଲା ଅର୍ହନ୍ତସ୍ତେଷାଂ କ୍ରିଯା ପୁନର୍ହି ଔଦଯିକୀ .

ମୋହାଦିଭିଃ ଵିରହିତା ତସ୍ମାତ୍ ସା କ୍ଷାଯିକୀତି ମତା ..୪୫..

ଅର୍ହନ୍ତଃ ଖଲୁ ସକଲସମ୍ଯକ୍ପରିପକ୍ଵପୁଣ୍ଯକଲ୍ପପାଦପଫଲା ଏଵ ଭଵନ୍ତି . କ୍ରିଯା ତୁ ତେଷାଂ ଯା କାଚନ ସା ସର୍ଵାପି ତଦୁଦଯାନୁଭାଵସଂଭାଵିତାତ୍ମସଂଭୂତିତଯା କିଲୌଦଯିକ୍ଯେଵ . ଅଥୈଵଂଭୂତାପି ସା ପ୍ରଯତ୍ନାଭାଵେଽପି ଶ୍ରୀଵିହାରାଦଯଃ ପ୍ରଵର୍ତନ୍ତେ . ମେଘାନାଂ ସ୍ଥାନଗମନଗର୍ଜନଜଲଵର୍ଷଣାଦିଵଦ୍ଵା . ତତଃ ସ୍ଥିତମେତତ୍ ମୋହାଦ୍ଯଭାଵାତ୍ କ୍ରିଯାଵିଶେଷା ଅପି ବନ୍ଧକାରଣଂ ନ ଭଵନ୍ତୀତି ..୪୪.. ଅଥ ପୂର୍ଵଂ ଯଦୁକ୍ତଂ ରାଗାଦି- ରହିତକର୍ମୋଦଯୋ ବନ୍ଧକାରଣଂ ନ ଭଵତି ଵିହାରାଦିକ୍ରିଯା ଚ, ତମେଵାର୍ଥଂ ପ୍ରକାରାନ୍ତରେଣ ଦୃଢଯତି ---ପୁଣ୍ଣଫଲା ଅରହଂତା ପଞ୍ଚମହାକଲ୍ଯାଣପୂଜାଜନକଂ ତ୍ରୈଲୋକ୍ଯଵିଜଯକରଂ ଯତ୍ତୀର୍ଥକରନାମ ପୁଣ୍ଯକର୍ମ ତତ୍ଫଲଭୂତା ଅର୍ହନ୍ତୋ ଭଵନ୍ତି . ତେସିଂ କିରିଯା ପୁଣୋ ହି ଓଦଇଯା ତେଷାଂ ଯା ଦିଵ୍ଯଧ୍ଵନିରୂପଵଚନଵ୍ଯାପାରାଦିକ୍ରିଯା ସା ନିଃକ୍ରିଯଶୁଦ୍ଧାତ୍ମ- ଅଘାତିକର୍ମକେ ନିମିତ୍ତସେ ସହଜ ହୀ ହୋତୀ ହୈ . ଉସମେଂ କେଵଲୀ ଭଗଵାନକୀ କିଂଚିତ୍ ମାତ୍ର ଇଚ୍ଛା ନହୀଂ ହୋତୀ, କ୍ଯୋଂକି ଜହାଁ ମୋହନୀଯ -କର୍ମକା ସର୍ଵଥା କ୍ଷଯ ହୋ ଗଯା ହୈ ଵହାଁ ଉସକୀ କାର୍ଯଭୂତ ଇଚ୍ଛା କହାଁସେ ହୋଗୀ ? ଇସପ୍ରକାର ଇଚ୍ଛାକେ ବିନା ହୀ — ମୋହ -ରାଗ -ଦ୍ଵେଷକେ ବିନା ହୀ — ହୋନେସେ କେଵଲୀ -ଭଗଵାନକେ ଲିଯେ ଵେ କ୍ରିଯାଏଁ ବନ୍ଧକା କାରଣ ନହୀଂ ହୋତୀଂ ..୪୪..

ଇସପ୍ରକାର ହୋନେସେ ତୀର୍ଥଂକରୋଂକେ ପୁଣ୍ଯକା ଵିପାକ ଅକିଂଚିତ୍କର ହୀ ହୈ (-କୁଛ କରତା ନହୀଂ ହୈ, ସ୍ଵଭାଵକା କିଂଚିତ୍ ଘାତ ନହୀଂ କରତା) ଐସା ଅବ ନିଶ୍ଚିତ କରତେ ହୈଂ : —

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଅର୍ହନ୍ତଃ ] ଅରହନ୍ତଭଗଵାନ [ପୁଣ୍ଯଫଲାଃ ] ପୁଣ୍ଯଫଲଵାଲେ ହୈଂ [ପୁନଃ ହି ] ଔର [ତେଷାଂ କ୍ରିଯା ] ଉନକୀ କ୍ରିଯା [ଔଦଯିକୀ ] ଔଦଯିକୀ ହୈ; [ମୋହାଦିଭିଃ ଵିରହିତା ] ମୋହାଦିସେ ରହିତ ହୈ [ତସ୍ମାତ୍ ] ଇସଲିଯେ [ସା ] ଵହ [କ୍ଷାଯିକୀ ] କ୍ଷାଯିକୀ [ଇତି ମତା ] ମାନୀ ଗଈ ହୈ ..୪୫..

ଟୀକା : — ଅରହନ୍ତଭଗଵାନ ଜିନକେ ଵାସ୍ତଵମେଂ ପୁଣ୍ଯରୂପୀ କଲ୍ପଵୃକ୍ଷକେ ସମସ୍ତ ଫଲ ଭଲୀଭାଁତି ପରିପକ୍ଵ ହୁଏ ହୈଂ ଐସେ ହୀ ହୈଂ, ଔର ଉନକୀ ଜୋ ଭୀ କ୍ରିଯା ହୈ ଵହ ସବ ଉସକେ

ଛେ ପୁଣ୍ଯଫଲ ଅର୍ହଂତ, ନେ ଅର୍ହଂତକିରିଯା ଉଦଯିକୀ; ମୋହାଦିଥୀ ଵିରହିତ ତେଥୀ ତେ କ୍ରିଯା କ୍ଷାଯିକ ଗଣୀ .୪୫.

Page 76 of 513
PDF/HTML Page 109 of 546
single page version

ସମସ୍ତମହାମୋହମୂର୍ଧାଭିଷିକ୍ତସ୍କନ୍ଧାଵାରସ୍ଯାତ୍ଯନ୍ତକ୍ଷଯେ ସଂଭୂତତ୍ଵାନ୍ମୋହରାଗଦ୍ଵେଷରୂପାଣାମୁପରଂଜକାନାମ- ଭାଵାଚ୍ଚୈତନ୍ଯଵିକାରକାରଣତାମନାସାଦଯନ୍ତୀ ନିତ୍ଯମୌଦଯିକୀ କାର୍ଯଭୂତସ୍ଯ ବନ୍ଧସ୍ଯାକାରଣଭୂତତଯା କାର୍ଯଭୂତସ୍ଯ ମୋକ୍ଷସ୍ଯ କାରଣଭୂତତଯା ଚ କ୍ଷାଯିକ୍ଯେଵ କଥଂ ହି ନାମ ନାନୁମନ୍ଯେତ . ଅଥାନୁମନ୍ଯେତ ଚେତ୍ତର୍ହି କର୍ମଵିପାକୋଽପି ନ ତେଷାଂ ସ୍ଵଭାଵଵିଘାତାଯ ..୪୫.. ତତ୍ତ୍ଵଵିପରୀତକର୍ମୋଦଯଜନିତତ୍ଵାତ୍ସର୍ଵାପ୍ଯୌଦଯିକୀ ଭଵତି ହି ସ୍ଫୁ ଟମ୍ . ମୋହାଦୀହିଂ ଵିରହିଦା ନିର୍ମୋହ- ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମତତ୍ତ୍ଵପ୍ରଚ୍ଛାଦକମମକାରାହଙ୍କାରୋତ୍ପାଦନସମର୍ଥମୋହାଦିଵିରହିତତ୍ଵାଦ୍ଯତଃ ତମ୍ହା ସା ଖାଯଗ ତ୍ତି ମଦା ତସ୍ମାତ୍ ସା ଯଦ୍ଯପ୍ଯୌଦଯିକୀ ତଥାପି ନିର୍ଵିକାରଶୁଦ୍ଧାତ୍ମତତ୍ତ୍ଵସ୍ଯ ଵିକ୍ରିଯାମକୁର୍ଵତୀ ସତୀ କ୍ଷାଯିକୀତି ମତା . ଅତ୍ରାହ ଶିଷ୍ଯଃ ---‘ଔଦଯିକା ଭାଵାଃ ବନ୍ଧକାରଣମ୍’ ଇତ୍ଯାଗମଵଚନଂ ତର୍ହି ଵୃଥା ଭଵତି . ପରିହାରମାହ --ଔଦଯିକା ଭାଵା ବନ୍ଧକାରଣଂ ଭଵନ୍ତି, ପରଂ କିଂତୁ ମୋହୋଦଯସହିତାଃ . ଦ୍ରଵ୍ଯମୋହୋଦଯେଽପି ସତି ଯଦି ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମଭାଵନାବଲେନ ଭାଵମୋହେନ ନ ପରିଣମତି ତଦା ବଂଧୋ ନ ଭଵତି . ଯଦି ପୁନଃ କର୍ମୋଦଯମାତ୍ରେଣ ବନ୍ଧୋ ଭଵତି ତର୍ହି ସଂସାରିଣାଂ ସର୍ଵଦୈଵ କର୍ମୋଦଯସ୍ଯ ଵିଦ୍ଯମାନତ୍ଵାତ୍ ସର୍ଵଦୈଵ ବନ୍ଧ ଏଵ, ନ ମୋକ୍ଷ ଇତ୍ଯଭିପ୍ରାଯଃ ..୪୫.. ଅଥ ଯଥାର୍ହତାଂ ଶୁଭାଶୁଭପରିଣାମଵିକାରୋ ନାସ୍ତି ତଥୈକାନ୍ତେନ ସଂସାରିଣାମପି ନାସ୍ତୀତି ସାଂଖ୍ଯମତାନୁସାରିଶିଷ୍ଯେଣ ପୂର୍ଵପକ୍ଷେ ( – ପୁଣ୍ଯକେ) ଉଦଯକେ ପ୍ରଭାଵସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋନେକେ କାରଣ ଔଦଯିକୀ ହୀ ହୈ . କିନ୍ତୁ ଐସୀ (ପୁଣ୍ଯକେ ଉଦଯସେ ହୋନେଵାଲୀ) ହୋନେ ପର ଭୀ ଵହ ସଦା ଔଦଯିକୀ କ୍ରିଯା ମହାମୋହରାଜାକୀ ସମସ୍ତ ସେନାକେ ସର୍ଵଥା କ୍ଷଯସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତୀ ହୈ ଇସଲିଯେ ମୋହରାଗଦ୍ଵେଷରୂପୀ ୧ଉପରଂଜକୋଂକା ଅଭାଵ ହୋନେସେ ଚୈତନ୍ଯକେ ଵିକାରକା କାରଣ ନହୀଂ ହୋତୀ ଇସଲିଯେ କାର୍ଯଭୂତ ବନ୍ଧକୀ ଅକାରଣଭୂତତାସେ ଔର କାର୍ଯଭୂତ ମୋକ୍ଷକୀ କାରଣଭୂତତାସେ କ୍ଷାଯିକୀ ହୀ କ୍ଯୋଂ ନ ମାନନୀ ଚାହିଯେ ? (ଅଵଶ୍ଯ ମାନନୀ ଚାହିଯେ) ଔର ଜବ କ୍ଷାଯିକୀ ହୀ ମାନେ ତବ କର୍ମଵିପାକ (-କର୍ମୋଦଯ) ଭୀ ଉନକେ (ଅରହନ୍ତୋଂକେ) ସ୍ଵଭାଵଵିଘାତକା କାରଣ ନହୀଂ ହୋତା (ଐସୈ ନିଶ୍ଚିତ ହୋତା ହୈ ) .

ଭାଵାର୍ଥ : — ଅରହନ୍ତଭଗଵାନକେ ଜୋ ଦିଵ୍ଯଧ୍ଵନି, ଵିହାର ଆଦି କ୍ରିଯାଏଁ ହୈଂ ଵେ ନିଷ୍କ୍ରିଯ ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମତତ୍ତ୍ଵକେ ପ୍ରଦେଶପରିସ୍ପଂଦମେଂ ନିମିତ୍ତଭୂତ ପୂର୍ଵବଦ୍ଧ କର୍ମୋଦଯସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତୀ ହୈଂ ଇସଲିଯେ ଔଦଯିକୀ ହୈଂ . ଵେ କ୍ରିଯାଏଁ ଅରହନ୍ତଭଗଵାନକେ ଚୈତନ୍ଯଵିକାରରୂପ ଭାଵକର୍ମ ଉତ୍ପନ୍ନ ନହୀଂ କରତୀଂ, କ୍ଯୋଂକି (ଉନକେ) ନିର୍ମୋହ ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମତତ୍ତ୍ଵକେ ରାଗଦ୍ଵେଷମୋହରୂପ ଵିକାରମେଂ ନିମିତ୍ତଭୂତ ମୋହନୀଯକର୍ମକା କ୍ଷଯ ହୋ ଚୁକା ହୈ . ଔର ଵେ କ୍ରିଯାଏଁ ଉନ୍ହେଂ, ରାଗଦ୍ଵେଷମୋହକା ଅଭାଵ ହୋ ଜାନେସେ ନଵୀନ ବନ୍ଧମେଂ କାରଣରୂପ ନହୀଂ ହୋତୀଂ, ପରନ୍ତୁ ଵେ ପୂର୍ଵକର୍ମୋଂକେ କ୍ଷଯମେଂ କାରଣରୂପ ହୈଂ କ୍ଯୋଂକି ଜିନ କର୍ମୋଂକେ ଉଦଯସେ ଵେ କ୍ରିଯାଏଁ ହୋତୀ ହୈଂ ଵେ କର୍ମ ଅପନା ରସ ଦେକର ଖିର ଜାତେ ହୈଂ . ଇସପ୍ରକାର ମୋହନୀଯକର୍ମକେ କ୍ଷଯସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋନେସେ ଔର କର୍ମୋଂକେ କ୍ଷଯମେଂ କାରଣଭୂତ ହୋନେସେ ଅରହଂତଭଗଵାନକୀ ଵହ ଔଦଯିକୀ କ୍ରିଯା କ୍ଷାଯିକୀ କହଲାତୀ ହୈ ..୪୫..

୧. ଉପରଂଜକୋଂ = ଉପରାଗ -ମଲିନତା କରନେଵାଲେ (ଵିକାରୀଭାଵ) .

Page 77 of 513
PDF/HTML Page 110 of 546
single page version

ଅଥ କେଵଲିନାମିଵ ସର୍ଵେଷାମପି ସ୍ଵଭାଵଵିଘାତାଭାଵଂ ନିଷେଧଯତି — ଜଦି ସୋ ସୁହୋ ଵ ଅସୁହୋ ଣ ହଵଦି ଆଦା ସଯଂ ସହାଵେଣ .

ଯଦି ସ ଶୁଭୋ ଵା ଅଶୁଭୋ ନ ଭଵତି ଆତ୍ମା ସ୍ଵଯଂ ସ୍ଵଭାଵେନ .

ସଂସାରୋଽପି ନ ଵିଦ୍ଯତେ ସର୍ଵେଷାଂ ଜୀଵକାଯାନାମ୍ ..୪୬..

ଯଦି ଖଲ୍ଵେକାନ୍ତେନ ଶୁଭାଶୁଭଭାଵସ୍ଵଭାଵେନ ସ୍ଵଯମାତ୍ମା ନ ପରିଣମତେ ତଦା ସର୍ଵଦୈଵ ସର୍ଵଥା ନିର୍ଵିଘାତେନ ଶୁଦ୍ଧସ୍ଵଭାଵେନୈଵାଵତିଷ୍ଠତେ . ତଥା ଚ ସର୍ଵ ଏଵ ଭୂତଗ୍ରାମାଃ ସମସ୍ତବନ୍ଧସାଧନ- ଶୂନ୍ଯତ୍ଵାଦାଜଵଂଜଵାଭାଵସ୍ଵଭାଵତୋ ନିତ୍ଯମୁକ୍ତତାଂ ପ୍ରତିପଦ୍ଯେରନ୍ . ତଚ୍ଚ ନାଭ୍ଯୁପଗମ୍ଯତେ; ଆତ୍ମନଃ କୃତେ ସତି ଦୂଷଣଦ୍ଵାରେଣ ପରିହାରଂ ଦଦାତି ---ଜଦି ସୋ ସୁହୋ ଵ ଅସୁହୋ ଣ ହଵଦି ଆଦା ସଯଂ ସହାଵେଣ ଯଥୈଵ ଶୁଦ୍ଧନଯେନାତ୍ମା ଶୁଭାଶୁଭାଭ୍ଯାଂ ନ ପରିଣମତି ତଥୈଵାଶୁଦ୍ଧନଯେନାପି ସ୍ଵଯଂ ସ୍ଵକୀଯୋପାଦାନକାରଣେନ ସ୍ଵଭାଵେନାଶୁଦ୍ଧନିଶ୍ଚଯରୂପେଣାପି ଯଦି ନ ପରିଣମତି ତଦା . କିଂ ଦୂଷଣଂ ଭଵତି . ସଂସାରୋ ଵି ଣ ଵିଜ୍ଜଦି ନିସ୍ସଂସାରଶୁଦ୍ଧାତ୍ମସ୍ଵରୂପାତ୍ପ୍ରତିପକ୍ଷଭୂତୋ ଵ୍ଯଵହାରନଯେନାପି ସଂସାରୋ ନ ଵିଦ୍ଯତେ . କେଷାମ୍ . ସଵ୍ଵେସିଂ ଜୀଵକାଯାଣଂ ସର୍ଵେଷାଂ ଜୀଵସଂଘାତାନାମିତି . ତଥା ହି --ଆତ୍ମା ତାଵତ୍ପରିଣାମୀ, ସ ଚ କର୍ମୋପାଧିନିମିତ୍ତେ ସତି ସ୍ଫ ଟିକମଣିରିଵୋପାଧିଂ ଗୃହ୍ଣାତି, ତତଃ କାରଣାତ୍ସଂସାରାଭାଵୋ ନ ଭଵତି . ଅଥ ମତମ୍ ---ସଂସାରାଭାଵଃ

ଅବ, କେଵଲୀଭଗଵାନକୀ ଭାଁତି ସମସ୍ତ ଜୀଵୋଂକେ ସ୍ଵଭାଵ ଵିଘାତକା ଅଭାଵ ହୋନେକା ନିଷେଧ କରତେ ହୈଂ : —

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଯଦି ] ଯଦି (ଐସା ମାନା ଜାଯେ କି) [ସଃ ଆତ୍ମା ] ଆତ୍ମା [ସ୍ଵଯଂ ] ସ୍ଵଯଂ [ସ୍ଵଭାଵେନ ] ସ୍ଵଭାଵସେ (-ଅପନେ ଭାଵସେ) [ଶୁଭଃ ଵା ଅଶୁଭଃ ] ଶୁଭ ଯା ଅଶୁଭ [ନ ଭଵତି ] ନହୀଂ ହୋତା (ଶୁଭାଶୁଭ ଭାଵମେଂ ପରିଣମିତ ହୀ ନହୀଂ ହୋତା) [ସର୍ଵେଷାଂ ଜୀଵକାଯାନାଂ ] ତୋ ସମସ୍ତ ଜୀଵନିକାଯୋଂକେ [ସଂସାରଃ ଅପି ] ସଂସାର ଭୀ [ନ ଵିଦ୍ଯତେ ] ଵିଦ୍ଯମାନ ନହୀଂ ହୈ ଐସା ସିଦ୍ଧ ହୋଗା ..୪୬..

ଟୀକା : — ଯଦି ଏକାନ୍ତସେ ଐସା ମାନା ଜାଯେ କି ଶୁଭାଶୁଭଭାଵରୂପ ସ୍ଵଭାଵମେଂ (-ଅପନେ ଭାଵମେଂ ) ଆତ୍ମା ସ୍ଵଯଂ ପରିଣମିତ ନହୀଂ ହୋତା, ତୋ ଯହ ସିଦ୍ଧ ହୁଆ କି (ଵହ) ସଦା ହୀ ସର୍ଵଥା ନିର୍ଵିଘାତ ଶୁଦ୍ଧସ୍ଵଭାଵସେ ହୀ ଅଵସ୍ଥିତ ହୈ; ଔର ଇସପ୍ରକାର ସମସ୍ତ ଜୀଵସମୂହ, ସମସ୍ତ ବନ୍ଧକାରଣୋଂସେ ରହିତ ସିଦ୍ଧ ହୋନେସେ ସଂସାର ଅଭାଵରୂପ ସ୍ଵଭାଵକେ କାରଣ ନିତ୍ଯମୁକ୍ତତାକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋ

Page 78 of 513
PDF/HTML Page 111 of 546
single page version

ପରିଣାମଧର୍ମତ୍ଵେନ ସ୍ଫ ଟିକସ୍ଯ ଜପାତାପିଚ୍ଛରାଗସ୍ଵଭାଵତ୍ଵଵତ୍ ଶୁଭାଶୁଭସ୍ଵଭାଵତ୍ଵଦ୍ଯୋତନାତ୍ ..୪୬..

ଜଂ ତକ୍କାଲିଯମିଦରଂ ଜାଣଦି ଜୁଗଵଂ ସମଂତଦୋ ସଵ୍ଵଂ .

ସାଂଖ୍ଯାନାଂ ଦୂଷଣଂ ନ ଭଵତି, ଭୂଷଣମେଵ . ନୈଵମ୍ . ସଂସାରାଭାଵୋ ହି ମୋକ୍ଷୋ ଭଣ୍ଯତେ, ସ ଚ ସଂସାରିଜୀଵାନାଂ ନ ଦୃଶ୍ଯତେ, ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷଵିରୋଧାଦିତି ଭାଵାର୍ଥଃ ..୪୬.. ଏଵଂ ରାଗାଦଯୋ ବନ୍ଧକାରଣଂ, ନ ଚ ଜ୍ଞାନମିତ୍ଯାଦି- ଵ୍ଯାଖ୍ଯାନମୁଖ୍ଯତ୍ଵେନ ଷଷ୍ଠସ୍ଥଲେ ଗାଥାପଞ୍ଚକଂ ଗତମ୍ . ଅଥ ପ୍ରଥମଂ ତାଵତ୍ କେଵଲଜ୍ଞାନମେଵ ସର୍ଵଜ୍ଞସ୍ଵରୂପଂ, ଜାଯେଂଗେ ଅର୍ଥାତ୍ ନିତ୍ଯମୁକ୍ତ ସିଦ୍ଧ ହୋଵେଂଗେ ! କିନ୍ତୁ ଐସା ସ୍ଵୀକାର ନହୀଂ କିଯା ଜା ସକତା; କ୍ଯୋଂକି ଆତ୍ମା ପରିଣାମଧର୍ମଵାଲା ହୋନେସେ, ଜୈସେ ସ୍ଫ ଟିକମଣି, ଜପାକୁସୁମ ଔର ତମାଲପୁଷ୍ପକେ ରଂଗ -ରୂପ ସ୍ଵଭାଵଯୁକ୍ତତାସେ ପ୍ରକାଶିତ ହୋତା ହୈ ଉସୀପ୍ରକାର, ଉସେ (ଆତ୍ମାକେ) ଶୁଭାଶୁଭ -ସ୍ଵଭାଵଯୁକ୍ତତା ପ୍ରକାଶିତ ହୋତୀ ହୈ . (ଜୈସେ ସ୍ଫ ଟିକମଣି ଲାଲ ଔର କାଲେ ଫୂ ଲକେ ନିମିତ୍ତସେ ଲାଲ ଔର କାଲେ ସ୍ଵଭାଵମେଂ ପରିଣମିତ ଦିଖାଈ ଦେତା ହୈ ଉସୀପ୍ରକାର ଆତ୍ମା କର୍ମୋପାଧିକେ ନିମିତ୍ତସେ ଶୁଭାଶୁଭ ସ୍ଵଭାଵରୂପ ପରିଣମିତ ହୋତା ହୁଆ ଦିଖାଈ ଦେତା ହୈ) .

ଭାଵାର୍ଥ : — ଜୈସେ ଶୁଦ୍ଧନଯସେ କୋଈ ଜୀଵ ଶୁଭାଶୁଭ ଭାଵରୂପ ପରିଣମିତ ନହୀଂ ହୋତା ଉସୀପ୍ରକାର ଯଦି ଅଶୁଦ୍ଧନଯସେ ଭୀ ପରିଣମିତ ନ ହୋତା ହୋ ତୋ ଵ୍ଯଵହାରନଯସେ ଭୀ ସମସ୍ତ ଜୀଵୋଂକେ ସଂସାରକା ଅଭାଵ ହୋ ଜାଯେ ଔର ସଭୀ ଜୀଵ ସଦା ମୁକ୍ତ ହୀ ସିଦ୍ଧ ହୋଜାଵେଂ ! କିନ୍ତୁ ଯହ ତୋ ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷ ଵିରୁଦ୍ଧ ହୈ . ଇସଲିଯେ ଜୈସେ କେଵଲୀଭଗଵାନକେ ଶୁଭାଶୁଭ ପରିଣାମୋଂକା ଅଭାଵ ହୈ ଉସୀପ୍ରକାର ସଭୀ ଜୀଵୋଂକେ ସର୍ଵଥା ଶୁଭାଶୁଭ ପରିଣାମୋଂକା ଅଭାଵ ନହୀଂ ସମଝନା ଚାହିଯେ ..୪୬..

ଅବ, ପୁନଃ ପ୍ରକୃତକା ( – ଚାଲୁ ଵିଷଯକା) ଅନୁସରଣ କରକେ ଅତୀନ୍ଦ୍ରିଯ ଜ୍ଞାନକୋ ସର୍ଵଜ୍ଞରୂପସେ ଅଭିନନ୍ଦନ କରତେ ହୈଂ . (ଅର୍ଥାତ୍ ଅତୀନ୍ଦ୍ରିଯ ଜ୍ଞାନ ସବକା ଜ୍ଞାତା ହୈ ଐସୀ ଉସକୀ ପ୍ରଶଂସା କରତେ ହୈଂ )

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଯତ୍ ] ଜୋ [ଯୁଗପଦ୍ ] ଏକ ହୀ ସାଥ [ସମନ୍ତତଃ ] ସର୍ଵତଃ (ସର୍ଵ ଆତ୍ମପ୍ରଦେଶୋଂସେ) [ତାତ୍କାଲିକଂ ] ତାତ୍କାଲିକ [ଇତରଂ ] ଯା ଅତାତ୍କାଲିକ, [ଵିଚିତ୍ରଵିଷମଂ ]

Page 79 of 513
PDF/HTML Page 112 of 546
single page version

ତତ୍କାଲକଲିତଵୃତ୍ତିକମତୀତୋଦର୍କକାଲକଲିତଵୃତ୍ତିକଂ ଚାପ୍ଯେକପଦ ଏଵ ସମନ୍ତତୋଽପି ସକଲମପ୍ଯର୍ଥଜାତଂ, ପୃଥକ୍ତ୍ଵଵୃତ୍ତସ୍ଵଲକ୍ଷଣଲକ୍ଷ୍ମୀକଟାକ୍ଷିତାନେକପ୍ରକାରଵ୍ଯଂଜିତଵୈଚିତ୍ର୍ଯମିତରେତରଵିରୋଧ- ଧାପିତାସମାନଜାତୀଯତ୍ଵୋଦ୍ଦାମିତଵୈଷମ୍ଯଂ କ୍ଷାଯିକଂ ଜ୍ଞାନଂ କିଲ ଜାନୀଯାତ୍; ତସ୍ଯ ହି କ୍ରମ- ପ୍ରଵୃତ୍ତିହେତୁଭୂତାନାଂ କ୍ଷଯୋପଶମାଵସ୍ଥାଵସ୍ଥିତଜ୍ଞାନାଵରଣୀଯକର୍ମପୁଦ୍ଗଲାନାମତ୍ଯନ୍ତାଭାଵାତ୍ତାତ୍କାଲି- କମତାତ୍କାଲିକଂ ଵାପ୍ଯର୍ଥଜାତଂ ତୁଲ୍ଯକାଲମେଵ ପ୍ରକାଶେତ; ସର୍ଵତୋ ଵିଶୁଦ୍ଧସ୍ଯ ପ୍ରତିନିଯତ- ଦେଶଵିଶୁଦ୍ଧେରନ୍ତଃପ୍ଲଵନାତ୍ ସମନ୍ତତୋଽପି ପ୍ରକାଶେତ; ସର୍ଵାଵରଣକ୍ଷଯାଦ୍ଦେଶାଵରଣକ୍ଷଯୋପଶମସ୍ଯାନ- ଵସ୍ଥାନାତ୍ସର୍ଵମପି ପ୍ରକାଶେତ; ସର୍ଵପ୍ରକାରଜ୍ଞାନାଵରଣୀଯକ୍ଷଯାଦସର୍ଵପ୍ରକାରଜ୍ଞାନାଵରଣୀଯକ୍ଷଯୋପଶମସ୍ଯ ଵିଲଯନାଦ୍ଵିଚିତ୍ରମପି ପ୍ରକାଶେତ; ଅସମାନଜାତୀଯଜ୍ଞାନାଵରଣକ୍ଷଯାତ୍ସମାନଜାତୀଯଜ୍ଞାନାଵରଣୀଯ- ତଦନନ୍ତରଂ ସର୍ଵପରିଜ୍ଞାନେ ସତି ଏକପରିଜ୍ଞାନଂ, ଏକପରିଜ୍ଞାନେ ସତି ସର୍ଵପରିଜ୍ଞାନମିତ୍ଯାଦିକଥନରୂପେଣ ଗାଥାପଞ୍ଚକପର୍ଯନ୍ତଂ ଵ୍ଯାଖ୍ଯାନଂ କରୋତି . ତଦ୍ଯଥା --ଅତ୍ର ଜ୍ଞାନପ୍ରପଞ୍ଚଵ୍ଯାଖ୍ଯାନଂ ପ୍ରକୃତଂ ତାଵତ୍ତତ୍ପ୍ରସ୍ତୁତମନୁସୃତ୍ଯ ପୁନରପି କେଵଲଜ୍ଞାନଂ ସର୍ଵଜ୍ଞତ୍ଵେନ ନିରୂପଯତି --ଜଂ ଯଜ୍ଜ୍ଞାନଂ କର୍ତୃ ଜାଣଦି ଜାନାତି . କମ୍ . ଅତ୍ଥଂ ଅର୍ଥଂ ଵିଚିତ୍ର (-ଅନେକ ପ୍ରକାରକେ) ଔର ଵିଷମ (ମୂର୍ତ, ଅମୂର୍ତ ଆଦି ଅସମାନ ଜାତିକେ) [ସର୍ଵଂ ଅର୍ଥଂ ] ସମସ୍ତ ପଦାର୍ଥୋଂକୋ [ଜାନାତି ] ଜାନତା ହୈ [ତତ୍ ଜ୍ଞାନଂ ] ଉସ ଜ୍ଞାନକୋ [କ୍ଷାଯିକଂ ଭଣିତମ୍ ] କ୍ଷାଯିକ କହା ହୈ ..୪୭..

ଟୀକା : — କ୍ଷାଯିକ ଜ୍ଞାନ ଵାସ୍ତଵମେଂ ଏକ ସମଯମେଂ ହୀ ସର୍ଵତଃ (ସର୍ଵ ଆତ୍ମପ୍ରଦେଶୋଂସେ), ଵତର୍ମାନମେଂ ଵର୍ତତେ ତଥା ଭୂତ -ଭଵିଷ୍ଯତ କାଲମେଂ ଵର୍ତତେ ଉନ ସମସ୍ତ ପଦାର୍ଥୋଂକୋ ଜାନତା ହୈ ଜିନମେଂ ହୁଆ ହୈ ଔର ଜିନମେଂ ପରସ୍ପର ଵିରୋଧସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋନେଵାଲୀ ଅସମାନଜାତୀଯତାକେ କାରଣ ଵୈଷମ୍ଯ ପ୍ରଗଟ ହୁଆ ହୈ . (ଇସୀ ବାତକୋ ଯୁକ୍ତିପୂର୍ଵକ ସମଝାତେ ହୈଂ : — ) କ୍ରମ -ପ୍ରଵୃତ୍ତିକେ ହେତୁଭୂତ, କ୍ଷଯୋପଶମ- ଅଵସ୍ଥାମେଂ ରହନେଵାଲେ ଜ୍ଞାନାଵରଣୀଯ କର୍ମପୁଦ୍ଗଲୋଂକା ଉସକେ (କ୍ଷାଯିକ ଜ୍ଞାନକେ) ଅତ୍ଯନ୍ତ ଅଭାଵ ହୋନେସେ ଵହ ତାତ୍କାଲିକ ଯା ଅତାତ୍କାଲିକ ପଦାର୍ଥ -ମାତ୍ରକୋ ସମକାଲମେଂ ହୀ ପ୍ରକାଶିତ କରତା ହୈ; (କ୍ଷାଯିକ ଜ୍ଞାନ) ସର୍ଵତଃ ଵିଶୁଦ୍ଧ ହୋନେକେ କାରଣ ପ୍ରତିନିଯତ ପ୍ରଦେଶୋଂକୀ ଵିଶୁଦ୍ଧି (ସର୍ଵତଃ ଵିଶୁଦ୍ଧି) କେ ଭୀତର ଡୂବ ଜାନେସେ ଵହ ସର୍ଵତଃ (ସର୍ଵ ଆତ୍ମପ୍ରଦେଶୋଂସେ) ଭୀ ପ୍ରକାଶିତ କରତା ହୈ; ସର୍ଵ ଆଵରଣୋଂକା କ୍ଷଯ ହୋନେସେ, ଦେଶ -ଆଵରଣକା କ୍ଷଯୋପଶମ ନ ରହନେସେ ଵହ ସବକୋ ଭୀ ପ୍ରକାଶିତ କରତା ହୈ, ସର୍ଵପ୍ରକାର ଜ୍ଞାନାଵରଣକେ କ୍ଷଯକେ କାରଣ (-ସର୍ଵ ପ୍ରକାରକେ ପଦାର୍ଥୋଂକୋ ଜାନନେଵାଲେ ଜ୍ଞାନକେ ଆଵରଣମେଂ ନିମିତ୍ତଭୂତ କର୍ମକେ କ୍ଷଯ ହୋନେସେ) ଅସର୍ଵପ୍ରକାରକେ ଜ୍ଞାନାଵରଣକା କ୍ଷଯୋପଶମ (-ଅମୁକ ହୀ ପ୍ରକାରକେ ପଦାର୍ଥୋଂକୋ ଜାନନେଵାଲେ ଜ୍ଞାନକେ ଆଵରଣମେଂ ନିମିତ୍ତଭୂତ କର୍ମୋଂକା କ୍ଷଯୋପଶମ) ଵିଲଯକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋନେସେ ଵହ ଵିଚିତ୍ର କୋ ଭୀ (-ଅନେକ ପ୍ରକାରକେ ପଦାର୍ଥୋଂ କୋ ଭୀ) ପ୍ରକାଶିତ କରତା ହୈ; ଅସମାନଜାତୀଯ -ଜ୍ଞାନାଵରଣକେ

୧ପୃଥକରୂପସେ ଵର୍ତତେ ସ୍ଵଲକ୍ଷଣରୂପ ଲକ୍ଷ୍ମୀସେ ଆଲୋକିତ ଅନେକ ପ୍ରକାରୋଂକେ କାରଣ ଵୈଚିତ୍ର୍ଯ ପ୍ରଗଟ

୧. ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକେ ଭିନ୍ନ -ଭିନ୍ନ ଵର୍ତନେଵାଲେ ନିଜ -ନିଜ ଲକ୍ଷଣ ଉନ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକୀ ଲକ୍ଷ୍ମୀ -ସମ୍ପତ୍ତି -ଶୋଭା ହୈଂ .

Page 80 of 513
PDF/HTML Page 113 of 546
single page version

କ୍ଷଯୋପଶମସ୍ଯ ଵିନାଶନାଦ୍ଵିଷମମପି ପ୍ରକାଶେତ . ଅଲମଥଵାତିଵିସ୍ତରେଣ, ଅନିଵାରିତପ୍ରସରପ୍ରକାଶ- ଶାଲିତଯା କ୍ଷାଯିକଜ୍ଞାନମଵଶ୍ଯମେଵ ସର୍ଵଦା ସର୍ଵତ୍ର ସର୍ଵଥା ସର୍ଵମେଵ ଜାନୀଯାତ୍ ..୪୭.. ଅଥ ସର୍ଵମଜାନନ୍ନେକମପି ନ ଜାନାତୀତି ନିଶ୍ଚିନୋତି — ଜୋ ଣ ଵିଜାଣଦି ଜୁଗଵଂ ଅତ୍ଥେ ତିକ୍କାଲିଗେ ତିହୁଵଣତ୍ଥେ .

ପଦାର୍ଥମିତି ଵିଶେଷ୍ଯପଦମ୍ . କିଂଵିଶିଷ୍ଟମ୍ . ତକ୍କାଲିଯମିଦରଂ ତାତ୍କାଲିକଂ ଵର୍ତମାନମିତରଂ ଚାତୀତାନାଗତମ୍ . କଥଂ ଜାନାତି . ଜୁଗଵଂ ଯୁଗପଦେକସମଯେ ସମଂତଦୋ ସମନ୍ତତଃ ସର୍ଵାତ୍ମପ୍ରଦେଶୈଃ ସର୍ଵପ୍ରକାରେଣ ଵା . କତିସଂଖ୍ଯୋପେତମ୍ . ସଵ୍ଵଂ ସମସ୍ତମ୍ . ପୁନରପି କିଂଵିଶିଷ୍ଟମ୍ . ଵିଚିତ୍ତଂ ନାନାଭେଦଭିନ୍ନମ୍ . ପୁନରପି କିଂରୂପମ୍ . ଵିସମଂ ମୂର୍ତାମୂର୍ତଚେତନାଚେତନାଦିଜାତ୍ଯନ୍ତରଵିଶେଷୈର୍ଵିସଦ୍ଦଶଂ . ତଂ ଣାଣଂ ଖାଇଯଂ ଭଣିଯଂ ଯଦେଵଂଗୁଣଵିଶିଷ୍ଟଂ ଜ୍ଞାନଂ ତତ୍କ୍ଷାଯିକଂ କ୍ଷଯକେ କାରଣ (-ଅସମାନଜାତିକେ ପଦାର୍ଥୋଂକୋ ଜାନନେଵାଲେ ଜ୍ଞାନକେ ଆଵରଣମେଂ ନିମିତ୍ତଭୂତ କର୍ମୋଂକେ କ୍ଷଯକେ କାରଣ) ସମାନଜାତୀଯ ଜ୍ଞାନାଵରଣକା କ୍ଷଯୋପଶମ (-ସମାନ ଜାତିକେ ହୀ ପଦାର୍ଥୋଂକୋ ଜାନନେଵାଲେ ଜ୍ଞାନକେ ଆଵରଣମେଂ ନିମିତ୍ତଭୂତ କର୍ମୋଂକା କ୍ଷଯୋପଶମ) ନଷ୍ଟ ହୋ ଜାନେସେ ଵହ ଵିଷମ କୋ ଭୀ (-ଅସମାନଜାତିକେ ପଦାର୍ଥୋଂକୋ ଭୀ) ପ୍ରକାଶିତ କରତା ହୈ . ଅଥଵା, ଅତିଵିସ୍ତାରସେ ପୂରା ପଡେ଼ (କୁଛ ଲାଭ ନହୀଂ) ? ଜିସକା ଅନିଵାର (ରୋକା ନ ଜା ସକେ ଐସା ଅମର୍ଯାଦିତ) ଫୈ ଲାଵ ହୈ ଐସା ପ୍ରକାଶମାନ ହୋନେସେ କ୍ଷାଯିକ ଜ୍ଞାନ ଅଵଶ୍ଯମେଵ ସର୍ଵଦା ସର୍ଵତ୍ର ସର୍ଵଥା ସର୍ଵକୋ ଜାନତା ହୈ .

ଭାଵାର୍ଥ : — କ୍ରମପୂର୍ଵକ ଜାନନା, ନିଯତ ଆତ୍ମପ୍ରଦେଶୋଂସେ ହୀ ଜାନନା, ଅମୁକକୋ ହୀ

— ଇତ୍ଯାଦି ମର୍ଯାଦାଯେଂ ମତି – ଶ୍ରୁତାଦି କ୍ଷାଯୋପଶମିକ ଜ୍ଞାନମେଂ ହୀ ସଂଭଵ ହୈଂ . କ୍ଷାଯିକଜ୍ଞାନକେ ଅମର୍ଯାଦିତ ହୋନେସେ ଏକ ହୀ ସାଥ ସର୍ଵ ଆତ୍ମପ୍ରଦେଶୋଂସେ ତୀନୋଂ କାଲକୀ ପର୍ଯାଯୋଂକେ ସାଥ ସର୍ଵ ପଦାର୍ଥୋଂକୋ — ଉନ ପଦାର୍ଥୋଂକେ ଅନେକ ପ୍ରକାରକେ ଔର ଵିରୁଦ୍ଧ ଜାତିକେ ହୋନେ ପର ଭୀ ଜାନତା ହୈ ଅର୍ଥାତ୍ କେଵଲଜ୍ଞାନ ଏକ ହୀ ସମଯମେଂ ସର୍ଵ ଆତ୍ମପ୍ରଦେଶୋଂସେ ସମସ୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯ -କ୍ଷେତ୍ର -କାଲ -ଭାଵକୋ ଜାନତା ହୈ ..୪୭..

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଯ ] ଜୋ [ଯୁଗପଦ୍ ] ଏକ ହୀ ସାଥ [ତ୍ରୈକାଲିକାନ୍ ତ୍ରିଭୁଵନସ୍ଥାନ୍ ] ତ୍ରୈକାଲିକ ତ୍ରିଭୁଵନସ୍ଥ (-ତୀନୋଂ କାଲକେ ଔର ତୀନୋଂ ଲୋକକେ) [ଅର୍ଥାନ୍ ] ପଦାର୍ଥୋଂକୋ [ନ

Page 81 of 513
PDF/HTML Page 114 of 546
single page version

ଇହ କିଲୈକମାକାଶଦ୍ରଵ୍ଯମେକଂ ଧର୍ମଦ୍ରଵ୍ଯମେକମଧର୍ମଦ୍ରଵ୍ଯମସଂଖ୍ଯେଯାନି କାଲଦ୍ରଵ୍ଯାଣ୍ଯନନ୍ତାନି ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯାଣି . ତତୋଽପ୍ଯନନ୍ତଗୁଣାନି ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯାଣି . ତଥୈଷାମେଵ ପ୍ରତ୍ଯେକମତୀତାନାଗତାନୁଭୂଯ- ମାନଭେଦଭିନ୍ନନିରଵଧିଵୃତ୍ତିପ୍ରଵାହପରିପାତିନୋଽନନ୍ତାଃ ପର୍ଯାଯାଃ . ଏଵମେତତ୍ସମସ୍ତମପି ସମୁଦିତଂ ଜ୍ଞେଯମ୍ . ଇହୈଵୈକଂ କିଂଚିଜ୍ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଜ୍ଞାତୃ . ଅଥ ଯଥା ସମସ୍ତଂ ଦାହ୍ଯଂ ଦହନ୍ ଦହନଃ ସମସ୍ତଦାହ୍ଯହେତୁକ- ସମସ୍ତଦାହ୍ଯାକାରପର୍ଯାଯପରିଣତସକଲୈକଦହନାକାରମାତ୍ମାନଂ ପରିଣମତି, ତଥା ସମସ୍ତଂ ଜ୍ଞେଯଂ ଜାନନ୍ ଜ୍ଞାତା ସମସ୍ତଜ୍ଞେଯହେତୁକସମସ୍ତଜ୍ଞେଯାକାରପର୍ଯାଯପରିଣତସକଲୈକଜ୍ଞାନାକାରଂ ଚେତନତ୍ଵାତ୍ ସ୍ଵାନୁଭଵ- ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷମାତ୍ମାନଂ ପରିଣମତି . ଏଵଂ କିଲ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଵଭାଵଃ . ଯସ୍ତୁ ସମସ୍ତଂ ଜ୍ଞେଯଂ ନ ଜାନାତି ସ ସମସ୍ତଂ ଭଣିତମ୍ . ଅଭେଦନଯେନ ତଦେଵ ସର୍ଵଜ୍ଞସ୍ଵରୂପଂ ତଦେଵୋପାଦେଯଭୂତାନନ୍ତସୁଖାଦ୍ଯନନ୍ତଗୁଣାନାମାଧାରଭୂତଂ ସର୍ଵ- ପ୍ରକାରୋପାଦେଯରୂପେଣ ଭାଵନୀଯମ୍ ଇତି ତାତ୍ପର୍ଯମ୍ ..୪୭.. ଅଥ ଯଃ ସର୍ଵଂ ନ ଜାନାତି ସ ଏକମପି ନ ଜାନାତୀତି ଵିଚାରଯତି — ଜୋ ଣ ଵିଜାଣଦି ଯଃ କର୍ତା ନୈଵ ଜାନାତି . କଥମ୍ . ଜୁଗଵଂ ଯୁଗପଦେକକ୍ଷଣେ . କାନ୍ . ଅତ୍ଥେ ଅର୍ଥାନ୍ . କଥଂଭୂତାନ୍ . ତିକ୍କାଲିଗେ ତ୍ରିକାଲପର୍ଯାଯପରିଣତାନ୍ . ପୁନରପି କଥଂଭୂତାନ୍ . ତିହୁଵଣତ୍ଥେ ତ୍ରିଭୁଵନସ୍ଥାନ୍ . ଣାଦୁଂ ତସ୍ସ ଣ ସକ୍କଂ ତସ୍ଯ ପୁରୁଷସ୍ଯ ସମ୍ବନ୍ଧି ଜ୍ଞାନଂ ଜ୍ଞାତୁଂ ସମର୍ଥଂ ନ ଭଵତି . କିମ୍ . ଦଵ୍ଵଂ ଵିଜାନାତି ] ନହୀଂ ଜାନତା, [ତସ୍ଯ ] ଉସେ [ସପର୍ଯଯଂ ] ପର୍ଯାଯ ସହିତ [ଏକଂ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଵା ] ଏକ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଭୀ [ଜ୍ଞାତୁଂ ନ ଶକ୍ଯଂ ] ଜାନନା ଶକ୍ଯ ନହୀଂ ହୈ ..୪୮..

ଟୀକା : — ଇସ ଵିଶ୍ଵମେଂ ଏକ ଆକାଶଦ୍ରଵ୍ଯ, ଏକ ଧର୍ମଦ୍ରଵ୍ଯ, ଏକ ଅଧର୍ମଦ୍ରଵ୍ଯ, ଅସଂଖ୍ଯ କାଲଦ୍ରଵ୍ଯ ଔର ଅନନ୍ତ ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯ ତଥା ଉନସେ ଭୀ ଅନନ୍ତଗୁନେ ପୁଦ୍ଗଲ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈଂ, ଔର ଉନ୍ହୀଂକେ ପ୍ରତ୍ଯେକକେ ଅତୀତ, ଅନାଗତ ଔର ଵର୍ତମାନ ଐସେ (ତୀନ) ପ୍ରକାରୋଂସେ ଭେଦଵାଲୀ ୧ନିରଵଧି ୨ଵୃତ୍ତିପ୍ରଵାହକେ ଭୀତର ପଡ଼ନେଵାଲୀ (-ସମା ଜାନେଵାଲୀ) ଅନନ୍ତ ପର୍ଯାଯେଂ ହୈଂ . ଇସପ୍ରକାର ଯହ ସମସ୍ତ (ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂ ଔର ପର୍ଯାଯୋଂକା) ସମୁଦାଯ ଜ୍ଞେଯ ହୈ . ଉସୀମେଂ ଏକ କୋଈ ଭୀ ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯ ଜ୍ଞାତା ହୈ . ଅବ ଯହାଁ, ଜୈସେ ସମସ୍ତ ଦାହ୍ଯକୋ ଦହକତୀ ହୁଈ ଅଗ୍ନି ସମସ୍ତ -ଦାହ୍ଯହେତୁକ (-ସମସ୍ତ ଦାହ୍ଯ ଜିସକା ନିମିତ୍ତ ହୈ ଐସା) ସମସ୍ତ ଦାହ୍ଯାକାରପର୍ଯାଯରୂପ ପରିଣମିତ ସକଲ ଏକ ୩ଦହନ ଜିସକା ଆକାର (ସ୍ଵରୂପ) ହୈ ଐସେ ଅପନେ ରୂପମେଂ (-ଅଗ୍ନିରୂପମେଂ ) ପରିଣମିତ ହୋତୀ ହୈ, ଵୈସେ ହୀ ସମସ୍ତ ଜ୍ଞେଯୋକୋ ଜାନତା ହୁଆ ଜ୍ଞାତା (-ଆତ୍ମା) ସମସ୍ତଜ୍ଞେଯହେତୁକ ସମସ୍ତ ଜ୍ଞେଯାକାରପର୍ଯାଯରୂପ ପରିଣମିତ ୪ସକଲ ଏକ ଜ୍ଞାନ ଜିସକା ଆକାର (ସ୍ଵରୂପ) ହୈ ଐସେ ନିଜରୂପସେ — ଜୋ ଚେତନତାକେ କାରଣ ସ୍ଵାନୁଭଵପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷ ହୈ ଉସ -ରୂପ — ପରିଣମିତ ହୋତା ହୈ . ଇସପ୍ରକାର ଵାସ୍ତଵମେଂ ଦ୍ରଵ୍ଯକା ସ୍ଵଭାଵ ହୈ . କିନ୍ତୁ ଜୋ ସମସ୍ତ ଜ୍ଞେଯକୋ ନହୀଂ ଜାନତା ଵହ (ଆତ୍ମା), ଜୈସେ ସମସ୍ତ ଦାହ୍ଯକୋ ନ ଦହତୀ ହୁଈ ଅଗ୍ନି ସମସ୍ତଦାହ୍ଯହେତୁକ

୧. ନିରଵଧି = ଅଵଧି – ହଦ – ମର୍ଯାଦା ଅନ୍ତରହିତ .

୨. ଵୃତ୍ତି = ଵର୍ତନ କରନା; ଉତ୍ପାଦ – ଵ୍ଯଯ – ଧ୍ରୌଵ୍ଯ; ଅସ୍ତିତ୍ଵ, ପରିଣତି .

୩. ଦହନ = ଜଲାନା, ଦହନା .

୪. ସକଲ = ସାରା; ପରିପୂର୍ଣ .

Page 82 of 513
PDF/HTML Page 115 of 546
single page version

ଦାହ୍ଯମଦହନ୍ ସମସ୍ତଦାହ୍ଯହେତୁକସମସ୍ତଦାହ୍ଯାକାରପର୍ଯାଯପରିଣତସକଲୈକଦହନାକାରମାତ୍ମାନଂ ଦହନ ଇଵ ସମସ୍ତଜ୍ଞେଯହେତୁକସମସ୍ତଜ୍ଞେଯାକାରପର୍ଯାଯପରିଣତସକଲୈକଜ୍ଞାନାକାରମାତ୍ମାନଂ ଚେତନତ୍ଵାତ୍ ସ୍ଵାନୁଭଵ- ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷତ୍ଵେଽପି ନ ପରିଣମତି . ଏଵମେତଦାଯାତି ଯଃ ସର୍ଵଂ ନ ଜାନାତି ସ ଆତ୍ମାନଂ ନ ଜାନାତି ..୪୮.. ଜ୍ଞେଯଦ୍ରଵ୍ଯମ୍ . କିଂଵିଶିଷ୍ଟମ୍ . ସପଜ୍ଜଯଂ ଅନନ୍ତପର୍ଯାଯସହିତମ୍ . କତିସଂଖ୍ଯୋପେତମ୍ . ଏଗଂ ଵା ଏକମପୀତି . ତଥା ହି ---ଆକାଶଦ୍ରଵ୍ଯଂ ତାଵଦେକଂ, ଧର୍ମଦ୍ରଵ୍ଯମେକଂ, ତଥୈଵାଧର୍ମଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଚ, ଲୋକାକାଶପ୍ରମିତାସଂଖ୍ଯେଯକାଲଦ୍ରଵ୍ଯାଣି, ତତୋଽନନ୍ତଗୁଣାନି ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯାଣି, ତେଭ୍ଯୋଽପ୍ଯନନ୍ତଗୁଣାନି ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯାଣି . ତଥୈଵ ସର୍ଵେଷାଂ ପ୍ରତ୍ଯେକମନନ୍ତ- ପର୍ଯାଯାଃ, ଏତତ୍ସର୍ଵଂ ଜ୍ଞେଯଂ ତାଵତ୍ତତ୍ରୈକଂ ଵିଵକ୍ଷିତଂ ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଜ୍ଞାତୃ ଭଵତି . ଏଵଂ ତାଵଦ୍ଵସ୍ତୁସ୍ଵଭାଵଃ . ତତ୍ର ଯଥା ଦହନଃ ସମସ୍ତଂ ଦାହ୍ଯଂ ଦହନ୍ ସନ୍ ସମସ୍ତଦାହ୍ଯହେତୁକସମସ୍ତଦାହ୍ଯାକାରପର୍ଯାଯପରିଣତସକଲୈକଦହନସ୍ଵରୂପମୁଷ୍ଣ- ପରିଣତତୃଣପର୍ଣାଦ୍ଯାକାରମାତ୍ମାନଂ (ସ୍ଵକୀଯସ୍ଵଭାଵଂ) ପରିଣମତି, ତଥାଯମାତ୍ମା ସମସ୍ତଂ ଜ୍ଞେଯଂ ଜାନନ୍ ସନ୍ ସମସ୍ତଜ୍ଞେଯହେତୁକସମସ୍ତଜ୍ଞେଯାକାରପର୍ଯାଯପରିଣତସକଲୈକାଖଣ୍ଡଜ୍ଞାନରୂପଂ ସ୍ଵକୀଯମାତ୍ମାନଂ ପରିଣମତି ଜାନାତି ପରିଚ୍ଛିନତ୍ତି . ଯଥୈଵ ଚ ସ ଏଵ ଦହନଃ ପୂର୍ଵୋକ୍ତ ଲକ୍ଷଣଂ ଦାହ୍ଯମଦହନ୍ ସନ୍ ତଦାକାରେଣ ନ ପରିଣମତି, ତଥାଽଽତ୍ମାପି ପୂର୍ଵୋକ୍ତଲକ୍ଷଣଂ ସମସ୍ତଂ ଜ୍ଞେଯମଜାନନ୍ ପୂର୍ଵୋକ୍ତଲକ୍ଷଣମେଵ ସକଲୈକାଖଣ୍ଡଜ୍ଞାନାକାରଂ ସ୍ଵକୀଯମାତ୍ମାନଂ ନ ପରିଣମତି ନ ଜାନାତି ନ ପରିଚ୍ଛିନତ୍ତି . ଅପରମପ୍ଯୁଦାହରଣଂ ଦୀଯତେ ---ଯଥା କୋଽପ୍ଯନ୍ଧକ ଆଦିତ୍ଯପ୍ରକାଶ୍ଯାନ୍ ପଦାର୍ଥାନପଶ୍ଯନ୍ନାଦିତ୍ଯମିଵ, ପ୍ରଦୀପପ୍ରକାଶ୍ଯାନ୍ ପଦାର୍ଥାନପଶ୍ଯନ୍ ପ୍ରଦୀପମିଵ, ଦର୍ପଣସ୍ଥ- ବିମ୍ବାନ୍ଯପଶ୍ଯନ୍ ଦର୍ପଣମିଵ, ସ୍ଵକୀଯଦୃଷ୍ଟିପ୍ରକାଶ୍ଯାନ୍ ପଦାର୍ଥାନପଶ୍ଯନ୍ ହସ୍ତପାଦାଦ୍ଯଵଯଵପରିଣତଂ ସ୍ଵକୀଯ- ଦେହାକାରମାତ୍ମାନଂ ସ୍ଵକୀଯଦୃଷ୍ଟଯା ନ ପଶ୍ଯତି, ତଥାଯଂ ଵିଵକ୍ଷିତାତ୍ମାପି କେଵଲଜ୍ଞାନପ୍ରକାଶ୍ଯାନ୍ ପଦାର୍ଥାନଜାନନ୍ ସମସ୍ତଦାହ୍ଯାକାରପର୍ଯାଯରୂପ ପରିଣମିତ ସକଲ ଏକ ଦହନ ଜିସକା ଆକାର ହୈ ଐସେ ଅପନେ ରୂପମେଂ ପରିଣମିତ ନହୀଂ ହୋତା ଉସୀପ୍ରକାର ସମସ୍ତଜ୍ଞେଯହେତୁକ ସମସ୍ତଜ୍ଞେଯାକାରପର୍ଯାଯରୂପ ପରିଣମିତ ସକଲ ଏକ ଜ୍ଞାନ ଜିସକା ଆକାର ହୈ ଐସେ ଅପନେ ରୂପମେଂ — ସ୍ଵଯଂ ଚେତନାକେ କାରଣ ସ୍ଵାନୁଭଵପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷ ହୋନେ ପର ଭୀ ପରିଣମିତ ନହୀଂ ହୋତା, (ଅପନେକୋ ପରିପୂର୍ଣ ତଯା ଅନୁଭଵ ନହୀଂ କରତା — ନହୀଂ ଜାନତା) ଇସ ପ୍ରକାର ଯହ ଫଲିତ ହୋତା ହୈ କି ଜୋ ସବକୋ ନହୀଂ ଜାନତା ଵହ ଅପନେକୋ (-ଆତ୍ମାକୋ) ନହୀଂ ଜାନତା .

ଭାଵାର୍ଥ : — ଜୋ ଅଗ୍ନି କାଷ୍ଠ, ତୃଣ, ପତ୍ତେ ଇତ୍ଯାଦି ସମସ୍ତ ଦାହ୍ଯପଦାର୍ଥୋଂକୋ ନହୀଂ ଜଲାତା, ଉସକା ଦହନସ୍ଵଭାଵ (କାଷ୍ଠାଦିକ ସମସ୍ତ ଦାହ୍ଯ ଜିସକା ନିମିତ୍ତ ହୈ ଐସା) ସମସ୍ତ ଦାହ୍ଯାକାରପର୍ଯାଯରୂପ ପରିଣମିତ ନ ହୋନେସେ ଅପୂର୍ଣରୂପସେ ପରିଣମିତ ହୋତା ହୈ — ପରିପୂର୍ଣରୂପସେ ପରିଣମିତ ନହୀଂ ହୋତା, ଇସଲିଯେ ପରିପୂର୍ଣ ଏକ ଦହନ ଜିସକା ସ୍ଵରୂପ ହୈ ଐସୀ ଵହ ଅଗ୍ନି ଅପନେ ରୂପ ହୀ ପୂର୍ଣ ରୀତିସେ ପରିଣମିତ ନହୀଂ ହୋତୀ; ଉସୀ ପ୍ରକାର ଯହ ଆତ୍ମା ସମସ୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯ -ପର୍ଯାଯରୂପ ସମସ୍ତ ଜ୍ଞେଯକୋ ନହୀଂ ଜାନତା, ଉସକା ଜ୍ଞାନ (ସମସ୍ତ ଜ୍ଞେଯ ଜିସକା ନିମିତ୍ତ ହୈ ଐସେ) ସମସ୍ତଜ୍ଞେଯାକାରପର୍ଯାଯରୂପ ପରିଣମିତ ନ ହୋନେସେ ଅପୂର୍ଣରୂପସେ ପରିଣମିତ ହୋତା ହୈ – ପରିପୂର୍ଣ ରୂପସେ ପରିଣମିତ ନହୀଂ ହୋତା, ଇସଲିଯେ ପରିପୂର୍ଣ ଏକ ଜ୍ଞାନ ଜିସକା ସ୍ଵରୂପ ହୈ ଐସା ଵହ ଆତ୍ମା ଅପନେ ରୂପସେ ହୀ ପୂର୍ଣ ରୀତିସେ ପରିଣମିତ ନହୀଂ ହୋତା ଅର୍ଥାତ୍ ନିଜକୋ ହୀ ପୂର୍ଣ ରୀତିସେ ଅନୁଭଵ ନହୀଂ କରତା — ନହୀଂ ଜାନତା . ଇସପ୍ରକାର ସିଦ୍ଧ ହୁଆ କି ଜୋ ସବକୋ ନହୀଂ ଜାନତା ଵହ ଏକକୋ — ଅପନେକୋ (ପୂର୍ଣ ରୀତିସେ) ନହୀଂ ଜାନତା ..୪୮..

Page 83 of 513
PDF/HTML Page 116 of 546
single page version

ଆତ୍ମା ହି ତାଵତ୍ସ୍ଵଯଂ ଜ୍ଞାନମଯତ୍ଵେ ସତି ଜ୍ଞାତୃତ୍ଵାତ୍ ଜ୍ଞାନମେଵ . ଜ୍ଞାନଂ ତୁ ପ୍ରତ୍ଯାତ୍ମଵର୍ତି ପ୍ରତିଭାସମଯଂ ମହାସାମାନ୍ଯମ୍ . ତତ୍ତୁ ପ୍ରତିଭାସମଯାନନ୍ତଵିଶେଷଵ୍ଯାପି . ତେ ଚ ସର୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯ- ସକଲାଖଣ୍ଡୈକକେଵଲଜ୍ଞାନରୂପମାତ୍ମାନମପି ନ ଜାନାତି . ତତ ଏତତ୍ସ୍ଥିତଂ ଯଃ ସର୍ଵଂ ନ ଜାନାତି ସ ଆତ୍ମାନମପି ନ ଜାନାତୀତି ..୪୮.. ଅଥୈକମଜାନନ୍ ସର୍ଵଂ ନ ଜାନାତୀତି ନିଶ୍ଚିନୋତି --ଦଵ୍ଵଂ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଅଣଂତପଜ୍ଜଯଂ ଅନନ୍ତପର୍ଯାଯଂ ଏଗଂ ଏକଂ ଅଣଂତାଣି ଦଵ୍ଵଜାଦୀଣି ଅନନ୍ତାନି ଦ୍ରଵ୍ଯଜାତୀନି ଜୋ ଣ ଵିଜାଣଦି ଯୋ ନ ଵିଜାନାତି

ଅବ, ଐସା ନିଶ୍ଚିତ କରତେ ହୈଂ କି ଏକକୋ ନ ଜାନନେଵାଲା ସବକୋ ନହୀଂ ଜାନତା : —

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଯଦି ] ଯଦି [ଅନନ୍ତପର୍ଯାଯଂ ] ଅନନ୍ତ ପର୍ଯାଯଵାଲେ [ଏକଂ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ] ଏକ ଦ୍ରଵ୍ଯକୋ (-ଆତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯକୋ) [ଅନନ୍ତାନି ଦ୍ରଵ୍ଯଜାତାନି ] ତଥା ଅନନ୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯସମୂହକୋ [ଯୁଗପଦ୍ ] ଏକ ହୀ ସାଥ [ନ ଵିଜାନାତି ] ନହୀଂ ଜାନତା [ସଃ ] ତୋ ଵହ ପୁରୁଷ [ସର୍ଵାଣି ] ସବ କୋ (-ଅନନ୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯସମୂହକୋ) [କଥଂ ଜାନାତି ] କୈସେ ଜାନ ସକେଗା ? (ଅର୍ଥାତ୍ ଜୋ ଆତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯକୋ ନହୀଂ ଜାନତା ହୋ ଵହ ସମସ୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯସମୂହକୋ ନହୀଂ ଜାନ ସକତା) ..୪୯..

ପ୍ରକାରାନ୍ତରସେ ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଯଦି ] ଯଦି [ଅନନ୍ତପର୍ଯାଯଂ ] ଅନନ୍ତ ପର୍ଯାଯଵାଲେ [ଏକଂ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ] ଏକ ଦ୍ରଵ୍ଯକୋ (-ଆତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯକୋ) [ନ ଵିଜାନାତି ] ନହୀଂ ଜାନତା [ସଃ ] ତୋ ଵହ ପୁରୁଷ [ଯୁଗପଦ୍ ] ଏକ ହୀ ସାଥ [ସର୍ଵାଣି ଅନନ୍ତାନି ଦ୍ରଵ୍ଯଜାତାନି ] ସର୍ଵ ଅନନ୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯ -ସମୂହକୋ [କଥଂ ଜାନାତି ] କୈସେ ଜାନ ସକେଗା ?

ଟୀକା : — ପ୍ରଥମ ତୋ ଆତ୍ମା ଵାସ୍ତଵମେଂ ସ୍ଵଯଂ ଜ୍ଞାନମଯ ହୋନେସେ ଜ୍ଞାତୃତ୍ଵକେ କାରଣ ଜ୍ଞାନ ହୀ ହୈ; ଔର ଜ୍ଞାନ ପ୍ରତ୍ଯେକ ଆତ୍ମାମେଂ ଵର୍ତତା (-ରହତା) ହୁଆ ପ୍ରତିଭାସମଯ ମହାସାମାନ୍ଯ ହୈ . ଵହ ପ୍ରତିଭାସମଯ ମହାସାମାନ୍ଯ ପ୍ରତିଭାସମଯ ଅନନ୍ତ ଵିଶେଷୋଂମେଂ ଵ୍ଯାପ୍ତ ହୋନେଵାଲା ହୈ; ଔର ଉନ ଵିଶେଷୋଂକେ (-ଭେଦୋଂକେ) ନିମିତ୍ତ ସର୍ଵ ଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯ ହୈଂ . ଅବ ଜୋ ପୁରୁଷ ସର୍ଵ ଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯ ଜିନକେ ନିମିତ୍ତ ହୈଂ ଐସେ

ଜୋ ଏକ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଅନଂତପର୍ଯଯ ତେମ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଅନଂତନେ ଯୁଗପଦ ନ ଜାଣେ ଜୀଵ, ତୋ ତେ କେମ ଜାଣେ ସର୍ଵନେ ? ୪୯.

Page 84 of 513
PDF/HTML Page 117 of 546
single page version

ନିବନ୍ଧନାଃ . ଅଥ ଯଃ ସର୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯନିବନ୍ଧନାନଂତଵିଶେଷଵ୍ଯାପିପ୍ରତିଭାସମଯମହାସାମାନ୍ଯରୂପ- ମାତ୍ମାନଂ ସ୍ଵାନୁଭଵପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷଂ ନ କରୋତି ସ କ ଥଂ ପ୍ରତିଭାସମଯମହାସାମାନ୍ଯଵ୍ଯାପ୍ଯପ୍ରତିଭାସମଯାନନ୍ତ- ଵିଶେଷନିବନ୍ଧନଭୂତସର୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯାନ୍ ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷୀକୁର୍ଯାତ୍ . ଏଵମେତଦାଯାତି ଯ ଆତ୍ମାନଂ ନ ଜାନାତି ସ ସର୍ଵଂ ନ ଜାନାତି . ଅଥ ସର୍ଵଜ୍ଞାନାଦାତ୍ମଜ୍ଞାନମାତ୍ମଜ୍ଞାନାତ୍ସର୍ଵଜ୍ଞାନମିତ୍ଯଵତିଷ୍ଠତେ . ଏଵଂ ଚ ସତି ଜ୍ଞାନମଯତ୍ଵେନ ସ୍ଵସଂଚେତକତ୍ଵାଦାତ୍ମନୋ ଜ୍ଞାତୃଜ୍ଞେଯଯୋର୍ଵସ୍ତୁତ୍ଵେନାନ୍ଯତ୍ଵେ ସତ୍ଯପି ପ୍ରତିଭାସପ୍ରତିଭାସ୍ଯ- ମାନଯୋଃ ସ୍ଵସ୍ଯାମଵସ୍ଥାଯାମନ୍ଯୋନ୍ଯସଂଵଲନେନାତ୍ଯନ୍ତମଶକ୍ଯଵିଵେଚନତ୍ଵାତ୍ସର୍ଵମାତ୍ମନି ନିଖାତମିଵ ପ୍ରତିଭାତି . ଯଦ୍ଯେଵଂ ନ ସ୍ଯାତ୍ ତଦା ଜ୍ଞାନସ୍ଯ ପରିପୂର୍ଣାତ୍ମସଂଚେତନାଭାଵାତ୍ ପରିପୂର୍ଣସ୍ଯୈକସ୍ଯାତ୍ମନୋଽପି ଜ୍ଞାନଂ ନ ସିଦ୍ଧଯେତ୍ ..୪୯.. ଅନନ୍ତଦ୍ରଵ୍ଯସମୂହାନ୍ କିଧ ସୋ ସଵ୍ଵାଣି ଜାଣାଦି କଥଂ ସ ସର୍ଵାନ୍ ଜାନାତି ଜୁଗଵଂ ଯୁଗପଦେକସମଯେ, ନ କଥମପୀତି . ତଥା ହି --ଆତ୍ମଲକ୍ଷଣଂ ତାଵଜ୍ଜ୍ଞାନଂ ତଚ୍ଚାଖଣ୍ଡପ୍ରତିଭାସମଯଂ ସର୍ଵଜୀଵସାଧାରଣଂ ମହାସାମାନ୍ଯମ୍ . ତଚ୍ଚ ମହାସାମାନ୍ଯଂ ଜ୍ଞାନମଯାନନ୍ତଵିଶେଷଵ୍ଯାପି . ତେ ଚ ଜ୍ଞାନଵିଶେଷା ଅନନ୍ତଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯାଣାଂ ଵିଷଯଭୂତାନାଂ ଅନନ୍ତ ଵିଶେଷୋଂମେଂ ଵ୍ଯାପ୍ତ ହୋନେଵାଲେ ପ୍ରତିଭାସମଯ ମହାସାମାନ୍ଯରୂପ ଆତ୍ମାକା ସ୍ଵାନୁଭଵ ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷ ନହୀଂ କରତା, ଵହ (ପୁରୁଷ) ପ୍ରତିଭାସମଯ ମହାସାମାନ୍ଯକେ ଦ୍ଵାରା ୧ଵ୍ଯାପ୍ଯ (-ଵ୍ଯାପ୍ଯ ହୋନେ ଯୋଗ୍ଯ) ଜୋ ପ୍ରତିଭାସମଯ ଅନନ୍ତ ଵିଶେଷ ହୈ ଉନକୀ ନିମିତ୍ତଭୂତ ସର୍ଵ ଦ୍ରଵ୍ଯ ପର୍ଯାଯୋଂକୋ କୈସେ ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷ କର ସକେଗା ? (ନହୀଂ କର ସକେଗା) ଇସସେ ଐସା ଫଲିତ ହୁଆ କି ଜୋ ଆତ୍ମାକୋ ନହୀଂ ଜାନତା ଵହ ସବକୋ ନହୀଂ ଜାନତା .

ଅବ, ଇସସେ ଐସା ନିଶ୍ଚିତ ହୋତା ହୈ କି ସର୍ଵକେ ଜ୍ଞାନସେ ଆତ୍ମାକା ଜ୍ଞାନ ଔର ଆତ୍ମାକେ ଜ୍ଞାନସେ ସର୍ଵକା ଜ୍ଞାନ (ହୋତା ହୈ); ଔର ଐସା ହୋନେସେ, ଆତ୍ମା ଜ୍ଞାନମଯତାକେ କାରଣ ସ୍ଵସଂଚେତକ ହୋନେସେ, ଜ୍ଞାତା ଔର ଜ୍ଞେଯକା ଵସ୍ତୁରୂପସେ ଅନ୍ଯତ୍ଵ ହୋନେ ପର ଭୀ ପ୍ରତିଭାସ ଔର ପ୍ରତିଭାସ୍ଯମାନକର ଅପନୀ ଅଵସ୍ଥାମେଂ ଅନ୍ଯୋନ୍ଯ ମିଲନ ହୋନେକେ କାରଣ (ଜ୍ଞାନ ଔର ଜ୍ଞେଯ, ଆତ୍ମାକୀ – ଜ୍ଞାନକୀ ଅଵସ୍ଥାମେଂ ପରସ୍ପର ମିଶ୍ରିତ – ଏକମେକରୂପ ହୋନେସେ) ଉନ୍ହେଂ ଭିନ୍ନ କରନା ଅତ୍ଯନ୍ତ ଅଶକ୍ଯ ହୋନେସେ ମାନୋ ସବ କୁଛ ଆତ୍ମାମେଂ ୨ନିଖାତ (ପ୍ରଵିଷ୍ଟ) ହୋ ଗଯା ହୋ ଇସପ୍ରକାର ପ୍ରତିଭାସିତ ହୋତା ହୈ — ଜ୍ଞାତ ହୋତା ହୈ . (ଆତ୍ମା ଜ୍ଞାନମଯ ହୋନେସେ ଵହ ଅପନେକୋ ଅନୁଭଵ କରତା ହୈ — ଜାନତା ହୈ, ଔର ଅପନେକୋ ଜାନନେପର ସମସ୍ତ ଜ୍ଞେଯ ଐସେ ଜ୍ଞାତ ହୋତେ ହୈଂ – ମାନୋଂ ଵେ ଜ୍ଞାନମେଂ ସ୍ଥିତ ହୀ ହୋଂ, କ୍ଯୋଂକି ଜ୍ଞାନକୀ ଅଵସ୍ଥାମେଂସେ ଜ୍ଞେଯାକାରୋଂକୋ ଭିନ୍ନ କରନା ଅଶକ୍ଯ ହୈ .) ଯଦି ଐସା ନ ହୋ ତୋ (ଯଦି ଆତ୍ମା ସବକୋ ନ ଜାନତା ହୋ ତୋ) ଜ୍ଞାନକେ ପରିପୂର୍ଣ ଆତ୍ମସଂଚେତନକା ଅଭାଵ ହୋନେସେ ପରିପୂର୍ଣ ଏକ ଆତ୍ମାକା ଭୀ ଜ୍ଞାନ ସିଦ୍ଧ ନ ହୋ .

୧. ଜ୍ଞାନ ସାମାନ୍ଯ ଵ୍ଯାପକ ହୈ, ଔର ଜ୍ଞାନ ଵିଶେଷ -ଭେଦ ଵ୍ଯାପ୍ଯ ହୈଂ . ଉନ ଜ୍ଞାନଵିଶେଷୋଂକେ ନିମିତ୍ତ ଜ୍ଞେଯଭୂତ ସର୍ଵ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଔର ପର୍ଯାଯେଂ ହୈଂ .

୨. ନିଖାତ = ଖୋଦକ ର ଭୀତର ଗହରା ଉତର ଗଯା ହୁଵା; ଭୀତର ପ୍ରଵିଷ୍ଟ ହୁଆ .

Page 85 of 513
PDF/HTML Page 118 of 546
single page version

ଅଥ କ୍ରମକୃତପ୍ରଵୃତ୍ତ୍ଯା ଜ୍ଞାନସ୍ଯ ସର୍ଵଗତତ୍ଵଂ ନ ସିଦ୍ଧଯତୀତି ନିଶ୍ଚିନୋତି — ଉପଜ୍ଜଦି ଜଦି ଣାଣଂ କମସୋ ଅଟ୍ଠେ ପଡୁଚ୍ଚ ଣାଣିସ୍ସ .

ଜ୍ଞେଯଭୂତାନାଂ ପରିଚ୍ଛେଦକା ଗ୍ରାହକାଃ . ଅଖଣ୍ଡୈକପ୍ରତିଭାସମଯଂ ଯନ୍ମହାସାମାନ୍ଯଂ ତତ୍ସ୍ଵଭାଵମାତ୍ମାନଂ ଯୋଽସୌ ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷଂ ନ ଜାନାତି ସ ପୁରୁଷଃ ପ୍ରତିଭାସମଯେନ ମହାସାମାନ୍ଯେନ ଯେ ଵ୍ଯାପ୍ତା ଅନନ୍ତଜ୍ଞାନଵିଶେଷାସ୍ତେଷାଂ ଵିଷଯଭୂତାଃ ଯେଽନନ୍ତଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯାସ୍ତାନ୍ କଥଂ ଜାନାତି, ନ କଥମପି . ଅଥ ଏତଦାଯାତମ୍ — ଯଃ ଆତ୍ମାନଂ ନ ଜାନାତି ସ ସର୍ଵଂ ନ ଜାନାତୀତି . ତଥା ଚୋକ୍ତମ୍ --‘‘ଏକୋ ଭାଵଃ ସର୍ଵଭାଵସ୍ଵଭାଵଃ ସର୍ଵେ ଭାଵା ଏକଭାଵସ୍ଵଭାଵାଃ . ଏକୋ ଭାଵସ୍ତତ୍ତ୍ଵତୋ ଯେନ ବୁଦ୍ଧଃ ସର୍ଵେ ଭାଵାସ୍ତତ୍ତ୍ଵତସ୍ତେନ ବୁଦ୍ଧାଃ ..’’ ଅତ୍ରାହ ଶିଷ୍ଯ : – ଆତ୍ମପରିଜ୍ଞାନେ ସତି ସର୍ଵପରିଜ୍ଞାନଂ ଭଵତୀତ୍ଯତ୍ର ଵ୍ଯାଖ୍ଯାତଂ, ତତ୍ର ତୁ ପୂର୍ଵସୂତ୍ରେ ଭଣିତଂ ସର୍ଵପରିଜ୍ଞାନେ ସତ୍ଯାତ୍ମପରିଜ୍ଞାନଂ ଭଵତୀତି . ଯଦ୍ଯେଵଂ ତର୍ହି ଛଦ୍ମସ୍ଥାନାଂ ସର୍ଵପରିଜ୍ଞାନଂ ନାସ୍ତ୍ଯାତ୍ମପରିଜ୍ଞାନଂ କଥଂ ଭଵିଷ୍ଯତି, ଆତ୍ମପରିଜ୍ଞାନାଭାଵେ ଚାତ୍ମଭାଵନା କଥଂ, ତଦଭାଵେ କେଵଲଜ୍ଞାନୋତ୍ପତ୍ତିର୍ନାସ୍ତୀତି . ପରିହାରମାହ — ପରୋକ୍ଷପ୍ରମାଣଭୂତଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନେନ ସର୍ଵପଦାର୍ଥା ଜ୍ଞାଯନ୍ତେ . କଥମିତି ଚେତ୍ --ଲୋକାଲୋକାଦିପରିଜ୍ଞାନଂ ଵ୍ଯାପ୍ତିଜ୍ଞାନରୂପେଣ ଛଦ୍ମସ୍ଥାନାମପି ଵିଦ୍ଯତେ, ତଚ୍ଚ ଵ୍ଯାପ୍ତିଜ୍ଞାନଂ ପରୋକ୍ଷାକାରେଣ କେଵଲଜ୍ଞାନଵିଷଯଗ୍ରାହକଂ କଥଂଚିଦାତ୍ମୈଵ ଭଣ୍ଯତେ .

ଭାଵାର୍ଥ : — ୪୮ ଔର ୪୯ଵୀଂ ଗାଥାମେଂ ଐସା ବତାଯା ଗଯା ହୈ କି ସବକୋ ନହୀଂ ଜାନତା ଵହ ଅପନେକୋ ନହୀଂ ଜାନତା, ଔର ଜୋ ଅପନେକୋ ନହୀଂ ଜାନତା ଵହ ସବକୋ ନହୀଂ ଜାନତା . ଅପନା ଜ୍ଞାନ ଔର ସବକା ଜ୍ଞାନ ଏକ ସାଥ ହୀ ହୋତା ହୈ . ସ୍ଵଯଂ ଔର ସର୍ଵ — ଇନ ଦୋମେଂସେ ଏକକା ଜ୍ଞାନ ହୋ ଔର ଦୂସରେକା ନ ହୋ ଯହ ଅସମ୍ଭଵ ହୈ .

ଯହ କଥନ ଏକଦେଶ ଜ୍ଞାନକୀ ଅପେକ୍ଷାସେ ନହୀଂ କିନ୍ତୁ ପୂର୍ଣଜ୍ଞାନକୀ (କେଵଲଜ୍ଞାନକୀ) ଅପେକ୍ଷାସେ ହୈ ..୪୯..

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଯଦି ] ଯଦି [ଜ୍ଞାନିନଃ ଜ୍ଞାନଂ ] ଆତ୍ମାକା ଜ୍ଞାନ [କ୍ରମଶଃ ] କ୍ରମଶଃ [ଅର୍ଥାନ୍ ପ୍ରତୀତ୍ଯ ] ପଦାର୍ଥୋଂକା ଅଵଲମ୍ବନ ଲେକର [ଉତ୍ପଦ୍ଯତେ ] ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତା ହୋ [ତତ୍ ] ତୋ ଵହ (ଜ୍ଞାନ) [ ନ ଏଵ ନିତ୍ଯଂ ଭଵତି ] ନିତ୍ଯ ନହୀଂ ହୈ, [ନ କ୍ଷାଯିକଂ ] କ୍ଷାଯିକ ନହୀଂ ହୈ, [ନ ଏଵ ସର୍ଵଗତମ୍ ] ଔର ସର୍ଵଗତ ନହୀଂ ହୈ ..୫୦..

ଜୋ ଜ୍ଞାନ ‘ଜ୍ଞାନୀ’ନୁ ଊପଜେ କ୍ରମଶଃ ଅରଥ ଅଵଲଂବୀନେ, ତୋ ନିତ୍ଯ ନହି, କ୍ଷାଯିକ ନହି ନେ ସର୍ଵଗତ ନହି ଜ୍ଞାନ ଏ .୫୦.

Page 86 of 513
PDF/HTML Page 119 of 546
single page version

ଯତ୍କିଲ କ୍ରମେଣୈକୈକମର୍ଥମାଲମ୍ବ୍ଯ ପ୍ରଵର୍ତତେ ଜ୍ଞାନଂ ତଦେକାର୍ଥାଲମ୍ବନାଦୁତ୍ପନ୍ନମନ୍ଯାର୍ଥାଲମ୍ବନାତ୍ ପ୍ରଲୀଯମାନଂ ନିତ୍ଯମସତ୍ତଥା କର୍ମୋଦଯାଦେକାଂ ଵ୍ଯକ୍ତିଂ ପ୍ରତିପନ୍ନଂ ପୁନର୍ଵ୍ଯକ୍ତ୍ଯନ୍ତରଂ ପ୍ରତିପଦ୍ଯମାନଂ କ୍ଷାଯିକ- ମପ୍ଯସଦନନ୍ତଦ୍ରଵ୍ଯକ୍ଷେତ୍ରକାଲଭାଵାନାକ୍ରାନ୍ତୁମଶକ୍ତତ୍ଵାତ୍ ସର୍ଵଗତଂ ନ ସ୍ଯାତ୍ ..୫୦..

ଅଥଵା ସ୍ଵସଂଵେଦନଜ୍ଞାନେନାତ୍ମା ଜ୍ଞାଯତେ, ତତଶ୍ଚ ଭାଵନା କ୍ରିଯତେ, ତଯା ରାଗାଦିଵିକଲ୍ପରହିତସ୍ଵ- ସଂଵେଦନଜ୍ଞାନଭାଵନଯା କେଵଲଜ୍ଞାନଂ ଚ ଜାଯତେ . ଇତି ନାସ୍ତି ଦୋଷଃ ..୪୯.. ଅଥ କ୍ରମପ୍ରଵୃତ୍ତଜ୍ଞାନେନ ସର୍ଵଜ୍ଞୋ ନ ଭଵତୀତି ଵ୍ଯଵସ୍ଥାପଯତି — ଉପ୍ପଜ୍ଜଦି ଜଦି ଣାଣଂ ଉତ୍ପଦ୍ଯତେ ଜ୍ଞାନଂ ଯଦି ଚେତ୍ . କମସୋ କ୍ରମଶଃ ସକାଶାତ୍ . କିଂକିଂ

ଟୀକା : — ଜୋ ଜ୍ଞାନ କ୍ରମଶଃ ଏକ ଏକ ପଦାର୍ଥକା ଅଵଲମ୍ବନ ଲେକର ପ୍ରଵୃତ୍ତି କରତା ହୈ ଵହ (ଜ୍ଞାନ) ଏକ ପଦାର୍ଥକେ ଅଵଲମ୍ବନସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋକର ଦୂସରେ ପଦାର୍ଥକେ ଅଵଲମ୍ବନସେ ନଷ୍ଟ ହୋ ଜାନେସେ ନିତ୍ଯ ନହୀଂ ହୋତା ତଥା କର୍ମୋଦଯକେ କାରଣ ଏକ ୧ଵ୍ଯକ୍ତିକୋ ପ୍ରାପ୍ତ କରକେ ଫି ର ଅନ୍ଯ ଵ୍ଯକ୍ତିକୋ ପ୍ରାପ୍ତ କରତା ହୈ ଇସଲିଯେ କ୍ଷାଯିକ ଭୀ ନ ହୋତା ହୁଆ, ଵହ ଅନନ୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯ -କ୍ଷେତ୍ର -କାଲ -ଭାଵକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋନେ ମେଂ (-ଜାନନେ ମେଂ ) ଅସମର୍ଥ ହୋନେକେ କାରଣ ସର୍ଵଗତ ନହୀଂ ହୈ .

ଭାଵାର୍ଥ : — କ୍ରମଶଃ ପ୍ରଵର୍ତମାନ ଜ୍ଞାନ ଅନିତ୍ଯ ହୈ, କ୍ଷାଯୋପଶମିକ ହୈ; ଐସା କ୍ରମିକ ଜ୍ଞାନଵାଲା ପୁରୁଷ ସର୍ଵଜ୍ଞ ନହୀଂ ହୋ ସକତା ..୫୦..

ଅବ ଐସା ନିଶ୍ଚିତ ହୋତା ହୈ କି ଯୁଗପତ୍ ପ୍ରଵୃତ୍ତିକେ ଦ୍ଵାରା ହୀ ଜ୍ଞାନକା ସର୍ଵଗତତ୍ଵ ସିଦ୍ଧ ହୋତା ହୈ (ଅର୍ଥାତ୍ ଅକ୍ରମସେ ପ୍ରଵର୍ତମାନ ଜ୍ଞାନ ହୀ ସର୍ଵଗତ ହୋ ସକତା ହୈ ) : —

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ତ୍ରୈକାଲ୍ଯନିତ୍ଯଵିଷମଂ ] ତୀନୋଂ କାଲମେଂ ସଦା ଵିଷମ (ଅସମାନ ଜାତିକେ), [ସର୍ଵତ୍ର ସଂଭଵଂ ] ସର୍ଵ କ୍ଷେତ୍ରକେ [ଚିତ୍ରଂ ] ଅନେକ ପ୍ରକାରକେ [ସକଲଂ ] ସମସ୍ତ ପଦାର୍ଥୋଂକୋ [ଜୈନଂ ] ଜିନଦେଵକା ଜ୍ଞାନ [ଯୁଗପତ୍ ଜାନାତି ] ଏକ ସାଥ ଜାନତା ହୈ [ଅହୋ ହି ] ଅହୋ ! [ଜ୍ଞାନସ୍ଯ ମାହାତ୍ମ୍ଯମ୍ ] ଜ୍ଞାନକା ମାହାତ୍ମ୍ଯ ! ..୫୧..

ନିତ୍ଯେ ଵିଷମ, ଵିଧଵିଧ, ସକଲ ପଦାର୍ଥଗଣ ସର୍ଵତ୍ରନୋ, ଜିନଜ୍ଞାନ ଜାଣେ ଯୁଗପଦେ, ମହିମା ଅହୋ ଏ ଜ୍ଞାନନୋ ! .୫୧.

୧. ଵ୍ଯକ୍ତି = ପ୍ରଗଟତା; ଵିଶେଷ, ଭେଦ .

Page 87 of 513
PDF/HTML Page 120 of 546
single page version

କ୍ଷାଯିକଂ ହି ଜ୍ଞାନମତିଶଯାସ୍ପଦୀଭୂତପରମମାହାତ୍ମ୍ଯମ୍ . ଯତ୍ତୁ ଯୁଗପଦେଵ ସର୍ଵାର୍ଥାନାଲମ୍ବ୍ଯ ପ୍ରଵର୍ତତେ ଜ୍ଞାନଂ ତଟ୍ଟଂକୋତ୍କୀର୍ଣନ୍ଯାଯାଵସ୍ଥିତସମସ୍ତଵସ୍ତୁଜ୍ଞେଯାକାରତଯାଧିରୋପିତନିତ୍ଯତ୍ଵଂ ପ୍ରତିପନ୍ନସମସ୍ତ- ଵ୍ଯକ୍ତିତ୍ଵେନାଭିଵ୍ଯକ୍ତସ୍ଵଭାଵଭାସିକ୍ଷାଯିକଭାଵଂ ତ୍ରୈକାଲ୍ଯେନ ନିତ୍ଯମେଵ ଵିଷମୀକୃତାଂ ସକଲାମପି ସର୍ଵାର୍ଥସଂଭୂତିମନନ୍ତଜାତିପ୍ରାପିତଵୈଚିତ୍ର୍ଯାଂ ପରିଚ୍ଛିନ୍ଦଦକ୍ରମସମାକ୍ରାନ୍ତାନନ୍ତଦ୍ରଵ୍ଯକ୍ଷେତ୍ରକାଲଭାଵତଯା ପ୍ରକଟୀକୃତାଦ୍ଭୁତମାହାତ୍ମ୍ଯଂ ସର୍ଵଗତମେଵ ସ୍ଯାତ୍ ..୫୧.. କୃତ୍ଵା . ଅଟ୍ଠେ ପଡୁଚ୍ଚ ଜ୍ଞେଯାର୍ଥାନାଶ୍ରିତ୍ଯ . କସ୍ଯ . ଣାଣିସ୍ସ ଜ୍ଞାନିନଃ ଆତ୍ମନଃ . ତଂ ଣେଵ ହଵଦି ଣିଚ୍ଚଂ ଉତ୍ପତ୍ତିନିମିତ୍ତଭୂତପଦାର୍ଥଵିନାଶେ ତସ୍ଯାପି ଵିନାଶ ଇତି ନିତ୍ଯଂ ନ ଭଵତି . ଣ ଖାଇଗଂ ଜ୍ଞାନାଵରଣୀଯ- କର୍ମକ୍ଷଯୋପଶମାଧୀନତ୍ଵାତ୍ କ୍ଷାଯିକମପି ନ ଭଵତି . ଣେଵ ସଵ୍ଵଗଦଂ ଯତ ଏଵ ପୂର୍ଵୋକ୍ତପ୍ରକାରେଣ ପରାଧୀନତ୍ଵେନ ନିତ୍ଯଂ ନ ଭଵତି, କ୍ଷଯୋପଶମାଧୀନତ୍ଵେନ କ୍ଷାଯିକଂ ଚ ନ ଭଵତି, ତତ ଏଵ ଯୁଗପତ୍ସମସ୍ତଦ୍ରଵ୍ଯକ୍ଷେତ୍ରକାଲଭାଵାନାଂ ପରିଜ୍ଞାନସାମର୍ଥ୍ଯାଭାଵାତ୍ସର୍ଵଗତଂ ନ ଭଵତି . ଅତ ଏତତ୍ସ୍ଥିତଂ ଯଦ୍ଜ୍ଞାନଂ କ୍ରମେଣାର୍ଥାନ୍ ପ୍ରତୀତ୍ଯ ଜାଯତେ ତେନ ସର୍ଵଜ୍ଞୋ ନ ଭଵତି ଇତି ..୫୦.. ଅଥ ଯୁଗପତ୍ପରିଚ୍ଛିତ୍ତିରୂପଜ୍ଞାନେନୈଵ ସର୍ଵଜ୍ଞୋ ଭଵତୀତ୍ଯାଵେଦଯତି ---ଜାଣଦି ଜାନାତି . କିଂ କର୍ତୃ . ଜୋଣ୍ହଂ ଜୈନଜ୍ଞାନମ୍ . କଥମ୍ . ଜୁଗଵଂ ଯୁଗପଦେକସମଯେ . ଅହୋ ହି ଣାଣସ୍ସ ମାହପ୍ପଂ ଅହୋ ହି ସ୍ଫୁ ଟଂ ଜୈନଜ୍ଞାନସ୍ଯ ମାହାତ୍ମ୍ଯଂ ପଶ୍ଯତାମ୍ . କିଂ ଜାନାତି . ଅର୍ଥମିତ୍ଯଧ୍ଯାହାରଃ . କଥଂଭୂତମ୍ . ତିକ୍କାଲଣି- ଚ୍ଚଵିସଯଂ ତ୍ରିକାଲଵିଷଯଂ ତ୍ରିକାଲଗତଂ ନିତ୍ଯଂ ସର୍ଵକାଲମ୍ . ପୁନରପି କିଂଵିଶିଷ୍ଟମ୍ . ସଯଲଂ ସମସ୍ତମ୍ . ପୁନରପି କଥଂଭୂତମ୍ . ସଵ୍ଵତ୍ଥସଂଭଵଂ ସର୍ଵତ୍ର ଲୋକେ ସଂଭଵଂ ସମୁତ୍ପନ୍ନଂ ସ୍ଥିତମ୍ . ପୁନଶ୍ଚ କିଂରୂପମ୍ . ଚିତ୍ତଂ ନାନାଜାତିଭେଦେନ ଵିଚିତ୍ରମିତି . ତଥା ହି --ଯୁଗପତ୍ସକଲଗ୍ରାହକଜ୍ଞାନେନ ସର୍ଵଜ୍ଞୋ ଭଵତୀତି ଜ୍ଞାତ୍ଵା କିଂ କର୍ତଵ୍ଯମ୍ . ଜ୍ଯୋତିଷ୍କ-

ଟୀକା : — ଵାସ୍ତଵମେଂ କ୍ଷାଯିକ ଜ୍ଞାନକା, ସର୍ଵୋତ୍କୃଷ୍ଟତାକା ସ୍ଥାନଭୂତ ପରମ ମାହାତ୍ମ୍ଯ ହୈ; ଔର ଜୋ ଜ୍ଞାନ ଏକ ସାଥ ହୀ ସମସ୍ତ ପଦାର୍ଥୋଂକା ଅଵଲମ୍ବନ ଲେକର ପ୍ରଵୃତ୍ତି କରତା ହୈ ଵହ ଜ୍ଞାନ — ଅପନେମେଂ ସମସ୍ତ ଵସ୍ତୁଓଂକେ ଜ୍ଞେଯାକାର ୧ଟଂକୋତ୍କୀର୍ଣ – ନ୍ଯାଯସେ ସ୍ଥିତ ହୋନେସେ ଜିସନେ ନିତ୍ଯତ୍ଵ ପ୍ରାପ୍ତ କିଯା ହୈ ଔର ସମସ୍ତ ଵ୍ଯକ୍ତିକୋ ପ୍ରାପ୍ତ କର ଲେନେସେ ଜିସନେ ସ୍ଵଭାଵପ୍ରକାଶକ କ୍ଷାଯିକଭାଵ ପ୍ରଗଟ କିଯା ହୈ ଐସା — ତ୍ରିକାଲମେଂ ସଦା ଵିଷମ ରହନେଵାଲେ (-ଅସମାନ ଜାତିରୂପସେ ପରିଣମିତ ହୋନେଵାଲେ) ଔର ଅନନ୍ତ ପ୍ରକାରୋଂକେ କାରଣ ଵିଚିତ୍ରତାକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ସମ୍ପୂର୍ଣ ସର୍ଵ ପଦାର୍ଥୋଂକେ ସମୂହକୋ ଜାନତା ହୁଆ, ଅକ୍ରମସେ ଅନନ୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯ -କ୍ଷେତ୍ର -କାଲ -ଭାଵକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋନେସେ ଜିସନେ ଅଦ୍ଭୁତ ମାହାତ୍ମ୍ଯ ପ୍ରଗଟ କିଯା ହୈ ଐସା ସର୍ଵଗତ ହୀ ହୈ .

ଭାଵାର୍ଥ : — ଅକ୍ରମସେ ପ୍ରଵର୍ତମାନ ଜ୍ଞାନ ଏକ ଜ୍ଞେଯସେ ଦୂସରେକେ ପ୍ରତି ନହୀଂ ବଦଲତା ଇସଲିଯେ ନିତ୍ଯ ହୈ, ଅପନୀ ସମସ୍ତ ଶକ୍ତିଯୋଂକେ ପ୍ରଗଟ ହୋ ଜାନେସେ କ୍ଷାଯିକ ହୈ, ଐସେ ଅକ୍ରମିକ ଜ୍ଞାନଵାଲା ପୁରୁଷ ହୀ ସର୍ଵଜ୍ଞ ହୋ ସକତା ହୈ . ସର୍ଵଜ୍ଞକେ ଇସ ଜ୍ଞାନକା କୋଈ ପରମ ଅଦ୍ଭୁତ ମାହାତ୍ମ୍ଯ ହୈ ..୫୧..

୧. ଟଂକୋତ୍କୀର୍ଣ ନ୍ଯାଯ = ପତ୍ଥରମେଂ ଟାଂକୀସେ ଉତ୍କୀର୍ଣ ଆକୃତିକୀ ଭାଁତି .