Page 248 of 513
PDF/HTML Page 281 of 546
single page version

ਪੁਨਰਨ੍ਯਃ . ਤਥਾ ਹਿ — ਯਦਾ ਨਾਮਾਨਾਦਿਪ੍ਰਸਿਦ੍ਧਪੌਦ੍ਗਲਿਕਕਰ੍ਮਬਨ੍ਧਨੋਪਾਧਿਸਂਨਿਧਿਪ੍ਰਧਾਵਿਤੋਪਰਾਗ- ਰਂਜਿਤਾਤ੍ਮਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਰ੍ਜਪਾਪੁਸ਼੍ਪਸਂਨਿਧਿਪ੍ਰਧਾਵਿਤੋਪਰਾਗਰਂਜਿਤਾਤ੍ਮਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਃ ਸ੍ਫ ਟਿਕਮਣਿਰਿਵ ਪਰਾਰੋਪਿਤ- ਵਿਕਾਰੋਹਮਾਸਂ ਸਂਸਾਰੀ, ਤਦਾਪਿ ਨ ਨਾਮ ਮਮ ਕੋਪ੍ਯਾਸੀਤ੍ . ਤਦਾਪ੍ਯਹਮੇਕ ਏਵੋਪਰਕ੍ਤਚਿਤ੍ਸ੍ਵਭਾਵੇਨ ਸ੍ਵਤਨ੍ਤ੍ਰਃ ਕਰ੍ਤਾਸਮ੍ . ਅਹਮੇਕ ਏਵੋਪਰਕ੍ਤਚਿਤ੍ਸ੍ਵਭਾਵੇਨ ਸਾਧਕਤਮਃ ਕਰਣਮਾਸਮ੍ . ਅਹਮੇਕ ਏਵੋਪਰਕ੍ਤਚਿਤ੍ਪਰਿਣਮਨਸ੍ਵਭਾਵੇਨਾਤ੍ਮਨਾ ਪ੍ਰਾਪ੍ਯਃ ਕਰ੍ਮਾਸਮ੍ . ਅਹਮੇਕ ਏਵ ਚੋਪਰਕ੍ਤਚਿਤ੍ਪਰਿਣਮਨ- ਸ੍ਵਭਾਵਸ੍ਯ ਨਿਸ਼੍ਪਾਦ੍ਯਂ ਸੌਖ੍ਯਵਿਪਰ੍ਯਸ੍ਤਲਕ੍ਸ਼ਣਂ ਦੁਃਖਾਖ੍ਯਂ ਕਰ੍ਮਫਲਮਾਸਮ੍ . ਇਦਾਨੀਂ ਪੁਨਰਨਾਦਿ- ਰਾਗਾਦਿਵਿਕਲ੍ਪਰਹਿਤਸ੍ਵਸਂਵੇਦਨਜ੍ਞਾਨਪਰਿਣਤਿਬਲੇਨ . ਕਮ੍ਮਂ ਸ਼ੁਦ੍ਧਬੁਦ੍ਧੈਕਸ੍ਵਭਾਵੇਨ ਪਰਮਾਤ੍ਮਨਾ ਪ੍ਰਾਪ੍ਯਂ ਵ੍ਯਾਪ੍ਯਮਹਮੇਕ ਏਵ ਕਰ੍ਮਕਾਰਕਮਸ੍ਮਿ . ਫਲਂ ਚ ਸ਼ੁਦ੍ਧਜ੍ਞਾਨਦਰ੍ਸ਼ਨਸ੍ਵਭਾਵਪਰਮਾਤ੍ਮਨਃ ਸਾਧ੍ਯਂ ਨਿਸ਼੍ਪਾਦ੍ਯਂ ਨਿਜ- ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਰੁਚਿਪਰਿਚ੍ਛਿਤ੍ਤਿਨਿਸ਼੍ਚਲਾਨੁਭੂਤਿਰੂਪਾਭੇਦਰਤ੍ਨਤ੍ਰਯਾਤ੍ਮਕਪਰਮਸਮਾਧਿਸਮੁਤ੍ਪਨ੍ਨਸੁਖਾਮ੍ਰੁਤਰਸਾਸ੍ਵਾਦਪਰਿਣਤਿ- ਰੂਪਮਹਮੇਕ ਏਵ ਫਲਂ ਚਾਸ੍ਮਿ . ਣਿਚ੍ਛਿਦੋ ਏਵਮੁਕ੍ਤਪ੍ਰਕਾਰੇਣ ਨਿਸ਼੍ਚਿਤਮਤਿਃ ਸਨ੍ ਸਮਣੋ ਸੁਖਦੁਃਖ- ਜੀਵਿਤਮਰਣਸ਼ਤ੍ਰੁਮਿਤ੍ਰਾਦਿਸਮਤਾਭਾਵਨਾਪਰਿਣਤਃ ਸ਼੍ਰਮਣਃ ਪਰਮਮੁਨਿਃ ਪਰਿਣਮਦਿ ਣੇਵ ਅਣ੍ਣਂ ਜਦਿ ਪਰਿਣਮਤਿ

‘‘ਜਬ ਅਨਾਦਿਸਿਦ੍ਧ ਪੌਦ੍ਗਲਿਕ ਕਰ੍ਮਕੀ ਬਨ੍ਧਨਰੂਪ ਉਪਾਧਿਕੀ ਨਿਕਟਤਾਸੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੁਏ ੧ਉਪਰਾਗਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਜਿਸਕੀ ਸ੍ਵਪਰਿਣਤਿ ਰਂਜਿਤ (ਵਿਕ੍ਰੁਤ, ਮਲਿਨ) ਥੀ ਐਸਾ ਮੈਂ — ਜਪਾਕੁਸੁਮਕੀ ਨਿਕਟਤਾਸੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੁਯੇ ਉਪਰਾਗਸੇ (ਲਾਲਿਮਾਸੇ) ਜਿਸਕੀ ਸ੍ਵਪਰਿਣਤਿ ਰਂਜਿਤ (-ਰਁਗੀ ਹੁਈ) ਹੋ ਐਸੇ ਸ੍ਫ ਟਿਕ ਮਣਿਕੀ ਭਾਁਤਿ — ਪਰਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ੨ਆਰੋਪਿਤ ਵਿਕਾਰਵਾਲਾ ਹੋਨੇਸੇ, ਸਂਸਾਰੀ ਥਾ, ਤਬ ਭੀ (ਅਜ੍ਞਾਨਦਸ਼ਾਮੇਂ ਭੀ) ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਮੇਰਾ ਕੋਈ ਭੀ (ਸਂਬਂਧੀ) ਨਹੀਂ ਥਾ . ਤਬ ਭੀ ਮੈਂ ਅਕੇਲਾ ਹੀ ੩ਕਰ੍ਤਾ ਥਾ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਮੈਂ ਅਕੇਲਾ ਹੀ ਉਪਰਕ੍ਤ ਚੈਤਨ੍ਯਰੂਪ ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਸ੍ਵਤਂਤ੍ਰ ਥਾ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਸ੍ਵਾਧੀਨਤਯਾ ਕਰ੍ਤਾ ਥਾ); ਮੈਂ ਅਕੇਲਾ ਹੀ ਕਰਣ ਥਾ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਮੈਂ ਅਕੇਲਾ ਹੀ ਉਪਰਕ੍ਤ ਚੈਤਨ੍ਯਰੂਪ ਸ੍ਵਭਾਵਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਸਾਧਕਤਮ (-ਉਤ੍ਕ੍ਰੁਸ਼੍ਟਸਾਧਨ) ਥਾ; ਮੈਂ ਅਕੇਲਾ ਹੀ ਕਰ੍ਮ ਥਾ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਮੈਂ ਅਕੇਲਾ ਹੀ ਉਪਰਕ੍ਤ ਚੈਤਨ੍ਯਰੂਪ ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਨੇਕੇ ਸ੍ਵਭਾਵਕੇ ਕਾਰਣ ਆਤ੍ਮਾਸੇ ਪ੍ਰਾਪ੍ਯ (-ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਨੇ ਯੋਗ੍ਯ) ਥਾ; ਔਰ ਮੈਂ ਅਕੇਲਾ ਹੀ ਸੁਖਸੇ ਵਿਪਰੀਤ ਲਕ੍ਸ਼ਣਵਾਲਾ, ‘ਦੁਃਖ’ ਨਾਮਕ ਕਰ੍ਮਫਲ ਥਾ — ਜੋ ਕਿ (ਫਲ) ਉਪਰਕ੍ਤ ਚੈਤਨ੍ਯਰੂਪ (ਫਲ) ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਨੇਕੇ ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਕਿਯਾ ਜਾਤਾ ਥਾ .

ਔਰ ਅਬ, ਅਨਾਦਿਸਿਦ੍ਧ ਪੌਦ੍ਗਲਿਕ ਕਰ੍ਮ ਕੀ ਬਂਧਨਰੂਪ ਉਪਾਧਿਕੀ ਨਿਕਟਤਾਕੇ ਨਾਸ਼ਸੇ ਜਿਸਕੀ ਸੁਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧ ਸਹਜ (-ਸ੍ਵਾਭਾਵਿਕ) ਸ੍ਵਪਰਿਣਤਿ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁਈ ਹੈ ਐਸਾ ਮੈਂ – ਜਪਾਕੁਸੁਮਕੀ ੧. ਉਪਰਾਗ = ਕਿਸੀ ਪਦਾਰ੍ਥਮੇਂ, ਅਨ੍ਯ ਉਪਾਧਿਕੀ ਸਮੀਪਤਾਕੇ ਨਿਮਿਤ੍ਤਸੇ ਹੋਨੇਵਾਲਾ ਉਪਾਧਿਕੇ ਅਨੁਰੂਪ ਵਿਕਾਰੀ ਭਾਵ;

ਔਪਾਧਿਕਭਾਵ; ਵਿਕਾਰ; ਮਲਿਨਤਾ . ੨. ਆਰੋਪਿਤ = (ਨਵੀਨ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਔਪਾਧਿਕਰੂਪਸੇ) ਕਿਯੇ ਗਯੇ . [ਵਿਕਾਰ ਸ੍ਵਭਾਵਭੂਤ ਨਹੀਂ ਥੇ, ਕਿਨ੍ਤੁ ਉਪਾਧਿਕੇ

ਨਿਮਿਤ੍ਤਸੇ ਔਪਾਧਿਕਰੂਪਸੇ (ਨਵੀਨ) ਹੁਏ ਥੇ . ] ੩. ਕਰ੍ਤਾ, ਕਰਣ ਔਰ ਕਰ੍ਮਕੇ ਅਰ੍ਥੋਂਕੇ ਲਿਯੇ ੧੬ ਵੀਂ ਗਾਥਾਕਾ ਭਾਵਾਰ੍ਥ ਦੇਖਨਾ ਚਾਹਿਯੇ .

Page 249 of 513
PDF/HTML Page 282 of 546
single page version

ਪ੍ਰਸਿਦ੍ਧਪੌਦ੍ਗਲਿਕਕਰ੍ਮਬਨ੍ਧਨੋਪਾਧਿਸਨ੍ਨਿਧਿਧ੍ਵਂਸਵਿਸ੍ਫੁ ਰਿਤਸੁਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧਸਹਜਾਤ੍ਮਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਰ੍ਜਪਾਪੁਸ਼੍ਪਸਂਨਿਧਿਧ੍ਵਂਸ- ਵਿਸ੍ਫੁ ਰਿਤਸੁਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧਸਹਜਾਤ੍ਮਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਃ ਸ੍ਫ ਟਿਕਮਣਿਰਿਵ ਵਿਸ਼੍ਰਾਨ੍ਤਪਰਾਰੋਪਿਤਵਿਕਾਰੋਹਮੇਕਾਨ੍ਤੇਨਾਸ੍ਮਿ ਮੁਮੁਕ੍ਸ਼ੁਃ . ਇਦਾਨੀਮਪਿ ਨ ਨਾਮ ਮਮ ਕੋਪ੍ਯਸ੍ਤਿ . ਇਦਾਨੀਮਪ੍ਯਹਮੇਕ ਏਵ ਸੁਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧਚਿਤ੍ਸ੍ਵਭਾਵੇਨ ਸ੍ਵਤਨ੍ਤ੍ਰਃ ਕਰ੍ਤਾਸ੍ਮਿ; ਅਹਮੇਕ ਏਵ ਚ ਸੁਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧਚਿਤ੍ਸ੍ਵਭਾਵੇਨ ਸਾਧਕਤਮਃ ਕਰਣਮਸ੍ਮਿ; ਅਹਮੇਕ ਏਵ ਚ ਸੁਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧਚਿਤ੍ਪਰਿਣਮਨਸ੍ਵਭਾਵੇਨਾਤ੍ਮਨਾ ਪ੍ਰਾਪ੍ਯਃ ਕਰ੍ਮਾਸ੍ਮਿ; ਅਹਮੇਕ ਏਵ ਚ ਸੁਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧ- ਚਿਤ੍ਪਰਿਣਮਨਸ੍ਵਭਾਵਸ੍ਯ ਨਿਸ਼੍ਪਾਦ੍ਯਮਨਾਕੁਲਤ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣਂ ਸੌਖ੍ਯਾਖ੍ਯਂ ਕਰ੍ਮਫਲਮਸ੍ਮਿ . ਏਵਮਸ੍ਯ ਬਨ੍ਧਪਦ੍ਧਤੌ ਮੋਕ੍ਸ਼ਪਦ੍ਧਤੌ ਚਾਤ੍ਮਾਨਮੇਕਮੇਵ ਭਾਵਯਤਃ ਪਰਮਾਣੋਰਿਵੈਕਤ੍ਵਭਾਵਨੋਨ੍ਮੁਖਸ੍ਯ ਨੈਵਾਨ੍ਯਂ ਰਾਗਾਦਿਪਰਿਣਾਮਂ ਯਦਿ ਚੇਤ੍, ਅਪ੍ਪਾਣਂ ਲਹਦਿ ਸੁਦ੍ਧਂ ਤਦਾਤ੍ਮਾਨਂ ਭਾਵਕਰ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮਨੋਕਰ੍ਮਰਹਿਤਤ੍ਵੇਨ ਸ਼ੁਦ੍ਧਂ ਸ਼ੁਦ੍ਧਬੁਦ੍ਧੈਕਸ੍ਵਭਾਵਂ ਲਭਤੇ ਪ੍ਰਾਪ੍ਨੋਤਿ ਇਤ੍ਯਭਿਪ੍ਰਾਯੋ ਭਗਵਤਾਂ ਸ਼੍ਰੀਕੁਨ੍ਦਕੁਨ੍ਦਾਚਾਰ੍ਯਦੇਵਾਨਾਮ੍ ..੧੨੬.. ਏਵਮੇਕ- ਨਿਕਟਤਾਕੇ ਨਾਸ਼ਸੇ ਜਿਸਕੀ ਸੁਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧ ਸਹਜ ਸ੍ਵਪਰਿਣਤਿ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁਈ ਹੋ ਐਸੇ ਸ੍ਫ ਟਿਕਮਣਿਕੀ ਭਾਁਤਿ — ਜਿਸਕਾ ਪਰਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਆਰੋਪਿਤ ਵਿਕਾਰ ਰੁਕ ਗਯਾ ਹੈ ਐਸਾ ਹੋਨੇਸੇ ਏਕਾਨ੍ਤਤਃ ਮੁਮੁਕ੍ਸ਼ੁ (ਕੇਵਲ ਮੋਕ੍ਸ਼ਾਰ੍ਥੀ) ਹੂਁ; ਅਭੀ ਭੀ (-ਮੁਮੁਕ੍ਸ਼ੁਦਸ਼ਾਮੇਂ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਜ੍ਞਾਨਦਸ਼ਾਮੇਂ ਭੀ) ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਮੇਰਾ ਕੋਈ ਭੀ ਨਹੀਂ ਹੈ . ਅਭੀ ਭੀ ਮੈਂ ਅਕੇਲਾ ਹੀ ਕਰ੍ਤਾ ਹੂਁ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਮੈਂ ਅਕੇਲਾ ਹੀ ਸੁਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧ ਚੈਤਨ੍ਯਸ੍ਵਰੂਪ ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਸ੍ਵਤਨ੍ਤ੍ਰ ਹੂਁ, (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਸ੍ਵਾਧੀਨਤਯਾ ਕਰ੍ਤਾ ਹੂਁ); ਮੈਂ ਅਕੇਲਾ ਹੀ ਕਰਣ ਹੂਁ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਮੈਂ ਅਕੇਲਾ ਹੀ ਸੁਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧ ਚੈਤਨ੍ਯਰੂਪ ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਸਾਧਕਤਮ ਹੂਁ; ਮੈਂ ਅਕੇਲਾ ਹੀ ਕਰ੍ਮ ਹੂਁ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਮੈਂ ਅਕੇਲਾ ਹੀ ਸੁਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧ ਚੈਤਨ੍ਯਰੂਪ ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਨੇਕੇ ਸ੍ਵਭਾਵਕੇ ਕਾਰਣ ਆਤ੍ਮਾਸੇ ਪ੍ਰਾਪ੍ਯ ਹੂਁ ਔਰ ਮੈਂ ਅਕੇਲਾ ਹੀ ਅਨਾਕੁਲਤਾ ਲਕ੍ਸ਼ਣਵਾਲਾ, ‘ਸੁਖ’ ਨਾਮਕ ਕਰ੍ਮਫਲ ਹੂਁ — ਜੋ ਕਿ (ਫਲ) ੧ਸੁਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧ ਚੈਤਨ੍ਯਰੂਪ ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਨੇਕੇ ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਕਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ .’’

— ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਬਂਧਮਾਰ੍ਗਮੇਂ ਤਥਾ ਮੋਕ੍ਸ਼ਮਾਰ੍ਗਮੇਂ ਆਤ੍ਮਾ ਅਕੇਲਾ ਹੀ ਹੈ ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ੨ਭਾਨੇਵਾਲਾ ਯਹ ਪੁਰੁਸ਼ ਪਰਮਾਣੁਕੀ ਭਾਁਤਿ ਏਕਤ੍ਵਭਾਵਨਾਮੇਂ ਉਨ੍ਮੁਖ ਹੋਨੇਸੇ, (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਏਕਤ੍ਵਕੇ ਭਾਨੇਮੇਂ ਤਤ੍ਪਰ ਹੋਨੇਸੇ), ਉਸੇ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਰੂਪ ਪਰਿਣਤਿ ਕਿਂਚਿਤ੍ ਨਹੀਂ ਹੋਤੀ; ਔਰ ਪਰਮਾਣੁਕੀ ਭਾਁਤਿ (ਜੈਸੇ ੧. ਸੁਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧਚੈਤਨ੍ਯਪਰਿਣਮਨਸ੍ਵਭਾਵ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਕਰ੍ਮ ਹੈ, ਔਰ ਵਹ ਕਰ੍ਮ ਅਨਾਕੁਲਤਾਸ੍ਵਰੂਪ ਸੁਖਕੋ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਕਰਤਾ

੨. ਭਾਨਾ = ਅਨੁਭਵ ਕਰਨਾ; ਸਮਝਨਾ; ਚਿਨ੍ਤਵਨ ਕਰਨਾ [‘ਕਿਸੀ ਜੀਵਕਾ — ਅਜ੍ਞਾਨੀ ਯਾ ਜ੍ਞਾਨੀਕਾ — ਪਰਕੇ

ਪ੍ਰ ੩੨

Page 250 of 513
PDF/HTML Page 283 of 546
single page version

ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰਿਣਤਿਰ੍ਨ ਜਾਤੁ ਜਾਯਤੇ . ਪਰਮਾਣੁਰਿਵ ਭਾਵਿਤੈਕਤ੍ਵਸ਼੍ਚ ਪਰੇਣ ਨੋ ਸਂਪ੍ਰੁਚ੍ਯਤੇ . ਤਤਃ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਾਸਂਪ੍ਰੁਕ੍ਤਤ੍ਵਾਤ੍ਸੁਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧੋ ਭਵਤਿ . ਕਰ੍ਤ੍ਰੁਕਰਣਕ ਰ੍ਮਕਰ੍ਮਫਲਾਨਿ ਚਾਤ੍ਮਤ੍ਵੇਨ ਭਾਵਯਨ੍ ਪਰ੍ਯਾਯੈਰ੍ਨ ਸਂਕੀਰ੍ਯਤੇ; ਤਤਃ ਪਰ੍ਯਾਯਾਸਂਕੀਰ੍ਣਤ੍ਵਾਚ੍ਚ ਸੁਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧੋ ਭਵਤੀਤਿ ..੧੨੬..

ਸੂਤ੍ਰੇਣ ਪਞ੍ਚਮਸ੍ਥਲਂ ਗਤਮ੍ . ਇਤਿ ਸਾਮਾਨ੍ਯਜ੍ਞੇਯਾਧਿਕਾਰਮਧ੍ਯੇ ਸ੍ਥਲਪਞ੍ਚਕੇਨ ਭੇਦਭਾਵਨਾ ਗਤਾ . ਇਤ੍ਯੁਕ੍ਤ- ਪ੍ਰਕਾਰੇਣ ‘ਤਮ੍ਹਾ ਤਸ੍ਸ ਣਮਾਇਂ’ ਇਤ੍ਯਾਦਿਪਞ੍ਚਤ੍ਰਿਂਸ਼ਤ੍ਸੂਤ੍ਰੈਃ ਸਾਮਾਨ੍ਯਜ੍ਞੇਯਾਧਿਕਾਰਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਨਂ ਸਮਾਪ੍ਤਮ੍ . ਇਤ ਊਰ੍ਧ੍ਵਮੇਕੋਨਵਿਂਸ਼ਤਿਗਾਥਾਭਿਰ੍ਜੀਵਾਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯਾਦਿਵਿਵਰਣਰੂਪੇਣ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਜ੍ਞੇਯਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਨਂ ਕਰੋਤਿ . ਤਤ੍ਰਾਸ਼੍ਟਸ੍ਥਲਾਨਿ ਭਵਨ੍ਤਿ . ਤੇਸ਼੍ਵਾਦੌ ਜੀਵਾਜੀਵਤ੍ਵਕਥਨੇਨ ਪ੍ਰਥਮਗਾਥਾ, ਲੋਕਾਲੋਕਤ੍ਵਕਥਨੇਨ ਦ੍ਵਿਤੀਯਾ, ਸਕ੍ਰਿਯਨਿਃਕ੍ਰਿਯਤ੍ਵ- ਏਕਤ੍ਵਭਾਵਸੇ ਪਰਿਣਮਿਤ ਪਰਮਾਣੁ ਪਰਕੇ ਸਾਥ ਸਂਗਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ; ਉਸੀ ਪ੍ਰਕਾਰ–) ਏਕਤ੍ਵਕੋ ਭਾਨੇਵਾਲਾ ਪੁਰੁਸ਼ ਪਰਕੇ ਸਾਥ ੧ਸਂਪ੍ਰੁਕ੍ਤ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ, ਇਸਲਿਯੇ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਸਾਥ ਅਸਂਬਦ੍ਧਤਾਕੇ ਕਾਰਣ ਵਹ ਸੁਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧ ਹੋਤਾ ਹੈ . ਔਰ ਕਰ੍ਤਾ, ਕਰਣ, ਕਰ੍ਮ ਤਥਾ ਕਰ੍ਮਫਲਕੋ ੨ਆਤ੍ਮਾਰੂਪਸੇ ਭਾਤਾ ਹੁਆ ਵਹ ਪੁਰੁਸ਼ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਸੇ ਸਂਕੀਰ੍ਣ (-ਖਂਡਿਤ) ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ; ਔਰ ਇਸਲਿਯੇ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਸਂਕੀਰ੍ਣ ਨ ਹੋਨੇਸੇ ਸੁਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧ ਹੋਤਾ ਹੈ ..੧੨੬..

ਅਰ੍ਥ : — ਜਿਸਨੇ ਅਨ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸੇ ਭਿਨ੍ਨਤਾਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਏਕ ਓਰ ਹਟਾ ਲਿਯਾ ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਸੇ ਅਲਗ ਦਿਖਾਯਾ ਹੈ ) ਤਥਾ ਜਿਸਨੇ ਸਮਸ੍ਤ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ੋਂਕੇ ਸਮੂਹਕੋ ਸਾਮਾਨ੍ਯਮੇਂ ਲੀਨ ਕਿਯਾ ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਸਮਸ੍ਤ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਭੀਤਰ ਡੂਬਾ ਹੁਆ ਦਿਖਾਯਾ ਹੈ ) — ਐਸਾ ਜੋ ਯਹ, ਉਦ੍ਧਤ ਮੋਹਕੀ ਲਕ੍ਸ਼੍ਮੀਕੋ (-ਰੁਦ੍ਧਿਕੋ, ਸ਼ੋਭਾਕੋ) ਲੂਁਟ ਲੇਨੇਵਾਲਾ ਸ਼ੁਦ੍ਧਨਯ ਹੈ, ਉਸਨੇ ਉਤ੍ਕਟ ਵਿਵੇਕਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਤਤ੍ਤ੍ਵਕੋ (ਆਤ੍ਮਸ੍ਵਰੂਪਕੋ) ੩ਵਿਵਿਕ੍ਤ ਕਿਯਾ ਹੈ .

[ਅਬ ਸ਼ੁਦ੍ਧਨਯਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਸ੍ਵਰੂਪਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਰਨੇਵਾਲੇ ਆਤ੍ਮਾਕੀ ਮਹਿਮਾ ਸ਼੍ਲੋਕ ਦ੍ਵਾਰਾ ਕਹਕਰ, ਦ੍ਰਵ੍ਯਸਾਮਾਨ੍ਯਕੇ ਵਰ੍ਣਨਕੀ ਪੂਰ੍ਣਾਹੁਤਿ ਕੀ ਜਾਤੀ ਹੈ : — ] ੧. ਸਂਪ੍ਰੁਕ੍ਤ = ਸਂਪਰ੍ਕਵਾਲਾ; ਸਂਬਂਧਵਾਲਾ; ਸਂਗਵਾਲਾ . ੨. ਸਮ੍ਯਗ੍ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿ ਜੀਵ ਭੇਦੋਂਕੋ ਨ ਭਾਕਰ ਅਭੇਦ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਹੀ ਭਾਤਾ — ਅਨੁਭਵ ਕਰਤਾ ਹੈ . ੩. ਵਿਵਿਕ੍ਤ = ਸ਼ੁਦ੍ਧ; ਅਕੇਲਾ; ਅਲਗ .

Page 251 of 513
PDF/HTML Page 284 of 546
single page version

ਇਤਿ ਪ੍ਰਵਚਨਸਾਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤੌ ਤਤ੍ਤ੍ਵਦੀਪਿਕਾਯਾਂ ਸ਼੍ਰੀਮਦਮ੍ਰੁਤਚਂਦ੍ਰਸੂਰਿਵਿਰਚਿਤਾਯਾਂ ਜ੍ਞੇਯਤਤ੍ਤ੍ਵਪ੍ਰਜ੍ਞਾਪਨੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸਾਮਾਨ੍ਯਪ੍ਰਜ੍ਞਾਪਨਂ ਸਮਾਪ੍ਤਮ੍ .. ਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਨੇਨ ਤ੍ਰੁਤੀਯਾ ਚੇਤਿ . ‘ਦਵ੍ਵਂ ਜੀਵਮਜੀਵਂ’ ਇਤ੍ਯਾਦਿਗਾਥਾਤ੍ਰਯੇਣ ਪ੍ਰਥਮਸ੍ਥਲਮ੍ . ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ਜ੍ਞਾਨਾਦਿ- ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਗੁਣਾਨਾਂ ਸ੍ਵਰੂਪਕਥਨੇਨ ‘ਲਿਂਗੇਹਿਂ ਜੇਹਿਂ’ ਇਤ੍ਯਾਦਿਗਾਥਾਦ੍ਵਯੇਨ ਦ੍ਵਿਤੀਯਸ੍ਥਲਮ੍ . ਅਥਾਨਨ੍ਤਰਂ ਸ੍ਵਕੀਯ- ਸ੍ਵਕੀਯਵਿਸ਼ੇਸ਼ਗੁਣੋਪਲਕ੍ਸ਼ਿਤਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਾਂ ਨਿਰ੍ਣਯਾਰ੍ਥਂ ‘ਵਣ੍ਣਰਸ’ ਇਤ੍ਯਾਦਿਗਾਥਾਤ੍ਰਯੇਣ ਤ੍ਰੁਤੀਯਸ੍ਥਲਮ੍ . ਅਥ ਪਞ੍ਚਾਸ੍ਤਿਕਾਯਕਥਨਮੁਖ੍ਯਤ੍ਵੇਨ ‘ਜੀਵਾ ਪੋਗ੍ਗਲਕਾਯਾ’ ਇਤ੍ਯਾਦਿਗਾਥਾਦ੍ਵਯੇਨ ਚਤੁਰ੍ਥਸ੍ਥਲਮ੍ . ਅਤਃ ਪਰਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਾਂ ਲੋਕਾਕਾਸ਼ਮਾਧਾਰ ਇਤਿ ਕਥਨੇਨ ਪ੍ਰਥਮਾ, ਯਦੇਵਾਕਾਸ਼ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਲਕ੍ਸ਼ਣਂ ਤਦੇਵ ਸ਼ੇਸ਼ਾਣਾਮਿਤਿ ਕਥਨਰੂਪੇਣ ਦ੍ਵਿਤੀਯਾ ਚੇਤਿ ‘ਲੋਗਾਲੋਗੇਸੁ’ ਇਤ੍ਯਾਦਿਸੂਤ੍ਰਦ੍ਵਯੇਨ ਪਞ੍ਚਮਸ੍ਥਲਮ੍ . ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ਕਾਲਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯਾਪ੍ਰਦੇਸ਼ਤ੍ਵਸ੍ਥਾਪਨਰੂਪੇਣ ਪ੍ਰਥਮਾ, ਸਮਯਰੂਪਃ ਪਰ੍ਯਾਯਕਾਲਃ ਕਾਲਾਣੁਰੂਪੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾਲ ਇਤਿ ਕਥਨਰੂਪੇਣ ਦ੍ਵਿਤੀਯਾ ਚੇਤਿ ‘ਸਮਓ ਦੁ ਅਪ੍ਪਦੇਸੋ’ ਇਤ੍ਯਾਦਿਗਾਥਾਦ੍ਵਯੇਨ ਸ਼ਸ਼੍ਠਸ੍ਥਲਮ੍ . ਅਥ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਲਕ੍ਸ਼ਣਕਥਨੇਨ ਪ੍ਰਥਮਾ, ਤਿਰ੍ਯਕ੍ਪ੍ਰਚਯੋਰ੍ਧ੍ਵਪ੍ਰਚਯਸ੍ਵਰੂਪ-

ਅਰ੍ਥ : — ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਪਰਪਰਿਣਤਿਕੇ ਉਚ੍ਛੇਦਸੇ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਰੂਪ ਪਰਿਣਮਨਕੇ ਨਾਸ਼ਸੇ) ਤਥਾ ਕਰ੍ਤਾ, ਕਰ੍ਮ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਭੇਦੋਂਕੀ ਭ੍ਰਾਂਤਿਕੇ ਭੀ ਨਾਸ਼ਸੇ ਅਨ੍ਤਮੇਂ ਜਿਸਨੇ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਤਤ੍ਤ੍ਵਕੋ ਉਪਲਬ੍ਧ ਕਿਯਾ ਹੈ — ਐਸਾ ਯਹ ਆਤ੍ਮਾ, ਚੈਤਨ੍ਯਮਾਤ੍ਰਰੂਪ ਵਿਸ਼ਦ (ਨਿਰ੍ਮਲ) ਤੇਜਮੇਂ ਲੀਨ ਹੋਤਾ ਹੁਆ, ਅਪਨੀ ਸਹਜ (ਸ੍ਵਾਭਾਵਿਕ) ਮਹਿਮਾਕੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਮਾਨਰੂਪਸੇ ਸਰ੍ਵਦਾ ਮੁਕ੍ਤ ਹੀ ਰਹੇਗਾ .

[ਅਬ, ਸ਼੍ਲੋਕ ਦ੍ਵਾਰਾ ਨਵੀਨ ਵਿਸ਼ਯਕੋ — ਦ੍ਰਵ੍ਯਵਿਸ਼ੇਸ਼ਕੇ ਵਰ੍ਣਨਕੋ — ਸੂਚਿਤ ਕਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ : — ]

ਅਰ੍ਥ : — ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸਾਮਾਨ੍ਯਕੇ ਜ੍ਞਾਨਸੇ ਮਨਕੋ ਗਂਭੀਰ ਕਰਕੇ, ਅਬ ਦ੍ਰਵ੍ਯਵਿਸ਼ੇਸ਼ਕੇ ੧ਪਰਿਜ੍ਞਾਨਕਾ ਪ੍ਰਾਰਂਭ ਕਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ .

ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ (ਸ਼੍ਰੀਮਦ੍ਭਗਵਤ੍ਕੁਨ੍ਦਕੁਨ੍ਦਾਚਾਰ੍ਯਦੇਵਪ੍ਰਣੀਤ) ਸ਼੍ਰੀ ਪ੍ਰਵਚਨਸਾਰ ਸ਼ਾਸ੍ਤ੍ਰਕੀ ਸ਼੍ਰੀਮਦ੍ ਅਮ੍ਰੁਤਚਂਦ੍ਰਾਚਾਰ੍ਯਦੇਵ ਵਿਰਚਿਤ ਤਤ੍ਤ੍ਵਦੀਪਿਕਾ ਨਾਮਕੀ ਟੀਕਾਮੇਂ ਜ੍ਞੇਯਤਤ੍ਤ੍ਵ – ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਪਨਮੇਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸਾਮਾਨ੍ਯਪ੍ਰਜ੍ਞਾਪਨ ਸਮਾਪ੍ਤ ਹੁਆ . ੧. ਪਰਿਜ੍ਞਾਨ = ਵਿਸ੍ਤਾਰਪੂਰ੍ਵਕ ਜ੍ਞਾਨ .

Page 252 of 513
PDF/HTML Page 285 of 546
single page version

ਇਹ ਹਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਕਤ੍ਵਨਿਬਨ੍ਧਨਭੂਤਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਸਾਮਾਨ੍ਯਮਨੁਜ੍ਝਦੇਵ ਤਦਧਿਰੂਢਵਿਸ਼ੇਸ਼ਲਕ੍ਸ਼ਣ- ਸਦ੍ਭਾਵਾਦਨ੍ਯੋਨ੍ਯਵ੍ਯਵਚ੍ਛੇਦੇਨ ਜੀਵਾਜੀਵਤ੍ਵਵਿਸ਼ੇਸ਼ਮੁਪਢੌਕਤੇ . ਤਤ੍ਰ ਜੀਵਸ੍ਯਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਵੈਕਾ ਵ੍ਯਕ੍ਤਿਃ . ਅਜੀਵਸ੍ਯ ਪੁਨਃ ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਧਰ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਮਧਰ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਕਾਲਦ੍ਰਵ੍ਯਮਾਕਾਸ਼ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਚੇਤਿ ਪਂਚ ਵ੍ਯਕ੍ਤਯਃ . ਕਥਨੇਨ ਦ੍ਵਿਤੀਯਾ ਚੇਤਿ ‘ਆਗਾਸਮਣੁਣਿਵਿਟ੍ਠਂ’ ਇਤ੍ਯਾਦਿਸੂਤ੍ਰਦ੍ਵਯੇਨ ਸਪ੍ਤਮਸ੍ਥਲਮ੍ . ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ਕਾਲਾਣੁਰੂਪਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾਲ- ਸ੍ਥਾਪਨਰੂਪੇਣ ‘ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਪਦ੍ਧਂਸੋ’ ਇਤ੍ਯਾਦਿਗਾਥਾਤ੍ਰਯੇਣਾਸ਼੍ਟਮਸ੍ਥਲਮਿਤਿ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਜ੍ਞੇਯਾਧਿਕਾਰੇ ਸਮੁਦਾਯਪਾਤਨਿਕਾ . ਤਦ੍ਯਥਾ — ਅਥ ਜੀਵਾਜੀਵਲਕ੍ਸ਼ਣਮਾਵੇਦਯਤਿ — ਦਵ੍ਵਂ ਜੀਵਮਜੀਵਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਜੀਵਾਜੀਵਲਕ੍ਸ਼ਣਂ ਭਵਤਿ . ਜੀਵੋ ਪੁਣ ਚੇਦਣੋ ਜੀਵਃ ਪੁਨਸ਼੍ਚੇਤਨਃ ਸ੍ਵਤਃਸਿਦ੍ਧਯਾ ਬਹਿਰਙ੍ਗਕਾਰਣਨਿਰਪੇਕ੍ਸ਼ਯਾ ਬਹਿਰਨ੍ਤਸ਼੍ਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਮਾਨਯਾ ਨਿਤ੍ਯਰੂਪਯਾ ਨਿਸ਼੍ਚਯੇਨ ਪਰਮਸ਼ੁਦ੍ਧਚੇਤਨਯਾ, ਵ੍ਯਵਹਾਰੇਣ ਪੁਨਰਸ਼ੁਦ੍ਧਚੇਤਨਯਾ ਚ ਯੁਕ੍ਤਤ੍ਵਾਚ੍ਚੇਤਨੋ ਭਵਤਿ . ਪੁਨਰਪਿ ਕਿਂਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਃ .

ਅਬ, ਦ੍ਰਵ੍ਯਵਿਸ਼ੇਸ਼ਕਾ ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਪਨ ਕਰਤੇ ਹੈਂ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਦ੍ਰਵ੍ਯਵਿਸ਼ੇਸ਼ੋਂਕੋ – ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ ਭੇਦੋਂਕੋ – ਬਤਲਾਤੇ ਹੈਂ ) . ਉਸਮੇਂ (ਪ੍ਰਥਮ), ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਜੀਵ -ਅਜੀਵਪਨੇਰੂਪ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਕੋ ਨਿਸ਼੍ਚਿਤ ਕਰਤੇ ਹੈਂ, (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਜੀਵ ਔਰ ਅਜੀਵ – ਐਸੇ ਦੋ ਭੇਦ ਬਤਲਾਤੇ ਹੈਂ ) : —

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ] ਦ੍ਰਵ੍ਯ [ਜੀਵਃ ਅਜੀਵਃ ] ਜੀਵ ਔਰ ਅਜੀਵ ਹੈ . [ਪੁਨਃ ] ਉਸਮੇਂ [ਚੇਤਨੋਪਯੋਗਮਯਃ ] ਚੇਤਨਾਮਯ ਤਥਾ ਉਪਯੋਗਮਯ ਸੋ [ਜੀਵਃ ] ਜੀਵ ਹੈ, [ਚ ] ਔਰ [ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਪ੍ਰਮੁਖਃ ਅਚੇਤਨਃ ] ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਾਦਿਕ ਅਚੇਤਨ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਵੇ [ਅਜੀਵਃ ਭਵਤਿ ] ਅਜੀਵ ਹੈਂ ..੧੨੭..

ਟੀਕਾ : — ਯਹਾਁ (ਇਸ ਵਿਸ਼੍ਵਮੇਂ) ਦ੍ਰਵ੍ਯ, ਏਕਤ੍ਵਕੇ ਕਾਰਣਭੂਤ ਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਸਾਮਾਨ੍ਯਕੋ ਛੋੜੇ ਬਿਨਾ ਹੀ, ਉਸਮੇਂ ਰਹੇ ਹੁਏ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਲਕ੍ਸ਼ਣੋਂਕੇ ਸਦ੍ਭਾਵਕੇ ਕਾਰਣ ਏਕ -ਦੂਸਰੇਸੇ ਪ੍ਰੁਥਕ੍ ਕਿਯੇ ਜਾਨੇਪਰ ਜੀਵਤ੍ਵਰੂਪ ਔਰ ਅਜੀਵਤ੍ਵਰੂਪ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਤਾ ਹੈ . ਉਸਮੇਂ, ਜੀਵਕਾ ਆਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੀ ਏਕ ਭੇਦ ਹੈ; ਔਰ ਅਜੀਵਕੇ ਪੁਦ੍ਗਲ ਦ੍ਰਵ੍ਯ, ਧਰ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯ, ਅਧਰ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯ, ਕਾਲਦ੍ਰਵ੍ਯ ਤਥਾ ਆਕਾਸ਼ਦ੍ਰਵ੍ਯ — ਯਹ ਪਾਁਚ ਭੇਦ ਹੈਂ . ਜੀਵਕਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਚੇਤਨਾ -ਉਪਯੋਗਮਯਤ੍ਵ (ਚੇਤਨਾਮਯਪਨਾ ਔਰ ਉਪਯੋਗਮਯਪਨਾ) ਹੈ;

ਛੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਜੀਵ, ਅਜੀਵ; ਚਿਤ -ਉਪਯੋਗਮਯ ਤੇ ਜੀਵ ਛੇ; ਪੁਦ੍ਗਲਪ੍ਰਮੁਖ ਜੇ ਛੇ ਅਚੇਤਨ ਦ੍ਰਵ੍ਯ, ਤੇਹ ਅਜੀਵ ਛੇ. ੧੨੭.

Page 253 of 513
PDF/HTML Page 286 of 546
single page version

ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਲਕ੍ਸ਼ਣਂ ਜੀਵਸ੍ਯ ਚੇਤਨੋਪਯੋਗਮਯਤ੍ਵਂ; ਅਜੀਵਸ੍ਯ ਪੁਨਰਚੇਤਨਤ੍ਵਮ੍ . ਤਤ੍ਰ ਯਤ੍ਰ ਸ੍ਵਧਰ੍ਮਵ੍ਯਾਪਕ- ਤ੍ਵਾਤ੍ਸ੍ਵਰੂਪਤ੍ਵੇਨ ਦ੍ਯੋਤਮਾਨਯਾਨਪਾਯਿਨ੍ਯਾ ਭਗਵਤ੍ਯਾ ਸਂਵਿਤ੍ਤਿਰੂਪਯਾ ਚੇਤਨਯਾ, ਤਤ੍ਪਰਿਣਾਮਲਕ੍ਸ਼ਣੇਨ ਦ੍ਰਵ੍ਯਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਰੂਪੇਣੋਪਯੋਗੇਨ ਚ ਨਿਰ੍ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਤ੍ਵਮਵਤੀਰ੍ਣਂ ਪ੍ਰਤਿਭਾਤਿ ਸ ਜੀਵਃ . ਯਤ੍ਰ ਪੁਨਰੁਪਯੋਗਸਹਚਰਿਤਾਯਾ ਯਥੋਦਿਤਲਕ੍ਸ਼ਣਾਯਾਸ਼੍ਚੇਤਨਾਯਾ ਅਭਾਵਾਦ੍ ਬਹਿਰਨ੍ਤਸ਼੍ਚਾਚੇਤਨਤ੍ਵਮਵਤੀਰ੍ਣਂ ਪ੍ਰਤਿਭਾਤਿ ਸੋਜੀਵਃ ..੧੨੭..

ਉਵਓਗਮਓ ਉਪਯੋਗਮਯਃ ਅਖਣ੍ਡੈਕਪ੍ਰਤਿਭਾਸਮਯੇਨ ਸਰ੍ਵਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧੇਨ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਦਰ੍ਸ਼ਨਲਕ੍ਸ਼ਣੇਨਾਰ੍ਥਗ੍ਰਹਣਵ੍ਯਾਪਾਰ- ਰੂਪੇਣ ਨਿਸ਼੍ਚਯਨਯੇਨੇਤ੍ਥਂਭੂਤਸ਼ੁਦ੍ਧੋਪਯੋਗੇਨ, ਵ੍ਯਵਹਾਰੇਣ ਪੁਨਰ੍ਮਤਿਜ੍ਞਾਨਾਦ੍ਯਸ਼ੁਦ੍ਧੋਪਯੋਗੇਨ ਚ ਨਿਰ੍ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਤ੍ਵਾਨ੍ਨਿਸ਼੍ਪਨ੍ਨ- ਤ੍ਵਾਦੁਪਯੋਗਮਯਃ . ਪੋਗ੍ਗਲਦਵ੍ਵਪ੍ਪਮੁਹਂ ਅਚੇਦਣਂ ਹਵਦਿ ਅਜ੍ਜੀਵਂ ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਪ੍ਰਮੁਖਮਚੇਤਨਂ ਭਵਤ੍ਯਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯਂ; ਪੁਦ੍ਗਲਧਰ੍ਮਾਧਰ੍ਮਾਕਾਸ਼ਕਾਲਸਂਜ੍ਞਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਪਞ੍ਚਕਂ ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤਲਕ੍ਸ਼ਣਚੇਤਨਾਯਾ ਉਪਯੋਗਸ੍ਯ ਚਾਭਾਵਾਦਜੀਵਮਚੇਤਨਂ ਔਰ ਅਜੀਵਕਾ, (ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਲਕ੍ਸ਼ਣ) ਅਚੇਤਨਪਨਾ ਹੈ . ਵਹਾਁ (ਜੀਵਕੇ) ਸ੍ਵਧਰ੍ਮੋਂਮੇਂ ਵ੍ਯਾਪਨੇਵਾਲੀ ਹੋਨੇਸੇ (ਜੀਵਕੇ) ਸ੍ਵਸ੍ਵਰੂਪਸੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਤੀ ਹੁਈ, ਅਵਿਨਾਸ਼ਿਨੀ, ਭਗਵਤੀ, ਸਂਵੇਦਨਰੂਪ ਚੇਤਨਾਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਤਥਾ ਚੇਤਨਾਪਰਿਣਾਮਲਕ੍ਸ਼ਣ, ੧ਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰਿਣਤਿਰੂਪ ਉਪਯੋਗਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਜਿਸਮੇਂ ਨਿਸ਼੍ਪਨ੍ਨਪਨਾ (-ਰਚਨਾਰੂਪਪਨਾ) ਅਵਤਰਿਤ ਪ੍ਰਤਿਭਾਸਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਵਹ ਜੀਵ ਹੈ ਔਰ ਜਿਸਮੇਂ ਉਪਯੋਗਕੇ ਸਾਥ ਰਹਨੇਵਾਲੀ, ੨ਯਥੋਕ੍ਤ ਲਕ੍ਸ਼ਣਵਾਲੀ ਚੇਤਨਾਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋਨੇਸੇ ਬਾਹਰ ਤਥਾ ਭੀਤਰ ਅਚੇਤਨਪਨਾ ਅਵਤਰਿਤ ਪ੍ਰਤਿਭਾਸਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਵਹ ਅਜੀਵ ਹੈ .

ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਰੂਪ ਸਾਮਾਨ੍ਯਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਮੇਂ ਏਕਤ੍ਵ ਹੈ ਤਥਾਪਿ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਲਕ੍ਸ਼ਣੋਂਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਉਨਕੇ ਜੀਵ ਔਰ ਅਜੀਵ ਐਸੇ ਦੋ ਭੇਦ ਹੈਂ . ਜੋ (ਦ੍ਰਵ੍ਯ) ਭਗਵਤੀ ਚੇਤਨਾਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਔਰ ਚੇਤਨਾਕੇ ਪਰਿਣਾਮਸ੍ਵਰੂਪ ਉਪਯੋਗ ਦ੍ਵਾਰਾ ਰਚਿਤ ਹੈ ਵਹ ਜੀਵ ਹੈ, ਔਰ ਜੋ (ਦ੍ਰਵ੍ਯ) ਚੇਤਨਾਰਹਿਤ ਹੋਨੇਸੇ ਅਚੇਤਨ ਹੈ ਵਹ ਅਜੀਵ ਹੈ . ਜੀਵਕਾ ਏਕ ਹੀ ਭੇਦ ਹੈ; ਅਜੀਵਕੇ ਪਾਂਚ ਭੇਦ ਹੈਂ, ਇਨ ਸਬਕਾ ਵਿਸ੍ਤ੍ਰੁਤ ਵਿਵੇਚਨ ਆਗੇ ਕਿਯਾ ਜਾਯਗਾ ..੧੨੭..

ਅਬ (ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ) ਲੋਕਾਲੋਕਸ੍ਵਰੂਪ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ (-ਭੇਦ) ਨਿਸ਼੍ਚਿਤ ਕਰਤੇ ਹੈਂ : — ੧. ਚੇਤਨਾਕਾ ਪਰਿਣਾਮਸ੍ਵਰੂਪ ਉਪਯੋਗ ਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯਕੀ ਪਰਿਣਤਿ ਹੈ . ੨. ਯਥੋਕ੍ਤ ਲਕ੍ਸ਼ਣਵਾਲੀ = ਊ ਪਰ ਕਹੇ ਅਨੁਸਾਰ ਲਕ੍ਸ਼ਣਵਾਲੀ (ਚੇਤਨਾਕਾ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਊ ਪਰ ਹੀ ਕਹਨੇਮੇਂ ਆਯਾ ਹੈ .)

ਆਕਾਸ਼ਮਾਂ ਜੇ ਭਾਗ ਧਰ੍ਮ -ਅਧਰ੍ਮ -ਕਾਲ਼ ਸਹਿਤ ਛੇ, ਜੀਵ -ਪੁਦ੍ਗਲੋਥੀ ਯੁਕ੍ਤ ਛੇ, ਤੇ ਸਰ੍ਵਕਾਲ਼ੇ ਲੋਕ ਛੇ. ੧੨੮.

Page 254 of 513
PDF/HTML Page 287 of 546
single page version

ਅਸ੍ਤਿ ਹਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਲੋਕਾਲੋਕਤ੍ਵੇਨ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਤ੍ਵਂ ਸ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣਸਦ੍ਭਾਵਾਤ੍ . ਸ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣਂ ਹਿ ਲੋਕਸ੍ਯ ਸ਼ਡ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯਸਮਵਾਯਾਤ੍ਮਕਤ੍ਵਂ, ਅਲੋਕਸ੍ਯ ਪੁਨਃ ਕੇਵਲਾਕਾਸ਼ਾਤ੍ਮਕਤ੍ਵਮ੍ . ਤਤ੍ਰ ਸਰ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯ- ਵ੍ਯਾਪਿਨਿ ਪਰਮਮਹਤ੍ਯਾਕਾਸ਼ੇ ਯਤ੍ਰ ਯਾਵਤਿ ਜੀਵਪੁਦ੍ਗਲੌ ਗਤਿਸ੍ਥਿਤਿਧਰ੍ਮਾਣੌ ਗਤਿਸ੍ਥਿਤੀ ਆਸ੍ਕਨ੍ਦਤਃ ਤਦ੍ਗਤਿਸ੍ਥਿਤਿਨਿਬਨ੍ਧਨਭੂਤੌ ਚ ਧਰ੍ਮਾਧਰ੍ਮਾਵਭਿਵ੍ਯਾਪ੍ਯਾਵਸ੍ਥਿਤੌ, ਸਰ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਵਰ੍ਤਨਾਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤਸ਼੍ਚ ਕਾਲੋ ਨਿਤ੍ਯਦੁਰ੍ਲਲਿਤਸ੍ਤਤ੍ਤਾਵਦਾਕਾਸ਼ਂ ਸ਼ੇਸ਼ਾਣ੍ਯਸ਼ੇਸ਼ਾਣਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਿ ਚੇਤ੍ਯਮੀਸ਼ਾਂ ਸਮਵਾਯ ਆਤ੍ਮਤ੍ਵੇਨ ਸ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣਂ ਭਵਤੀਤ੍ਯਰ੍ਥਃ ..੧੨੭.. ਅਥ ਲੋਕਾਲੋਕਰੂਪੇਣ ਪਦਾਰ੍ਥਸ੍ਯ ਦ੍ਵੈਵਿਧ੍ਯਮਾਖ੍ਯਾਤਿ — ਪੋਗ੍ਗਲਜੀਵਣਿਬਦ੍ਧੋ ਅਣੁ- ਸ੍ਕਨ੍ਧਭੇਦਭਿਨ੍ਨਾਃ ਪੁਦ੍ਗਲਾਸ੍ਤਾਵਤ੍ਤਥੈਵਾਮੂਰ੍ਤਤ੍ਵਾਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ੍ਞਾਨਮਯਤ੍ਵਨਿਰ੍ਵਿਕਾਰਪਰਮਾਨਨ੍ਦੈਕਸੁਖਮਯਤ੍ਵਾਦਿਲਕ੍ਸ਼ਣਾ ਜੀਵਾਸ਼੍ਚੇਤ੍ਥਂਭੂਤਜੀਵਪੁਦ੍ਗਲੈਰ੍ਨਿਬਦ੍ਧਃ ਸਂਬਦ੍ਧੋ ਭ੍ਰੁਤਃ ਪੁਦ੍ਗਲਜੀਵਨਿਬਦ੍ਧਃ . ਧਮ੍ਮਾਧਮ੍ਮਤ੍ਥਿਕਾਯਕਾਲਡ੍ਢੋ ਧਰ੍ਮਾ- ਧਰ੍ਮਾਸ੍ਤਿਕਾਯੌ ਚ ਕਾਲਸ਼੍ਚ ਧਰ੍ਮਾਧਰ੍ਮਾਸ੍ਤਿਕਾਯਕਾਲਾਸ੍ਤੈਰਾਢਯੋ ਭ੍ਰੁਤੋ ਧਰ੍ਮਾਧਰ੍ਮਾਸ੍ਤਿਕਾਯਕਾਲਾਢਯਃ . ਜੋ ਯਃ ਏਤੇਸ਼ਾਂ ਪਞ੍ਚਾਨਾਮਿਤ੍ਥਂਭੂਤਸਮੁਦਾਯੋ ਰਾਸ਼ਿਃ ਸਮੂਹਃ . ਵਟ੍ਟਦਿ ਵਰ੍ਤਤੇ . ਕਸ੍ਮਿਨ੍ . ਆਗਾਸੇ ਅਨਨ੍ਤਾ- ਨਨ੍ਤਾਕਾਸ਼ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਮਧ੍ਯਵਰ੍ਤਿਨਿ ਲੋਕਾਕਾਸ਼ੇ . ਸੋ ਲੋਗੋ ਸ ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤਪਞ੍ਚਾਨਾਂ ਸਮੁਦਾਯਸ੍ਤਦਾਧਾਰਭੂਤਂ ਲੋਕਾਕਾਸ਼ਂ ਚੇਤਿ ਸ਼ਡ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯਸਮੂਹੋ ਲੋਕੋ ਭਵਤਿ . ਕ੍ਵ . ਸਵ੍ਵਕਾਲੇ ਦੁ ਸਰ੍ਵਕਾਲੇ ਤੁ . ਤਦ੍ਬਹਿਰ੍ਭੂਤਮਨਨ੍ਤਾਨਨ੍ਤਾਕਾਸ਼ਮਲੋਕ ਇਤ੍ਯਭਿਪ੍ਰਾਯਃ ..੧੨੮.. ਅਥ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਾਂ ਸਕ੍ਰਿਯਨਿਃਕ੍ਰਿਯਤ੍ਵੇਨ ਭੇਦਂ ਦਰ੍ਸ਼ਯਤੀਤ੍ਯੇਕਾ ਪਾਤਨਿਕਾ, ਦ੍ਵਿਤੀਯਾ ਤੁ ਜੀਵਪੁਦ੍ਗਲਯੋਰਰ੍ਥਵ੍ਯਞ੍ਜਨਪਰ੍ਯਾਯੌ ਦ੍ਵੌ ਸ਼ੇਸ਼ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਾਂ ਤੁ

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਆਕਾਸ਼ੇ ] ਆਕਾਸ਼ਮੇਂ [ਯਃ ] ਜੋ ਭਾਗ [ਪੁਦ੍ਗਲਜੀਵਨਿਬਦ੍ਧਃ ] ਜੀਵ ਔਰ ਪੁਦ੍ਗਲਸੇ ਸਂਯੁਕ੍ਤ [ਧਰ੍ਮਾਧਰ੍ਮਾਸ੍ਤਿਕਾਯਕਾਲਾਢਯਃ ਵਰ੍ਤਤੇ ] ਤਥਾ ਧਰ੍ਮਾਸ੍ਤਿਕਾਯ ਅਧਰ੍ਮਾਸ੍ਤਿਕਾਯ ਔਰ ਕਾਲਸੇ ਸਮ੍ਰੁਦ੍ਧ ਹੈ, [ਸਃ ] ਵਹ [ਸਰ੍ਵਕਾਲੇ ਤੁ ] ਸਰ੍ਵਕਾਲਮੇਂ [ਲੋਕਃ ] ਲੋਕ ਹੈ . (ਸ਼ੇਸ਼ ਕੇਵਲ ਆਕਾਸ਼ ਵਹ ਅਲੋਕ ਹੈ .)

ਟੀਕਾ : — ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਲੋਕਤ੍ਵ ਔਰ ਅਲੋਕਤ੍ਵਕੇ ਭੇਦਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਵਾਨ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਅਪਨੇ -ਅਪਨੇ ਲਕ੍ਸ਼ਣੋਂਕਾ ਸਦ੍ਭਾਵ ਹੈ . ਲੋਕਕਾ ਸ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣ ਸ਼ਡ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯਸਮਵਾਯਾਤ੍ਮਕਪਨਾ (-ਛਹ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕਾ ਸਮੁਦਾਯਸ੍ਵਰੂਪਪਨਾ) ਹੈ ਔਰ ਅਲੋਕਕਾ ਕੇਵਲ ਆਕਾਸ਼ਾਤ੍ਮਕਪਨਾ (-ਮਾਤ੍ਰ ਆਕਾਸ਼ਸ੍ਵਰੂਪਪਨਾ) ਹੈ . ਵਹਾਁ, ਸਰ੍ਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਮੇਂ ਵ੍ਯਾਪ੍ਤ ਹੋਨੇ ਵਾਲੇ ਪਰਮ ਮਹਾਨ ਆਕਾਸ਼ਮੇਂ, ਜਹਾਁ ਜਿਤਨੇਮੇਂ ਗਤਿਸ੍ਥਿਤਿ ਧਰ੍ਮਵਾਲੇ ਜੀਵ ਤਥਾ ਪੁਦ੍ਗਲ ਗਤਿ -ਸ੍ਥਿਤਿਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਤੇ ਹੈਂ, (ਜਹਾਁ ਜਿਤਨੇਮੇਂ) ਉਨ੍ਹੇਂ, ਗਤਿ -ਸ੍ਥਿਤਿਮੇਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤ ਧਰ੍ਮ ਤਥਾ ਅਧਰ੍ਮ ਵ੍ਯਾਪ੍ਤ ਹੋਕਰ ਰਹਤੇ ਹੈਂ ਔਰ (ਜਹਾਁ ਜਿਤਨੇਮੇਂ) ਸਰ੍ਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੋ ਵਰ੍ਤਨਾਮੇਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤ ਕਾਲ ਸਦਾ ਵਰ੍ਤਤਾ ਹੈ, ਵਹ ਉਤਨਾ ਆਕਾਸ਼ ਤਥਾ ਸ਼ੇਸ਼ ਸਮਸ੍ਤ

Page 255 of 513
PDF/HTML Page 288 of 546
single page version

ਯਸ੍ਯ ਸ ਲੋਕਃ . ਯਤ੍ਰ ਯਾਵਤਿ ਪੁਨਰਾਕਾਸ਼ੇ ਜੀਵਪੁਦ੍ਗਲਯੋਰ੍ਗਤਿਸ੍ਥਿਤੀ ਨ ਸਂਭਵਤੋ, ਧਰ੍ਮਾਧਰ੍ਮੌ ਨਾਵਸ੍ਥਿਤੌ, ਨ ਕਾਲੋ ਦੁਰ੍ਲਲਿਤਸ੍ਤਾਵਤ੍ਕੇਵਲਮਾਕਾਸ਼ਮਾਤ੍ਮਤ੍ਵੇਨ ਸ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣਂ ਯਸ੍ਯ ਸੋਲੋਕਃ ..੧੨੮..

ਅਬ, ‘ਕ੍ਰਿਯਾ’ ਰੂਪ ਔਰ ‘ਭਾਵ’ ਰੂਪ ਐਸੇ ਜੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਭਾਵ ਹੈਂ ਉਨਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ (-ਭੇਦ) ਨਿਸ਼੍ਚਿਤ ਕਰਤੇ ਹੈਂ : —

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਪੁਦ੍ਗਲਜੀਵਾਤ੍ਮਕਸ੍ਯ ਲੋਕਸ੍ਯ ] ਪੁਦ੍ਗਲ -ਜੀਵਾਤ੍ਮਕ ਲੋਕਕੇ [ਪਰਿਣਾਮਾਤ੍ ] ਪਰਿਣਮਨਸੇ ਔਰ [ਸਂਘਾਤਾਤ੍ ਵਾ ਭੇਦਾਤ੍ ] ਸਂਘਾਤ (ਮਿਲਨੇ) ਔਰ ਭੇਦ (ਪ੍ਰੁਥਕ੍ ਹੋਨੇ) ਸੇ [ਉਤ੍ਪਾਦਸ੍ਥਿਤਿਭਂਗਾਃ ] ਉਤ੍ਪਾਦ, ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ ਔਰ ਵ੍ਯਯ [ਜਾਯਨ੍ਤੇ ] ਹੋਤੇ ਹੈਂ ..੧੨੯.. ੧. ਸ੍ਵਪਨੇਸੇ = ਨਿਜਰੂਪਸੇ (ਸ਼ਡ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯਸਮੁਦਾਯ ਹੀ ਲੋਕ ਹੈ, ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਵਹੀ ਲੋਕਕਾ ਸ੍ਵਤ੍ਵ ਹੈ — ਸ੍ਵਰੂਪ ਹੈ .

ਉਤ੍ਪਾਦ, ਵ੍ਯਯ ਨੇ ਧ੍ਰੁਵਤਾ ਜੀਵਪੁਦ੍ਗਲਾਤ੍ਮਕ ਲੋਕਨੇ ਪਰਿਣਾਮ ਦ੍ਵਾਰਾ, ਭੇਦ ਵਾ ਸਂਘਾਤ ਦ੍ਵਾਰਾ ਥਾਯ ਛੇ. ੧੨੯

Page 256 of 513
PDF/HTML Page 289 of 546
single page version

ਕ੍ਰਿਯਾਭਾਵਵਤ੍ਤ੍ਵੇਨ ਕੇਵਲਭਾਵਵਤ੍ਤ੍ਵੇਨ ਚ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯਾਸ੍ਤਿ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਃ . ਤਤ੍ਰ ਭਾਵਵਨ੍ਤੌ ਕ੍ਰਿਯਾਵਨ੍ਤੌ ਚ ਪੁਦ੍ਗਲਜੀਵੌ, ਪਰਿਣਾਮਾਦ੍ਭੇਦਸਂਘਾਤਾਭ੍ਯਾਂ ਚੋਤ੍ਪਦ੍ਯਮਾਨਾਵਤਿਸ਼੍ਠਮਾਨਭਜ੍ਯਮਾਨਤ੍ਵਾਤ੍ . ਸ਼ੇਸ਼ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਿ ਤੁ ਭਾਵਵਨ੍ਤ੍ਯੇਵ, ਪਰਿਣਾਮਾਦੇਵੋਤ੍ਪਦ੍ਯਮਾਨਾਵਤਿਸ਼੍ਠਮਾਨਭਜ੍ਯਮਾਨਤ੍ਵਾਦਿਤਿ ਨਿਸ਼੍ਚਯਃ . ਤਤ੍ਰ ਪਰਿਣਾਮ- ਮਾਤ੍ਰਲਕ੍ਸ਼ਣੋ ਭਾਵਃ, ਪਰਿਸ੍ਪਨ੍ਦਨਲਕ੍ਸ਼ਣਾ ਕ੍ਰਿਯਾ . ਤਤ੍ਰ ਸਰ੍ਵਾਣ੍ਯਪਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਿ ਪਰਿਣਾਮਸ੍ਵਭਾਵਤ੍ਵਾਤ੍ ਪਰਿਣਾਮੇਨੋਪਾਤ੍ਤਾਨ੍ਵਯਵ੍ਯਤਿਰੇਕਾਣ੍ਯਵਤਿਸ਼੍ਠਮਾਨੋਤ੍ਪਦ੍ਯਮਾਨਭਜ੍ਯਮਾਨਾਨਿ ਭਾਵਵਨ੍ਤਿ ਭਵਨ੍ਤਿ . ਪੁਦ੍ਗਲਾਸ੍ਤੁ ਪਰਿਸ੍ਪਨ੍ਦਸ੍ਵਭਾਵਤ੍ਵਾਤ੍ਪਰਿਸ੍ਪਨ੍ਦੇਨ ਭਿਨ੍ਨਾਃ ਸਂਘਾਤੇਨ, ਸਂਹਤਾਃ ਪੁਨਰ੍ਭੇਦੇਨੋਤ੍ਪਦ੍ਯਮਾਨਾਵ- ਤਿਸ਼੍ਠਮਾਨਭਜ੍ਯਮਾਨਾਃ ਕ੍ਰਿਯਾਵਨ੍ਤਸ਼੍ਚ ਭਵਨ੍ਤਿ . ਤਥਾ ਜੀਵਾ ਅਪਿ ਪਰਿਸ੍ਪਨ੍ਦਸ੍ਵਭਾਵਤ੍ਵਾਤ੍ਪਰਿਸ੍ਪਨ੍ਦੇਨ ਪ੍ਰਤਿਸਮਯਪਰਿਣਤਿਰੂਪਾ ਅਰ੍ਥਪਰ੍ਯਾਯਾ ਭਣ੍ਯਨ੍ਤੇ . ਯਦਾ ਜੀਵੋਨੇਨ ਸ਼ਰੀਰੇਣ ਸਹ ਭੇਦਂ ਵਿਯੋਗਂ ਤ੍ਯਾਗਂ ਕ੍ਰੁਤ੍ਵਾ ਭਵਾਨ੍ਤਰਸ਼ਰੀਰੇਣ ਸਹ ਸਂਘਾਤਂ ਮੇਲਾਪਕਂ ਕਰੋਤਿ ਤਦਾ ਵਿਭਾਵਵ੍ਯਞ੍ਜਨਪਰ੍ਯਾਯੋ ਭਵਤਿ, ਤਸ੍ਮਾਦੇਵ ਭਵਾਨ੍ਤਰਸਂਕ੍ਰਮਣਾਤ੍ਸਕ੍ਰਿਯਤ੍ਵਂ ਭਣ੍ਯਤੇ . ਪੁਦ੍ਗਲਾਨਾਂ ਤਥੈਵ ਵਿਵਕ੍ਸ਼ਿਤਸ੍ਕਨ੍ਧਵਿਘਟਨਾਤ੍ਸਕ੍ਰਿਯਤ੍ਵੇਨ ਸ੍ਕਨ੍ਧਾਨ੍ਤਰ- ਸਂਯੋਗੇ ਸਤਿ ਵਿਭਾਵਵ੍ਯਞ੍ਜਨਪਰ੍ਯਾਯੋ ਭਵਤਿ . ਮੁਕ੍ਤਜੀਵਾਨਾਂ ਤੁ ਨਿਸ਼੍ਚਯਰਤ੍ਨਤ੍ਰਯਲਕ੍ਸ਼ਣੇਨ ਪਰਮਕਾਰਣਸਮਯ- ਸਾਰਸਂਜ੍ਞੇਨ ਨਿਸ਼੍ਚਯਮੋਕ੍ਸ਼ਮਾਰ੍ਗਬਲੇਨਾਯੋਗਿਚਰਮਸਮਯੇ ਨਖਕੇਸ਼ਾਨ੍ਵਿਹਾਯ ਪਰਮੌਦਾਰਿਕਸ਼ਰੀਰਸ੍ਯ ਵਿਲੀਯਮਾਨ- ਰੂਪੇਣ ਵਿਨਾਸ਼ੇ ਸਤਿ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਾਦ੍ਯਨਨ੍ਤਚਤੁਸ਼੍ਟਯਵ੍ਯਕ੍ਤਿਲਕ੍ਸ਼ਣੇਨ ਪਰਮਕਾਰ੍ਯਸਮਯਸਾਰਰੂਪੇਣ ਸ੍ਵਭਾਵਵ੍ਯਞ੍ਜਨ- ਪਰ੍ਯਾਯੇਣ ਕ੍ਰੁਤ੍ਵਾ ਯੋਸਾਵੁਤ੍ਪਾਦਃ ਸ ਭੇਦਾਦੇਵ ਭਵਤਿ, ਨ ਸਂਘਾਤਾਤ੍ . ਕਸ੍ਮਾਦਿਤਿ ਚੇਤ੍ ਸ਼ਰੀਰਾਨ੍ਤਰੇਣ ਸਹ

ਟੀਕਾ : — ਕੋਈ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ‘ਭਾਵ’ ਤਥਾ ‘ਕ੍ਰਿਯਾਵਾਲੇ’ ਹੋਨੇਸੇ ਔਰ ਕੋਈ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਕੇਵਲ ‘ਭਾਵ’ ਵਾਲੇ ਹੋਨੇਸੇ, – ਇਸ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ (ਭੇਦ) ਹੈ . ਵਹਾਁ ਪੁਦ੍ਗਲ ਤਥਾ ਜੀਵ (੧) ਭਾਵਵਾਲੇ ਤਥਾ (੨) ਕ੍ਰਿਯਾਵਾਲੇ ਹੈਂ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ (੧) ਪਰਿਣਾਮ ਦ੍ਵਾਰਾ ਤਥਾ (੨) ਸਂਘਾਤ ਔਰ ਭੇਦਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਵੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤੇ ਹੈਂ, ਟਿਕਤੇ ਹੈਂ ਔਰ ਨਸ਼੍ਟ ਹੋਤੇ ਹੈਂ . ਸ਼ੇਸ਼ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਤੋ ਭਾਵਵਾਲੇ ਹੀ ਹੈਂ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਵੇ ਪਰਿਣਾਮਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਹੀ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤੇ ਹੈਂ, ਟਿਕਤੇ ਹੈ ਔਰ ਨਸ਼੍ਟ ਹੋਤੇ ਹੈਂ — ਐਸਾ ਨਿਸ਼੍ਚਯ ਹੈ .

ਉਸਮੇਂ, ‘ਭਾਵ’ਕਾ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਪਰਿਣਾਮਮਾਤ੍ਰ ਹੈ; ‘ਕ੍ਰਿਯਾ’ ਕਾ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਪਰਿਸ੍ਪਂਦ (-ਕਮ੍ਪਨ) ਹੈ . ਵਹਾਁ ਸਮਸ੍ਤ ਹੀ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਭਾਵਵਾਲੇ ਹੈਂ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਪਰਿਣਾਮਸ੍ਵਭਾਵਵਾਲੇ ਹੋਨੇਸੇ ਪਰਿਣਾਮਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ੧ਅਨ੍ਵਯ ਔਰ ਵ੍ਯਤਿਰੇਕੋਂਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਤੇ ਹੁਏ ਵੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤੇ ਹੈਂ, ਟਿਕਤੇ ਹੈਂ ਔਰ ਨਸ਼੍ਟ ਹੋਤੇ ਹੈਂ . ਪੁਦ੍ਗਲ ਤੋ (ਭਾਵਵਾਲੇ ਹੋਨੇਕੇ ਅਤਿਰਿਕ੍ਤ) ਕ੍ਰਿਯਾਵਾਲੇ ਭੀ ਹੋਤੇ ਹੈਂ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਪਰਿਸ੍ਪਂਦਸ੍ਵਭਾਵਵਾਲੇ ਹੋਨੇਸੇ ਪਰਿਸ੍ਪਂਦਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ੨ਪ੍ਰੁਥਕ੍ ਪੁਦ੍ਗਲ ਏਕਤ੍ਰਿਤ ਹੋ ਜਾਤੇ ਹੈਂ, ਇਸਲਿਯੇ ਔਰ ਏਕਤ੍ਰਿਤ – ਮਿਲੇ ਹੁਏ ਪੁਦ੍ਗਲ ਪੁਨਃ ਪ੍ਰੁਥਕ੍ ਹੋ ਜਾਤੇ ਹੈਂ, ਇਸਲਿਯੇ (ਇਸ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ) ਵੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤੇ ਹੈਂ, ਟਿਕਤੇ ਹੈਂ ਔਰ ਨਸ਼੍ਟ ਹੋਤੇ ਹੈਂ . ਤਥਾ ਜੀਵ ਭੀ ਭਾਵਵਾਲੇ ਹੋਨੇਕੇ ਅਤਿਰਿਕ੍ਤ) ਕ੍ਰਿਯਾਵਾਲੇ ਭੀ ਹੋਤੇ ਹੈਂ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ੧. ਅਨ੍ਵਯ, ਸ੍ਥਾਯੀਪਨੇਕੋ ਔਰ ਵ੍ਯਤਿਰੇਕ, ਉਤ੍ਪਾਦ ਤਥਾ ਵ੍ਯਯਪਨੇਕੋ ਬਤਲਾਤੇ ਹੈਂ . ੨. ਪ੍ਰੁਥਕ੍ ਪੁਦ੍ਗਲ ਕਂਪਨਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਏਕਤ੍ਰਿਤ ਹੋਤੇ ਹੈਂ . ਵਹਾਁ ਵੇ ਭਿਨ੍ਨਪਨੇਸੇ ਨਸ਼੍ਟ ਹੁਏ, ਪੁਦ੍ਗਲਪਨੇਸੇ ਟਿਕੇ ਔਰ

Page 257 of 513
PDF/HTML Page 290 of 546
single page version

ਨੂਤਨਕਰ੍ਮਨੋਕਰ੍ਮਪੁਦ੍ਗਲੇਭ੍ਯੋ ਭਿਨ੍ਨਾਸ੍ਤੈਃ ਸਹ ਸਂਘਾਤੇਨ, ਸਂਹਤਾਃ ਪੁਨਰ੍ਭੇਦੇਨੋਤ੍ਪਦ੍ਯਮਾਨਾਵ- ਤਿਸ਼੍ਠਮਾਨਭਜ੍ਯਮਾਨਾਃ ਕ੍ਰਿਯਾਵਨ੍ਤਸ਼੍ਚ ਭਵਨ੍ਤਿ ..੧੨੯..

ਅਬ, ਯਹ ਬਤਲਾਤੇ ਹੈਂ ਕਿ – ਗੁਣ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਸੇ (ਗੁਣੋਂਕੇ ਭੇਦਸੇ) ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ (ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕਾ ਭੇਦ) ਹੋਤਾ ਹੈ : —

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਯੈਃ ਲਿਂਗੈਃ ] ਜਿਨ ਲਿਂਗੋਂਸੇ [ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ] ਦ੍ਰਵ੍ਯ [ਜੀਵਃ ਅਜੀਵਃ ਚ ] ਜੀਵ ਔਰ ਅਜੀਵਕੇ ਰੂਪਮੇਂ [ਵਿਜ੍ਞਾਤਂ ਭਵਤਿ ] ਜ੍ਞਾਤ ਹੋਤਾ ਹੈ, [ਤੇ ] ਵੇ [ਅਤਦ੍ਭਾਵਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਾਃ ] ਅਤਦ੍ਭਾਵ ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟ (-ਦ੍ਰਵ੍ਯਸੇ ਅਤਦ੍ਭਾਵਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਭਿਨ੍ਨ ਐਸੇ) [ਮੂਰ੍ਤਾਮੂਰ੍ਤਾਃ ] ਮੂਰ੍ਤ -ਅਮੂਰ੍ਤ [ਗੁਣਾਃ ] ਗੁਣ [ਜ੍ਞੇਯਾਃ ] ਜਾਨਨੇ ਚਾਹਿਯੇ ..੧੩੦.. ੧. ਜ੍ਞਾਨਾਵਰਣਾਦਿ ਕਰ੍ਮਰੂਪ ਔਰ ਸ਼ਰੀਰਾਦਿ ਨੋਕਰ੍ਮਰੂਪ ਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕੇ ਸਾਥ ਮਿਲਾ ਹੁਆ ਜੀਵ ਕਂਪਨਸੇ ਪੁਨਃ ਪ੍ਰੁਥਕ੍ ਹੋ

Page 258 of 513
PDF/HTML Page 291 of 546
single page version

ਦ੍ਰਵ੍ਯਮਾਸ਼੍ਰਿਤ੍ਯ ਪਰਾਨਾਸ਼੍ਰਯਤ੍ਵੇਨ ਵਰ੍ਤਮਾਨੈਲਿਂਗ੍ਯਤੇ ਗਮ੍ਯਤੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਤੈਰਿਤਿ ਲਿਂਗਾਨਿ ਗੁਣਾਃ . ਤੇ ਚ ਯਦ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਭਵਤਿ ਨ ਤਦ੍ ਗੁਣਾ ਭਵਨ੍ਤਿ, ਯੇ ਗੁਣਾ ਭਵਨ੍ਤਿ ਤੇ ਨ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਭਵਤੀਤਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਦਤਦ੍ਭਾਵੇਨ ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਾਃ ਸਨ੍ਤੋ ਲਿਂਗਲਿਂਗਿਪ੍ਰਸਿਦ੍ਧੌ ਤਲਿਂਗਤ੍ਵਮੁਪਢੌਕਨ੍ਤੇ . ਅਥ ਤੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਜੀਵੋਯਮ- ਜੀਵੋਯਮਿਤ੍ਯਾਦਿਵਿਸ਼ੇਸ਼ਮੁਤ੍ਪਾਦਯਨ੍ਤਿ, ਸ੍ਵਯਮਪਿ ਤਦ੍ਭਾਵਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਤ੍ਵੇਨੋਪਾਤ੍ਤਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤ੍ਵਾਤ੍ . ਯਤੋ ਹਿ ਯਸ੍ਯ ਯਸ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਯੋ ਯਃ ਸ੍ਵਭਾਵਸ੍ਤਸ੍ਯ ਤਸ੍ਯ ਤੇਨ ਤੇਨ ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਤ੍ਵਾਤ੍ਤੇਸ਼ਾਮਸ੍ਤਿ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਃ . ਅਤ ਏਵ ਚ ਮੂਰ੍ਤਾਨਾਮਮੂਰ੍ਤਾਨਾਂ ਚ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਾਂ ਮੂਰ੍ਤਤ੍ਵੇਨਾਮੂਰ੍ਤਤ੍ਵੇਨ ਚ ਤਦ੍ਭਾਵੇਨ ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਤ੍ਵਾਦਿਮੇ ਮੂਰ੍ਤਾ ਗੁਣਾ ਇਮੇ ਅਮੂਰ੍ਤਾ ਇਤਿ ਤੇਸ਼ਾਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ੋ ਨਿਸ਼੍ਚੇਯਃ ..੧੩੦..

ਅਥ ਮੂਰ੍ਤਾਮੂਰ੍ਤਗੁਣਾਨਾਂ ਲਕ੍ਸ਼ਣਸਂਬਨ੍ਧਮਾਖ੍ਯਾਤਿ — ਜ੍ਞਾਤਵ੍ਯਾਃ . ਤੇ ਚ ਕਥਂਭੂਤਾਃ . ਅਤਬ੍ਭਾਵਵਿਸਿਟ੍ਠਾ ਅਤਦ੍ਭਾਵਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਾਃ . ਤਦ੍ਯਥਾ – ਸ਼ੁਦ੍ਧਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯੇ ਯੇ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਾਦਿਗੁਣਾਸ੍ਤੇਸ਼ਾਂ ਸ਼ੁਦ੍ਧਜੀਵਪ੍ਰਦੇਸ਼ੈਃ ਸਹ ਯਦੇਕਤ੍ਵਮਭਿਨ੍ਨਤ੍ਵਂ ਤਨ੍ਮਯਤ੍ਵਂ ਸ ਤਦ੍ਭਾਵੋ ਭਣ੍ਯਤੇ, ਤੇਸ਼ਾਮੇਵ ਗੁਣਾਨਾਂ ਤੈਃ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ੈਃ ਸਹ ਯਦਾ ਸਂਜ੍ਞਾਲਕ੍ਸ਼ਣਪ੍ਰਯੋਜਨਾਦਿਭੇਦਃ ਕ੍ਰਿਯਤੇ ਤਦਾ ਪੁਨਰਤਦ੍ਭਾਵੋ ਭਣ੍ਯਤੇ, ਤੇਨਾਤਦ੍ਭਾਵੇਨ ਸਂਜ੍ਞਾਦਿਭੇਦਰੂਪੇਣ ਸ੍ਵਕੀਯਸ੍ਵਕੀਯਦ੍ਰਵ੍ਯੇਣ ਸਹ ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਾ ਭਿਨ੍ਨਾ ਇਤਿ, ਦ੍ਵਿਤੀਯਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਨੇਨ ਪੁਨਃ ਸ੍ਵਕੀਯ- ਦ੍ਰਵ੍ਯੇਣ ਸਹ ਤਦ੍ਭਾਵੇਨ ਤਨ੍ਮਯਤ੍ਵੇਨਾਨ੍ਯਦ੍ਰਵ੍ਯਾਦ੍ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਾ ਭਿਨ੍ਨਾ ਇਤ੍ਯਭਿਪ੍ਰਾਯਃ . ਏਵਂ ਗੁਣਭੇਦੇਨ ਦ੍ਰਵ੍ਯਭੇਦੋ

ਟੀਕਾ : — ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਆਸ਼੍ਰਯ ਲੇਕਰ ਔਰ ਪਰਕੇ ਆਸ਼੍ਰਯਕੇ ਬਿਨਾ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ ਹੋਨੇਸੇ ਜਿਨਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ‘ਲਿਂਗਿਤ’ (-ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ) ਹੋਤਾ ਹੈ – ਪਹਿਚਾਨਾ ਜਾ ਸਕਤਾ ਹੈ, ਐਸੇ ਲਿਂਗ ਗੁਣ ਹੈਂ . ਵੇ (ਗੁਣ), ‘ਜੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈਂ ਵੇ ਗੁਣ ਨਹੀਂ ਹੈਂ, ਜੋ ਗੁਣ ਹੈਂ ਵੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਨਹੀਂ ਹੈਂ’ — ਇਸ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸੇ ੧ਅਤਦ੍ਭਾਵਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟ (-ਭਿਨ੍ਨ) ਵਰ੍ਤਤੇ ਹੁਏ, ਲਿਂਗ ਔਰ ੨ਲਿਂਗੀਕੇ ਰੂਪਮੇਂ ਪ੍ਰਸਿਦ੍ਧਿ (ਖ੍ਯਾਤਿ) ਕੇ ਸਮਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਲਿਂਗਤ੍ਵਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਤੇ ਹੈਂ . ਅਬ, ਵੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਂ ‘ਯਹ ਜੀਵ ਹੈ, ਯਹ ਅਜੀਵ ਹੈ’ ਐਸਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ (-ਭੇਦ) ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਕਰਤੇ ਹੈਂ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਸ੍ਵਯਂ ਭੀ ੩ਤਦ੍ਭਾਵਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ੪ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟ ਹੋਨੇਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੈਂ . ਜਿਸ -ਜਿਸ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਜੋ -ਜੋ ਸ੍ਵਭਾਵ ਹੋ ਉਸ -ਉਸਕਾ ਉਸ -ਉਸਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਤ੍ਵ ਹੋਨੇਸੇ ਉਨਮੇਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ (-ਭੇਦ) ਹੈਂ; ਔਰ ਇਸੀਲਿਯੇ ਮੂਰ੍ਤ ਤਥਾ ਅਮੂਰ੍ਤ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕਾ ਮੂਰ੍ਤਤ੍ਵ -ਅਮੂਰ੍ਤਤ੍ਵਰੂਪ ਤਦ੍ਭਾਵਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਤ੍ਵ ਹੋਨੇਸੇ ਉਨਮੇਂ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰਕੇ ਭੇਦ ਨਿਸ਼੍ਚਿਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹਿਯੇ ਕਿ ‘ਯਹ ਮੂਰ੍ਤ ਗੁਣ ਹੈਂ ਔਰ ਯਹ ਅਮੂਰ੍ਤਗੁਣ ਹੈਂ’ ..੧੩੦..

ਅਬ, ਮੂਰ੍ਤ ਔਰ ਅਮੂਰ੍ਤ ਗੁਣੋਂਕੇ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਤਥਾ ਸਂਬਂਧ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਉਨਕਾ ਕਿਨ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੇ ਸਾਥ ਸਂਬਂਧ ਹੈ ਯਹ) ਕਹਤੇ ਹੈਂ : — ੧. ਅਤਦ੍ਭਾਵ = (ਕਥਂਚਿਤ੍) ਉਸਰੂਪ ਨਹੀਂ ਹੋਨਾ ਵਹ; ੨. ਲਿਂਗੀ = ਲਿਂਗਵਾਲਾ, (ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਗੁਣ ਵਹ ਲਿਂਗ – ਚਿਹ੍ਨ – ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਹੈ ਔਰ ਲਿਂਗੀ ਵਹ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈ ) . ੩. ਤਦ੍ਭਾਵ = ਉਸਰੂਪ, ਉਸਪਨਾ; ਉਸਪਨੇਸੇ ਹੋਨਾ; ਸ੍ਵਰੂਪ . ੪. ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟ = ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਲਾ; ਖਾਸ; ਭਿਨ੍ਨ .

Page 259 of 513
PDF/HTML Page 292 of 546
single page version

ਮੂਰ੍ਤਾਨਾਂ ਗੁਣਾਨਾਮਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਗ੍ਰਾਹ੍ਯਤ੍ਵਂ ਲਕ੍ਸ਼ਣਮ੍ . ਅਮੂਰ੍ਤਾਨਾਂ ਤਦੇਵ ਵਿਪਰ੍ਯਸ੍ਤਮ੍ . ਤੇ ਚ ਮੂਰ੍ਤਾਃ ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ, ਤਸ੍ਯੈਵੈਕਸ੍ਯ ਮੂਰ੍ਤਤ੍ਵਾਤ੍ . ਅਮੂਰ੍ਤਾਃ ਸ਼ੇਸ਼ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਾਂ, ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਨ੍ਯੇਸ਼ਾਂ ਸਰ੍ਵੇਸ਼ਾਮਪ੍ਯ- ਮੂਰ੍ਤਤ੍ਵਾਤ੍ ..੧੩੧..

ਜ੍ਞਾਤਵ੍ਯਃ ..੧੩੦.. ਅਥ ਮੂਰ੍ਤਾਮੂਰ੍ਤਗੁਣਾਨਾਂ ਲਕ੍ਸ਼ਣਂ ਸਂਬਨ੍ਧਂ ਚ ਨਿਰੂਪਯਤਿ — ਮੁਤ੍ਤਾ ਇਂਦਿਯਗੇਜ੍ਝਾ ਮੂਰ੍ਤਾ ਗੁਣਾ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਗ੍ਰਾਹ੍ਯਾ ਭਵਨ੍ਤਿ, ਅਮੂਰ੍ਤਾਃ ਪੁਨਰਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਵਿਸ਼ਯਾ ਨ ਭਵਨ੍ਤਿ ਇਤਿ ਮੂਰ੍ਤਾਮੂਰ੍ਤਗੁਣਾਨਾਮਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿਨ੍ਦ੍ਰਯਵਿਸ਼ਯਤ੍ਵਂ ਲਕ੍ਸ਼ਣਮੁਕ੍ਤਮ੍ . ਇਦਾਨੀਂ ਮੂਰ੍ਤਗੁਣਾਃ ਕਸ੍ਯ ਸਂਬਨ੍ਧਿਨੋ ਭਵਨ੍ਤੀਤਿ ਸਂਬਨ੍ਧਂ ਕਥਯਤਿ . ਪੋਗ੍ਗਲਦਵ੍ਵਪ੍ਪਗਾ ਅਣੇਗਵਿਧਾ ਮੂਰ੍ਤਗੁਣਾਃ ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਾਤ੍ਮਕਾ ਅਨੇਕਵਿਧਾ ਭਵਨ੍ਤਿ; ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਸਂਬਨ੍ਧਿਨੋ ਭਵਨ੍ਤੀਤ੍ਯਰ੍ਥਃ . ਅਮੂਰ੍ਤਗੁਣਾਨਾਂ

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਗ੍ਰਾਹ੍ਯਾਃ ਮੂਰ੍ਤਾਃ ] ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਗ੍ਰਾਹ੍ਯ ਐਸੇ ਮੂਰ੍ਤਗੁਣ [ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਾਤ੍ਮਕਾਃ ] ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਾਤ੍ਮਕ [ਅਨੇਕ ਵਿਧਾਃ ] ਅਨੇਕ ਪ੍ਰਕਾਰਕੇ ਹੈਂ; [ਅਮੂਰ੍ਤਾਨਾਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਾਂ ] ਅਮੂਰ੍ਤ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੇ [ਗੁਣਾਃ ] ਗੁਣ [ਅਮੂਰ੍ਤਾਃ ਜ੍ਞਾਤਵ੍ਯਾਃ ] ਅਮੂਰ੍ਤ ਜਾਨਨਾ ਚਾਹਿਯੇ ..੧੩੧..

ਟੀਕਾ : — ਮੂਰ੍ਤ ਗੁਣੋਂਕਾ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਗ੍ਰਾਹ੍ਯਤ੍ਵ ਹੈ; ਔਰ ਅਮੂਰ੍ਤਗੁਣੋਂਕਾ ਉਸਸੇ ਵਿਪਰੀਤ ਹੈ; (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਅਮੂਰ੍ਤ ਗੁਣ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੋਂਸੇ ਜ੍ਞਾਤ ਨਹੀਂ ਹੋਤੇ .) ਔਰ ਮੂਰ੍ਤ ਗੁਣ ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਹੈਂ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਵਹੀ (ਪੁਦ੍ਗਲ ਹੀ) ਏਕ ਮੂਰ੍ਤ ਹੈ; ਔਰ ਅਮੂਰ੍ਤ ਗੁਣ ਸ਼ੇਸ਼ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੇ ਹੈਂ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਪੁਦ੍ਗਲਕੇ ਅਤਿਰਿਕ੍ਤ ਸ਼ੇਸ਼ ਸਭੀ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਅਮੂਰ੍ਤ ਹੈਂ ..੧੩੧..

Page 260 of 513
PDF/HTML Page 293 of 546
single page version

ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਗ੍ਰਾਹ੍ਯਾਃ ਕਿਲ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਰਸਗਨ੍ਧਵਰ੍ਣਾਸ੍ਤਦ੍ਵਿਸ਼ਯਤ੍ਵਾਤ੍ . ਤੇ ਚੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਗ੍ਰਾਹ੍ਯਤ੍ਵਵ੍ਯਕ੍ਤਿਸ਼ਕ੍ਤਿ- ਵਸ਼ਾਤ੍ ਗ੍ਰੁਹ੍ਯਮਾਣਾ ਅਗ੍ਰੁਹ੍ਯਮਾਣਾਸ਼੍ਚ ਆ -ਏਕਦ੍ਰਵ੍ਯਾਤ੍ਮਕਸੂਕ੍ਸ਼੍ਮਪਰ੍ਯਾਯਾਤ੍ਪਰਮਾਣੋਃ ਆ -ਅਨੇਕ- ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਤ੍ਮਕਸ੍ਥੂਲਪਰ੍ਯਾਯਾਤ੍ਪ੍ਰੁਥਿਵੀਸ੍ਕਨ੍ਧਾਚ੍ਚ ਸਕਲਸ੍ਯਾਪਿ ਪੁਦ੍ਗਲਸ੍ਯਾਵਿਸ਼ੇਸ਼ੇਣ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਗੁਣਤ੍ਵੇਨ ਵਿਦ੍ਯਨ੍ਤੇ . ਤੇ ਚ ਮੂਰ੍ਤਤ੍ਵਾਦੇਵ ਸ਼ੇਸ਼ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਾਮਸਂਭਵਨ੍ਤਃ ਪੁਦ੍ਗਲਮਧਿਗਮਯਨ੍ਤਿ . ਸ਼ਬ੍ਦਸ੍ਯਾਪੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਗ੍ਰਾਹ੍ਯਤ੍ਵਾਦ੍ ਗੁਣਤ੍ਵਂ ਨ ਖਲ੍ਵਾਸ਼ਂਕ ਨੀਯਂ, ਤਸ੍ਯ ਵੈਚਿਤ੍ਰ੍ਯਪ੍ਰਪਂਚਿਤਵੈਸ਼੍ਵਰੂਪਸ੍ਯਾਪ੍ਯਨੇਕਦ੍ਰਵ੍ਯਾਤ੍ਮਕਪੁਦ੍ਗਲਪਰ੍ਯਾਯਤ੍ਵੇਨਾਭ੍ਯੁਪ- ਸਂਬਨ੍ਧਂ ਪ੍ਰਤਿਪਾਦਯਤਿ . ਦਵ੍ਵਾਣਮਮੁਤ੍ਤਾਣਂ ਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧਜ੍ਞਾਨਦਰ੍ਸ਼ਨਸ੍ਵਭਾਵਂ ਯਤ੍ਪਰਮਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਤਤ੍ਪ੍ਰਭ੍ਰੁਤੀਨਾਮਮੂਰ੍ਤਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਾਂ ਸਂਬਨ੍ਧਿਨੋ ਭਵਨ੍ਤਿ . ਤੇ ਕੇ . ਗੁਣਾ ਅਮੁਤ੍ਤਾ ਅਮੂਰ੍ਤਾਃ ਗੁਣਾਃ, ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਾਦਯ ਇਤ੍ਯਰ੍ਥਃ . ਇਤਿ ਮੂਰ੍ਤਾਮੂਰ੍ਤਗੁਣਾਨਾਂ ਲਕ੍ਸ਼ਣਸਂਬਨ੍ਧੌ ਜ੍ਞਾਤਵ੍ਯੌ ..੧੩੧.. ਏਵਂ ਜ੍ਞਾਨਾਦਿਵਿਸ਼ੇਸ਼ਗੁਣਭੇਦੇਨ ਦ੍ਰਵ੍ਯਭੇਦੋ ਭਵਤੀਤਿ ਕਥਨਰੂਪੇਣ ਦ੍ਵਿਤੀਯ- ਸ੍ਥਲੇ ਗਾਥਾਦ੍ਵਯਂ ਗਤਮ੍ . ਅਥ ਮੂਰ੍ਤਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਗੁਣਾਨਾਵੇਦਯਤਿ — ਵਣ੍ਣਰਸਗਂਧਫਾਸਾ ਵਿਜ੍ਜਂਤੇ ਪੋਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਵਰ੍ਣਰਸਗਨ੍ਧਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਾ ਵਿਦ੍ਯਨ੍ਤੇ . ਕਸ੍ਯ . ਪੁਦ੍ਗਲਸ੍ਯ . ਕਥਂਭੂਤਸ੍ਯ . ਸੁਹੁਮਾਦੋ ਪੁਢਵੀਪਰਿਯਂਤਸ੍ਸ ਯ ‘‘ਪੁਢਵੀ ਜਲਂ ਚ ਛਾਯਾ ਚਉਰਿਂਦਿਯਵਿਸਯਕਮ੍ਮਪਰਮਾਣੂ . ਛਵ੍ਵਿਹਭੇਯਂ ਭਣਿਯਂ ਪੋਗ੍ਗਲਦਵ੍ਵਂ ਜਿਣਵਰੇਹਿਂ’’ .. ਇਤਿ

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਵਰ੍ਣਰਸਗਂਧਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਾਃ ] ਵਰ੍ਣ, ਰਸ, ਗਂਧ ਔਰ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ (-ਗੁਣ) [ਸੂਕ੍ਸ਼੍ਮਾਤ੍ ] ਸੂਕ੍ਸ਼੍ਮਸੇ ਲੇਕਰ [ਪ੍ਰੁਥ੍ਵੀਪਰ੍ਯਂਤਸ੍ਯ ਚ ] ਪ੍ਰੁਥ੍ਵੀ ਪਰ੍ਯਨ੍ਤਕੇ [ਪੁਦ੍ਗਲਸ੍ਯ ] (ਸਰ੍ਵ) ਪੁਦ੍ਗਲਕੇ [ਵਿਦ੍ਯਨ੍ਤੇ ] ਹੋਤੇ ਹੈਂ; [ਚਿਤ੍ਰਃ ਸ਼ਬ੍ਦਃ ] ਜੋ ਵਿਵਿਧ ਪ੍ਰਕਾਰਕਾ ਸ਼ਬ੍ਦ ਹੈ [ਸਃ ] ਵਹ [ਪੁਦ੍ਗਲ ] ਪੁਦ੍ਗਲ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਪੌਦ੍ਗਲਿਕ ਪਰ੍ਯਾਯ ਹੈ ..੧੩੨..

ਟੀਕਾ : — ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼, ਰਸ, ਗਂਧ ਔਰ ਵਰ੍ਣ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਗ੍ਰਾਹ੍ਯ ਹੈਂ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਵੇ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੋਂਕੇ ਵਿਸ਼ਯ ਹੈਂ . ਵੇ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਗ੍ਰਾਹ੍ਯਤਾਕੀ ੧ਵ੍ਯਕ੍ਤਿ ਔਰ ਸ਼ਕ੍ਤਿਕੇ ਵਸ਼ਸੇ ਭਲੇ ਹੀ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੋਂਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਗ੍ਰਹਣ ਕਿਯੇ ਜਾਤੇ ਹੋਂ ਯਾ ਨ ਕਿਯੇ ਜਾਤੇ ਹੋਂ ਤਥਾਪਿ ਵੇ ਏਕਦ੍ਰਵ੍ਯਾਤ੍ਮਕ ਸੂਕ੍ਸ਼੍ਮਪਰ੍ਯਾਯਰੂਪ ਪਰਮਾਣੁਸੇ ਲੇਕਰ ਅਨੇਕਦ੍ਰਵ੍ਯਾਤ੍ਮਕ ਸ੍ਥੂਲਪਰ੍ਯਾਯਰੂਪ ਪ੍ਰੁਥ੍ਵੀਸ੍ਕਂਧ ਤਕਕੇ ਸਮਸ੍ਤ ਪੁਦ੍ਗਲਕੇ, ਅਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਯਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਗੁਣੋਂਕੇ ਰੂਪਮੇਂ ਹੋਤੇ ਹੈਂ; ਔਰ ਉਨਕੇ ਮੂਰ੍ਤ ਹੋਨੇਕੇ ਕਾਰਣ ਹੀ, (ਪੁਦ੍ਗਲਕੇ ਅਤਿਰਿਕ੍ਤ) ਸ਼ੇਸ਼ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੇ ਨ ਹੋਨੇਸੇ ਵੇ ਪੁਦ੍ਗਲਕੋ ਬਤਲਾਤੇ ਹੈਂ .

ਐਸੀ ਸ਼ਂਕਾ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹਿਯੇ ਕਿ ਸ਼ਬ੍ਦ ਭੀ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਗ੍ਰਾਹ੍ਯ ਹੋਨੇਸੇ ਗੁਣ ਹੋਗਾ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਵਹ (ਸ਼ਬ੍ਦ) ੨ਵਿਚਿਤ੍ਰਤਾਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਵਿਸ਼੍ਵਰੂਪਪਨਾ (ਅਨੇਕਾਨੇਕਪ੍ਰਕਾਰਪਨਾ) ਦਰਸ਼ਾਤਾ ਹੋਨੇਪਰ ਭੀ ਉਸੇ ਅਨੇਕਦ੍ਰਵ੍ਯਾਤ੍ਮਕ ਪੁਦ੍ਗਲਪਰ੍ਯਾਯਕੇ ਰੂਪਮੇਂ ਸ੍ਵੀਕਾਰ ਕਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ . ੧. ਪਰਮਾਣੁ, ਕਾਰ੍ਮਣਵਰ੍ਗਣਾ ਇਤ੍ਯਾਦਿਮੇਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਗ੍ਰਾਹ੍ਯਤਾ ਵ੍ਯਕ੍ਤ ਨਹੀਂ ਹੈ ਤਥਾਪਿ ਸ਼ਕ੍ਤਿਰੂਪਸੇ ਅਵਸ਼੍ਯ ਹੋਤੀ ਹੈ; ਇਸੀਲਿਯੇ

ਬਹੁਤਸੇ ਪਰਮਾਣੁ ਸ੍ਕਂਧਰੂਪ ਹੋਕਰ ਸ੍ਥੂਲਤਾ ਧਾਰਣ ਕਰਕੇ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੋਂਸੇ ਜ੍ਞਾਤ ਹੋਤੇ ਹੈਂ . ੨. ਵਿਚਿਤ੍ਰਤਾ = ਵਿਵਿਧਤਾ (ਸ਼ਬ੍ਦ ਭਾਸ਼ਾਤ੍ਮਕ, ਅਭਾਸ਼ਾਤ੍ਮਕ, ਪ੍ਰਾਯੋਗਿਕ, ਵੈਸ਼੍ਰਸਿਕ – ਐਸੇ ਅਨੇਕ ਪ੍ਰਕਾਰਕੇ ਹੈਂ .)

Page 261 of 513
PDF/HTML Page 294 of 546
single page version

ਗਮ੍ਯਮਾਨਤ੍ਵਾਤ੍ . ਗੁਣਤ੍ਵੇ ਵਾ, ਨ ਤਾਵਦਮੂਰ੍ਤਦ੍ਰਵ੍ਯਗੁਣਃ ਸ਼ਬ੍ਦਃ, ਗੁਣਗੁਣਿਨੋਰਵਿਭਕ੍ਤਪ੍ਰਦੇਸ਼ਤ੍ਵੇਨੈਕਵੇਦਨ- ਵੇਦ੍ਯਤ੍ਵਾਦਮੂਰ੍ਤਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯਾਪਿ ਸ਼੍ਰਵਣੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਵਿਸ਼ਯਤ੍ਵਾਪਤ੍ਤੇਃ . ਪਰ੍ਯਾਯਲਕ੍ਸ਼ਣੇਨੋਤ੍ਖਾਤਗੁਣਲਕ੍ਸ਼ਣਤ੍ਵਾਨ੍ਮੂਰ੍ਤਦ੍ਰਵ੍ਯ- ਗੁਣੋਪਿ ਨ ਭਵਤਿ . ਪਰ੍ਯਾਯਲਕ੍ਸ਼ਣਂ ਹਿ ਕਾਦਾਚਿਤ੍ਕਤ੍ਵਂ, ਗੁਣਲਕ੍ਸ਼ਣਂ ਤੁ ਨਿਤ੍ਯਤ੍ਵਮ੍ . ਤਤਃ ਕਾਦਾਚਿਤ੍ਕਤ੍ਵੋਤ੍ਖਾਤਨਿਤ੍ਯਤ੍ਵਸ੍ਯ ਨ ਸ਼ਬ੍ਦਸ੍ਯਾਸ੍ਤਿ ਗੁਣਤ੍ਵਮ੍ . ਯਤ੍ਤੁ ਤਤ੍ਰ ਨਿਤ੍ਯਤ੍ਵਂ ਤਤ੍ਤਦਾਰਮ੍ਭਕ- ਪੁਦ੍ਗਲਾਨਾਂ ਤਦ੍ਗੁਣਾਨਾਂ ਚ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਾਦੀਨਾਮੇਵ, ਨ ਸ਼ਬ੍ਦਪਰ੍ਯਾਯਸ੍ਯੇਤਿ ਦ੍ਰੁਢਤਰਂ ਗ੍ਰਾਹ੍ਯਮ੍ . ਨ ਚ ਪੁਦ੍ਗਲ- ਗਾਥਾਕਥਿਤਕ੍ਰਮੇਣ ਪਰਮਾਣੁਲਕ੍ਸ਼ਣਸੂਕ੍ਸ਼੍ਮਸ੍ਵਰੂਪਾਦੇਃ ਪ੍ਰੁਥ੍ਵੀਸ੍ਕਨ੍ਧਲਕ੍ਸ਼ਣਸ੍ਥੂਲਸ੍ਵਰੂਪਪਰ੍ਯਨ੍ਤਸ੍ਯ ਚ . ਤਥਾਹਿ — ਯਥਾਨਨ੍ਤਜ੍ਞਾਨਾਦਿਚਤੁਸ਼੍ਟਯਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਲਕ੍ਸ਼ਣਭੂਤਂ ਯਥਾਸਂਭਵਂ ਸਰ੍ਵਜੀਵੇਸ਼ੁ ਸਾਧਾਰਣਂ ਤਥਾ ਵਰ੍ਣਾਦਿਚਤੁਸ਼੍ਟਯਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼- ਲਕ੍ਸ਼ਣਭੂਤਂ ਯਥਾਸਂਭਵਂ ਸਰ੍ਵਪੁਦ੍ਗਲੇਸ਼ੁ ਸਾਧਾਰਣਮ੍ . ਯਥੈਵ ਚਾਨਨ੍ਤਜ੍ਞਾਨਾਦਿਚਤੁਸ਼੍ਟਯਂ ਮੁਕ੍ਤਜੀਵੇਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ੍ਞਾਨ- ਵਿਸ਼ਯਮਨੁਮਾਨਗਮ੍ਯਮਾਗਮਗਮ੍ਯਂ ਚ, ਤਥਾ ਸ਼ੁਦ੍ਧਪਰਮਾਣੁਦ੍ਰਵ੍ਯੇ ਵਰ੍ਣਾਦਿਚਤੁਸ਼੍ਟਯਮਪ੍ਯਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ੍ਞਾਨਵਿਸ਼ਯਮਨੁਮਾਨ- ਗਮ੍ਯਮਾਗਮਗਮ੍ਯਂ ਚ . ਯਥਾ ਵਾਨਨ੍ਤਚਤੁਸ਼੍ਟਯਸ੍ਯ ਸਂਸਾਰਿਜੀਵੇ ਰਾਗਾਦਿਸ੍ਨੇਹਨਿਮਿਤ੍ਤੇਨ ਕਰ੍ਮਬਨ੍ਧਵਸ਼ਾਦਸ਼ੁਦ੍ਧਤ੍ਵਂ ਭਵਤਿ ਤਥਾ ਵਰ੍ਣਾਦਿਚਤੁਸ਼੍ਟਯਸ੍ਯਾਪਿ ਸ੍ਨਿਗ੍ਧਰੂਕ੍ਸ਼ਗੁਣਨਿਮਿਤ੍ਤੇਨ ਦ੍ਵਿ -ਅਣੁਕਾਦਿਬਨ੍ਧਾਵਸ੍ਥਾਯਾਮਸ਼ੁਦ੍ਧਤ੍ਵਮ੍ . ਯਥਾ ਵਾਨਨ੍ਤਜ੍ਞਾਨਾਦਿਚਤੁਸ਼੍ਟਯਸ੍ਯ ਰਾਗਾਦਿਸ੍ਨੇਹਰਹਿਤਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਧ੍ਯਾਨੇਨ ਸ਼ੁਦ੍ਧਤ੍ਵਂ ਭਵਤਿ ਤਥਾ ਵਰ੍ਣਾਦਿਚਤੁਸ਼੍ਟਯਸ੍ਯਾਪਿ ਸ੍ਨਿਗ੍ਧਗੁਣਾਭਾਵੇ ਬਨ੍ਧਨੇਸਤਿ ਪਰਮਾਣੁਪੁਦ੍ਗਲਾਵਸ੍ਥਾਯਾਂ ਸ਼ੁਦ੍ਧਤ੍ਵਮਿਤਿ . ਸਦ੍ਦੋ ਸੋ ਪੋਗ੍ਗਲੋ ਯਸ੍ਤੁ ਸ਼ਬ੍ਦਃ ਸ

ਯਦਿ ਸ਼ਬ੍ਦਕੋ (ਪਰ੍ਯਾਯ ਨ ਮਾਨਕਰ) ਗੁਣ ਮਾਨਾ ਜਾਯ ਤੋ ਵਹ ਕ੍ਯੋਂ ਯੋਗ੍ਯ ਨਹੀਂ ਹੈ ਉਸਕਾ ਸਮਾਧਾਨ : —

ਪ੍ਰਥਮ ਤੋ, ਸ਼ਬ੍ਦ ਅਮੂਰ੍ਤ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਗੁਣ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਗੁਣ -ਗੁਣੀਮੇਂ ਅਭਿਨ੍ਨ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਪਨਾ ਹੋਨੇਸੇ ਵੇ (ਗੁਣ -ਗੁਣੀ) ੧ਏਕ ਵੇਦਨਸੇ ਵੇਦ੍ਯ ਹੋਨੇਸੇ ਅਮੂਰ੍ਤ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ ਭੀ ਸ਼੍ਰਵਣੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਕਾ ਵਿਸ਼ਯਭੂਤਪਨਾ ਆ ਜਾਯਗਾ .

(ਦੂਸਰੇ, ਸ਼ਬ੍ਦਮੇਂ) ਪਰ੍ਯਾਯਕੇ ਲਕ੍ਸ਼ਣਦ੍ਵਾਰਾ ਗੁਣਕਾ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਉਤ੍ਥਾਪਿਤ ਹੋਨੇਸੇ ਸ਼ਬ੍ਦ ਮੂਰ੍ਤ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਗੁਣ ਭੀ ਨਹੀਂ ਹੈ . ਪਰ੍ਯਾਯਕਾ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਕਾਦਾਚਿਤ੍ਕਪਨਾ (ਅਨਿਤ੍ਯਪਨਾ) ਹੈ, ਔਰ ਗੁਣਕਾ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਨਿਤ੍ਯਪਨਾ ਹੈ; ਇਸਲਿਯੇ (ਸ਼ਬ੍ਦਮੇਂ) ਅਨਿਤ੍ਯਪਨੇਸੇ ਨਿਤ੍ਯਪਨੇਕੇ ਉਤ੍ਥਾਪਿਤ ਹੋਨੇਸੇ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਸ਼ਬ੍ਦ ਕਭੀ- ਕਭੀ ਹੀ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਔਰ ਨਿਤ੍ਯ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ) ਸ਼ਬ੍ਦ ਵਹ ਗੁਣ ਨਹੀਂ ਹੈ . ਜੋ ਵਹਾਁ ਨਿਤ੍ਯਪਨਾ ਹੈ ਵਹ ਉਸੇ (ਸ਼ਬ੍ਦਕੋ) ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਕਰਨੇਵਾਲੇ ਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕਾ ਔਰ ਉਨਕੇ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਾਦਿਕ ਗੁਣੋਂਕਾ ਹੀ ਹੈ, ਸ਼ਬ੍ਦਪਰ੍ਯਾਯਕਾ ਨਹੀਂ — ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਅਤਿ ਦ੍ਰੁਢਤਾਪੂਰ੍ਵਕ ਗ੍ਰਹਣ ਕਰਨਾ ਚਾਹਿਯੇ . ੧. ਏਕ ਵੇਦਨਸੇ ਵੇਦ੍ਯ = ਏਕ ਜ੍ਞਾਨਸੇ ਜ੍ਞਾਤ ਹੋਨੇ ਯੋਗ੍ਯ (ਨੈਯਾਯਿਕ ਸ਼ਬ੍ਦਕੋ ਆਕਾਸ਼ਕਾ ਗੁਣ ਮਾਨਤੇ ਹੈਂ ਕਿਨ੍ਤੁ ਯਹ

Page 262 of 513
PDF/HTML Page 295 of 546
single page version

ਪਰ੍ਯਾਯਤ੍ਵੇ ਸ਼ਬ੍ਦਸ੍ਯ ਪ੍ਰੁਥਿਵੀਸ੍ਕਨ੍ਧਸ੍ਯੇਵ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਨਾਦੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਵਿਸ਼ਯਤ੍ਵਮ੍; ਅਪਾਂ ਘ੍ਰਾਣੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਵਿਸ਼ਯਤ੍ਵਾਤ੍, ਜ੍ਯੋਤਿਸ਼ੋ ਘ੍ਰਾਣਰਸਨੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਵਿਸ਼ਯਤ੍ਵਾਤ੍, ਮਰੁਤੋ ਘ੍ਰਾਣਰਸਨਚਕ੍ਸ਼ੁਰਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਵਿਸ਼ਯਤ੍ਵਾਚ੍ਚ . ਨ ਚਾਗਨ੍ਧਾ- ਗਨ੍ਧਰਸਾਗਨ੍ਧਰਸਵਰ੍ਣਾਃ ਏਵਮਪ੍ਜ੍ਯੋਤਿਰ੍ਮਾਰੁਤਃ, ਸਰ੍ਵਪੁਦ੍ਗਲਾਨਾਂ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਾਦਿਚਤੁਸ਼੍ਕੋਪੇਤਤ੍ਵਾਭ੍ਯੁਪਗਮਾਤ੍; ਵ੍ਯਕ੍ਤਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਾਦਿਚਤੁਸ਼੍ਕਾਨਾਂ ਚ ਚਨ੍ਦ੍ਰਕਾਨ੍ਤਾਰਣਿਯਵਾਨਾਮਾਰਮ੍ਭਕੈਰੇਵ ਪੁਦ੍ਗਲੈਰਵ੍ਯਕ੍ਤਗਨ੍ਧਾਵ੍ਯਕ੍ਤਗਨ੍ਧਰਸਾ- ਵ੍ਯਕ੍ਤਗਨ੍ਧਰਸਵਰ੍ਣਾਨਾਮਪ੍ਜ੍ਯੋਤਿਰੁਦਰਮਰੁਤਾਮਾਰਮ੍ਭਦਰ੍ਸ਼ਨਾਤ੍ . ਨ ਚ ਕ੍ਵਚਿਤ੍ਕਸ੍ਯਚਿਤ੍ ਗੁਣਸ੍ਯ ਵ੍ਯਕ੍ਤਾ- ਪੌਦ੍ਗਲਃ . ਯਥਾ ਜੀਵਸ੍ਯ ਨਰਨਾਰਕਾਦਿਵਿਭਾਵਪਰ੍ਯਾਯਾਃ ਤਥਾਯਂ ਸ਼ਬ੍ਦਃ ਪੁਦ੍ਗਲਸ੍ਯ ਵਿਭਾਵਪਰ੍ਯਾਯੋ, ਨ ਚ ਗੁਣਃ . ਕਸ੍ਮਾਤ੍ . ਗੁਣਸ੍ਯਾਵਿਨਸ਼੍ਵਰਤ੍ਵਾਤ੍, ਅਯਂ ਚ ਵਿਨਸ਼੍ਵਰੋ . ਨੈਯਾਯਿਕਮਤਾਨੁਸਾਰੀ ਕਸ਼੍ਚਿਦ੍ਵਦਤ੍ਯਾਕਾਸ਼- ਗੁਣੋਯਂ ਸ਼ਬ੍ਦਃ . ਪਰਿਹਾਰਮਾਹ – ਆਕਾਸ਼ਗੁਣਤ੍ਵੇ ਸਤ੍ਯਮੂਰ੍ਤੋ ਭਵਤਿ . ਅਮੂਰ੍ਤਸ਼੍ਚ ਸ਼੍ਰਵਣੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਵਿਸ਼ਯੋ ਨ ਭਵਤਿ, ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਯਤੇ ਚ ਸ਼੍ਰਵਣੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਵਿਸ਼ਯਤ੍ਵਮ੍ . ਸ਼ੇਸ਼ੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਵਿਸ਼ਯਃ ਕਸ੍ਮਾਨ੍ਨ ਭਵਤੀਤਿ ਚੇਤ੍ —

ਔਰ ‘‘ਯਦਿ ਸ਼ਬ੍ਦ ਪੁਦ੍ਗਲਕੀ ਪਰ੍ਯਾਯ ਹੋ ਤੋ ਵਹ ਪ੍ਰੁਥ੍ਵੀਸ੍ਕਂਧਕੀ ਭਾਁਤਿ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਨਾਦਿਕ ਇਦ੍ਰਿਯੋਂਕਾ ਵਿਸ਼ਯ ਹੋਨਾ ਚਾਹਿਯੇ, ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਜੈਸੇ ਪ੍ਰੁਥ੍ਵੀਸ੍ਕਂਧਰੂਪ ਪੁਦ੍ਗਲਪਰ੍ਯਾਯ ਸਰ੍ਵ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੋਂਸੇ ਜ੍ਞਾਤ ਹੋਤੀ ਹੈ ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਸ਼ਬ੍ਦਰੂਪ ਪੁਦ੍ਗਲਪਰ੍ਯਾਯ ਭੀ ਸਭੀ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੋਂਸੇ ਜ੍ਞਾਤ ਹੋਨੀ ਚਾਹਿਯੇ’’ (ਐਸਾ ਤਰ੍ਕ ਕਿਯਾ ਜਾਯ ਤੋ) ਐਸਾ ਭੀ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਪਾਨੀ (ਪੁਦ੍ਗਲਕੀ ਪਰ੍ਯਾਯ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ) ਘ੍ਰਾਣੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਕਾ ਵਿਸ਼ਯ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਅਗ੍ਨਿ (ਪੁਦ੍ਗਲਕੀ ਪਰ੍ਯਾਯ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ) ਘ੍ਰਾਣੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯ ਤਥਾ ਰਸਨੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਕਾ ਵਿਸ਼ਯ ਨਹੀਂ ਹੈ ਔਰ ਵਾਯੁ (ਪੁਦ੍ਗਲਕੀ ਪਰ੍ਯਾਯ ਹੋਨੇ ਪਰਭੀ) ਘ੍ਰਾਣ, ਰਸਨਾ ਤਥਾ ਚਕ੍ਸ਼ੁਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਕਾ ਵਿਸ਼ਯ ਨਹੀਂ ਹੈ . ਔਰ ਐਸਾ ਭੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਪਾਨੀ ਗਂਧ ਰਹਿਤ ਹੈ (ਇਸਲਿਯੇ ਨਾਕਸੇ ਅਗ੍ਰਾਹ੍ਯ ਹੈ ), ਅਗ੍ਨਿ ਗਂਧ ਤਥਾ ਰਸ ਰਹਿਤ ਹੈ (ਇਸਲਿਯੇ ਨਾਕ, ਜੀਭਸੇ ਅਗ੍ਰਾਹ੍ਯ ਹੈ ) ਔਰ ਵਾਯੁ ਗਂਧ, ਰਸ ਤਥਾ ਵਰ੍ਣ ਰਹਿਤ ਹੈ (ਇਸਲਿਯੇ ਨਾਕ, ਜੀਭ ਤਥਾ ਆਁਖੋਂਸੇ ਅਗ੍ਰਾਹ੍ਯ ਹੈ ); ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਸਭੀ ਪੁਦ੍ਗਲ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਾਦਿ ੧ਚਤੁਸ਼੍ਕਯੁਕ੍ਤ ਸ੍ਵੀਕਾਰ ਕਿਯੇ ਗਯੇ ਹੈਂ ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਜਿਨਕੇ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਾਦਿ ਚਤੁਸ਼੍ਕ ਵ੍ਯਕ੍ਤ ਹੈਂ ਐਸੇ (੧) ਚਨ੍ਦ੍ਰਕਾਂਤਮਣਿਕੋ, (੨) ਅਰਣਿਕੋ ਔਰ (੩) ਜੌ ਕੋ ਜੋ ਪੁਦ੍ਗਲ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਕਰਤੇ ਹੈਂ ਉਨ੍ਹੀਂ ਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ (੧) ਜਿਸਕੀ ਗਂਧ ਅਵ੍ਯਕ੍ਤ ਹੈ ਐਸੇ ਪਾਨੀਕੀ, (੨) ਜਿਸਕੀ ਗਂਧ ਤਥਾ ਰਸ ਅਵ੍ਯਕ੍ਤ ਹੈ ਐਸੀ ਅਗ੍ਨਿਕੀ ਔਰ (੩) ਜਿਸਕੀ ਗਂਧ, ਰਸ ਤਥਾ ਵਰ੍ਣ ਅਵ੍ਯਕ੍ਤ ਹੈ ਐਸੀ ਉਦਰਵਾਯੁਕੀ ਉਤ੍ਪਤ੍ਤਿ ਹੋਤੀ ਦੇਖੀ ਜਾਤੀ ਹੈ . ੧. ਚਤੁਸ਼੍ਕ = ਚਤੁਸ਼੍ਟਯ, ਚਾਰਕਾ ਸਮੂਹ . [ਸਮਸ੍ਤ ਪੁਦ੍ਗਲੋਂਮੇਂ — ਪ੍ਰੁਥ੍ਵੀ, ਜਲ, ਅਗ੍ਨਿ ਔਰ ਵਾਯੁ ਇਨ ਸਬਹੀਮੇਂ —

Page 263 of 513
PDF/HTML Page 296 of 546
single page version

ਵ੍ਯਕ੍ਤਤ੍ਵਂ ਕਾਦਾਚਿਤ੍ਕਪਰਿਣਾਮਵੈਚਿਤ੍ਰ੍ਯਪ੍ਰਤ੍ਯਯਂ ਨਿਤ੍ਯਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਵਭਾਵਪ੍ਰਤਿਘਾਤਾਯ . ਤਤੋਸ੍ਤੁ ਸ਼ਬ੍ਦਃ ਪੁਦ੍ਗਲਪਰ੍ਯਾਯ ਏਵੇਤਿ ..੧੩੨..

ਅਨ੍ਯੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਵਿਸ਼ਯੋਨ੍ਯੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਯ ਨ ਭਵਤਿ ਵਸ੍ਤੁਸ੍ਵਭਾਵਾਦੇਵ, ਰਸਾਦਿਵਿਸ਼ਯਵਤ੍ . ਪੁਨਰਪਿ ਕਤਂਭੂਤਃ . ਚਿਤ੍ਤੋ ਚਿਤ੍ਰਃ ਭਾਸ਼ਾਤ੍ਮਕਾਭਾਸ਼ਾਤ੍ਮਕਰੂਪੇਣ ਪ੍ਰਾਯੋਗਿਕਵੈਸ਼੍ਰਸਿਕਰੂਪੇਣ ਚ ਨਾਨਾਪ੍ਰਕਾਰਃ . ਤਚ੍ਚ ‘‘ਸਦ੍ਦੋ ਖਂਧਪ੍ਪਭਵੋ’’ ਇਤ੍ਯਾਦਿਗਾਥਾਯਾਂ ਪਞ੍ਚਾਸ੍ਤਿਕਾਯੇ ਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਤਂ ਤਿਸ਼੍ਠਤ੍ਯਤ੍ਰਾਲਂ ਪ੍ਰਸਙ੍ਗੇਨ ..੧੩੨.. ਅਥਾਕਾਸ਼ਾਦ੍ਯਮੂਰ੍ਤਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਾਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਗੁਣਾਨ੍ਪ੍ਰਤਿਪਾਦਯਤਿ — ਆਗਾਸਸ੍ਸਵਗਾਹੋ ਆਕਾਸ਼ਸ੍ਯਾਵਗਾਹਹੇਤੁਤ੍ਵਂ, ਧਮ੍ਮਦ੍ਦਵ੍ਵਸ੍ਸ ਗਮਣਹੇਦੁਤ੍ਤਂ ਧਰ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਗਮਨਹੇਤੁਤ੍ਵਂ, ਧਮ੍ਮੇਦਰਦਵ੍ਵਸ੍ਸ ਦੁ ਗੁਣੋ ਪੁਣੋ ਠਾਣਕਾਰਣਦਾ ਧਰ੍ਮੇਤਰਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਤੁ ਪੁਨਃ ਸ੍ਥਾਨਕਾਰਣਤਾਗੁਣੋ ਭਵਤੀਤਿ ਪ੍ਰਥਮਗਾਥਾ ਗਤਾ . ਕਾਲਸ੍ਸ ਵਟ੍ਟਣਾ ਸੇ ਕਾਲਸ੍ਯ ਵਰ੍ਤਨਾ ਸ੍ਯਾਦ੍ਗੁਣਃ, ਗੁਣੋਵਓਗੋ ਤ੍ਤਿ ਅਪ੍ਪਣੋ ਭਣਿਦੋ ਜ੍ਞਾਨਦਰ੍ਸ਼ਨੋਪਯੋਗਦ੍ਵਯਮਿਤ੍ਯਾਤ੍ਮਨੋ ਗੁਣੋ ਭਣਿਤਃ . ਣੇਯਾ ਸਂਖੇਵਾਦੋ ਗੁਣਾ ਹਿ ਮੁਤ੍ਤਿਪ੍ਪਹੀਣਾਣਂ ਏਵਂ ਸਂਕ੍ਸ਼ੇਪਾਦਮੂਰ੍ਤਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਾਂ ਗੁਣਾ ਜ੍ਞੇਯਾ ਇਤਿ . ਤਥਾਹਿ — ਸਰ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਾਂ ਸਾਧਾਰਣਮਵਗਾਹਹੇਤੁਤ੍ਵਂ

ਔਰ ਕਹੀਂ (ਕਿਸੀ ਪਰ੍ਯਾਯਮੇਂ) ਕਿਸੀ ਗੁਣਕੀ ਕਾਦਾਚਿਤ੍ਕ ਪਰਿਣਾਮਕੀ ਵਿਚਿਤ੍ਰਤਾਕੇ ਕਾਰਣ ਹੋਨੇਵਾਲਾ ਵ੍ਯਕ੍ਤਪਨਾ ਯਾ ਅਵ੍ਯਕ੍ਤਪਨਾ ਨਿਤ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਵਭਾਵਕਾ ਪ੍ਰਤਿਘਾਤ ਨਹੀਂ ਕਰਤਾ . (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਅਨਿਤ੍ਯਪਰਿਣਾਮਕੇ ਕਾਰਣ ਹੋਨੇਵਾਲੀ ਗੁਣਕੀ ਪ੍ਰਗਟਤਾ ਔਰ ਅਪ੍ਰਗਟਤਾ ਨਿਤ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਵਭਾਵਕੇ ਸਾਥ ਕਹੀਂ ਵਿਰੋਧਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਨਹੀਂ ਹੋਤੀ .)

ਅਵਗਾਹ ਗੁਣ ਆਕਾਸ਼ਨੋ, ਗਤਿਹੇਤੁਤਾ ਛੇ ਧਰ੍ਮਨੋ, ਵਲ਼ੀ ਸ੍ਥਾਨਕਾਰਣਤਾਰੂਪੀ ਗੁਣ ਜਾਣ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਅਧਰ੍ਮਨੋ. ੧੩੩. ਛੇ ਕਾਲ਼ਨੋ ਗੁਣ ਵਰ੍ਤਨਾ ਉਪਯੋਗ ਭਾਖ੍ਯੋ ਜੀਵਮਾਂ, ਏ ਰੀਤ ਮੂਰ੍ਤਿਵਿਹੀਨਨਾ ਗੁਣ ਜਾਣਵਾ ਸਂਕ੍ਸ਼ੇਪਮਾਂ. ੧੩੪.

Page 264 of 513
PDF/HTML Page 297 of 546
single page version

ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਗੁਣੋ ਹਿ ਯੁਗਪਤ੍ਸਰ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਾਂ ਸਾਧਾਰਣਾਵਗਾਹਹੇਤੁਤ੍ਵਮਾਕਾਸ਼ਸ੍ਯ, ਸਕ੍ਰੁਤ੍ਸਰ੍ਵੇਸ਼ਾਂ ਗਮਨਪਰਿਣਾਮਿਨਾਂ ਜੀਵਪੁਦ੍ਗਲਾਨਾਂ ਗਮਨਹੇਤੁਤ੍ਵਂ ਧਰ੍ਮਸ੍ਯ, ਸਕ੍ਰੁਤ੍ਸਰ੍ਵੇਸ਼ਾਂ ਸ੍ਥਾਨਪਰਿਣਾਮਿਨਾਂ ਜੀਵਪੁਦ੍ਗਲਾਨਾਂ ਸ੍ਥਾਨਹੇਤੁਤ੍ਵਮਧਰ੍ਮਸ੍ਯ, ਅਸ਼ੇਸ਼ਸ਼ੇਸ਼ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਾਂ ਪ੍ਰਤਿਪਰ੍ਯਾਯਂ ਸਮਯਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਹੇਤੁਤ੍ਵਂ ਕਾਲਸ੍ਯ, ਚੈਤਨ੍ਯਪਰਿਣਾਮੋ ਜੀਵਸ੍ਯ . ਏਵਮਮੂਰ੍ਤਾਨਾਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਗੁਣਸਂਕ੍ਸ਼ੇਪਾਧਿਗਮੇ ਲਿਂਗਮ੍ . ਤਤ੍ਰੈਕਕਾਲਮੇਵ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਗੁਣਤ੍ਵਾਦੇਵਾਨ੍ਯਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਾਮਸਂਭਵਤ੍ਸਦਾਕਾਸ਼ਂ ਨਿਸ਼੍ਚਿਨੋਤਿ . ਗਤਿਪਰਿਣਤਸਮਸ੍ਤਜੀਵਪੁਦ੍ਗਲਾਨਾਮੇਕਸਮਯੇ ਸਾਧਾਰਣਂ ਗਮਨਹੇਤੁਤ੍ਵਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਗੁਣਤ੍ਵਾਦੇਵਾਨ੍ਯਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਾਮਸਂਭਵਤ੍ਸਦ੍ਧਰ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਨਿਸ਼੍ਚਿਨੋਤਿ . ਤਥੈਵ ਚ ਸ੍ਥਿਤਿ- ਪਰਿਣਤਸਮਸ੍ਤਜੀਵਪੁਦ੍ਗਲਾਨਾਮੇਕਸਮਯੇ ਸਾਧਾਰਣਂ ਸ੍ਥਿਤਿਹੇਤੁਤ੍ਵਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਗੁਣਤ੍ਵਾਦੇਵਾਨ੍ਯਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਾਮਸਂਭਵਤ੍ਸਦ- ਧਰ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਨਿਸ਼੍ਚਿਨੋਤਿ . ਸਰ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਾਂ ਯੁਗਪਤ੍ਪਰ੍ਯਾਯਪਰਿਣਤਿਹੇਤੁਤ੍ਵਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਗੁਣਤ੍ਵਾਦੇਵਾਨ੍ਯਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਾਮਸਂਭਵਤ੍ਸ- ਤ੍ਕਾਲਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਨਿਸ਼੍ਚਿਨੋਤਿ . ਸਰ੍ਵਜੀਵਸਾਧਾਰਣਂ ਸਕਲਵਿਮਲਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਦਰ੍ਸ਼ਨਦ੍ਵਯਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਗੁਣਤ੍ਵਾਦੇਵਾਨ੍ਯਾ- ਚੇਤਨਪਞ੍ਚਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਾਮਸਂਭਵਤ੍ਸਚ੍ਛੁਦ੍ਧਬੁਦ੍ਧੈਕਸ੍ਵਭਾਵਂ ਪਰਮਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਨਿਸ਼੍ਚਿਨੋਤਿ . ਅਯਮਤ੍ਰਾਰ੍ਥਃ — ਯਦ੍ਯਪਿ ਪਞ੍ਚ- ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਿ ਜੀਵਸ੍ਯੋਪਕਾਰਂ ਕੁਰ੍ਵਨ੍ਤਿ ਤਥਾਪਿ ਤਾਨਿ ਦੁਃਖਕਾਰਣਾਨ੍ਯੇਵੇਤਿ ਜ੍ਞਾਤ੍ਵਾਕ੍ਸ਼ਯਾਨਨ੍ਤਸੁਖਾਦਿਕਾਰਣਂ

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਆਕਾਸ਼ਸ੍ਯਾਵਗਾਹਃ ] ਆਕਾਸ਼ਕਾ ਅਵਗਾਹ, [ਧਰ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਗਮਨਹੇਤੁਤ੍ਵਂ ] ਧਰ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਗਮਨਹੇਤੁਤ੍ਵ [ਤੁ ਪੁਨਃ ] ਔਰ [ਧਰ੍ਮੇਤਰਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਗੁਣਃ ] ਅਧਰ੍ਮ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਗੁਣ [ਸ੍ਥਾਨਕਾਰਣਤਾ ] ਸ੍ਥਾਨਕਾਰਣਤਾ ਹੈ . [ਕਾਲਸ੍ਯ ] ਕਾਲਕਾ ਗੁਣ [ਵਰ੍ਤਤਾ ਸ੍ਯਾਤ੍ ] ਵਰ੍ਤਨਾ ਹੈ, [ਆਤ੍ਮਨਃ ਗੁਣਃ ] ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਗੁਣ [ਉਪਯੋਗਃ ਇਤਿ ਭਣਿਤਃ ] ਉਪਯੋਗ ਕਹਾ ਹੈ . [ਮੂਰ੍ਤਿਪ੍ਰਹੀਣਾਨਾਂ ਗੁਣਾਃ ਹਿ ] ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਅਮੂਰ੍ਤ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੇ ਗੁਣ [ਸਂਕ੍ਸ਼ੇਪਾਤ੍ ] ਸਂਕ੍ਸ਼ੇਪਸੇ [ਜ੍ਞੇਯਾਃ ] ਜਾਨਨਾ ਚਾਹਿਯੇ ..੧੩੩ -੧੩੪..

ਟੀਕਾ : — ਯੁਗਪਤ੍ ਸਰ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੇ ਸਾਧਾਰਣ ਅਵਗਾਹਕਾ ਹੇਤੁਪਨਾ ਆਕਾਸ਼ਕਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਗੁਣ ਹੈ . ਏਕ ਹੀ ਸਾਥ ਸਰ੍ਵ ਗਮਨਪਰਿਣਾਮੀ (ਗਤਿਰੂਪ ਪਰਿਣਮਿਤ) ਜੀਵ -ਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕੇ ਗਮਨਕਾ ਹੇਤੁਪਨਾ ਧਰ੍ਮਕਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਗੁਣ ਹੈ . ਏਕ ਹੀ ਸਾਥ ਸਰ੍ਵ ਸ੍ਥਾਨਪਰਿਣਾਮੀ (ਸ੍ਥਿਤਿਰੂਪ ਪਰਿਣਮਿਤ) ਜੀਵ- ਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕੇ ਸ੍ਥਿਰ ਹੋਨੇਕਾ ਹੇਤੁਤ੍ਵ ਸ੍ਥਿਤਿਕਾ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਸ੍ਥਿਰ ਹੋਨੇਕਾ ਨਿਮਿਤ੍ਤਪਨਾ ਅਧਰ੍ਮਕਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਗੁਣ ਹੈ . (ਕਾਲਕੇ ਅਤਿਰਿਕ੍ਤ) ਸ਼ੇਸ਼ ਸਮਸ੍ਤ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੀ ਪ੍ਰਤਿ -ਪਰ੍ਯਾਯਮੇਂ ਸਮਯਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕਾ ਹੇਤੁਪਨਾ (ਸਮਯ- ਸਮਯਕੀ ਪਰਿਣਤਿਕਾ ਨਿਮਿਤ੍ਤਤ੍ਵ) ਕਾਲਕਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਗੁਣ ਹੈ . ਚੈਤਨ੍ਯਪਰਿਣਾਮ ਜੀਵਕਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਗੁਣ ਹੈ . ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਅਮੂਰ੍ਤ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਗੁਣੋਂਕਾ ਸਂਕ੍ਸ਼ਿਪ੍ਤ ਜ੍ਞਾਨ ਹੋਨੇ ਪਰ ਅਮੂਰ੍ਤ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੋ ਜਾਨਨੇਕੇ ਲਿਂਗ (ਚਿਹ੍ਨ, ਲਕ੍ਸ਼ਣ, ਸਾਧਨ) ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਤੇ ਹੈਂ; ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਉਨ -ਉਨ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਗੁਣੋਂਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਉਨ -ਉਨ ਅਮੂਰ੍ਤ

Page 265 of 513
PDF/HTML Page 298 of 546
single page version

ਸਕਲਦ੍ਰਵ੍ਯਸਾਧਾਰਣਾਵਗਾਹਸਂਪਾਦਨਮਸਰ੍ਵਗਤਤ੍ਵਾਦੇਵ ਸ਼ੇਸ਼ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਾਮਸਂਭਵਦਾਕਾਸ਼ਮਧਿਗਮਯਤਿ . ਤਥੈਕ- ਵਾਰਮੇਵ ਗਤਿਪਰਿਣਤਸਮਸ੍ਤਜੀਵਪੁਦ੍ਗਲਾਨਾਮਾਲੋਕਾਦ੍ਗਮਨਹੇਤੁਤ੍ਵਮਪ੍ਰਦੇਸ਼ਤ੍ਵਾਤ੍ਕਾਲਪੁਦ੍ਗਲਯੋਃ, ਸਮੁਦ੍ਘਾ- ਤਾਦਨ੍ਯਤ੍ਰ ਲੋਕਾਸਂਖ੍ਯੇਯਭਾਗਮਾਤ੍ਰਤ੍ਵਾਜ੍ਜੀਵਸ੍ਯ, ਲੋਕਾਲੋਕ ਸੀਮ੍ਨੋਚਲਿਤਤ੍ਵਾਦਾਕਾਸ਼ਸ੍ਯ, ਵਿਰੁਦ੍ਧ- ਕਾਰ੍ਯਹੇਤੁਤ੍ਵਾਦਧਰ੍ਮਸ੍ਯਾਸਂਭਵਦ੍ਧਰ੍ਮਮਧਿਗਮਯਤਿ . ਤਥੈਕਵਾਰਮੇਵ ਸ੍ਥਿਤਿਪਰਿਣਤਸਮਸ੍ਤਜੀਵਪੁਦ੍ਗਲਾ- ਨਾਮਾਲੋਕਾਤ੍ਸ੍ਥਾਨਹੇਤੁਤ੍ਵਮਪ੍ਰਦੇਸ਼ਤ੍ਵਾਤ੍ਕਾਲਪੁਦ੍ਗਲਯੋਃ, ਸਮੁਦ੍ਘਾਤਾਦਨ੍ਯਤ੍ਰ ਲੋਕਾਸਂਖ੍ਯੇਯਭਾਗਮਾਤ੍ਰਤ੍ਵਾ- ਜ੍ਜੀਵਸ੍ਯ, ਲੋਕਾਲੋਕਸੀਮ੍ਨੋਚਲਿਤਤ੍ਵਾਦਾਕਾਸ਼ਸ੍ਯ, ਵਿਰੁਦ੍ਧਕਾਰ੍ਯਹੇਤੁਤ੍ਵਾਦ੍ਧਰ੍ਮਸ੍ਯ ਚਾਸਂਭਵਦਧਰ੍ਮਮਧਿ- ਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧਜ੍ਞਾਨਦਰ੍ਸ਼ਨੋਪਯੋਗਸ੍ਵਭਾਵਂ ਪਰਮਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਤਦੇਵ ਮਨਸਾ ਧ੍ਯੇਯਂ ਵਚਸਾ ਵਕ੍ਤਵ੍ਯਂ ਕਾਯੇਨ ਤਤ੍ਸਾਧਕ- ਮਨੁਸ਼੍ਠਾਨਂ ਚ ਕਰ੍ਤਵ੍ਯਮਿਤਿ ..੧੩੩ . ੧੩੪.. ਏਵਂ ਕਸ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਕੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਗੁਣਾ ਭਵਨ੍ਤੀਤਿ ਕਥਨਰੂਪੇਣ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕਾ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਜ੍ਞਾਤ ਹੋਤਾ ਹੈ — ਸਿਦ੍ਧ ਹੋਤਾ ਹੈ . (ਇਸੀਕੋ ਸ੍ਪਸ਼੍ਟਤਾਪੂਰ੍ਵਕ ਸਮਝਾਤੇ ਹੈਂ : — )

ਵਹਾਁ ਏਕ ਹੀ ਕਾਲਮੇਂ ਸਮਸ੍ਤ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੋ ਸਾਧਾਰਣ ੧ਅਵਗਾਹਕਾ ਸਂਪਾਦਨ (-ਅਵਗਾਹਹੇਤੁਪਨੇਰੂਪ ਲਿਂਗ) ਆਕਾਸ਼ਕੋ ਬਤਲਾਤਾ ਹੈ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਸ਼ੇਸ਼ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੇ ਸਰ੍ਵਗਤ (ਸਰ੍ਵਵ੍ਯਾਪਕ) ਨ ਹੋਨੇਸੇ ਉਨਕੇ ਵਹ ਸਂਭਵ ਨਹੀਂ ਹੈ .

ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਏਕ ਹੀ ਕਾਲਮੇਂ ਗਤਿਪਰਿਣਤ (ਗਤਿਰੂਪਸੇ ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੁਏ) ਸਮਸ੍ਤ ਜੀਵ- ਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕੋ ਲੋਕ ਤਕ ਗਮਨਕਾ ਹੇਤੁਪਨਾ ਧਰ੍ਮਕੋ ਬਤਲਾਤਾ ਹੈ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਕਾਲ ਔਰ ਪੁਦ੍ਗਲ ਅਪ੍ਰਦੇਸ਼ੀ ਹੈਂ ਇਸਲਿਯੇ ਉਨਕੇ ਵਹ ਸਂਭਵ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਜੀਵ ਸਮੁਦ੍ਘਾਤਕੋ ਛੋੜਕਰ ਅਨ੍ਯਤ੍ਰ ਲੋਕਕੇ ਅਸਂਖ੍ਯਾਤਵੇਂ ਭਾਗ ਮਾਤ੍ਰ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਉਸਕੇ ਵਹ ਸਂਭਵ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਲੋਕ -ਅਲੋਕਕੀ ਸੀਮਾ ਅਚਲਿਤ ਹੋਨੇਸੇ ਆਕਾਸ਼ਕੋ ਵਹ ਸਂਭਵ ਨਹੀਂ ਹੈ ਔਰ ਵਿਰੁਦ੍ਧ ਕਾਰ੍ਯਕਾ ਹੇਤੁ ਹੋਨੇਸੇ ਅਧਰ੍ਮਕੋ ਵਹ ਸਂਭਵ ਨਹੀਂ ਹੈ . (ਕਾਲ ਔਰ ਪੁਦ੍ਗਲ ਏਕਪ੍ਰਦੇਸ਼ੀ ਹੈਂ, ਇਸਲਿਯੇ ਵੇ ਲੋਕ ਤਕ ਗਮਨਮੇਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਤੇ; ਜੀਵ ਸਮੁਦ੍ਘਾਤਕੋ ਛੋੜਕਰ ਅਨ੍ਯ ਕਾਲਮੇਂ ਲੋਕਕੇ ਅਸਂਖ੍ਯਾਤਵੇਂ ਭਾਗਮੇਂ ਹੀ ਰਹਤਾ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਵਹ ਭੀ ਲੋਕ ਤਕ ਗਮਨਮੇਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਤਾ; ਯਦਿ ਆਕਾਸ਼ ਗਤਿਮੇਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤ ਹੋ ਤੋ ਜੀਵ ਔਰ ਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕੀ ਗਤਿ ਅਲੋਕਮੇਂ ਭੀ ਹੋਨੇ ਲਗੇ, ਜਿਸਸੇ ਲੋਕਾਕਾਸ਼ਕੀ ਮਰ੍ਯਾਦਾ ਹੀ ਨ ਰਹੇਗੀ; ਇਸਲਿਯੇ ਗਤਿਹੇਤੁਤ੍ਵ ਆਕਾਸ਼ਕਾ ਭੀ ਗੁਣ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਅਧਰ੍ਮ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਤੋ ਗਤਿਸੇ ਵਿਰੁਦ੍ਧ ਸ੍ਥਿਤਿਕਾਰ੍ਯਮੇਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਵਹ ਭੀ ਗਤਿਮੇਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਤਾ . ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਗਤਿਹੇਤੁਤ੍ਵਗੁਣ ਧਰ੍ਮਨਾਮਕ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਬਤਲਾਤਾ ਹੈ .)

ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਏਕ ਹੀ ਕਾਲਮੇਂ ਸ੍ਥਿਤਿਪਰਿਣਤ ਸਮਸ੍ਤ ਜੀਵ -ਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕੋ ਲੋਕ ਤਕ ਸ੍ਥਿਤਿਕਾ ਹੇਤੁਪਨਾ ਅਧਰ੍ਮਕੋ ਬਤਲਾਤਾ ਹੈ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਕਾਲ ਔਰ ਪੁਦ੍ਗਲ ਅਪ੍ਰਦੇਸ਼ੀ ਹੋਨੇਸੇ ਉਨਕੇ ਵਹ ਸਂਭਵ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਜੀਵ ਸਮੁਦ੍ਘਾਤਕੋ ਛੋੜਕਰ ਅਨ੍ਯਤ੍ਰ ਲੋਕਕੇ ਅਸਂਖ੍ਯਾਤਵੇਂ ਭਾਗ ਮਾਤ੍ਰ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਉਸਕੇ ਵਹ ਸਂਭਵ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਲੋਕ ਔਰ ਅਲੋਕਕੀ ਸੀਮਾ ਅਚਲਿਤ ਹੋਨੇਸੇ ਆਕਾਸ਼ਕੇ ਵਹ ਸਂਭਵ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਔਰ ੧. ਅਵਗਾਹ = ਲੀਨ ਹੋਨਾ; ਮਜ੍ਜਿਤ ਹੋਨਾ, ਅਵਕਾਸ਼ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਰਨਾ . (ਏਕ ਹੀ ਕਾਲਮੇਂ ਸਰ੍ਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੋ ਸਾਮਾਨ੍ਯ

ਅਵਕਾਸ਼ਕੀ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤਿਮੇਂ ਆਕਾਸ਼ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤ ਹੈ .) ਪ੍ਰ ੩੪

Page 266 of 513
PDF/HTML Page 299 of 546
single page version

ਗਮਯਤਿ . ਤਥਾ ਅਸ਼ੇਸ਼ਸ਼ੇਸ਼ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਾਂ ਪ੍ਰਤਿਪਰ੍ਯਾਯਂ ਸਮਯਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਹੇਤੁਤ੍ਵਂ ਕਾਰਣਾਨ੍ਤਰਸਾਧ੍ਯਤ੍ਵਾਤ੍ਸਮਯ- ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਾਯਾ ਵ੍ਰੁਤ੍ਤੇਃ ਸ੍ਵਤਸ੍ਤੇਸ਼ਾਮਸਂਭਵਤ੍ਕਾਲਮਧਿਗਮਯਤਿ . ਤਥਾ ਚੈਤਨ੍ਯਪਰਿਣਾਮੋਚੇਤਨਤ੍ਵਾਦੇਵ ਸ਼ੇਸ਼- ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਾਮਸਂਭਵਨ੍ ਜੀਵਮਧਿਗਮਯਤਿ . ਏਵਂ ਗੁਣਵਿਸ਼ੇਸ਼ਾਦ੍ ਦ੍ਰਵ੍ਯਵਿਸ਼ੇਸ਼ੋਧਿਗਨ੍ਤਵ੍ਯਃ ..੧੩੩ . ੧੩੪..

ਅਥ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਾਂ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਵਤ੍ਤ੍ਵਾਪ੍ਰਦੇਸ਼ਵਤ੍ਤ੍ਵਵਿਸ਼ੇਸ਼ਂ ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਪਯਤਿ — ਤ੍ਰੁਤੀਯਸ੍ਥਲੇ ਗਾਥਾਤ੍ਰਯਂ ਗਤਮ੍ . ਅਥ ਕਾਲਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਵਿਹਾਯ ਜੀਵਾਦਿਪਞ੍ਚਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਾਮਸ੍ਤਿਕਾਯਤ੍ਵਂ ਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਤਿ — ਵਿਰੁਦ੍ਧ ਕਾਰ੍ਯਕਾ ਹੇਤੁ ਹੋਨੇਸੇ ਧਰ੍ਮਕੋ ਵਹ ਸਂਭਵ ਨਹੀਂ ਹੈ .

ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ (ਕਾਲਕੇ ਅਤਿਰਿਕ੍ਤ) ਸ਼ੇਸ਼ ਸਮਸ੍ਤ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੇ ਪ੍ਰਤ੍ਯੇਕ ਪਰ੍ਯਾਯਮੇਂ ਸਮਯਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕਾ ਹੇਤੁਪਨਾ ਕਾਲਕੋ ਬਤਲਾਤਾ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਉਨਕੇ ੧ਸਮਯਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟ ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿ ਕਾਰਣਾਨ੍ਤਰਸੇ ਸਧਤੀ ਹੋਨੇਸੇ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਉਨਕੇ ਸਮਯਸੇ ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟ ਐਸੀ ਪਰਿਣਤਿ ਅਨ੍ਯ ਕਾਰਣਸੇ ਹੋਤੀ ਹੈ,) ਇਸਲਿਯੇ ਸ੍ਵਤਃ ਉਨਕੇ ਵਹ (ਸਮਯਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਹੇਤੁਪਨਾ) ਸਂਭਵਿਤ ਨਹੀਂ ਹੈ .

ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਚੈਤਨ੍ਯਪਰਿਣਾਮ ਜੀਵਕੋ ਬਤਲਾਤਾ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਵਹ ਚੇਤਨ ਹੋਨੇਸੇ ਸ਼ੇਸ਼ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੇ ਸਂਭਵ ਨਹੀਂ ਹੈ .

ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਜੈਸਾ ਕਿ ਪਹਲੇ ਬਤਾਯਾ ਗਯਾ ਹੈ, – ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼, ਰਸ, ਗਂਧ, ਵਰ੍ਣਸੇ ਪੁਦ੍ਗਲ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕਾ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਜ੍ਞਾਤ ਹੋਤਾ ਹੈ . ਯਹਾਁ ਅਮੂਰ੍ਤ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕਾ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਉਨਕੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਲਕ੍ਸ਼ਣੋਂਸੇ ਪ੍ਰਗਟ ਕਿਯਾ ਗਯਾ ਹੈ .

ਚੈਤਨ੍ਯਪਰਿਣਾਮਰੂਪ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਅਨੁਭਵਮੇਂ ਆਤਾ ਹੈ ਇਸਲਿਯੇ ਅਨਨ੍ਤ ਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕਾ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਜ੍ਞਾਤ ਹੋਤਾ ਹੈ . ਜੀਵਾਦਿ ਸਮਸ੍ਤ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਜਿਸਕੇ ਨਿਮਿਤ੍ਤਸੇ ਅਵਗਾਹ (ਅਵਕਾਸ਼) ਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਰਤੇ ਹੈਂ ਐਸਾ ਕੋਈ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੋਨਾ ਚਾਹਿਯੇ; ਵਹ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਲੋਕਾਲੋਕਵ੍ਯਾਪੀ ਆਕਾਸ਼ ਹੈ . ਜੀਵ ਔਰ ਪੁਦ੍ਗਲ ਗਤਿ ਕਰਤੇ ਹੁਏ ਮਾਲੂਮ ਹੋਤੇ ਹੈਂ, ਇਸਲਿਯੇ ਜੈਸੇ ਮਛਲੀਕੋ ਗਤਿ ਕਰਨੇਮੇਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤ ਜਲ ਹੈ ਉਸੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਜੀਵ ਔਰ ਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕੋ ਗਤਿ ਕਰਨੇਮੇਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤ ਕੋਈ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੋਨਾ ਚਾਹਿਯੇ; ਵਹ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਲੋਕਵ੍ਯਾਪੀ ਧਰ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈ . ਜੈਸੇ ਮਨੁਸ਼੍ਯਕੋ ਸ੍ਥਿਤਿਮੇਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤ ਪ੍ਰੁਥ੍ਵੀ ਹੈ ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਜੀਵ ਔਰ ਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕੀ ਸ੍ਥਿਤਿਮੇਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤ ਕੋਈ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੋਨਾ ਚਾਹਿਯੇ . ਵਹ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਲੋਕਵ੍ਯਾਪੀ ਅਧਰ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈ . ਜੈਸੇ ਕੁਮ੍ਹਾਰਕੇ ਚਕ੍ਰਕੇ ਚਲਨੇਮੇਂ ਕੀਲ ਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤ ਹੈ ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ (ਕਾਲਕੇ ਅਤਿਰਿਕ੍ਤ) ਸਰ੍ਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੇ ਪਰਿਣਮਨਮੇਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤ ਕੋਈ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੋਨਾ ਚਾਹਿਯੇ; ਵਹ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਅਸਂਖ੍ਯਾਤ ਕਾਲਾਣੁ ਹੈਂ, ਜਿਨਕੀ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਸਮਯ, ਘੜੀ, ਦਿਨ, ਵਰ੍ਸ਼ ਇਤ੍ਯਾਦਿਰੂਪਸੇ ਵ੍ਯਕ੍ਤ ਹੋਤੀ ਹੈਂ .

੧. ਕਾਲਕੇ ਅਤਿਰਿਕ੍ਤ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੀ ਪਰਿਣਤਿ ‘ਏਕ ਸਮਯਮੇਂ ਯਹ ਪਰਿਣਤਿ ਹੁਈ ਹੈ’ ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਸਮਯਸੇ ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟ ਹੈ ਅਰ੍ਥਾਤ੍

ਵ੍ਯਵਹਾਰਸੇ ਉਸਮੇਂ ਸਮਯਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾ ਆਤੀ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਉਸਮੇਂ ਕੋਈ ਦ੍ਰਵ੍ਯ — ਕਾਲਦ੍ਰਵ੍ਯ — ਨਿਮਿਤ੍ਤ ਹੋਨਾ ਚਾਹਿਯੇ . ੨. ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਵਤ੍ਵ = ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਵਾਨਪਨਾ .

Page 267 of 513
PDF/HTML Page 300 of 546
single page version

ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਵਨ੍ਤਿ ਹਿ ਜੀਵਪੁਦ੍ਗਲਧਰ੍ਮਾਧਰ੍ਮਾਕਾਸ਼ਾਨਿ ਅਨੇਕਪ੍ਰਦੇਸ਼ਵਤ੍ਤ੍ਵਾਤ੍ . ਅਪ੍ਰਦੇਸ਼ਃ ਕਾਲਾਣੁਃ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਮਾਤ੍ਰਤ੍ਵਾਤ੍ . ਅਸ੍ਤਿ ਚ ਸਂਵਰ੍ਤਵਿਸ੍ਤਾਰਯੋਰਪਿ ਲੋਕਾਕਾਸ਼ਤੁਲ੍ਯਾਸਂਖ੍ਯੇਯਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਪਰਿਤ੍ਯਾਗਾਜ੍ਜੀਵਸ੍ਯ, ਦ੍ਰਵ੍ਯੇਣ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਮਾਤ੍ਰਤ੍ਵਾਦਪ੍ਰਦੇਸ਼ਤ੍ਵੇਪਿ ਦ੍ਵਿਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਦਿਸਂਖ੍ਯੇਯਾਸਂਖ੍ਯੇਯਾਨਨ੍ਤਪ੍ਰਦੇਸ਼ਪਰ੍ਯਾਯੇਣਾਨਵਧਾਰਿਤ- ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਤ੍ਵਾਤ੍ਪੁਦ੍ਗਲਸ੍ਯ, ਸਕਲਲੋਕਵ੍ਯਾਪ੍ਯਸਂਖ੍ਯੇਯਪ੍ਰਦੇਸ਼ਪ੍ਰਸ੍ਤਾਰਰੂਪਤ੍ਵਾਦ੍ ਧਰ੍ਮਸ੍ਯ, ਸਕਲਲੋਕਵ੍ਯਾਪ੍ਯ- ਜੀਵਾ ਪੋਗ੍ਗਲਕਾਯਾ ਧਮ੍ਮਾਧਮ੍ਮਾ ਪੁਣੋ ਯ ਆਗਾਸਂ ਜੀਵਾਃ ਪੁਦ੍ਗਲਕਾਯਾਃ ਧਰ੍ਮਾਧਰ੍ਮੌ ਪੁਨਸ਼੍ਚਾਕਾਸ਼ਮ੍ . ਏਤੇ ਪਞ੍ਚਾਸ੍ਤਿਕਾਯਾਃ ਕਿਂਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਾਃ . ਸਪਦੇਸੇਹਿਂ ਅਸਂਖਾ ਸ੍ਵਪ੍ਰਦੇਸ਼ੈਰਸਂਖ੍ਯੇਯਾਃ . ਅਤ੍ਰਾਸਂਖ੍ਯੇਯਪ੍ਰਦੇਸ਼ਸ਼ਬ੍ਦੇਨ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਬਹੁਤ੍ਵਂ ਗ੍ਰਾਹ੍ਯਮ੍ . ਤਚ੍ਚ ਯਥਾਸਂਭਵਂ ਯੋਜਨੀਯਮ੍ . ਜੀਵਸ੍ਯ ਤਾਵਤ੍ਸਂਸਾਰਾਵਸ੍ਥਾਯਾਂ ਵਿਸ੍ਤਾਰੋਪਸਂਹਾਰਯੋਰਪਿ ਪ੍ਰਦੀਪ- ਵਤ੍ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਨਾਂ ਹਾਨਿਵ੍ਰੁਦ੍ਧਯੋਰਭਾਵਾਦ੍ਵਯਵਹਾਰੇਣ ਦੇਹਮਾਤ੍ਰੇਪਿ ਨਿਸ਼੍ਚਯੇਨ ਲੋਕਾਕਾਸ਼ਪ੍ਰਮਿਤਾਸਂਖ੍ਯੇਯਪ੍ਰਦੇਸ਼ਤ੍ਵਮ੍ .

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਜੀਵਾਃ ] ਜੀਵ [ਪੁਦ੍ਗਲਕਾਯਾਃ ] ਪੁਦ੍ਗਲਕਾਯ, [ਧਰ੍ਮਾਧਰ੍ਮੌ ] ਧਰ੍ਮ, ਅਧਰ੍ਮ [ਪੁਨਃ ਚ ] ਔਰ [ਆਕਾਸ਼ਂ ] ਆਕਾਸ਼ [ਸ੍ਵਪ੍ਰਦੇਸ਼ੈਃ ] ਸ੍ਵਪ੍ਰਦੇਸ਼ੋਂਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ [ਅਸਂਖ੍ਯਾਤਾਃ ] ਅਸਂਖ੍ਯਾਤ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਅਨੇਕ ਹੈਂ; [ਕਾਲਸ੍ਯ ] ਕਾਲਕੇ [ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਃ ਇਤਿ ] ਪ੍ਰਦੇਸ਼ [ਨ ਸਨ੍ਤਿ ] ਨਹੀਂ ਹੈਂ ..੧੩੫..

ਟੀਕਾ : — ਜੀਵ, ਪੁਦ੍ਗਲ, ਧਰ੍ਮ, ਅਧਰ੍ਮ ਔਰ ਆਕਾਸ਼ ਅਨੇਕ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਵਾਲੇ ਹੋਨੇਸੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਵਾਨ੍ ਹੈਂ . ਕਾਲਾਣੁ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਮਾਤ੍ਰ (ਏਕਪ੍ਰਦੇਸ਼ੀ) ਹੋਨੇਸੇ ਅਪ੍ਰਦੇਸ਼ੀ ਹੈ .

[ਉਪਰੋਕ੍ਤ ਬਾਤਕੋ ਸ੍ਪਸ਼੍ਟ ਕਰਤੇ ਹੈਂ : — ] ਸਂਕੋਚ -ਵਿਸ੍ਤਾਰਕੇ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਜੀਵ ਲੋਕਾਕਾਸ਼ ਤੁਲ੍ਯ ਅਸਂਖ੍ਯ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ੋਂਕੋ ਨਹੀਂ ਛੋੜਤਾ, ਇਸਲਿਯੇ ਵਹ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਵਾਨ੍ ਹੈ; ਪੁਦ੍ਗਲ ਯਦ੍ਯਪਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਮਾਤ੍ਰ (-ਏਕਪ੍ਰਦੇਸ਼ੀ) ਹੋਨੇਸੇ ਅਪ੍ਰਦੇਸ਼ੀ ਹੈ ਤਥਾਪਿ, ਦੋ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ੋਂਸੇ ਲੇਕਰ ਸਂਖ੍ਯਾਤ, ਅਸਂਖ੍ਯਾਤ, ਔਰ ਅਨਨ੍ਤਪ੍ਰਦੇਸ਼ੋਂਵਾਲੀ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਅਨਿਸ਼੍ਚਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਵਾਲਾ ਹੋਨੇਸੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਵਾਨ੍ ਹੈ; ਸਕਲ ਲੋਕਵ੍ਯਾਪੀ ਅਸਂਖ੍ਯ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ੋਂਕੇ ੧ਪ੍ਰਸ੍ਤਾਰਰੂਪ ਹੋਨੇਸੇ ਧਰ੍ਮ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਵਾਨ ਹੈ; ਸਕਲਲੋਕਵ੍ਯਾਪੀ ਅਸਂਖ੍ਯ ੧. ਪ੍ਰਸ੍ਤਾਰ = ਫੈ ਲਾਵ; ਵਿਸ੍ਤਾਰ .

ਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯ, ਪੁਦ੍ਗਲਕਾਯ, ਧਰ੍ਮ, ਅਧਰ੍ਮ ਵਲ਼ੀ ਆਕਾਸ਼ਨੇ ਛੇ ਸ੍ਵਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਨੇਕ, ਨਹਿ ਵਰ੍ਤੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ੋ ਕਾਲ਼ਨੇ. ੧੩੫.